C:•6\Ustrzyki Gorne\Tekst
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PAÑSTWOWYINSTYTUTGEOLOGICZNY PAÑSTWOWYINSTYTUTBADAWCZY GRZEGORZHACZEWSKI,KRZYSZTOFB¥K,JÓZEFKUKULAK, LEONARDMASTELLA,JACEKRUBINKIEWICZ G³ówni koordynatorzy Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski –A.BER,W. MORAWSKI Koordynatorzyregionalni–A.WÓJCIK,P.NESCIERUK OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz UstrzykiGórne(1068) (z3fig.,2tab.i3tabl.) WARSZAWA 2016 Autorzy:GrzegorzHACZEWSKI1,KrzysztofB¥K1,JózefKUKULAK1, LeonardMASTELLA2,JacekRUBINKIEWICZ3 1 UniwersytetPedagogicznyim.KomisjiEdukacjiNarodowejwKrakowie InstytutGeografii ul.Podchor¹¿ych2,30-084Kraków 2 UniwersytetWarszawski Wydzia³Geologii ul.¯wirkiiWigury93,02-089Warszawa 3 PañstwowyInstytutGeologiczny–PañstwowyInstytutBadawczy ul.Rakowiecka4,00-975Warszawa Redakcja merytoryczna:Agnieszka£UKASIK ISBN978-83-7863-619-9 ©Copyrightby Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2016 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, AnnaRAÆKOS,SebastianGURAJ SPISTREŒCI I. Wstêp .......................................................... 5 II. Ukszta³towaniepowierzchniterenu .......................................... 8 III.Budowageologiczna ................................................. 15 A.Stratygrafia..................................................... 15 Seria œl¹ska 1.Paleogen................................................... 15 a.Eocen .................................................. 15 Eocengórny .............................................. 15 b.Eocen–oligocen ............................................. 16 Eocengórny–oligocendolny...................................... 16 c.Oligocen ................................................. 16 Oligocendolny ............................................. 16 Seria dukielska 1. Kreda .................................................... 26 a.Kredagórna ............................................... 26 Kampan–mastrycht........................................... 26 2.Kreda–paleogen ............................................... 28 a.Kredagórna–paleocen.......................................... 28 3.Paleogen................................................... 29 a.Paleocen ................................................. 29 b.Paleocen–eocen ............................................. 31 Paleocen–eocendolny ......................................... 31 c.Eocen .................................................. 32 Eocendolny .............................................. 32 Eocendolny–œrodkowy ........................................ 32 Czwartorzêd .................................................. 34 a.Plejstocen ................................................ 35 Zlodowaceniapo³udniowopolskie ................................... 35 Zlodowaceniaœrodkowopolskie .................................... 35 Zlodowaceniapó³nocnopolskie .................................... 36 b.Czwartorzêdnierozdzielony ...................................... 37 c.Holocen ................................................. 39 B.TektonikairzeŸbapod³o¿aczwartorzêdu ..................................... 42 C.Rozwójbudowygeologicznej ........................................... 48 IV.Podsumowanie .................................................... 55 L i t e r a t u r a ...................................................... 56 SPISTABLIC TablicaI—Szkicgeomorfologicznywskali1:100000 TablicaII—Szkicgeologicznyodkrytywskali1:100000 TablicaIII—Szkictektonicznywskali1:100000 I. WSTÊP Obszar arkusza Ustrzyki Górne Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne: 49º00'–49º10' szerokoœci geograficznej pó³nocnej i 22º30'–22º45' d³ugoœci geograficznej wschodniej. Kartowaniem objêto teren o powierzchni oko³o 194 km2, który stanowi fragment wschodniej czêœci Bieszczadów, le¿¹cy miêdzy 49°10’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej a po³udniow¹ granic¹ pañstwa polskiego (ze S³owacj¹ i z Ukrain¹) oraz miêdzy 22°30' i 22°45' d³ugoœci geograficznej wschodniej. Pod wzglêdem administracyjnym obszar badañ nale¿y do województwa podkarpackiegoipowiatów–leskiego(zgmin¹Cisna)orazbieszczadzkiego(zgmin¹Lutowiska). Zaludnienie omawianego obszaru jest niewielkie w wyniku wysiedlenia ludnoœci w drugiej po³owie lat 40. XX w. Na terenie arkusza znajduje siê szeœæ wsi, a w najwiêkszej z nich – Pszczelinach – mieszkaj¹ 153 osoby. Obszar jest silnie zalesiony i le¿y w obrêbie Bieszczadzkiego Parku Narodowego oraz jego otuliny. Nie eksploatuje siê tutaj z³o¿ surowców kopalnych. Plan ochrony Parku i publiko- wane opracowania, poœwiêcone jego przyrodzie, w niewielkim stopniu uwzglêdniaj¹ wartoœæ naukow¹ i dydaktyczn¹ obiektów geologicznych i geomorfologicznych oraz potrzebê ich specyficznej ochrony. Z szeœciu opuszczonych kamienio³omów trzy zas³uguj¹ na ochronê przed zaroœniêciem i ewentualne udostêpnienie w celach dydaktycznych – w dolinie Prowczy (Nasiczniañskiego), na Prze³êczy Wy¿niañskiej iwdolinieTerebowca. Ods³oniêcia ska³ przedczwartorzêdowych znajduj¹ siê g³ównie w korytach cieków. Zaprzestanie zrywki drewna korytami potoków, powszechnej jeszcze w latach 60. XX w., prowadzi do szybkiego przekszta³caniaskalnychodcinkówkorytwaluwialneidozanikaniaods³oniêæ. Teren badañ od dawna by³ miejscem poszukiwañ z³ó¿ ropy naftowej. Przejawy dawnej migracji wêglowodorów wystêpuj¹ powszechnie w ska³ach strefy przeddukielskiej (ci¹gn¹cej siê przez obszar arkusza), zw³aszcza w osadach warstw przejœciowych, w postaci asfaltytów pokrywaj¹cych szczotki kalcytowe w rozwartych szczelinach lub drobnych pustkach. W asfaltytach masowo znajduj¹ siê, zakoñczone podwójn¹ piramid¹, drobne kryszta³y s³upowe niezwykle czystego kwarcu (s³ynna odmiana 5 diament marmaroski). Bardzo czêste s¹ tak¿e wyp³ywy gazu ziemnego na powierzchniê oraz Ÿród³a, w których wydziela siê siarkowodór. Spoœród Ÿróde³ zwracaj¹ uwagê obfite wyp³ywy na po³udniowo- -zachodnich stokach Po³oniny Wetliñskiej, po³o¿one na kontakcie grubych pakietów piaskowców otryckichzods³aniaj¹c¹siêni¿ejnazboczuseri¹³upkowo-piaskowcow¹. Prace nad arkuszem zosta³y zrealizowane w latach 1996–2000 na podstawie projektu prac geolo- gicznych (Haczewski, B¹k, 1994) zatwierdzonego przez Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa pisemn¹ decyzj¹ KOK/10/95 z dnia 18.10.1995 r. Wykonano 15 sond rêcz- nych, z których pobrano próbki do przeprowadzenia 20 analiz litologiczno-petrograficznych ¿wirów i piasków oraz 10 analiz litologiczno-petrograficznych mu³ków i i³ów (Kukulak, 2000). Zbadano tak¿e 80 p³ytek cienkich (B¹k, 2000c; Haczewski, 2000). W ramach badañ paleontologicznych wykonano 105 analiz mikrofauny (B¹k 2000a, b), 38 analiz nanofauny wapiennej (Garecka 1999, 2000) i 10 analiz palinologicznych (Gedl, 2000). Przeprowadzono szeœæ datowañ radiowêglowych (14C) utworów czwartorzêdowych (Kuc, 1999). Wykaz przedstawionych na mapie geologicznej punktów dokumen- tacyjnych,zktórychpobranopróbkidobadañ 14C,prezentujetabela1. T a b e l a 1 Wykaz wybranychpunktówdokumentacyjnych Numer punktu Namapie Na mapie Rodzaj Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi geologicznej dokumentacyjnej punktu* (m n.p.m.) (m) iwnotatniku terenowym Osadytarasuzalewowego0,5–2,0mn.p.rzeki; 1 N6 od Dydiowa–Muczne 615,0 0,7 badania14C drewna w sp¹gu mad – 160 (+100, –100) latBP Osady koluwialne; badania14C torfów w zag³êbieniu 2 N14 sr Wide³ki–Jeleniowaty 777,0 2,9 wutworachosuwiska–2740(+30,–40)latBP Osadytarasuzalewowego0,5–2,0mn.p.rzeki; 3 N31 od Bere¿ki 604,0 1,6 badania14Cdrewnawsp¹gumad–360(+100,–50) latBP Osadytarasuzalewowego0,5–2,0mn.p.rzeki; 4 N36 od UstrzykiGórne 637,0 1,3 badania14Cdrewnawmadach–502(+65,–35) latBP Osady tarasu nadzalewowego 4,0–6,0 m n.p. rzeki; 5 N38 sr UstrzykiGórne 645,0 3,3 badania14Ctorfówpogrzebanychpodosadami sto¿kanap³ywowego–4470(+120,–50)latBP Osadytarasuzalewowego0,5–2,0mn.p.rzeki; 6 N50 od Wo³osate 709,0 1,2 badania14C drewna w madach – 3460 (+90, –60) lat BP *od–ods³oniêcie,sr–sondarêczna Najstarsze opublikowane informacje o budowie geologicznej rejonu oraz o poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego na obszarze arkusza w wiêkszoœci pochodz¹ sprzed 1920 r. (Walter, 1880; Szajnocha, 1907; Noth, 1917; Hempel, 1951). Prace te wskaza³y na obecnoœæ dwóch ró¿ni¹cych siê facjalnie obszarów, zaliczanych dzisiaj do p³aszczowin dukielskiej i œl¹skiej oraz przedzielonych pasem ods³oniêæ ³upków menilitowych. Wyst¹pienia œladowych iloœci ropy naftowej by³y odnotowane g³ów- niewzd³u¿dolinyWo³osatego. 6 W okresie dwudziestolecia miêdzywojennego Opolski (1926, 1927, 1930, 1933, 1935) przepro- wadzi³ obserwacje terenowe wzd³u¿ linii kilku wybranych przekrojów na terenie arkusza. Na podstawie po³o¿enia hieroglifów identyfikuj¹cych strop i sp¹g rozpozna³ liczne fa³dy i nasuniêcia. Wyznaczy³ on przebieg pó³nocnego zasiêgu p³aszczowiny dukielskiej, a tak¿e opisa³ etapy rozwoju facjalnego utwo- rów warstw kroœnieñskich, charakterystyczne dla obszaru pasma po³onin. Na prze³omie lat 50. i 60. XX w. geolodzy Stacji Karpackiej Instytutu Geologicznego przedsta- wili stratygrafiê i ogólny obraz tektoniki p³aszczowiny dukielskiej w granicach terenu arkusza (Koszarski i in., 1961). Zosta³y opisane wyst¹pienia tufitów i budowa fragmentu strefy przeddukiel- skiej w Brzegach Górnych (Koszarski i in., 1960). W monograficznym opracowaniu serii dukielskiej Œl¹czka(1971)przedstawi³stratygrafiêosadówibudowêjejg³ównychelementówtektonicznych. W latach 60. XX w. Tokarski, na podstawie zdjêæ geologicznych fragmentów strefy przeddukiel- skiej i jej otoczenia (m.in. z opracowañ Królikowskiego, Muszyñskiego, 1969; Skwirczyñskiego, Œwiêcha, 1969; Haczewskiego, 1972a), zinterpretowa³ ten obszar jako brzuszne skrzyd³o le¿¹cej anty- kliny, której