Wydawca: Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie ul. Trakt Węgierski 8 A, 38-450 Dukla tel./fax 13 436 31 87, e-mail: [email protected] www.parkikrosno.pl

Tekst, mapki: Opracowano w Zespole Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie

Zdjęcia: Archiwum Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie, prywatne zbiory właścicieli gospodarstw agroturystycznych, okładka Gospodarstwo Agroturystyczne „U Lestka”

Nakład: 1000 egzemplarzy

Copyright © Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie

2

Walory przyrodnicze, swoisty mikroklimat, walory estetyczne i krajobrazowe oraz niski stopień zanieczyszczenia środowiska stanowią dzisiaj podstawę rozwoju turystyki. To przyroda i jej piękno wprawia nas w dobry nastrój, pozwala odpocząć, zregenerować siły, dlatego poszukujemy miejsc gwarantujących realizację tych celów. Niniejsza publikacja powstała w celu popularyzacji przyjaznych przyrodzie form spędzenia wolnego czasu na obszarze parków krajobrazowych Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie, jako terenach szczególnie predysponowanych do rozwoju zrówno- ważonych form turystyki. Przedstawiono w niej podstawowe informacje na temat zjawiska turystyki wiejskiej i agroturystyki, scharakteryzowano krótko każdy z 4 parków krajobrazowych, zwracając szczególną uwagę na jego walory przyrodnicze i kulturowe. Zasadniczą część publikacji stanowią wykazy gospodarstw agroturystycznych obejmujące dane teleadresowe, położonych na terenie poszczególnych parków lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

3

CZYM JEST AGROTURYSTYKA?

W ostatnich latach mamy do czynienia z intensywnym rozwojem gospodarczym. W dużej mierze przyczynia się do tego tempo życia człowieka i narastające wymogi codzienności, co wywołuje stres i frustrację. W związku z tym, bardzo ważny jest więc relaks i chęć zapomnienia o codziennych troskach. Takie możliwości daje właśnie turystyka, która w ostatnich latach stała się potrzebą pierwszego rzędu. Umożliwia nam przede wszystkim odnowę sił psychicznych i fizycznych, odgrodzenie od siebie negatywnych skutków rozwoju cywilizacji, a także kształcenie własnej osobowości. Możliwość ucieczki od miejskiego zgiełku, daje nam pobyt na obszarach wiejskich. Ten rodzaj turystyki umożliwia nam korzystanie z walorów „wiejskości”, do których należą: środowisko naturalne, unikalny krajobraz, jak również okazja do poznania kultury ludowej, folkloru, wypróbowania specjałów kuchni regionalnej oraz spędzenia czasu w sposób aktywny. Jak widać, ten typ odpoczynku znacznie różni się od tego, co oferują nam miasta czy zatłoczone miejscowości turystyczne. Mamy bezpośredni kontakt z naturą i możliwość odpoczynku od zanieczyszczonego powietrza typowego dla aglomeracji miejskich. Te wszystkie cechy wpłynęły w ostatnich latach na intensywny rozwój turystyki wiejskiej, a w szczególności agroturystyki. Agroturystyka charakteryzuje się tym, że wiąże usługi turystyki wiejskiej z czynnym gospodarstwem rolnym. Gospodarstwa agroturystyczne zlokalizowane są zazwyczaj w miejscach atrakcyjnych turystycznie. Cechują się małą gęstością zaludnienia, bliskim kontaktem z właścicielami gospodarstwa, specyficzną, rodzinną atmosferą, a dodatkowo umożliwiają zapoznanie się z panującą w danym regionie kulturą ludową. Wbrew pozorom istnieje wiele możliwości aktywnego spędzenia wolnego czasu w tego typu gospodarstwach, w zależności od jego zaplecza i lokalizacji (spacery, grzybobranie, narciarstwo, jazda konna, wędkarstwo).

4

Gospodarstwo rolne poza zakwaterowaniem stwarza okazję do przebywania wraz z rodziną wiejską, poznawania jej zwyczajów i codziennych zajęć (pieczenie chleba, robienie masła, sera, itp.), bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami domowymi i produkcją rolną gospodarstwa. Są to główne cechy odróżniające agroturystykę od turystyki masowej, które stawiają ją na wyższej pozycji i decydują o jej znaczeniu w dzisiejszych czasach. Bez wątpienia można pokusić się o stwierdzenie, że panująca tu atmosfera pozostanie w pamięci każdego turysty na bardzo długo.

5

PARKI KRAJOBRAZOWE

Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Znajdujące się w granicach parku grunty rolne i leśne pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Zasady ochrony parków krajobra- zowych ograniczają tylko działalność, która powodowałaby trwałe i nieestetyczne zmiany krajobrazu oraz zanieczyszczenie środowiska lub zakłócenie procesów ekologicznych (np. uciążliwy przemysł, chemizacja rolnictwa, zmiana stosunków wodnych). W gospodarce na terenie parku krajobrazowego obowiązuje zasada ekorozwoju. Oznacza to między innymi racjonalne korzystanie z wód i kopalin, stosowanie zrównoważonej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej, właściwe gospodarowanie odpadami, wprowadzanie form tzw. czystej energii, wytwarzanie zdrowej żywności – słowem taką gospodarkę, która nie szkodzi przyrodzie, ale ją wspomaga zgodnie z ekologiczną zasadą trwałego użytkowania jej żywych zasobów. Walory środowiska przyrodniczego Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza oraz potrzeba zachowania wspaniałej przyrody i krajobrazu tego obszaru były bodźcem do powołania na tym terenie obszarów chronionych. Oprócz parków narodowych i rezerwatów przyrody obejmujących najcenniejsze i najpiękniejsze części tego terenu, utworzono obszary chronionego krajobrazu oraz 4 parki krajobrazowe: Jaśliski Park Krajobrazowy, Ciśniańsko – Wetliński Park Krajobrazowy, Park Krajo- brazowy Doliny Sanu oraz Czarnorzecko – Strzyżowski Park Krajobrazowy. Zadania z zakresu ochrony przyrody, krajobrazu, wartości historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych a także popularyzowanie tych wartości na ich obszarze realizuje Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie. W granicach każdego parku znajdują się obszary cenne przyrodniczo, będące ostoją dla wielu rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Ich ważnym elementem jest typowy dla danego regionu

6 krajobraz kulturowy, który kształtowany był na przestrzeni wieków. Oba elementy doskonale ze sobą harmonizują i wzajemnie się uzupełniają. Jedną z głównych funkcji przyznawanym parkom krajobrazowym jest turystyka. W zależności od charakteru danego parku krajobrazowego, można w nim uprawiać różne typy turystyki np. turystykę poznawczą, aktywną czy agroturystykę. Rozwój tego typu działalności możliwy jest dzięki dostępnej infrastrukturze turystycznej w postaci: szlaków turys- tycznych, ścieżek przyrodniczych, historycznych i krajobrazowych czy oznakowania terenu parków tablicami informacyjnymi. Parki Krajobrazowe Zespołu Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie: Jaśliski, Ciśniańsko - Wetliński, Doliny Sanu oraz Czarnorzecko - Strzyżowski są szczególnie predysponowane do rozwoju agroturystyki. Posiadają unikalną, dobrze zachowaną florę i faunę, czyste powietrze i wodę, charakterystyczny krajobraz łączący elementy przyrodnicze i kulturowe, a także ciszę i spokój. Żywa przyroda i jej harmonia zapewni przybywającemu w te rejony turyście spragniony odpoczynek.

7

JAŚLISKI PARK KRAJOBRAZOWY

Jaśliski Park Krajobrazowy - o powierzchni 25 288 ha utworzony został w 1992 roku w celu ochrony górnego dorzecza Jasiołki i źródlisk Wisłoka we wschodnim pasie Beskidu Niskiego przy granicy ze Słowacją od potoku Wilszni do Przełęczy Łupkowskiej. Ze względu na swoje położenie staje się obszarem przejściowym między Magurskim Parkiem Narodowym a Ciśniańsko - Wetlińskiem Par- kiem Krajobrazowym i Biesz- czadzkim Parkiem Narodowym. Obszary leśne parku to głównie naturalne zbiorowiska buczyny karpackiej porastające najwyż- sze wzniesienia a charakterys- tycznym elementem parku są zespoły łąkowo - pastwiskowe dawnych - nie istniejących dziś wsi: Jasiel (rezerwat „Źródliska Jasiołki”), Czeremcha. Osobliwością dendrologiczną są krzewiaste formy cisa pospolitego w rezerwacie przyrody „Wadernik”. Rangę rezerwatu przyrody posiada także przełom Jasiołki (rezerwat „Przełom Jasiołki”) pomiędzy Piotrusiem a Ostrą oraz kompleks leśny „Kamień nad Jaśliskami”. Dodatkowo utworzony rezerwat „Modrzyna” wyraźnie potęguje występowanie w parku naturalnych stanowisk modrzewia polskiego. W różnorodnym świecie zwierząt Jaśliskiego Parku Krajobra- zowego czołowe miejsce zajmują ptaki: orzeł przedni, orlik krzykliwy, myszołów zwyczajny i jastrząb. Do fauny parku zaliczamy również zwierzęta puszczańskie, głównie drapieżniki (wilki, lisy, rysie, kuny,

8 borsuki) a także bogaty świat ryb i gadów. Na terenie Jaśliskiego Parku Krajobrazowego znajdują się również cenne pamiątki działalności ludzkiej głównie zamieszkujących tam przed laty Łemków, którzy pozostawili po sobie ślady w lokalnej kulturze. W okolicy napotkać można liczne kapliczki, cerkwie, przydrożne krzyże oraz elementy domostw, wykonane z lokal- nego surowca. W obrębie Jaśliskiego Parku Krajobrazowego nie brakuje również zajazdów turystycznych, pól namiotowych oraz gospodarstw agroturys- tycznych stanowiących przystanek dla odwiedzających te tereny.

Gospodarstwa agroturystyczne zlokalizowane są na terenie takich miejscowości, jak: Jaśliska, Lipowiec, Posada Jaśliska, Tylawa, Zyndranowa, Daliowa, Polany, Zawadka Rymanowska, Olchowiec, Mszana i Barwinek. Przebywając na terenie Jaśliskiego Parku Krajobrazowego warto odwiedzić: Jaśliska - niegdyś bogate miasteczko dziś wieś – siedziba gminy, położona około 18 kilometrów na wschód od Dukli nad rzeką Jasiołką i jej dopływem Bielczą. Podziwiać tu możemy układ urbanistyczny ze starą zabudową, pochodzący sprzed akcji „Wisła”, kiedy miasteczko zamieszki- 9 wane było przez Łemków. Bogata historia tych terenów związana jest również z położeniem na szlaku handlowym, łączącym Polskę z Węgrami. W Jaśliskach warto zobaczyć: Kościół Parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej, fragmenty murów obronnych (większość z nich została rozebrana w latach 70-tych XX-go wieku), cmentarz jaśliski, kapliczkę „Na Szwedzkim Kurhanie", kapliczkę „Na Łamańcu", Jaśliskie piwnice, Pomnik 600-lecia Jaślisk, kapliczkę „Na Bożej Męce". Na terenie Jaślisk został nakręcony w 2008 roku film „Wino truskawkowe” Dariusza Jabłońskiego. Lipowiec - zachwyca pięknem natury, zielenią, świeżym powietrzem. Przez Lipowiec przepływa potok Bielcza. Okoliczne lasy zapraszają do grzybobrania, a szlaki turystyczne do spacerów. Okolica stwarza warunki do uprawiania różnych sportów, daje również możliwość wypoczynku w ciszy i spokoju. Jest to doskonałe miejsce zarówno dla osób samotnych jak i rodzin z dziećmi. Polany położone są w strefie granicznej pomiędzy Jaśliskim Parkiem Krajobrazowym a Magurskim Parkiem Narodowym. Okolica urzeka pięk- nymi widokami. Na terenie wsi znajduje się murowana cerkiew św. Jana Złotoustego pochodząca z lat 1905-1910. Wioska ma bardzo bogatą historię, ponieważ powstała już XVI wieku. Polany stanowiły również bazę dla konfederatów barskich, z których wielu osiedliło się na tych terenach po upadku powstania. W czasie II wojny światowej, działały tu natomiast dwa plutony Armii Krajowej. Wszystkie te wydarzenia świadczą o bogatej historii tej niewielkiej miejscowości, co bez wątpienia wpływa na jej atrakcyjność. W połączeniu z pięknem otaczającej przyrody, jest to doskonałe miejsce na wypoczynek i relaks. Daliowa to miejscowość, która sprawia wrażenie jakby czas zatrzymał się tu wiele lat temu. Jest to doskonałe miejsce do uprawiania turystyki pieszej i delektowania się pięknem tutejszych widoków. Możliwe jest to dzięki przebiegającym w okolicy ścieżkom przyrodniczym i edukacyjnym. Na terenie Daliowej znajduje się drewniana cerkiew greckokatolicka

10 z 1933 roku, która przez pewien czas po Akcji „Wisła” pełniła rolę magazynu. Przez miejscowość przepływa potok Daliówka. Zyndranowa jest niewielką wioską położoną na terenie gminy Dukla. Zlokalizowana jest ok. 2 km od Przełęczy Dukielskiej – będącej najniżej położoną przełęczą w głównym grzbiecie Karpat, w dolinie potoku Panna. Zyndranowa ze wszystkich stron otoczona jest wzgórzami porośniętymi lasami i łąkami. Przez wioskę przebiega zielony szlak turystyczny, biegnący z Tylawy przez Ostrą, Zyndranową do Przełęczy Dukielskiej. Jest to więc doskonały punkt wypadowy, do uprawiania turystyki pieszej. Na uwagę zasługuje również fakt, iż wieś ta zamieszkiwana była niegdyś przez Łemków, którzy pozostawili po sobie ślady w lokalnej kulturze. Znajduje się tu m.in. Muzeum Kultury Łemkowskiej, gdzie oprócz zagrody żydowskiej i łemkowskiej oraz kuźni, są sprzęty codziennego użytku i wyposażenie cerkwi. W Zyndranowej odbywa się corocznie impreza o charakterze kulturalno - religijnym, nawiązująca do łemkowskiej ludowej tradycji. Jest to święto "Od Rusal do Jana".

11

Większość gospodarstw agroturystycznych na obszarze Jaśliskiego Parku Krajobrazowego przyjmuje gości przez cały rok. Posiada bogatą ofertę noclegową dla turystów. Właściciele gospodarstw oferują oprócz zakwaterowania i wyżywie- nia organizację własnych imprez, biesiad, podczas których można wypróbować specjały pochodzące z gospodarstwa, lub uczestniczyć w ich wyrobie. Dla amatorów turys- tyki aktywnej, organizowane są inne atrakcje, jak: jazda konna, wycieczki piesze i rowerowe po okolicznych ścieżkach i trasach turystycznych, umożliwiające również zapoznanie z kulturą łemkowską. Na terenie gospodarstw znajdują się stawy rybne, w związku z czym miłośnicy wędkarstwa mogą tu spędzić wolny czas. Dodatkową rozrywką są również place zabaw dla dzieci, strzelnica, wieczory filmowe, gry integracyjne i warsztaty plastyczne. Jednym słowem właściciele gospo- darstw gwarantują nam wiele możliwości spędzenia zaplanowanego wypoczynku, w zależności od tego, kto co lubi.

12

Mapa JPK GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE NA OBSZARZE JAŚLISKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

Krystyna Hryneńko Małgorzata i Stanisław Toropiła Tylawa 76, 38-450 Dukla Olchowiec 16, 38-450 Dukla tel. 13 433 11 22 tel. 13 433 53 97, 663 968 623 „Pod Dębem” Stefan Pilip Zenobia i Roman Gocz Zyndranowa 23, 38-450 Dukla Tylawa 42, 38-450 Dukla Tel. 13 433 11 63, 695 101 957 tel. 13 433 10 82, 609 381 571 „Ostoja” Magdalena Kuras , „Relax” Maria Rosół Józef Kuśnierz Zyndranowa 8, 38-450 Dukla Lipowiec 2, 38-485 Jaśliska tel. 13 433 11 67, 601 518 330 13 431 02 35, 512 123 915, 501739249 „Farfurnia” Janina i Michał Kacprzyk „Zaścianek” Zawadka Rymanowska 40 d, Maria i Stanisław Lorenc 38-450 Dukla 38-485 Jaśliska 115 tel. 13 433 01 83, 502 337 768 tel. 13 431 02 55 „Zakucie” Stanisław Kędra Edyta i Dariusz Wilczek 38-485 Jaśliska 43 Daliowa 53, 38-485 Jaśliska tel. 691 876 112 tel. 13 431 03 81, 661 106 832 „Gawra” pw. św. Jana z Dukli „Nasz Dom” Maciej Panabażys Daliowa 20, 38-485 Jaśliska Mszana, 38-450 Dukla tel. 601 304 133 tel. 13 433 55 44 „Bogda” „U Mikołaja” Stanisław Majdosz Daliowa 16a, 38-485 Jaśliska Posada Jaśliska 91, tel. 13 431 00 38 38-485 Jaśliska tel. 13 431 08 10, 601 875 471 „Na Jamie” Maria Patlewicz „U Marty” Posada Jaśliska 49A, Barwinek 30, 38-450 Dukla 38-485 Jaśliska tel. 501 356 916, 607 892 558 tel. 13 431 01 51, 663 329 322 Ewa Bernacka „Cichy Zakątek” Polany 60, 38-232 Krempna Ropianka 2, 38-450 Dukla tel. 13 432 53 12, 666 846 897 tel. 13 433 54 10

15

CZARNORZECKO - STRZYŻOWSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Czarnorzecko - Strzyżowski Park Krajobrazowy obejmuje najcen- niejsze tereny - zarówno pod względem przyrodniczym jak i kultu- rowym leżące na pograniczu Pogórza Strzyżowskiego i Dynowskiego. Utworzony został wraz z otuliną w 1993 r. i obejmuje powierzchnię 25 784 ha, a jego otulina 32 392 ha. Walory przyrodnicze parku wynikają ze zróżnicowania budowy geologicznej, interesującej rzeźby terenu, cennych zbiorowisk roślinnych, bogatej fauny oraz zabytków kultury materialnej. Krajobraz parku ma charakter podgórski o charak- terystycznych długich, przeważnie pasmowych wzgórzach, przebie- gających z północnego zachodu na południowy wschód. Pasma te przedzielone są równoległymi dolinami rzek i potoków, tworzących specyficzną rzeźbę terenu. Ważnym elementem krajobrazu Czarnorzecko - Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego obok ukształtowania terenu jest szata roślinna, a zwłaszcza ekosystemy leśne, w skład których wchodzą drzewostany bukowe i bukowo - jodłowe. Osobliwością jest występowanie tu reglowej formy buczyny karpackiej, której najbardziej cenne zbiorowiska objęte zostały ochroną w formie rezerwatów przyrody „Góra Chełm” i „Herby”. Cechą charakterystyczną par- ku jest malowniczy ciąg pias- kowcowych wychodni skal- nych, ciekawie uformowa-

16 nych przez erozję. Ozdobą parku, najbardziej znanym i widocznym komponentem pogórza, są rozciąga- jące się na północ od Krosna okazałe skały piaskowcowe o fantazyjnych kształtach, zgrupowane w rezerwacie geologicznym „Prządki im. prof. H. Świdzińskiego”. O wysokich wartoś- ciach krajobrazowo - estetycznych parku decyduje również mozaika pól uprawnych wynikająca z rolniczo- leśnego charakteru parku i dużego rozdrobnienia gospodarstw. O jego atrakcyjności świadczą także kulturowe elementy krajobrazu. Jednym z najciekawszych obiektów są ruiny Zamku Kamieniec, znajdujące się pomiędzy Odrzykoniem a Korczyną. To właśnie tu Piotr Firlej i Jan Skotnicki toczyli ze sobą proces o prawo korzystania ze studni. Spór ten przyczynił się do napisania „Zemsty” przez Aleksandra Fredrę. Kolejnym obiektem, zasługującym na uwagę jest schron kolejowy, znajdujący się na granicy dwóch wsi: Stępina i Cieszyna. Jest to pozostałość po II wojnie światowej, wchodził on w skład kwatery głównej Hitlera. Zwiedzając tereny parku, można napot- kać na swojej drodze liczne zabytki m.in. kościoły, zes- poły kościelne, pałacowe i dworskie. Na terenie Czarnorzecko- Strzyżowskiego Parku Krajo- brazowego zlokalizowane są liczne gospodarstwa agrotu- rystyczne. Stanowią one doskonałą bazę wypadową, podczas 17 zwiedzania tutejszych terenów. Gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się na terenie takich miejscowości jak: Korczyna, Kombornia czy Węglówka, są bazą wypadową do zwiedzania unikatowych obiektów położonych w południowo - zachodniej części parku. Jeżeli kiedykolwiek znajdziemy się na tym obszarze, bez wątpienia powinniśmy wybrać się na słynne „Prządki”. Jest to najbardziej malowniczy rezerwat przyrody nieożywionej, w tej części Karpat. Możemy tu podziwiać przepięknie wyrzeźbione ostańce skalne, które wznoszą się 20 metrów nad powierzchnię ziemi. Wśród okolicznych mieszkańców krążą ciekawe legendy dotyczące genezy ich powstania. W okolicy występują także jaskinie, schroniska podskalne i sztolnie. Niedaleko „Prządek” znajduje się punkt widokowy Czarnorzeki Dział, skąd roztacza się wspaniała panorama Kotliny Krośnieńskiej, Beskidu Niskiego oraz zachodniej części Pogórza Dynowskiego. Dzięki umiesz- czonej tam tablicy informacyjnej można odczytać poszczególne elementy panoramy. Będąc w Odrzykoniu warto odwiedzić ruiny Zamku Kamieniec, który wybudowany został jeszcze przez Kazimierza Wielkiego. Do XVII wieku był on jedną z największych warowni na Podkarpaciu. Później popadł w ruinę, obecnie powstało tam Muzeum Zamkowe. W tej części Czarnorzecko – Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego, występują liczne elementy krajobrazu kulturowego. W Czarnorzekach mieści się między innymi greckokatolicka cerkiew z 1918 roku. Dla osób przebywających na tym terenie w okresie zimowym, ważna może okazać się informacja, iż we wsi znajduje się wyciąg narciarski, na którym można spędzić wiele godzin swojego wolnego czasu. Godna odwiedzenia wydaje się miejscowość Węglówka. Na terenie wsi podziwiać można m.in. szyby i urządzenia kopalniane pochodzące z przełomu XIX i XX wieku, cerkiew greckokatolicką z 1898 roku. Unikatowym obiektem jest bez wątpienia „Dąb Poganin” liczący ponad 650 lat. Jego obwód wynosi ok. 850 cm, w 1953 r. został uznany za pomnik przyrody. 18

Dla miłośników turystyki pieszej czy rowerowej, wielkim udogod- nieniem w zwiedzaniu jest obecność licznych szlaków turystycznych (czarny, zielony i niebieski), ścieżek przyrodniczych oraz tras rowero- wych. Tutejsze wzgórza porośnięte lasami zachęcają do wędrówki i uprawiania turystyki pieszej, bez względu na porę roku. Na miłośników sportów zimowych czeka stok narciarski oraz trasy biegowe. Znajdujące się tu gospodarstwa agroturystyczne proponują organizację wolnego czasu na różne sposoby: przejażdżki konne, wycieczki rowerowe, ogniska czy organizacja kuligów w okresie zimowym. Jednym słowem nie można narzekać na nudę. Bez wątpienia można przeżyć tu niezapomnianą przygodę i odpocząć od stresu dnia codziennego - samotnie jak i w gronie rodzinnym.

19

Mapa C-S PK GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE NA OBSZARZE CZARNORZECKO-STRZYŻOWSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO i OTULINY

Krystyna i Jan Moskal „Zielone wzgórze” 38-408 Węglówka 99 Beata Szczyrska tel. 13 435 42 16 Czarnorzeki 59b, 38-420 Korczyna „Na zielonym Wzgórzu” tel. 668 161 296, 602 121 989 Władysław i Marian Kołodziejczyk Janina i Andrzej Kuliga 38-420 Korczyna, Kombornia 450, ul. bp J.S. Pelczara 92 38-420 Korczyna tel.13 422 20 16, 603 331 638 tel. 601 511 527 Barbara i Marek Marcisz „Panorama” 38-420 Korczyna, Krystyna i Bronisław Prajznar ul. Podzamcze 25, 38-420 Korczyna, tel. 13 43 543 48 ul. bp J.S. Pelczara 148, tel. 13 43 549 00 „Pod Skałami” Anna i Jan Białas „Podzamcze” 38-420 Korczyna, Barbara Blicharczyk ul. Podzamcze 23 38-406 Odrzykoń, tel. 13 435 41 99, 503 014 577 ul. Podzamcze 17 „Pod Kamieńcem” tel. 516 190 346 Jolanta i Edward Dopart „Borówka” 38-420 Korczyna, Wanda i Stanisław Nowak ul. Podzamcze 23 38-406 Odrzykoń, tel.13 432 21 75, 507 567 192 ul. Podzamcze 37 „Pod Prządkami” tel.13 435 41 56, 609 517 326 Alicja Stupkiewicz Danuta i Krzysztof Wójcik Czarnorzeki 49a, 38-125 Stępina 178, 38-420 Korczyna tel.17 277 60 19 tel. 603 331 638

Barbara Malikowska „Smok” Glinik Górny 193, Lidia i Kazimierz Miras 38-131 Gogołów 30-131 Gogołów 31 tel.17 277 83 13 tel. 17 277 83 74 „U babuni” „U Marcina” Teresa Agnieszka Ziarnik Roman Kamiński 38-125 Stępina 118 30-131 Gogołów 249 tel. 17 277 58 04 „Ostoja” Marek i Zofia Matyas Małgorzata Suska 38-125 Stępina 5 Kobyle 44, 38-130 Frysztak tel. 888 22 76 45, 609 034 114 tel. 601 150 604 Magdalena Malikowska „U Anki” 38-131 Gogołów 15 Agnieszka i Marek Giera tel. 17 277 79 09, 504 214 169 38-125 Stępina 203 tel. 601 712 764 Malikowski Jakub 38-131 Gogołów 20A „Stępinka” tel. 501 245 940 Edyta i Andrzej Ziobrowscy 38-125 Stępina 90 „Pod Chełmem” tel. 664 185 140 Irena Winiarska 38-125 Stępina 182 Zofia i Mieczysław Skowronowie tel. 665 211 859 Pstrągówka 3, 38-124 Wiśniowa Piotr i Renata Wiśniowski tel. 17 277 53 71 Kobyle 46, 38-130 Frysztak tel. 665 275 177 Krystyna i Janusz Ziębowie Pstrągówka 4, „Galicja” 38-124 Wiśniowa Zdzisława i Leszek Banek tel. 17 277 53 70 Glinik Dolny 145, 38-125 Stępina „ U Marioli” Mariola Gorczyca tel. 17 277 02 51 Huta Gogołowska 35, 38-131 Gogołów,

tel. 17 277 83 93

22

CIŚNIAŃSKO - WETLIŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

Ciśniańsko - Wetliński Park Krajobrazowy - o powierzchni 51 013,75 ha, utworzony został w 1992 roku w celu ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych Bieszczadów Zachodnich. Stanowi otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego od strony zachodniej i jest częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Krajobraz parku tworzą malownicze grzbiety górskie, biegnące z północnego zachodu na południowy wschód oplecione gęstą siecią rzek i potoków. Teren parku odznacza się wysoką - sięgającą 88 % lesistością. Wśród zbiorowisk roślinnych dominuje buczyna karpacka (buk, jodła, jawor i świerk), z innych ciekawych należy wymienić zespół jaworzyny górskiej i bagiennej olszynki górskiej. Spotkać tu można wiele gatunków chronionych lub zagrożonych wyginięciem w tym rzadkością w skali kraju (i nie tylko), są żubry, wilki, rysie, niedźwiedzie brunatne czy orły. Listę zwierząt chronionych uzupełniają liczne gatunki ryb, gadów i płazów. Cechą charakterystyczną parku są progi skalne i przełomy a także ostańcowe skałki powstałe w wyniku intensywnego wietrzenia i erozji po- wierzchni Ziemi. Najbardziej cenne przyrodniczo miejsca objęto ochro- ną rezerwatową. Rezerwat ścisły „Zwiezło” tworzą malownicze Jezior- ka Duszatyńskie uformowane przez osuwisko z początku XX w. Rezerwaty: „Cisy na Górze Jawor” i „Woronikówka” chronią naturalne 24 stanowisko cisa pospolitego. Osobliwości przyrody znajdują się ponadto w rezerwatach przyrody: „Gołoborze” - naturalne rumowisko skalne piaskowca, „Sine Wiry” - przełom Wetliny, „Olszyna Łęgowa w Kalnicy” - górski las łęgowy z olszą czarną oraz „Przełom Osławy pod Duszatynem”. Cechą ukształto- wania terenu jest występowanie połonin, będących charakterys- tycznym elementem krajobrazu Bieszczadów. Pomimo, że nie są tak rozległe i widowiskowe jak te znajdujące się na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, to w niektó- rych miejscach stanowią doskonałe punkty widokowe. Na uwagę zasługuje również bogata historia tych terenów. Obszar ten został w połowie XX wieku niemalże całkowicie wyludniony. Zamieszkujący wcześniej te tereny Bojkowie i Łemkowie pozostawili po sobie wiele śladów ciekawej kultury oraz poważny akcent w krajobrazie. Podczas wędrówki napotkać na swojej drodze możemy opuszczone wsie, które tworzą wyjątkową atmosferę głuchej ciszy, co nadaje wędrówce magiczny wymiar. Ważnym elementem krajobrazu kulturowego są cerkwie, a także ukryte w lasach cmentarze wojenne. Wszystkie te obiekty przypominają nam o fakcie, że kiedyś toczyło się tu życie. Przez obszar Ciśniańsko - Wetlińskiego Parku Krajo- brazowego przebiega kilka szlaków turys- tycznych: czerwony, czarny, niebieski i żółty. Podróżując po tym obszarze można skorzystać również z kilku ścieżek turystycznych, przy- rodniczych i edukacyjnych oraz tras rowerowych.

25

Bieszczady od lat przyciągają do siebie turystów pięknymi krajobrazami, zabytkami kultury a także dobrze rozwiniętą infrastrukturą turystyczną. Stwarza to doskonałe warunki do odpoczynku i atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu. Nie powinien dziwić więc fakt, iż na terenie parku znajduje się tak wiele gospodarstw agroturystycznych. Doskonałym punktem do rozpoczęcia zwiedzania terenu Ciśniańsko – Wetlińskiego Parku Krajobrazowego są miejscowości: , Smerek i Kalnica. W okolicy przebiega kilka szlaków turystycznych: żółty, czerwony oraz zielony. Coś dla siebie znajdą również miłośnicy turystyki rowerowej. Na terenie parku został wyznaczony międzynarodowy szlak rowerowy Greenway – Karpaty Wschodnie. W Bieszczadach bardzo popularna jest również turystyka konna. Dla miłośników białego szaleństwa doskonałą informacją jest zapewne fakt, iż znajduje się tam stok narciarski oraz przebiegają trasy idealne do uprawiania narciarstwa biegowego. Kilkanaście kilometrów dalej rozpościera się Jezioro Solińskie, do którego droga prowadzi wzdłuż Solinki lub Wetlinki w zależności od tego, jaką trasę wybierzemy. Wetlina, Smerek i Kalnica są również doskonałymi bazami wypadowymi na teren Bieszczadzkiego Parku Narodo- wego, m.in. Połoninę Wetlińską. Na uwagę zasługuje utworzony w parku rezerwat przyrody „Sine Wiry”, który ma szczególną wartość naukową, dydaktyczną i krajobrazową. Ochronie podlega tu kilkukilometrowy odcinek rzeki Wetliny wraz z otaczającymi go lasami, w korycie rzeki przebijają się liczne progi skalne. Wędrując po parku niemalże cały czas towarzyszy nam szum wody. Nieopodal znajduje się ścieżka widokowa, oznakowana tablicą i schematem trasy. Tutejsze gospodarstwa agroturystyczne dysponują bardzo bogatą ofertą organizacji czasu. Istnieje możliwość zwiedzania okolicznych terenów wraz z gospodarzami jak i przewodnikami, wynajęcie bryczki, organizacji kuligu, wycieczek konnych i rowerowych, wypożyczenia sprzętu sportowo - turystycznego, wędkowania, organizacji ogniska. To wszystko dzieje się na łonie natury, w towarzystwie zwierząt gospodarskich oraz możliwości skosztowania tutejszej żywności ekologicznej. Kolejną miejscowością będącą doskonałym punktem zarówno do wypoczynku jak i uprawiania turystyki jest . Roztacza się stąd malowniczy widok na okoliczne wzniesienia. Jest to miejsce, z którego naprawdę warto wybrać się na piesze wędrówki górskie. Bardziej doświadczeni turyści powinni udać się na wycieczkę do Komańczy, czerwonym szlakiem turystycznym (Główny Szlak Beskidzki). Prowadzi on przez bardzo cenne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym tereny. Obowiązkowym punktem wycieczki powinien być rezerwat „Zwiezło”. Obecnie znajdują się tu dwa niewielkie jeziorka, z których powstaniem związane są liczne legendy. Jest to jedna z największych osobliwości przyrodniczych Bieszczadów. Podążając dalej w kierunku Komańczy napotkamy na swojej drodze również rezerwat „Przełom Osławy pod Duszatynem”. Rozciąga się tu najpiękniejszy fragment doliny rzeki Osławy wraz z lasem jodłowo- bukowym na jej zboczach. Wędrując natomiast żółtym szlakiem z Cisnej, dotrzemy na Przełęcz nad Roztokami Górnymi, z której rozpościera się zapierająca dech w piersiach panorama na słowacką część Bieszczadów. Przemieszczając się czerwonym szlakiem (wzdłuż granicy kraju) w kierunku wschodnim, a następnie odbijając na północny zachód w okolicach Okrąglika, trafimy na grzbiet Jasła. Znajduje się tu doskonale oznakowany punkt widokowy. Na grzbiecie postawiona została tablica, na której oznaczone są szczyty oraz wieża

27 geodezyjna. W związku z tym, że nie dociera tu granica lasu, z Jasła rozpościera się przepiękny widok na wszystkie strony świata. Cisna jest obowiązkowym przystankiem dla każdego zwiedzającego Bieszczady. Wynika to nie tylko z wartości przyrodniczych tych terenów, ale również kulturowych. Na terenie miejscowości znajduje się murowany kościół z 1914 roku. Na cmentarzu zachował się nagrobek z 1842 roku - uchodzi on za najstarszy w Bieszczadach. Miejscowość związana jest poniekąd także z postacią słynnego Aleksandra Fredry. To właśnie tu jego ojciec na początku XIX wieku wybudował hutę żelaza. Niestety nie zachowało się z niej nic do czasów współczesnych. W związku z tym, że Cisna jest niemalże oblegana przez miłośników Bieszczadów, powstało tu również wiele obiektów gastronomicznych. Spotkać tu można miejscowych gawędziarzy opowiadających bieszczadzkie legendy. Niebywałą atrakcją jest również odbywający się tu festiwal Bieszczadzkie Anioły. Cisna kojarzy się również ze słynną bieszczadzką kolejką wąskotorową. Stacja początkowa znajduje się obecnie w Majdanie. Można nią podróżować na dwóch trasach - również zimą, co bez wątpienia jest to fantastyczną przygodą dla każdego. Tutejsze gospodarstwa agroturystyczne gwarantują przede wszystkim odpoczynek od gwaru i zgiełku. Gospodarze oferują bogaty wachlarz możliwości spędzenia wolnego czasu: od wycieczek pieszych, rowerowych i konnych, przez wspólne pieczenie chleba, baraniny i wędkowanie, aż po możli- wość uczestniczenia w war- sztatach malarskich niezależnie od wieku. Bystre, Baligród i Jabłonki stanowią doskonałą bazę wypadową do podróżowania. Przebiega tędy czarny szlak turystyczny prowadzący m.in.

28 na największą atrakcję Bieszczadów - połoniny. Podążając w ich kierunku, dostać się można na punkt widokowy zlokalizowany na grzbiecie Łopiennika. Tu również łączy się niebieski i czarny szlak turystyczny. Szlakiem niebieskim możemy dostać się do Baligrodu. Do innych atrakcji przyrodniczych zlokalizowanych w okolicy, należą trzy rezerwaty przyrody: „Cisy na Górze Jawor”, „Woronikówka” oraz „Gołoborze”. Przez rezerwat „Gołoborze” prowadzi ścieżka przyrod- nicza zlokalizowana na stokach niewielkiego wzniesienia, w okolicy miejscowości Rabe. Ścieżka jest doskonale oznakowana, znajdują się tu tablice informacyjne z mapą i opisem całego rezerwatu. Na jej trasie napotykamy również mniej- sze tabliczki informujące nas o otaczających obiektach, roślinach czy występujących w okolicy gatunkach zwierząt. Kolejną atrakcją w pobliżu omawianego rezerwatu jest źródełko mające właściwości lecznicze w leczeniu chorób serca. Tutejsze gospodarstwa agroturystyczne oprócz róż- nego rodzaju wycieczek pro- ponują możliwość miłego spędzenia czasu w otoczeniu gospodarstwa. Wyposażenie gospodarstw umożliwia rów- nież spędzanie wolnego czasu w sposób aktywny.

29

Mapa C-W PK GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE NA OBSZARZE CIŚNIAŃSKO - WETLIŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

„Pod Berdem” Mikołaj Grzech „Alkowa” Graczyk Alojzy 38-608 Wetlina 70 38-608 Wetlina 22 tel. 13 468 47 84, 662 439 814 tel. 13 468 46 18 „Pod Jeleniem” Zofia Zubek „Golcówka” Strzebowiska 8, 38-608 Wetlina Czerniakowski Stanisław tel. 507 108 773 38-608 Wetlina 103 tel. 693 626 209 „Polana” Irmina Sokólska 38-608 Wetlina 91 Helena Pasławska tel. 13 468 46 63, 667 990 533 Terka 25, 38-613 Wołkowyja tel. 13 469 25 94 „Maria” Maria Moskot 38-608 Wetlina 66 „W Górnym Końcu” tel. 13 468 46 38 Katarzyna Wronowska Terka 64, 38-613 Wołkowyja „Mała Chatka” tel. 692 301 453 Zygmunt Reszka Smerek 2, 38-608 Wetlina „U Grażyny” tel. 600 428 470 Terka 52, 38-613 Wołkowyja tel. 692 710 035, 604 904 593 „Niemczukówka” Małgorzata Niemczuk „Nina” Smerek 1, 38-608 Wetlina Janina Trzcińska tel. 501 696 923 Strzebowiska 2, 38-608 Wetlina tel. 502 439 782, 605 616 377 „Pod bocianami” Maria i Tomasz Pasławscy Andreasik Dorota i Adam Terka 59, 38-613 Wołkowyja 38-608 Wetlina 57 tel. 608 536 092 tel. 504 202 415

„Willa Łuka” „Grzechowisko” Dobrowolski Marcin i Ewa Elżbieta i Janusz Grzech 38-608 Wetlina 95 38-608 Wetlina 70 tel. 13 468 47 71, 503 069 086 tel. 506 873 869 „Pod Jawornikiem” „Zielone Wzgórze” Grzyb Irena Węgrzyn Grażyna 38-608 Wetlina 100 38-608 Wetlina 61 tel. 663 151 424 tel. 603 802 975 „Pod Smerekiem” „Na Złotym Szlaku” Jóźwik Lilianna Wożniak Maria 38-608 Wetlina 67 38-608 Wetlina 96 tel. 13 468 47 54 tel. 13 468 45 66, 604 853 166 „U Rumcajsa” „Gościniec w Starym Siole” Krawiec Adolf Aleksy i Marianna Wójcik 38-608 Wetlina 32 38-608 Wetlina 71 tel. 13 468 46 33 tel. 507 787 927, 503 124 654 „Rydlówka” „Czartoryja” Rydel Rafał Zielińska Mirosława 38-608 Wetlina 108 38-608 Wetlina 120 tel. 502 305 212, 509 515 207 tel. 13 468 46 62, 605 599 789 „Gawra” „Nora Pod Beskidnikiem” Katarzyna Skorupska Złoczewska Marta 38-608 Wetlina 15 38-608 Wetlina 118 tel. 606 133 360, 604 847 909 tel. 513 571 851, 511 541 424 „Wetlinka” „Chata Wędrowca” Agnieszka i Lucjan Sot Żechowski Robert i Ewa 38-608 Wetlina 107 38-608 Wetlina 113 tel. 13 468 46 29, 696 067 357 tel.502 234 501 „Chata nad Rzeką” Bajorek Krzysztof Ślimak Zofia Smerek 21/4 38-608 Wetlina 102 38-608 Wetlina tel. 13 468 46 39, 503 668 763 tel. 785 628 848 „Śmiglówka” „Siedlisko Smerczyna” Izabella i Krzysztof Śmigiel Bator Anna 38-608 Wetlina 30 Smerek 58 A, 38-608 Wetlina tel. 608 609 625 tel. 512 368 859, 508 233 832

32

„Willa Wiktoria” Szarek Jadwiga Domino Emilia Dołżyca 14, 38-607 Cisna Smerek 61, 38-608 Wetlina tel. 607 556 395 tel. 695 456 674, 662 347 576 „Pod Łopiennikiem” „Pod Lipami” Jadwiga Wethacz Osuch Emilia Dołżyca 1, 38-607 Cisna Krzywe 10, 38-608 Wetlina tel. 13 468 43 69 tel. 504 553 851 „Dolina Niedźwiedzia” „Domek Pod Lasem” Jolanta Bartnicka Węgrzyn Sokołowska Maria Dołżyca 23, 38-607 Cisna Krzywe 12, 38-608 Wetlina tel. 504 501 118 tel. 661 225 639 „Szymkówka” „Krzywe Pole” Antoniszak Anna Stupnicka-Kondratowicz Irena 38-607 Cisna 54 Krzywe 16, 38-608 Wetlina tel. 13 468 64 36, 608 156 174 tel. 696 450 874 „Przystanek Cisna" „Sosnowy Dwór” Katarzyna i Andrzej Tuniewicz Piotr Rozmysłowicz Krzywe 14, 38-608 Wetlina 38-607 Cisna 59 tel. 601 066 866 tel. 696 038 595 „Kamienny Dwór” „Jeleni Skok" Beata Ziober Spychała Malwina Krzywe 8, 38-608 Wetlina 38-607 Cisna 108 tel. 608 552 856, 502 472 120 tel. 606 348 224 „Zielony Ruczaj” „U Ewy” Krawiec Jacek i Ewelina Fecycz Marek i Ewa Dołżyca 21, 38-607 Cisna 38-607 Cisna 109 tel. 507 120 725, 501 066 180 tel. 13 468 64 11, 784 249 422 „Dybasiówka” „Leśne Uroczysko” Sławomir Dybaś Łukacijewski Grzegorz i Elżbieta Liszna 5, 38-607 Cisna Dołżyca 21, 38-607 Cisna tel. 13 468 63 11 tel. 13 468 63 91, 696 753 239

33

„Chata z Widokiem na Smerek” „Leśne Berdo” Alina i Darek Wójciccy Bożena Stanek Smerek 10, 38-608 Wetlina Przysłup 4, 38-608 Wetlina tel. 607 166 408 tel. 504 960 157 „Wichrowe Wzgórze" „Agro Noclegi” Jerzy Kiec Wcisło Alfred Strzebowiska 11, 38-607 Cisna Przysłup 11, 38-608 Wetlina tel. 13 468 63 87 tel. 663 517 844, 601 891 490 „Bobelina” „Sokole Pole” Kurowski Mariusz Urszula Boniecka Pękul Strzebowiska 18, 38-607 Cisna Krzywe 13, 38-607 Cisna tel. 604 241 078, 607 616 260 tel. 696 872 162, 669 727 814 „Kurna Chata z Bala” „Pod Małym Jasłem" Francuz Aleksander Apolonia Karnas Strzebowiska 32, 38-607 Cisna Krzywe 9, 38-607 Cisna tel. 601 718 753 tel. 503 483 401 „Stajnia Batiara” „Dwór na Wrzosowisku” Szymala Dorota Czubaj Waldemar i Ewa Strzebowiska 14, 38-607 Cisna Krzywe 17, 38-607 Cisna tel. 504 249 784 tel. 608 072 168 „Brzeziniak” „Willa Krywe” Banaszek Krzysztof i Agnieszka Dzikowski Maciej Przysłup 27, 38-608 Wetlina Krzywe 1, 38-607 Cisna tel. 501 618 725 tel. 605 591 605, 501 323 053 „Widok 1” „Krywa Chata” Bożena Dworaczek Anna Grabowska Kudełka Przysłup 12, 38-608 Wetlina Krzywe 7, 38-607 Cisna tel. 606 990 245 tel. 504 006 117, 501 622 262 „Maciejówka” „Żuber" Zofia Sikora i Paweł Janocha Małgorzata Przysłup 13, 38-608 Wetlina Żubracze 21, 38-607 Cisna tel. 13 468 63 53, 606 905 725 tel. 13 468 47 12, 505 353 834

34

„Połoniny” „U Kubala” Kwiatkowski Tomasz Małgorzata Wawer Żubracze 15, 38-607 Cisna Strzebowiska 23, tel. 502 507 802 38-608 Wetlina tel. 512 315 648 „Końska Polana” Marta Szymala „Chata Balina” Strzebowiska 1, 38-608 Wetlina Bartłomiej Szymala tel. 691 363 470 Strzebowiska 25, 38-608 Wetlina Szopiński Piotr i Beata tel. 663 270 720 „Chata Balówka” Strzebowiska, 38-608 Wetlina „Pod Smerekiem” tel. 505 167 343 Bogumiła Kłapacz Smerek 54, 38-608 Wetlina „Fereczata” tel. 504 712 829 L.W. Bałkowscy Przysłup 28, 38-608 Wetlina „Bieszczadzka Samotnia” tel. 693 065 110 Aneta Dąbkowska Buk 12, 38-607 Cisna „Ostoja” tel. 512 329 683 Maria i Waldemar Wierzbicki 38-607 Cisna 55 Krystyna i Edward Kucharczyk tel. 13 468 64 32 Przysłup 6A, 38-608 Wetlina tel. 13 468 63 67, 510 279 059 Monika Kamińska Strzebowiska 21, „Wetlinka” 38-608 Wetlina Lucjan Sot tel. 501 201 393 38-608 Wetlina 107 tel. 13 468 46 29, 696 067 357 Manhattan Transfer Bożenna Wójcik „Hnatowe Berdo” 38-608 Wetlina 77 Emilia Flis tel. 601 172 150 38-608 Wetlina 104 tel. 721 980 540, 601 071 900 Jan Wieleba Smerek 7, 38-608 Wetlina tel. 13 468 47 40

35

„Modryna” Opydówka Marta Bałkowska Anna Opyd Strzebowiska 30, Smerek 47, 38-608 Wetlina 38-608 Wetlina tel. 608 452 522 tel. 601 622 877 Zygmunt Reszka „Storczyk” Smerek 3, 38-608 Wetlina Gabriela Trzcińska tel. 600 428 470 Strzebowiska 2, 38-608 Wetlina „Pod Różkami” tel. 785 235 763 Violetta Rożek 38-607 Cisna 95 Balówka II tel. 600 916 214 Beata Szopińska Dołżyca 24, 38-607 Cisna Pokoje Gościnne tel. 13 468 63 80 u Franka Rozbójnika Adam Piotrowski Damian Karnas Smerek 65, 38-608 Wetlina Krzywe 9, 38-608 Wetlina tel. 888 157 799 tel. 603 210 030 Spanie na Manhattanie „Świt Dobry” Marek Brenkus Jolanta Piszczek 38-608 Wetlina 125 Strzebowiska 35, tel. 601 992 992 38-608 Wetlina tel. 607 616 260 Tomasz Bałkowski „Tramp” Strzebowiska 30 A Zygmunt Wierzbicki 38-608 Wetlina 38-607 Cisna 15 tel. 512 034 388 tel. 507 947 840 „Zielony Domek” „Cicha Dolina” Paweł Józefczyk Emil Rożek 8 38-607 Cisna 114 Roztoki Górne, 38-607 Cisna tel. 13 468 63 14, 603 648 107 tel. 13 468 63 02 „Wetlinowo” Magdalena Koch 38-608 Wetlina 122 tel. 661 444 488

36

Siedlisko Bończak Iwona i Wiesław Katarzyna Kilar-Michałowska „Przy Strumyku” 38-608 Wetlina 114 Kielczawa 1a, 38-606 Baligród tel. 13 463 81 31 tel. 695 592 272, 661 680 871 „Werchowyna II” Bończak Anna i Zbigniew Anna Morawska „Leśna Przystań" 38-608 Wetlina 143 Kielczawa 1, 38-606 Baligród tel. 604 200 628 tel. 785 186 067, 609 534 623 „Wasylówka u Krysi” Chmaj Teresa Agro Syma - Zawadzka Krystyna „Chmajówka” Roztoki Dolne 6, Bystre 6, 38-606 Baligród 38- 606 Baligród tel. 13 468 41 47 tel. 16 631 71 94, 660 836 348 Sitko Irena Henryk Piotrowski Roztoki Dolne 32, Smolnik 31, 38-543 Komańcza 38-606 Baligród tel. 13 467 72 28 tel. 13 468 43 74 „Zagroda Hryszczata” Pelc Zbigniew Smolnik, 38-543 Komańcza Roztoki Dolne 14, tel. 508 073 887, 602 301 016 38-606 Baligród „Smolnikowe Klimaty” tel. 13 468 41 71, 885 859 173 Katarzyna i Leszek Górni Kaczmar Ryszard Smolnik 29, 38-543 Komańcza „Cicha Dolina” tel. 510 878 716 Roztoki Dolne 3, Krystyna Krysiak 38-606 Baligród Turzańsk 40, 38-543 Komańcza tel. 13 468 40 99 tel. 13 467 80 97 Dorota Dereń Władysław Chmilowski „Chata pod lasem” Turzańsk 31, 38-543 Komańcza Roztoki Dolne 30, tel. 13 467 81 00 38-606 Baligród tel. 13 468 42 88, 503 077 368

37

Gościnna Bieszczadzka Chałupka Maniów 11, 38-543 Komańcza Justyna & Jankes tel. 509 486 062, 502 864 245

38

PARK KRAJOBRAZOWY DOLINY SANU

Park Krajobrazowy Doliny Sanu o powierzchni 28 718 ha, chroni malowniczą dolinę Sanu od źródeł po Jezioro Solińskie. Tworzy od północnego - wschodu naturalną otulinę dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego i wraz z nim wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”. Bogactwo przyrodnicze parku wynika z bardzo dużej lesistości ok. 92 %. Roślinność charakteryzuje się osobliwym układem piętrowym. W parku dominuje piętro regla dolnego z dominującą żyzną buczyną karpacką. Dolina górnego Sanu obfituje w torfowiska wysokie ulokowane na ponadzalewo- wych terasach tej rzeki. Najciekawsze obiekty przyrodnicze chronione są w postaci rezer- watów przyrody: „Zakole”, „Hulskie im. Stefana Myczkowskiego”, „Krywe” i „Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku”. Dolina Sanu stanowi główny korytarz ekologiczny, który ułatwia przenikanie i kształtowanie zespołów roślin i migracje zwierząt. Wśród fauny parku szczególną uwagę przyciągają duże ssaki: niedźwiedź, żubr, jeleń, wilk i ryś. Swoje żerowiska posiadają rów- nież: orlik przedni, puszczyk uralski, bocian czarny.

39

Rzeka San odznacza się bardzo bogatą fauną wodną, dolina Sanu należy do najcenniejszych stanowisk węża Eskulapa. W połowie XX wieku obszar Bieszczadów został niemalże całkowicie wysiedlony i pozbawiony powstałego w ciągu stuleci tradycyjnego i swoistego dziedzictwa kulturowego, do czasów współczesnych przetrwały tylko nieliczne elementy kultury zamieszkujących te tereny Bojków. Dotyczy to również obszaru Parku Krajobrazowego Doliny Sanu. Bardzo często podejmowane są teraz przez turystów próby odnalezienia śladów nieistniejących wsi, np. ruin zabudowań dwor- skich, ruin młynów, cmentarzy i zdziczałych sadów. W celu ochrony tych wartości, ustanowione zostały zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: „Wieś Krywe”, „Wieś Smolnik”, „Cerkiew w Hulskiem”, „Młyn w Hulskiem” (pozostałości), „Cmentarz w Stuposianach”, „Cmentarz w Ruskiem”, „Młyn w Dwerniku” (pozostałości). Teren parku przecinają liczne szlaki turystyczne m.in. niebieski, zielony oraz żółty. Do ważnych elementów infrastruktury turystycznej należą również ścieżki turystyczne, przyrodnicze i edukacyjne oraz sieć szlaków rowerowych. Z uroków gospodarstw agroturys- tycznych znajdujących na obszarze par- ku można korzystać m. in. w miejsco- wościach: , , Chmiel, Smolnik, . Główną miejscowością wypadową na teren parku są . Wynika to z faktu, iż jest ona zlokalizowana na trasie tzw. Dużej Obwodnicy Bieszczadz- kiej. Tylko niewielki fragment miejsco- wości Lutowiska położony jest na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu, dlatego większość gospodarstw agroturystycznych w Lutowiskach usytuowanych jest w bliskim jego sąsiedztwie.

40

Gmina Lutowiska to najsłabiej zaludniona w Polsce. Można więc zdecydowanie stwierdzić, że wypoczniemy tu od zgiełku i szumu panującego w miastach. Na tereny parku przybywa zdecydowanie mniej turystów, co sprawia, że emanuje on spokojem. Jak już wcześniej wspomniano, do czasów współczesnych pozostały tylko nieliczne elementy krajobrazu kulturowego. Do cennych zabytków znajdujących się na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Sanu zaliczyć można: drewniane cerkwie w Smolniku i Chmielu oraz ruiny murowanych cerkwi np. w Hulskiem. Na terenie parku zlokalizowane są również punkty widokowe, będące miejscem do obserwacji otaczającej nas przyrody. Z licznych pomników przyrody na uwagę zasługuje Wodospad na potoku Hylatym. Ma on 8 metrów wysokości i ze wszystkich stron otoczony jest kamiennym brzegiem i skałkami. Jest to największy i najbardziej efektowny wodos- pad w Bieszczadach. Bardzo ciekawa jest również oferta spędzenia wolnego czasu. Istnieje możliwość organizacji imprez integracyjnych, różnego rodzaju wycieczek po okolicznych ścieżkach, przejażdżki rowerowe, nordic walking i kuligi zimowe. Po całodziennych wędrówkach warto natomiast wypróbować specjałów takich jak dziczyzna, czy pstrągi wyłowione z własnego stawu. Jeżeli ktoś lubi ciszę i spokój na pewno nie pożałuje, że przybył w to miejsce.

41

Mapa PKDS

GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE NA TERENIE PARKU KRAJOBRAZOWEGO DOLINY SANU

Renata i Marek Gretkowscy „Łemkowo” Chmiel 5, 38-713 Lutowiska 38-713 Lutowiska 78 tel. 691 014 680, 13 461 08 74 tel. 13 461 01 86, 600 269 978 „Hulskie” Barbara i Jan Krokos W. P. Pietrzyk Chmiel 25, 38-713 Lutowiska 38-713 Lutowiska 24 tel. 13 461 08 26, 609 240 344 tel. 697 877 462 „U Prezesa” „Pod Otrytem” Chmiel 28, 38-713 Lutowiska, Ewa Tylka tel. 13 461 08 34, 515 171 315 38-713 Lutowiska 7f tel. 13 461 01 85, 669 049 057 „Pod Otrytem” Chmiel 29, 38-713 Lutowiska „U Eskulapa” tel. 13 461 08 34, 601 916 297 38-713 Lutowiska 58 tel. 13 461 02 02, 607 139 872 „Rusinowa Polana” Dwerniczek 9, „U Andrzeja” 38-713 Lutowiska 38-713 Lutowiska 46 tel. 13 461 08 48, 512 466 697 tel. 13 461 02 24, 604 502 961 „U Lestka” „Siedlisko Carpathia” 38-715 Dwernik 20 3a, 38-713 Lutowiska tel. 13 461 08 07 tel. 13 461 01 22, 608 617 476 „U Pani Basi” „Gościniec Pod Jaskiniami" 38-715 Dwernik 1 2a, 38-713 Lutowiska tel. 13 461 09 03, 606 438 509 tel. 13 461 08 96 „Krywe Nad Sanem” Zofia i Lech Holik Krywe 1, 38-715 Dwernik Smolnik 33, 38-713 Lutowiska tel. 693 177 978 tel. 13 461 01 83, 698842063 „Chata Magoda” „Nad Wołosatką” 38-713 Lutowiska 27 Stuposiany 2, tel. 609 229 826 38-713 Lutowiska, tel. 13 461 02 14, 662 440 958 Małgorzata Koncewicz „Pod Lipami” Rajskie 4, 38-613 Wołkowyja 1, 38-713 Lutowiska tel. 606 833 107 tel. 13 461 01 97, 668 359 594 „Pod Kosowcem” „Czereszenka” Procisne 4, 38-713 Lutowiska Stuposiany 2/1 tel. 13 461 01 98, 698 578 213 38-713 Lutowiska tel. 13 461 02 25, 888 515 692 „Dolina Sanu” 24, Maria Bochniak 38-713 Lutowiska Procisne 4, 38-713 Lutowiska tel. 693 608 659, 662 108 977 tel. 13 461 02 51, 603 768 737 Agroturystyka Żurawin Barbara Obrochta Żurawin 1, 38-713 Lutowiska Chmiel 4a, 38-713 Lutowiska tel. 606 658 520 tel.603 317 702 „U Hodurów” „U Szeryfa” Chmiel 3, 38-713 Lutowiska Dwernik 40 tel. 13 461 08 37, 605 761 127 38-713 Lutowiska tel. 13 461 08 30, 604 172 238 „Podołynia” Dwernik 21B, 38-713 Lutowiska „Uroczysko” Stanisław Hebda tel. 13 461 09 67 Dwernik 32, 38-713 Lutowiska tel. 601 225 216, 781 437 893 „Zacisze Pod Otrytem” Dwernik 11b, 38-713 Lutowiska Dolistowie tel. 13 461 08 94 Dwernik 11 a, 38-713 Lutowiska tel. 505 953 727 „U Józka” Dwernik 19, 38-713 Lutowiska „Ostoja” tel. 134610816 38-713 Lutowiska 54 tel. 13 461 00 12,666 046 380 „U Kudłatego” Dwernik 23, 38-713 Lutowiska „TROHANIEC” tel. 13 461 09 01 38-713 Lutowiska 43 tel. 667 662 203

„Chata na Szlaku” 38-713 Lutowiska 19 k tel. 660 833 273 44

M. i W. Walkowicz Muczne 4 38-713 Lutowiska tel. 13 461 02 71 „Wilcza Jama” Smolnik 23 38-713 Lutowiska tel. 606 721 765, 883 313 436 Zajazd „Magura” 19, 38-713 Lutowiska tel. 13 461 02 38, 698 682 567 Weronika i Stanisław Gac Pszczeliny 17/7 38-713 Lutowiska tel. 13 461 02 82 Tomasz Mańko Chrewt 6, 38-709 Polana tel. 13 461 93 42 „Dobre Miejsce” Bożena Wiercińska Polana 74, 38-710 Czarna tel. 502 318 651

Elżbieta i Krzysztof Oliwko Polana 15, 38-710 Czarna tel. 13 461 93 42 Agnieszka Krakowska KRAK-CAMP Polana 50, 38-710 Czarna tel. 609 235 935

45

46

ZAPRASZAMY!

48