Załącznik nr 1 do uchwały Nr XXXIX-355/14 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 06 marca 2014 roku

STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY ŁAPSZE NIŻNE NA LATA 2014-2020

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Prowadzenie sesji:

Dr Edyta Bieniek-Białas Dyrektor Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.

Mgr Wacław Klepacki Z-ca Dyrektora Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.

Organizacja i obsługa sesji:

Urząd Gminy Łapsze Niżne Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.

Opracowanie materiału

Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.

Specjalne podziękowania dla wszystkich uczestników sesji za pomoc w opracowaniu niniejszej strategii!

1

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Spis treści

Wstęp ...... 3

Analiza aktualnego stanu społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne ...... 4

Raport z sesji planowania strategicznego rozwoju gminy Łapsze Niżne...... 53

Załączniki ...... 78

2

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

WSTĘP

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2015 - 2030 została opracowana metodą mieszaną: partnersko - ekspercką. Jej zasadniczą część stanowiły sesje strategiczne, które zostały przeprowadzone w czterech etapach: 27 (1 sesja) i 28 sierpień 2013 r. (2 sesje) oraz 11 wrzesień 2013 r. (1 sesja) w budynku „Ludowiec” w Łapszach Niżnych, Remizie OSP w Niedzicy oraz świetlicy mieszczącej się w Remizie OSP we Frydmanie. Sesję poprzedziło zebranie informacji o gminie na podstawie dostępnych materiałów statystycznych.

Sesje prowadzone były z udziałem grupy ekspertów lokalnych, regionalnych wybranych na podstawie ich doświadczenia i wiedzy. Uczestnicy sesji podzieleni na kilkuosobowe grupy przygotowywali propozycje poszczególnych elementów planu strategicznego. Następnie na podstawie tych propozycji zostały opracowane sformułowania dotyczące celów strategicznych. Podczas sesji plenarnej z udziałem moderatorów w oparciu o przygotowane wcześniej propozycje uczestnicy sesji przyjęli w drodze consensusu ostateczne ustalenia.

Podczas sesji strategicznej określono:

 misję, czyli wizję gminy za 6 lat,  cele strategiczne,  mocne i słabe strony gminy,  szanse i zagrożenia zewnętrzne,  wstępny plan zadań dla poszczególnych celów strategicznych.

Niniejszy dokument zawiera charakterystykę aktualnego stanu społeczno-gospodarczego gminy oraz raport z sesji strategicznej.

Opracowana strategia jest strategicznym planem na najbliższe lata. To zbiór zadań i wytycznych, które powinny być wykonane w najbliższych latach funkcjonowania gminy. Strategia wskazuje kierunki koncentracji wysiłku rozwojowego i zmian, które powinny być przeprowadzane, aby uzyskać pożądany cel.

3

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ANALIZA AKTUALNEGO STANU

SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO

GMINY ŁAPSZE NIŻNE

4

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

HISTORIA

W VIII wieku pojawiły się na Spiszu Słowackim osady Słowian. Z początkiem XI w. za panowania Bolesława Chrobrego obecna Słowacja należała do Polski. Po jego śmierci granice Polski powoli zaczęły przesuwać się ku północy. W 1108 r. ziemia spiska weszła pod rządy Węgier jako wiano córki Bolesława Krzywoustego, Judyty. Początki osadnictwa na tych terenach sięgają jednak dopiero końca XIII w. W latach 1528 - 89 Spisz Zamagurski znalazł się przejściowo w rękach polskiego rodu Łaskich. Po I wojnie światowej Spisz stał się terenem spornym między Polską a Czechosłowacją. W 1920 r. decyzją Rady Ambasadorów Pieniny Spiskie przypadły Polsce (14 wsi). W roku 1939 Niemcy przyłączyli Spisz do Słowacji, ale po II wojnie światowej powrócił on do Polski.

Gmina Łapsze Niżne obejmuje 9 miejscowości: Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Niedzica - Zamek i Trybsz.

Każda z 9 wsi gminy ma swoją odrębną historię:

FALSZTYN - nazwa wsi pochodzi od niemieckiego słowa Falkenstein - Sokoła Skała. Budowę zamku Falkenstein zaczął w 1535 roku Hieronim Łaski. W aktach sprzedaży Olbrachta Łaskiego z lat 1589-1595 G. Horvathovi wieś pojawiła się jako folwark, należący do klucza dunajeckiego i dzielący jego losy. Do 1926 roku Falsztyn był ostoją pańszczyzny. Majątek był własnością zamadziaryzowanych Niemców Jungenfeldów. FRYDMAN - pierwsza wzmianka o Frydmanie pochodzi z 1320 roku, kiedy to mistrz Kokosz sprzedaje „terram Fridmanvagasa” bratu Janowi. Według Trajdosa wieś powstała w końcu XIII wieku, a w 1308 roku została ponownie lokowana. W latach 1528-89 stanowiła własność rodziny Łaskich po tym, jak król Jan Zapolya darował klucz dunajecki Hieronimowi Łaskiemu, wojewodzie sieradzkiemu, po którym odziedziczył go w 1573 roku jego syn, Olbracht. Po podziale klucza na mniejsze domina wieś była siedzibą Aladara Salamona. W 1931 r. liczyła 1.170 mieszkańców. We Frydmanie urodził się i pracował pisarz i działacz spiski, M. Balara. KACWIN - nazwa pochodzi od niemieckiego Katzwinkel, czyli „koci zakątek”. Po raz pierwszy wzmiankowy w 1314 roku, założony przez Kokosza Berzeviczego. W latach 1431-1433, gdy na Zamagurze wtargnęły oddziały husyckie, wieś została spalona. W latach 1602-1632 kościół przechodzi na obrządek luterański. Wieś dzieliła koleje Polskiego Spisza. Po I wojnie

5

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

światowej Kacwin pozostaje w granicach państwa polskiego. W 1924 roku wieś zostaje zaproponowana na wymianę za Jaworzynę Spiską wraz z główną granicą Tatr Wysokich, jednak nie doszło do niej. ŁAPSZANKA - powstała w połowie XVII w na wierchu Łapszenek jako rolniczo - pasterski przysiółek Łapsz Wyżnych. W 1662 r. jest wzmianka, że wieś ma własnego sołtysa oraz młyn. Na Zamagurzu miała opinię centrum magii i guślarstwa, wiązanego w trójkąt wraz z Rzepiskami - Grocholowym i Wojtyczkowym Potokiem oraz Ostrunią. W latach 1901 - 1909 we wsi wybudowano kościół filialny, obok niego znajduje się wcześniejszy cmentarz. ŁAPSZE NIŻNE - pierwsze, niepewne wzmianki o istnieniu parafii pochodzą z 1274 roku. Później wieś była własnością zakonu miechowitów. W 1593 roku nabył ją Gyorgy Horvath. Wieś stanowiła w XIX wieku ostoję polskości na Spiszu. W 1846 roku był to punkt zborny powstańców polskich, którzy ruszyli stąd do Nowego Targu. W dwa lata później ogłoszono zniesienie pańszczyzny, mimo to istniała ona nadal do 1931 roku. Ostatnim właścicielem wsi był baron Jungenfeld. ŁAPSZE WYŻNE - wieś wzmiankowana w latach 1463 - 1469. W 1589 roku swoją część wsi sprzedał Olbracht Łaski Gyorgyemu Horvathowi. Prawdopodobnie w początkowej fazie wieś zamieszkiwali Rusini. Samodzielna parafia rzymskokatolicka wzmiankowana jest w 1660 roku. Polska społeczność adaptowała najpierw cerkiew, później w jej miejscu wystawiła kościół. W XIX wieku ludność była intensywnie madziaryzowana. Po I wojnie światowej wieś przypadła Polsce. W 1920 roku pożar zniszczył 80 zagród. Do 1931 roku przetrwała pańszczyzna kościelna. 1 września 1939 roku Łapsze zostały włączone do Słowacji. NIEDZICA - pierwsza wzmianka pochodzi z 1320 roku, kiedy „villam Nisicz circa aquam Nisicz” - po 30 łanów z każdej strony rzeczki - Kokosz sprzedał bratu Janowi. W 1326 roku patronat w stosunku do kościoła otrzymał Czerwony Klasztor w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał Niedzicę, a w kontrakcie mowa jest o mieście. Do roku 1929 utrzymywała się tu pańszczyzna w formach sprzed 1848 roku. NIEDZICA-ZAMEK - Wzdłuż drogi prowadzącej z Falsztyna w stronę zamku, istniejąca osada została w styczniu 2014r. ustanowiona nową wsią, o nazwie Niedzica - Zamek. W roku 1997 wybudowano tu nowy Kościół św. Andrzeja, który jest filią parafii św. Bartłomieja w Niedzicy. Do kościółka przeniesiono ołtarz i dzwon z kaplicy zamkowej. TRYBSZ - wieś należała do klucza dunajskiego, w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał ją rodzinie Horvatów z Paloscy. W dokumentach sprzedaży występuje nazwa Trepschya, Trepsia. Od 1769 roku istnieje tu samodzielna parafia. Do lat międzywojennych utrzymywała się pańszczyzna kościelna. Na

6

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

początku lat pięćdziesiątych wieś zniszczył wielki pożar. Trybsz jest ostoją spiskiego folkloru, zachowały się tu tradycyjne stroje z oryginalnym zdobieniem spodni i sukman.

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE

Gmina Łapsze Niżne położona jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Usytuowana jest na Polskim Spiszu, w północno - wschodniej części Pogórza Spisko - Gubałowskiego.

Gmina zajmuje powierzchnię ok. 125 km2, tj. 8,5% obszaru powiatu nowotarskiego i 0,83% terenu całego województwa małopolskiego.

W skład gminy wchodzi 9 miejscowości. Powierzchnię poszczególnych sołectw przedstawia poniższa tabela.

Lp. Sołectwo Powierzchnia (w ha) % do ogółu 1. Niedzica 1.745,70 13,9 2. Niedzica - Zamek 366,53 2,9 3. Łapsze Niżne 1.998,23 15,9 4. Frydman 2.003,19 15,9 5. Kacwin 2.257,45 18,0 6. Łapsze Wyżne 1.709,10 13,5 7. Trybsz 1.221,06 9,5 8. Falsztyn 517,00 4,1 9. Łapszanka 792,63 6,3 R A Z E M 12.574,12 100,0

Najmniejszym sołectwem w gminie jest Niedzica - Zamek (2,9% ogółu powierzchni gminy), największymi zaś Kacwin (18%), Niedzica (16,5%), Frydman i Łapsze Niżne (15,9%).

7

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Gmina Łapsze Niżne graniczy z:

 od północnego - zachodu z gminą Nowy Targ,  od zachodu z gminą Bukowina Tatrzańska (gmina Powiatu Tatrzańskiego),  od południa z granicą państwa ze Słowacją,  od północnego - wschodu z gminą Czorsztyn.

Gmina posiada dogodne powiązania komunikacyjne z głównymi ciągami drogowymi o charakterze ponadregionalnym.

Siedziba gminy odległa jest od międzyregionalnej drogi krajowej nr 7 (międzynarodowej E- 77) przebiegającej przez Rabkę - Zabornię o około 40 km, od autostrady A-4 o ok. 100 km, oraz od drogi krajowej nr 95 o ok. 20 km.

Gmina nie posiada powiązań kolejowych. Odległość siedziby gminy od najbliższej stacji kolejowej w Nowym Targu wynosi około 30 km.

LUDNOŚĆ

Gminę Łapsze Niżne zamieszkuje 9.149 osoby (stan na dzień 31.12.2012 rok), co stanowi 4,8% ludności powiatu nowotarskiego oraz 0,3% województwa małopolskiego. Obszar gminy jest mało zaludniony, gęstość zaludnienia tego terenu wynosi 73 osób/1 km2.

Poniższa tabela przedstawia liczbę mieszkańców gminy w poszczególnych sołectwach, stan na 31 XII 2012 r.

8

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Lp. Sołectwa Liczba % do ogółu Gęstość mieszkańców zaludnienia 1. Falsztyn 327 3,6 63

2. Frydman 1.723 18,9 86

3. Kacwin 1.249 13,7 55

4. Łapszanka 437 4,8 55

5. Łapsze Niżne 1.520 16,6 76

6. Łapsze Wyżne 945 10,3 55

7. Niedzica 1833 20,1 104

8. Trybsz 848 9,2 69

9. Niedzica - Zamek 258 2,8 70

R A Z E M 9.140 100,0 73

Najwięcej osób zamieszkuje sołectwa Niedzica (20,1%) i Frydman (18,9%). W Niedzicy - Zamku (2,8%) i Falsztynie (3,6%) jest najmniejsza liczba mieszkańców. Największe zaludnienie występuje w Niedzicy, gdzie wynosi 104 osób/1 km2. Najmniejsze zaludnienie jest w Łapszach Wyżnych i Kacwinie oraz Łapszance, gdzie wynosi 55 os/km2.

Liczbę ludności gminy w latach 2008 - 2012 przedstawia poniższa tabela i wykres. 2008 2009 2010 2011 2012 ogółem 8.935 9.005 9.063 9.092 9.149 kobiety 4.517 4.545 4.586 4.599 4.601 kobiety % do ogółu 50,6% 50,5% 50,6% 50,6% 50,3% mężczyźni 4.418 4.460 4.477 4.493 4.548 mężczyźni % do ogółu 49,4% 49,5% 49,4% 49,4% 49,7%

9

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

9200 9150 9100 9050 Liczba mieszkańców 9000 gminy 8950 8900 8850 8800 2008 2009 2010 2011 2012

W analizowanym okresie nastąpił wzrost liczby mieszkańców o 205 osób w porównaniu do roku 2008.

W gminie Łapsze Niżne odnotowuje się zjawisko przewagi kobiet w strukturze ludności: w 2008 r. na 4.517 kobiet przypadało 4.418 mężczyzn, w 2009 r. na 4.545 kobiet przypadało 4.460 mężczyzn, w 2010 r. na 4.586 kobiet przypadało 4.477 mężczyzn, w 2011 r. na 4.599 kobiet przypadało 4.493 mężczyzn, a w 2012 r. na 4.604 kobiet przypadało 4.536 mężczyzn.

Przyrost naturalny ludności w 2012 roku wynosił 103 osoby, tj. 11,269 osób na 1.000 ludności i był niższy niż w roku poprzednim kiedy wynosił 12,648.

Innym czynnikiem wpływającym na tempo przyrostu rzeczywistego ludności gminy są przepływy migracyjne. Saldo migracji na przestrzeni lat przedstawia się następująco: 2008: +14 2009: +11 2010: +6 2011: -22 2012: +13 W roku 2011 nastąpił zdecydowany odpływ ludności.

Porównanie przyrostu naturalnego i salda migracyjnego wskazuje, iż w 2012 roku ludność zameldowana na pobyt stały na terenie gminy zwiększyła się o 116 osób, gdyż przyrost naturalny wynosił + 103 osoby, a saldo odpływu migracyjnego + 13 osób.

10

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Ludność według grup wieku w 2012 roku przedstawia poniższa tabela:

Grupy wieku Liczba osób % do ogółu 0 - 4 lat 566 6,2 5 - 9 lat 510 5,6 10 - 14 lat 562 6,2 15 - 19 lat 631 6,9 20 - 24 lat 764 8,3 25 - 29 lat 757 8,3 30 - 34 lat 725 7,9 35 - 39 lat 696 7,6 40 - 44 lat 652 7,1 45 - 49 lat 611 6,7 50 - 54 lat 603 6,6 55 - 59 lat 502 5,5 60 - 64 lat 445 4,8 65 - 69 lat 354 3,9 70 i więcej 771 8,4 O G Ó Ł E M 9.149 100,0

Największą część mieszkańców gminy Łapsze Niżne stanowią osoby w wieku 70 lat i więcej, a także osoby w wieku 20 – 24 lat oraz w wieku 25 – 29 lat.

Zestawienie struktury mieszkańców gminy według ekonomicznych grup wieku (w 2012 r.) przedstawia poniższa tabela i wykres.

Wiek Liczba osób % do ogółu przedprodukcyjny 2.035 22,2 produkcyjny 5.989 65,5 poprodukcyjny 1.125 12,3 O G Ó Ł E M 9.149 100,0

11

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Wiek poprodukcyjny

Wiek produkcyjny

Wiek przedprodukcyjny

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

Ludność gminy Łapsze Niżne jest stosunkowo młodą społecznością. Najliczniejszą grupą stanowią osoby w wieku produkcyjnym (65,5% ogółu mieszkańców gminy) oraz w wieku przedprodukcyjnym tj. 22,3%. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 53,2 osób w wieku nieprodukcyjnym.

W latach 2008 - 2011 następował powolny wzrost ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym oraz spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, co przedstawia poniższy wykres.

6000 6014 6098 6124 6148 5000 5791 4000 3000

2000 2035 1685 1667 1651 1638 1000 1215 1240 1268 1301 1301 0 2008 2009 2010 2011 2012

Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny

12

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

RYNEK PRACY

W latach 2008 - 2012 liczba zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy zamieszkujących teren gminy Łapsze Niżne wykazywała tendencję wzrostową, co przedstawia poniższa tabela.

Liczba 2008 2009 2010 2011 2012 bezrobotnych Kobiety 106 (62%) 107 (58,2%) 142 (59,2%) 147 (56,5%) 165 (54,3%) Mężczyźni 65 (38%) 77 (41,8%) 98 (40,8%) 113 (43,5%) 139 (45,7%) Ogółem 171 184 240 260 304

W 2008 roku udział bezrobotnych kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosił 62%, natomiast w 2012 roku 54,3%. Dane te świadczą o spadku bezrobocia w latach 2008 – 2012 wśród kobiet zamieszkujących gminę Łapsze Niżne. W latach 2008 – 2012 nastąpił wzrost bezrobotnych mężczyzn w gminie Łapsze Niżne. W 2008 roku ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosił 38% tj. 65 osób, natomiast w 2012 roku 45,7% tj. 139 osób.

Liczbę bezrobotnych w gminie Łapsze Niżne w latach 2008 - 2012 przedstawia poniższy wykres:

350 300 250 200 Liczba bezrobotnych w 150 gminie 100 50 0 2008 2009 2010 2011 2012

Bardzo niekorzystnym zjawiskiem na rynku pracy jest wydłużający się okres oczekiwania na pracę. Bezrobotni pozostający bez pracy ponad 12 miesięcy stanowili w gminie Łapsze Niżne w grudniu 2012 roku 21,4% ogółu bezrobotnych (tj. 65 osób bezrobotnych). Natomiast na tle powiatu nowotarskiego, powyższa grupa bezrobotnych stanowi 3,6%. Udział osób bezrobotnych z prawem do zasiłku na koniec 2012 roku stanowił 11,8% (tj. 36 osób) spośród ogółu bezrobotnych, w tym 7,2% stanowiły kobiety. Jeżeli chodzi o udział bezrobotnych z

13

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

prawem do zasiłku w gminie na tle bezrobotnych z prawem do zasiłku w powiecie nowotarskim wyniósł on w 2012 roku 2,7% dla ogółu oraz 3,9% dla kobiet.

Spośród wszystkich bezrobotnych gminy Łapsze Niżne największą liczbę stanowią osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe (89 osób bezrobotnych), wykształcenie policealne i średnie zawodowe (61 osób bezrobotnych) oraz wykształcenie gimnazjalne i poniżej (60 osób bezrobotnych). Pozostałe osoby bezrobotne w gminie posiadają wykształcenie średnie ogólnokształcące (47 osób bezrobotnych) oraz wyższe (47 osób bezrobotnych).

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA

Na koniec roku 2012 na terenie gminy Łapsze Niżne zarejestrowanych było 439 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 28 są to podmioty sektora publicznego i 411 sektora prywatnego. Spośród podmiotów należących do sektora prywatnego można wyróżnić 13 spółek handlowych, 3 spółdzielnie, 16 fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych oraz 346 podmiotów założonych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

W gminie w grudniu 2012 r. było zarejestrowanych w systemie regon 439 podmiotów gospodarczych. Największą liczbę spośród nich stanowią podmioty o zatrudnieniu do 9 osób – jest ich 424. Na terenie gminy prowadzi działalność 14 podmiotów zatrudniających od 10 do 49 osób oraz 1 podmiot zatrudniający od 50 do 249 osób. Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie Łapsze Niżne zatrudnia do 9 pracowników.

14

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Klasyfikację działalności gospodarczej gminy przedstawia poniższa tabela i wykres:

Sektor Ogółem podmioty % do ogółu gospodarcze Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i 41 9,3 % rybactwo Przetwórstwo przemysłowe 45 10,3 % Budownictwo 142 32,3 % Handel hurtowy i detaliczny 63 14,4 % Transport i gospodarka magazynowa 18 4,1 % Działalność związana z zakwaterowaniem i 19 4,3 % usługami gastronomicznymi Edukacja 25 5,7 % Inne 86 19,6 %

19,60% 9,30% 10,30% 5,70%

4,30% 4,10% 32,30% 14,40%

Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny Transport i gospodarka magazynowa Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Edukacja Inne

15

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Największą dynamikę rozwojową w gospodarce gminy wykazuje sektor budownictwa, sektor handlu hurtowego i detalicznego, sektor przetwórstwa przemysłowego oraz sektor rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa.

Liczbę powstających podmiotów na terenie gminy w latach 2009 - 2012 przedstawia poniższa tabela:

Lata Liczba powstających podmiotów 2009 29 2010 46 2011 45 2012 45 RAZEM 165

Najwięcej firm powstało w 2010, 2011 i 2012 roku. W 2012 roku najwięcej jednostek powstało w sektorze budownictwa (tj. 18 jednostek), sektorze rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (tj. 7 jednostek), sektorze działalności związanej z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (tj. 4 jednostki) oraz w sektorze edukacji (tj. 4 jednostki).

Na terenie gminy Łapsze Niżne w 2010 roku upadłość ogłosiło 17 podmiotów gospodarczych, z czego 16 z nich należało do sektora prywatnego, a jeden do sektora publicznego. Podmioty te należały do następujących sekcji gospodarki narodowej: o Przetwórstwo przemysłowe – 3 podmioty gospodarcze, o Budownictwo – 7 podmiotów gospodarczych, o Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle – 4 podmioty gospodarcze, o Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi – 1 podmiot gospodarczy, o Edukacja – 1 podmiot gospodarczy, o Opieka zdrowotna i pomoc społeczna – 1 podmiot gospodarczy.

16

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Do największych zakładów produkcyjno - usługowych w gminie Łapsze Niżne należą:

 Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A.,  Sklep przemysłowy wielobranżowy w Trybszu Irena Bizub,  Towarowy transport drogowy w Trybszu Irena, Piotr Bizub,  „Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Łapszach Niżnych,  Usługi transportowe w Kacwinie, Antoni Molitorys,  Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe „Studio 9” s.c. Wiesław Marek Gąsior w Niedzicy,  Ośrodek Wypoczynkowy „Trzy Korony” we Frydmanie,  Hotel „Pieniny” w Niedzicy – ZEW Niedzica S.A.  Pensjonat „Tajemniczy Ogród” we Frydmanie,  Zespół Rekreacyjny „Polana Sosny” w Niedzicy – ZEW Niedzica S.A.  Dom Wypoczynkowy „Pod Taborem” w Niedzicy – ZEW Niedzica S.A.  Pensjonat i Restauracja „Nowak” w Łapszach Niżnych,  Ośrodek Wczasowy „Pod Trzema Koronami” w Niedzicy,  Firma Produkcyjno-Handlowa „Kasztel” s.c. w Niedzicy,  Wypiek Ciast i Pieczywa, Handel Obwoźny w Łapszach Wyżnych - Irena Kiedziuch,  Ośrodek Wypoczynkowy Watra s.c. Milaniak Mirosław i Pietrzak Andrzej w Niedzicy,  Firma handlowo-usługowa „DREMET” w Trybszu, Mieczysław Łojek,  PPH „Suprex” s.c Józef Gut, Władysław Małkuch w Niedzicy,  ZOR Sp. z o.o. w Łapszach Niżnych - stolarstwo meblowe,  „Pinea” Budowa Domów Marek Kowalczyk  NoNameLuxuryHotel&Spa w Łapszach Niżnych  Franciszek Kowalczyk Przedsiębiorstwo Budowlane  Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „Kowalczyk” w Niedzicy,  H.A.T.A Niedzica  Janex, Jan Kowalczyk, Łapsze Niżne  Gawis we Frydmanie  Aleksandrus we Frydmanie  Pensjonat „Pieniny” w Niedzicy  Dom Wypoczynkowy „Micherda” w Niedzicy  Auto-Service Marek Święty w Niedzicy  Mechanika Pojazdowa Malec Tadeusz w Niedzicy

17

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 Tartak:  Tartak w Niedzicy,  Tartak gospodarczy, Helena Myśliwiec we Frydmanie.

ROLNICTWO

Rolnictwo gminy Łapsze Niżne charakteryzuje się rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, co niewątpliwie wpływa na ich rentowność. Na terenie gminy znajduje się 1.578 gospodarstw indywidualnych. Powierzchnia tych gospodarstw ogółem wynosi 5.933,63 ha, w tym powierzchnia gospodarstwa poniżej 1 ha wynosi 353,65 ha, natomiast powyżej 1 ha 5580 ha.

Dane pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, iż w 2010 roku: - Średnia powierzchnia gospodarstw rolnych ogółem wyniosła 3,76 ha, - Średnia powierzchnia użytków rolnych w indywidualnym gospodarstwie rolnym wyniosła 2,83 ha, - Średnia powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze w indywidualnym gospodarstwie rolnym wyniosła 2,49 ha.

Powierzchnia gospodarstw rolnych gminy Łapsze Niżne stanowi 47,2% powierzchni całej gminy. Największą część stanowiły użytki rolne oraz lasy. Stan zagospodarowania gruntów w indywidualnych gospodarstwach rolnych przedstawia poniższa tabela i wykres:

18

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Wyszczególnienie Powierzchnia w ha w % do ogółu  użytki rolne: 4.465,4 75,25  łąki i pastwiska 3.325,28 56,05  pod zasiewami 526,84 8,87  grunty ugorowane 71,39 1,20  uprawy trwałe 0,80 0,01  sady 0,80 0,01  ogrody przydomowe 3,51 0,06  pozostałe użytki rolne 536,79 9,05  lasy i grunty leśne: 1.306,96 22,03

 pozostałe grunty 161,27 2,72

R A Z E M 5.933,63 100,0

Łąki i pastwiska 3325,28

Pod zasiewami 526,84

Grunty ugorowane 71,39

Uprawy trwałe 0,8

Sady 0,8

Ogrody przydomowe 3,51

Pozostałe użytki rolne 536,79

Lasy i grunty leśne 1306,96

Pozostałe grunty 161,27

0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 Powierzchnia [ha]

Łąki i pastwiska Pod zasiewami Grunty ugorowane Uprawy trwałe Sady Ogrody przydomowe Pozostałe użytki rolne Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty

19

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Gmina Łapsze Niżne ma dość wysokie zalesienie. Ogółem powierzchnia lasów w gminie wynosi 4.651,7 ha, tj. 37 % obszaru całej gminy.

Lasy gminy Łapsze Niżne podlegają administracji Nadleśnictwa Krościenko. Struktura własnościowa lasów wykazuje przewagę powierzchni lasów niepaństwowych (69,3% powierzchni lasów ogółem). Największą część lasów stanowią lasy górskie, mniejszą rolę odgrywa las mieszany górski.

Powierzchnię lasów państwowych niepaństwowych na rok 2012 pokazuje poniższa tabela.

Forma własności Powierzchnia lasów % do ogółu Lasy niepaństwowe 3.221,1 69,3 Lasy państwowe 1.430,6 30,7 Razem gmina 4.651,7 100,0

Lasy, zwłaszcza w części obszaru zbiornika wodnego Czorsztyn - Niedzica stanowią ważny, hydrologiczny jego komponent przy czym również zwiększają atrakcyjność turystyczno - wypoczynkową gminy.

W produkcji zwierzęcej dominującym kierunkiem jest hodowla drobiu oraz bydła. Pogłowie zwierząt hodowlanych w gospodarstwach rolnych pokazuje poniższa tabela.

Wyszczególnienie Liczba sztuk  bydło, w tym: 2.265  krowy 1.364  trzoda chlewna, w tym: 460  lochy 28  konie 108  drób, w tym: 6.937 ■ drób kurzy 6.201

Produkcja roślinna w gminie Łapsze Niżne bazuje na uprawach roślin zbożowych oraz roślin okopowych. Powierzchnia upraw zbóż w całej gminie wynosi 359,45 ha natomiast powierzchnia

20

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

upraw ziemniaków wynosi 145,29 ha. Podrzędne stanowisko w produkcji roślinnej stanowi uprawa warzyw gruntowych (0,09 ha powierzchni użytków rolnych), szklarniowych i pod folią. Powierzchnia upraw roślinnych w gminie Łapsze Niżne zajmuje 526,84 ha, co stanowi 11,8% ogólnej powierzchni użytków rolnych.

Na terenie gminy znajduje się 718 gospodarstw rolnych posiadających ciągniki rolnicze, natomiast ich ogólna liczba wynosi 839 sztuk. Na tle wszystkich gospodarstw rolnych gminy, na jedno z nich przypada 0,5 ciągnika rolniczego. Jeżeli chodzi o gospodarstwa stosujące nawozy do produkcji rolniczej, 236 gospodarstw wybiera nawozy mineralne, 220 gospodarstw nawozy azotowe, 39 gospodarstw nawozy wieloskładnikowe, 28 gospodarstw nawozy fosforowe, a 9 gospodarstw stosuje nawozy potasowe. Oznacza to, iż 33,7% gospodarstw rolnych znajdujących się na terenie gminy Łapsze Niżne stosuje nawozy do produkcji rolniczej.

EDUKACJA

Na terenie gminy Łapsze Niżne działa 14 placówek oświatowych, w tym:  4 przedszkola, w tym 2 publiczne, 2 niepubliczne oraz 2 oddziały.  7 szkół podstawowych, w tym dwie prowadzone przez fundację,  2 gimnazja,  1 szkoła średnia.

W gminie Łapsze Niżne funkcjonuje 4 przedszkola: o Przedszkole Publiczne we Frydmanie, o Niepubliczne Przedszkole w Niedzicy, o Przedszkole Publiczne w Kacwinie, o Niepubliczne Przedszkole w Łapszach Niżnych, o Odział Przedszkolny w Łapszance Niepublicznego Przedszkola w Niedzicy, o Odział Przedszkolny w Trybszu Niepublicznego Przedszkola w Niedzicy.

21

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Liczbę dzieci w poszczególnych przedszkolach w 2012 roku przedstawia poniższa tabela:

Placówka Ilość dzieci Przedszkole Publiczne we Frydmanie, 19 Niepubliczne Przedszkole w Niedzicy, 58 Przedszkole Publiczne w Kacwinie, 25 Niepubliczne Przedszkole w Łapszach Niżnych 61 R A Z E M 163

Ogółem w przedszkolach opieką przedszkolną objętych jest 163 dzieci.

Klasy „O” istnieją przy wszystkich szkołach podstawowych. Ogółem do klas „O” uczęszcza 184 dzieci.

Edukacja na szczeblu podstawowym prowadzona jest przez:  Szkołę Podstawową w Łapszach Wyżnych,  Szkołę Podstawową we Frydmanie,  Szkołę Podstawową w Łapszach Niżnych,  Szkołę Podstawową w Niedzicy,  Szkołę Podstawową w Trybszu prowadzona przez Fundację Rozwoju Oświaty, Wychowania i Sportu,  Szkołę Podstawową w Kacwinie,  Szkołę Podstawową w Łapszance prowadzona przez Fundację Rozwoju Oświaty, Wychowania i Sportu,

Strukturę zatrudnienia nauczycieli i kształcących się uczniów w szkołach podstawowych gminy Łapsze Niżne w roku szkolnym 2011/2012 przedstawia poniższa tabela.

22

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Lp Szkoła Liczba Liczba Liczba Liczba sal Liczba uczniów na Podstawowa uczniów zatrudnionych uczniów na lekcyjnych w 1 salę w Szkołach nauczycieli 1 Szkołach Podstawowych nauczyciela Podstawowych 1 Łapsze 60 9 6,6 8 7,5 Wyżne 2 Zespół Szkół 263 (128)* 21 12,5 8 16 Frydman 3 Zespół 353 (89)* 29 12,2 10 8,9 Placówek Oświatowych Łapsze Niżne 4 Łapszanka 42 10 4,2 6 7 5 Zespół 241 (128)* 24 10 19 6,7 Placówek Oświatowych Niedzica 6 Trybszu 42 8 5,3 8 5,3 7 Zespół 143 (95)* 13 11 8 11,9 Placówek Oświatowych Kacwin RAZEM 1144 (584)* 107 10,7 67 9,0 *Liczba uczniów w Szkołach Podstawowych

W roku szkolnym 2011/2012 w szkołach podstawowych gminy Łapsze Niżne kształciło się 584 uczniów, a zatrudnionych było 107 nauczycieli(we wszystkich szkołach na terenie Gminy Łapsze Niżne). Na jednego nauczyciela w gminie przypada średnio 10,7 uczniów.

Najwięcej uczniów kształciło się w Szkole Podstawowej w Niedzicy, Szkole Podstawowej we Frydmanie, Szkole Podstawowej w Łapszach Niżnych i Szkole Podstawowej w Kacwinie, najmniej natomiast w Szkole Podstawowej w Łapszance oraz Szkole Podstawowej w Trybszu.

Do zajęć w szkołach podstawowych przeznaczonych jest 67 sal lekcyjnych. Warunki nauczania panujące w poszczególnych szkołach podstawowych zlokalizowanych na terenie Gminy Łapsze

23

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Niżne są zadowalające. W Szkole Podstawowej we Frydmanie w 8 salach lekcyjnych uczy się 128 uczniów, natomiast Szkole Podstawowej w Trybszu w 8 salach lekcyjnych uczy się 42 uczniów.

Sale gimnastyczne posiadają szkoły podstawowe w Kacwinie (288m2), Trybszu, Frydmanie (157 m²), Łapszach Niżnych (648 m2) oraz Niedzicy (800 m2). Na terenie gminy Łapsze Niżne działalność edukacyjną prowadzi Gimnazjum w Łapszach Niżnych, posiadające 13 sal lekcyjnych oraz Gimnazjum we Frydmanie należące do Zespołu Szkół we Frydmanie, które obecnie korzysta z 10 sal lekcyjnych. W roku szkolnym 2011/2012 do gimnazjów znajdujących się w gminie uczęszczało 309 uczniów (238 uczniów do Gimnazjum w Łapszach Niżnych oraz 71 uczniów do Gimnazjum we Frydmanie).

Na terenie gminy, w miejscowości Niedzica funkcjonuje Zasadnicza Szkoła Zawodowa, która kształci młodzież w następujących zawodach: kucharz, cukiernik, piekarz, rolnik, blacharz samochodowy, mechanik, elektryk, monter instalacji i urządzeń sanitarnych, stolarz, murarz oraz fryzjer. Szkoła dysponuje 6 pomieszczeniami lekcyjnymi, pracownią przeznaczoną do prowadzenia zajęć praktycznych z kucharstwa, pracownią komputerowa i biblioteką szkolną. Posiada pełnowymiarową halę sportową, z której korzysta wspólnie ze szkołą podstawową oraz szkołą ponadgimnazjalną również należącymi do Zespołu Placówek Oświatowych w Niedzicy. Do Zasadniczej Szkoły Zawodowej uczęszcza obecnie 52 uczniów.

KULTURA

Działalność kulturalno - oświatową na terenie gminy Łapsze Niżne prowadzona jest przez:

 Gminny Ośrodek Kultury w Niedzicy,  Wiejski Dom Kultury we Frydmanie (stanowi oddział placówki w Niedzicy),  Świetlicę OSP w Niedzicy-Zamek, udostępnioną na cele działalności kulturalno - oświatowej. W ramach upowszechniania kultury co roku na terenie gminy Łapsze Niżne organizowane są następujące imprezy kulturalno - folklorystyczne, tj.:

 Gminne Dożynki połączone z Przeglądem Orkiestr Dętych – impreza przechodnia,  Festiwal Barok na Spiszu,

24

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 Spiskie Zwyki na zamku Dunajec w Niedzicy-Zamek oraz w Gminnym Ośrodku Kultury w Niedzicy,  Spisko Watra w Niedzicy,  Festyn rodzinny organizowany w ramach Dnia Dziecka połączony z Konkursem Talentów,  Gminne Zawody Strażackie – przechodnie,  Piłkarski Piknik Gminny pod Patronatem Wójta Gminy Łapsze Niżne – Łapsze Niżne,  Puchar Wójta w Piłce Nożnej,  Puchar Głowatki.  Wielkie Granie na Spiszu

Najbardziej znanymi imprezami są Spiski Zwyki i Spiska Watra Spiskie Zwyki – impreza regionalna organizowana corocznie na zamku w Niedzicy oraz w sali miejscowego Gminnego Ośrodka Kultury. Odbywa się ona na początku roku (styczeń, luty) i przyciąga dużą rzeszę widzów. Spisko Watra – impreza regionalna organizowana przy Gminnym Ośrodku Kultury w Niedzicy. Program obejmuje m. in. degustację potraw regionalnych oraz przegląd polskojęzycznego folkloru spiskiego, na którą zaproszone są także zespoły z innych regionów Polski, jak również z zagranicy. Impreza odbywa się corocznie w lipcu oraz jest popularna zarówno wśród mieszkańców gminy Łapsze Niżne jak i mieszkańców okolicznych miejscowości.

Na obszarze gminy funkcjonują następujące zespoły ludowe:

 „Czardasz” w Niedzicy,  „Mali Spiszacy” i „Śpisoki” w Łapszach Niżnych,  „Frydmanianie” we Frydmanie,  „Bystry Potok” w Kacwinie,  „Hajduki” i „Małe Jedlicki” w Łapszach Wyżnych,  „Śpizocek” w Łapszance,

W gminie Łapsze Niżne funkcjonują 4 punkty biblioteczne w Łapszach Wyżnych, Frydmanie, Łapszach Niżnych i Niedzicy. Łączna liczba woluminów w księgozbiorach bibliotek wynosi 38.419.

25

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Poniższa tabela przedstawia liczbę woluminów i wypożyczeń w poszczególnych placówkach bibliotecznych w 2012 roku.

Wyszczególnienie Liczba % do ogółu woluminów Biblioteka w Łapszach Wyżnych 7.817 20,3 % Biblioteka we Frydmanie 9.675 25,2 % Biblioteka w Łapszach Niżnych 13.022 33,9 % Biblioteka w Niedzicy 7.905 20,6 % R A Z E M 38.419 100,0 %

Największą liczbę woluminów tj. 33,9% ogółu woluminów wszystkich punktów bibliotecznych w gminie, zarejestrowano w bibliotece w Łapszach Niżnych.

W gminie w 2012 roku na jedną placówkę biblioteczną przypada 2,2 tys. mieszkańców. Na 1.000 mieszkańców przypada 4.203 woluminów.

Również szkoły podstawowe na terenie gminy Łapsze Niżne posiadają swoje księgozbiory, z którego korzystają uczniowie.

Na terenie gminy dostępne są dwie gazety lokalne. Pierwszą z nich jest „Tygodnik Podhalański” ukazujący się w powiatach tatrzańskim i nowotarskim, natomiast drugi to kwartalnik „Na Spiszu” dostępny w gminach Łapsze Niżne, Nowy Targ oraz Bukowina Tatrzańska.

SPORT I TURYSTYKA

Bazę sportowo - rekreacyjną gminy Łapsze Niżne tworzą wykorzystywane przez miejscowe kluby sportowe, boiska w sołectwach Frydman, Niedzica, Trybsz, Kacwin i Łapsze Niżne i sale gimnastyczne w Frydmanie, Kacwinie, Łapszach Niżnych i halę sportową w Niedzicy. Dodatkowo w Niedzicy oraz w Kacwinie zimą funkcjonują wyciągi narciarskie. W powyższych miejscowościach zlokalizowane są jednocześnie kluby sportowe.

26

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Na terenie gminy znajdują się:  trzy drogi dla turystyki rowerowej górskiej,  cztery szlaki dla turystyki pieszej:  szlak niebieski z Nowej Białej do Kacwina (17,7km),  szlak czerwony z Czarnej Góry do Niedzicy (24,5 km),  szlak zielony z Łapszanki do Osturni (400 m po polskiej stronie),  szlak żółty z Falsztyn do Łapsz Niżnych (4,6 km).  dwie trasy konne,  trzy szlaki tradycji chrześcijańskiej: ■ Szlak Architektury Drewnianej, ■ Szlak Gotycki w wersji transgranicznej, ■ Szlak Gotycki wytyczony na Słowacji.  dwie trasy narciarskie: ■ Wierzchołek Polany Sosny do przejścia granicznego Kacwin – Wielka Frankowa ■ Z Falsztyna do Zamku w Niedzicy.

Gmina Łapsze Niżne znajduje się w części Pienin noszących nazwę Pienin Spiskich, gdyż leży w polskiej części Spisza, krainy w której przez wieki mieszały się i stapiały wpływy niemieckie, polskie i węgierskie z miejscowym żywiołem, tworząc bogatą i swoistą kulturę, w części jeszcze żywą.

Polska część Spisza to około 170 km2 powierzchni zamkniętej na południu i wschodzie granicą państwa oraz nurtami rzek Dunajca i Białki. Obszar ten zwany jest także Zamagurzem Spiskim. Ten skrawek Podtatrza cechuje się odmiennymi niż reszta regionu zwyczajami, strojami oraz stylem architektonicznym w wiejskiej zabudowie.

Gmina Łapsze Niżne poprzez swoje położenie, warunki klimatyczne i przyrodnicze ma charakter typowo turystyczny. Po burzliwej historii gminy pozostały warte zwiedzenia obiekty - niedzicki zamek z tajemniczą historią „testamentu Inków”, zabytkowe kościoły, unikatowe piwnice frydmańskie, czy duża ilość zabytkowych kapliczek na Spiszu.

27

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Wartym zwiedzenia jest rezerwat Zielone Skałki w Falsztynie, czy przełom Białki w pobliżu Trybsza. W Niedzicy czynne jest przejście graniczne, które umożliwia wypady na Słowację. Jest to też świetna baza wypadowa w pobliskie Pieniny, Tatry i Gorce. Od północnej strony gmina graniczy z Jeziorem Czorsztyńskim uatrakcyjniającym te okolice.

Na uwagę zasługują również charakterystyczne układy przestrzenne wsi:

 wsie równinne (Frydman), gdzie decydującym akcentem jest oś podłużna, którą tworzy wydłużony plac i biegnące równolegle do niego ulice. Wzdłuż ulic stoi szczelna, zwarta parterowa zabudowa, skoncentrowana w trzech ciągach (mieszkalnym, gospodarczym i dużych stodół),  układy kotlinowe liniowe zwarte i rozproszone (Trybsz, Łapsze Wyżne i Niżne, Niedzica, Kacwin),  nieregularne układy (Falsztyn) wsi przysiółkowych, zamieszkałych niegdyś przez żelarzy i służbę dworską,  układy mieszane (Łapszanka) o charakterze tzw. łańcuchówek lub ulicówek.

Najciekawsze rejony gminy:

FALSZTYN

Wieś leży przy drodze z Nowego Targu i Frydmana do Niedzicy. W pobliżu warte odwiedzenia są Zielone Skałki, rezerwat przyrody, skąd rozpościera się panorama na Pieniny i Tatry Bielskie. Atrakcyjności wsi sprzyja położenie nad Zalewem Czorsztyńsko - Niedzickim, gdyż wody zalewu wypełniają dolinę Falsztyńskiego Potoku tworząc malowniczy krajobraz. Z Falsztyna roztaczają się piękne widoki na dolinę Dunajca i gorczańskie pasmo Lubania. Obiektem zabytkowym są ruiny zespołu dworskiego powstały w początkach XX w., których właścicielami była rodzina Jungenfeldów.

FRYDMAN

To jedyna z najciekawszych miejscowości polskiego Spiszu. Miejscowość posiada wiele cennych, średniowiecznych zabytków. Należy do nich murowany, wczesnogotycki kościół Św. Stanisława zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku, oraz późniejsza wieża i

28

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

dzwonnica. Barokowy wystrój wnętrza kościoła powstał w latach 1751 - 1757. W centrum wsi zachował się zbudowany przez rodzinę Horvathów w XVI wieku kasztel oraz dwukondygnacyjne piwnice, w których magazynowano beczki z winem. Do Frydmana dochodzą wody Jeziora Czorsztyńskiego, oddzielone od wsi wysokim wałem. Na miejscu można skorzystać z gościny w pensjonatach lub prywatnych kwaterach. U ujścia Białki do Dunajca jest sezonowe pole namiotowe, w otoczeniu którego powstaje kompleks sportowo - rekreacyjny.

KACWIN

Leży przy granicy państwa, w dolinie potoku o tej samej nazwie. We wsi zobaczyć można charakterystyczną zabudowę, a także rzadkie w Polsce spichlerze, tzw. sypańce. Zachowało się ich do dziś jedynie kilka. We wsi znajduje się gotycki kościół Wszystkich Świętych z początku XV wieku oraz piękne przydrożne kapliczki. Przyrodniczą atrakcją miejscowości jest duży jak na karpackie warunki wodospad - Mynarzko Bania. We wsi aktywnie działa młodzieżowy zespół folklorystyczny, który pielęgnuje muzykę, śpiew i piękną gwarę spiską.

ŁAPSZANKA

Warta odwiedzenia dla niezwykłego położenia w wąskiej dolinie potoku pociętego 30 małymi wodospadami. Wieś otoczona jest stromymi wierchami z najwyższym wzniesieniem polskiej części Spisza - Kuraszowskim Wierchem (1040 m npm.). Zabudowania wsi dochodzą aż do przełęczy (Wyżni Koniec), która stanowi połączenie Kopylca z Zadnią Górą. Stad, z drogi wiodącej do Rzepisk, roztacza się piękny widok na Tatry i szeroka panorama na Magurę Spiską. Na Przełęczy nad Łapszanką zwraca uwagę kapliczka - dzwonnica zbudowana w 1928 roku, a w niej dzwon z tego samego roku.

ŁAPSZE NIŻNE

Wieś leżąca w środkowej części Polskiego Spisza, będąca dziś siedzibą władz gminnych. Okolice Łapszy są zalesione i jest to wymarzone miejsce dla grzybiarzy. Pobliskie lasy obfitują w borowiki, a także w podgrzybki, rydze, kurki i kozaki. Na terenie wsi znajduje się rezerwat przyrody „Niebieska Dolina”.

29

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Obiektami zabytkowymi wartymi zobaczenia w Łapszach jest zespół kościoła św. Kwiryna z ok. 1300 r. oraz kapliczka p.w. św. Rodziny z XVIII w.

ŁAPSZE WYŻNE

Wieś położona w centralnej części spiskiego Zamagurza, nad potokiem Łapszanka, 17,5 km od Nowego Targu, pomiędzy pasmem Pienin Spiskich od północy i Magurą Spiską od południa. We wsi przetrwały do dziś ciekawe zwyczaje, jak np. zdobienie w pierwsze dni maja zielonymi gałązkami wejścia do domów panien. Obiektem zabytkowym we wsi jest kościół parafialny p.w. Św. Piotra i Pawła z 1760 roku, uznawany za perłę rokoka na polskim Spiszu.

NIEDZICA

To pięknie położona w dolinie Niedziczanki, 25 km na wschód od Nowego Targu, wieś spiska. Najstarszym zabytkiem we wsi jest kościół Św. Bartłomieja. Jest to gotycko - barokowa świątynia pochodząca z XIV w. Ołtarz główny kościoła jest w stylu barokowym, zaś boczne są rokokowe. Na ścianie zobaczyć można niezwykle cenne części gotyckiego tryptyku z tak zwanej szkoły sądeckiej, przedstawiające sceny z życia św. Bartłomieja. Kościół w Niedzicy należy do najstarszych w regionie i jego odwiedzenie jest wspaniałą lekcją historii tych okolic. Na Polanie Sosny znajdującej się pomiędzy Dunajcem a szosą do dawnego przejścia granicznego Niedzica – Łysa nad Dunajcem znajduje się osada turystyczna z polem namiotowym, restauracją w dawnym dworze, pensjonaty, parking i ośrodek narciarski. Dodatkowo w miejscowości są liczne restauracje, bary i pizzerie. Do atrakcji turystycznych zaliczyć można Zespół Elektrowni Wodnych, obraz 3D „Moc żywiołów”, trasy rowerowe. Tutaj także swą siedzibę ma Gminny Ośrodek Kultury.

NIEDZICA - ZAMEK Nazwa oraz miejscowość funkcjonuje od 1 stycznia 2014 roku, do tego czasu występowała jako osiedle Zamek, miejscowości Niedzica. Sławę swoją Niedzica - Zamek zawdzięcza obronnemu zamkowi zlokalizowanemu na wapiennej skale, 2 km od centrum wsi. Zamek Dunajec to jeden z najlepiej zachowanych zamków w Europie. Odznacza się niebywałą malowniczością położenia.

30

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Turystów przyciąga też związana z fortecą legenda o odkrytym w zamku testamencie Inków, mówiącym ponoć o skarbach ukrytych w jeziorze Titicaca. Zamek został wzniesiony na początku XIV w., w następnych stuleciach był kilkakrotnie rozbudowywany. Przez długi okres zamek był fortecą i siedzibą rodów węgierskich. W XVI w. pozostawał w rękach polskiej rodziny Łaskich. W 1920 roku znalazł się w granicach Rzeczpospolitej Polskiej, choć nadal był własnością węgierskiej rodziny Salamonów. Od 1949 roku zamkiem opiekuje się Stowarzyszenie Historyków Sztuki, które po odbudowaniu zabytków, urządziło tu muzeum i dom pracy twórczej. W pobliżu zamku znajduje się XIX-wieczny spichlerz. Jest to drewniany obiekt na murowanym przyziemiu. We wsi znajduje się Kasztel, tzw. „Leśniczówka”, tj. podłużny piętrowy budynek o rzadkiej konstrukcji szachulcowej, a także celnica - tj. drewniany budynek przypominający dworek wzniesiony na początku dwudziestolecia międzywojennego, obecnie leżący na wzgórzu koło zamku. Obecnie największą atrakcją turystyczną jest Zalew Czorsztyński i uruchomiona elektrownia wodna. Fakt ten zdynamizował życie gospodarcze Niedzicy jak i nowo powstałej miejscowości i spowodował znaczny napływ turystów, którzy zwiedzają zaporę. Niedaleko zapory na górze pod Taborem, powstał kompleks turystyczny z domami wczasowymi.

TRYBSZ

Wieś znajduje się na zachód od Łapsz Wyżnych. W północno-zachodniej części wsi znajduje się rezerwat przyrody, którego główną atrakcją jest przełom rzeki Białki przez wapienne skały. Zabytkiem Trybsza jest kościół Św. Elżbiety, drewniany, z 1567 roku. W kościele znajduje się bogata polichromia z 1647 r. malowana bezpośrednio na deskach.

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

 KOMUNIKACJA

Gmina posiada dogodne powiązania komunikacyjne z głównymi ciągami drogowymi o charakterze ponadregionalnym. Siedziba gminy odległa jest od międzyregionalnej drogi krajowej nr 7 (międzynarodowej E-77) przebiegającej przez Rabkę - Zabornię o około 40 km, od autostrady A-4 o ok. 100 km, oraz od drogi krajowej nr 95 o ok. 20 km. Struktura dróg na terenie gminy Łapsze Niżne:

31

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

- drogi powiatowe: 46,1 km

- drogi gminne publiczne: 61,0 km

- drogi gminne rolnicze: 216,1 km

Gmina nie posiada powiązań kolejowych. Odległość siedziby gminy od najbliższej stacji kolejowej w Nowym Targu, na linii Chabówka - Zakopane wynosi około 30 km. Na terenie gminy istnieją dwa przejścia graniczne - w Niedzicy oraz przejście małego ruchu granicznego i turystycznego w Kacwinie.

 WODOCIĄGI

Na terenie gminy Łapsze Niżne nie wszystkie sołectwa posiadają wodociąg gminny. Miejscowości Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Łapszanka, Kacwin i Trybsz nie posiadają wodociągu komunalnego. Poszczególne gospodarstwa zaopatrują się w wodę z indywidualnych studni zaopatrujących w wodę kilka lub nawet kilkanaście gospodarstw.

Gmina posiada 607 sztuk połączeń wodociągowych prowadzących do budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania na terenie gminy, natomiast długość czynnej sieci rozdzielczej wynosi 19,7 km. W 2012 roku do gospodarstw domowych zostało dostarczone 38,1 dam³ wody (tj. 38.100 m³).

 KANALIZACJA

Na terenie gminy Łapsze Niżne dwie wsie Falsztyn i Łapszanka nie posiadają sieci kanalizacyjnych. Odprowadzanie ścieków bytowo - gospodarczych odbywa się indywidualnie w poszczególnych gospodarstwach.

Gmina posiada 1609 sztuk połączeń prowadzących do budynków mieszkalnych i budynków zbiorowego zamieszkania na terenie gminy, natomiast długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosi 51,2 km. W 2012 roku z gospodarstw domowych odprowadzonych zostało 161 dam³ ścieków (tj. 161.000 m³).

32

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 OCZYSZCZALNIA ŚCIEKÓW

Gmina posiada zaawansowany system kanalizacji sanitarnej. Na jej terenie znajdują się 2 oczyszczalnie biologiczne oraz 1 oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem biogenów, z których korzystają obecnie 6372 osoby.

Przepustowość gminnych oczyszczalni biologicznych wynosi 510 m³(Trybsz i Frydman) na dobę, oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów – 1000 m³(Niedzica) na dobę. Do oczyszczalni ścieków w 2012 roku z gospodarstw domowych zostało odprowadzonych 161 dam³ (tj. 161.000 m³), natomiast w czasie doby odprowadzono 0,4 dam³ (tj. 400 m³). Spośród odprowadzonych ścieków 48 dam³ zostało oczyszczonych w oczyszczalniach biologicznych, a 113 dam³ w oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów.

 GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

System usuwania odpadów obsługuje posiadające koncesję gminy prywatne Przedsiębiorstwo. System jest oparty na selektywnym odbiorze indywidualnym od producenta, tj. mieszkańców gminy.

 GAZOWNICTWO

Na terenie gminy Łapsze Niżne nie funkcjonuje system zaopatrzenia w gaz. Gazyfikacja obszaru gminy jest uzależniona od czynników zewnętrznych i wymaga doprowadzenia sieci magistralnych wysokoprężnych oraz stacji redukcyjno-pomiarowych. Dotychczasowe koncepcje rozwoju sieci gazowniczej województwa przewidują budowę gazociągu wysokoprężnego ze stacją redukcyjno-pomiarową I stopnia na terenie gminy Nowy Targ pomiędzy wsiami nowa Biała i Białka Tatrzańska.

33

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 ELEKTROENERGETYKA

Gmina Łapsze Niżne zaopatrywana jest w energię elektryczną w oparciu o główny punkt zasilania 110/SN „Czorsztyn” w Niedzicy oraz (niektóre wsie) z GPZ Nowy Targ. W zakresie najwyższych napięć 110 kV stacja 110/15 kV „Czorsztyn” powiązana jest ze stacją GPZ „Szaflary”, a drugostronnie z GPZ Nowy Sącz. W Niedzicy, na zaporze zbiornika Czorsztyn - Niedzica, funkcjonuje elektrownia wodna szczytowo- pompowa, powiązana linią 110 kV z GPZ w Niedzicy.

Poszczególni odbiorcy energii elektrycznej zaopatrywani są w oparciu o układ sieci rozdzielczej średniego napięcia zasilający poszczególne stacje transformatorowe 15/04 kV zlokalizowane na terenach poszczególnych wsi. Układ ten pracuje w systemie sieci magistralnych zasilanych dwustronnie z niezależnych stacji 110/15 kV.

 CIEPŁOWNICTWO

Na obszarze gminy Łapsze Niżne nie funkcjonują scentralizowane systemy ogrzewania. Całość zabudowy ogrzewana jest w sposób indywidualny, poprzez źródła ciepła zasilające poszczególne obiekty lub grupy obiektów zlokalizowanych w sąsiedztwie. Istniejące źródła ciepła opalane są węglem, koksem, olejem opałowym, biomasą i energią słoneczną.

SŁUŻBA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA

Na terenie gminy Łapsze Niżne funkcjonuje Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Łapszach Niżnych świadczący usługi medyczne w zakresie podstawowym (lekarze ogólni oraz specjaliści) dla mieszkańców gminy Łapsze Niżne. Placówka ta posiada poradnię ginekologiczną i poradnię rehabilitacyjną. W zakresie tzw. lecznictwa zamkniętego i badań specjalistycznych mieszkańcy gminy korzystają z usług placówki w Nowym Targu.

34

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

W miejscowości Frydman działalność prowadzi również filia Samodzielnego Publicznego Gminnego Ośrodka Zdrowia w Łapszach Niżnych.

W gminie funkcjonuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Łapszach Niżnych.

Na terenie gminy funkcjonują także dwie apteki zlokalizowane w Łapszach Niżnych i Frydmanie oraz punkt apteczny w Niedzicy. BEZPIECZEŃSTWO

Teren gminy Łapsze Niżne podlega Komendzie Powiatowej Policji w Nowym Targu. Posterunek Policji w Łapszach Niżnych znajduje się w budynku Urzędu Gminy.

W zakresie ochrony przeciwpożarowej teren gminy podlega Komendzie Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Targu. Ochrona ta sprawowana jest przez 9 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, znajdujących się we wszystkich miejscowościach.

STAN ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Teren gminy, położony na Spiszu Polskim, ma zróżnicowaną budowę geologiczną i rzeźbę terenu. W budowie geologicznej wyróżniają się fragmenty trzech elementów tektonicznych, ułożonych równoleżnikowo. Są to:

 Niecka Podhalańska wypełniona fliszem podhalańskim,  Pieniński Pas Skałkowy od Niedzicy po zachodnią granicę gminy koło Dursztyna, którego trzon stanowią mezozoiczne skałki wapienne,  Fragment Płaszczowiny Magurskiej w północno-zachodnim skraju gminy, wchodzący w skład tzw. Łuski Frydman - Ciechorzyn.

35

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Na terenie gminy Łapsze Niżne znajdują się zasoby kruszyw naturalnych doliny Białki. Aluwia wypełniają dno doliny warstwą o miąższości rosnącej w kierunku ujścia do Zbiornika Czorsztyńskiego. Granitowe żwiry aluwialne doliny Białki przedstawiają dużą wartość gospodarczą.

W gminie występuje ponad 50 odkrywek i odsłonięć kopalin stałych - piaskowców i wapieni. Jedna z odkrywek (Łapsze Niżne) zawiera surowce ilaste o jakości umożliwiającej produkcję jedynie materiału grubościennego.

Jakość wód powierzchniowych gminy, dzięki postępowi w rozbudowie systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków ulega systematycznie poprawie.

Na terenie gminy istnieją małe podmioty gospodarcze, które mogą być uciążliwe dla otoczenia:

 hałaśliwe - zakłady blacharstwa samochodowego, tartaki, stolarnie,  zanieczyszczające powietrze - prócz systemów grzewczych - motoryzacja i utylizacja.

GOSPODARKA FINANSAMI GMINY

Finansowym wyrazem i instrumentem polityki gospodarczej każdej gminy jest budżet będący podstawowym planem jej działalności na dany rok kalendarzowy.

Strukturę dochodów i wydatków gminy Łapsze Niżne na lata 2010 – 2011 przedstawia poniższa tabela i wykres.

Wyszczególnienie 2011 2012 dochody, w tym: 25.639.641,54 25.892.967,00  bieżące 24.369.580,27 23.313.430,00  majątkowe 1.270.061,27 2.579.537,00 wydatki, w tym: 27.978.218,40 27.984.333,00  wynagrodzenia 10.630.552,52 10.023.086,00  wydatki związane z realizacją 4.037.028,83 4.587.999,00 zadań statutowych  dotacje 818.097,35 821.600,00

36

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 świadczenia na rzecz osób 3.760.552,04 3.905.814,00 fizycznych  wydatki na programy 667.830,04 148.000,00 finansowane ze źródeł zagranicznych  wydatki na obsługę długu 513.093,99 151.000,00 jednostki samorządu terytorialnego  inwestycje 7.551.063,63 7.503.707,00 wynik finansowy - 2.338.576,86 zł. - 2.091.366,00 zł.

30616933,51 31000000 30000000 28696381,51 29000000 28519163 27978218,4 27677024,29 28000000 27984333 Dochody 27000000 25639641,54 26000000 25892967 Wydatki 25000000 24000000 23000000 2009 2010 2011 2012

W latach 2009 - 2012 widoczny jest spadek dochodów gminy Łapsze Niżne o 10,1%, jak również spadek wydatków o 8,6%.

Poniższy wykres przedstawia wynik finansowy w latach 2010 - 2012:

0 2010 2011 2012 -500000

-1000000 -1019357,22 Wynik finansowy -1500000

-2000000 -2338576,86 -2091366

-2500000

37

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

W latach 2010 – 2012 gmina Łapsze Niżne posiadała znaczny deficyt. Plan budżetu gminy Łapsze Niżne na 2013 rok przedstawia poniższa tabela.

1 Dochody budżetu 28 411 063,00 zł a) bieżące w kwocie 24 771 951,00 zł b) majątkowe w kwocie 3 639 112,00 zł 2 Wydatki Budżetu 30 013 772,00 zł z tego a) bieżące w kwocie 22 409 901,00 zł b) majątkowe w kwocie 7 603 871,00 zł 2.1. Wydatki budżetu obejmują plan wydatków bieżących na łączną 22 409 901,00 zł kwotę z tego: 2.1.1 wydatki bieżące jednostki budżetowej 15 934 211,00 zł a) wydatki na wynagrodzenia i składki od nich naliczane 11 023 981,00 zł b) wydatki związane z realizacją zadań statutowych 4 910 230,00 zł jednostek majątkowe w kwocie 2.1.2 wydatki na dotację na zadania bieżące 1 469 190,00 zł 2.1.3 wydatki na świadczenia na rzecz osób fizycznych 3 705 491,00 zł 2.1.4 wydatki na programy finansowane z pomocy zagranicznej 209 405,00 zł łącznej kwocie z tego: a) ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej 209 405,00 zł 2.1.5 wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez 180 125,00 zł Gminę Łapsze Niżne lub planowanych do udzielenia, przypadających do spłaty w roku 2013 2.1.6 wydatki na obsługę długu publicznego 911 479,00 zł 2.2 Wydatki budżetu obejmują plan wydatków majątkowych na łączną 7 603 871,00 zł kwotę z tego: 2.2.1 wydatki na inwestycje i zakupy inwestycyjne w kwocie 7 603 871,00 zł z tego na programy finansowane z pomocy zagranicznej 4 219 587,00 zł

3. Deficyt - 1 602 709,00 zł 4. Przychody 4 293 896,00 zł 5. Rozchody 2 691 187,00 zł

38

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

UJĘCIE STATYSTYCZNE GMINY

Gmina Łapsze Niżne na tle powiatu nowotarskiego w ujęciu statystycznym:

Lp. Gminy powiatu Powierzchnia w km2 w % do ogółu 1. Nowy Targ (miasto) 51 3,5 2. Szczawnica (miasto + 88 5,9 gmina) 3. Rabka (miasto + gmina) 69 4,7 4. Czarny Dunajec 218 14,8 5. Czorsztyn 62 4,2 6. Jabłonka 212 14,4 7. Krościenko nad Dunajcem 57 3,9 8. Lipnica Wielka 67 4,5 9. Łapsze Niżne 126 8,5 10. Nowy Targ (gmina) 208 14,1 11. Ochotnica Dolna 141 9,6 12. Raba Wyżna 89 6,0 13. Spytkowice 32 2,2 14. Szaflary 54 3,7 RAZEM POWIAT 1.474 km² 100,0 %

39

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Lp. Gminy powiatu Liczba ludności w % do ogółu (stan na 31 XII 2012) 1. Nowy Targ (miasto) 33.804 17,8 2. Szczawnica (miasto + gmina) 7.431 3,9

3. Rabka (miasto + gmina) 17.942 9,5 4. Czarny Dunajec 21.985 11,6 5. Czorsztyn 7.496 4,0 6. Jabłonka 17.906 9,4 7. Krościenko nad Dunajcem 6.702 3,5 8. Lipnica Wielka 5.918 3,2 9. Łapsze Niżne 9.140 4,8 10. Nowy Targ 23.375 12,3 11. Ochotnica Dolna 8.347 4,4 12. Raba Wyżna 14.478 7,6 13. Spytkowice 4.402 2,3 14. Szaflary 10.783 5,7 RAZEM POWIAT 189.709 100,0 %

Lp. Gminy powiatu Przyrost naturalny na 1000 ludności 1. Nowy Targ (miasto) 1,06 2. Szczawnica (miasto + gmina) 0,40 3. Rabka (miasto + gmina) 0,78 4. Czarny Dunajec 2,31 5. Czorsztyn 6,00 6. Jabłonka 5,86 7. Krościenko nad Dunajcem 4,92 8. Lipnica Wielka 6,42 9. Łapsze Niżne 4,15 10. Nowy Targ 4,10 11. Ochotnica Dolna 4,91 12. Raba Wyżna 5,18 13. Spytkowice 5,45 14. Szaflary 2,59 RAZEM POWIAT 3,30

40

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Lp. Gminy powiatu Liczba podmiotów gospodarczych 1. Nowy Targ (miasto) 4.655 2. Szczawnica (miasto + gmina) 857 3. Rabka (miasto + gmina) 1.650 4. Czarny Dunajec 1007 5. Czorsztyn 636 6. Jabłonka 925 7. Krościenko nad Dunajcem 566 8. Lipnica Wielka 326 9. Łapsze Niżne 439 10. Nowy Targ 1.376 11. Ochotnica Dolna 471 12. Raba Wyżna 840 13. Spytkowice 263 14. Szaflary 553 RAZEM POWIAT 14.564

41

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ZREALIZOWANE ZADANIA INWESTYCYJNE

O potencjale i kondycji gminy świadczyć mogą, obok jej warunków geograficzno – demograficzno – gospodarczych, również zrealizowane dotychczas na jej obszarze projekty inwestycyjne. Poniżej znajduje się zestawienie zadań inwestycyjnych, remontowych i innych ukończonych w latach 1999- 2013 na terenie gminy Łapsze Niżne wraz z nakładami finansowymi poniesionymi na ich finalizację. Zadania inwestycyjne od roku 2004 zostały uzupełnione w oparciu o rejestry zamówień publicznych.

ROK 1999

1. Dotacja Gminy Łapsze Niżne dla Podhalańskiego Związku Gmin na budowę Zakładu Utylizacji Odpadów – 20.930,00zł 2. Kontynuacja budowy Szkoły Podstawowej w Łapszach Niżnych – 929.528,00zł 3. Budowa z oddaniem do użytku boiska sportowego w Kacwinie – 22.755,00zł

ROK 2000

1. Wykonanie nawierzchni asfaltowej w miejscowości Łapsze Wyżne po robotach kanalizacyjnych – 160.000,00zł 2. Wykonanie nawierzchni asfaltowej w miejscowości Kacwin na drodze dojazdowej do Szkoły Podstawowej ul. Szkolna – 71.254,00zł 3. Wykonanie kuchni z zapleczem w Szkole Podstawowej w Łapszach Niżnych – 70.000,00zł

ROK 2001

1. Rozpoczęcie budowy sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Łapszach Niżnych 161.148,00zł w tym dotacja w kwocie 50.000,00zł od Marszałka Województwa Małopolskiego 2. Rozpoczęcie remontu budynku Szkoły Podstawowej we Frydmanie – 434.760,00zł 3. Budowa z oddaniem do użytku boiska sportowego w Łapszach Niżnych – 70.313,00zł 4. Dotacja Gminy Łapsze Niżne dla Powiatowego Zarządu Dróg na budowę chodników w miejscowości Trybsz, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Niedzica – 210.000,00zł

42

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

5. Remont i wykonanie nawierzchni asfaltowej dróg gminnych w miejscowości Kacwin, Łapsze Wyżne, Niedzica Zamek – 176.900,00zł

ROK 2002

1. Kontynuacja budowy Sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Łapszach Niżnych – 650.000,00zł 2. Kontynuacja remontu budynku Szkoły Podstawowej we Frydmanie – 399.348,00zł 3. Dotacja Gminy Łapsze Niżne dla Powiatowego Zarządu Dróg na budowę chodników w miejscowości Trybsz, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Niedzica – 303.874,00zł 4. Remont i wykonanie nawierzchni asfaltowej dróg gminnych w miejscowości Kacwin, Niedzica – 221.844,00zł 5. Budowa i oddanie do użytku przepompowni ścieków w miejscowości Niedzica –Zamek – 143.327,00zł

ROK 2003

1. Zakończenie budowy Sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Łapszach Niżnych – 965.398,00zł w tym 450.000,00zł dotacji z Totalizatora Sportowego 2. Kontynuacja remontu budynku Szkoły Podstawowej we Frydmanie – 310.174,00zł 3. Dotacja Gminy Łapsze Niżne dla Powiatowego Zarządu Dróg na budowę chodników w miejscowości Trybsz, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Niedzica – 186.937,00zł 4. Remonty dróg gminnych w miejscowościach Kacwin, Niedzica, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Trybsz, Niedzica-Zamek, Falsztyn – 450.343,00zł 5. Budowa oczyszczalni ścieków przy Szkole Podstawowej i Remizie OSP w Łapszance – 58.108,00zł

43

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ROK 2004

1. Rozpoczęcie remontu budynku Szkoły Podstawowej w Łapszach Wyżnych – 87.691,00zł 2. Rozpoczęcie budowy hali sportowej w Niedzicy – 530.390,00zł 3. Remonty dróg gminnych po uszkodzeniach powodziowych z roku 2001 i 2004 w miejscowościach Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Kacwin, Niedzica, Falsztyn – 335.000,00zł w tym dotacja w kwocie 220.000,00zł od Prezesa Rady Ministrów 4. Budowa i oddanie do użytku dwóch wiat przystanku autobusowego w miejscowości Kacwin i Łapszanka – 17.790,00zł 5. Dostawa i montaż sprzętu komputerowego w urzędzie gminy Łapsze Niżne – 15 000,00 zł 6. Remont budynku Szkoły Podstawowej w Łapszach Wyżnych. – 80 639,36 zł 7. Remonty dróg po uszkodzeniach powodziowych w 2001 roku w miejscowości Łapsze Niżne, Kacwin, Falsztyn, Łapsze Wyżne, Łapszanka – 120 536,32 zł 8. Budowa 2 parkingów przy budynku Urzędu Gminy Łapsze Niżne – 24 126,29 zł 9. Remont dojazdowej drogi gruntowej do gruntów rolniczych w miejscowości Niedzica o nazwie lokalnej Do Rozalii - 46 005,40 zł 10. Naprawa kolektora sanitarnego i brzegu rzeki po powodzi 11. Budowa 2 wiat przystanku autobusowego w miejscowości Niedzica i Niedzica - Zamek – 14 182,64 zł 12. Remont drogi gruntowej o nazwie lokalnej Do Krzyżowej Góry w miejscowości Kacwin – 53 153,01 zł 13. Kontynuacja dobudowy Sali gimnastycznej do budynku szkoły podstawowej w Niedzicy – 3 421 071,72 zł 14. Instalacja i montaż urządzeń i armatury kotłowni olejowe w Domu Kultury Słowackiej w Kacwinie wraz z dostawą tych urządzeń – 44 835,04 zł 15. Ogrodzenie placu obok Szkoły Podstawowej w Łapszance – 10 839,96 zł 16. Remont przepustu na potoku kacwińskim na ul. Potok w Łapszach Niżnych – 6 773,03 zł 17. Adaptacja Sali lekcyjnej na sale komputerową w szkole podstawowej w Łapszance.

44

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ROK 2005

1. Roboty wykończeniowe i instalacji elektrycznej adaptacji Sali lekcyjnej na pracownie komputerowe w Szkole Podstawowej w Łapszance – 25 000,00 zł 2. Modernizacja o poszerzenie Sali komputerowej w Szkole Podstawowej w Łapszach Niżnych oraz pokoju nauczycielskiego w Gimnazjum w Łapszach Niżnych – 10 731,98 zł 3. Drobne roboty remontowe w Gimnazjum i Szkole Podstawowej w Łapszach Niżnych – 8 000,00 zł 4. Roboty dodatkowe remontu drogi o nazwie Do Krzyżowej Góry w Kacwinie – 20 000,00 zł 5. Remonty mieszkań i zabezpieczenia powodziowe mieszkań społeczności Romskiej. 6. Roboty remontowe na drodze dojazdowej do cmentarza w Kacwinie – 3 693,14 zł 7. Umocnienie skarpy drogi gminnej ulicy Pod Grapą w Trybszu – 20 446,83 zł 8. Remont przepustu drogowego na ulicy Nowej w Łapszach Niżnych – 12 612,11 zł 9. Remont dróg gminnych po uszkodzeniach powodziowych w 2004 r. – 141 001,87 zł 10. Remont budynku Szkoły Podstawowej w Łapszach Wyżnych i Łapszance – 139 764,81 zł 11. Remont nawierzchni dróg gminnych – 224 655,18 zł 12. Budowa I etapu drogi gminnej ulicy Balarów we Frydmanie – 184 901,15 zł 13. Remont nawierzchni drogi gminnej ul. Jana Pawła II w Kacwinie – 122 547,86 zł 14. Remont gminnej dojazdowej drogi do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „DWORSKA” w Falsztynie – 76 997,89 zł 15. Roboty remontowe w budynku przedszkola w Niedzicy – 13 000,00zł 16. Miejscowe remonty nawierzchni na ul. Kościelnej, Nadwodniej i Św. Anny w Kacwinie – 17 188,60 zł 17. Malowanie korytarza lokalu wyborczego w Szkole Podstawowej w Łapszance – 2 000,00zł 18. Częściowa naprawa pokrycia dachowego na budynku GOK w Niedzicy – 3 000,00zł

45

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ROK 2006

1. II etap budowy drogi gminnej ul. Balarów we Frydmanie – 246 983,24 zł 2. Remont dróg gminnych po uszkodzeniach powodziowych w 2004 r. – 150 000,00 zł 3. Remont budynku Szkoły Podstawowej w Łapszach Wyżnych – 85 053,15 zł 4. Remont drogi gminnej ulicy Leśnej w Łapszach Niżnych – 106 566,76 zł 5. Remont budynku Szkoły Podstawowej i Remizy OSP w Łapszance – 158 575,31 zł 6. Remont dróg gminnych po uszkodzeniach powodziowych w 2004 r. (etap II) – 57 575,18 zł 7. Remonty mieszkań i zabezpieczenia powodziowe mieszkań społeczności Romskiej. 8. Remont nawierzchni drogi gminnej ulicy Jana Pawła II w Kacwinie – 81 515,13 zł 9. Remont dojazdowej drogi do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „Wiejska” w Łapszach Niżnych – 114 233,83 zł 10. Remont nawierzchni dróg gminnych – 205 891,58 zł 11. Budowa I etapu drogi gminnej ul. Długiej we Frydmanie – 187 009,71 zł 12. Budowa pochylni zewnętrznej oraz przystosowanie sanitariatów dla osób niepełnosprawnych w budynku Szkoły Podstawowej w Kacwinie – 19 604,20 zł 13. Remont drogi gminnej ul. Kamienne Pole w miejscowości Frydman oraz ul. Wiśmierskiego w Łapszach Niżnych – 89 378,54 zł 14. Roboty wykończeniowe w budynku Remizy OSP w Niedzicy – 103 050,07 zł

ROK 2007

1. Budowa ogrodzenia i płyty boiska sportowego w miejscowości Łapsze Niżne – 82 436,17 zł 2. Remont nawierzchni dróg gminnych – 464 532,93 zł 3. Remont drogi gminnej Pod Studzionki w Łapszach Niżnych – 118 953,99 zł 4. Remont budynku Szkoły Podstawowej w Łapszance – 80 436,84 zł 5. Odbudowa nawierzchni utwardzonej i odnowienia drogi gminnej na Na Kunią Górę w miejscowości Kacwin – 69 682,32 zł 6. Remont dojazdowej drogi do gruntów rolnych Na Wapienne w miejscowości Łapsze Niżne – 122 468,64 zł 7. Przebudowa kotłowni w budynku Ośrodka Zdrowia w Łapszach Niżnych – 332 910,87 zł 8. Budowa Sali gimnastycznej w Niedzicy – 4 279 804,99 zł

46

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ROK 2008

1. Remont i adaptacja pomieszczeń pod salę obrad Rady Gminy Łapsze Niżne - 116 572,89 zł 2. Remont drogi gminnej „Za Sołtysią Górę” w Łapszach Niżnych po uszkodzeniach powodziowych w 2004r. - 173 897,00 zł 3. Modernizacja Ośrodka Zdrowia w Łapszach Niżnych - 2 289 955,32 zł 4. Remont nawierzchni dróg gminnych - 649 250,00 zł 5. Docieplenie ścian zewnętrznych budynku przedszkola w Łapszach Niżnych - 79 990,01 zł 6. Remont dachu na budynku biblioteki w Łapszach Niżnych - 43 038,05 zł 7. Roboty wykończeniowe w remizie OSP w Niedzicy - 37 752,55 zł 8. Remont infrastruktury drogowo-mostowej na terenie gminy Łapsze Niżne po uszkodzeniach powodziowych – 224 610,00 zł 9. Remont drogi dojazdowej do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „Na Pilotówkę” w miejscowości Łapsze Niżne - 178 526,00 zł 10. Remont obiektów komunalnej infrastruktury po uszkodzeniach w wyniku działania powodzi w gminie Łapsze Niżne w 2008r. – 670 940,00 zł 11. Roboty wykończeniowe w budynku remizy OSP w Niedzicy – II etap - 117.641,12 zł 12. Budowa sieci wodociągowej dla miejscowości Falsztyn – etap I - 2.400.688,88 zł 13. Remont budynku biblioteki w Łapszach Niżnych - 92.892,48 zł

ROK 2009

1. Modernizacja budynku biblioteki gminnej - 151.732,19 zł 2. Budowa remizy OSP we Frydmanie – I etap - 237.180,24 zł 3. Rozbudowa budynku remizy OSP w Trybszu – roboty wykończeniowe - 74.343,55 zł 4. Wymiana stolarki okiennej i drzwiowej zewnętrznej w budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy - 62.739,34 zł 5. Remont obiektów komunalnej infrastruktury po uszkodzeniach powodziowych w wyniku działania powodzi w Gminie Łapsze Niżne - 227.923,00 zł 6. Odbudowa drogi rolniczej o nazwie lokalnej „Na Łospysek” w miejscowości Kacwin zniszczonej przez ulewne deszcze - 62.150,00 zł

47

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

7. Modernizacja oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Łapsze Niżne - 709.577,01 zł 8. Budowa budynku świetlicy wraz z remizą Ochotniczej Straży Pożarne w miejscowości Frydman – II etap - 275.616,97 zł 9. Budowa budynku sali gimnastycznej z zapleczem przy Szkole Podstawowej w miejscowości Kacwin – I etap - 235.822,14 zł 10. Przebudowa dróg gminnych w miejscowości Niedzica Zamek - 79.880,00 zł 11. Dostosowanie pomieszczeń pod działalność przedszkola w Łapszach Niżnych - 127.988,02 zł 12. Przebudowa drogi gminnej ulicy Jana Pawła II w Łapszach Niżnych - 547.300,00 zł 13. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowości Trybsz – 1 204 750,00 zł 14. Zadaszenie istniejącego budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy oraz termomodernizacja budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy - 216.587,41zł 15. Modernizacja budynku biblioteki gminnej w Łapszach Niżnych – II etap - 42.799,78 zł 16. Remont dojazdowych dróg do gruntów rolnych w Gminie Łapsze Niżne – drogi o nazwie lokalnej „Bereki” w miejscowości Trybsz oraz drogi o nazwie lokalnej „Na Trybszankę” w miejscowości Łapsze Wyżne - 134.960,00 zł 17. Remont i rozbudowa istniejącego budynku Biblioteki i Świetlicy w Łapszach Wyżnych – I etap Roboty budowlano – remontowe budynku Biblioteki i Świetlicy w Łapszach Wyżnych - 297.666,79 zł 18. Odbudowa infrastruktury komunalnej zniszczonej przez ulewne deszcze w 2009 r. - 976 117,60 zł 19. Wykonanie przyłączy wodociągowych w miejscowości Falsztyn - 97.226,38 zł

ROK 2010

1. Budowa budynku świetlicy wraz z remizą Ochotniczej Straży Pożarnej w miejscowości Frydman – roboty wykończeniowe z instalacjami elektrycznymi i sanitarnymi - 577.574,01 zł 2. Remont i rozbudowa istniejącego budynku Biblioteki i Świetlicy w Łapszach Wyżnych – II etap: roboty elektryczne, instalacja wod.–kan. i c.o. oraz roboty remontowe – stan wykończeniowy - 438.927,16 zł 3. Odbudowa infrastruktury komunalnej po ulewnych deszczach w 2009 r. - 449.744,00 zł 4. Modernizacja dróg gminnych - 312.169,13 zł

48

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

5. Modernizacja budynku Gminnego Ośrodka Kultury w Niedzicy – wymiana stolarki wewnętrznej, roboty związane z wymianą instalacji wewnętrznej budynku oraz remont infrastruktury towarzyszącej - 676.520,73 zł 6. Modernizacja mostu w ciągu ul. Leśnej w Łapszach Niżnych w km 1+772 - 101.699,78 zł 7. Modernizacja budynku remizy OSP w Trybszu - 91.550,30 zł 8. Zagospodarowanie terenu wokół istniejącego budynku Biblioteki i Świetlicy oraz urządzenie miejsc postojowych w Łapszach Wyżnych - 83.258,03 zł 9. Budowa sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej w Kacwinie – II etap - 1.399.666,63 zł 10. Odbudowa infrastruktury komunalnej zniszczonej przez ulewne deszcze w roku 2010 - 211.179,45 zł 11. Remont drogi dojazdowej do gruntów rolnych o nazwie lokalnej "Pod Sosny" w miejscowości Niedzica - 76.070,56 zł 12. Utwardzenie pobocza przy drodze powiatowej ulicy 3 Maja w miejscowości Niedzica - 106.045,33zł 13. Budowa sieci wodociągowej pn.: "Biała Skał" dla miejscowości Niedzica Zamek – 198.371,29 zł

ROK 2011

1. Adaptacja poddasza remizy OSP na pomieszczenia biurowe Urzędu Gminy Łapsze Niżne - 258.732,55 zł 2. Wyposażenie sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej w Kacwinie - 48.585,00 zł 3. Odbudowa po uszkodzeniach powodziowych w 2010 roku drogi gminnej w Falsztynie o nazwie lokalnej "Poza Skałę" oraz ubezpieczenia działki i budynku przedszkola wraz z ogrodzeniem w Łapszach Niżnych - 117.145,09 zł 4. Informatyzacja Gminy Łapsze Niżne poprzez stworzenia nowoczesnych sieci elektroniczno – informatycznych (e – Łapsze Niżne) - 1.478.457,54 zł 5. Utworzenie sieci kotłowni na biomasę wraz z instalacją kolektorów słonecznych w budynkach użyteczności publicznej Gminy Łapsze Niżne - 5.368.950,00 zł 6. Modernizacja budynku remizy OSP w Łapszach Wyżnych - 106.015,78 zł 7. Rozbudowa budynku Urzędu Gminy Łapsze Niżne – 1.204.886,77 zł

49

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

8. Remont drogi dojazdowej do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „Pod Majowom Góre” w miejscowości Kacwin – 85.872,54 zł 9. Remont odwodnienia ul.Miodowej i ul.Św.Rozalii w Niedzicy – 128.608,63 zł

ROK 2012

1. Poprawa funkcjonalności centrum wsi Niedzica poprzez remont chodnika w ciągu drogi powiatowej Groń-Trybsz-Niedzica ul. 3 Maja oraz w ciągu drogi gminnej ul. Św. Rozalii – 135.271,01 zł 2. Poprawa funkcjonalności centrum wsi Kacwin poprzez remont chodnika i kanalizacji burzowej oraz utwardzenie placu postojowego – 495.858,66 zł 3. Poprawa funkcjonalności centrum wsi Trybsz poprzez remont chodnika i kanalizacji burzowej oraz utworzenie miejsc parkingowych przy kościele i remizie OSP – 578.731,75 zł 4. Dobudowa łącznika komunikacyjnego pomiędzy budynkiem Urzędu Gminy Łapsze Niżne i budynkiem remizy OSP w ramach rozbudowy budynku Urzędu – 195.943,79 zł 5. Odbudowa infrastruktury komunalnej po intensywnych opadach atmosferycznych w 2010 r. – 216.968,89 zł 6. Modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „Na Bliźniom Góre” w miejscowości Łapsze Wyżne – 113.994,56 zł 7. Modernizacja budynku remizy OSP w Kacwinie – 119.333,38 zł 8. Dostawa kotła na biomasę oraz jego montaż z dostarczonych części w budynku Urzędu Gminy w Łapszach Niżnych – 197.885,00 zł 9. Odbudowa drogi gminnej nr K362543 ul. Nowa w Łapszach Niżnych w km 0+520 – 0+720 po uszkodzeniach powodziowych w 2010 r. – 96.107,28 zł 10. Remont chodnika w ciągu drogi ul. 3 Maja w Niedzicy – 120.000,00 zł 11. Remont budynku Domu Ludowego w Łapszach Niżnych wraz z zagospodarowaniem terenu – 928.108,82 zł

50

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ROK 2013

1. Rozbudowa i uszczelnienie sieci wodociągowej w miejscowości Niedzica – 488.231,09 zł 2. Przebudowa i remont drogi gminnej nr K362519, ul.Św. Anny w km 0+720÷1+780 w miejscowości Kacwin – 828.075,00 zł 3. Rozpoczęcie remontu stacji uzdatniania wody wraz z wymianą urządzeń technologicznych w miejscowości Niedzica – 2.213.984,00 zł 4. Usuwanie skutków klęsk żywiołowych w infrastrukturze komunalnej z 2010 r. – 179.312,29 zł 5. Remont chodnika w ciągu dróg gminnych ul. Nadwodniej i Nowej w Łapszach Niżnych – 108.081,59 zł 6. II etap budowy drogi gminnej ulicy Długiej w miejscowości Frydman na osiedlu Bliźnie – 327.866,84 zł 7. Modernizacja dróg dojazdowych do gruntów rolnych o nazwie lokalnej „Na Bereki” w miejscowości Trybsz oraz „Na Howyz” w miejscowości Łapsze Niżne – 84.731,63 zł 8. Remont chodnika w ciągu dróg gminnych ul. Nadwodniej i Nowej w Łapszach Niżnych – roboty uzupełniające – 13.601,13 zł

51

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

RAPORT Z SESJI PLANOWANIA

STRATEGICZNEGO ROZWOJU

GMINY ŁAPSZE NIŻNE

52

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

SESJA STRATEGICZNA - PODSTAWY TEORETYCZNE

 Planowanie strategiczne

Pierwszym krokiem do zbudowania planu strategicznego jest określenie misji, czyli miejsca „gdzie chcemy być”. Następnie należy określić sytuację obecną, czyli miejsce „gdzie jesteśmy” i dokonać analizy uwarunkowań SWOT - tj. „dróg przejścia” czyli sposobu realizacji misji z punktu widzenia dzisiejszych uwarunkowań. Uwarunkowania te tkwią zarówno wewnątrz zarządzanego przedsięwzięcia, jak i na zewnątrz. Na podstawie analizy określić należy cele strategiczne. Aby osiągnąć te cele konieczne jest osiągnięcie szczegółowych zadań zawierających, obok określenia nazwy zadania, termin wykonania, instytucję (osobę) odpowiedzialną za jego wykonanie, wymagane środki i źródła tych środków. Tylko tak określone zadania mają szansę być realizowane.

Misja, cele, analiza SWOT opracowane są podczas organizowanej sesji strategicznej. Sesja ta jest początkiem dla całego procesu planowania strategicznego rozwoju gminy i wytyczną do innych planów związanych z rozwojem gminy np. planowania przestrzennego.

W sesji strategicznej uczestniczą nie tylko osoby zarządzające gminą, ale szeroka reprezentacja społeczności. Wciągnięcie w proces planowania jak największej ilości różnych grup interesów jest istotne dla realizacji planu.

Planowanie z udziałem większego grona przedstawicieli społeczności nosi nazwę planowania „partnerskiego” polegającego na angażowaniu do opracowania planu strategicznego osób i instytucji, które odpowiedzialne będą w przyszłości za jego realizację. Forma ta pozwala na wymianę informacji pomiędzy partnerami, czy lepsze zrozumienie konfliktowych kwestii. Proces planowania partnerskiego daje też okazje do wyłonienia liderów życia społeczno-gospodarczego gminy. Istnieje również inna metoda planowania - planowanie „eksperckie”, polegające na tym, iż opracowania planu podejmuje się grupa ekspertów dopracowująca poszczególne materiały przy współpracy liderów regionalnych, wykorzystaniu badań empirycznych, analiz statystycznych.

53

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Definicje:

Misja określa główny cel przedsięwzięcia. Jest wyrazem dążeń i oczekiwań w stosunku do przedsięwzięcia, dla którego została sformułowana. Misja powinna być sformułowana najlepiej w jednym, krótkim i nieskomplikowanym zdaniu. Powinna poprzez swoją prostotę zrozumienia integrować społeczność do wspólnego działania.

Wizja jest szeroką koncepcją wizerunku przedsięwzięcia w odległej przyszłości, przy założeniu wystąpienia korzystnych uwarunkowań. Odzwierciedla wyobrażenie, pożądany obraz przyszłości danego przedsięwzięcia i jej miejsca w otoczeniu.

Wyraz SWOT jest skrótem od pierwszych liter angielskich wyrazów: „Strenghts”, „Weaknesses”, „Opportunities” i „Threats”, które w języku polskim oznaczają: „Silne strony”, „Słabe strony”, „Szanse” i „Zagrożenia”. Dwa pierwsze wyrazy określają wewnętrzne uwarunkowania rozwojowe, a dwa następne zewnętrzne.

Analiza SWOT zawiera określenie 4 grup czynników: a) „mocnych stron” - uwarunkowań, które stanowią silne strony gminy i które należycie wykorzystane sprzyjać będą jej rozwojowi; b) „słabych stron” - uwarunkowań, które stanowią słabe strony gminy i które niewyeliminowane utrudniać będą jej rozwój; c) „szans” - uwarunkowań zewnętrznych, które nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą być traktowane jako szanse i przy odpowiednio podjętych przez nią działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi gminy; d) „zagrożeń” - uwarunkowań zewnętrznych, które także nie są bezpośrednio zależne od zachowania społeczności gminy, ale które mogą stanowić zagrożenie dla jej rozwoju.

Cele strategiczne określone zostają na podstawie analizy SWOT i stanowią listę celów, które należy osiągnąć, aby zrealizować swój główny cel - misję. Są określone jako długoterminowe działania lub skutki tych działań, tak by w przypadku:  „mocnych stron” - utrzymać je jako mocne strony i najlepiej wykorzystać dla rozwoju gminy,  „słabych stron” - wyeliminować je,  „szans” - wykorzysać je do rozwoju gminy,

54

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 „zagrożeń” - uniknąć ich negatywnego oddziaływania na rozwój gminy.

Dla realizacji celów strategicznych dla każdego z nich stworzony zostaje wstępny plan zadań.

ETAPY PRAC NAD STRATEGIĄ ORAZ RAPORT Z SESJI PLANOWANIA STRATEGICZNEGO ROZWOJU GMINY ŁAPSZE NIŻNE

Podczas sesji i przy opracowywaniu strategii rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne zastosowano metodę mieszaną: partnersko - ekspercką.

W dniach 27 (1 sesja) i 28 sierpnia 2013 r. (2 sesje) oraz 11 września 2013 r. (1 sesja) w budynku „Ludowiec” w Łapszach Niżnych, Remizie OSP w Niedzicy oraz świetlicy mieszczącej się w Remizie OSP we Frydmanie odbyły się sesje planowania strategicznego gminy Łapsze Niżne. W przerwie między etapami, na podstawie ustaleń z poszczególnych sesji i po ich szczegółowym rozpatrzeniu zostały opracowane propozycje sformułowań dotyczących: celów strategicznych rozwoju gminy. Po zapoznaniu się uczestników z propozycjami zostały one przedyskutowane i następnie przyjęte.

Celem sesji było określenie, na podstawie analizy SWOT, misji i celów strategicznych rozwoju gminy Łapsze Niżne, a w dalszej kolejności wyznaczenie szeregu zadań, programów i polityk, których realizacja będzie prowadzić do osiągnięcia założenia głównego, sprecyzowanego w misji.

55

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Przebieg sesji

 Każdy z uczestników pierwszej sesji strategicznej uzupełnił ankietę dotyczącą czynników wpływających na marketing miejsca (Tabela 1: Ćwiczenie 2: Oceń czynniki wpływające na

marketing miejsca). Ankietowani oceniali swoje stanowisko względem danej sytuacji w gminie Łapsze Niżne poprzez postawienie krzyżyka w odpowiednim miejscu.  Podczas sesji wszyscy uczestnicy brali udział w tworzeniu Analizy SWOT gminy Łapsze Niżne. Osoby biorące udział w realizacji tego zadania zostały podzielone na cztery grupy. Każda z nich przedstawiała własne propozycje mocnych stron, słabych stron oraz szans i zagrożeń dla gminy. Następnym etapem realizacji tego zadania była wspólna dyskusja dotycząca przedstawionych propozycji, analiza każdej z osobna. Końcowym etapem zadania

było wspólne ustalenie i zapisanie najbardziej właściwych elementów Analizy SWOT.  Uczestnicy brali udział w tworzeniu misji oraz wizji gminy Łapsze Niżne. Realizacja tego zadania opierała się na wspólnej dyskusji na temat danego problemu, a następnie na jego

analizie i końcowym sformułowaniu misji i wizji gminy.  Podczas sesji strategicznych każdy z uczestników przedstawił propozycje celów strategicznych gminy, które zostały wspólnie porównywane do poprzednich celów strategicznych ustalonych dla gminy. Następne etapy realizacji tego zadania obejmują wspólną analizę, poprawę przedstawionych wcześniej propozycji oraz ustalenie nowych celów strategicznych gminy

Łapsze Niżne.  Kolejnym zadaniem wszystkich uczestników sesji strategicznych było ustalenie poszczególnych zadań do realizacji ustalonych wcześniej celów strategicznych. Uczestnicy przy wykonywaniu tego zadania uczestniczyli w dyskusji i analizie proponowanych zadań, które poprzedzały

końcowe zapisanie listy zadań strategicznych gminy Łapsze Niżne.

56

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Komentarz do ankiety:

1. Głównym problemem wskazanym przez ankietowanych (uczestników sesji) jest brak centrów kongresowych i miejsc na konferencje oraz mała ilość miejsc handlu i targów. 2. W wielu dziedzinach zauważono małą (niewystarczającą) ilość podejmowanych działań. 3. W wielu dziedzinach zauważono średni postęp. 4. Zauważono dużą ilość działań podejmowanych w ramach poprawy: - dróg i transportu, - środowiska, - edukacji, - policji i ochrony przeciwpożarowej, - bazy noclegowej i restauracji. Podkreślono także duży postęp w organizacji wydarzeń kulturalnych itp. 5. Brak postępu i brak podejmowanych działań zauważono w takich dziedzinach jak centra kongresowe, historia/znane postacie, miejsca handlu/targi, zabytki, pomniki, rzeźby. 6. Z ankiet wynika, iż mieszkańcy gminy Łapsze Niżne to ludzie przyjaźni i pomocni, dobrze wykwalifikowani i szczycący się przywiązaniem do ziemi oraz tradycji.

Wyniki ćwiczenia oceniającego – SYTUACJA BIEŻĄCA

Źle zostały ocenione:  Centra kongresowe – 15(liczba osób wskazujących złą ocenę)/31(liczba osób oceniających)  Miejsca handlu/targi – 15/31  Rekreacja i rozrywka – 9/32

57

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Dobrze zostały ocenione:  Mieszkalnictwo – 25/31  Drogi i transport – 27/32  Zasoby wody – 20/32  Zasoby energii – 26/32  Środowisko – 22/32  Policja i ochrona przeciwpożarowa – 21/32  Edukacja – 23/32  Baza noclegowa/restauracje – 24/32  Obsługa turystyczna – 25/32  Historia/znane postaci – 23/32  Atrakcje kulturalne – 19/32  Rekreacja i rozrywka – 17/32  Obiekty sportowe – 19/32  Wydarzenie kulturalne, inne – 20/30  Zabytki, pomniki, rzeźby – 14/30  Przyjaźni i pomocni mieszkańcy – 21/32  Wykwalifikowani ludzie – 25/32  Przywiązani do ziemi i tradycji ludzie – 23/32

Bardzo dobrze oceniono środowisko – 7/32, policję i ochronę przeciwpożarową – 8/32, edukację – 7/32, wyjątkowość krajobrazu – 17/32, atrakcje kulturalne – 10/32, zabytki, pomniki, rzeźby – 7/30, jak również mieszkańców przyjaznych i pomocnych – 8/32 oraz mieszkańców przywiązanych do ziemi i tradycji – 8/32.

Połowicznie oceniono: 1. Zabytki, pomniki, rzeźby:  źle – 7/30  bardzo dobrze – 7/30

58

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Wyniki ćwiczenia oceniającego – POSTĘP

Brak postępu zauważono w zakresie:  Centrów kongresowych – 16/30  Miejsc handlu/targów – 14/32  Historii/znanych postaci – 5/28  Zabytków, pomników, rzeźb – 5/28

Zauważany jest postęp na poziomie średnim w zakresie:  Mieszkalnictwa – 22/29  Dróg i transportu – 18/32  Zasobów wody – 17/30  Zasobów energii – 18/30  Środowiska – 17/29  Policji i ochrony przeciwpożarowej – 15/30  Edukacji – 16/31  Obsługi turystycznej – 21/32  Wyjątkowości krajobrazu – 18/30  Historii/znanych postaci – 17/28  Atrakcji kulturalnych – 18/32  Rekreacji i rozrywki - 17/31  Obiektów sportowych – 18/31  Zabytków, pomników, rzeźb – 17/28  Przyjaźni i pomocni mieszkańcy – 17/30  Wykwalifikowania ludzi – 19/32  Przywiązanych do ziemi, tradycji – 18/31

Duży postęp zauważono w ramach następujących dziedzin:  Drogi i transport – 13/32  Zasoby wody – 11/30  Środowiska – 11/29  Policji i ochrony przeciwpożarowej – 14/30

59

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

 Edukacji – 12/31  Baza noclegowa/restauracje – 17/32  Obsługa turystyczna – 11/32  Wyjątkowość krajobrazu – 11/30  Atrakcji kulturalnych – 12/32  Obiektów sportowych – 12/31  Wydarzenia kulturalne – 15/27

 Przywiązanych do ziemi, tradycji – 11/31

Wyniki ćwiczenia oceniającego – PODEJMOWANE DZIAŁANIA

Brak podejmowanych działań zauważono w zakresie:  Centrów kongresowych – 9/30  Zabytki, pomniki, rzeźby – 8/30

Mało działań jest podejmowanych w ramach:  Mieszkalnictwa – 17/28  Zasobów energii – 14/30  Centrów kongresowych – 18/30  Obsługi turystycznej – 18/30  Historii, znanych postaci – 18/29  Miejsc handlu/targów – 14/26  Atrakcji kulturalnych – 14/30  Zabytków, pomników, rzeźb – 12/30

60

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Według uczestników dużo działań realizowanych jest w związku z:  Drogami i transportem – 18/32  Środowiskiem – 16/30  Policją i ochroną przeciwpożarową – 16/30  Edukacją – 18/30  Bazą noclegową/restauracjami – 17/32  Wyjątkowością krajobrazu – 16/31  Atrakcjami kulturalnymi – 16/30  Wydarzeniami kulturalnymi, innymi – 15/27  Przyjaznymi i pomocnymi mieszkańcami – 17/30  Wykwalifikowaniem ludzi – 15/30  Przywiązanymi do ziemi, tradycji – 18/32

Połowicznie oceniono 1. Zasoby wody:  Mało działań – 15/31  Dużo działań – 15/31 2. Rekreację i rozrywkę:  Mało działań – 13/29  Dużo działań – 13/29 3. Obiekty sportowe:  Mało zadań – 14/29  Dużo zadań – 14/29

61

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Misja, wizja i cele strategiczne

Misja gminy Gmina Łapsze Niżne to miejsce przyjazne środowisku. Misją Gminy Łapsze Niżne jest rozwój turystyki, bazy kulturalnej i sportowej, maksymalne zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej oraz odnowa i ochrona dziedzictwa kulturowego gminy, aby polepszyć standard życia mieszkańców, zwiększyć ruch turystyczny i utrzymać czyste środowisko naturalne.

Wizja gminy Wizja Gminy Łapsze Niżne został opracowana w oparciu o wyobrażenie mieszkańców.  To miejsce piękne, bezpieczne, czyste i zadbane przyjazne turystom i mieszkańcom.  To miejsce bogate w walory przyrodnicze, kulturowe, bogate w tradycje i dbające o edukację i tożsamość regionu.  To miejsce dobrze promowane i integrujące lokalne środowisko.  To miejsce promujące postawy proekologiczne, pozyskujące energię z baterii słonecznych, fotovoltaika i ogrzewane biomasą.  To miejsce przyjazne środowisku i przyciągające coraz większe ilość turystów.

62

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Cele strategiczne

1. Rozwój turystyki. 2. Rozwój bazy kulturalnej i sportowej. 3. Zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej w gminie. 4. Polepszenie standardu życia mieszkańców. 5. Poprawa stanu środowiska naturalnego. 6. Wzrost przedsiębiorczości. 7. Ochrona dziedzictwa kulturowego.

63

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Analiza SWOT

MOCNE STRONY 1. Atrakcyjność krajobrazowo-przyrodnicza. 2. Uwarunkowania geomorfologiczne, różnorodne ukształtowanie terenu. 3. Unikalne i różnorodne dziedzictwo kulturowe, tradycja, zabytki. 4. Różnorodne formy ochrony środowiska naturalnego, a co za tym idzie interesująca oferta edukacyjna (Pieniński Park Narodowy, obszary sieci Natura 2000 itp.). 5. Czyste środowisko naturalne. 6. Zadowalająca infrastruktura sportowo-rekreacyjna. 7. Zadowalająca infrastruktura drogowa. 8. Dobra baza noclegowo-gastronomiczna. 9. Życzliwe usposobienie mieszkańców do osób przyjezdnych. 10. Zaradność, operatywność i pracowitość ludzi. 11. Bezpieczeństwo na terenie gminy.

64

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

SŁABE STRONY 1. Niewystarczająca ilość miejsc pracy. 2. Słaba infrastruktura rowerowa i piesza. 3. Zanieczyszczenie powietrza zimą. 4. Mała ilość obiektów gastronomicznych typu kawiarnie, puby i restauracje. 5. Mała ilość wyciągów narciarskich (tylko w Kacwinie i Niedzicy). 6. Brak basenu na terenie gminy. 7. Brak kąpielisk na terenie gminy. 8. Niewystarczająca ilość zbiorników przeciwpożarowych. 9. Brak zaplecza socjalnego przy istniejących boiskach sportowych. 10. Mała ilość i zła nawierzchnia chodników przy drogach gminnych. 11. Brak kanalizacji w miejscowości Falsztyn i Łapszanka, a w pozostałych miejscowościach mała część nieskanalizowana (brak sieci oczyszczalni przydomowych). 12. Brak oświetlenia ulicznego na niektórych ulicach gminnych. 13. Mała ilość miejsc rozrywki dla młodzieży. 14. Brak dobrej komunikacji publicznej pomiędzy Frydmanem i Łapszanką, a Łapszami Niżnymi. 15. Brak wieży widowiskowej z miejscem rekreacji rodzinnej. 16. Słaba dostępność do pomników przyrody (wodospad Kacwin).

65

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

SZANSE 1. Czyste środowisko – zwiększenie ilości wykorzystania energii odnawialnej. 2. Rozwój przedsiębiorczości w gminie, a przez to zwiększenie liczby miejsc pracy. 3. Ukształtowanie terenu pozwalające na rozwój infrastruktury turystycznej (narciarstwo). 4. Położenie transgraniczne – wspólna oferta turystyczna ze Słowacją. 5. Wykonanie odwiertów geotermalnych i wykorzystanie niezbadanych zasobów wodnych. 6. Bliskość trzech pasm górskich: Pieniny, Tatry i Gorce (łączenie szlaków, możliwość współpracy z innymi gminami). 7. Zwiększenie wykorzystania jeziora dla sportów i atrakcji wodnych. 8. Dobry układ komunikacyjny (położenie), unikatowe widoki. 9. Wykorzystanie wód siarkowych w Kacwinie, Łapszach Niżnych i Łapszach Wyżnych oraz wodorowych w Niedzicy.

66

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ZAGROŻENIA 1. Zwiększająca się ilość zadań gminy bez zwiększających się dochodów – polityka państwa. 2. Starzejące się społeczeństwo. 3. Odpływ młodych i wykwalifikowanych mieszkańców z gminy. 4. Ograniczenie możliwości inwestycyjnych w związku z występowaniem na terenie gminy Pienińskiego Parku Narodowego. 5. Prywatyzacja elektrowni wodnej (utrata dochodu gminy). 6. Wzrost ilości patologii społecznych: alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie. 7. Bezrobocie ukryte. 8. Rozłąka rodzin w wyniku wyjazdów zagranicznych. 9. Likwidacja i zmniejszająca się ilość gospodarstw rolnych. 10. Zbyt mała konkurencyjność oferty turystycznej w stosunku do innych gmin. 11. Zwiększający się ruch na drogach (niebezpieczeństwo dla pieszych).

67

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

PLAN ZADAŃ

Zadania dla poszczególnych celów strategicznych podano na kolejnych stronach opracowania w formie tabel - odrębnych dla każdego celu i zawierających informacje umieszczone w następujących kolumnach:

a) liczba porządkowa zadania (kolejność wg terminów realizacji - od najbliższego do najdalszego); b) nazwa zadania; c) termin realizacji zadania; d) odpowiedzialni (osoby lub instytucje) za realizację zadania; e) wymagane środki finansowe do realizacji zadania w zł; f) ustalone i oczekiwane źródła środków finansowych; g) uwagi i dodatkowe informacje.

68

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

Cel: 1 i 2 Rozwój turystyki oraz bazy kulturalnej i sportowej

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Budowa ścieżek rowerowo-pieszych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

2. Budowa sali gimnastycznej w Łapszach 2014-2020 Wójt, Gmina, Środki Wyżnych i Łapszance dyrektorzy szkół pomocowe, 1 500 000 zł budżet gminy 3. Budowa zaplecza sportowego dla boisk 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 1 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

4. Budowa basenu termalnego - aqua parku 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 11 000 000 zł pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

5. Budowa ośrodka narciarskiego w Łapszance 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 80 000 000 zł pomocowe, budżet

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

gminy, prywatny inwestor

6. Rozbudowa wyciągów na Polanie Sosny 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 10 000 000 zł pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

7. Budowa wież widokowych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 200 000 zł pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

8. Budowa boisk sportowych w Falsztynie i 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 500 000 zł Łapszance pomocowe, budżet gminy

9. Budowa tras narciarskich, biegowych i 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 000 000 zł rowerowych (MTB, downhill) pomocowe, budżet gminy

10. Budowa przystani żeglarskiej w Niedzicy i 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 500 000 zł Frydmanie pomocowe, budżet

55

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

gminy

11. Budowa centrum rekreacyjno-sportowego w 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 15 000 000 zł Niedzicy (kręgle, kino, lodowisko) pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

12. Budowa toru motokrosowego 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 500 000 zł pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

13. Budowa kąpieliska z plażą i infrastrukturą 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 500 000 zł towarzyszącą pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

14. Budowa centrum informacji turystycznej 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 1 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

56

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

15. Stworzenie mini zoo, parku ornitologicznego 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 3 000 000 zł pomocowe, budżet gminy, prywatny inwestor

57

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

Cel: 3 Zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej w gminie

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Rozbudowa oświetlenia energooszczędnego 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 1 500 000 zł pomocowe, budżet gminy

2. Farma fotowoltaiczna 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 10 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

3. Kolektory słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 5 000 000 zł na domach prywatnych pomocowe, budżet gminy 4. Wymiana źródeł ciepła na ekologiczne w 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 3 000 000 zł domach prywatnych pomocowe, budżet gminy

5. Budowa farmy wiatrowej w Trybszu 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 7 000 000 zł pomocowe,

58

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

budżet gminy

Cel: 4 Polepszenie standardu życia mieszkańców

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Rozbudowa oświetlenia ulicznego 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 300 000 zł pomocowe, budżet gminy

2. Budowa chodników w miejscowościach 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 3 500 000 zł pomocowe, Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, budżet Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, gminy

Niedzica - Zamek i Trybsz

3. Budowa zbiorników przeciwpowodziowych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 450 000 zł pomocowe, w miejscowościach Kacwin, Łapszanka, budżet Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica i gminy

Trybsz

59

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

4. Wymiana taboru samochodowego OSP 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 700 000 zł pomocowe, budżet gminy

5. Zwiększenie ilości szkoleń OSP 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 100 000 zł pomocowe, budżet gminy

6. Budowa i rozbudowa dróg gminnych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 8 000 000 zł (infrastruktura odwadniająca) pomocowe, budżet gminy

7. Budowa mieszkań socjalnych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 500 000 zł pomocowe, budżet gminy

60

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

Cel: 5 Poprawa stanu środowiska naturalnego

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej sieciowej 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 12 000 000 zł i oczyszczalni indywidualnych (Falsztyn, pomocowe, Łapszanka) oraz przygotowanie w innych budżet miejscowościach infrastruktury do 100% gminy skanalizowania

2. Budowa i organizacja selektywnej zbiórki 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 500 000 zł odpadów pomocowe, budżet gminy

3. Wymiana pokryć dachowych azbestowych na 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 4 000 000 zł inne pomocowe, budżet gminy

4. Stworzenie sieci certyfikowanych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 500 000 zł gospodarstw ekologicznych pomocowe, budżet gminy, środki własne

61

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

gospodarst w rolnych

Cel: 6 Wzrost przedsiębiorczości

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Strefa ekonomiczna 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 4 500 000 zł pomocowe, budżet gminy

2. Budowa centrum aktywizacji gospodarczej 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 000 000 zł (usługi outsourcingu) pomocowe, budżet gminy

62

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

Cel: 7 Ochrona dziedzictwa kulturowego

Lp Nazwa zadania Termin Odpowiedzialny Źródła Środki Uwagi środków 1. Skansen Wsi Spiskiej 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 900 000 zł pomocowe, budżet gminy

2. Remont piwnic winnych 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 4 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

3. Promocja gminy w środkach masowego 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 1 000 000 zł przekazu pomocowe, budżet gminy

4. Aktywizacja folklorystycznych zespołów 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 300 000 zł muzycznych pomocowe, budżet gminy

5. Odnowa miejsc kultu (kościoły, kapliczki 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 800 000 zł itp.) pomocowe,

63

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2000 - 2015 ______

budżet gminy

6. Ochrona zabytkowych budynków gminy 2014-2020 Wójt, Gmina Środki 2 000 000 zł pomocowe, budżet gminy

64

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Wdrożenie

Aby skutecznie realizować Strategię Rozwoju Społeczno-Gospodarczego gminy Łapsze Niżne konieczne jest określenie systemu jej wdrażania. Punktem wyjścia systemu wdrażania jest jasno określony zbiór działań i zadań, wynikających z potrzeb gminy. System wdrażania niniejszej strategii posiadać powinien następujące wymiary:  Czasowy – w jakim czasie wykonywanie będą poszczególne zadania  Podmiotowy – kto będzie wykonywał poszczególne zadania  Przestrzenny – jaka będzie lokalizacja poszczególnych zadań. System wdrażania projektów i zadań strategii rozwoju będzie uwzględniał wszystkie aspekty planowania, organizowania, zatrudnienia, i kontroli wykonania przyjętych zadań. Zasadniczym celem systemu wdrażania przyjętych zadań jest zamknięcie projektu w terminie, dostarczenie korzyści określonym wcześniej beneficjantom, utrzymanie dyscypliny budżetowej. Przyjęte i zatwierdzone zadania posiadają układ hierarchiczny, określający kolejność wykonania poszczególnych zadań wynikających po pierwsze z potrzeb, ale także uwzględniające zależność wykonawczą poszczególnych zadań. Przyjęta hierarchia zadań wynika z potrzeb gminy, ale także uwzględnia racjonalność wdrożenia poszczególnych zadań, która wynika z: kapitałochłonności, pracochłonności, i posiadanych kompetencji przez gminę. Gmina Łapsze Niżne winna powołać koordynatora sytemu wdrażania przyjętych zadań. Osoba ta będzie bezpośrednio odpowiedzialna za realizację przyjętych zadań i działanie zgodne z przyjętym planem, powinna ona należeć do ścisłego kierownictwa gminy. Poprzez to zapewniona zostanie odpowiednia ranga strategii rozwoju. Ważnym elementem systemu wdrażania zadań w gminie będzie nastawienie na maksymalną skuteczność ich realizacji. Aby to zapewnić zadania podzielone zostaną na dwie grupy: - zadania dochodowe, - zadania niedochodowe. Pierwszy typ zadań będzie zlecany, w drodze otwartego przetargu, komercyjnym firmom, które będą mogły zagwarantować najwyższy poziom realizacji zadania. Umowy podpisywane z realizatorami uwzględniać będą rezydualną wartość prac. Wypłata premii od sukcesu, zagwarantowana w umowie, w założeniu będzie stymulować wykonawców do zwiększonej skuteczności podejmowanych prac. Projekty niedochodowe powierzane będą firmom z odpowiednio wysokim doświadczeniem, potwierdzonym referencjami, które będą

73

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______każdorazowo weryfikowane. Istotnym założeniem, przy wyborze wykonawcy będzie fakt uczestnictwa w przetargu minimum trzech podmiotów. Przy każdorazowym wyborze wykonawcy, zostanie określony szczegółowy plan i harmonogram realizacji wraz z punktami krytycznymi. Harmonogram będzie opracowany z wykorzystaniem metod programowania sieciowego, uwzględniającą ścieżkę krytyczną działań CMP. Tak stworzony plan wdrożenia stanie się załącznikiem umowy podpisywanej przez gminę z wykonawcą. Równocześnie taki plan będzie narzędziem szczegółowej kontroli wykonawców. Każde zadanie będzie parametryzowane pod względem ryzyka wykonania. Do tego celu wykorzystane będą: - własne doświadczenie wójta gminy i koordynatora systemu wdrożenia zadań, - informacje na temat tego, co się wydarzyło w przeszłości w podobnych przypadkach, - konsultantów zewnętrznych, ekspertów w zakresach poszczególnych projektów. Szacowanie ryzyka i racjonalności wykonania przyjętych zadań bazować będzie na różnych rodzajach prawdopodobieństwa, mających charakter nieciągły (0,1), dających się przewidzieć co do kwot i czasu, także nie dających się przewidzieć. Szczególnie chodzić będzie o ewentualny negatywny wpływ na realizację zadania w trzech następujących kategoriach: a) jakości lub funkcji (niepowodzenia w osiągnięciu celu), b) kosztów (niepowodzenia w realizacji założeń budżetowych), c) czasu (niepowodzenia w osiąganiu celów projektu w ramach przyjętego harmonogramu). Koordynator wdrażania systemu opracuje, po szczegółowym zapoznaniu się z zakresem każdego projektu, system zarządzania strategicznego Strategią Rozwoju Społeczno-Gospodarczego gminy Łapsze Niżne. System wdrażania wykorzystywać będzie metodę mierzenia efektywności, opartą o Strategiczną Kartę Wyników, określającą następujące, kluczowe procesy zarządzania: 1. Dopracowanie wizji i strategii każdego zadania. 2. Wyjaśnienie celów i mierników strategicznych oraz ich integracja z systemami zarządzania stosowanymi w gminie. 3. Planowanie, wyznaczanie celów i podejmowanie inicjatyw w ramach przyjętych zadań.

74

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

4. Usprawnienie systemów monitorowania realizacji zadań.

Przyjęty System Wdrażania unikać będzie często spotykanych błędów i przyczyn niepowodzeń w realizacji zadań, zwłaszcza jeżeli chodzi o jednostki samorządu terytorialnego. Można do nich zaliczyć: - brak jasnych definicji zadań, - nierealistyczne oczekiwania, - nieodpowiednie zasoby, - zbyt długi czas realizacji, - brak odpowiedniego wsparcia ze strony społeczności lokalnej, - źle zdefiniowany zasięg projektu, - technocentryzm, - mistycyzm, - brak efektywnej metodologii.

75

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

Monitorowanie

Monitoring realizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego gminy Łapsze Niżne jest elementem kluczowym dla powodzenia implementacji zadań i projektów założonych w strategii. Umożliwia on stwierdzenie, czy strategia jest prawidłowo wdrażana oraz czy projekty, na których oparta została strategia nie uległy zmianie. Dzięki monitoringowi można sprawnie i elastycznie reagować na zmiany, ograniczając przez to decyzje podejmowane w warunkach niepewności, co może wynikać z braku właściwej informacji. Skuteczny monitoring musi posiadać określone cechy i tak: - powinien być oparty na ustalonych kryteriach, pozwalających na obiektywną ocenę realizacji strategii i efektywności zastosowanych instrumentów rozwoju, - powinien dostarczać podstawy do podejmowania tak strategicznych, jak i bieżących decyzji operacyjnych - musi posiadać zdolność do wczesnego ostrzegania o zagrożeniach i niebezpieczeństwach.

System monitoringu jest w takim układzie systemem realizującym także proces uczenia się obejmujący dwie pętle. Osoby uczestniczące i decydujące o wdrożeniu kwestionują przyjęte założenia oraz zastanawiają się, czy punkty wyjścia, którymi się kierowali, i na podstawie których podejmowali decyzję dotychczas, są wciąż aktualne w świetle bieżących informacji i doświadczeń. Jak wspomniano wcześniej, w gminie Łapsze Niżne przy realizacji Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego gminy Łapsze Niżne zostanie stworzony efektywny system raportowania, który w istocie będzie systemem obiegu informacji i wiedzy. Dzięki temu umożliwiać on będzie powstawanie sprzężeń zwrotnych pozwalających podejmować właściwe decyzje. Osoby w gminie odpowiedzialne za realizację niniejszej strategii powinny w razie potrzeby, opracować nowe plany, uaktualniać ścieżki krytyczne dotychczasowych planów realizacji. Powstawanie nowych okoliczności jest immanentną cechą zmiennej rzeczywistości, zatem potrzebę zmian należy traktować bardziej jako oczywistość niż zaskoczenie, czy błąd w sztuce planowania. Gmina Łapsze Niżne jest dostatecznie przygotowana, aby zareagować na większość obecnie nieuwzględnianych okoliczności. Punktem wyjścia, jaki został przyjęty w

76

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______gminie przy realizacji strategii rozwoju jest fakt, że jej wdrożenie jest procesem, który z natury swojej jest zmienny. Ważnym elementem systemu wdrażania i monitorowania, który został przyjęty i będzie stosowany w gminie jest czerpanie informacji i pomysłów od osób wywodzących się z niższych szczebli realizacyjnych, także spośród ekip podmiotów wykonawczych. Jak zostało już wcześniej zakomunikowane, monitoring polegał będzie na dwupoziomowym procesie analizy. Ważnym mechanizmem uczenia się, oceny i monitoringu będzie uzyskiwanie opinii niezależnych osób z zewnątrz. Analizy te będą dodatkowo oparte na ocenach specjalistów z zewnątrz. Umożliwią one przede wszystkim systematyczną weryfikację i stanowić będą dodatkowe zabezpieczenie przed możliwością pomyłki, która mogłaby zostać popełniona przez specjalistów z gminy Łapsze Niżne. Monitoring osób z zewnątrz będzie polegał na okresowym przeglądzie wykonania przyjętych zadań. Okresy te będą odpowiednio dłuższe; przyjęto wstępnie, że w gminie Łapsze Niżne odbywać się one będą co 3 miesiące.

77

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ZAŁĄCZNIKI

78

Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 ______

ZAŁĄCZNIK 1: Listy obecności z sesji strategicznych

79