Załącznik nr 1 do uchwały Nr XXXIX-355/14 Rady Gminy Łapsze Niżne z dnia 06 marca 2014 roku STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY ŁAPSZE NIŻNE NA LATA 2014-2020 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ Prowadzenie sesji: Dr Edyta Bieniek-Białas Dyrektor Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c. Mgr Wacław Klepacki Z-ca Dyrektora Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c. Organizacja i obsługa sesji: Urząd Gminy Łapsze Niżne Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c. Opracowanie materiału Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c. Specjalne podziękowania dla wszystkich uczestników sesji za pomoc w opracowaniu niniejszej strategii! 1 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ Spis treści Wstęp ............................................................................................................... 3 Analiza aktualnego stanu społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne .................................................................................................... 4 Raport z sesji planowania strategicznego rozwoju gminy Łapsze Niżne.....................................................................................................53 Załączniki ........................................................................................................ 78 2 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ WSTĘP Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2015 - 2030 została opracowana metodą mieszaną: partnersko - ekspercką. Jej zasadniczą część stanowiły sesje strategiczne, które zostały przeprowadzone w czterech etapach: 27 (1 sesja) i 28 sierpień 2013 r. (2 sesje) oraz 11 wrzesień 2013 r. (1 sesja) w budynku „Ludowiec” w Łapszach Niżnych, Remizie OSP w Niedzicy oraz świetlicy mieszczącej się w Remizie OSP we Frydmanie. Sesję poprzedziło zebranie informacji o gminie na podstawie dostępnych materiałów statystycznych. Sesje prowadzone były z udziałem grupy ekspertów lokalnych, regionalnych wybranych na podstawie ich doświadczenia i wiedzy. Uczestnicy sesji podzieleni na kilkuosobowe grupy przygotowywali propozycje poszczególnych elementów planu strategicznego. Następnie na podstawie tych propozycji zostały opracowane sformułowania dotyczące celów strategicznych. Podczas sesji plenarnej z udziałem moderatorów w oparciu o przygotowane wcześniej propozycje uczestnicy sesji przyjęli w drodze consensusu ostateczne ustalenia. Podczas sesji strategicznej określono: misję, czyli wizję gminy za 6 lat, cele strategiczne, mocne i słabe strony gminy, szanse i zagrożenia zewnętrzne, wstępny plan zadań dla poszczególnych celów strategicznych. Niniejszy dokument zawiera charakterystykę aktualnego stanu społeczno-gospodarczego gminy oraz raport z sesji strategicznej. Opracowana strategia jest strategicznym planem na najbliższe lata. To zbiór zadań i wytycznych, które powinny być wykonane w najbliższych latach funkcjonowania gminy. Strategia wskazuje kierunki koncentracji wysiłku rozwojowego i zmian, które powinny być przeprowadzane, aby uzyskać pożądany cel. 3 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ ANALIZA AKTUALNEGO STANU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY ŁAPSZE NIŻNE 4 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ HISTORIA W VIII wieku pojawiły się na Spiszu Słowackim osady Słowian. Z początkiem XI w. za panowania Bolesława Chrobrego obecna Słowacja należała do Polski. Po jego śmierci granice Polski powoli zaczęły przesuwać się ku północy. W 1108 r. ziemia spiska weszła pod rządy Węgier jako wiano córki Bolesława Krzywoustego, Judyty. Początki osadnictwa na tych terenach sięgają jednak dopiero końca XIII w. W latach 1528 - 89 Spisz Zamagurski znalazł się przejściowo w rękach polskiego rodu Łaskich. Po I wojnie światowej Spisz stał się terenem spornym między Polską a Czechosłowacją. W 1920 r. decyzją Rady Ambasadorów Pieniny Spiskie przypadły Polsce (14 wsi). W roku 1939 Niemcy przyłączyli Spisz do Słowacji, ale po II wojnie światowej powrócił on do Polski. Gmina Łapsze Niżne obejmuje 9 miejscowości: Falsztyn, Frydman, Kacwin, Łapszanka, Łapsze Niżne, Łapsze Wyżne, Niedzica, Niedzica - Zamek i Trybsz. Każda z 9 wsi gminy ma swoją odrębną historię: FALSZTYN - nazwa wsi pochodzi od niemieckiego słowa Falkenstein - Sokoła Skała. Budowę zamku Falkenstein zaczął w 1535 roku Hieronim Łaski. W aktach sprzedaży Olbrachta Łaskiego z lat 1589-1595 G. Horvathovi wieś pojawiła się jako folwark, należący do klucza dunajeckiego i dzielący jego losy. Do 1926 roku Falsztyn był ostoją pańszczyzny. Majątek był własnością zamadziaryzowanych Niemców Jungenfeldów. FRYDMAN - pierwsza wzmianka o Frydmanie pochodzi z 1320 roku, kiedy to mistrz Kokosz sprzedaje „terram Fridmanvagasa” bratu Janowi. Według Trajdosa wieś powstała w końcu XIII wieku, a w 1308 roku została ponownie lokowana. W latach 1528-89 stanowiła własność rodziny Łaskich po tym, jak król Jan Zapolya darował klucz dunajecki Hieronimowi Łaskiemu, wojewodzie sieradzkiemu, po którym odziedziczył go w 1573 roku jego syn, Olbracht. Po podziale klucza na mniejsze domina wieś była siedzibą Aladara Salamona. W 1931 r. liczyła 1.170 mieszkańców. We Frydmanie urodził się i pracował pisarz i działacz spiski, M. Balara. KACWIN - nazwa pochodzi od niemieckiego Katzwinkel, czyli „koci zakątek”. Po raz pierwszy wzmiankowy w 1314 roku, założony przez Kokosza Berzeviczego. W latach 1431-1433, gdy na Zamagurze wtargnęły oddziały husyckie, wieś została spalona. W latach 1602-1632 kościół przechodzi na obrządek luterański. Wieś dzieliła koleje Polskiego Spisza. Po I wojnie 5 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ światowej Kacwin pozostaje w granicach państwa polskiego. W 1924 roku wieś zostaje zaproponowana na wymianę za Jaworzynę Spiską wraz z główną granicą Tatr Wysokich, jednak nie doszło do niej. ŁAPSZANKA - powstała w połowie XVII w na wierchu Łapszenek jako rolniczo - pasterski przysiółek Łapsz Wyżnych. W 1662 r. jest wzmianka, że wieś ma własnego sołtysa oraz młyn. Na Zamagurzu miała opinię centrum magii i guślarstwa, wiązanego w trójkąt wraz z Rzepiskami - Grocholowym i Wojtyczkowym Potokiem oraz Ostrunią. W latach 1901 - 1909 we wsi wybudowano kościół filialny, obok niego znajduje się wcześniejszy cmentarz. ŁAPSZE NIŻNE - pierwsze, niepewne wzmianki o istnieniu parafii pochodzą z 1274 roku. Później wieś była własnością zakonu miechowitów. W 1593 roku nabył ją Gyorgy Horvath. Wieś stanowiła w XIX wieku ostoję polskości na Spiszu. W 1846 roku był to punkt zborny powstańców polskich, którzy ruszyli stąd do Nowego Targu. W dwa lata później ogłoszono zniesienie pańszczyzny, mimo to istniała ona nadal do 1931 roku. Ostatnim właścicielem wsi był baron Jungenfeld. ŁAPSZE WYŻNE - wieś wzmiankowana w latach 1463 - 1469. W 1589 roku swoją część wsi sprzedał Olbracht Łaski Gyorgyemu Horvathowi. Prawdopodobnie w początkowej fazie wieś zamieszkiwali Rusini. Samodzielna parafia rzymskokatolicka wzmiankowana jest w 1660 roku. Polska społeczność adaptowała najpierw cerkiew, później w jej miejscu wystawiła kościół. W XIX wieku ludność była intensywnie madziaryzowana. Po I wojnie światowej wieś przypadła Polsce. W 1920 roku pożar zniszczył 80 zagród. Do 1931 roku przetrwała pańszczyzna kościelna. 1 września 1939 roku Łapsze zostały włączone do Słowacji. NIEDZICA - pierwsza wzmianka pochodzi z 1320 roku, kiedy „villam Nisicz circa aquam Nisicz” - po 30 łanów z każdej strony rzeczki - Kokosz sprzedał bratu Janowi. W 1326 roku patronat w stosunku do kościoła otrzymał Czerwony Klasztor w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał Niedzicę, a w kontrakcie mowa jest o mieście. Do roku 1929 utrzymywała się tu pańszczyzna w formach sprzed 1848 roku. NIEDZICA-ZAMEK - Wzdłuż drogi prowadzącej z Falsztyna w stronę zamku, istniejąca osada została w styczniu 2014r. ustanowiona nową wsią, o nazwie Niedzica - Zamek. W roku 1997 wybudowano tu nowy Kościół św. Andrzeja, który jest filią parafii św. Bartłomieja w Niedzicy. Do kościółka przeniesiono ołtarz i dzwon z kaplicy zamkowej. TRYBSZ - wieś należała do klucza dunajskiego, w 1589 roku Olbracht Łaski sprzedał ją rodzinie Horvatów z Paloscy. W dokumentach sprzedaży występuje nazwa Trepschya, Trepsia. Od 1769 roku istnieje tu samodzielna parafia. Do lat międzywojennych utrzymywała się pańszczyzna kościelna. Na 6 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Łapsze Niżne na lata 2014 - 2020 _______________________________________________________________________________________________________________ początku lat pięćdziesiątych wieś zniszczył wielki pożar. Trybsz jest ostoją spiskiego folkloru, zachowały się tu tradycyjne stroje z oryginalnym zdobieniem spodni i sukman. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Gmina Łapsze Niżne położona jest