Nieuwe Vliegtuigen

Luchtvaart 2012

Ruud Vos

De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976

Onder eindredactie van Henk Heiden

Fotoʼs: © fabrikanten, tenzij anders aangegeven.

ISBN 978 90 6013 370 5

Voorwoord ...... 4

Eerste vluchten juni 2010 - september 2011 ...... 5

Nieuwe vliegtuigen ...... 30

Ontwikkelingen grote luchtvaart ...... 44

Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart ...... 72

Ontwikkelingen kleine luchtvaart ...... 98

Ontwikkelingen helikopters ...... 109

Ontwikkelingen militaire luchtvaart ...... 118

Tweede leven voor Fokker 100 ...... 144

Ontwikkelingen in Nederland ...... 147

Overzichten orders / leveringen ...... 166

Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2011 ...... 172

Adverteerders: Breitling (omslag 4) Piloot en Vliegtuig (3)

2 Voortaan vliegt Piloot en Vliegtuig altijd mee!

Piloot en Vliegtuig is nu ook verkrijgbaar voor de iPad en iPhone!* Vanaf nu slaat u alle jaargangen van Piloot en Vliegtuig gemakkelijk op, kunt u ze onbeperkt bewaren en overal mee naar toe nemen! Voor € 3,99 heeft u al de nieuwste digitale uitgave en een jaarabonnement kost slechts €39,99.

De ‘app’ eens uitproberen? Download dan GRATIS een nummer in de app store!

11 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 7,50 € JAARGANG NR 11 - 2011 - 2011 JAARGANG NR 11 e 18

Cessna Citation M2

‘De toekomst hangt in de lucht’ Maak ook kennis met Lisa Akoya

‘Even’ thuis met de Boeing C-17 Globemaster Duitsland’s best bewaarde showgeheim BP Interview Peter F. Hartman (KLM) Eerste 787-8 Dreamliner voor All Nippon Airways

*Binnenkort ook beschikbaar voor Android telefoons en tablet computers.

Dus vlieg vandaag nog naar de app store! Voorwoord

Ondanks de aanhoudende economische onzekerheid blijven vliegtuigprodu- centen zich op de toekomst richten. Een goed voorbeeld daarvan is de Euro- copter X3 (grote foto omslag). Dit luchtvaartuig is uit componenten van verschillende helikopters samengesteld om de voordelen van het snellere vastevleugelvliegtuig te combineren met het gebruiksgemak van doorgaans tragere helikopters. Ook AgustaWestland ziet hier perspectief. Het civiele tiltrotor-concept, waaraan al jaren wordt gesleuteld, wordt nieuw leven ingeblazen door de ontwikkeling van de AW609 versneld ter hand te nemen.

Daarnaast trekken de ontwikkelingen in de grote luchtvaart volop aandacht. Fabrikant Airbus deed met de ʻnew engine optionʼ voor vliegtuigen uit de A320-reeks uitstekende zaken. Het orderboek voor de brandstofefficiënte A320neo-varianten steeg in zeer korte tijd tot ver boven de duizend stuks. Zo wil bijvoorbeeld Lufthansa de A320neo en bestelde er gelijk dertig (kleine omslagfoto links). Bij aartsrivaal Boeing bleef het lange tijd stil, maar hier werd in het najaar van 2011 de nieuwe 737 MAX-serie gelanceerd.

Boeing kon overigens in de loop van 2011 twee nieuwe typecertificaten aan de lange lijst van goedgekeurde verkeersvliegtuigen toevoegen. Medio augustus 2011 konden de papieren voor de vrachtversie van de nieuwe 748- 8 worden afgehaald. Ruim een maand later kon (ruim drie jaar later dan gepland) de eerste Boeing 787-8 Dreamliner worden afgeleverd aan All Nip- pon Airways Dankzij deze typecertificaten kon de Amerikaanse fabrikant in twee fabrieken beginnen met het opschalen van de productie om meer dan 800 Dreamliners te kunnen afleveren.

Minder positief is het beeld dat van de kleine luchtvaart en zakenluchtvaart moet worden geschetst. De uitpuilende orderboeken van de bouwers van verkeersvliegtuigen staan in schril contrast met de krimpende portefeuilles bij fabrikanten van met name kleinere zakenjets en de general aviation. De afleveringscijfers laten hier zelfs voor het derde jaar op rij over vrijwel de hele linie een terugval zien. Analisten verwachten dat het nog tot 2014 kan duren voordat dit marktsegment zich weer op het afleveringsniveau van 2008 bevindt.

Het Nederlandse luchtvaartnieuws werd (en wordt) gedomineerd door een forse bezuinigingsoperatie bij Defensie. Dit leidde niet alleen tot banenver- lies, maar ook tot het afstoten van 36 F-16ʼs en een groot aantal Cougar- transporthelikopters. Positief daarentegen was het nieuws dat Air France- KLM een order plaatste voor 25 Boeing 787-9 Dreamliners (kleine foto rechts omslag) en 25 Airbus A350-900ʼs. Ook werden opties genomen op nog eens 35 A350ʼs en 25 Dreamliners. Tevens werden 10 Dreamliners geleased.

4 Eerste vluchten juni 2010 - september 2011

25 juni 2010: Eurocopter EC145 T2 De Franse helikopterbouwer Eurocopter heeft tijdens de beurs Heli-Expo 2011 in het Amerikaanse Orlando de EC145 T2 geïntroduceerd waarmee al sinds 25 juni 2010 testvluchten worden uitgevoerd. Eurocopter baseerde zich bij de EC145 T2 op zowel de BK117 als de bestaande EC145-helikopter. De T2 wordt uitgerust met twee 1.038 pk sterke Arriel 2E tubo- shaftmotoren die het toestel een kruissnelheid gaan verlenen van ruim 240 km/u bij een vliegbereik van 680 kilometer. De helikopter krijgt een digitale cockpit en gaat plaatsbieden aan een piloot en maximaal tien passagiers. Eurocopter voerde bij de bestaande modellen een hele reeks verbeteringen door die de prestaties en betrouwbaarheid van de helikopters op een hoger plan moeten tillen. Deze modellen kregen vervolgens een ʻeʼ van enhanced mee in de typeaanduiding. De EC145 T2 wordt vanaf 2013 leverbaar.

18 juli 2010: Big Frog Eurocopter De in Frankrijk ontwikkelde Big Frog is een racevliegtuig waarmee in Ame- baseerde zich rika wordt deelgenomen aan de beroemde Reno Air Races in de Sport bij de nieuwe Class. Het bijzondere kuststoffen toestel wordt aangedreven door een vier- EC145 T2 cilinder SMA SR 305-230 dieselmotor die 230 pk levert. De Big Frog is fei- op zowel de telijk afgeleid van de kunststoffen Nemesis NXT die eveneens in Amerika BK117 als de aan races deelneemt. In tegenstelling tot dit toestel, krijgt de Franse bestaande variant geen zescilinder Lycoming-motor. Hoewel het SMA-blok standaard EC145. ruim 70 pk minder levert dan de Lycoming-variant, wil het Big Frog-team dit compenseren met een lager vliegtuiggewicht. Uiteindelijk moet het De Big Frog is toestel in staat zijn een snelheid te behalen van meer dan 600 km/uur. een racevlieg- Tijdens de Reno Air Races wordt op een hoogte van 15 meter gevlogen. tuig met een dieselmotor. 21 augustus 2010: AeroVironment Global Observer De Global Observer maakte op 21 augustus 2010 de eerste vier uur De Global durende testvlucht, waarbij het toestel uitsluitend werd aangedreven Observer heeft door uit brandstofcellen opgewekte elektriciteit. De vlucht had plaats vier elektromo- vanaf de Amerikaanse luchtmachtbasis Edwards Air Force Base in Cali- toren die hun fornië. Het geavanceerde vliegtuig heeft vier elektromotoren die hun energie ontvan- energie ontvangen van een ultra-efficiënte brandstofcel. Tijdens de eer- gen van een ste vlucht werd alleen gebruik gemaakt van accu´s. Op 11 januari 2011 ultra-efficiënte werd een vlucht gemaakt waarbij energie werd betrokken van de brand- brandstofcel.

6 stofcellen. De Observer is ontworpen voor operaties op vlieghoogtes tussen 16.765 en 19.812 meter (FL 550 en FL 650). Op die hoogte moet het toestel vijf tot zeven dagen onafgebroken observaties kunnen uitvoeren. Volgens initiatiefnemer AeroVironment is het mogelijk om het volledige aardoppervlak met twee Global Observers in de gaten te houden. Elk toestel kan namelijk tijdens een vliegoperatie ruim 725.000 vierkante kilometer voor zijn rekening nemen. Het eerste prototype verongelukte tijdens de negende testvlucht op 1 april 2011 door nog onopgehelderde oorzaak. Het toestel was op dat moment 19 uur onafgebroken in de lucht.

6 september 2010: Eurocopter X3 Eurocopter noemt de nieuwe X3-helikopter die op 6 september 2010 voor het eerst vloog het Hybrid Helicopter (H3)-concept. Om de ontwikkelingskosten van de X3 binnen de perken te houden, is gebruik gemaakt van componenten uit drie bestaande helikopters: de romp van de Dauphin 365, de hoofdrotor van de EC155 en het transmissiesysteem van de nieuwe EC175. De nieuwe tweemotorige Eurocopter is gebouwd op snelheid en haalde al kort na de eerste vlucht 333 km/uur. In maart 2011 werd zelfs een snelheid opgetekend van 430 km/uur. Tijdens testvluchten werd op een hoogte van ruim 3.800 meter gevlogen voor het analyseren van de Bij de twee- vliegeigenschappen van de helikopter. Daarbij werden hellingshoeken motorige bereikt van 60 graden. Ook werd de functionaliteit van de automatische Eurocopter X3 piloot onderzocht. zijn componenten 7 september 2010: Boeing 767-200 MMTT ‘geleend’ van Bij Bedek Aviation in Tel Aviv zijn succesvol verlopen testvluchten uitge- drie andere voerd met een tot Multi Mission Tanker Transport (MMTT) omgebouwde helikopters. Boeing 767-200ER. Het toestel werd aangepast in opdracht van de Colombiaanse luchtmacht. De MMTT is onder meer voorzien van twee bij De Boeing Israel Aerospace Industries (IAI) ontwikkelde Wing Air Refueling Pods 767-200 is in (WARPs). Tijdens de proefvlucht werd dit systeem met succes getest door Israël omge- er een C10 Kfir in de lucht mee bij te tanken. De ombouw tot MMTT verg- bouwd tot de meer dan twee jaar. IAI mag tevens de twaalf bij de Colombiaanse tanker-tran- luchtmacht vliegende Kfirʼs moderniseren die het land in 1989 aanschafte. sportvliegtuig. De MMTT werd in november 2010 overgedragen aan de Colombiaanse luchtmacht.

22 september 2010: PZL Orlik TC-II Bij PZL Warszawa is de PZL-130 Orlik TC-II-trainer ten doop gehouden. Het vliegtuig heeft een Pratt & Whitney PT6-25C turbopropmotor in plaats van de Tsjechische Walter M601T-variant. De TC-II heeft nieuw ontworpen vleugels en een Garmin avionics suite. Volgens moederbedrijf EADS haalt de trainer een snelheid van 456 km/u, waarbij ongeveer 20 procent minder brandstof verbruikt wordt. Dankzij de nieuwe vleugels klimt en rolt de Orlik ook beter dan de standaard Orlik. De geschatte levensduur ligt bij 12.000 operationele vlieguren. De Poolse luchtmacht zal zestien PZL-130ʼs om laten bouwen tot TC-II die in 2014 geleverd moeten worden. Mogelijk worden er nog eens twaalf toestellen op de nieuw te ontwikkelen TC-III standaard gebracht.

13 oktober 2010: Bell 407AH De Amerikaanse fabrikant Bell Helicopter heeft een nieuwe lichte aanvals- helikopter geïntroduceerd, de 407AH (Armed Helicopter). Met het eerste prototype is sinds oktober 2010 de nodige testervaring opgedaan. De helikopter wordt uitgerust met een mitrailleur en een raketlanceersysteem.

8 De Orlik TC-II is een Ook kan het toestel worden voorzien van grote schuifdeuren. De gemoderniseerd Pools fabrikant probeert mogelijke afnemers in Amerika, Latijns Amerika, trainingsvliegtuig. Azië, het Midden Oosten en Europa voor het model te interesseren. Het toestel is afgeleid van de civiele eenmotorige Bell 407-helikopter De Bell 407AH die aangepast wordt voor militair gebruik. Het toestel werd bij de is afgeleid van de XworX-divisie van Bell van bewaping voorzien en vloog daarmee op civiele eenmotorige 11 november 2010 voor het eerst. Op 12 december van dat jaar wer- Bell 407. den op Edwards Air Force Base de eerste ʻlive roundsʼ afgevuurd. 8 November 2010: Aviocopter AC311 De AC311 is De Chinese helikopterfabrikant Avicopter heeft een succesvol verlopen een in China eerste vlucht uitgevoerd met de nieuwe AC311-helikopter. Direct na het ontwikkelde voltooien ervan tekende een lokale overheidsinstelling een contract voor multifunctio- twee toestellen. De AC311 is een lichte eenmotorige helikopter die is uit- nele helikop- gerust met een WZ-8D turboshaftmotor van Chinese makelij. Het toestel ter. kan echter ook met een westerse Honeywell LTS101-700D-2 motor worden uitgerust. De rotorbladen zijn van composietmateriaal, terwijl er tevens sprake is van geïntegreerde avionica in de cockpit. Volgens moederbedrijf AVIC biedt de helikoper plaats aan zes personen. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van 2.200 kilogram. Het Chinese staatsconglome- raat voorziet een markt voor vijfhonderd toestellen in het trainingssegment. Ook kan de helikopter worden ingezet als vliegende ambulance. De AC311 moet in 2012 gecertificeerd zijn.

10 november 2010: AVICGA Seagull 300 De Chinese Seagull 300 heeft in november 2010 voor het eerst gevlogen. De eenmotorige zeszitter is een amfibie die ontworpen is door AVICGA, de General Aircraft-divisie van de Aviation Industry Corporation of China. Het is het eerste vliegtuig dat in de provincie Hebei wordt gebouwd, wat de lokale werkgelegenheid en verspreiding van technologische kennis ten goede komt. De ontwerpers lieten zich inspireren door een aantal Wester- se amfibievliegtuigen die recent op de markt kwamen. De Segull 300 krijgt een kruissnelheid van 231 km/u bij een vliegbereik van 1.300 kilometer. Het vliegtuig kan worden gebruikt voor onder meer zakenvervoer, observa- tievluchten en SAR-missies. Een toestel kost 600.000 dollar. Er zouden al vijftig orders door Chinese klanten zijn geplaatst. De startrol vanaf land bedraagt bij het maximale startgewicht van 1.680 kg ongeveer 600 meter. Bij waterlandingen is de maximaal toelaatbare golfhoogte 40 centimeter. Het toestel is 8,9 m lang en heeft een spanwijdte van 12,5 meter.

10 De Chinese Seagull 300 kan starten en landen op zowel water als land.

15 november 2010: Sikorsky S-70i De eerste in Europa gebouwde Sikorsky S-70i Black Hawk vloog op 15 november 2010 voor het eerst. Het toestel werd in Polen bij PZL Mie- lec gebouwd, waar Sikorsky de voor export bestemde Black Hawks produceert. Sikorsky biedt het toestel aan als tactische helikopter die In Polen gebouwde kan worden ingezet voor verschillende militaire missies. Volgens de Black Hawks zijn fabrikant is de Black Hawk dankzij een nieuw ontwerp, nieuwe techno- bestemd voor de logieën en verbeterde manoeuvreerbaarheid flink geavanceerder dan export. de helikopters die door de concurrentie worden aangeboden. 8 december 2010: Eurocopter AAS-72X De Eurocop- De eerste van drie door American Eurocopter en Lockheed Martin te bou- ter AAS-72X is wen Armed Aerial Scout (AAS) 72X-helikopters heeft de eerste 40 minuten afgeleid van durende vlucht voltooid. Deze toestellen zijn zogenoemde Technical de tweemoto- Demonstration Aircraft die worden gebouwd in opdracht van het Ameri- rige EC145. kaanse leger die de helikopters wil beoordelen op bewapende inzetbaarheid. Ook wil men uitzoeken welke missieapparatuur daarvoor het best gebruikt kan worden. Eurocopter besloot de AAS-72X al in een eerder stadium als Armed Scout 645 te ontwikkelen en aan te bieden, nadat een overheidscontract met concurrent Bell Helicopter voor de levering van 522 ARH-72 Arapaho-helikopters was ontbonden wegens forse kostenover- schrijdingen. De AAS-72X is afgeleid van de tweemotorige Eurocopter EC145 en wordt in het Amerikaanse Columbus (Ohio) geproduceerd.

10 december 2010: Bell Fire-X Bell Helicopter en Northrop Grumman Corporation hebben geslaagde proefvluchten uitgevoerd met de onbemande Fire-X helikopter. Het van de Bell 407-helikopter afgeleide toestel legde tijdens de eerste vlucht op 10 december 2010 volledig autonoom een vooraf vastgelegd parcours af. De

12 De onbemande Bell Fire-X is afgeleid van de civiele Bell 407.

Fire-X wordt ontwikkeld in opdracht van de Amerikaanse marine. Het toestel moet een lading kunnen vervoeren van 1.500 kilogram. Wanneer de helikopter wordt ingezet voor verkennings- en observatiemissies, wordt gemikt op een non-stop vliegduur van 16 uur. De ʻreguliereʼ Bell 407 is uitgerust met een 813 pk sterke Rolls-Royce turboshaftmotor. Dat toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 260 km/u bij een vliegbereik van bijna 600 kilometer.

20 december 2010: HondaJet Honda werkt gestaag door aan de HondaJet. Zo wijkt het ʻconforming pro- totypeʼ dat op 20 december 2010 voor het eerst vloog, af van het eerste prototype uit 2003. En dat onder meer door het gebruik van GE Honda HF120-turbofans. Tevens heeft de Honda een min of meer definitief interieur en een Garmin G3000-cockpit met drie digitale beeldschermen. Al snel werd de geprojecteerde kruissnelheid van bijna 790 km/u gerealiseerd, terwijl het toestel ook op de maximaal toegestane vlieghoogte van circa 12 kilometer (FL 430) naar behoren lijkt te presteren. Begin 2011 is ook een tweede ʻconforming prototypeʼ voltooid waarmee de structurele tests werden uitgevoerd. Ook het derde van in totaal vijf prototypes naderde zijn voltooiing. Met het oorspronkelijke prototype was in de zomer van 2011 ruim 600 uur gevlogen. De HondaJet gaat plaatsbieden aan twee piloten en zes passagiers. Er zijn meer dan 150 HondaJets besteld die af-fabriek

13 4,5 miljoen dollar kosten. De eerste toestellen moeten in het derde kwar- Honda hoopt taal van 2012 geleverd worden. Honda bouwde voor de zakenjet een nieu- de eerste we fabriek in het Amerikaanse Greensboro (North Carolina). HondaJets eind 2012 29 december 2010: Tupolev Tu-204SM te kunnen De nieuwe Russische Tupolev Tu-204SM heeft een geslaagde eerste leveren. vlucht achter de rug. Het tweemotorige verkeersvliegtuig is afgeleid van de tot op heden weinig succesvolle Tu-204. In tegenstelling tot deze versie wordt de cockpit nu bemand door twee in plaats van drie bemanningsleden. De TU-204SM is uitgerust met sterk verbeterde en meer zuinige PS- 90A2-motoren, een nieuwe APU en een opgewaardeerde cockpit. Ook is het leeggewicht van de basisversie teruggebracht van 63 naar 60 ton bij Of de nieuwe een maximaal startgewicht van 105 ton (111 ton is als optie ook mogelijk). Tupolev De aanpassingen moeten volgens de fabrikant niet alleen leiden tot meer Tu-204SM een bedrijfszekerheid, maar ook tot een groter vliegbereik (van 3.680 naar commercieel 4.500 kilometer) en 10 tot 15 % lagere gebruikskosten. De Russische succes wordt, luchtvaartmaatschappij Atlant-Soyuz zou met vijftien bestelde TU-204SMʼs is twijfelach- de eerste gebruiker worden van dit type dat in de loop van 2011 in gebruik tig. had moeten worden genomen. Atlant blies deze order echter af, waarna het groene productielicht werd gegeven nadat luchtvaartmaatschappij Red Wings zich bereid toonde de eerste afnemer van het toestel te worden door er via een leaseconstructie mogelijk 44 te bestellen. Het vliegtuig biedt plaats aan 174 passagiers in een tweeklassenindeling. De toekomst van de Tu-204SM kwam in de loop van 2011 echter aan een zijden draad- je te hangen toen leasemaatschappij Ilyushin Finance niet bereid bleek om de voor Red Wings bestemde vliegtuigen te financieren. De toestellen zouden in de loop van 2011 bij Aviastar in productie worden genomen. In de zomer van 2011 was nog maar een enkele Tu-204SM in aanbouw; dat was het tweede prototype.

5 januari 2011: Carter Aviation 2+2 PAV De door de Amerikaanse luchtvaartuigontwerper Carter Aviation Technolo- gies ontwikkelde Personal Air Vehicle (PAV) vloog voor het eerst in januari 2011. Het opmerkelijke toestel bleef daarbij 36 minuten in de lucht. Vooraf- gaand aan een volgende vlucht zullen de vleugels aan de PAV worden gemonteerd. De 2+2 PAV is een kruising tussen een conventionele helikopter, een gyrokopter en een vastevleugelvliegtuig. Het toestel is daardoor in De Carter 2+2 staat zowel vertikaal te starten als te landen volgens een principe dat Slo- PAV is een wed Rotor/Compound wordt genoemd. De ruim 1.500 kg zware PAV moet kruising tussen plaatsbieden aan vier personen en wordt aangedreven door een 300 pk een conventio- sterke zescilinder zuigermotor. Carter mikt hiermee op kruissnelheden tot nele helikop- bijna 300 km/uur. Een turbo aangedreven versie moet zelfs een kruissnel- ter, een gyro- heid mogelijk maken van 390 km/uur. Om de werkdruk voor piloten zo laag kopter en een mogelijk te houden, verloopt de besturing van het toestel grotendeels via vastevleugel- computers. Carter baseerde zich bij het ontwerp van de 2+2 PAV op de vliegtuig. sinds 2005 vliegende CarterCopter Technology Demonstrator. 10 januari 2011: Chengdu J-20 De Chengdu Het prototype van het nieuwe Chinese J-20 gevechtsvliegtuig maakte op J-20 is een 10 januari 2011 de eerste vlucht. De Chengdu J-20 is een zogenoemde zogenoemde vijfde generatie gevechtsjager die dankzij stealth-eigenschappen nauwe- vijfde genera- lijks zichtbaar is op de radar. De J-20 moet volgens de Chinese autoritei- tie gevechtsja- ten in 2018 operationeel zijn en zowel voor binnenlands gebruik als voor ger. exportdoeleinden worden gebouwd. De J-20 is een ontwikkeling van het Chengdu Aircraft Design Institute. Het toestel wordt gezien als de Chinese variant van de F-22 Raptor van de Amerikaanse luchtmacht.

4 februari 2011: Northrop Grumman X-47B De Northrop Grumman X-47B is een zogenoemd Unmanned Combat Air System Demonstration dat in februari 2011 bijna een half uur vloog na een start vanaf Edwards Air Force Base. Het eenmotorige onbemande toestel krijgt een vliegbereik van ruim 4.000 kilometer. Op een vlieghoogte van meer dan 12 kilometer kan de X-47B met bijna supersonische snelheden vliegen. Doordat het toestel in de lucht kan worden bijgetankt, is het vliegbereik onbekend. De ruim 11 meter lange X-47B heeft een spanwijdte van bijna 19 meter. Het toestel kan meer dan 2 ton wapenlast vervoeren en zal worden uitgerust met de modernste sensoren.

17 februari 2011: Dassault Falcon 2000S Dassault wil met de nieuwe Falcon 2000S de concurrentie aangaan in de onderste regionen van het zogenoemde ʻlarge-cabinʼ segment door een toestel aan te bieden met een kostprijs van minder dan 25 miljoen dollar.

16 De Northrop Daardoor wordt de nieuwe Falcon 200S een rechtstreekse concurrent van Grumman onder meer de Bombardier Challenger 300, Gulfstream G250, Hawker X-47B is een Beechcraft 4000 en Cessna Citation X. Het nieuwe toestel is eigenlijk een onbemand Falcon 2000DX met nieuw ontworpen vleugels, waarbij ʻinboard slatsʼ voor gevechtsvlieg- lagere landingssnelheden moeten zorgen. Daarmee wordt het vliegtuig tuig. aantrekkelijk voor gebruikers die bijvoorbeeld London City Airport aandoen. Dankzij de ʻslatsʼ ligt de landingssnelheid rond de 200 km/uur. Bij een maximaal landingsgewicht van bijna 18 ton volstaat dan een baanlengte van 980 meter. Het toestel heeft twee PW308C-turbofans met een vermogen van 31,14 kN. De 2000S krijgt met een bezetting van zes passagiers De Dassault en twee bemanningsleden een vliegbereik van 6.200 km bij een snelheid Falcon 2000S van Mach 0,86 waarbij het gecertificeerd wordt voor een kruishoogte van zal begin 14.325 meter (FL 470). Beide piloten krijgen de beschikking over een EASy 2013 op de II-cockpit met het Primus Epic-systeem van Honeywell. Voor het interieur markt komen. tekende de BMW Group DesignworksUSA. Passagiers krijgen de beschikking over een Rockwell Collins Cabin Management System met 19 inch monitoren die vanaf iedere plek in de cabine bediend kunnen worden met een iPod Touch of iPhone. De Falcon 2000S heeft sinds de eerste vlucht op 17 februari 2011 meer dan 40 keer gevlogen en ruim 100 uur geklokt. Dassault zal met het toestel in totaal meer dan 500 uur testvliegen, voordat het na certificatie eind 2012 in 2013 leverbaar wordt. Volgens de fabriek zal het toestel dankzij nieuw ontworpen verbrandingskamers tot 20 procent minder stikstofoxiden (NOx) uitstoten.

11 maart 2011: LISA Airplanes Akoya De uit Frankrijk afkomstige Akoya-amfibie voltooide al op 22 augustus 2007 de eerste vlucht, maar fabrikant LISA Airplanes hield dit voor de bui- tenwacht verborgen. Medio 2009 was er echter al 150 uur met het prototype gevlogen en stonden er vijftig bestellingen in de orderboeken. In maart 2011 koos de eerste Akoya-voorserievariant het luchtruim, en ditmaal werd er wel ruchtbaarheid aangegeven. Het tweepersoonstoestel is een microlight met een 100 pk sterk Rotax-blok. Volgens de producent wordt de Akoya 285 km/uur snel, krijgt het toestel een bereik van 1.300 km bij een maximaal startgewicht van 495 kg en wordt een reddingsparachute De geavan- standaard meegeleverd. Bijzonder is dat de Akoya niet alleen kan opstij- ceerde LISA gen vanaf land, maar dankzij zogenoemde ʻhydrofoilsʼ ook vanaf water. Airplanes Bovendien kunnen zonder noemenswaardige aanpassingen aan het toe- Akoya kan stel ook sneeuwlandingen worden gemaakt. De LISA Akoya heeft een vertrekken gepatenteerd en opvouwbaar vleugelsysteem dat gevormd wordt door vanaf water uitermate stijve vleugels en flaps van koolstofvezel, die gecombineerd wor- en land. Ook den met een flexibele, stoffen vleugelbekleding. In de nabije toekomst wor- zijn er starts den er meerdere zogenoemde ʻHy-Birdʼ-varianten ontwikkeld die gaan vlie- en landingen gen op brandstofcellen of zonne-energie, of op een combinatie van beide. in de sneeuw Bovendien wordt de ontwikkeling van vieren zeszitters overwogen. mee mogelijk. De Boeing 22 maart 2011: Boeing 747-8Intercontinental 747-8Inter- Boeingʼs nieuwe 747-8 Intercontinental heeft op 22 maart 2011 een ruim 4 continental is uur durende eerst testvlucht uitgevoerd. De probleemloos verlopen lucht- Boeing’s nieu- doop volgde amper een maand na de publieksvoorstelling die op 13 febru- we vlaggen- ari 2011 plaatshad. Het toestel volgde na het loskomen van Boeingʼs Pai- schip. ne Field een klimmende route boven het oosten van de staat Washington. Daarbij werd doorgeklommen naar 5.791 meter (FL 190) waar een maximale snelheid werd bereikt van 463 km/uur. De eerste vlucht vormde tege- lijkertijd de opmaat voor in totaal 600 uur testvliegen. Boeing kan hier met een relatief beperkt aantal uren volstaan, omdat een groot gedeelte van de certificatie-ervaringen die is opgedaan met het in augustus 2011 gecertificeerde 747-8F vrachtvliegtuig, ook op de passagiersversie van toepassing zijn. Er waren op het moment van de eerste vlucht 38 orders voor het toestel geplaatst. Het merendeel daarvan gaat naar Lufthansa die er in december 2005 twintig bestelde. Korean Air en Air China bestelden er elk vijf, respectievelijk in december 2009 en maart 2011. De overige acht waren voor niet nader genoemde VIP-afnemers. Tijdens de Paris Airshow 2011 werden nog eens vijftien toestellen besteld door een niet nader genoemde klant. Het nieuwe kleurenschema dat op de passagiersuitvoering van de 747-8 gevoerd wordt, is de ʻSunrise liveryʼ die symbool staat voor voorspoed en geluk. Het werd bedacht door een nog onbekende klant die eind 2011 een VIP-uitvoering van de 747-8I in ontvangst zal nemen. De 747-8I gaat plaatsbieden aan minimaal 467 passagiers. Het toestel krijgt een vliegbereik van 14.815 km bij een kruissnelheid van 901 km/uur.

19 23 maart 2011: PC-Aero Elektra One De Elektra De door de Duitse luchtvaartingenieur Calin Gologan ontworpen eenmoto- One wordt rige Elektra One heeft op 23 maart 2011 met succes de eerste vlucht uit- door een elek- gevoerd. Het door een elektromotor aangedreven toestel verbruikte tijdens tromotor aan- de half uur durende vlucht 3 kWh stroom. De Elektra One biedt slechts gedreven. plaats aan één persoon, heeft een spanwijdte van 8,6 meter en krijgt dankzij een 16 kW sterke elektromotor (zonder koolstofborstel) een vliegbereik van 400 kilometer bij een kruissnelheid van 160 km/uur. De maximale vliegduur ligt rond de 3 uur. Het leeggewicht van de Elektra One bedraagt, inclusief basisaccu, 120 kilo. Het door Gologan geleide bedrijf PC-Aero werkte ook het Green Village Airfield uit. Dit concept voorziet in een hangar met zonnecollectoren die voldoende stroom kunnen leveren voor meerdere Elektraʼs. Volgens PC-Aero is 20 vierkante meter zonnepaneel voldoende om een Elektra One op jaarbasis 300 uur te laten vliegen.

30 maart 2011: Scaled Composites BiPod De Amerikaanse ontwerper/constructeur Burt Rutan nam op 30 maart 2011 afscheid van het door hem in 1982 opgerichte Scaled Composites met een nieuw type vliegtuig: Model 367 BiPod. Dat is een hybride toestel dat zich zowel over land als door de lucht kan verplaatsen. De aandrijving wordt ver- zorgd door twee verbrandingsmotoren van 450 cc die meerdere generatoren voeden. Bij de BiPod (een duidelijke knipoog naar Appleʼs iPad) is sprake van een toestel met twee rompen en twee cockpits. De besturing in ʻauto- standʼ vindt plaats vanuit de linker cockpit; vliegen doe je vanuit de rechter. Voor het vliegen en rijden worden de verbrandingsmotoren gebruikt die vier elektromotoren van elk 15 kW aandrijven. Daarmee worden niet alleen de wielen, maar ook vier propellers aangestuurd. Met de BiPod zijn op 30 maart 2011 de eerste propellerloze hopjes gemaakt. Wanneer het toestel eenmaal vliegt, wordt een kruissnelheid voorzien van ruim 320 km/u en een vliegbereik van bijna 1.300 kilometer. Tijdens zijn laatste jaar bij Scaled Composites ontwierp Burt Rutan ook nog de Northrop Grumman Firebird (zie onder 9 mei in dit hoofdstuk).

20 Model 367 BiPod is het allerlaatste door de Amerikaanse constructeur Burt Rutan ontworpen vliegtuig.

14 april 2011: Bell OH-58 Block II Fabrikant Bell Helicopter heeft in april 2011 een geslaagde eerste vlucht uitgevoerd met de OH-58 Block II-helikopter. Bell ontwikkelt het nieuwe toestel in eigen beheer met het oog op de vervangingsbehoefte bij de Amerikaanse landstrijdkrachten. Volgens Bell is de op de OH-58 Kiowa Warrior gebaseerde Block II een betaalbaar alternatief voor het Armed De OH-58 Aerial Scout-programma van de Amerikaanse strijdkrachten. De Block II- Block II is een variant krijgt onder meer een verbeterde aandrijving, een digitale cockpit, gemoderni- op niveau gebrachte sensoren en vereenvoudigd onderhoud. Met de ope- seerde OH-58 rationele OH-58D Kiowa Warriors is inmiddels meer dan 750.000 uur ge- Kiowa. vlogen. 27 april 2011: Boeing Phantom Ray Met de Boeing Bij Boeingʼs Phantom Works is in twee jaar tijd de Phantom Ray ontwik- Phantom Ray keld. Het onbemande vliegtuig is ontworpen als vliegend prototype om worden gege- ervaring op te doen met de eisen die aan toekomstige generaties ge- vens verza- vechtsvliegtuigen worden gesteld. Tijdens de eerste vlucht op 27 april meld voor een 2011 bereikte het toestel een hoogte van 2.286 m en een snelheid van nieuwe gene- 330 km/uur. Boeing ziet voor de Phantom Ray een rol in het ondersteunen ratie van (gevechts)missies, surveillances, elektronische oorlogvoering (inclu- gevechtsvlieg- sief het storen van vijandelijke radar) en het uitvoeren van aanvallen. De tuigen. Phantom Ray moet een autonoom vluchtpatroon kunnen uitvoeren, waarbij het vliegtuig in de lucht wordt bijgetankt. Het toestel heeft een spanwijdte van 15,24 meter en is 10,97 meter lang.

9 mei 2011: Northrop Grumman Firebird Northrop Grumman heeft een nieuw observatievliegtuig geïntroduceerd, de Firebird. Het eenmotorige toestel kan zowel bemand als onbemand worden ingezet. De inmiddels vliegende Firebird werd in het diepste geheim ontworpen door het Amerikaanse bedrijf Scaled Composites van Burt Rutan dat ook betrokken is bij het Virgin Galactic ruimtereisproject. Het kunststoffen toestel krijgt de modernst denkbare missie-apparatuur voor zowel militaire als civiele observatiedoeleinden. Opvallend bij het ontwerp zijn de dubbele staartboom en de aandrijving aan de achterzijde van het toestel, waar een Lycoming TEP 540-motor met duwpropeller is gebruikt. De Firebird kan in onbemande uitvoering 40 uur onafgebroken patrouilleren op een vlieghoogte van bijna 10 kilometer. Het toestel vloog in februari 2011 voor het eerst, maar werd op 9 mei officieel gepresenteerd.

22 De Northrop Grumman Firebird kan zowel bemand als onbemand worden ingezet.

26 mei 2011: eGenius De door een elektromotor aangedreven eGenius voltooide op 26 mei 2011 succesvol de eerste vlucht. Drie dagen later werd met het toestel een vlucht uitgevoerd van ruim 2,5 uur. De motorzwever is door de Universiteit van Stuttgart ontworpen en zal door hoofdsponsor Airbus worden gebruikt om gegevens te verzamelen over het vliegen met elektromotoren. De eGe- nius is uitgerust met een 60 kW sterke elektromotor. Het toestel heeft een Het eGenius- spanwijdte van 16,9 meter, is 8,1 meter lang, heeft een leeggewicht van project wordt 850 kg en kan twee personen vervoeren in de 1,1 meter brede cockpit. De onder meer eGenius zal uiteindelijk kruissnelheden moeten halen tot 235 km/u bij een gesponsord vliegbereik van 400 kilometer. Het energieverbruik zal daarbij uitkomen op door Airbus. 0,6 liter benzine per 100 kilometer. Deze speciale versie van het C-295 vrachtvliegtuig heeft een zogenoemde ‘rotodome’ op de rug waarin een geavanceerde rader kan worden ingebouwd.

8 juni 2011: Airbus Military C-295 ʻRotodomeʼ Airbus Military heeft een nieuwe missievariant ontwikkeld uit de tweemotorige C-295. Het tactische transportvliegtuig is daarbij voorzien van een radarbehuizing op de romp, zodat het kan worden ingezet voor het vroeg- tijdig onderkennen en laten onderscheppen van mogelijk vijandige vliegtuigen. De eerste succesvol verlopen vlucht op 8 juni duurde bijna 3 uur. Deze volgde op een serie windtunneltests waarbij werd nagegaan welke invloed de door Airbus Military gebouwde Airborne Early Warning and De elektrici- Command-ʻrotodomeʼ zou hebben op de vliegeigenschappen van de teit in de Dia- C-295. De ʻrotodomeʼ heeft een diameter van 6 meter. Een dochterbedrijf mond DA36 van het Israëlische IAI zal helpen bij de ontwikkeling van de software voor E-Star wordt de nieuwe rader. In vrachtuitvoering kan de tweemotorige C-295 ruim 9 opgewekt ton lading vervoeren over een afstand van meer dan 1.300 kilometer. Tot door een klei- de zomer van 2011 had Airbus Military ruim zeventig vrachttoestellen van ne wankelmo- dit type verkocht. tor.

8 juni 2011: Diamond Aircraft DA36 E-Star Diamond Aircraft heeft tijdens de Paris Airshow 2011 de eenmotorige DA36 E-Star geïntrodu- ceerd. Het van de HK36 Super Dimona afgeleide motorzweefvliegtuig wordt aangedreven door een elektromotor en is door Diamond ontwikkeld in samenwerking met EADS, Siemens en Austro Engine. De E-Star vloog na de eerste geslaagde testvlucht op 8 juni door naar Parijs waar het toestel tijdens de luchtvaartshow meerdere demon-

24 straties gaf. Het toestel wordt aangedreven door een 70 kW sterke Sie- mens elektromotor. De door EADS geleverde accuʼs worden tijdens de vlucht bijgeladen door een kleine Austro Engine-wankelmotor. Deze levert 30 kW vermogen en verbruikt volgens Diamond Aircraft zeer weinig brandstof. Technici van Siemens werken inmiddels aan een nieuwe elektromotor die vijf keer lichter is dan het huidige exemplaar. Deze motor zal naar verwachting over twee jaar leverbaar zijn.

8 juni 2011: FAdeA Pampa II De Pampa van Fábrica Argentina de Aviones (FAdeA) is een Argentijnse straaltrainer waarvan het eerste prototype op 6 oktober 1984 vloog. Nadien zijn verschillende aanpassingen aan het toestel doorgevoerd. De meest recente versie is de Pampa II. Het prototype van de sterk verbeterde en gemoderniseerde II maakte op 8 juni 2011 de eerste vlucht. Uiterlijk verschilt de gemoderniseerde versie amper van het oermodel. Maar de nieuwe Honeywell TFE731-40 turbofan zorgt echter voor aanmerkelijk betere prestaties, terwijl ook de door Elbit geleverde avionics volledig ʻbij de tijdʼ zijn. Het gemoderniseerde toestel heeft een topsnelheid van ruim 800 km/u bij een vliegbereik van 1.500 kilometer. Het vliegtuig kan een gevarieerde wapenlast voeren aan vijf ophangpunten met een capaciteit van 400 kg aan de vleugelwortels en 250 kg aan de vleugeltips en onder de romp. De Argentijnse luchtmacht heeft inmiddels tien Pampa IIʼs besteld.

24 juni 2011: Evektor EV-55 Outback De nieuwe Evektor EV-55 Outback heeft een half jaar later dan gepland voor het eerst gevlogen. De tweemotorige turboprop van de Tsjechische vliegtuigbouwer Evektor gaat plaatsbieden aan negen tot veertien inzittenden, maar kan ook in vracht- of zakenuitvoering worden geleverd. Evektor De FAdeA mikt met de Outback op het lichte vrachtsegment en omschrijft de nieuwe- Pampa II is ling als een betaalbare ʻNew Generation Utility Turbopropʼ. Een pluspunt is een gemoder- volgens de fabrikant de grote, flexibele cabine-inhoud van bijna 10 kubieke niseerde meter. Met het oog op eventuele transporttaken wordt een grote deur aan- Argentijnse gebracht die 1,25 meter breed en 1,31 meter hoog is. Hierdoor kunnen straaltrainer. ook standaardcontainers vervoerd worden. De Outback krijgt twee 536 pk sterke Pratt & Whitney Canada-turboprops die het toestel een kruissnel- De Evektor heid geven van 400 km/u bij een vliegbereik van iets meer dan 700 kilome- EV-55 Out- ter. Evektor wil de Outback op termijn ook met drijvers aanbieden. back is een in Tsjechië 20 juli 2011: KAI KC-100 gebouwde Korea Aerospace Industries (KAI) werkt sinds juni 2008 aan de ontwikke- multifunctio- ling van een nieuw vierpersoons toestel, de KC-100. Hierbij mikt de fabri- nele midden- kant op zowel een Amerikaans als Europees typecertificaat. Het toestel, klasser. dat op 20 juli 2011 voor het eerst vloog, moet een concurrent worden van de SR22-varianten van Cirrus Aircraft en de Corvalis TTX van Cessna. Het vliegtuig wordt volledig uit kunststof gebouwd en krijgt een zuigermotor aangedreven zescilinder TSIOF-550 Full Authority Digital Engine Control (FADEC)-motorblok van 310 pk. Hiermee moet een kruissnelheid van 390 km/u mogelijk worden. De KC-100 krijgt een geavanceerde lichtgewicht Hartzell-propeller van drie bladen. Inclusief aluminiumspinner en anti-ijsvoorzieningen wegen die elk iets meer dan 30 kilogram. KAI mikt op een maximaal startgewicht van 1.633 kg, waarbij de nuttige lading maximaal 500 kg bedraagt. Als vliegbereik wordt ruim 2.400 kilometer opgegeven. Het vliegtuig krijgt een volledig digitale Avidyne Entegra II-cockpit en een cabine met een breedte van 1,42 meter. Het toestel wordt 8,59 meter lang en 2,87 meter hoog bij een spanwijdte van 11,37 meter (inclusief winglets). Om de veiligheid te vergroten, zal de laatste generatie voorzieningen worden ingebouwd om bots- ingen in de lucht te voorkomen. In 2013 moet het toestel op de markt komen.

10 augustus 2011: SubSonex JSX1 De eind 2009 door de Amerikaanse vliegtuigbouwer Sonex Aircraft geïnt- roduceerde SubSonex JSX1 voltooide in augustus 2011 haar eerste vlucht. Het uit vliegtuigaluminium opgetrokken toestel heeft een digitale cockpit en biedt plaats aan een enkele inzittende. Dankzij een uit Tsjechië afkomstige lichtgewicht PBS TJ100-turbofan kan het toestel een kruissnelheid halen van ruim 380 km/uur. De straalmotor (een turbofan) is daarbij

26 De KC-100 even compact als het toestel zelf. De 19 kg zware krachtbron is slechts gaat bijna 48,5 centimeter lang en heeft een doorsnede van 27,2 centimeter. Als het 600.000 dol- toestel in 2011 eenmaal op de markt komt, wordt het niet aangeboden in lar kosten. de Amerikaanse Light Sports Aircraft-klasse (LSA), omdat het veel te snel is. Een LSA magen niet sneller zijn dan 222 km/u, terwijl de SubSonex bijna twee keer zo snel wordt door de topsnelheid van 443 km/uur. Sonex De kleine Aircraft levert sinds 1998 bouwtekeningen en bouwkits voor kleine vliegtui- SubSonex gen. De fabrikant is niet voornemens de SubSonex in kitvorm aan te bie- JSX1 heeft een den. topsnelheid van 443 12 augustus 2011: Pipistrel Taurus G4 km/uur. De Pipistrel Taurus G4 is het eerste vierpersoons vliegtuig dat wordt aangedreven door een elektromotor. De Sloveense fabrikant besloot deze ʻtechnology demontratorʼ te ontwikkelen om deel te kunnen nemen aan de CAFE/NASA Green Flight Challenge (GFC) waarmee ruim 1,5 miljoen dollar kan worden ver- diend. Feitelijk is de G4 een combinatie van twee Taurus G2-motorzweefvliegtuigen die met elkaar zijn verbon- den door een 5 meter lange tussenvleugel. Het toestel heeft daardoor een spanwijdte van 21,36 meter gekregen. Het vliegtuig wordt aangedreven door een 145 kW sterke elektromotor die zijn voeding krijgt van polymeer- lithium-accuʼs. De motor, die geen koolstofborstel heeft, drijft een propeller aan met een diameter van 2 meter. Pipistrel ontwikkelde deze motor voor de nieuwe vierpersoons Panthera. Dankzij een intrekbaar landingsstel kan het toestel een kruissnelheid halen van 170 km/uur. Aansluitend op de eerste vlucht op 12 De Pipistrel augustus 2011 volgde in de aanloop naar de GFC een testprogramma van Taurus G4 is 40 uur. een combinatie van twee 17 augustus 2011: TAI T129 Taurus G2- De TAI T129 is gebaseerd op de AgustaWestland AW129. De nieuwe motorzweef- tweemotorige helikopter is dan ook ontwikkeld door de Italiaanse helikop- vliegtuigen terbouwer AgustaWestland in samenwerking met Turkish Aeropspace die met elkaar Industries (TAI), terwijl het eveneens Turkse Aselsan de avionica en zijn verbon- wapensystemen levert. Het toestel wordt uitgerust met twee LHTEC T800- den door een 4A turboshaftmotoren die elk 1.361 pk leveren. De T129 krijgt een maxi- 5 meter lange male kruissnelheid van 269 km/u bij een vliegbereik van ruim 500 kilome- tussenvleugel. ter. De helikopter kan met meerdere wapensystemen worden uitgerust. In totaal bestelden de Turkse strijdkrachten zestig T129ʼs die bij TAI geassembleerd worden. Onderdeel van het contract is tevens de levering van reserveonderdelen.

1 september 2011: Mahindra C-NM5 Het Indiase industrieconglomeraat Mahindra zet de nieuwe C-NM5 in de markt als een betaalbaar en multifunctioneel vliegtuig dat ook nog eens goedkoop in het gebruik zal worden. Het ontwerp was al eerder bekend onder de naam NM5-100 en ontstond in 2008 op de Indiase tekentafels van CSIR-National Aerospace Laboratories (CSIR-NAL). Het prototype dat op 1 september 2011 voor het eerst vloog, werd echter in 2011 binnen tien maanden gebouwd bij GippsAero in Australië, waarin Mahindra sinds april 2010 een meerderheidsbelang heeft. GippsAero is het voormalige Gipps- land Aeronautics dat de bekende GA8 Airvan heeft ontworpen. Met het tweede prototype van de Mahindra zullen medio 2012 in India certificatie- tests worden uitgevoerd. Het metalen toestel gaat plaatsbieden aan vijf personen en heeft grote deuren en een vlakke vloer. Door het metalen basisontwerp simpel te houden, moet het mogelijk worden het toestel snel

28 De Turkse strijdkrach- aan te passen aan wisselende taken. Ook zal het onderhoud op ten bestelden zestig minder goed geoutilleerde vliegvelden geen problemen op mogen T129’s. leveren. De C-NM5 is voorzien van een 300 pk sterke zescilinder- motor. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 296 km/uur, bij een vliegbereik van bijna 1.300 kilometer.

De Mahindra C-NM5 is een metalen laagdekker. Alleen de motorkap en de wielkappen worden van kunststof gemaakt. Nieuwe Vliegtuigen

ABJ Fusion BAE Systems Regional Aircraft heeft opnieuw een ʻspecialʼ uitgebracht op basis van de viermotorige Avro/BAe-verkeersvliegtuigen. Tijdens de luchtvaartzakenbeurs NBAA 2010 werd de Avro Business Jet (ABJ) Fusion geïntroduceerd. Voor het interieur van het toestel tekende ʻhuisstylistʼ Gary Doy van het Britse Design Q. BAE mikt met de Fusion op het exclusieve segment dat zich uitsluitend wil laten vervoeren in een vliegende limousi- ne. Doy tekende daarom voor de Fusion een interieur dat door speciale kleuren lichteffecten een kameleonachtig karakter geeft. De Fusion gaat plaatsbieden aan negentien passagiers, verdeeld over drie lounges. In het voorste compartiment is plek gereserveerd voor een huisbioscoop met een beeldscherm met een diameter van 127 centimeter. Ook is ruimte voorzien voor een bibliotheek.

ABJ Eleganté In mei 2011 volgde de Avro Business Jet (ABJ) Eleganté, opnieuw van de BAE Systems hand van de Brit Gary Doy. BAE introduceerde eerder de ABJ Explorer Regional Air- One en Explorer Four en kort daarna de Fusion. Design Q ontwierp voor craft introdu- de Eleganté een interieur waarbij maximaal gebruik is gemaakt van de ceerde kort na beschikbare binnenruimte van het vliegtuig. Door met rondingen te werken elkaar twee wordt een maximaal ruimtelijk effect gecreëerd. Opmerkelijk is het gebruik nieuwe ABJ’s. van een stenen lambrisering in de toiletruimte van de zakenjet. Ook is over De ABJ Fusion de volle breedte van de cabine een bibliotheek gepland. Wereldwijd zijn er heeft een nu 24 ABJʼs operationeel of nog in ombouw. bibliotheek.

30 De ABJ Eleganté heeft een stenen lambrisering in de toiletruimte.

AgustaWestaland AW609 De Bell/Agusta BA609 tiltrotor gaat sinds medio 2011 door het leven als AW609 nu de Amerikaanse fabrikant Bell Helikopter niet langer actief deelneemt aan de daadwerkelijke bouw van het toestel. Wel blijft Bell via de Bell Agusta Aerospace Company (BAAC) betrokken bij het ontwerp en de certificatie van het toestel. De bijzondere AW609 stijgt verticaal op, maar kan vervolgens door het kantelen van de motoren ook in horizontale richting vliegen. In de tiltrotor is ruimte voor negen passagiers. Het toestel kan een topsnelheid halen van ruim 500 km/u, waarmee het sneller is dan de huidige vervoersmiddelen die verticaal opstijgen en voor burgergebruik worden ingezet. Bell en AgustaWestland (AW) werken al sinds 2003 aan het civiele tiltrotor-concept, maar Bell Helicopter gaf eind 2010 aan zich grotendeels terug te willen trekken uit het project. Van de vier voor certificatie benodigde prototypes vliegen er inmiddels twee, waarvan een in het Amerikaanse Arlington. Het tweede prototype bevindt zich in Italië. De twee nog te bouwen prototypes zullen door AW in het Italiaanse Cascina Costa worden gebouwd, waar ook het ontwikkelingsteam zal worden gehuisvest. Er zijn meer dan tachtig AW609´s besteld, maar Agusta hoopt ook op een order van veertig tot vijftig toestellen voor de Italiaanse overheid voor onder meer een Search and Rescue-variant (SAR). De tiltrotor is

31 volgens de fabrikant uitstekend geschikt voor reddingsmissies op meer Dankzij kan- dan 500 km uit de kust. Door de snelheid van het toestel en het grote telbare moto- bereik (minimaal 1300 km; met extra tanks tot 1.800 km) is de AW609 ver- ren kan de geleken met een gewone helikopter in de helft van de benodigde tijd ter AW609 verti- plaatse. In SAR-uitvoering kunnen er zes geredden mee. De wereldwijde caal starten. afzetmarkt wordt geschat op vijfhonderd toestellen die 29 miljoen dollar per stuk kosten. De AW609 moet in 2015 gecertificeerd zijn.

BAe Surveyor De Duitse Cordner Aviation Group (CAG) gaat BAe 146 en Avro RJ regionale verkeersvliegtuigen ombouwen en onder de naam Surveyor aanbieden aan producenten uit de olie– en gasindustrie. Volgens CAG is de viermotorige jet daarvoor uitstekend geschikt vanwege de mogelijkheden om op te stijgen vanaf onverharde landingsbanen. Het Surveyor-concept bestaat uit meerdere mogelijkheden. Zo kunnen klanten kiezen voor een volledige passagiersuitvoering (112 stoelen), een ʻgemengdeʼ passagiers/VIP-versie en een zogenoemde Medevac Lifeport- uitvoering. Bij deze laatste versie kunnen de viermotorige toestellen als ambulancevliegtuig worden ingezet. CAG wordt geleid door Stewart Cord- ner, een voormalig directielid van BAE Systems Asset Management. Dit bedrijf ging in 2011 verder onder de naam Falko nadat de leasedivisie aan de Amerikaanse investeringsmaatschappij Fortress Investment Group werd verkocht. Naast het eigen portfolio dat 103 BAe-146/Avro RJ en 40 ATP en Jetstream turboprops telt, ging Falko van start met 37 toestellen die in opdracht van derden te koop worden aangeboden.

32 De BAe 146’s/Avro RJ’s worden onder de aandacht gebracht van olie- en gasmaatschappijen die hun werkterrein in afgelegen gebieden hebben.

Boeing 737 MAX Met de 737 MAX 7, 737 MAX 8 en 737 MAX 9 wil Boeing het succes van de Airbus A320 NEO gaan pareren. De MAX-varianten krijgen nieuwe motoren en moeten de opvolger wordt van de huidige 737- Next Genera- tion-serie. De naam MAX duidt daarbij volgens Boeing op de ultieme opti- malisatie van alles wat de fabrikant en haar klanten hebben geleerd van De nieuwe alles rond het ontwerp, de bouw, het onderhoud en het gebruik van de generatie ruim negenduizend toestellen die sinds de introductie van de eerste 737 Boeing 737’s Classic zijn gebouwd. Volgens Boeing worden CFM LEAP-1B-motoren, komt vanaf tot vier procent zuiniger dan die van concurrent Airbus die ook met CFM- 2017 op de varianten gaat vliegen. De operationele kosten liggen daarbij zelfs tot markt als 737 zeven procent lager. De nieuwe Boeings worden vanaf 2017 standaard MAX 7, MAX van een Sky Interior voorzien. Deze cabine biedt ondermeer meer hoofd- 8 en MAX 9. ruimte en is voorzien dimbare led-verlichting. De Bombardier Global 6000 is feitelijk de Global Express XRS. Als Global 6000 krijgt het toestel een geavanceerde Global Vision-cockpit en zal vanaf begin 2012 leverbaar zijn.

Bombardier De nieuwe Global De nieuwe ultraluxe Global 6000 voor de extreem lange afstand is af- 7000 en 8000 vor- geleid van de goed verkopende Bombardier Global Express XRS. De men een aanvul- Global 6000 krijgt een geavanceerde Global Vision-cockpit en zal van- ling op de sinds af begin 2012 leverbaar zijn. De bestaande Global Express XRS heeft 1996 verkrijgbare een vliegbereik van 11.000 kilometer. Het toestel biedt plaats aan een Global-reeks van bemanning van vier personen en maximaal negentien passagiers. De Bombardier. De nieuwe naam sluit volgens Bombardier beter aan bij de bestaande stuksprijs ligt rond modelnamen waarin naast de al langer leverbare Global 5000 ook de 65 miljoen dol- gewerkt wordt aan de ontwikkeling van twee echt nieuwe toestellen als lar. de Global 7000 en 8000. Beide nieuwe toestellen vormen een aanvulling op de sinds 1996 verkrijgbare Global-reeks van Bombardier. De Global 7000 krijgt een maximale kruissnelheid van Mach 0,9 (955 km/u). Bij een kruissnelheid van Mach 0,85 (903 km/u) komt het vliegbereik rond de 13.520 km te liggen. Deze zakenjet krijgt een cabinevolume van 75 kubieke meter en gaat plaatsbieden aan tien passagiers. Bij die bezetting kan de afstand tussen Dubai en New York non-stop worden gevlogen. De Glo- bal 8000 krijgt bij dezelfde kruissnelheid en een bezetting van acht passagiers een vliegbereik van maar liefst 14.631 kilometer. Daarmee kan de afstand Sydney-Los Angeles of Mumbai-New York zonder tussenstop worden overbrugd. Dit toestel krijgt een cabine met een inhoud van ruim 63 kubieke meter die verdeeld wordt in drie zones. Beide toestellen worden uitgerust met General Electric GE TechX-turbofans met een vermogen van 73,4 kN. De Global 7000 moet in 2016 op de markt komen; de Global 8000 een jaar later.

Cessna

Bye Energie gaat samen met de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Cessna een door een 180 pk sterke elektromotor aangedreven vliegtuig ontwikkelen op basis van de Cessna 172. Het nieuwe toestel gaat plaatsbieden aan twee personen en wordt speciaal ontwikkeld voor de opleidings- Cessna werkt markt. Volgens Bye krijgt de voor de Cessna 172 te ontwikkelen motor aan de ont- een gewicht van iets meer dan 20 kg en een verwachte levensduur van wikkeling van 25.000 uur. Dankzij het gebruik van stroom als primaire energiebron een nieuw wordt uitgegaan van een scherpe daling van de kosten per uur. Een vlie- vliegtuig dat guur zal dan tussen de 5 en 10 dollar gaan kosten. Bye gaat gebruikma- door een elek- ken van zowel accuʼs als van in de vleugels aangebrachte zonnepane- tromotor len. Naar verwachting zal het eerste toestel eind 2011 vliegen. Dit wordt aange- vliegtuig zal worden voorzien van een traditionele propeller met twee bla- dreven. den. Op termijn wordt deze propeller vervangen door een uit composiet vervaardigd exemplaar met zes bladen.

N350CE Cessna gaat proeven uitvoeren met een nieuwe eenmotorige tweepersoons turboprop. Voor het toestel is inmiddels een voorlopig bewijs van luchtwaardigheid aangevraagd. Het experimentele vliegtuig is met het ken- merk N350CE in het Amerikaanse luchtvaartregister opgenomen. Deze Cessna zal worden aangedreven door een 500 pk sterke PT6A-135A tur- bomotor van Pratt & Whitney Canada.

35 Cessna Corvalis TTX De Corvalis TTX is Cessnaʼs nieuwste eenmotorige topmodel. De TTX heeft een intuï- tieve ʻglass-panelʼ-cockpit met infrarood ʻtouch screenʼ-bediening. Het model is afgeleid van de al langer leverbare 400 Corvalis TT. Klanten kunnen bij de TTX echter kiezen voor twee speciale laklegeringen. Ook komen vier verschillende interieurpakketten beschikbaar waarbij gebruik wordt gemaakt van dezelfde leerkwaliteit die De Corvalis Cessna in de Citation-zakenjets gebruikt. De door Cessna naar voren TTX is Ces- geschoven Intrinzic-cockpit wordt aangestuurd door Garmins G2000-sys- sna’s nieuwe teem. In tegenstelling tot gewone ʻtouch screensʼ worden hier geen opper- eenmotorige vlaktesensoren gebruikt die op vingerdruk reageren, maar een infrarood topmodel. In schermpatroon dat op warmte reageert. Het hart van de Intrinzic G2000 de cockpit ʻavionics-suiteʼ wordt gevormd door twee hoge resolutie LCD-schermen bevinden zich met een beelddiagonaal van elk 35,5 centimeter. De Corvalis TTX biedt ‘touch plaats aan vier personen en kan dankzij een 300 pk sterke motor een screen’-scher- kruissnelheid halen van 435 km/u bij een vliegbereik van ruim 2.300 kilo- men die op meter. Vanaf 2012 is het toestel leverbaar. infrarood werken. Citation M2 Cessna introduceerde aan de vooravond van de zakenluchtvaartbeurs NBAA 2011 een nieuwe zakenjet, de Citation M2. Het tweemotorige toestel moet in Cessnaʼs modellijn het gat op gaan vullen tussen het Mustang instapmodel en de grotere Citation CJ2 +. De M2 moet in de tweede helft van 2013 op de markt komen. De nieuwe zakenjet krijgt een geavanceerde digitale Garmin G3000 cockpit met drie beeldschermen en infrarood touchscreen bediening. Het toe-

36 De nieuwe stel gaat daarbij plaats Cessna bieden aan twee piloten Citation M2 en maximaal zes passa- krijgt een giers die ondergebracht geavanceer- worden in een 3,3 meter de digitale lange cabine. De Cita- Garmin tion M2 krijgt een alumi- G3000 nium vliegtuigframe. de laatste generatie Williams FJ-44 turbofan motoren cockpit en LED buitenverlichting. Cessna mikt daarbij op kruissnelheden van iets met drie meer dan 740 km/u bij een vliegbereik van 2.400 kilometer. De nieuwe jet beeldscher- gaat af fabriek 4,2 miljoen dollar kosten en moet in 2013 op de markt men en komen. infrarood touchscreen Diamond Tundra Star bediening. Diamond Aircraft heeft een nieuwe variant van de eenmotorige DA40 geïnt- roduceerd, de Tundra Star. Het toestel is speciaal voor de Russische markt ontwikkeld. De Tundra Star krijgt een Austro Engine AE 300-dieselmotor van 168 pk. Goed voor een kruissnelheid van ruim 220 km/u bij een vliegbereik van bijna 1.200 kilometer. Wordt een extra brandstoftank gemonteerd, dan kan nog 450 kilometer verder worden gevlogen. Met het oog op het eventuele gebruik op onverharde landingsbanen, is de Tundra Star voorzien van een gewijzigde neussectie en een versterkt landingsstel met grote ter- reinbanden. Ook zijn voorzieningen op de vleugels aangebracht waardoor het toestel extra langzaam kan vliegen. Een zogenoemde ʻbubbleʼ-cockpit moet het uitzicht van beide piloten positief beïnvloeden. Volgens Diamond

37 De Diamond DA40 Tundra Star is speciaal voor de Russische markt ontwikkeld. (Foto Ruud Vos) kan het toestel door het sterke onderstel ook als lestoestel ingezet worden De Flight bij vliegscholen. Studenten kunnen er dan vervolgens harde landingen Design C4 kan mee oefenen. naar keuze met een ben- Flight Design C4 zine- of die- De Duitse vliegtuigfabrikant Flight Design heeft een nieuw vierpersoons selmotor wor- sportvliegtuig ontwikkeld, de C4. Het toestel moet in 2013 leverbaar zijn. den uitgerust. De vierzitter krijgt een 180 pk sterke viercilinder Lycoming-zuigermotor (Foto Ruud waarmee een kruissnelheid van ruim 280 km/u mogelijk wordt. Ook wordt Vos) de C4 leverbaar met een Centurion 2,0-dieselblok dat 150 pk levert. Vol- gens de fabrikant komt het vliegbereik tussen de 2.200 km (benzinemotor) en 3.150 km (dieselblok) te liggen. Flight Design is vooral bekend als leve- rancier van eenmotorige lichte vliegtuigen die plaatsbieden aan twee personen. Met de introductie van de C4 wil de fabrikant actief worden in een segment waarin fabrikanten als Diamond, Cirrus en Piper actief zijn.

HBC King Air 350ER Hawker Beechcraft Company (HBC) heeft een missievariant ontwikkeld uit de Beechcraft King Air 350 ER. HBC ziet de nieuwe Multi-Mission als een goedkoop platform voor militaire en overheidsmissies, omdat het toestel zowel door de FAA als de EASA is gecertificeerd. De turbo-twin kan 12 uur onafgebroken vliegen bij een vliegbereik van ruim 4.600 kilometer. Door het toestel onder meer uit te rusten met een radome met electro- optic/infrared, extra stoelen en voorzieningen voor twee brancards (inclusief een verbandkast), ontstaat volgens de fabrikant een waardig alternatief voor veel duurdere producten van de concurrentie.

SS2 Enterprise De Beech- In de aanloop naar de eerste reizen naar de randen van de ruimte door craft King Air Virgin Galactic heeft het Amerikaanse bedrijf Scaled Composites boven de 350ER is vol- Mojave-woestijn een geslaagde zweefproef uitgevoerd met het nieuwe gens de fabri- ruimtevliegtuig SpaceShipTwo (SS2). Doel van de test was het beproeven kant een van de staartsectie van SS2. Ruimteveer SS2, de Enterprise, werd na een betaalbaar bijna drie kwartier durende klimvlucht op een hoogte van ruim 15 kilometer missieplat- losgekoppeld van het moedervliegtuig Eve. Kort daarna werd de verticale form. staartsectie gedurende ruim een minuut onder een hoek van 65 graden naar boven gekanteld. Het ruimteveer zakte daarbij in korte tijd ruim 4 kilo- Ruimteveer meter loodrecht naar beneden, waarbij de romp van het toestel nagenoeg SS2 moet horizontaal bleef ten opzichte van de horizon. Op een vlieghoogte van ruimtereizi- ongeveer 10 kilometer werd de staartsectie teruggedraaid in de normale gers vanaf positie, waarna de Enterprise na ongeveer 11 minuten als een zweefvlieg- 2012 een tuig landde op de Mojave Air and Spaceport. Het computergestuurde sys- onvergetelijke teem wordt in de toekomst na een ruimtereis op een hoogte van ruim 21 trip gaan kilometer ingeschakeld bij terugkeer in de atmosfeer. Door de toegenomen bezorgen. weerstand van de romp van het ruimteveer kan de daalsnelheid aanmerkelijk worden teruggebracht. Een retourtje ruimte met Virgin Galactic gaat vanaf 2012 zoʼn 142.000 euro kosten.

Telemos De Franse vliegtuigfabrikant Dassault Aviation en het Britse BAE Systems werken samen aan de ontwikkeling van een nieuw onbemand vliegtuig, de Telemos. Het toestel krijgt naar verwachting een spanwijdte van 28 meter bij een maximaal startgewicht van 8 ton. De Telemos is een zogenoemde Medium Altitude Long Endurance (MALE) Unmanned Aircraft System (UAS). Met de MALE-UAS toestellen zullen in de nabije toekomst ongewa- pende verkenningsvluchten worden uitgevoerd. Ook kunnen ze worden ingezet als onbemande bommenwerpers. Naar verwachting zal de door BAE Systems ontwikkelde Mantis als basis dienen voor de Telemos. Dit inmiddels vliegende toestel wordt aangedreven door twee Rolls-Royce turbopropmotoren waarmee de UAS 24 uur non-stop kan vliegen.

40 De Telemos is Sk-105 Skylander een zoge- De Franse vliegtuigbouwer GECI wil met de Sk-105 Skylander nieuwe noemde Medi- markten aanboren. Dit toestel wordt een hoogdekker die plaats gaat bie- um Altitude den aan maximaal negentien passagiers. In transportuitvoering krijgt het Long Enduran- vliegtuig een vrachtruim met een inhoud van 28 kubieke meter waarin 3 ce (MALE) ton vracht kan worden vervoerd. Tevens zal het toestel beschikbaar Unmanned komen in VIP-uitvoering en als troepentransportvliegtuig. De Skylander Aircraft Sys- krijgt twee Pratt & Whitney-turbopropmotoren die goed zijn voor een maxi- tem (UAS). male kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van 2.500 kilometer. Foto Ruud GECI wil de eerste toestellen in 2012 afleveren aan Maleisië en de Ver- Vos. enigde Arabische Emiraten, die als eersten respectievelijk vier en twaalf Skylanders bestelden. Volgens de fabrikant bestaat er tot 2028 een markt voor ongeveer 1.500 Skylanders. De vliegtuigbouwer besloot een Skylan- der beschikbaar te stellen aan Jane Goodall die zich in Afrika met haar

De Franse vliegtuigbouwer GECI ziet een markt voor 1.500 Sk-105 Skylanders. Jane Goodall Institute onder de VN-vlag inzet voor het beschermen van de biodiversiteit. GECI toonde in 2009 in Parijs voor het eerst een mock-up van de Skylander. Twee jaar later werd een deel van het interieur getoond en de met Cobham-schermen uitgeruste digitale cockpit.

Stratos Aircraft Stratos Aircraft heeft voldoende fondsen verwor- ven om een schaalmodel te bouwen van haar nieuwe eenmotorige ʻvery light jetʼ, de Stratos 714. Met dit model werden in de loop van 2011 meer dan negen- tig vluchten uitgevoerd in de windtunnel van de universiteit van Washington. Stratos Aircraft hoopte de Stratos 714 in de loop van 2010 op de markt te kunnen brengen. Door de kre- dietcrisis kwamen de zaken op een lager pitje te staan. Wanneer de windtunneltests naar tevredenheid verlopen, wordt begonnen met de bouw van twee prototypes die in Stratos 2012 moeten vliegen. De fabrikant omschrijft het in 2008 geïntroduceerde Aircraft vliegtuig als een ʻvery light personal jetʼ (vlpj) die een rol van betekenis omschrijft moet gaan spelen in het eenmotorige turbopropsegment. Het nieuwe toe- de Stratos 714 stel moet vier personen met bagage over een afstand van 2.750 kilometer als een ‘very kunnen vervoeren bij een kruissnelheid van 740 km/uur. De Stratos 714 light personal krijgt een romp van koolstofvezel, een drukcabine en een 13,4 kN ster- jet’. ke Williams FJ44-3AP FADEC turbofanmotor. Het maximale startgewicht komt rond de 3,2 ton te liggen. De maximale vlieghoogte waarop gevlogen mag worden is 12.497 meter (FL 410). Op die hoogte komt de cabinedruk overeen met een hoogte van ruim 1.800 meter. De Stratos 714 gaat ongeveer 2 miljoen dollar kosten.

Tecnam P2012 Traveller De Italiaanse vliegtuigfabrikant Tecnam introduceerde in april 2011 de P2012 Traveller. Het nieuwe toestel gaat plaatsbieden aan maximaal twaalf personen. Tecnam biedt het vliegtuig aan met verschillende cabine- configuraties, waardoor het tevens kan worden gebruikt als licht vrachtvliegtuig of als vliegende ambulance. De Traveller krijgt twee conventionele zescilinder zuigermotoren van elk 350 pk die zijn goedgekeurd voor het gebruik van zowel benzine als speciale luchtvaartbrandstof (Avgas). Het vliegtuig krijgt een kruissnelheid van ruim 350 km/u bij een vliegbereik van 700 kilometer en maximale belading. Een datum voor de eerste vlucht is nog niet vastgesteld. De P2012 is ontworpen door Tecnamʼs ʻhuisarchitectʼ Luigi Pascale.

42 De Tecnam V-Raptor Orion P2012 Travel- De nieuwe Amerikaanse vliegtuigfabrikant V-Raptor heeft een al even ler gaat nieuw vijfpersoons vliegtuig geïntroduceerd: de Orion. Het toestel moet plaatsbieden door kopers zelf in elkaar worden gezet. De Orion is volledig opgebouwd aan twaalf uit kunststof, waarbij de motor en propeller zich aan de achterzijde van het personen. vliegtuig bevinden. Canards aan de voorzijde moeten zorgdragen voor sta- biliteit tijdens lage vliegsnelheden. Bij het opmerkelijke ontwerp zijn twee verticale staartvlakken voorzien. Ook is een intrekbaar landingsstel aangebracht. Volgens de fabrikant kan het toestel dankzij een speciaal onder- steuningsprogramma binnen vier weken na aanvang van de bouw vliegen. Het toestel werd oorspronkelijk ontwikkeld door Freedom Aviation dat er al de nodige vliegervaring mee opdeed.

De V-Raptor Orion moet door kopers zelf in elkaar worden gezet.

43 Ontwikkelingen grote luchtvaart

Airbus

Concept Airbus heeft illustraties getoond hoe het vliegtuig van de toekomst eruit kan komen te zien. Volgens Airbus zou een dergelijk toestel mogelijk al in 2030 kunnen vliegen. Het vliegtuig heeft ultralange smalle vleugels met halfingebouwde motoren en een U-vormige staart. Daardoor zou sprake kunnen zijn van een lager brandstofverbruik, minder uitstoot van schadelij- ke stoffen, minder geluid en meer comfort voor de passagiers. Het con- ceptvliegtuig lijkt voorlopig een droom. Tijdens de A319 Paris Airshow Tibet Airlines nam de eerste van drie bestelde A319ʼs in ontvangst die 2011 werd gaan vliegen vanaf Ali Kunsha in Tibet dat op een hoogte van 4.267 m voor meer (14.000 ft) ligt. Daarmee is het toestel voorbereid op RNP-AR procedures dan 100 mil- (Required Navigation Performance-Authorisation Required) die gelden op jard dollar onder meer de routes van Beijing en Chengdu naar Lhasa. Deze procedu- aan vliegtuig- res vereisen uitermate nauwkeurige navigatie, waarbij gebruik wordt orders opgete- gemaakt van het geavanceerde Global Navigation Satellite System. kend. Zo zou het vliegtuig van de toekomst er voor Airbus uit kunnen zien.

A319’s van Tibet Airlines kunnen op zeer hoog gelegen vliegvelden landen. EasyJet Prijsbreker Prijsvechter easyJet heeft de tweehonderdste A320 in gebruik genomen. easyJet nam Het jubileumtoestel werd in een speciale kleur gespoten en kreeg op de de tweehon- eerste passagiersvlucht tussen Toulouse en Parijs vluchtcode EZY200 derdste A320 mee. EasyJet kreeg in 2003 de eerste van in totaal 166 A319ʼs. Daarna in gebruik en volgde de grotere A320. Airbus leverde in de afgelopen acht jaar iedere liet het jubi- veertien dagen een nieuw toestel af bij de Britse luchtvaartmaatschappij. leumtoestel in De prijsbreker voorziet bij wijze van proef acht vliegtuigen van een specia- een speciale le lichtgewicht coating die het brandstofverbruik met 1 tot 2 procent moet kleur spuiten. laten verminderen. En dat dankzij een ultradunne deklaag die de opeenho- ping van vuil op de vleugels en andere oppervlakten verkleint. De nano- technologie-coating die easyJet gebruikt, is een polymeer dat dwarsverbin- dingen aangaat met het verfoppervlak.

A320neo De A320 wordt sinds 2011 ook aangeboden met nieuwe motoren als A320neo, een afkorting van ʻnew engine optionʼ. Het nieuwe toestel gaat tot 30 procent minder brandstof verbruiken dan de huidige generatie A320ʼs. Kopers van een A319, A320 of A321 kunnen voor de motoren kiezen uit de LEAP-X van CFM International en de PurePower PW1100G van Pratt & Whitney. De A320neo krijgt tevens ʻsharkletsʼ. Naast het lagere brandstofverbruik zal ook de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) een stuk lager liggen, terwijl de nieuwe motoren ook stiller zijn. Tevens kan de neo 950 km verder vliegen dan de huidige A320. De neoʼs worden voor 95 procent identiek aan de huidige generatie toestellen. Airbus voorziet een marktvraag van ongeveer vierduizend A320neoʼs, en had medio 2011 al bijna twaalfhonderd orders en toezeggingen voor het toestel. Zo bestelde de Maleisische prijsbreker AirAsia alleen al tweehonderd A320neoʼs. Prijs- vechter IndiGo uit India bestelde er 150, terwijl American Airlines er minimaal 130 wil.

46 Airbus ont- A350 ving in 2011 Airbus heeft tientallen miljoenen euroʼs geïnvesteerd in een nieuwe testfa- een onwaar- ciliteit voor onderstellen van de nieuwe A350 XWB. In het Britse Filton zul- schijnlijk len de landingsstellen worden beproefd op betrouwbaarheid, terwijl er ook groot aantal gegevens worden verzameld die nodig zijn voor de certificering. Het nieu- orders voor we gebouw is vernoemd naar sir George White, de oprichter van de Bristol de A320neo- Aeroplane Company. De afdeling in Filton wordt op termijn verantwoorde- varianten. Luf- lijk voor de specificatie, inkoop, integratie en certificering van de landings- thansa bestel- stellen en aanverwante systemen van alle Airbus-typevarianten. In de loop de er dertig: van 2011 was het eerste hoofdlandingsstel voor de A350 XWB klaar. Het 25 A320neo’s systeem wordt samen met het neuswiel in een proefopstelling uitvoerig en vijf getest. Op het programma staan onder meer het veelvuldig intrekken en A321neo’s. uitklappen van het onderstel, besturingsproeven en remtests.

Begin 2011 werd in het Duitse Stade bij Premium AEROTEC begonnen met de productie van het eerste Duitse onderdeel voor de A350XWB. Deze zogenoemde ʻupper wing shellʼ meet 31,6 x 5,6 meter en is het grootste uit koolstofvezel vervaardigde rompdeel van de 350 XWB. Het gaat hier om een romppaneel dat aan de rechtervoorzijde van het verkeersvliegtuig wordt geplaatst. Het onderdeel wordt vervaardigd uit lichtgewicht ʻcarbon fibre reinforced plasticʼ. In het najaar van 2011 werd ook de eerste kunststoffen ʻcentral wing boxʼ geproduceerd. Ook Stork Fokker AESP werkt mee aan de ontwikkeling en de productie van zogenoemde ʻoutboard flapsʼ voor alle A350 XWB-toestellen. ʻOutboard flapsʼ zijn onderdelen die het oppervlak van de vleugels vergroten bij de start en landing. De ʻflapsʼ worden gemaakt volgens een concept waarbij voor het eerst ver-

schillende instellingen tijdens de kruisvlucht mogelijk zijn. De ontwikke- lingsactiviteiten zullen naar verwachting anderhalf jaar in beslag nemen. Tijdens de serieproductie zal Fokker 140 sets per jaar afleveren. De A350 XWB komt er in drie uitvoeringen, waarin tussen de 270 en 350 passagiers vervoerd kunnen worden. Het toestel heeft een bereik van 15.400 km en een extra brede romp. Het nieuwe verkeersvliegtuig (bijna 500 besteld) moet in 2013 voor het eerst vliegen. Als alles meezit worden de eerste toestellen in 2014 geleverd. De eerste van in totaal zestig door Air France – KLM bestelde A350- 900ʼs worden rond 2018 verwacht.

A380 Op advies van motorfabrikant Rolls-Royce moesten gebruikers van de A380 in totaal 34 Trent 900-motoren vervangen. Dat advies volgde op een incident waarbij op 4 november 2010 een Trent 900-motor van een A380 van Qantas als gevolg van een olielek kort na de start gedeeltelijk uit elkaar viel. Het probleem leek alleen van toepassing op oudere Trent 900-turbofans. Nieuwere motoren hebben al in een eerder stadium een modificatie ondergaan waardoor het olielek niet meer optreedt. Rolls- Royce zou Airbus hebben verzocht een aantal nieuwe motoren uit de A380 productielijn te halen om deze te gebruiken ter vervanging van de verwijderde turbofans. Medio 2011 had Airbus 236 orders in de boeken voor de superjumbo, waarvan er op dat moment al 53 waren afgeleverd.

China Southern Biobrandstof Airlines nam in De Braziliaanse luchtvaartmaatschappij TAM heeft een A320 laten vlie- september 2011 gen op biobrandstof. De helft van de brandstof was bio-kerosine ver- haar eerste Air- vaardigd uit jatrophaplanten, de andere helft reguliere vliegtuigkerosine. bus A380 in Bij het project waren ook CFM en technologiebedrijf UOP betrokken. Het ontvangst. toestel voerde met twintig medewerkers van TAM en Airbus een drie kwartier durende vlucht uit. De door TAM gebruikt jatropha- brandstof kwam van planten die gekweekt waren op Brazili- aanse bodem. Lufthansa expe- rimenteert vanaf april 2011 een half jaar met reguliere lijn- vluchten die worden uitgevoerd met een A321 op biofuel. De brandstof bestaat uit 50 procent ʻbioʼ en 50 procent kerosine. Als biobrandstof wordt met water- stof behandelde plantaardige olie gebruikt.

Productie Airbus produceert maandelijks 36 A320-varianten. Vanaf augustus 2011 De Braziliaan- werden dit er 38, en in het eerste kwartaal van 2012 wordt de productie se luchtvaart- opgevoerd naar veertig toestellen per maand. Ook de goed verkopende maatschappij A330 krijgt een ʻproductieboostʼ: van gemiddeld 8,5 per maand naar 9 in TAM liet een 2012. Begin 2013 rollen er vervolgens maandelijks tien A330-varianten uit A320 laten de fabriek. vliegen op biobrandstof. P2F Er komt voorlopig geen A320/A321 Passenger to Freighter (P2F)-variant. Airbus, EADS EFW en de Russische partners United Aircraft Corporation en IRKUT hebben de ontwikkeling ervan voorlopig gestaakt vanwege de aanhoudend grote vraag naar nieuwe en gebruikte vliegtuigen uit de A320- familie. Daardoor komen te weinig toestellen beschikbaar voor conversie.

Taxiproeven Airbus en het Duitse DLR zijn weer een stapje verder in hun pogingen de uitstoot van CO2 verder terug te dringen. Nadat het DLR-testvliegtuig (een A320) al in 2008 met behulp van brandstofceltechnologie stroom opwekte voor de back-upsystemen van het vliegtuig, wordt dezelfde technologie nu voor taxiproeven gebruikt. DLR monteerde hiervoor een elektromotor in het neuswiel van de A320. De motor levert voldoende vermogen om het toestel zelfstandig te laten taxiën.

AEI Aeronautical Engineers Inc (AEI) is gespecialiseerd in het ombouwen van Boeing 737 verkeersvliegtuigen tot vrachtvariant. Het Amerikaanse bedrijf kreeg in 2011 een opdracht van het Russische Interstate Aviation Commit- tee voor het leveren van tot vrachtvliegtuigen omgebouwde Boeingʼs van de types 737-300 en 737-400 Special Freighter (SF). Moskovia Airlines bestelde zes 737-400 SFʼs en is daarmee de eerste klant in de Russische vervangingsmarkt van naar schatting honderd oude Antonov AN-12 vrachtvliegtuigen. Er werden ook gesprekken gevoerd met een andere Russische klant die mogelijk vijf SFʼs wil. Het eerste toestel voor Moskovia wordt omgebouwd bij AEIʼs partner Commercial Jet in Florida, Het vlieg-

52 In het neuswiel van deze A320 is een elektromotor gemonteerd die tijdens het taxiën is ingeschakeld.

Aeronautical Engineers Inc bouwt zowel Boeings van het type 737, als de beduidend oudere driemotorige 727 om tot vrachtvliegtuig.

53 tuig moest al voor het eind van 2011 geleverd worden. Eerder sloot AEI overeenkomsten met collega-ombouwbedrijf Flightstar Aircraft Services uit Florida en Boeing Shanghai Aviation Services om aan de sterk gestegen vraag naar omgebouwde passagierstoestellen te kunnen voldoen. Naar verwachting zullen de voor Rusland bestemde vliegtuigen in Shanghai worden omgebouwd om de transportkosten zo laag mogelijk te houden. AEI kreeg tevens opdracht een Boeing 727 uit 1981 om te bouwen tot B727-200SF. Na de ombouw kan de Boeing twaalf standaardpallets vervoeren. Boeing bouwde in de periode 1963–1984 meer dan 1.830 toestellen van het type 727. AEI heeft de nodige ervaring, omdat het bedrijf tot op heden ruim 220 B727ʼs ombouwde tot Special Freighter. Leasemaat- schappij ACG beschikt inmiddels over een vloot van 242 vrachtvliegtuigen die zijn ondergebracht bij 99 luchtvaartmaatschappijen in veertig landen.

American Airlines American Air- American Airlines heeft medio 2011 de grootste civiele order uit de lucht- lines bestelde vaartgeschiedenis getekend door bij Boeing en Airbus 560 nieuwe vliegtui- 560 nieuwe gen te bestellen. Boeing levert driehonderd 737's, waarvan de helft met vliegtuigen, nieuwe motoren. Bij Airbus werd een definitieve bestelling geplaatst voor waaronder 260 A320's, waarvan 130 'neo's' plus opties voor honderden extra toestel- 130 Airbussen len. De nieuwe vliegtuigen zullen tussen 2013 en 2022 geleverd worden. van het type American wil de komende jaren de MD-80ʼs en Boeing 757ʼs vervangen. A320neo.

54 De Antonov Antonov An-158 is 1,7 De Russische leasemaatschappij Ilyushin Finance heeft tien Antonov An- meter langer 158ʼs besteld tijdens de Paris Airshow 2011. De onderneming bestelde er dan de An- tijdens de Farnborough Airshow 2010 ook al tien en nam toen een optie op 148. (Foto nog eens tien stuks. Drie van deze toestellen worden ondergebracht bij de Ruud Vos) regionaal vliegende Cubaanse luchtvaartmaatschappij Cubana de Avia- ción. De An-158 is een verlengde versie van de An-148. De romplengte van het toestel bedraagt 30,8 meter. Met de 1,7 meter kortere An-148 kunnen 85 passagiers worden vervoerd tegen 99 in de An-158. Antonov mikt met de An-158 op kruissnelheden tussen de 800 en 870 km/u op een vlieghoogte van ruim 12.000 m (FL400) bij een bereik van 4.000 kilometer. De eerste toestellen moeten vanaf 2013 geleverd worden. Begin september 2011 waren er 43 toestellen besteld. De fabrikant kondigde tevens de komst aan van een vrachtversie, de An-178 die van de An-158 wordt afgeleid en 20 ton vracht kan vervoeren. Op 5 maart 2011 verongelukte een nieuwe Antonov An-148-100 tijdens een testvlucht in de regio Belgorod in Zuid-Rusland. Het ongeluk werd veroorzaakt door het onopzettelijk over- schrijden van de maximale snelheid. Het verongelukte toestel was bestemd voor de regering van het Aziatische land Birma. Het ongeval kostte zes personen het leven, waaronder twee Birmese testpiloten. In de loop van 2011 werd bekend dat Aeroflot mogelijk twintig An-148ʼs aan de vloot wil toevoegen.

ATR De zeventigzits ATR 72-600 turboprop is in de zomer van 2011 door de European Aviation Safety Agency (EASA) gecertificeerd na een testprogramma dat in 2009 van start ging. De komst van het toestel werd in 2007 aangekondigd. Het toestel is een gemoderniseerde versie van de ATR 72- 500 en is voorzien van geavanceerde avionica, een moderne cockpit met vijf LCD-schermen en diverse nieuwe systemen op het gebied van com- municatie en navigatie. Ook is een nieuwe cabine ontwikkeld die plaatsbiedt aan 68 tot 74 passagiers. Royal Air Maroc (vier bestelde 600ʼs) nam

55 In 2011 werd een groot aantal orders geplaatst voor de ATR 72-600 als eerste luchtvaartmaatschappij het toestel in gebruik. Dat het vliegtuig in een behoefte voorziet, bleek uit de in 2011 geplaatste orders. Sinds januari tekende ATR meer dan honderd orders en opties op voor de turboprop. De certificatie van de kleinere ATR 42-600 (vijftig plaatsen) werd in het najaar van 2011 verwacht.

American Air- Boeing lines zal vanaf 2012 een ecoDemonstrator Boeing 737- American Airlines zal vanaf 2012 een Boeing 737-800 inzetten in het kader 800 inzetten van het zogenoemde ecoDemonstrator Program. Aanpassingen die aan in het kader het toestel worden doorgevoerd, zijn onder meer verstelbare motoruitlaten van het zoge- om omgevingsgeluid terug te dringen en verstelbare ʻtrailing edgesʼ aan de noemde eco- achterzijde van de vleugels. Ook zal worden teruggevallen op met brand- Demonstrator stofcellen opgewekte elektrische energie voor de boordsystemen. Tevens Program. Prijsbreker zal worden geëxperimenteerd met geoptimaliseerde vliegroutes. In een Ryanair nam later stadium zal ook een tweede Boeing ʻtwin-aisleʼ aan het programma in 2011 haar worden toegevoegd dat wordt uitgevoerd in het kader van het door de Amerikaanse FAA opgestarte Continuous Lower Energy Emissions Noise 300ste 737- (CLEEN)-programma. 800 in ontvangst. 737-MAX Boeing zette in 2011 de lancering van een 737 met nieuwe motoren door in reactie op de enorme aantallen orders die concurrent Airbus opteken- de voor de A320neoʼs. De Amerikaanse fabrikant liet daarbij het oog laten vallen op de nieuwe CFM LEAP-1B-motor die wordt aangeboden in wat de 737 MAX zal gaan heten. Boeingʼs reactie lijkt vrij laat te komen, maar de fabrikant heeft zich min of meer laten leiden door de motorvoorkeuren van potentiële klanten. Aan klandizie vooreerst geen gebrek omdat de komende twintig jaar een (vervanging)markt voorzien wordt voor meer dan 23.000 toestellen van het type 737 MAX en A320neo. De 737 MAX wordt dankzij aangepaste LEAP-1B motoren tot zestien procent zuiniger dan de huidige A320ʼs en gaat tot vier procent minder brandstof gebruiken dan een A320neo-variant. Boeing geeft daarbij hoog op van de nieuwe motor. Om de potentie inzichtelijk te maken, wordt een vergelijking getrokken met een luchtvaartmaatschappij met een vloot van honderd moderne, ʻbrandstofvriendelijkeʼ toestellen. Wanneer deze inge- wisseld zouden worden voor honderd 737 MAX varianten, zou dit leiden tot een brandstofbesparing van bijna tachtig miljoen kg en 277.000 ton minder CO2 uitstoot. In geld uitgedrukt een besparing van 85 miljoen dollar op jaarbasis.

57 Met orders een toezeggingen voor 496 toestellen besteld door vijf klanten, De met nieu- kan gesproken worden over een bliksemstart. Een van de vijf klanten is we LEAP-1B inmiddels bekend: American Airlines. American bestelde in juli 2011 bij de motoren uit- Amerikaanse vliegtuigbouwer 200 Boeing narrowbodies, waarvan de helft geruste 737 zal worden uitgerust met nieuwe motoren. De overige vier klanten bevin- MAX moet in den zich buiten Amerika maar hun namen zijn niet bekend gemaakt. Hoe- 2017 op de wel in eerste gesproken werd over de 737RE (re-engined), zal deze naam markt komen niet gevoerd worden. De typeaanduidingen zullen deels aan gaan sluiten bij de huidige 747-8, 787-8 en 787-9 benaming, waarna de eerste toestellen als 737 MAX 7, 737 MAX 8 and 737 MAX 9 vanaf 2017 op de markt gaan komen.

747-8I VIP De eerste vijf kopers van de nieuwe 747-8Intercontinental in VIP-uitvoering krijgen hun toestel afgeleverd met GEnx-2B leenmotoren. Daarmee kunnen de vliegtuigen naar de centra worden gevlogen waar de 747ʼs voorzien worden van hun VIP-interieur. Na een geschatte ombouwperiode van twee jaar worden de toestellen bij aflevering uitgerust met nieuwe GEnx- exemplaren. Boeing tekende tot en met de zomer van 2011 in totaal 36 orders op voor het nieuwe verkeersvliegtuig. Negen daarvan zijn bestemd voor VIP-klanten. De overige 27 gaan naar Lufthansa (20), Korean Airlines (5) en naar een niet nader genoemde luchtvaartmaatschappij (2).

747-8F Het testprogramma voor de nieuwe 747-8Freighter werd in augustus 2011 afgerond. Het uitgebreide programma begon in februari 2010 na de eerste vlucht met het grootste ooit bij Boeing gebouwde vliegtuig. De fabrikant

58 De Boeing 747-8Intercontinetnal hier gefotografeerd in gezelschap van de al even nieuwe 787 Dre- amliner.

voerde met vijf 747-8Fʼs ruim 1.200 testvluchten uit die bij elkaar goed waren voor 3.400 vlieguren. Het vrachtvliegtuig is 5,6 meter langer de De eerste Boeing 747-400F. Luchtvaartmaatschappijen beschikken daardoor over 16 Boeing 747-8F procent meer vrachtruimte, terwijl het brandstofverbruik lager uitvalt. Er is bestemd stonden in het najaar van 2011 in totaal 73 orders voor de 8F in de boe- voor Cargolux ken. De eerste 747-8 Freighter was bestemd voor Cargolux Airlines die er Airlines. in totaal dertien bestelde. 787 Dreamliner All Nippon Airways (ANA) heeft de eerste twee 787 Dreamliners voorzien van een speciale beschildering. Hiermee voerde ANA de eerste vluchten uit tussen Tokio en Hongkong. Het vliegtuig is uitgerust met 12 All Nippon business en 264 economy class stoelen. Vòòr maart 2012 verwacht de Airways (ANA) Japanse maatschappij al 14 Dreamliners van de bestelde 55 stuks te heeft de eerste ontvangen. Vanaf 2013 zal Boeing jaarlijks tien 787ʼs bij ANA afleveren. twee van 55 De Dreamliners worden ingezet op zowel het binnenlandse netwerk als bestelde 787 voor non-stop vluchten naar nieuwe Europese bestemmingen waaron- Dreamliners der Frankfurt vanaf januari 2012. Op 26 oktober 2011 vloog het toestel voorzien van de eerste commerciële passagiersvlucht van Tokio-Narita naar Hong- een speciaal kong. Net als bij de eerste passagiersvlucht van de Airbus A380 in 2009 uiterlijk. Op was de publieke belangstelling overweldigend. Hierdoor bepaalde het lot deze op 28 sep- welke honderd passagiers in de economy class mee mochten. Tickets tember 2011 genomen foto landt de eerste voor ANA bestemde Dreamliner na de overdracht bij Boeing voor het eerst op de luchthaven Haneda in Tokyo.

Aan boord van de Dreamliner van ANA. LOT Polish Airlines gaat vanaf 2012 met acht 787’s vliegen en voorziet de toestellen eveneens van een speciaal kleurenschema.

Air France – KLM voor de business class werden geveild, waarvan de opbrengst naar bestelde 25 Dreamli- een goed doel ging. In november werd het toestel op reguliere lijn- ners van het type diensten naar Tokio-Haneda, Okayama en Hiroshima ingezet. Later 787-9 en nam opties gevolgd door Itami, Yamaguchi Ube en Matsuyama In december op nog eens 25. Ook 2011 volgde de eerste buitenlandse vlucht naar Beijng. Ook LOT werden 10 Dreamli- Polish Airlines maakte een nieuw kleurenschema bekend. LOT gaat ners geleased De eer- vanaf 2012 met acht 787ʼs vliegen. Boeing voltooide medio augus- ste Dreamliners moe- tus 2011 het certificatieprogramma voor de Dreamliner. Daarbij ten rond 2016 bij werd voorafgaand aan de overdracht van het eerste toestel aan KLM in dienst komen. ANA, in 606 dagen met zeven 787ʼs ruim 4.800 uur gevlogen. Productie Boeing is voornemens de productie fors op te voeren. Zo moeten er in 2012 maandelijks twee 747ʼs van de band rollen (was 1,5). De maandpro- ductie van het aantal 737ʼs moet in 2012 oplopen van 31,5 naar 38. In 2013 en 2014 worden de zaken nog verder opgevoerd naar respectievelijk 38 en 43 toestellen per maand. Ook de productie van de 787 moet op gang komen: van 2 per maand in 2011 naar maandelijks 10 in 2013. In 2013 zullen er gemiddeld 8,3 Boeing 777ʼs van de band moeten rollen, tegen 7 in 2011.

Bombardier

CRJ1000 De Canadese en Europese luchtvaartautoriteiten hebben medio 2011 aan Bombardier het luchtwaardigheidsbewijs uitgereikt voor het CRJ1000 NextGen regionale verkeersvliegtuig. Het Canadese Bombardier gaf begin 2007 de aftrap voor de nieuwe honderdzitter die doorontwikkeld is uit de kleinere CRJ100. De typegoedkeuring werd uitgereikt na een ruim twee jaar durend testprogramma waarin gedurende 470 sessies meer dan 1.400 uur werd gevlogen. De CRJ1000 NextGen kan met een maximum startgewicht van 41.632 kg een afstand van 2.760 km overbruggen bij een kruissnelheid van maximaal 870 km/uur. De CRJ1000 NextGen ER (Extended Range) heeft een vliegbereik van ruim 3.100 kilometer. Afhan- kelijk van het type kunnen er 86 tot 100 passagiers mee. Van de oorspron- De CRJ1000 kelijke gegadigden voor het toestel zijn het Italiaanse MyAir.com (15 stuks) NextGen kan en Adria Airways uit Slovenië (1 besteld, 1 optie) afgevallen. Het Spaanse maximaal Air Nostrum (35) en de Franse Air France-dochter Brit Air (14) werden honderd pas- daardoor de eerste afnemers. Beide beschikten medio december 2010 sagiers ver- over de CRJ1000 Next Gen. voeren. Korean Air CSeries bestelde in De CSeries van Bombardier krijgt steeds meer vorm. Tijdens de Paris Air- 2011 elf show 2011 werd een cabine mock-up van het nieuwe regionale verkeers- CSeries 300- vliegtuig getoond. Om de productie van deze CSeries mogelijk te maken, vliegtuigen gaat Bombardier de fabriek in het Canadese Mirabel fors uitbreiden. Er zal met een optie naast de productielijnen van de CRJ700, CRJ900 en CRJ1000 een nieuwe op nog eens fabriekshal worden gebouwd. Tevens komt er een gebouw waarin alle tien. denkbare systemen van de CSeries getest kunnen worden. In 2012 moet het toestel voor het eerst vliegen, waarna het vanaf 2013 geleverd kan worden. In totaal heeft de Canadese fabrikant 60 CS100's en 61 CS300ʼs verkocht aan acht klanten die opties namen op nog eens 109 toestellen.

Comac C919 De nieuwe Comac C919 gaat plaatsbieden aan 130 tot 200 passagiers. Het ʻnarrow bodyʼ-verkeersvliegtuig wordt ontwikkeld en gebouwd door de Commercial Aircraft Corporation of China (Comac). In 2009 begon Comac al met de bouw van de romp (met een hoogte van 4,16 m en een breedte van 3,96 m) en de neussectie. Het eerste model wordt ontworpen voor 156-168 passagiers met een indeling in twee klassen. Het toestel wordt 38,6 m lang en krijgt een spanwijdte van 35,4 m (inclusief winglets). De C919 krijgt in het Westen geproduceerde motoren en een vliegbereik van 4.075 kilometer. Er wordt al gedacht aan een verlengde versie met een bereik van 5.555 kilometer. Voor de besturing wordt ʻfly-by-wireʼ toegepast.

63 De cockpit wordt westers-digitaal en is voorzien van een ʻhead-up dis- De Comac C919 playʼ. Voorlopig wordt uitgegaan van een kruissnelheid van Mach krijgt een ruime, 0,785 op 12.100 m (FL398). Motorproducenten Safran en GE Aviation op westerse leest hebben inmiddels interesse getoond in het Chinese project. Het eer- geschoeide cabine. ste prototype moet in 2014 vliegen, gevolgd door de eerste aflevering (Foto’s Ruud Vos) in 2016.

64 De MC-21 kan worden uitgerust met Russi- sche motoren of varianten Irkut MC-21 uit het Wes- Het Russische overheidsbedrijf United Aircraft Corporation (UAC) bundelt ten. bij de Irkut MC-21-200 de krachten van Yakovlev, Tupolev, Irkut, Sukhoi en Ilyushin. Het toestel gaat plaatsbieden aan 150 passagiers, terwij de MC- De MC-21 21-300 tot 180 passagiers kan vervoeren. Volgens UAC wordt de cabine wordt een 18 cm hoger dan die in een Boeing 737 en 14 cm vergeleken met de A320. uiterst Het vliegbereik komt rond de 5.000 km te liggen. Het ʻsingle aisleʼ-toestel modern vlieg- kan naar keuze worden uitgerust met Russische Aviadvigatel PD-14 moto- tuig met een ren of de PW1000G van Pratt & Whitney. Er komt mogelijk ook een derde ruime cabine variant, de MC-21-400 die plaatsbiedt aan 212 passagiers en een uit het Westen Het Maleisische Crecom Burj Resources bestelde in de aanloop naar Farn- afkomstige borough 2010 al 25 MC-21-200ʼs en 25 MC-21-300ʼs. Crecom wil de toestel- digitale cock- len verhuren aan luchtvaartmaatschappijen in Zuidoost-Azië. Ilyushin Finan- pit. (Foto’s ce bestelde 28 MS-21ʼs met opties voor nog eens 22, waarna de Russische Ruud Vos) leasemaatschappij VEB-leasing een order plaatste voor 15 toestellen met opties op eenzelfde aantal. De order van Ilyushin Finance werd bevestigd tijdens de Russische luchtvaartbeurs MAKS 2011 waar tevens bekend werd gemaakt dat de toestellen voor Aeroflot bestemd zijn. Tijdens de MAKS 2011 bestelde het Russische staatsbedrijf Rostekhnologii 35 MC21-300ʼs en 15 MC21-200-varianten die tussen 2017 en 2022 geleverd moeten worden.

65 Mitsubishi MRJ De Mitsubis- Boeing Commercial Aviation Ser- hi MRJ moet vices gaat Mitsubishi Aircraft Cor- in 2012 poration helpen bij het onderhoud voor het van de nieuwe MRJ regionale ver eerst vlie- keersvliegtuigen. Boeing zal de gen. toestellen rondom de klok service gaan verlenen en toekomstige Mitsubishi MRJ-gebruikers service- en onder- toonde in houdsadviezen verstrekken via een internetportaal. De Amerikaanse vlieg- 2011 een tuigfabrikant zal daarbij een variant ontwikkelen van de door haar gebruikte model van MyBoeingFleet.com website. Ook zal Boeing logistieke ondersteuning verle- de nieuwe nen bij de onderdelenvoorziening, het onderhoud en eventuele reparaties op MRJ-cabine locatie. Door op deze manier samen te werken, kan Mitsubishi optimaal pro- in schaal fiteren van de jarenlange onderhoudservaring van Boeing. De Japanse fabri- 1:1. kant had in het najaar van 2011 zeventig vaste orders en zestig opties voor de MRJ die in twee versies plaats gaat bieden aan zeventig tot honderd passagiers. All Nippon Airways uit Japan wil er 25 (15 orders, 10 opties) en Trans States Holdings zelfs 100 (50 orders, 50 opties). ANI uit Hongkong wil er in principe vijf afnemen, maar heeft al te kennen gegeven er mogelijk nog twintig extra bij te willen. BAE Systems en Mitsubishi Aircraft Corporation gaan ook vergaand samenwerken bij de systeemintegratie van de MRJ. BAE mag onder meer helpen bij de integratie van de motoren, de motorophan- ging, de brandstofsystemen en de auxiliary power units (apuʼs). Voor de ondersteuning van toekomstige Europese klanten heeft Mitsubishi in Amster- dam een kantoor ingericht. Er zijn inmiddels proeven uitgevoerd met een model dat een waterlanding simuleerde. MRJ zegt daarbij veel geleerd te hebben van de landing in de Hudson-rivier van een A320 van US Airways in 2009 en ontwerpaanpassingen te hebben doorgevoerd om het toestel stabiel te houden bij aanraking met het water. De eerste vlucht van het toestel moet in 2012 plaatshebben en de eerste levering in 2014.

66 Precision London City Airport bouwt sinds De Britse luchthaven London City Airport (LCY) mag het aantal vluchten 2005 passa- uitbreiden van tachtigduizend naar honderdtwintigduizend per jaar. Dat gierstoestellen heeft het Britse Hooggerechtshof bepaald. Deze uitspraak volgde kort na om, en leverde uitverkiezing van LCY door een panel van zakenreizigers tot de beste de sindsdien luchthaven van Engeland in 2010. Tegen de uitbreidingsplannen van de 23 tot vracht- luchthaven was protest aangetekend door de lokale actiegroep ʻFight the vliegtuig Flightʼ. Volgens deze groep lijdt een toenemend aantal inwoners in het zui- omgebouwde den en oosten van London, ondanks de strikte naderingsprocedures, nu al 757’s af. onder de door de luchthaven veroorzaakte geluidsoverlast.

Precision Conversions De Amerikaanse ombouwspecialist Precision Conversions gaat in opdracht van leasemaatschappij Aerolease Inter- national drie Boeing 757ʼs ombouwen tot zogenoemde 757- 200PCF-toestellen die naast vracht ook plaatsbieden aan passagiers. De vliegtuigen krijgen een laadruimte voor vijftien standaard pallets. Daar- naast is er plaats voor 58 passagiers in een ʻpremium eco- nomyʼ-klasse. Precision be- steedt de ombouw uit aan Flightstar Aircraft Services in het Amerikaanse Jacksonville. De PCFʼs zijn bestemd voor Air Transport Services Group die oude DC8 vrachtvliegtuigen wil gaan vervangen. Preci- sion bouwt sinds 2005 passagierstoestellen om, en leverde sindsdien 23 tot vrachtvliegtuig omgebouwde 757ʼs af bij gebruikers op meerdere conti- nenten, waaronder twee bij Shanghai Airlines in China. Met de order voor drie combi- toestellen kan de Amerikaanse onderneming het aanvullende typecertificaat voor de Preci- sion Conversions Combi in de wacht slepen.

67 RUAG Do 228 NG De Do 228 De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft de Dornier Do 228 New NG is sinds Generation (NG) gecertificeerd. Eigenaar RUAG Aerospace Services biedt 2011 Euro- de tweemotorige turboprop aan als passagiersvliegtuig met plaats voor pees gecertifi- negentien passagiers. Vergeleken met de oude Do 228 zijn meer dan 350 ceerd. verbeteringen doorgevoerd. Het toestel heeft een opnieuw ontworpen cabine en een digitale Universal Avionics System EFI890-cockpit met sterk verbeterde navigatiesoftware en communicatiemogelijkheden. De Do 228 NG heeft twee 940 pk sterke Garrett TPE 331-10 turboprops die voorzien zijn van vijfbladige propellers. Het toestel haalt een kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van 845 kilometer. RUAG ontwikkelde de Do 228 NG uit de in 1999 geïntroduceerde Do 228-12, en besloot in oktober 2007 de Do 228 opnieuw in productie te nemen. De romp, staartsectie en vleugels worden bij Hindustan Aeronautics Limited (HAL) in India gebouwd, waarna het toestel in het Duitse Oberpfaffenhofen wordt geassembleerd. Kort na de certificatie werd het eerste toestel afgeleverd bij de Noorse charteroperator Lufttransport uit Tromsø. Het vliegtuig is het eerste van dit type dat in Europa in gebruik werd genomen. Lufttransport vliegt al met twee oudere uitvoeringen van de Do 228 tussen de Noorse luchthaven Longyearbyen en de vliegstrips Svea en Ny Ålesund op Spitsbergen in opdracht van een Noorse mijnbouwer. In juli 2011 bestelde de marine van Bangladesh er eveneens twee voor patrouilletaken.

Sukhoi De Russische luchtvaartautoriteiten hebben in februari 2011 het goedkeu- ringscertificaat voor de nieuwe Sukhoi Superjet 100 (SSJ100-95) uitgereikt aan zowel Sukhoi Civil Aircraft als aan de Italiaanse joint venture partner Alenia Aeronautica. De goedkeuring van de Europese luchtvaartautoriteit EASA werd in de loop van 2011 verwacht. De certificatie van het regionale verkeersvliegtuig volgde op een succesvol doorlopen traject, waarmee in

68 Aeroflot 2004 is begonnen. Tijdens het testprogramma werd door vijftien piloten tekende voor met vier prototypes tijdens 1.087 vluchten in totaal 2.594 uur gevlogen en veertig Super- werden meer dan twintig verschillende luchthavens in Rusland en Europa Jets, met bezocht. Eerder waren de Powerjet SaM 146-turbofanmotoren al goedge- opties op nog keurd door zowel de Europese als Russische luchtvaartautoriteiten. De eens vijftien. eerste gebruiker van de Sukhoi Superjet 100 (SSJ100-95) werd de Arm- De Russische eense luchtvaartmaatschappij Armavia die twee toestellen bestelde met maatschappij opties op nog eens twee. Armavia wil het toestel inzetten op de route vliegt inmid- Yerevan-Moskou. Kort daarop volgde ook Aeroflot (veertig orders, vijftien dels met het opties). Medio 2011 bestelde de Italiaanse luchtvaartmaatschappij Blue nieuwe regio- Panorama bij SuperJet International twaalf SSJ100-95ʼs. Kort daarop volg- nale verkeers- den ook Sky Aviation uit Indonesië met een order voor twaalf en het Russi- vliegtuig. sche Kuban Airlines dat er ook twaalf wil. SuperJet heeft inmiddels een orderportefeuille voor 185 toestellen. Het vliegtuig komt ook in zakenuitvoering beschikbaar. Deze variant werd in het najaar van 2011 geïntrodu- ceerd tijdens de Amerikaanse NBAA zakenluchtvaartbeurs.

Taxibot Lufthansa en Israel Aerospace Industries (IAI) hebben geslaagde proeven uitgevoerd met de zogenoemde Taxibot. Met behulp van dit onbemande voertuig kunnen vliegtuigen van de gate tot aan het begin van de startbaan worden gebracht zonder dat de vliegtuigmotoren hoeven te draaien. De proeven werden onder winterse omstandigheden uitgevoerd op Frank- furt International Airport. Daarbij werd een Boeing 747-400 van Lufthansa

69 van de gate geduwd door de onbemande Taxibot die het toestel vervol- De Taxibot gens naar het begin van de startbaan trok. De Taxibot werd daarbij op de maakt CO2- normale manier aan het neuswiel van het vliegtuig bevestigd, waarbij het neutraal voertuig bestuurd werd aan de hand van commandoʼs van de piloten in de taxiën moge- cockpit. Medio 2010 werden al geslaagde proeven uitgevoerd met een aan lijk. een Airbus A340-600 gekoppelde Taxibot bij de Airbus-fabriek in Toulou- se. Daarbij werd het toestel opgepikt aan het begin van de startbaan en teruggebracht naar de gate. Met het inzetten van het trekvoertuig kunnen luchtvaartmaatschappijen volgens IAI aanmerkelijk besparen op het brandstofverbruik. Ook kunnen CO2-emissies en geluidsoverlast op luchthavens ermee worden teruggedrongen. IAI begon in 2008 met de ontwikkeling van de Taxibot. Het bedrijf verwacht de certificatie ervan in 2012, en werkt ondertussen ook aan een versie die geschikt is voor ʻnarrow-bodyʼ-vliegtuigen van de types Boeing 737 en Airbus A320.

Zeppelins De Duitse luchtschepenbouwer Zeppelin Luftschifftechnik uit Friedrichsha- fen heeft een contract gesloten met de Amerikaanse rubber- en autoban- denproducent Goodyear Tire & Rubber voor de levering van drie Zeppelin NTʼs (Neue Technologie), waarvan de eerste al in 2014 moet vliegen. De luchtschepen worden aangeschaft in het kader van Goodyearʼs Blimp vlootvernieuwingsprogramma. Vanaf begin 2013 zullen deze worden ge-

70 Goodyear bouwd in Goodyearʼs Wingfoot Lake Airship Hangar in de Amerikaanse heeft drie stad Ohio. Goodyear kan hier bogen op een jarenlange traditie, waar in de Zeppelin NT’s achterliggende 85 jaar meer dan driehonderd luchtschepen werden besteld. Ook gebouwd. De luchtschepen waarmee nu gevlogen wordt, zijn van het type de Deutsche GZ-20 (Goodyear Zeppelin) die aan het eind van de jaren 60 zijn Zeppelin-Ree- gebouwd. De Amerikaanse onderneming heeft in de Verenigde Staten drie derei (DZR) luchtschepen in de vaart. Ook zijn meerdere luchtschepen verhuurd aan heeft behoefte ondernemingen in Europa en China. Zo maakten twee Goodyear Blimps aan een extra tot en met oktober 2011 een tournee langs twintig Europese landen in het toestel. kader van een verkeersveiligheidscampagne. Een van deze luchtschepen ging in 2011 echter bij een ongeval verloren waarbij de piloot om het leven kwam. De Deutsche Zeppelin-Reederei (DZR), die eveneens in Friedrichs- hafen is gevestigd, vierde in augustus 2011 haar tiende verjaardag. In die tien jaar vervoerde DZR 117.500 passagiers in binnen- en buitenland. Om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen, wordt in 2012 een tweede Zeppelin NT in gebruik genomen. DZR is een dochteronderneming van Zeppelin Luftschifftechnik. Het huidige luchtschip vloog in 1997 voor het eerst, waarna het in 2001 beschikbaar werd gesteld aan DZR die het toestel inzet voor onder meer rondvluchten boven de Bodensee en de omgeving van het vliegveld van Friedrichshafen.

71 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart

Airbus De klant is Airbus introduceerde in 2011 nieuwe namen en kleuren voor de vliegtui- koning bij Air- gen die gericht zijn op de zakelijke markt. De toestellen gaan voortaan bus, wat leid- door het leven als Airbus Corporate Jet (ACJ), gevolgd door een typeaan- de tot dit duiding. Zo wordt de A318 Elite de ACJ318 en de A320 Prestige de opmerkelijke ACJ320. Met de aanpassing wil Airbus meer uniformiteit tussen de ver- Mah Jong- schillende types creëren. interieur.

Airbus heeft voor de Aziatische mark een zogenoemde Phoenix-cabine ontwikkeld voor de ACJ318. Het interieur is gebaseerd op het in die regionen populaire Mah Jong-spel en wordt gekenmerkt door een grote tafel waaraan zes spelers plaats kunnen nemen. In de cabine is ook plek ingeruimd voor liefhebbers van Karaoke. Airbus verkocht inmiddels 25 ACJ-varianten in het Verre Oos- ten. Om die lokale markt beter te kunnen bedienen, is TAECO uit het Chinese Xiamen aangewezen als cabine-inrichter voor de ACJʼs.

Airbussen voor zakelijk gebruik gaan sinds 2011 door het leven Airbus Corporate Jet (ACJ). Europese Boeing 777-200LR ombouwspe- De Zwitserse ombouwspecialist AMAC Aerospace Switzerland nam in cialisten rich- 2011 een fabrieksnieuwe Boeing 777–200 LR in ontvangst. Het toestel ten in toene- werd rechtstreeks vanuit het Amerikaanse Everett overgevlogen naar mende mate Europa voor ombouw tot VVIP-uitvoering. Deze Boeing zal de komende verkeersvlieg- twee jaar op EuroAirport Basel-Mulhouse-Freiburg worden omgebouwd in tuigen als opdracht van een onbekende klant uit het Midden Oosten. De opdracht deze Boeing kwam tot stand na bemiddeling via zakenjetoperator Aviation Link Compa- 777-200LR in ny uit Jeddah. voor zakelijk AMAC Aerospace is sinds 2007 actief op de lucratieve VVIP-markt. Het 2 gebruik. bedrijf beschikt over een hangaroppervlakte van 4.200 m waar gelijktijdig aan twee vliegtuigen van het type A320, Boeing Business Jet (BBJ) of Gulfstream G550 kan worden gewerkt. In april 2010 werd een nog grotere hangar geopend met een oppervlakte van 8.400 m2. Daarin kan een Boeing 747-8 of 787 Dreamliner geparkeerd worden naast een A320 of een BBJ.

Bombardier

Learjet 85 Bombardier gaat de kunststoffen vleugelbeplating en vleugelliggers voor de nieuwe Learjet 85 in Dublin vervaardigen. De onderdelen worden vervolgens in de Mexicaanse Bombardier-vestiging in Querétaro samenge- voegd met andere vleugeldelen, alvorens te worden vervoerd naar de ein- dassemblagelijn in het Amerikaanse Wichita (Kansas). De vleugeldelen worden in Ierland gemaakt volgens een specifiek procedé dat Bombardier heeft ontwikkeld voor de nieuwe CSeries regional jet. De in 2007 geïntro- duceerde Learjet 85 wordt gepositioneerd tussen het ʻmidsizeʼ en ʻsuper

73 midsizeʼ-segment en gaat plaatsbieden aan acht passagiers. De zakenjet krijgt een maximumsnelheid van Mach 0,82 en een non-stop bereik van 5.556 kilometer. De eerste vlucht staat gepland voor het eerste kwartaal van 2012, gevolgd door de eerste afleveringen in 2013.

QC400VIP De Canadese ombouwen interieurs- pecialist Field Aviation heeft in opdracht van een onbekende klant twee Bombardier Q400ʼs voorzien van een VIP-interieur. Field installeerde in de cabines respectievelijk 28 en 40 economy class-stoelen in combinatie met een aantal zogenoemde ʻVIP sty- leʼ-zetels. Bij een van de Q400ʼs werd ook een ʻclub seatʼ-configuratie aangebracht waarvan de stoelen tevens als bed kunnen dienen. Beide toestellen werden voorts voorzien van mobiel internet, satelliettelefoon en grote LCD-beeldschermen

Graniet in cabine Binnen de luchtvaart wordt gestreefd naar zo weinig mogelijk gewicht. Bombardier Toch zijn er uitzonderingen op deze regel. Dat viel te zien bij de Britse leverde via zakenjetoperator Ocean Sky Aviation die een granieten vloer liet aanbren- Field Aviation gen in een van haar Bombardier Global Express zakenjets. Volgens Oce- uit Canada in an Sky vergde het leggen van de granieten platen in de hal en het gang- 2011 twee pad van de zakenjet amper twee weken. De vloer voldoet aan alle eisen Q400’s af in inzake brandveiligheid (!) en slipvastheid. Ook is het materiaal gemakkelijk zakelijke uit- schoon te maken. Ocean Sky Aviation heeft een eigen vloot van dertig voering. Nor- zakenjets, waarvan twintig voor de lange afstand. Daarnaast beheert de maal bieden maatschappij nog dertig toestellen in opdracht van derden. de toestellen plaats aan 72 passagiers.

Stenen in een vliegtuig? Het kan, bewijzen zowel BAE Systems als Ocean Sky Aviation.

74 Cessna’s Cita- Cessna tion-reeks vierde in 2011 CitationJet het twintigja- In 2011 was het twintig jaar geleden dat Cessnaʼs Model 525 CitationJet rig bestaan. voor het eerst vloog. Het sinds 1993 leverbare toestel kan gezien worden als de voorloper van de CJ1, CJ1+ en CJ2 en de tegenwoordig leverbare CJ2+, CJ3 en CJ4. Van de CJ-ʼoerversieʼ verkocht Cessna er 359. Van alle CJ-typen zijn er inmiddels meer dan 1.450 verkocht.

Citation Mustang De Citation Mustang zakenjet kan worden ingericht tot ambulancevliegtuig. Spectrum Aero- med paste voor dit type haar te installeren apparatuur aan, voor het transport van patiënten in grotere zakenjets. Om het aan boord brengen van een bran- card te vereenvoudigen, kan van de voorste stoel in de cabine de rugleuning worden weggeklapt. Ook krijgt de Mustang bij aanpassing een verbeterde stroom- voorziening aan boord met het oog op het gebruik van medische bewakingsapparatuur. De Mustang heeft een vliegbereik van ongeveer 2.000 km en kan De populaire Citation Mustang kan ook als ambulancevlieg- een kruissnelheid halen van 630 tuig worden ingezet. km/uur.

75 Citation CJ4 De Citation De Citation CJ4 is medio 2011 goedgekeurd door de Europese luchtvaart- CJ4 is autoriteit EASA. De Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA) Cessna’s keurde de CJ4 al in 2010 goed voor Amerikaans gebruik. Het vliegtuig nieuwste biedt plaats aan twee piloten en acht passagiers en is voorzien van een lichte digitale Collins Pro Line 21-cockpit en het Venue cabine managementsys- zakenjet. teem van Rockwell Collins. Passagiers krijgen de beschikking over Blu- Ray DVD met HD-monitoren. Een afsluitbaar toilet is standaard aanwezig. De zakenjet kan met maximale lading na een aanloop van 950 meter het luchtruim kiezen en bereikt binnen 28 minuten de maximale kruishoogte van 13.716 meter. Met het toestel is een kruissnelheid mogelijk van 840 km/uur. Het vliegbereik met twee piloten en vijf passagiers ligt rond de 3.700 kilometer.

Daher-Socata Daher-Socata heeft een speciaal beschilderde TBM 850 op de markt gebracht. Met het nieuwe kleurenschema wordt het eeuwfeest van de Franse vliegtuigbouwer ingeleid. De door Didier Wolff uitgedachte beschildering geeft de ʻgolven van de tijdʼ weer. Deze golven symboliseren volgens Daher-Socata het continue ontwikkelingsproces dat de fabriek sinds de oprichting van Aeroplanes Morane-Saulnier in 1911 heeft doorgemaakt. Daher-Socata leverde sinds de introductie van de TBM 850 in 2005 meer dan 220 toestellen af. De fabrikant onderzocht tevens de mogelijkheid om naast de TBM 850 een tweemotorige zakenjet te ontwikkelen. Daarbij is het oog gevallen op het door Grob Aircraft afgestoten SPn-project. Grob

76 Daher-Socata kwam mede door de hoge ontwikkelingskosten van de nieuwe kunststoffen vierde in 2011 zakenjet in financieel zwaar weer. Kort na ingebruikneming van het vierde het honderd- prototype kwam Grob eind 2008 in de financiële problemen en ging het jarig jubileum bedrijf failliet. Bij de doorstart van de fabriek begin 2009 werd het SPn-pro- en deed dat ject geschrapt. De in 2005 geïntroduceerde SPn heeft twee Williams FJ44- onder meer 3A turbofanmotoren die een kruissnelheid van 769 km/u mogelijk maken. met een speci- Het toestel heeft een volledig geïntegreerde Honeywell Primus Apex-cock- aal beschil- pit. De cabine biedt plaats aan tien passagiers en is door de Porsche derde TBM Design Studio ontworpen. Op het moment dat Grob failliet ging, stonden er 850-turbo- meer dan 120 orders in de boeken voor de 5,8 miljoen euro kostende twin- prop. jet. Op dat moment was met een statisch testexemplaar al meer dan 84.000 uur ʻgevlogenʼ , waarbij 51.000 landingen werden gesimuleerd. Er vlogen toen drie prototypes van de SPn.

Dassault

Falcon 2000LX De Dassault Falcon 2000LX voldoet aan de stringente geluidseisen die gelden voor London City Airport. De Falcon kan hierdoor vanaf deze luchthaven vrijwel iedere Europese zakenbestemming zonder tussenstop berei- ken. Door de strenge eisen gelden strikte landingsprocedures voor deze luchthaven in hartje Londen. Zo moeten vliegtuigen tijdens de landing een naderingshoek aanhouden van 5,5 graden, terwijl 3 graden de standaard is voor naderingen op andere vliegvelden. De Falcon 2000LX is afgeleid van het populaire 2000EX-model en voorzien van winglets. Het toestel is daardoor ten opzichte van haar voorgangster efficiënter en kan verder vlie-

77 gen. De maximaal af te leggen afstand (met zes passagiers) is 7.410 km, Dassault mag vergeleken met 7.040 km bij de Falcon 2000EX. Reizigers kunnen daar- met een toe- door rechtstreeks afstanden als Londen-New York, Parijs-Almaty of Oslo- nemend aantal Dubai vliegen. types op Lon- don City Air- Falcon 7X c/n 100 port landen. Dassault heeft in oktober 2010 de honderdste Falcon 7X afgeleverd. De driemotorige zakenjet is sinds 2007 op de markt. Met de wereldwijde 7X- vloot was sinds de marktintroductie op dat moment 57.000 uur gevlogen. Dassault Met de honderdste 7X is Dassault ongeveer halverwege het orderboek, leverde in waarin ruim tweehonderd bestellingen voor de ʻtri-jetʼ staan genoteerd. Alle 2010 de hon- 7X-en stonden overigens vanaf eind mei 2011 bijna een maand aan de derdste Falcon grond na een vliegverbod door de Europese luchtvaartautoriteiten. Aanlei- 7X af. ding daarvoor waren trimproblemen met het hoogteroer tijdens de landing. De Falcon 7X heeft een geavanceerde EASy-cockpit. Het toestel heeft met acht passagiers een bereik van 11.000 kilometer. De kruissnelheid ligt rond de 900 km/uur. Een Falcon 7X kost af-fabriek 48,6 miljoen dollar.

EVS Het in de Falcon 7X geïnstalleerde Enhanced Vision System (EVS) mag ook in Amerika gebruikt worden. In juli 2010 gaf de Europese luchtvaartautoriteit EASA de vliegtuigbouwer al toestemming het EVS te gebruiken. Dankzij een in de neus geïnstalleerd FLIR (Forward-Looking Infrared) kan met het toestel ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig gestart, gevlogen, geland en getaxied worden. De beelden van het EVS worden zowel op een display als een head-up display getoond. Ook de nieuwe EASy II-cockpit werd in de loop van 2011 goedgekeurd door de Amerikaanse en Euro- pese luchtvaartautoriteiten.

Dankzij infrarood is landen tijdens slecht zicht aanmerkelijk veiliger geworden.

De nieuwe EASy II-cockpit biedt piloten maximale oriëntatie.

79 Vleugelprofielen Laminaire Dassault voerde in 2011 ook succesvolle testvluchten uit met een Falcon profielen in de 7X. Daarbij werd aangetoond dat zogenoemde laminaire profielen in de staartvleugels staartvleugels mogelijk tot 10 procent minder luchtweerstand op kunnen leiden moge- leveren. Door het afnemen van de luchtweerstand dalen zowel het brand- lijk tot 10 pro- stofverbruik als de CO2-uitstoot. De metingen werden tijdens de tests bij cent minder het hiervoor gebruikte prototype van de Falcon 7X geregistreerd met twee luchtweer- infraroodcameraʼs. Op basis van temperatuurverschillen konden die veran- stand. deringen in de luchtstromen vaststellen. Zolang de luchtdeeltjes zonder verschil van richting een vleugelprofiel volgen, is er sprake van een laminaire stroming. Het nadeel daarbij is echter dat deze luchtstroom de nei- ging heeft aan de vleugels te ʻplakkenʼ, wat tot ongewenste luchtweerstand leidt. Deze stroming wordt echter ʻturbulentʼ (verstoord) als oneffenheden deze luchtstroom verstoren. Dassault voerde in de periode 1986-89 al eerder met een driemotorige Falcon 50 proeven uit met een laminair vleugelprofiel.

3D-data Na twee jaar onderhandelen met de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten kreeg Dassault Falcon toestemming voor het gebruik van 3D-data bij het inrichten van haar zakenjets. Het certificaat geldt voor alle door Dassault gebouwde toestellen van het type Falcon 900, Falcon 2000 en Falcon 7X. Dassault maakt al langer gebruik van geavanceerde Catia-software voor het ontwerpen van zakenjets. De 7X werd daarbij zelfs vanaf het eerste ontwerpconcept tot en met het laatste productiedetail in 3D vastgelegd.

80 Volgens de fabrikant wordt door het gebruik van deze software niet alleen het ontwerppro- ces nauwkeuriger. Ook kan onderhoud op alle plaatsen in het toestel zichtbaar gemaakt worden. Tevens kan een potentiële klant van een Falcon-variant al op voorhand getoond worden hoe een bepaalde interieurkeuze er uit komt te zien.

Dassault legde Navigatie met Catia- Dassault voerde medio 2011 met een Falcon 900LX de eerste naderingen software de uit op de Franse luchthaven Pau, waarbij gebruik werd gemaakt van het basis voor het nieuwe Europese satellietnavigatiesysteem EGNOS dat sinds maart 2011 digitaal ont- operationeel is. De European Geostationary Navigation Overlay Service werpen van (EGNOS) bestaat uit een reeks satellieten die zich in een geostationaire vliegtuigen. baan om de aarde bewegen en uit een aantal grondstations die de positie van het vliegtuig bepalen. Vergeleken met het thans in gebruik zijnde Amerikaanse GPS-satellietsysteem is het Europese systeem beduidend nauwkeuriger. EGNOS kan de horizontale positie van het vliegtuig tot op 1 meter bepalen en de verticale afstand tot op 2 meter. Door deze grotere nauwkeurigheid neemt de vliegveiligheid zowel onderweg als tijdens de nadering aanmerkelijk toe. Naast EGNOS zijn vergelijkbare systemen in ontwikkeling in Amerika, Japan en India.

Dassault voerde in 2011 proeven uit met het nieuwe Europese EGNOS-navi- gatiesysteem.

Ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de Dassault-fabriek in het Franse Merignac vormde de fabrikant deze opmerkelijke ‘tableau de troupe’ van alle door Dassault aldaar ooit geproduceerde vliegtuigtypes. Diamond D-Jet De Diamond De Oostenrijkse fabrikant Diamond Aircraft heeft de ontwikkeling van de D-Jet had al in eenmotorige D-Jet opgeschort. Als reden voor het besluit wordt het afket- 2006 op de sen van een aangevraagde overheidslening van 35 miljoen Canadese dol- markt moeten lar (26 miljoen euro) genoemd. Het opschorten leidt tot het tijdelijke ont- komen. slag van 213 medewerkers die in de Canadese vestiging aan het D-Jet-project werken. Diamond heeft ruim 230 orders voor het 1,9 miljoen dollar kostende vliegtuig. De D-Jet, waar sinds 2003 aan wordt gewerkt, had al in 2006 op de markt moeten komen. De keuze van Diamond voor een andere, sterkere motor leidde echter tot vertraging. Ook moest Dia- mond conventionele voorzieningen voor ijsbestrijding aanbrengen, dat eveneens voor vertraging in het certificatietraject zorgde. Diamond inves- teerde tot nu toe ruim 250 miljoen dollar in het vijfpersoons toestel. De compacte jet kan met een kruissnelheid van 570 km/u ruim 2.000 kilometer afleggen.

Dornier 328DBJ 328 Support Services (328SSG) biedt de tweemotorige Dornier 328JET tegenwoordig ook aan als 328DBJ. Het regionale verkeersvliegtuig wordt daarbij ingericht met een door het Britse designbureau CTM ontworpen interieur. 328SSG is sinds 2006 houder van de typecertificaten voor de Dornier 328-turboprop en 328JET. Het bedrijf onderhoudt daarbij niet alleen de wereldwijde vloot van ruim 210 toestellen van beide types, maar voert ook ombouwwerkzaamheden uit. Hierbij wordt het toestel, dat nor- maal plaatsbiedt aan 32 passagiers, omgebouwd tot een variant met een capaciteit voor maximaal tien reizigers. Hoewel de 328JET sinds het begin van deze eeuw al in zakenuitvoering leverbaar is in Fairchild Dornier Envoy-uitvoering, voldoet dit concept volgens 328SSG niet meer. Met de

84 328DBJ wordt een inhaalslag gemaakt. Het toestel voldoet daarbij niet alleen aan de laatste technische eisen, ook de cabine en het inflight entertainment system zijn door CTM Design op een hoger plan getild. Deze toestellen zijn te koop voor bedragen tussen de 3 en De voormali- 6 miljoen dollar. Voor aanpassing en herinrichting moet (afhankelijk van de ge Dornier wensen van de klant) op eenzelfde investering worden gerekend. Inmid- 328JET kan dels is 328SSG er in geslaagd om zes toestellen in 328DBJ-uitvoering aan tegenwoordig de man te brengen. Het vliegtuig heeft met extra tanks een vliegbereik van voor relatief ruim 3.000 km bij een kruissnelheid van ongeveer 750 km/uur. Van de weinig geld ruim honderd gebouwde 328JETS staat bijna de helft werkeloos aan de ook als luxe grond. zakenjet geleverd worden. Eclipse Aerospace De Amerikaanse helikopterbouwer Sikorsky Aircraft heeft de voorgenomen samenwerking met Eclipse Aerospace geformaliseerd. Sikorsky gaat investeren in Eclipse waardoor een productiedoorstart van de tweemotorige very light jet (vlj) een stap dichterbij komt. Sikorsky zal Eclipse Aerospace helpen bij het opzetten van een voorraadketen. Ook zal er ondersteuning worden gegeven bij het opzetten van de daadwerkelijke productie van de vlj. Eclipse werd in september 2009 nieuw leven ingeblazen nadat vier investeerders voor een bedrag van 28 miljoen euro de boedel van het failliete Eclipse Avia-

85 Helikopter- fabrikant Sikorsky gaat samenwerken met Eclipse Aerospace. Daardoor kan de productie van de very light jet in 2012 hervat worden.

tion hadden overgenomen en de naam veranderden in Eclipse Aerospace International. Na deze overname verzorgt de nieuwe onderneming vanaf 2010 niet alleen het onderhoud van de 260 geproduceerde Eclipse EA500ʼs, maar koopt ook eerder geleverde toestellen terug. Eclipse Aerospace voorziet teruggekochte vliegtuigen van een digitale Avio NG 1.7-cockpit, een nieuwe digitale automatische piloot en van voorzieningen om onder ijsvor- mende omstandigheden te kunnen vliegen. Ook wordt het interieur ver- nieuwd en krijgen de jets een nieuwe verflaag. Daarna worden ze te koop aangeboden als Total Eclipse. In de loop van 2011 werd ook de door Eclip- se Aerospace en SimCom Training Centers ontwikkelde ʻfull motionʼ EA500- simulator goedgekeurd. De simulator mag daardoor worden gebruikt voor verschillende trainingsvormen. De EA500 heeft een vliegbereik van 2.000 km bij een kruissnelheid van bijna 700 km/uur. Beide 4kN sterke Pratt & Whitney Canada PW610F-turbofans verbruiken daarbij volgens Eclipse 182 liter kerosine per uur. Een laatste hobbel werd in augustus 2011 genomen toen het toestel na aanpassing van de motoren weer mocht doorklimmen naar de maximaal toegestane vlieghoogte van 12.497 meter (FL410).

86 Zowel in Embraer Europa als in Amerika Phenom 300 bevinden zich De speciaal voor de Phenom 300 ontwikkelde full flight simulator (FFS) is inmiddels goedgekeurd door de Braziliaanse, Amerikaanse en Europese luchtvaart- simulators autoriteiten. Hierdoor mag de in het Amerikaanse Dallas opgesteld FFS voor de Phe- worden gebruikt voor opleidingsdoeleinden. In 2009 werden de simulators nom 100 en voor de kleinere Phenom 100 al gecertificeerd voor opleidingsgebruik. 300. Deze bevinden zich in de trainingscentra van de Canadese simulatorfabri- kant CAE in het Britse Burgess Hill en in Dallas (Texas).

Ook het voor de Phenom 300 ontwikkelde Inflight En- tertainment system is inmiddels goedgekeurd. Dit IFE bestaat uit meerdere LCD- monitoren met een diameter van 18 centimeter. Hiermee kunnen passagiers niet alleen radio of een dvd belui- steren en een film bekijken, maar ook toegang krijgen tot internet of het volgen van de vlucht via ʻmoving mapʼ- technologie. Tevens kan het systeem gebruikt worden om de verlichting en tempera- tuur per stoel te regelen. Nieuw is ook een opklapba- re centrale monitor met een diameter van ruim 26 centimeter. De Phenom 300 heeft twee 14,2 kN sterke Pratt & Whitney PW 535E- turbofans die een kruissnelheid garanderen van 833 km/u op een hoogte van 12.497 meter (FL410). Het maximale bereik ligt rond 3.000 km en het toestel kan uit de voeten op startbanen van 1.100 meter.

Het speciaal voor de Phenom 300 ontwikkelde Inflight Enter- tainment system is goedgekeurd.

87 Ambulance Embraer besloot in 2011 na een verzoek van de Braziliaanse ziekenver- voerder Amil Resgate Saúde de Phenom 300 ook aan te bieden als ambulancevliegtuig. Het toestel gaat in deze uitvoering plaatsbieden aan een liggende patiënt en maximaal vier begeleiders. De voor Amil bestemde Phenom 300 krijgt een semi-intensivecare unit met onder meer een zuur- stofvoorraad van 10 uur voor medische doeleinden en 1.000 watt boord- spanning voor medische apparatuur als een defibrillator, beademingsap- paratuur, injectiepompen en een couveuse. Om het aan boord brengen van een patiënt te vergemakkelijken, wordt gebruik gemaakt van het zogenoemde Patient Loading Utility System dat al door meerdere vliegtuigfabrikanten wordt toegepast. Embraer gaat de gehele in- en ombouw in eigen beheer verzorgen, inclusief de certificatie van het toestel dat eind 2011 aan Amil geleverd moet worden.

Legacy 500 De nieuwe Legacy 500-zakenjet begint vorm te krijgen nu Embraer de cockpit, het middenstuk en het achterste gedeelte van de romp aan elkaar heeft ʻgeklonkenʼ. Zowel de in 2007 geïntroduceerde Legacy 450 (die later op de markt komt) als de Legacy 500 gaat plaatsbieden aan negen tot twaalf passagiers. De 450 krijgt met vier passagiers een vliegbereik van 4.260 km; de 500 bij een zelfde aantal passagiers 5.560 km bij een kruissnelheid van 871 km/u op een vlieghoogte van 13.500 meter. Beide toestellen krijgen fly-by-wire, een Rockwell Collins Pro Line Fusion-cockpit en Honeywell-turbofans. Honeywell levert het audio/video en cabine manage- De nieuwe mentsysteem, terwijl BMW Group Designworks USA voor de interieurin- Legacy 500 is richting zorgt. Het nieuwe toestel zal in 2012 voor het eerst vliegen en eind voorzien van 2013 leverbaar zijn. fly-by-wire.

88 Begin 2011 is de ultraluxe Lineage 1000 aan potentiële Britse klanten getoond.

Lineage 1000 De Britse zakenjetoperator Ocean Sky heeft begin 2011 op verzoek van de Embraer de ultraluxe Lineage 1000 voorgesteld aan potentiële Britse In deze nieu- klanten. Hen werd de mogelijkheid geboden tijdens een aantal vluchten we fabriek kennis te maken met deze luxueuze zakenjet. Het toestel werd door Oce- worden an Sky vanaf haar Jet Centre op London Luton Airport ingezet. Daaraan Phenom 100’s voorafgaand was het van de Embraer E-190 afgeleide toestel een aantal gebouwd die dagen te gast in India waar Mumbai als tijdelijke uitvalsbasis diende. De bestemd zijn Lineage 1000 kan bij een bezetting van acht passagiers ruim 8.050 kilo- voor de Ame- meter non-stop overbruggen. Met vier passagiers kan nog 300 km verder rikaanse worden gevlogen. Embraer introduceerde het toestel in mei 2006 op de markt. zakenluchtvaartbeurs EBACE in Genève.

Amerikaanse vestiging Embraer opende in februari 2011 een nieuwe fabriek in de Amerikaan- se staat Florida. De productielijn is primair bedoeld voor de productie van de tweemotorige Phenom 100 en Phenom 300 zakenjets waarvan er inmiddels meer dan honderdtwintig zijn afgeleverd. Embraer kondigde de bouw van deze fabriek in 2008 aan. Het eerste toestel moest al voor het eind van 2011 worden afgeleverd bij een

89 Amerikaanse klant. Embraerʼs nieuwe faciliteit op Melbourne International Airport (Florida) heeft een oppervlakte van zoʼn 27.000 vierkante meter. Deze vestiging biedt werk aan tweehonderd mensen. Met de bouw van de hangar en de aanpalende spuithal was een bedrag gemoeid van 50 miljoen dollar

Gulfstream

GIV De Gulfstream GIV vierde in het najaar van 2010 haar 25-jarig jubileum. Deze luxueuze zakenjet voor de ultralange afstand werd in oktober 1985 geïntroduceerd tijdens de Amerikaanse zakenluchtvaartbeurs NBAA, maar voltooide een paar weken eerder al de eerste vlucht. De uit de GIII afgeleide GIV biedt plaats aan negentien passagiers. Het toestel kan dankzij twee Rolls-Royce Tay-motoren een kruissnelheid halen van 935 km/u bij een vliegbereik van bijna 8.000 kilometer. De GIV was de eerste zakenjet met digitale cockpit en een flight management system. Gulfstream bouwde De Gulf- tussen 1987 en 2003 in totaal 536 GIVʼs. Hiervan vliegen er nu nog 520. stream GIV Met deze toestellen is meer dan 3,4 miljoen uur gevlogen. De GIV werd in vierde in 2011 2003 opgevolgd door de G400 en twee jaar later door de G450. Van dit haar 25-jarig laatste toestel leverde Gulfstream er sinds 2005 ruim tweehonderd af. jubileum.

90 In juli 2011 G250 wordt G280 besloot de Het tweede prototype van de nieuwe Gulfstream G250 heeft medio 2011 fabrikant de tijdens proeven boven de Amerikaanse Great Lakes aangetoond af te kun- naam van de nen rekenen met ijsvorming op de romp en de vleugels. De proeven vorm- nieuwe G250 den onderdeel van het certificatietraject dat eind 2011 moest leiden tot de (tweede toe- typegoedkeuring van het toestel. Gulfstream werkte daarbij samen met stel van links) Rockwell Collins aan het integreren van de Pro Line Fusion-avionica in de te wijzigen in PlaneView250-cockpit van de zakenjet. De G250 wordt gebouwd bij Israel G280. Aerospace Industries (IAI) op Ben Gurion International Airport. Daarna worden de toestellen overgevlogen naar het Gulfstream 'Center of Excel- lence' in Dallas (Texas) voor de afbouw en inrichting. In juli 2011 besloot de fabrikant de naam van het toestel te wijzigen in G280 omdat deze getalsaanduiding beter aan zou sluiten bij de voorkeuren van afnemers in bepaalde regioʼs.

G450 Een G450 heeft de afstand van 3.100 km tussen Tokio en Hongkong in de recordtijd van 3 uur en 58 minuten overbrugd. Het record is door de National Aeronautic Association (NAA) erkend. Het is niet de eerste keer dat de G450 stedenparen met recordsnelheid verbindt. Zo overbrugde een G450 in mei 2005 al de afstand tussen Chicago en Londen in 7 uur en 19 minuten, waarbij bijna 6.600 km werd afgelegd. Snelheidsrecords tussen stedenparen zijn een belangrijk promotiemiddel. Op het moment dat een record door de Fédération Aéronautique Internationale (FAI) in Zwitserland is erkend, wordt het vermeld in de productbrochures.

G650 Een van de vier G650-prototypes (s/n 6001) heeft tijdens een testvlucht een snelheid bereikt van Mach 0,995 (1.057 km/u). Deze snelheid werd opgetekend op het moment dat de neus van het toestel onder een hoek van 16 tot 18 graden onder de horizon werd gebracht. Tijdens deze vlucht traden geen onaanvaardbare trillingen op. Gulfstream stelde tevens vast dat de back-up versie van het fly-by-wire besturingssysteem van de G650

91 naar behoren functioneert. Tijdens een andere testvlucht werd meer dan 2 uur met uitsluitend het back-up systeem gevlogen. Daarbij werd bij verschillende snelheden vrijwel het gehele vluchtspectrum op grote en lage hoogte doorlopen Ook werden vijf landingen uitgevoerd. Normale fly-by- wire systemen zijn in de regel dubbel uitgevoerd. Mocht er sprake zijn van een ernstige storing, dan is een derde hydraulisch systeem als back-up achter de hand. Bij de Gulfstream G650 is het back-up systeem echter elektrahydraulisch. Als de hydraulische druk hier in beide hoofdsystemen wegvalt, worden de functies overgenomen door elektromotoren met elk een eigen pomp en hydraulisch reservoir. Prototype 004 voltooide in 2011 de eerste Amerikaanse´coast to coast´- vlucht, waarbij de afstand van 3.545 km tussen Bob Hope Airport in Bur- bank (Californië) en Savannah/Hilton Head International Airport (Georgia) in 3 uur en 26 minuten werd overbrugd. Ondanks het verongeluk- Ongeval ken van een Gulfstream werd gedurende het testprogramma van de G650 in april 2011 prototype in opgeschrikt door het verongelukken van een prototype op Roswell Interna- april 2011, tional Air Center in New Mexico waarbij de vier inzittenden om het leven wilde Gulf- kwamen. De G650 vloog op 25 november 2009 voor het eerst en moest stream eind eind 2011 op de markt komen. Ondanks het ongeval en de daarop volgen- 2011 de eer- de vertraging van twee maanden was de fabrikant ervan overtuigd dat na ste twaalf G- de certificatie, nog voor eind 2011 de eerste G650ʼs bij klanten zouden 650’s direct worden afgeleverd. Begin augustus 2011 was met vier testtoestellen tij- na certificatie dens 535 vluchten ruim 1.760 uur gevlogen. afleveren.

92 Hawker Beechcraft Corporation

King Air 250 De nieuwe Hawker Beechcraft Corporation (HBC) King Air 250 is goedgekeurd door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten. In het toestel zijn de nodige composietmaterialen verwerkt, terwijl ook de motorinlaten zijn aangepast. Het vliegtuig krijgt dankzij composiet-winglets en verbeterde motoren een kortere startrol dan de vergelijkbare King Air B200GT. HBC spreekt over een startrol van 640 meter; ruim 120 meter minder dan de 200GT. De fabrikant gaat ervan uit dat het toestel bij een buitentempera- tuur van 25°C en een vliegveldhoogte van ruim 750 meter genoegen neemt met een startrol van pakweg 940 meter. Een B200GT heeft onder vergelijkbare omstandigheden ruim 200 meter baanlengte meer nodig. De tijdens de Amerikaanse luchtvaartzakenbeurs NBAA 2010 aangekondigde King Air 250 ontstond op basis van gebruiksinformatie van meer dan drie- duizend King Air-gebruikers. Het toestel is vanaf het tweede kwartaal van 2011 leverbaar.

De King Air 00XP/Beechjet 400A 250 presteert HBC heeft een opwaarderingspakket op de markt gebracht voor oudere beter dankzij zakenjets van het type HBC 400XP en Beechjet 400A. Klanten kunnen composietma- deze toestellen met een zogenoemd 400XPR-pakket op een hogere stan- terialen, nieu- daard brengen met onder meer moderne Rockwell Collins Pro Line-instru- we motoren menten, nieuwe Williams International FJ44-4A-32 motoren en composiet- en winglets. winglets. Na het opwaarderen neemt het vliegbereik van toestellen als de

93 400XPR met ruim 700 km toe tot ruim 3.500 kilometer. Wereldwijd vliegen er in totaal ongeveer 600 Beechjet 400Aʼs en HBC 400XPʼs die voor opwaardering in aanmerking komen

Kestrel Aircraft Company De Amerikaanse Kestrel Aircraft Company gaat beginnen met de bouw van het Kestrel JP10-turbopropvliegtuig. Het prototype werd met het oog hierop overgevlogen vanuit Engeland naar de in mei 2011 gesloten mari- nebasis Naval Air Station Brunswick in de Amerikaanse staat Maine. De Kestrel is een eenmotorige turboprop die plaatsbiedt aan zeven personen. Het kunststoffen toestel kan dankzij meer dan 1.000 pk motorvermogen een kruissnelheid halen van 630 km/u op een vlieghoogte van 9.500 meter. Het toestel werd oorspronkelijk door Farnborough Aircraft gepro- moot en op de markt gebracht als concurrent voor onder meer de Daher- Socata TBM 850 en very light jets. In augustus 2011 werd besloten het toestel uit te rusten met een Honeywell TPE331-14GR-motor die omwille van de levensduur in motorvermogen werd teruggebracht van 1.650 naar 1.000 pk. Het toestel werd in 1998 door de Brit Richard Noble en diens bedrijf Farnborough Aircraft geïntroduceerd. Noble verkocht het project later aan Geoffrey Galley die het prototype bouwde, maar er niet in slaag- De Kestrel de het toestel in productie te nemen. Het bedrijf kreeg in 2008 een nieuwe Aircraft Com- eigenaar waarna de Kestrel Aircraft Company (KAC) werd gevormd. KAC pany begon in wordt geleid door Alan Klapmeier die in 1984 samen met zijn broer Dave 2011 met de het uitermate succesvolle Cirrus Aircraft oprichtte. Het opstarten van de bouw van de productie vergt 100 miljoen dollar, waarna KAC over vijf jaar werk hoopt te Kestrel JP10- bieden aan driehonderd mensen. turboprop.

94 De Avanti P180 II is sinds eind 2010 inzetbaar als ambulancevliegtuig na een order van de Amerikaanse operator Air Ambulance Worldwide.

Piaggio Aero Piaggio Aero is in 2011 begonnen met de bouw van een fabriek met een oppervlakte van bijna 50.000 vierkante meter. In dit onderkomen zullen vanaf 2013 met name onderdelen voor de Piag- Piaggio stelde gio P180 Avanti II worden vervaardigd. Door vliegtuigonderdelen op een in 2011 een andere plaats te laten produceren, wil de fabrikant niet alleen de productie P180 II ter stroomlijnen, maar ook verder opvoeren om de relatief lange levertijden beschikking terug te dringen. Piaggio wil de eindassemblage van de Avanti II handha- aan de Itali- ven in Sestri Ponente in de omgeving van Genua. De Italiaanse fabrikant aanse kunste- stelde een P180 II ter beschikking aan de Italiaanse kunstenaar Mimmo naar Mimmo Paladino. Het door Paladino bewerkte toestel was als “Cacciatore di Stel- Paladino. le” (Sterrenjager) te zien in Galleria Vittorio Emanuele II in Milaan. Het type is sinds eind 2010 ook actief als ʻmedical evacuationʼ-vliegtuig bij de Amerikaanse operator Air Am- bulance Worldwide Inc. die daartoe een omgebouwde P180 in gebruik nam. Dit vliegtuig wordt ingezet voor het vervoer van patiënten die spoedeisende hulp nodig hebben. De Avanti is sinds 1990 gecertificeerd; de Avanti II sinds 2005. De grootste afnemer van het toestel is Avantair, een Amerikaanse aanbie- der van vliegtuigen in deeleigen- dom die een vloot heeft van 55 Avantiʼs. De toestellen van Avan- tair vliegen gemiddeld 120 uur per maand.

95 Pilatus Aircraft Pilatus Air- Pilatus Aircraft heeft in 2010 de duizendste PC-12 afgeleverd. Het toestel, craft leverde een PC-12NG (Next Generation), was bestemd voor een Amerikaanse in de zomer afnemer. Pilatus introduceerde het toestel in 1991. De PC-12 is sinds de van 2010 de eerste leveringen in 1994 een gewild vliegtuig dat onder meer ingezet duizendste wordt voor zakelijk vervoer, militaire verbindingstaken en als vrachtvlieg- PC-12 af. tuig. Dankzij een Pratt & Whitney Canada PT6A-67A turboprop met een vermogen van 1.200 pk is met de PC-12NG een kruissnelheid mogelijk van ruim 500 km/uur. Met drie passagiers, volle tanks en twee piloten kan op de toegestane kruishoogte van 9.144 m ruim 2.700 km non-stop worden overbrugd. De PC-12 is ook in Nederland een redelijk bekend zaken- toestel. Er staan zes vliegtuigen in het Nederlandse register.

Presidentiële jet Een groep Amerikaanse vrijwilligers heeft op initiatief van de gepensio- neerde Amerikaanse luchtmachtgeneraal James Cross de viermotorige Lockheed JetStar-zakenjet van president Lyndon B. Johnson van de slo- pershamer gered. Cross was in zijn actieve diensttijd piloot van Johnson

96 Deze viermo- en ontdekte het toestel later in een legeropslag. Er was tussen 1963 en torige Lock- 1985 bijna 18.000 uur mee gevlogen. Na een donatie van ruim een kwart heed JetStar- miljoen dollar van de Amerikaanse regering, kon het niet-vliegwaardige zakenjet toestel worden opgekalefaterd. De JetStar staat na een grondige opknap- behoorde ooit beurt sinds augustus 2010 permanent geparkeerd op de LBJ Ranch in het toe aan presi- Lyndon B. Johnson National Historical Park in Johnson City, Texas. De dent Lyndon JetStar was jarenlang het favoriete vervoermiddel van de Amerikaanse B. Johnson. president. Ook rockster Elvis Presley bezat ooit een JetStar, die hij Hound Dog II noemde. Dit toestel is in Graceland (Memphis, Tenessee) tentoon- gesteld. De Lockheed C-140 JetStar bood plaats aan tien passagiers. Het snelle toestel was in staat een kruissnelheid aan te houden van 920 km/u bij een vliegbereik van bijna 4.600 kilometer. Sinds de introductie in 1957 zijn er 204 exemplaren van gebouwd.

97 Ontwikkelingen kleine luchtvaart

Austro Engines Dochteronderneming Austro Engines (AE) van de Oostenrijkse vliegtuigbouwer Diamond Aircraft gaat een nieuw zescilinder dieselblok ontwikkelen. AE heeft hiertoe een overeenkomst gesloten met de Oostenrijkse motorenbouwer Steyr Motors. Austro Engines wil het voor snelle motorboten ontwikkelde lichtgewicht Monoblock M1 van Steyr geschikt gaan maken voor inbouw in vliegtuigen. Het M1 zescilinder dieselblok levert 280 pk. Dit motorblok is primair bestemd voor de tot op heden weinig succesvolle eenmotorige vijfpersoons Dia- mond DA50. Ook wil Diamond Aircraft de motor gaan gebruiken voor een binnenkort te introduceren licht tweemotorig vliegtuig.

Europese commissie Austro Engi- De Europese Commissie draagt in het kader van het Clean Sky-program- nes gaat deze ma bij aan een deel van de ontwikkelingskosten die gemaakt moeten wor- voor boten den om een eenmotorige Eurocopter EC120 niet alleen zuiniger, maar ontwikkelde ook schoner te laten vliegen. Aan het project wordt deelgenomen Steyr M1-die- door Eurocopter, Austro Engines (AE), Mecachrome en TEOS selmotor aan- Powertrain Engineering. De Oostenrijkse motorbouwer AE zal een passen voor dieselmotor aanpassen voor de EC120-helikopter. Dit moet uit- het gebruik in eindelijk leiden tot minder CO -uitstoot en tot 40 pro- 2 vliegtuigen. cent minder brandstofverbruik vergeleken met de turboshaftmotoren die momenteel gebruikt worden.

CAE Met de medio 2011 bijna driedui- zend door de Duitse dieselmo- torfabrikant Centurion Aircraft Engines (CAE) geleverde motoren, is meer dan 2,5 miljoen uur gevlogen. Volgens de fabrikant is daarbij gebleken dat de dieselmotoren betrouwbaarder zijn dan traditionele vliegtuigmotoren die op loodhoudende vliegtuigbenzine vliegen. Uit berekeningen van de Ame- Subsidies rikaanse luchtvaartautoriteiten blijkt dat er in het algemeen sprake is van moeten leiden het uitschakelen van een motor bij 1 op de 10.000 vluchten. Bij de CAE- tot minder motoren (voorheen Thielert Aircraft Engines) ligt dat aantal volgens de uitstoot van fabrikant 50 procent lager. Van de 2,5 miljoen vlieguren van de Centurions gassen in de komen er 1,5 miljoen voor rekening van het model 1,7; het ʼrestantʼ voor kleine lucht- de Centurion 2.0 en 2.0s. CAE levert de motoren niet alleen voor nieuwe vaart. GA-vliegtuigen, maar ook als ʻretrofitʼ, dankzij een toenemend aantal aanvullende typecertificaten.

98 Er zijn sinds Cessna 2002 meer dan driedui- Eeuwfeest zend diesel- Het was in 2011 precies honderd jaar geleden dat Clyde Vernon Cessna, blokken gele- de grondlegger van het Cessna-concern, voor het eerst met een zelfge- verd door bouwd vliegtuig het luchtruim koos. Hij kon toen niet vermoeden dat er Centurion Air- sindsdien bijna tweehonderdduizend toestellen geproduceerd zouden wor- craft Engines. den die zijn achternaam als merknaam zouden krijgen. Clyde werd in 1879 geboren en was al op jonge leeftijd onder de indruk van de pogingen van de gemotoriseerde vliegpogingen van zowel de Amerikaanse gebroeders Wright als de Fransman Louis Blériot. In 1911 besloot hij niet alleen een vliegtuig te bouwen, maar ook zichzelf te leren vliegen. Cessna kocht de romp van een eenmotorige Blériot XI die elders in Amerika als kopie werd gebouwd en voorzag die met behulp van broer Roy van een motor en een propeller. Na de eerste mislukte vliegpoging op 11 mei 1911 volgden nog elf mislukte starts, voordat in juni van dat jaar de eerste geslaagde vlucht met de Silverwing plaatshad. In 1916 begon Cessna in Wichita (Kansas) met de bouw van zijn eerste gemotoriseerde vliegtuigen, daarbij geholpen door Walter Beech (in 1932 de oprichter van Beechcraft) en Lloyd Stear- man (later de oprichter van Stearman Aircraft Corporation). Zijn vliegtuigfa- briek noemde Clyde de Travel Air Manufacturing Company. Op 7 september 1927 richtte hij met Victor H. Roos de Cessna-Roos Aircraft Company op. In december 1927 werd het bedrijf omgedoopt tot Cessna Aircraft Company. Clyde Cessna droeg de scepter op 28 oktober 1936 over aan zijn neef Dwane Wallace. Cessna overleed op 20 november 1954. Tot nu

99 toe zijn er ruim 192.500 toestellen door de Cessna Aircraft Company De basis voor het geproduceerd. Een gedeelte daarvan komt uit Cessnaʼs productiefa- huidige Cessna-con- ciliteit in de plaats Independence in staat Kansas die in 2011 vijftien cern werd in 1911 jaar operationeel was. In Independence zijn inmiddels meer dan gelegd. 9.500 eenmotorige Cessnaʼs gebouwd. Ook zagen daar sinds 2005 ruim 350 Citation Mustangs het levenslicht. Cessna besloot eind Clyde Cessna vloog jaren 80 de productie van eenmotorige vliegtuigen met zuigermotor in juni 1911 voor het te staken, na sterk oplopende aansprakelijkheidskosten. In 1994 eerst met een aange- werd echter besloten de productie ervan te hervatten. paste Blériot IX. Caravan c/n 2.000 Cessna leverde in 2011 de tweeduizendste C208 Cara- van-turboprop af. Het toestel, een Grand Caravan, was bestemd voor operator St. Kitts & Nevis Airline die er in het Caribische gebied in opdracht van DHL pakketpost mee gaat vervoeren. St. Kitts & Nevis Airline vliegt al ge- ruime tijd met vier oudere Caravans. Het bedrijf besloot recent de twee oudste toestellen te vervangen door twee nieuwe C208 Grand Ca- De C208 ravans. Het jubileumtoestel heeft een geavanceerde Garmin G1000-cock- Caravan is pit. De in 1984 gecertificeerde Caravan is sinds 1985 leverbaar. Caravans oorspronkelijk zijn geleverd naar meer dan honderd landen. De 1999 eerder geleverde ontwikkeld als toestellen hebben bij elkaar meer dan 13 miljoen uur gevlogen. ‘feedervlieg- tuig’ voor Aanpassingen Caravan pakketver- De National Research Council of Canada (NRC) gaat samen met Arctic voerders. Aerospace een modificatieset ontwikkelen voor de vleugels van de Cessna Caravan. Daarbij zullen de vleugelvoorranden worden aangepast en winglets worden gemonteerd. Na aanpassing moeten de Caravans niet alleen beter presteren bij starts vanaf hooggelegen vliegvelden met hoge temperaturen, maar ook minder gevoelig worden voor ijsvorming. Bovendien De C162 Sky- moet dan het brandstofverbruik afnemen. catcher was in 2011 voor het C162 Skycatcher eerst te gast De C162 Skycatcher was in 2011 voor het eerst te zien op Europese op Europese bodem. Na de Cannes Airshow 2011 in juni werd het toestel overgevlogen bodem. naar de Duitse Tannkosh fly-in eind augustus. Begin september maakte het toestel vervolgens haar opwachting tijdens de Air Expo Zell in Oos- tenrijk. Van de in 2007 geïntroduceerde Skycat- cher zijn meer dan duizend exemplaren besteld, waarvan ruim driehonderd door Europese klanten. De fabrikant leverde in 2010 de eerste 22 C162 Skycatchers af op de Amerikaanse thuis- markt. In de eerste helft van 2011 werden negentien toestellen afgeleverd.

101 Cirrus Aircraft Door de Chi- nese overna- Chinese overname me zou de Cirrus Industries, het Amerikaanse moederbedrijf van Cirrus Aircraft, is ontwikkeling verkocht aan de Chinese vliegtuigbouwer China Aviation Industry General van de Cirrus Aircraft (CAIGA). De overname heeft vooreerst geen gevolgen voor de SF50-jet in productieplaatsen van de Cirrus-vliegtuigen. Wel kan de nieuwe situatie een stroom- leiden tot het versneld ontwikkelen van de Cirrus SF50-jet. Cirrus was al versnelling langer op zoek naar investeerders om het vertraagde project te versnellen. komen. Het bedrijf werd twaalf jaar geleden opgericht door de broers Alan en Dale Klapmeier die het wisten uit te bouwen tot een van de meest vooraan- staande vliegtuigfabrikanten van eenmotorige zuigervliegtuigen. De fabrikant leverde inmiddels meer dan vijfduizend toestellen af die zijn uitgerust met het Cirrus Airframe Parachute System.

Cirrus SR 22T LCE De Cirrus 22T LCE is de Limited Commemorative Edition van de SR22T. Het toestel is een ʻspecialʼ om het tienjarig bestaan van SR22 te vieren, dat wordt onderstreept met een aangepast kleurenschema dat tot op de ʻspinnerʼ van koolstofvezel en de ʻprop tipsʼ wordt doorgevoerd. Functio- neel zijn de nieuwe Whelen ʻhigh intensityʼ LED-lampen in het landingsstel en de vleugeltip. Het toestel krijgt onder meer een sportief ʻracingʼ-interieur, airco en een ADS-B transponder. Kopers krijgen tien gratis oliebeur- ten, 38 liter ijsbestrijdingsvloeistof, tien uur training en vijf jaar garantie van ʻspinnerʼ tot staart.

102 De ultraluxe Cirrus 22T Limited Commemorative Edition is een ‘special’ om het tienjarig bestaan van SR22 te vieren.

Cirrus Perspective ESP Om Cirrus Aircraft vliegers te helpen bij een veilige vluchtuitvoering, komt de fabrikant met Perspective ESP (Electronic Stability and Protection). Bij excessie- ve neusstanden en snelheden wordt een kracht uitge- oefend op de besturing die het vliegtuig terug naar een veilige stand dirigeert. Tevens omvat het systeem een beveiliging tegen de eventuele desastreuze gevolgen van hypoxia, het tekort aan zuurstof op grotere hoogtes. Boven 4.515 meter wordt de inter- actie tussen de vlieger en het ESP-systeem geregistreerd. Als deze een bepaalde termijn overschrijdt die afhankelijk is van de vlieghoogte, gene- reert het systeem de waarschuwing ʻAre you alert?ʼ. Wanneer er vervolgens binnen één minuut geen reactie volgt, wordt de daling automatisch ingezet naar een veiliger hoogte waar de vlieger weer bij kan komen. Naast de parachute en airbags waarmee een nieuwe Cirrus standaard wordt uitgerust, is dit een volgende grote stap naar nog meer vliegveiligheid.

Diamond DA42 MPP Diamond Aircraft heeft met een DA42 MPP proeven uitgevoerd voor het opsporen van olievervuiling in oppervlaktewater. Bij de proeven werd gebruik gemaakt van twee geavanceerde scanners. In de loop van juni 2011 werden de proeven uitgebreid, waarbij het toestel langs de Noord-

103 Duitse kust patrouilleerde. Volgens Diamond kunnen de scanners van het Diamond Air- toestel ook ingezet worden bij het opsporen van vervuiling die het gevolg craft levert is van het illegaal schoonmaken van scheepstanks op zee. De door een verschillende dieselmotor aangedreven DA42 MPP kan meer dan 10 uur onafgebroken missievarian- vliegen. ten van de dieselmotor Piper Aircraf aangedreven Piper Aircraft heeft de samenwerking met de Tsjechische vliegtuigbouwer DA42. Czech Sport Aircraft met onmiddellijke ingang beëindigd. Dit besluit betekent tevens het einde voor de PiperSport in de Amerikaanse Light Sports Aircraft (LSA)-klasse. Als reden voor de beëindiging geeft de fabrikant ver- schillen aan in de opvatting over het doen van zaken en heeft het niets te maken met de kwaliteit van de PiperSport. De Amerikaanse fabrikant wil zich meer richten op bestaande vliegtuigprogrammaʼs en de verdere ontwikkeling van de eenmotorige PiperJet Altaire-zakenjet. Piper Aircraft introduceerde dit tweepersoons toestel tijdens de Sebring U.S Sport Avia- tion Expo die in januari 2010 werd gehouden. Het eenmotorige vliegtuig werd in licentie in Tsjechië bij Czech Sport Aircraft (CSA) geproduceerd en zou via het bestaande dealernetwerk van Piper worden gedistribueerd. Het

104 Eind 2011 kwam er toestel heeft een 100 pk sterke Rotax 912-motor waarmee een een eind aan de maximale snelheid van 220 km/u mogelijk is bij een vliegbereik van samenwerking tussen ruim 1.100 kilometer. Met de PiperSport wilde Piper Aircraft een lei- Piper Aircraft en dinggevende positie verwerven in de in Amerika populaire LSA- Czech Sport Aircraft. klasse waarin ook Cessna actief is met de C162 SkyCatcher. (Foto Ruud Vos) Quest Aircraft Quest Aircraft heeft van de Amerikaanse luchtvaartautoriteit (FAA) De Quest Kodiak mag toestemming gekregen om de Kodiak uit te rusten met een externe met een externe baga- cargopod. Ook keurde de FAA het gebruik van airconditioning aan gebak worden gele- boord van het toestel goed. Met de extra bagagebak heeft de tur- verd. Het toestel kan boprop bijna 2 kubieke meter extra vrachtruimte. De cargopod en ook worden voorzien de airconditioning kunnen af-fabriek geleverd worden. Ook kunnen van drijvers. deze voorzieningen achteraf in de toestellen worden aangebracht. De Kodiak biedt plaats aan tien personen of 1.750 kilo vracht. Dankzij een RED Aircraft 750 pk sterke Pratt & Whitney PT6A-34 is een kruissnelheid mogelijk van toonde in ruim 340 km/u bij een vliegbereik van bijna 2.000 kilometer. De fabriek april 2010 een overweegt een zakenuitvoering van het toestel op de markt te brengen. prototype van de motor tij- RED Aircraft dens de AERO In het Duitse Adenau zijn in 2011 geslaagde proefvluchten uitgevoerd met 2010. (Foto een eenmotorige Yak die voorzien was van een V-12 dieselblok. De nieu- Ruud Vos) we RED A03-motor is ontwikkeld bij het Duitse RED Aircraft. Het vloeistof- gekoelde ʻcommon railʼ-dieselblok heeft directe brandstofinspuiting. De 320 kg zware motor heeft dubbele bovenliggende nokkensassen. De unit De RED A03 levert een startvermogen van 500 pk bij een continue vermogensafgifte is een twaalf- van 480 pk en een motortoerental van 2.900 krukasomwentelingen per cilinder die- minuut. De propeller wordt aangedreven door een tandwieltrein. RED Air- selmotor in V- craft toonde in april 2010 een prototype van de motor tijdens de luchtvaart- 12 opstelling beurs AERO 2010 in het Duitse Friedrichs- hafen. Het bedrijf wil met de A03 de kloof dichten tussen traditionele vliegtuigmotoren en de relatief dure turbopropmotoren.

106 Het in Frank- rijk geproduceerde SMA- dieselblok levert 230 pk.

SMA-dieselblok De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft het in Frankrijk geproduceerde viercilinder SMA SR305-230E dieselblok goedgekeurd voor gebruik in een- en tweemotorige vliegtuigen. Dit blok heeft een motorvermogen van 170 kW (230 pk). Het certificaat werd door de EASA uitgereikt nadat producent Société Motorisations Aéronautiques (SMA) het blok gedurende 2.500 uur aan diverse grond- en vliegproeven had onderworpen. SMA gaat uit van een operationele levensduur van 2.000 uur waarna revisiewerkzaamheden noodzakelijk zijn. Met het nieuwe blok kan tot een hoogte van 6.100 meter worden gevlogen. Het dieselblok komt begin 2012 op de markt.

Solar Impulse De Solar De door zonnecellen gevoede Solar Impulse maakte in mei 2011 de eerste Impulse buitenlandse vlucht. Het toestel arriveerde na vertrek uit het Zwitserse maakt zich op Payerne na een vlucht van 13 uur op Brussels Airport. Het vluchtverloop voor de lan- was live via internet te volgen en via de smartphone app 'Solar Impulse ding op de Inventing the Future'. Vanaf Brussel vloog het toestel in 16 uur door naar luchthaven Parijs waar het te gast was op de 49ste Paris Airshow. Vervolgens keerde van Brussel. het vliegtuig na een vlucht van 12,5 uur terug naar Zwitsterland. Teledyne in Chinese handen Teledyne Technologies Incorporated heeft Teledyne Continental Motors (TCM) verkocht aan het Chinese staatsbedrijf AVIC Interna- tional. Continental Motors is sinds 1929 actief in het zuigermotor aangedreven segment met motorvermogens tussen de 100 en 350 pk. TCM sloot ook een licentieovereenkomst met de Franse diesel- fabrikant SMA om de SMA SR305-dieselmotor als TD-300 versneld te introduceren op de Amerikaanse markt. De verkoop van Conti- nental Motors moet nog worden goedgekeurd door de Amerikaan- se overheid.

Terrafugia Het prototype van Terrafugiaʼs Transition Roadable Aircraft (TRA) is door de Ameri- kaanse overheid goedgekeurd voor gebruik op de openbare weg. Deze vliegende auto beleefde haar luchtdoop op 18 maart 2009 en moet eind 2011 ook door de Amerikaan- se luchtvaartautoriteiten gecertificeerd zijn. Door het hoger toegestane gewicht van 650 kg (een Special-Light Sports Aircraft mag maximaal 599 kg wegen) konden een aantal extra voorzieningen probleemloos worden gerealiseerd. Volgens Terrafugia kan de TRA dankzij een ho- Het prototype van ger startgewicht worden voorzien van een kooiconstructie, een Terrafugia’s Transition kreukelzone, airbags en een ballistisch parachutesysteem. Daar- Roadable Aircraft mee moet de TRA de meest veilige Special-Light Sports Aircraft (S- (TRA) is door de Ame- LSA) worden die er te koop is. In de zomer van 2011 werd tevens rikaanse overheid een krediet verleend van 25 miljoen dollar om de productie op te goedgekeurd voor starten. gebruik op de openbare weg. Xtreme Air De Duitse vliegtuigbouwer Xtreme Air heeft het EASA-typecertificaat op zak voor de Sbach 342. Het tweepersoons toestel is een puur sport/aerobatic-vliegtuig dat belastingen van plus en min 10G aankan. De Sbach 342 is ʻstate of the artʼ, heeft een ʻcarbon monocoqueʼ-fra- me en wordt aangedreven door een zescilinder boxermotor van 315 pk. Het toestel haalt een topsnelheid van ruim 340 km/u en kan bij hoge snelheid een rol maken van 400 graden per seconde. Xtreme Air bouwt ook een eenper- soons aerobatic, de Sbach 300. Beide vliegtuigen zijn ontworpen door Philipp Steinbach, een oudgediende van Extra Aircraft die tien jaar geleden voor zichzelf begon.

De Sbach 342 is Europees gecertificeerd.

108 Ontwikkelingen Helikopters

AgustaWestland

AW139M AgustaWestland (AW) heeft een militaire versie geïntroduceerd van de AW139-helikopter, de AW139M. Het toestel zal worden aangeboden aan de Amerikaanse luchtmacht die op zoek is naar een nieuwe middelzware helikopter die voor verschillende operationele doeleinden kan worden ingezet. De tweemotorige AW139M zal ingericht worden volgens de eisen De Agusta- die zijn vastgelegd in het zogenoemde Common Vertical Lift Support Pro- Westland gram. Het toestel krijgt onder meer een versterkt landingsstel, infraroodca- AW139M mera en de mogelijkheid zich op meerdere manieren tegen eventuele wordt de mili- bedreigingen te beschermen. In offensief opzicht kan de AW139M worden taire versie uitgerust met raketten en mitrailleurs. Tevens zullen zelfdichtende brand- van de popu- stoftanks en gepantserde stoelen worden aangebracht. De AW139M zal laire AW139. worden gebouwd in de AW-fabriek in het Amerikaanse Philadelphia. AW189 De Agusta- AugustaWestland introduceerde tijdens de Paris Airshow 2011 de AW189. Westland Deze tweemotorige helikopter wordt aangeboden in de klasse tot 8 ton en AW189 is moet in 2013 gecertificeerd zijn. Het toestel is ontwikkeld op basis van de uit- afgeleid van komsten van marktonderzoek onder helikoptergebruikers in de offshore de in 2007 industrie. De AW189 is afgeleid van de in 2009 geïntroduceerde tweemotori- geïntrodu- ge AW149. De nieuwe helikopter krijgt General Electric CT7-2E1 turboshaft- ceerde motoren en gaat plaatsbieden aan achttien passagiers. De ʻgearboxʼ wordt AW149. (foto daarbij zodanig ontworpen dat die bij een oliestoring nog een half uur kan Ruud Vos) draaien zonder vast te lopen. Door te werken met eenvoudig te plaatsen extra brandstoftanks wordt de inzetbaarheid van het toestel aanmerkelijk ver- groot. In de digitaal uitgevoerde cockpit worden vier grote displays geplaatst voor de noodzakelijke vliegen (motor)systeem informatie. De AW189 zal met een automatische piloot worden uitgerust (vier assen) en geschikt zijn voor vluchten op zowel zicht, als onder instrumentomstandigheden met één piloot. AugustaWestland zal zowel een Synthetic Vision als een Enhanced Vision System installeren om de vlieger een optimaal omgevingsbewustzijn te bieden tijdens nachtvluchten en onder slechte zichtomstandigheden.

Berkut De Russische helikopterfabrikant Berkut heeft tijdens de internationale luchtvaartbeurs MAKS 2011 in Moskou de Berkut VL geïntroduceerd. De nieuwe helikopter biedt plaats aan twee personen, krijgt een maximaal startgewicht van 750 kg en wordt aangedreven door een 147 pk sterke ConverVAZ-benzinemotor. Gesproken wordt over een maximale snelheid van 174 km/u bij een vliegbereik van 380 kilometer. Het toestel met coaxi- aal aangedreven hoofdrotor wordt volgens Berkut door het toepassen van autobenzine goedkoper in gebruik dan de ook in Rusland populaire Robins- on R22 en R44. Ook is het toestel door het ontbreken van een staartrotor gemakkelijker te vliegen. Daardoor wordt een eventuele overstap naar grotere helikopters met een coaxiale aandrijving, zoals de Kamov Ka-32 of Ka- 226, verkleind. De helikopter moet eind 2012 voor het eerst vliegen, waar-

110 De Russische na het toestel vanaf 2013 leverbaar wordt. Berkut richt hiervoor in de Cen- Berkut VL traal- Russische stad Tolyatti een nieuwe productielijn in, waar tot vijftien heeft een helikopters per maand kunnen worden gebouwd. Westerse klanten kun- coaxiale nen de Berkut VL aanschaffen met een Amerikaanse Lycoming O-320 hoofdro- motor voor ongeveer 130.000 dollar, bijna de helft van de aanschafprijs tor.(Foto Kees van een Robinson R22. Met een Russische motor is de helikopter onge- Otten) veer een kwart van deze prijs.

In 2011 werd Eurocopter de duizendste Eurocopter EC135 c/n 1.000 EC135 afgele- Eurocopter heeft in 2011 de duizendste EC135-helikopter afgeleverd. Het verd. toestel was bestemd voor de ADAC, de Duitse evenknie van de ANWB, die na levering van de helikopter over een vloot van 51 Eurocopters van de types BK117, EC145 en EC135 beschikt. Het jubileummodel werd in het Duitse Donauwörth overgedragen in het bijzijn van de premier van de Beierse deelstaat. De ADAC is een trouwe klant van Eurocop- ter. De organisatie kocht bijna veertig jaar geleden de eerste BO105, gevolgd

111 door de BK117 in 1984. In 1996 verschenen de eerste EC135ʼs op het hulpverleningstoneel. Sindsdien heeft de ADAC ruim 550.000 uur gevlogen. De 31 EC135ʼs waren hiervan goed voor meer dan 95.000 uur. Helikopterpilo- ÖAMTC, de Oostenrijkse collega van de ANWB en ADAC, tekende in ten maken in 2011 zelfs het honderdduizendste vlieguur op dit type. De Oostenrijkse toenemende organisatie vliegt sinds 2000 met een vloot van 28 als luchtambulance mate gebruik ingerichte EC135ʼs waarmee jaarlijks vijftienduizend vluchten uitgevoerd van geavanceer- worden. Daarbij probeert de ÖAMTC binnen een kwartier na oproep ter de simulators plaatse te zijn. Sinds 1983 is de ÖAMTC in Oostenrijk actief. Haar eerste om thuis te helikopter was een AS355F, de Christophorus 1. De EC135 kwam in raken op een 1997 in dienst. Met de huidige vloot van 28 helikopters waren tot en met nieuw type 2011 meer dan tweehonderdduizend ambulancemissies gevlogen. helikopter.

EC225 FFS Eurocopter heeft in het Schotse Aberd- een een EC225 Full Flight Simulator (FFS) in gebruik genomen. De in het North Sea Service Centre geplaatste trainingsfaciliteit is er mede op verzoek van helikopteroperator CHC Helicop- ters geplaatst. De keuze voor Aberdeen was volgens de fabrikant een logisch gevolg van het feit dat CHC jaarlijks tot 800 uur gebruikt maakt van EC225- simulators. De helikopteroperator wil bovendien alle eigen wereldwijde trai- ningsbehoefte op één locatie onder- brengen. Ook het feit dat vanuit Aberd- een een zeer groot aantal olie- en gas- productieplatforms op de Noordzee bediend worden, speelde een rol bij het vestigingsbesluit. Bovendien bevinden zich 55 van de 99 EC225ʼs die hiervoor gebruikt worden op Britse bodem. De overige Super Puma/EC225ʼs bevinden zich in Noorwegen (31), Nederland (8) en Denemarken (5). Eurocopter overweegt tevens een FFS van de nieuwe tweemotorige EC175 in Aberdeen te installeren.

Dauphin c/n 1.000 Eurocopter heeft het duizendste exemplaar van de tweemotorige AS365 Dauphin helikopter afgeleverd. Het be- treffende toestel, een AS 365 N3, werd in ontvangst genomen door de Indiase helikopteroperator Pawan Hans die in maart 2010 zeven Dauphins bestelde. De AS365 N3 is de modernste versie

112 De Eurocop- in de Dauphin-reeks van Eurocopter. De helikopter heeft een vliegbereik ter AS365 van 650 km en kan 4 ton vracht vervoeren. Het toestel heeft twee Arriel Dauphin is al 2C-turboshafts, waarmee onder extreem hoge temperaturen tot 40° Celsi- tientallen us nog met maximaal startgewicht kan worden opgestegen. De Dauphin is jaren in pro- sinds de jaren 70 op de markt en in gebruik bij meer dan driehonderd klan- ductie. ten in 69 landen. Met de inmiddels 35 toestellen tellende Dauphin-vloot van Pawan Hans was eind 2011 meer dan 375.000 uur gevlogen.

De EC145 EC145 Kazachstan biedt plaats Eurocopter en Kazakstan Engineering hebben een joint venture geformali- aan negen seerd waardoor het mogelijk wordt de tweemotorige EC145 in Kazakstan passagiers. te assembleren en op verzoek van klanten aan te passen. De intentieverklaring hiervoor werd eind 2010 getekend. In het verlengde van de joint venture gaf het ministerie van Defensie van Kazak- stan eind 2010 te kennen 45 EC145ʼs te willen ontvangen die tot 2016 gefa- seerd geleverd moeten worden. De EC145 biedt plaats aan negen passagiers. Het toestel is uitgerust met twee 770 pk sterke turboshaftmotoren die het toestel een kruissnelheid van ruim 240 km/u geven. Het vliegbereik ligt rond de 680 kilometer.

113 Robinson Helicopter Company Robinson Oprichter Frank Robinson van de Robinson Helicopter Company (RHC) Helicopter heeft in 2011 de leiding overgedragen aan zoon Kurt die sinds 1987 bij maakt drie RHC werkt. De inmiddels tachtigjarige grondlegger besloot met terugtre- verschillende den te wachten tot het moment waarop de ontwikkeling van de nieuwe helikopter- R66 bijna was afgerond. Dit toestel werd eind 2007 geïntroduceerd. In types. tegenstelling tot de R22 en R44 is de R66 niet uitgerust met een benzinemotor maar met een lichte Rolls-Royce 300 turboshaft van 225 pk. De R66 is leverbaar in een 2+3 configuratie met een leeggewicht van 581 kg en Russian Heli- een maximaal startgewicht van 1.225 kg. De nuttige lading bedraagt met copters brengt volle tanks 420 kg bij een kruissnelheid van 222 km/uur. Frank Robinson de trainingsfa- legde in 1973 de basis voor een betaalbaar helikopterconcept dat resul- ciliteiten op teerde in de komst van de tweepersoons R22. In 1990 werd daaraan de een hoger R44 toegevoegd die plaatsbiedt aan vier personen. Van beide typen zijn plan met nieu- grote aantallen verkocht. Eind augustus 2011 stond de teller van alle we geavan- Robinson-heliʼs op 9.905 stuks. In 2012 kan Robinson derhalve ongetwij- ceerde simu- feld een feestje bouwen met de levering van de 10.000ste helikopter. lators.

Russian Helicopters Russian Helicopters en het Russische onderzoekscentrum CSTS Dinamika gaan samenwerken bij de ontwikkeling, bouw en certificatie van een nieuwe generatie helikoptersimulators. Deze worden ontwikkeld conform de eisen die gesteld worden aan zogenoemde ʻtechnical training unitsʼ en zijn bedoeld

114 om piloten te trainen voor verschillende operationele rollen. CSTS Dinami- ka is al betrokken bij de bouw van moderne vluchtsimulators en bouwde in de vestiging van Mil in Moskou simulators voor zowel civiel als militair gebruik voor onder meer acht verschillende Mil-helikopters. Ook wordt Dinamika betrokken bij de bouw van een simulator voor de in 2010 aangekondigde Ka-52 helikopter.

Turbomeca Turbomeca gaat ruim driehonderd Turbomeca Ardiden 3G-turboshaftmotoren leveren voor gebruik in de nieuwe Kamov Ka-62. De helikopter wordt ontworpen voor het vervoer van twaalf tot veertien passagiers. In vrachtuitvoering zal er 2,5 ton lading mee kunnen. Kamov ziet voor de helikopter een aantal taken in de olie- en gasindustrie. Ook wordt gedacht aan inzetbaarheid bij zoek- en reddingsacties en VIP-taken. De fabrikant zal de Ka- 62 standaard uitrusten met voorzieningen om ijsvorming te voorkomen. Ook is een ingesloten staartrotor voorzien en zal meer dan de helft van de helikopter uit composietmaterialen bestaan. De Kamov Ka-62 moet in 2014 gecertificeerd zijn.

Sikorsky

X2 De experimentele Sikorsky X2-helikopter heeft in 2011 zijn laatste vlucht De experi- voltooid. De helikopter vestigde in het najaar van 2010 een wereldrecord in mentele de gewichtsklasse tot 3.500 kg met een snelheid 482 km/u (260 kts). Het Sikorsky X2 met contraroterende rotorbladen uitgeruste toestel heeft in totaal 22 uur tekende in gevlogen. Sikorsky zegt met de X2 voldoende informatie te hebben verza- 2010 een meld om te beginnen met de ontwikkeling van een grotere, militaire uitvoe- wereldsnel- ring. De bewapende verkenningsvariant wordt geproduceerd onder de heidsrecord naam S-97 Raider (zie ook het hoofdstuk Ontwikkelingen militaire lucht- op. vaart). S-300C Deze Sikorsky Sikorsky werkt aan een elektrische variant van de S-300C helikopter. Hier- S-300C is uit- mee wil de fabrikant in het zogenoemde Project Firefly ervaring opdoen. gerust met Het toestel krijgt een 190 pk sterke elektromotor, een motorcontroller van een elektro- producent US Hybrid, Gaia-lithiumbatterijen en een aangepaste cockpit motor. met geïntegreerde lcd-monitor. De ombouwwerkzaamheden worden uitgevoerd door Eagle Aviation Technologies.

116 De Zwitserse Swisshelicopter SH09 SKYe SH09 is Het onbekende Zwitsers bedrijf Marenco Swisshelicopter verraste eind specifiek is 2010 de luchtvaartwereld met de onthulling van de SKYe SH09. Marenco ontworpen is feitelijk geen vliegtuigbouwer, maar een studie- en ontwerpbureau dat voor vluchten subsystemen ontwikkelt voor andere vliegtuigbouwers. Een vermeend gat in hooggele- in de markt leidde in 2009 tot het ontwerp van de SKYe SH09 die specifiek gen, warme is ontworpen voor vluchten in hooggelegen, warme gebieden. Daar wordt gebieden. de helikopter gepositioneerd in het 2,5 ton-segment. De vijf hoofdrotorbla- den zijn vervaardigd uit composietmateriaal, terwijl de staartrotor is ondergebracht in een behuizing. De cabine van de SKYe is vervaardigd uit crashbestendig composietmateriaal en biedt plaats aan acht personen. De piloot krijgt de beschikking over een volledig digitale Sagem Avionics-cockpit. Door de platte cabinevloer kan de helikopter snel van rol veranderen. Naast passagiersvervoer wordt gedacht aan vracht- of medische vluchten. De grote dubbele deur aan de achterzijde en de hooggeplaatste staart maken het aan boord schuiven van twee brancards mogelijk. Het toestel krijgt een 1.000 pk sterke Honeywell HTS900-2 turboshaft met een tweek- anaals-FADEC. Deze aandrijfbron maakt een snelheid mogelijk van 270 km/u bij een vliegbereik van 800 kilometer. De SH09 zal in Zwitserland worden gebouwd. De certificatie wordt in 2012 verwacht, waarna de eerste leveringen in 2014 volgen.

117 Ontwikkelingen militaire luchtvaart

Airbus Military

A400M Grizzly Airbus voerde in 2011 een agressief testprogramma uit waarbij door vijf tot Grizzly omgedoopte A400ʼs ruim 1.000 van de in totaal 3.700 te vliegen testuren voltooiden. Ook wordt een niet vliegend prototype gebruikt voor het uitvoeren van belastingsproeven. De A400M moet een opvolger worden van de Lockheed C-130 Hercules. In totaal zijn er nu 180 A400Mʼs besteld door Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Spanje, België, Luxemburg en Turkije. De deelnemende landen bereikten op 5 november 2010 een definitief akkoord over de manier waarop de sterk uit de hand gelopen ontwikkelingskosten evenredig over de deelnemers worden verdeeld. De A400M Grizzly kan 116 paratroopers vervoeren die bij een snelheid van ongeveer 200 km/u het toestel verlaten. Ook kan lading in volle vlucht aan parachutes worden gedropt. Airbus Milita- CASA C295 ry voert een De Egyptische luchtmacht heeft bij Airbus Military drie C295-transport- agressief certi- vliegtuigen besteld. Dit toestel, oorspronkelijk een ontwerp van het Spaan- ficatietraject se CASA dat bij Airbus is ingelijfd, moet vanaf 2011 geleverd worden. uit met vijf Egypte wordt daarmee een nieuwe Airbus-afnemer van het middelzware A400M Grizz- transporttoestel. Ook de luchtmacht van Ghana is een nieuwe klant. Het ly’s. Op de land tekende in 2011 voor twee C295ʼs. De C295 kan dankzij twee 2.645 foto wordt pk sterke turbopropmotoren een kruissnelheid aanhouden van 480 km/u met minimale bij een vliegbereik van maximaal 4.300 kilometer. Het toestel biedt plaats snelheid aan meer dan zeventig bewapende militairen, terwijl in de vrachtuitvoering opgestegen. De A400M Grizzly ruim 9 ton lading vervoerd kan worden. Airbus Military verkocht tot op kan 116 paratroop- heden 87 C295's aan dertien gebruikers in elf landen. Negen hiervan ers vervoeren. hebben in totaal 47 CN235/C295's in Maritime Patrol Aircraft-uitvoering besteld. De marine van Chili ontving in 2011 de eerste voor De C295 is een onderzeebootbestrijding ingerichte C295 anti-submarine warfare ter succesvol export- vervanging van de sterk verouderde Bréguet Atlantics en P-3 Orions product. uit de jaren 60. CASA C212-400 Er zijn bijna Airbus Military heeft in 2011 een CASA C212-400 transportvliegtuig afge- 500 C212’s leverd bij het Thaise ministerie van landbouw. Deze levering vormt onder- verkocht. deel van een order voor twee toestellen. De nieuwe aanwinsten krijgen speciale apparatuur waarmee regen kan worden opgewekt. Het tweede toestel moest eind 2011 worden geleverd. Beide toestellen zullen worden toegevoegd aan de bestaande vloot van elf C212ʼs. Ook Vietnam ontving in 2011 twee van drie bestelde gemoderniseerde toestellen. De vliegtuigen hebben een laadruim met een volume van 22 kubieke meter en kunnen 2,8 ton vracht vervoeren. Dankzij twee 925 pk sterke Allied Signal-turbopropmotoren is met de van oorsprong Spaanse C212ʼs een kruissnelheid mogelijk tot 360 km/u bij een vliegbereik van ruim 1.900 kilometer. Ook de Thaise luchtmacht vliegt met een duo 212ʼs. Airbus Military verkocht tot op heden 477 C212ʼs aan 92 militaire en civiele klanten.

KC-30 Voyager Het eerste voor de Royal Air Force (RAF) bestemde Airbus A330 Multi Role Tanker Transport (MRTT)-tankvliegtuig is in de loop van 2011 afgeleverd op de Britse luchtmachtbasis RAF Boscombe Down. Daar is het toestel als KC-30 Voyager te boek gesteld. Het vliegtuig werd door het Air- Tanker-consortium beschikbaar gesteld aan de RAF. Het Britse ministerie van Defensie bestelde in het kader van het Future Strategic Tanker Air- craft-programma in 2004 veertien A330 MRTT's. Aangesloten bij het Air- Tanker-consortium zijn EADS, Cobham, Rolls-Royce, Thales en VT Aero- space. Na levering worden de A330ʼs door de Britse luchtmacht onder- houden, daarbij geholpen door het Duitse onderhoudsbedrijf Lufthansa Technik. Vanaf 2001 moeten de MRTTʼs de vloot van 26 TriStarʼs en VC10ʼs bij de RAF vervangen. De Royal Australian Air Force (RAAF)

120 De Airbus kreeg medio 2011 ook haar eer- A330 MRTT ste van vijf bestelde MRTTʼs. wordt bij de Dat toestel werd formeel over- Engelse Lucht- gedragen op de Australische macht de KC- luchtmachtbasis Amberley. 30 Voyager Het vliegtuig was bij Qantas Defence Services in Brisbane gereed genoemd en gemaakt voor operationeel gebruik, maar werd teruggevlogen naar Europa kan in de om de puntjes op de i te zetten. In 2011 vloog ook de eerste van drie door lucht bijtan- de Verenigde Arabische Emitraten bestelde MRTTʼs. De tankmogelijkhe- ken via slan- den van deze A330 kunnen op verschillende manieren worden benut: via gen onder de slangen onder de vleugels, via een slang aan de achterzijde van de romp vleugels, via of via het uitschuifbare Airbus Military Aerial Refuelling Boom System. De een slang aan A330 MRTT kan zelf in de lucht worden bijgetankt via het zogenoemde de achterzijde Universal Aerial Refuelling Receptacle Slipway Installation-systeem. van de romp of via een uitschuifbare Alenia Aermacchi vulpijp. C-27J Spartan Mexico heeft vier C-27J Alenia Spartan-transportvliegtuigen besteld. De toestellen moeten eind 2012 geleverd zijn. De Spartan heeft een maximaal startgewicht van 31,8 ton en kan 11,5 ton lading vervoeren. Als troepentransportvliegtuig biedt het toestel plaats aan 68 militairen en 2 loadmas- ters. In medevac-uitvoering kunnen er 36 patiënten op stretchers mee en zes verpleegkundigen. Bij het maximale startgewicht volstaat een baan-

121 lengte van 580 meter. Het vliegbereik ligt rond 1.850 kilometer en de maxi- Mexico mum kruissnelheid bedraagt 580 km/uur. De Spartan is sinds 2001 in pro- bestelde in ductie en wordt onder meer gebruikt door de luchtmachten van Amerika, 2011 vier Bulgarije, Griekenland, Italië en Litouwen. Ook Roemenië en Marokko C-27J Spar- plaatsten orders, waardoor er inmiddels 83 Spartans verkocht zijn. tan-transportvliegtuigen. SF 260 Alenia Aermacchi heeft vier door de Filippijnse luchtmacht bestelde SF- De Filippijnen 260F trainingsvliegtuigen afgeleverd. Het kwartet maakt deel uit van een hebben veer- order van veertien SF-260ʼs die eind 2011geleverd moeten zijn. De toe- tien SF 260’s stellen worden op de Filippijnen bij Aerotech Industries Philippines geas- besteld voor sembleerd, nadat ze in onderdelen vanuit Italië zijn verscheept. Door pro- trainingsdoel- blemen met contracten liepen de eerste leveringen echter twee jaar ver- einden. Het nationale traging op. De SF-260ʼs vormen een aanvulling op de bestaande trainings- demoteam vloot die bestaat uit tien Cessna T-41 trainingsvliegtuigen. De tweeper- van de Ver- soons SF-260 is uitgerust met een zescilinder Lycoming-motor van 260 pk. enigde Arabi- Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van ruim 400 km/u bij een vliegbe- sche Emiraten reik van ongeveer 2.000 kilometer. vliegt met aangepaste Aermacchi MB-339 Aermacchi Alenia Aermacchi heeft de laatste vier aangepaste Aermacchi MB-339 trai- MB-339’s. ningsvliegtuigen afgeleverd bij het nieuwe National Aerobatic Team van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE). Dit team vertegenwoordigt de VAE in 2011 internationaal onder de naam Al Fursan (De Ridders). De fabrikant kreeg ook de opdracht om zes MB-339Aʼs om te bouwen die al in de Emi- raten vlogen. Alenia Aermacchi verwijderde de tiptanks, paste de brandstofsystemen aan en monteerde rookgenerators. Deze zullen uiteindelijk de kleuren rood, groen en zwart uitstoten, de kleuren van de vlag van de VAE.

T-346A Alenia Aermacchi heeft begin 2011 twee van in totaal zes door Italië bestelde M-346 trainingsvliegtuigen aan het publiek voorgesteld. De eenmotorige jets zullen bij de Italiaanse luchtmacht als T-346A gaan vliegen. Bei- de toestellen gaan eerst naar een experimenteel squadron in Pratica di Mare. Daar wordt de inzetbaarheid ervan geëvalueerd. In de loop van

123 De Alenia Aermacchi M- 346 heet bij de Italiaanse luchtmacht T- 346A.

2011 volgden ook de andere vier toestellen. De Italiaanse luchtmacht ziet De AVX de geavanceerde eenmotorige T-346A als een goede opstap naar de vier- Transformer de en vijfde generatie gevechtsvliegtuigen. Gelijktijdig met de roll-out werd moet kunnen een begin gemaakt met de productie van de eerste van twaalf voor de rijden en luchtmacht van Singapore bestemde M-346ʼs. vliegen.

AVX Het Amerikaanse bedrijf AVX Aircraft Company heeft gere- ageerd op het verzoek van het Amerikaanse Defense Advan- ced Research Projects Agency (DARPA) om met een voorstel te komen voor een tactisch vervoermiddel dat zowel kan rijden als vliegen. Dit nieuwe voertuig moet onder de code- naam Transformer ontwikkeld worden. Datgene wat DARPA voor ogen staat, is een tactisch voertuig voor de Amerikaanse strijdkrachten dat niet alleen verticaal kan starten of landen, maar ook de eigenschappen van een terreinwagenheeft. Over land moet dit voertuig

124 een bereik krijgen van zoʼn 400 km bij een snelheid van 120 km/u op de weg en 50 km/u in ruw terrein. Daarnaast moet een vliegsnelheid mogelijk zijn van ongeveer 250 km/u op een hoogte van circa 3 km met een nuttige lading van ruim 500 kilogram. Het voorstel van AVX beantwoordt naar eigen zeggen aan die eisen. Bovendien duurt het schakelen van land- naar vluchtmodus niet meer dan 60 seconden en is het coaxiale rotoraan- drijfsysteem efficiënter dan traditionele systemen. Terrafugia wordt via een omweg betrokken bij dit project van DARPA vanwege de ervaring die men er al heeft met de inmiddels vliegende Transition Roadable Aircraft. Dit toestel staat op het punt in productie te worden genomen. (Zie ook het hoofdstuk Ontwikkelingen kleine luchtvaart).

Bell Helicopter De door Bell Helicopter uitgevoerde verbeteringen aan de AH-1W helikopter hebben de zegen gekregen van de Amerikaanse marine. De marine acht de opgewaardeerde helikopter volledig operationeel inzetbaar. Bell mag daardoor onder het zogenoemde H-1 Upgrade Program tot 2019 mogelijk 189 helikopters van dit type opwaarderen tot AH-1Z Cobra. De helikopters krijgen nieuwe composiet rotorbladen, waarbij de oude twee- Bell mag bladige kop vervangen wordt door een exemplaar met vier bladen. Ook mogelijk 189 neemt het aantal rotorbladen bij de staartrotor toe tot vier, terwijl tevens helikopters een nieuwe transmissiekast wordt aangebracht. Daarnaast wordt de cock- opwaarderen pit op een hoger plan getild, waarbij de analoge instrumenten vervangen tot AH-1Z worden door beeldschermen. Daarnaast krijgt de helikopter een verbeterd Cobra. landingsstel. Boeing Australië wil een zesde C-17 Globemaster II Boeing C-17 Australië heeft een exportverzoek ingediend bij de Amerikaanse overheid Globemaster voor de voorgenomen aankoop van een zesde C-17 Globemaster III-trans- III; India portvliegtuig voor de Australische luchtmacht. Het toestel zal worden uitge- bestelde er rust met vier Pratt & Whitney F117-PW-100 motoren en een systeem om zelfs tien. met behulp van infrarood maatregelen tegen aanvallen te kunnen nemen. Onderdeel van het contract wordt ook de levering van onderdelen en het trainen van zowel vliegers als grondwerktuigkundigen. Het toestel zal worden gestationeerd op de luchtmachtbasis Amberley waar ook de andere Australische Globemasters sinds eind 2006 hun thuisbasis hebben. Ook India wil het toestel en bestelde er in de loop van 2011 tien.

Super Hornet Boeing mag voor de Amerikaanse marine 66 F/A-18E/F Super Hornets en 58 EA-18G Growlers bouwen. De vliegtuigen zullen onder meer worden ingezet tijdens operaties vanaf de elf vliegdekschepen waarover de U.S. Navy beschikt. De EA-18G Growler is ontwikkeld voor taken op het gebied van elektronische oorlogsvoering. Het toestel is een doorontwikkeling van de Block II Super Hornet en is uitgerust met Airborne Electronic Attack- avionica. Het vliegtuig gaat de EA-6B Prowler aflossen die al sinds 1971 in dienst is.

126 De Amerikaanse Cessna marine bestelde Cessna heeft een order in de wacht gesleept voor de levering van enke- in 2011 tientallen le tientallen eenmotorige trainingsvliegtuigen. De toestellen zijn bestemd extra F/A-18E/F voor de Afghaanse strijdkrachten in opbouw. Met de order is een bedrag Super gemoeid van 85,5 miljoen dollar. Cessna mag zes zuigermotor aange- Hornets. dreven T-182T toestellen leveren en 26 Caravans met een turbopropmotor van het type C208B. Ook de levering van zes simulators is onder- Cessna leverde in deel van het contract, evenals de training van Afghaanse instructeurs. 2011 de laatste De Amerikaanse strijdkrachten helpen de Afghanen bij de wederopbouw bestelde Caravans van hun defensie. Cessna leverde in 2011 ook de laatste van in totaal af aan Brazilië. 58 door de Braziliaanse overheid bestelde Caravans af. Cirrus Aircraft De T-53A is Cirrus Aircraft gaat 25 eenmotorige vliegtuigen van het type SR20 leveren een voor aan de Amerikaanse luchtmacht. Met de order is een bedrag gemoeid van militair ruim 6 miljoen dollar. De toestellen zullen als trainingsvliegtuig worden gebruik ingezet bij de basisopleiding van de U.S.Air Force. Eenmaal in overheids- aangepaste dienst krijgen de toestellen de militaire typeaanduiding T-53A. De vliegtui- Cirrus gen worden geleverd met airbags in de riemen, Cirrus Perspective-cockpit SR20. en het Cirrus Airframe Parachute System. Ook wordt de cockpit voorzien van een versterkte kooiconstructie. De T-53Aʼs gaan op Academy Airfield in Colorado Springs bij het 557th Flying Training Squadron de geleasde vloot van eenmotorige Diamond DA40ʼs aflossen.

Daher-Socata Daher-Socata heeft de eerste van 27 te moderniseren en in Franse over- heidsdienst vliegende TBM 700 turboprops afgeleverd. De TBMʼs krijgen onder meer een digitale G1000-cockpit, een digitale automatische piloot en een flight data recorder. Gelijktijdig wordt ook het meubilair in de cabine vervangen. Tijdens een eerdere moderniseringsronde werd het chemische zuurstofsysteem vervangen door een systeem met vrij vallende zuurstof- maskers. De 27 TBM 700ʼs zijn ondergebracht bij de luchtmacht (15), de landmacht (10) en bij het CEV Flight Test Center (2). De door Daher-Soca- ta ontwikkelde missievariant van de TBM is goedgekeurd door de Europe- se luchtvaartautoriteiten. Daardoor mag de Franse fabrikant zowel de TBM 700 en TBM 850 uitrusten met missieapparatuur, zodat de toestellen ingezet kunnen worden als militair en civiel observatie- of verkenningsvliegtuig. De door Daher ontwikkelde Intelligence, Surveillance en Reconnaissance-

128 versie is uitgerust met vier door giroʼs gestabiliseerde sensoren, elektra-optische systemen en lasertoepas- singen. Deze bevinden zich in een intrekbare console die binnen een half uur kan worden aangebracht of verwijderd. In de cabine bevindt zich een eveneens verwijderbare console met monitor voor de operator.

De door Daher- EMALS Socata ontwikkel- De Amerikaanse marine voert proeven uit met een nieuw lanceersys- de missievariant teem voor vliegtuigen die vanaf vliegdekschepen opereren. Hierbij is de van de TBM700 traditionele stoomkatapult vervangen door elektromagnetische velden. is goedgekeurd Het systeem wordt door de marine omschreven als EMALS, een afkor- door de Europese ting van Electromagnetic Aircraft Launch System. Naar alle waarschijn- luchtvaartautori- lijkheid zal EMALS voor het eerst worden aangebracht op het vliegdek- teiten. schip Gerald R. Ford dat rond 2015 in de vaart moet komen. De U.S. Navy voert al sinds 2004 proeven uit met alternatieven voor de traditionele lanceersystemen.

In de toekomst worden vliegtuigen niet langer met een stoomkatapult van vliegdekschepen gelanceerd.

129 Embraer

AMX Embraer mag in opdracht van de Braziliaan- se luchtmacht 43 eenmotorige AMX- gevechtsvliegtuigen moderniseren. De eerste serie toestellen moet vanaf eind 2012 geleverd worden. Embraer gaat bij de AMX onder meer de elektronische systemen aanpassen en verouderde apparatuur vervangen. De Braziliaanse luchtmacht besloot acht jaar geleden al tot een moderniseringsronde en vliegt sinds het begin van de jaren 90 met dit van oorsprong Italiaanse vliegtuig. Het toestel is ontworpen voor het verlenen van luchtsteun en het uit- De AMX voeren van grondaanvallen en wordt in Brazilië aangeduid als A-1. wordt in Bra- zilië aange- KC-390 duid als A-1. De Argentijnse regering gaat mogelijk deelnemen aan de ontwikkeling van het nieuwe KC-390 transportvliegtuig en wil in het verlengde daarvan zes toestellen kopen. Argentinië is het vijfde land dat wil participeren in het KC-390 programma. Eerder tekenden Chili, Colombia, Portugal en Tsje- chië soortgelijke intentieverklaringen. Inclusief een intentieverklaring van de Braziliaanse luchtmacht voor 28 KC-390ʼs staan er voorgenomen be- De lucht- stellingen voor zestig KC-390ʼs in de boeken. macht van Indonesië Super Tucano bestelde in Indonesië heeft voor haar luchtmacht acht Super Tucanpʼs besteld die 2011 acht vanaf 2012 geleverd worden. Bij de order is de training van piloten en Super technici en de levering van reserveonderdelen inbegrepen. De toestellen Tucano’s. zullen onder meer worden ingezet voor training, onderscheppingsvluchten en observaties. De vliegtuigen worden voorzien van infraroodsensoren, lasergestuurde richtapparatuur en radioʼs waarmee tevens datalink-com- municatie kan plaatsvinden. Indonesië gaat met de Super Tucanoʼs de verouderde vloot van OV-10 Broncoʼs vervangen. De Super Tucano is een goed verkopend exportproduct. In totaal heeft Embraer 180 (Super) Tucanoʼs aan acht klanten verkocht.

Euro Hawk De bij Northrop Grumman gebouwde Euro Hawk is medio juli 2011 na een trans-Atlantische vlucht in Europa geland. Het onbemande toestel steeg op vanaf de Amerikaanse luchtmachtbasis Edwards Air Force Base voor een non-stopvlucht naar de Duitse vliegbasis Manching. Rond 2016 moet de Euro Hawk in Duitsland de sinds 1972 operationele Breguet Atlantic aflossen. De Atlantics werden in de loop van 2010 van de operationele sterkte gehaald. De Euro Hawk heeft een lengte van 13,5 meter en een De onbeman- spanwijdte van 35,4 meter. Het vliegtuig is uitgerust met een Allison Rolls- de Euro Hawk Royce AE3007H-turbofan. Het toestel haalt een kruissnelheid van 660 voltooide een km/u op een vlieghoogte van circa 20 kilometer en kan maximaal 36 uur trans-Atlanti- non-stop vliegen waarbij een afstand van 24.985 kilometer wordt afgelegd. sche vlucht Euro Hawk is een joint venture tussen Northrop Grumman en EADS Def- tussen Ameri- ence & Security, die bij de ontwikkeling van het nieuwe toestel samen- ka en Duits- werkten. Het toestel is afgeleid van de RQ-4 Global Hawk en zal worden land. uitgerust met zogenoemde geavanceerde SIGINT-missieapparatuur. Eurocopter De bewapende EC645 EC645 is Eurocopter heeft tijdens de Dubai Helishow 2010 een mock-up van de afgeleid van EC645 aan het publiek gepresenteerd. Het nieuwe tweemotorige toestel is de EC145. afgeleid van de EC145 en is geschikt voor verschillende militaire taken. Vol- gens Eurocopter neemt de tactische inzetbaarheid van de EC645 toe, als er gebruik wordt gemaakt van het door de fabrikant ontwikkelde Stand Alone Weapon System. Dit systeem omvat onder meer een missiecomputer die informatie koppelt aan de voor een bepaalde taak gekozen bewapening. De informatie is afkomstig van infraroodcameraʼs, laser en aan de helm van de piloten gemonteerde richtapparatuur.

EC120/NHE De Franse vliegopleider HeliDax heeft in iets meer dan een jaar 20.000 uur gevlogen met de nieuwe Eurocopter EC120/NHE-opleidingstoestellen. Privé-opleider HeliDax mag sinds begin 2008 van het Franse ministerie van Defensie zorgdragen voor de basisopleiding tot helikopterpiloot op de Zuid- Franse basis Dax. HeliDax heeft de beschikking over 36 EC-120B Colibriʼs waarvan er dagelijks 32 beschikbaar staan voor lesdoeleinden. De toestellen vervingen er de Gazelle SA341 en SA342 waarmee de luchtvaartafdeling van de Franse landmacht jaren heeft gevlogen. De militaire basisopleiding wordt gevolgd door gemiddeld veertig leerlingen. Daarvan studeerde in 2011 de eerste lichting af, waaronder een aantal uit België afkomstige piloten.

132 De Franse Lakota vliegopleider De Amerikaanse landmacht heeft opnieuw tientallen UH-72A Lakota-heli- HeliDax heeft kopters besteld bij EADS North America. Hiermee is het aantal te leveren de beschik- Lakotaʼs opgelopen tot 219. De landmacht is in hoog tempo bezig de snel king over 36 verouderende OH-58 en UH-1 helikopters uit te faseren en te vervangen EC-120B Coli- door de van de civiele Eurocopter EC145 afgeleide Lakota. Uiteindelijk bri’s. moeten er rond 2015 in totaal 345 Lakotaʼs rondvliegen bij de Amerikaan- se landstrijdkrachten en vijf bij de marine.

EC725 Eurocopter heeft via dochterbedrijf Helicópteros do Brasil (Helibras) de eerste drie EC725-transporthelikopters afgeleverd aan de Braziliaanse strijdkrachten. De levering vormt onderdeel van een in 2008 gesloten contract voor vijftig EC725ʼs. Het trio is ingericht volgens de standaardspecifi- caties en is gebouwd in Frankrijk. De vijftig helikopters zullen evenredig over de luchtmacht, marine en landstrijdkrachten worden verdeeld. De EC725 is de meest recente versie van de Eurocopter Cougar. Het tweemotorige toestel heeft een hoofdrotor met vijf bladen en is in staat 11 ton vracht te vervoeren bij een maximale vluchtduur van 5,5 uur. Helibras zal in 2012 beginnen met de productie van de overige 47 helikopters in een nieuwe fabriek in het Braziliaanse Itajubá.

133 Hawker Beechcraft De AT-6 is de bewapende AT-6 trainer uitvoering van Hawker Beechcraft Corporation (HBC) heeft het T-6 trainingsvliegtuig op het populaire tournee gestuurd langs verschillende Afrikaanse landen. Het toestel vloog T-6 training- eind 2010 van de thuisbasis Wichita via Algerije, Gabon, Angola en Nami- vliegtuig. bië naar de militaire beurs African Aerospace & Defense Expo 2010. HBC leverde sinds 2000 ruim vijfhonderd T-6A/B Texan II-trainingsvliegtuigen af, bij onder meer de Amerikaanse luchtmacht en marine. Ook de luchtmachten van Griekenland en Israël gebruiken het toestel, terwijl de NAVO het toestel in Canada inzet voor opleidingsdoeleinden. Een nieuwe afnemer wordt de luchtmacht van Irak die met de fabrikant ook afzetmogelijk- heden ziet voor de AT-6. Dit toestel is ontworpen om zowel opleidingsta- ken en verkenningsvluchten als aanvalsmissies uit te voeren. De eenmotorige turboprop is afgeleid van de T-6A/B. De AT-6 krijgt met het oog op missietaken een versterkte cockpit, meerdere sensoren, datalinkmoge- lijkheden en verschillende ophangpunten voor externe lading. Het toestel krijgt een bereik van meer dan 1.500 kilometer, waarbij het op geringe hoogte een kruissnelheid kan aanhouden van ruim 500 km/uur.

Avenger Cobham Aviation Services heeft vier Beechcraft King Air B350ERʼs overgedragen aan de Royal Navy. Daar zullen de toestellen onder de naam Avenger het restant van de sterk verouderde British Aerospace Jetstream T2ʼs aflossen. De vier King Airs zijn ondergebracht op de Britse marineba- sis Culdrose en worden ingezet voor vliegtraining, alsmede het oefenen met tactische sensoren. Ook worden ze ingezet voor zoekacties op zee. De toestellen hebben een geavanceerde zoekradar en verschillende moderne communicatiesystemen.

134 De Avenger JSF is een voor Northrop Grumman heeft de bouw afgerond van het middenstuk van de marinegebruik eerste van twee voor Nederland bestemde F-35 Joint Strike Fighter (JSF)- aangepaste testvliegtuigen. Het centrale rompdeel verhuisde vervolgens naar de King Air fabrieken van Lockheed Martin, waar het tot een volwaardig toestel wordt B350ER geassembleerd. Dit toestel was de tweede F-35 voor een internationale klant. Eerder werkte Northrop Grumman al aan een Britse JSF. De versie Medio 2011 voor Nederland is van het type F-35A waarmee alleen conventionele starts werd de bouw en landingen mogelijk zijn. Lockheed Martin biedt ook F-35's aan die verti- voltooid van caal kunnen starten en landen. En voorts een type dat speciaal voor vlieg- het middenstuk van de eerste voor Nederland bestemde JSF.

135 In de zomer van 2011 werden (op land) de eerste katapultproeven uitgevoerd met een voor de Ame- rikaanse marine bestemde F-35C. dekschepen is bedoeld. Of Nederland daadwerkelijk overgaat tot het vervangen van de F-16 door de F-35 is nog niet duidelijk. Nederland blijft in ieder geval tot 2019 met de F-16 vliegen, maar bestelde in april 2011 wel een tweede testtoestel. Korea Aero- KAI space Indus- De luchtmacht van Indonesië heeft bij Korea Aerospace Industries (KAI) tries introdu- zestien T-50 Golden Eagle-trainingsvliegtuigen besteld. Het eerste toestel ceerde in moet in 2012 geleverd worden en in Indonesië de trainingsvliegtuigen van 2011 een het type BAE Hawk 53 vervangen. De supersonische T-50 is door KAI in bewapende samenwerking met het Amerikaanse Lockheed Martin ontwikkeld. Het versie van de vliegtuig is ontworpen om piloten te trainen die met de vijfde generatie T-50.

136 De Kaman gevechtsvliegtuigen zoals de F-35 gaan vliegen. De toestellen krijgen Ge- Aerospace neral Electric F404-turbofans. De T-50 kan voorzien worden van verschil- K-Max kan lende soorten bewapening, waaronder lucht-luchtraketten. Daarmee kan onbemande het ook de rol van een licht aanvalsvliegtuig vervullen. Behalve KAI waren missies uit- ook het Britse BAE Systems en het Italiaanse Alenia Aermacchi in de race voeren. met respectievelijk de eenmotorige Hawk T2/128 en M-346. Van Oost- Europese zijde dongen het Tsjechische Aero Vodochody met de L-159 en de in Rusland geproduceerde Yakovlev Yak-130 mee.

K-Max Lockheed Martin en Kaman Aerospace mogen in opdracht van de Ameri- kaanse marine twee onbemande K-Max vrachthelikopters en drie grondstations bouwen die in 2011 geleverd moesten worden. Het contract is een uitvloeisel van succesvol verlopen proeven die in opdracht van het U.S. Marine Corps werden uitgevoerd. De onbemande K-Max helikopter bleek in staat om binnen een door de marine vereist schema van zes uur, twee retourvluchten van elk 300 kilometer uit te voeren met een lading van bijna 700 kilogram. Onderdeel van het testprogramma was tevens het autonoom vervoeren van ruim 1.500 kg samengestelde lading die op drie verschillende vooraf geprogrammeerde punten moest worden gelost. Wanneer alle tests naar tevredenheid zijn verlopen, zullen de toestellen worden ingezet voor het bevoorraden van troepen in afgelegen gebieden in Afghanistan.

137 Lockheed Martin MD Helicop- Zuid Korea heeft vier Lockheed Martin C-130J Super Hercules-toestellen ters sleepte besteld die in 2014 geleverd moeten worden. Onderdeel van het contract een forse mili- is tevens een twee jaar durend onderhoud en de training van piloten en taire order in technici. De door Korea bestelde vliegtuigen worden geleverd in verlengde de wacht voor uitvoering. De C130ʼs gaan bij de Koreaanse luchtmacht de oudere H-ver- de MD 530F sies vervangen.

MD Helicopters MD Helicopters heeft een contract in de wacht gesleept voor de levering van zes eenmotorige MD 530F-helikopters aan het Amerikaanse leger. Ook is een optie genomen op 48 toestellen. De helikopters zijn bestemd voor de opleiding van Afghaanse piloten die er op de Afghaanse basis Shindand hun opleiding op krijgen. Alle 54 helikopters moeten in principe de komende vier jaar geleverd worden. De eenmotorige MD 530F is uitgerust met een 650 pk sterke Allison 250-C30 turboshaftmotor. Daarmee kan de helikopter een kruissnelheid halen van ruim 240 km/u bij een vliegbereik van ruim 380 kilometer.

Russian Helicopters Het Russische helikopterconglomeraat Russian Helicopters heeft de zes in 2010 door Peru bestelde Mi-171Sh-helikopters geleverd. De levering van het tweemotorige toestel was mogelijk dankzij medewerking van het Rus- sische staatsexportbureau Rosoboronexport. Peru sloot in 2010 een contract voor de levering van de zes militaire transporthelikopters. Het land wil

138 De Mi-171Sh de toestellen inzetten voor onder meer het bestrijden van drugstranspor- is een multi- ten. De helikopters zijn in Ulan Ude in Rusland gebouwd en werden per functionele Antonov An-124 transportvliegtuig naar Peru vervoerd. De middelzware transportheli- Mi-171Sh kan 4 ton vracht of 37 militairen vervoeren. De civiele variant kopter. biedt plaats aan 24 passagiers. Het toestel kan met een maximaal startgewicht van 12 ton ook worden ingezet als ambulancehelikopter en kan dan twaalf patiënten op stretchers vervoeren. Met de Mi-171Sh is een kruissnelheid mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik van 610 km zònder, of 1.065 km mèt extra brandstoftanks. Er zijn tot op heden meer dan 120 Mi- 171Sh helikopters aan buitenlandse klanten geleverd.

Mitsubishi Heavy Industries Mitsubishi Heavy Industries (MHI) mag in opdracht van het Japanse ministerie van Defensie veertig UH-60J helikopters leveren. Deze zullen onder licentie van de Amerikaanse helikopterfabrikant Sikorsky worden gebouwd. De toestellen zijn bestemd voor de Japan Air Self Defense Force (JASDF) die ze gaat inzetten voor zoek- en reddingsoperaties. Bij de JASDF gaat de UH-60J oudere door MHI gebouwde heliʼs vervangen. De helikopters krijgen onder meer voorzieningen om in de lucht bijgetankt te kunnen worden. Ook wordt satellietcommunicatie mogelijk en wordt een anti-botssysteem geïnstalleerd. MHI heeft sinds 1988 in opdracht van het Japanse ministerie van Defensie 226 Sikorsky H-60 helikopters in licentie gebouwd die voor verschillende doeleinden worden gebruikt.

139 PAK FA/T-50 De Sukhoi De Russische luchtmacht wil na 2015 mogelijk zestig Sukhoi T-50ʼs in PAK FA/T-50 gebruik nemen als opvolger van de MiG-29 en Sukhoi Su-27. Het nieuwe is een geavan- gevechtsvliegtuig wordt door fabrikant Sukhoi omschreven als vijfde gene- ceerd ratie PAK FA (Prospective Airborne Complex of Frontline Aviation). Het gevechtsvlieg- toestel zal naar verwachting vanaf 2015 operationeel inzetbaar zijn en tuig van de wordt uitgerust met een geavanceerde radar en een zogenoemde ʻelectro- vijfde genera- nic pilotʼ-cockpit die de werkdruk van de piloot moet minimaliseren. De tie. PAK FA/T-50 krijgt twee AL-41F turbofans met elk een maximale stuwdruk van 155 kN. Tijdens de eerste vlucht (op 29 januari 2010) werden echter minder sterke krachtbonnen gebruikt vanwege nog niet opgeloste ontwik- kelingsproblemen met de motoren. De operationele missieduur zal ruim 3 uur bedragen, wat resulteert in een vliegbereik van 4.000 tot 5.000 km op een maximale hoogte van 20 kilometer. Er wordt uitgegaan van een maximale snelheid van 2.100 km/u (Mach 2,0) en een klimsnelheid van 350 m/seconde. De Sukhoi krijgt een maximaal startgewicht van 20 ton en kan verschillende vormen van bewapening meenemen tot een maximum van 7.500 kilogram. India, dat met de Russen samenwerkt bij de ontwikkeling van het geavanceerde toestel, is in principe bereid 250 Sukhoi T-50ʼs af te nemen voor haar eigen luchtmacht.

Pilatus

PC-7 De luchtmacht van Botswana heeft bij Pilatus vijf PC-7 MkII-turboproptrai- ners besteld die in de loop van 2013 geleverd moeten worden. De toestellen zijn bestemd ter vervanging van de PC-7ʼs waarmee Botswana sinds 1990 vliegt.

140 Pilatus begon in 2011 met de levering van de eerste van 25 door de Verenigde Arabische Emiraten bestelde PC-21’s.

PC-21 Pilatus Aircraft is in 2011 begonnen met de levering van de eerste van 25 door de Verenigde Arabische Emiraten in 2009 bestelde PC-21 turboprop- Saab heeft trainingsvliegtuigen. Het contract voorziet tevens in de levering van onder- een tot mili- delen en grondapparatuur. Het geavanceerde vliegtuig heeft een digitale tair ob- cockpit met displays voor zowel de piloot als de instructeur. De voorste servatievlieg- piloot heeft de beschikking over een head up display (HUD). Hiervan wor- tuig omge- den de gegevens in de achterste cockpit op een scherm gepresenteerd. Het bouwde toestel is in staat een snelheid aan te houden van 600 km/uur. De Emiraten Saab 2000 zijn na Zwitserland en Singapore het derde land dat de PC-21 gaat inzetten verkocht aan als militair trainingsvliegtuig. De Zwitserse luchtmacht vliegt sinds 2008 met een niet zes PC-21ʼs en heeft er twee bijbesteld. Bij de Zwitsers worden de toestel- nader len ingezet binnen het Jet Pilot Training System-programma. Leerling- genoemde piloten die deze opleiding voltooien, stromen direct door naar de F/A-18 klant. onderscheppingsjager.

SAAB Saab heeft een tot militair observatievliegtuig omgebouwde Saab 2000 verkocht aan een niet nader genoemde klant. Het toestel wordt voorzien van de door Saab Microwave Systems ontwikkelde Erieye-apparatuur. Erie- ye bestaat uit een oppervlaktera- dar, een missiesysteem en een uitrusting voor elektronische oorlogsvoering. De bij Saab Aero- tech omgebouwde 2000's heb-

141 ben een missieduur van 9 uur. De Pakistaanse luchtmacht was met een order voor vijf met Erieye-apparatuur uitgeruste Saab 2000ʼs de eerste afnemer van dit vliegtuigtype. Met Erieye uitgeruste toestellen van het type Saab 340 zijn al in gebruik bij de overheden van Brazilië, Griekenland, Mexico en Zweden. Ook Thailand en de Verenigde Arabische Emiraten bestelden recent een Saab 340 die met Erieye zal worden uitgerust.

Sikorsky Meerdere landen bestelden MH-60R Seahawk in 2011 de De Deense marine wil twaalf Sikorsky MH-60R Seahawk-helikopters aan- MH-60R schaffen om in te zetten voor zoek- en reddingsacties. Ook zullen de toe- Seahawk. stellen worden gebruikt voor het opsporen en bestrijden van onderzeebo- Sikorsy lever- ten. Sikorsky zal bij de bouw hulp krijgen van Lockheed Martin, Raytheon de in 2011 en General Electric om de helikopters op operationele standaard te bren- ook twee S- gen. De Deense marine beschikte in 2011 over acht Westland Super Lynx varianten aan Mk.90B-helikopters die aan vervanging toe zijn. Het Australische ministe- de marine van rie van Defensie wil het toestel ook, en bestelde 24 MH-60R Seahawk Thailand Romeo-helikopters. Die order werd formeel gesloten door de Amerikaanse (afgebeeld).

142 marine die de toestellen na ontvangst zal overdragen aan Australië. Een orderbedrag is niet bekend gemaakt. De Romeoʼs zijn bestemd voor de inzet vanaf minimaal acht marineschepen. De toestellen gaan zestien verouderde S-70B-2 helikopters vervangen waarmee thans gevlogen wordt. De eerste Romeo moet in 2014 geleverd worden. Ook India is op zoek naar een vervanger voor de maritieme Westland Sea King WS-42 helikopters, waarvan het land er nog 29 in gebruik heeft. De nieuwe toestellen moeten ook ik India vanaf schepen kunnen worden ingezet voor zoek- en reddingacties en onderzeebootbestrijding.

S-97 Raider De S-97 Rai- Sikorsky zal twee prototypes van de S-97 Raider bouwen in het kader van der kan wor- het Armed Aerial Scout-programma van de Amerikaanse strijdkrachten. den gebouwd De strijdkrachten zijn op zoek naar een lichte, bewapende verkenningshe- dankzij de likopter en klopten in maart 2010 bij Sikorsky aan voor meer infor- door Sikorsky matie over dit nieuwe toestel. De Raider gaat plaatsbieden aan twee pilo- opgedane ten en zes bewapende militairen. Volgens Sikorsky is het toestel daarbij in ervaringen het voordeel in vergelijking met andere helikopters, omdat het sneller, met de X2- wendbaarder en stiller zal zijn. Naar verwachting zullen beide prototypes in helikopter. 2014 voor het eerst vliegen.

143 Tweede leven voor Fokker 100

Van de 278 Fokker 100ʼs die tussen 1988 en 1996 op Schiphol-Oost gebouwd zijn, is een groot gedeelte nog steeds in actieve dienst. Grote Fok- ker 100-gebruikers, zoals KLM en Avianca, zijn echter bezig de toestellen uit te faseren of hebben aangekondigd dat te doen. Daardoor komen grote aantallen Fokkers beschikbaar die in aanmerking komen voor een tweede leven als vrachtvliegtuig. Het Amerikaanse bedrijf Phoenix Aero Solutions (PAS) speelt daarop in en wil in 2012 de Fokker100Freightship al op de markt brengen. PAS nam een bij Air France Regional uitgefaseerde Fokker 100 over. Dit toestel arriveerde eind 2010 in Kansas, waarbij de romp ervan werd gebruikt om er een grote vrachtdeur in aan te brengen. Deze zogenoemde Large Utility Door (LUD) wordt aan de linker voorzijde van het toestel aangebracht en wordt 3,40 meter lang en 1,83 meter hoog. Ook wordt de vloer verlaagd en versterkt. Na deze ingrijpende operatie biedt het tot Fokker100Freightship omgedoopte toestel plaats aan elf LD3-containers of aan vijf tot zes grotere containers. Voor het gemakkelijk verplaatsen van vracht door het toestel, komt er een optionele rollervloer beschikbaar, evenals bevestigingspunten voor het vastzetten van vracht. Afhankelijk van wensen van de gebruiker, zal Kevlar-bekleding worden toegepast om beschadigingen aan boord zo veel mogelijk te voorkomen. Voor het onverwacht en ongewenst verschuiven van de lading zorgen horizontale netten. Deze moeten bestand zijn tegen een zwaartekrachtversnelling tot 9G. Dit is een eis van de Amerikaanse en Europese luchtvaartdiensten FAA en EASA voor Classe E-freighters. Ge- mikt wordt op een laadvermogen van 12 tot 14 ton. PAS had medio 2011 contracten getekend voor de levering van drie Fokker100Freightships, met opties op nog eens zes stuks.

Combi De ‘boven- PAS overweegt tevens een Fokker100Combi te ontwikkelen. Naast vracht tallige’ Fok- gaat dit toestel plaatsbieden aan maximaal vijftig passagiers. Deze komen ker 100 van achterin het toestel te zitten; de voorzijde van de romp wordt gereserveerd Air France voor het vervoer van vracht. De Fokker100Combi zal worden voorzien van Regional. een grote vrachtdeur aan de voorzijde en een passagiersdeur aan de achterzijde. Er hebben zich inmiddels oliemaatschap- pijen en mijnbouwbe- drijven uit Afrika, Australië en Brazilië gemeld die interesse hebben in deze variant. In de pijplijn zit tevens een (optionele) ʻonboardʼ-vrachtlift die gebruikt kan worden voor het laden of lossen van vracht op vliegvelden die niet over de noodzakelijke voorzieningen beschikken.

De Rolls-Royce Tay 650-motoren worden na revisie opnieuw in de markt aangeboden.

De ontmanteling is volledig waarbij ook het isolatiemateriaal tussen cabinepane- len en de romp is verwijderd.

De Fokker100Freightship krijgt niet alleen een grote vrachtdeur, maar ook een rompstructuur en een verlaagde en versterkte bodem.

De romp wordt voorbereid op de komende aanpassing. Alles wat (nog) bruikbaar is, wordt verkocht. Na ombouw biedt de F100Freightship plaats aan elf LD3-containers.

Schematische voorstelling van de inrichting van de Fokker100Combi.

146 Ontwikkelingen in Nederland

Amsterdam Airlines Hoewel Amsterdam Airlines in 2011 een derde geleasede Airbus A320 aan de vloot toevoegde, eindigden de operaties van de luchtvaartmaatschappij op 31 oktober 2011 abrupt. Naar verluidt zou de maatschappij te kampen hebben met financiële problemen door onder meer het wegvallen van enkele grote opdrachten en de economische crisis. Amsterdam Airlines voerde sinds 2009 geregelde vluchten uit naar bestemmingen in Turkije en Marokko. Ook werd het bedrijf regelmatig ingezet door andere ondernemingen wanneer die met capaciteitstekorten kampten. De maatschappij vloog verder in opdracht van touroperators in binnen- en buitenland naar bestemmingen in onder meer Israël, Marokko, Egypte, Turkije en Irak. Binnen de oorspronkelij- Amsterdam ke plannen zou de vloot van Amsterdam Airlines zijn doorgegroeid naar zes Airlines vliegtuigen in 2013. voegde een derde Airbus ArkeFly A320 toe aan ArkeFly heeft in 2011 de eerste van drie relatief jonge Boeing 767-300ER's de vloot, in ontvangst genomen. Het voormalige Thomson Airways-toestel uit 2000 maar staakte werd door de brandweer van Schiphol ceremonieel verwelkomd. De 767- op 31 okto- 300ER heeft een modern interieur, een nieuwe cabine-indeling en 'blended ber 2011 winglets'. Kort daarop verscheen naast het nieuwe toestel de oude Boeing alle vluchten. 767 die teruggaat naar de leasemaatschappij in Frankfurt. Dit toestel vloog (Foto Cor eerder bij Air Holland en de Exel Aviation Group en is ruim vijf jaar een van van Gent) de werkpaarden van de maatschappij geweest.

147 Surseance Aviodrome Wisseling van Het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op Lelystad Airport vroeg de wacht: kort voor het ter perse gaan van dit jaarboek surseance van betaling aan. deze relatief Het personeel van het luchtvaartmuseum werd op 7 november 2011 van nieuwe deze aanvraag op de hoogte gesteld, waarna een bewindvoerder werd Boeing 767- aangesteld. 300ER loste Het museum kwam in financieel zwaar weer terecht door zowel tegenval- bij ArkeFly lende bezoekcijfers als het sterk teruglopen van het aantal boekingen voor een oudere evenementen. Hoe groot de tekorten waren, werd niet bekend gemaakt. versie af die De Aviodrome reorganiseerde in 2010 al fors, maar desondanks bleven de terugging naar financiële lasten zo hoog, dat het museum voortdurend in geldnood zat. de leasemaar- KLM en Schiphol bleken als deelnemende partijen uiteindelijk niet langer schappij. bereid er extra geld in te stoppen. (Foto Rob Door de surseance liep de gemeente Lelystad het risico 1,5 miljoen euro Somsen/ te moeten betalen aan schuldeisers van het museum omdat de gemeente Luchtvaart- zich in 2003 garant stelde voor de uitbreiding van het museum. Ook de nieuws) plannen rond het Holland Aviation House (informatie, educatie, evenementen en museumfunctie) kwamen door de surseance op losse schroeven te staan. Het was bij het ter perse gaan van deze editie nog niet duidelijk wat er met de collectie van het museum ging gebeuren. Volgens de Aviodrome werden gesprekken gevoerd met mogelijke investeerders of overnamekandi- daten en zou het museum gewoon openblijven.

148 Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome kampte met tegenvallende omzetcijfers. (Foto Aviodrome)

Corendon Dutch Airlines Corendon Dutch Airlines (CDA) is de ʻNederlandse takʼ van het Turkse Corendon Corendon Airlines. De op 28 april 2011 opgerichte maatschappij ontving Dutch Airlines een splinternieuwe Boeing 737-800 die naar Cornelis Haga werd ver- (CDA) is de noemd. Haga was rond 1600 de eerste ambassadeur van de Republiek ‘Nederlandse der Verenigde Nederlanden in het Ottomaanse Rijk (de voorloper van het tak’ van het huidige Turkije). Kort daarna had de eerste commerciële vlucht plaats naar Turkse Coren- en van Rotterdam-The Hague Airport. CDA voert vluchten uit voor Coren- don Airlines. don Vliegvakanties. De eerste vluchten gaan naar Turkije, Macedonië, (Foto Cor Egypte en Marokko. Eind 2011 zou ook Israel in het vluchtschema worden van Gent) opgenomen. CHC Helicopters De PH-NZD is De Sikorsky S-61 PH-NZD is in 2011 met pensioen gegaan. Deze grootste in 2011 na offshore-helikopter in Nederland voerde kort voor de jaarwisseling veertig jaar 2010/2011 een retourvlucht uit tussen Den Helder Airport en een gaspro- met pensioen ductieplatform op de Noordzee. ʻZulu Deltaʼ was in 1971 de eerste offsho- gegaan. re-helikopter die vanuit Nederland vloog, en vervoerde sindsdien zoʼn 800.000 passagiers, voornamelijk medewerkers van booreilanden en productieplatforms op de Noordzee. Het toestel vloog in veertig jaar bijna 33.000 uur, waarbij ruim 77.000 landingen werden gemaakt. De PH-NZD heeft niet alleen vanuit Den Helder, maar ook vanuit Ierland, Spanje en Noorwegen offshore-vluchten uitgevoerd. In Kroatië (Zagreb) vloog het toestel tijdelijk voor de Verenigde Naties. In Nederland vervoerde het de paus en leden van het Koninklijk Huis. De vloot van CHC Helicopters Netherlands telde ooit acht S-61Nʼs.

Dakterras Schiphol De voormalige KLM Cityhopper Fokker 100 (PH-OFE) is op 31 mei 2011 met een hijskraan op het panoramaterras van Schiphol geplaatst. Het toestel is sindsdien gratis toegankelijk voor het publiek dat er massaal een kijkje komt nemen in de cabine en cockpit. Volgens Luchthaven Schiphol maakten in de zomer van 2011 meer dan 150.000 mensen gebruik van deze mogelijkheid. De Fokker 100 maakte op 19 februari 2010 zijn laatste vlucht en vloog achtereenvolgens voor Inter Canadian, Air UK, KLM uk en KLM Cityhopper.

150 Een uitgefaseerde Fokker 100 op Schiphol bleek een onver- wachte publiekstrekker. (Foto’s Maurits Niemeijer)

Dutch Dakota Association De in 1944 gebouwde DC-3 Dakota PH-PBA heeft tussen 1947 en 1961 als regeringstoestel gevlogen, waarna het in 1975 in handen kwam van het Aviodome op Schiphol. Z.K.H. Prins Bernhard koesterde daarbij de wens dat het vliegtuig weer luchtwaardig zou worden. De op 7 april 1995 door een aantal vliegvrienden opgerichte Stichting Prins Bernhard Alpha leidde er toe dat dit mogelijk werd. Na restauratie werd het toestel in 1998 in gebruik gegeven aan de Dutch Dakota Association (DDA). Op 13 november 2006, precies 70 jaar na het in dienst komen van de DC-3, her- haalde de KLM haar eerste Dakota-vlucht met de PH-PBA met als bestemming Parijs-Le Bourget. Op 31 juli 2007 tekenden de KLM en de DDA een overeenkomst over de instandhouding van het voormalige rege- ringsvliegtuig. Martin Schröder en DDA-oprichter Anne Cor Groeneveld onthulden op 7 december 2010, de zevende verjaardag van H.K.H. Prin- ses Amalia, de nieuwe naam van de Dakota. Ze deden dat onder het toe-

151 De DC-3 PH-DDA kreeg in 2010 een nieuwe naam en werd vernoemd naar prinses Amalia (Foto Ruud Vos)

ziend oog van KLM-topman Peter Hartman en Aviodrome/DDA-directeur Jan Schaatsbergen. Gelijktijdig met de naam werd ook het nieuwe kleurenschema onthuld.

Denim Air Denim Air ging in februari 2010 failliet. Kort daarna maakte het bedrijf in sterk afgeslankte vorm een doorstart als Denim Air ACMI. Inmiddels is het bedrijf weer gegroeid. De vloot bestaat tegenwoordig uit een Fokker 100 Denim Air en vier Fokker 50ʼs. De Fokker 100 wordt sinds 2011 ingezet vanuit Slo- maakte in wakije waar namens Sirocco Aviation chartervluchten worden uitgevoerd 2010 een vanaf Bratislava naar Italië, Frankrijk en Griekenland in opdracht van ver- geslaagde schillende touroperators uit de Slowaakse regio. Voordat de Slowaakse doorstart operatie van start ging, leidde Denim Air op het Nederlandse hoofdkwartier (Foto Ruud lokaal cabinepersoneel op, om op de Fokker 100 te kunnen gaan vliegen. Vos). Fokker

Mexico Fokker Aerostructures gaat in Mexico een nieuwe fabriek neerzetten. Deze productiefaciliteit komt te staan in de stad Chihuahua. De fabriek gaat vliegtuigonderdelen maken voor grote opdrachtgevers van Fokker Aero- structures. De productie moest al in het

Dassault Aviation Fokker Aerostructures is via het Franse Dassault Aviation ook betrokken bij de bouw van de nieuwe super midsize-zakenjet (SMS) van Dassault. Fokker mag de staartsectie van de SMS ontwikkelen en bouwen. De Fokker Air- staartvlakken worden voorzien van lichtgewichtmaterialen die volgens Fok- craft Services ker mede kunnen worden ontwikkeld door de kennis die het Nederlandse (FAS) nam in bedrijf op het gebied van thermoplasten heeft. Het nieuwe toestel moet 2011 de vanaf 2016 inzetbaar zijn. Dassault Aviation en Fokker werken al samen. 1.111ste F-16 Fokker is verantwoordelijk voor de beweegbare vleugeldelen van de Das- Fighting Fal- sault Falcon 7X, het topmodel van de Franse fabrikant. Fokker Technolo- con onder gies gaat ook intensief samenwerken met de Chinese vliegtuigbouwer handen. Comac.

1.111 Fokker Aircraft Services (FAS) heeft in 2011 de 1.111ste F-16 Fighting Falcon onder handen genomen. Het toestel is van de Noorse luchtmacht en kwam naar Nederland voor een 300-uursinspectie. FAS is al bijna dertig jaar betrokken bij het onderhoud van F16ʼs uit onder meer Ne- derland, Denemarken en Portugal.

500ste staartsectie Fokker Aerostructures heeft de vijf- honderdste staartsectie voor een GV/G550-zakenjet afgeleverd bij de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Gulf- stream Aerospace. Fokker verwierf vijftien jaar geleden de eerste opdracht voor de levering van een der- gelijke sectie. Door de kwaliteit van het geleverde werk en de goede on- derlinge relatie kreeg Fokker in 2008 ook de opdracht structuurdelen voor de nieuwe Gulfstream G650-zakenjet te maken. Er wordt daarbij niet alleen gewerkt met een nieuwe generatie composietmaterialen, maar ook met nieuwe lastechnieken.

153 Fokker Spin Centennial Festival Op 1 septem- Op 30 augustus 2011 was het exact honderd jaar geleden dat de Neder- ber 1911 landse luchtvaartpionier Anthony Fokker met de Spin, zijn eerste vliegtuig- vloog Antho- model, boven Haarlem vloog. Dat was een korte proefvlucht, maar een ny Fokker met dag later maakte hij twee langere vluchten boven Haarlem. Op 1 septem- zijn Spin ber ging hij daar opnieuw de lucht. Toen steeg hij op vanaf een polder bij boven Haar- het Santpoorterplein, rondde de St. Bavokerk en landde in het Kleverpark. lem. Al deze vluchten hadden plaats naar aanleiding van de verjaardag op 31 augustus van koningin Wilhelmina. Vooral het rondje om de St.Bavo bezorgde Anthony Fokker landelijke bekendheid. Ook markeerde deze vlucht het begin van een bewogen periode uit de Nederlandse luchtvaart- geschiedenis en werd die gezien als een illustratie van modern onderne- merschap aan het begin van de 20ste eeuw. De St. Bavokerk opende in augustus 2011 haar deuren voor een speciale Fokker Spin-tentoonstelling. Ook werd een speciaal bier gebrouwen. De tentoonstelling verhuisde in het najaar naar de Aviodrome in Lelystad.

GA Terminal Schiphol-Oost Meerdere bedrijven hebben in 2011 onderdak gevonden in de nieuwe GA Terminal op Schiphol-Oost waar jaarlijks ongeveer 4.500 zakenjets worden afgehandeld. Bezoekers werden tot de ingebruikname van het nieuwe gebouw opgevangen in het verouderde Gebouw 106. Om aan de markten kwaliteitsvraag van de zakelijke passagier te kunnen blijven voldoen, realiseerde Schiphol Real Estate samen met VMX Architects een eigentijd-

154 Schiphol Real se terminal met een vloeroppervlak van 6.000 vierkante meter. Daarvan Estate reali- wordt 1.000 vierkante meter ingenomen door de terminal en lounges; seerde samen 4.000 vierkante meter is bestemd voor kantoren, terwijl het overige opper- met VMX vlak voor het parkeren van autoʼs is gereserveerd. Het gebouw is op duur- Architects de zame wijze ontwikkeld en er zijn verschillende andere energiebesparende nieuwe GA maatregelen getroffen. De representatieve gevel bestaat uit zilverkleurige Terminal op panelen en veel glas. Aan de platformzijde verfraait een 12 meter lange Schiphol- magenta-gekleurde luifel het geheel. Het nieuwe interieur past bij de uitstr- Oost. aling van het gebouw: efficiënt, uitnodigend en vernieuwend, maar tegelij- kertijd stijlvol en duurzaam. Die uitstraling is ook merkbaar in de parkeer- garage, bij de afhandeling en in de kantoren. De natuurstenen vloer bestaat uit driehoekige tegels waarbij de witte, grijze en zwarte tegels zo zijn gelegd dat er een oud-Hollands windmolenpatroon is ontstaan. De belang- rijkste gebruikers van de terminal zijn de afhandelingsmaatschappijen KLM, Aviapartner en Jetsupport. De kantoorruimte is inmiddels voor 50 procent verhuurd aan JetNetherlands en Nayak vliegtuigbeheer en vlieg- tuigonderhoud.

JetNetherlands Zakenjetoperator JetNetherlands voegde in 2011 de elfde zakenjet toe aan de in opdracht van derden beheerde vloot zakenjets. Het toestel, een Nederlands geregisterde Gulfstream G200, biedt plaats aan tien passagiers die met 850 km/u over een afstand van 6.000 kilometer vervoerd kunnen worden. Het in 2001 opgerichte bedrijf bouwde in de beginjaren aan een eigen vloot hoogwaardige zakenjets. Daarnaast werden in opdracht van derden vliegtuigen beheerd. Sinds de financiële crisis zijn de bakens verzet, waarbij eind 2009 besloten werd de eigen vliegtuigen af te stoten en zich te beperken tot het beheren en exploiteren van vliegtuigen

155 van derden. Ook werd besloten een van deze toestellen in Moskou te sta- JetNether- tioneren. In de achterliggende jaren werd een contract gesloten met Euro- lands voegde transplant (vervoer van medisch specialisten en donororganen), terwijl ook in 2011 deze radioactieve isotopen voor medisch gebruik worden vervoerd. Daarnaast Nederlands worden met een Piaggio Avanti-turboprop ambulancevluchten uitgevoerd. geregistreerde De bekende djʼs Tiësto en Armin van Buuren huurden gedurende de Gulfstream zomermaanden elk voor langere periode een zakenjet voor hun Europese G200 toe aan tournees. JetNetherlands bood tevens als eerste operator van privéjets in de vloot. Nederland klimaatneutrale vluchten aan voor haar passagiers. Hiervoor is een programma opgezet in samenwerking met GreenSeat dat de groene projecten gaat beheren. GreenSeat is onderdeel van de Climate Neutral Group.

KLM

KLM Cityhopper KLM cityhopper laat de Fokker 70-vloot voorzien van LED-cabineverlich- ting. Deze verlichting verbruikt niet alleen 20 procent minder energie dan TL-verlichting, maar is ook 8 kg lichter. Tevens is de levensduur langer en is er sprake van een betere lichtverdeling. Er worden 26 F70ʼs mee uitgerust.

De vloot van KLM werd uitgebreid met drie geleasde Airbus A330-300ʼs die ingezet worden naast de elf aanwezige 200-varianten. De A330-300 kan ruim 290 passagiers vervoeren, tegen ruim 240 in de A330-200. Ook

156 KLM bestelde werden er vijf Embraer E-190ʼs bijbesteld ter aflossing van de resterende vijf extra vijf Fokker 100ʼs. Daarmee groeit de vloot van de E-190ʼs naar 22 toestel- Embraers len. KLM Cityhopper heeft nu nog opties op twee extra E-190ʼs. De vlieg- van het type tuigen krijgen hun C-checks bij Martinair. Het overige onderhoud wordt uit- E-190. gevoerd door Nayak Aircraft Services.

Frituurvet KLM laat na de eerste geslaagde vlucht in juni 2011 vanaf september een Boeing 737 op de route Amsterdam-Parijs aftanken met afgewerkte frituur- olie. Deze biobrandstof is reukvrij dankzij bewerking door Dynamic Fuels en leidt tot vermindering van CO2-uitstoot en minimale negatieve impact op de biodiversiteit en de voedselvoorziening. De biobrandstof wordt op de markt gebracht onder de naam Used Cooking Oil.

Cariben Een opmerkelijk bericht verscheen begin mei 2011 in het Antilliaans Dag- blad. De krant meldde dat het op 9 mei 2011 op de kop af 75 jaar geleden was dat de KLM voor het eerst naar Bonaire vloog. Op 9 mei 1936 landde de Fokker F. XVIII 'Oriol' op een zanderige vlakte die dienst deed als vliegveld op het Caribische eiland. In datzelfde jaar voerde de KLM nog zestien vluchten uit tussen Curaçao en Bonaire. De eerste rechtstreekse door KLM uitgevoerde vlucht tussen Nederland en Bonaire had in 1991 plaats met een DC-10. Vanaf november 2011 vliegt de KLM dagelijks van Amsterdam naar Bonaire. Twee keer per week wordt de route uitgevoerd in combinatie met Curaçao en vijf maal in combinatie met Aruba.

157 Social media Klanten van de KLM kunnen via Facebook, Twitter en Hyves 24 uur per dag en zeven dagen per week met de luchtvaartmaatschappij in contact treden. KLM was een van de eerste luchtvaartmaatschappijen die deze service bood. 'Volgers' kunnen terecht met al hun vragen over hun reizen, zoals over bagage, stoelreservering en het omboeken van tickets. De maatschappij zet social media ook in voor marketingdoeleinden door het laatste KLM-nieuws te verspreiden en leuke acties aan te kondigen. Zo werden begin april 2010 Facebookfans wereldwijd uitgenodigd om met hun Facebook-profielfoto een Delfts blauw tegeltje met een inspirerende boodschap te maken voor plaatsing op een KLM-vliegtuig. Vanuit 154 landen werden er in totaal zoʼn 77.000 tegels ingestuurd. Uiteindelijk werden de 4.000 meest inspirerende “oud-Hollandse” tegeltjes afgebeeld op een Boeing 777-200. Deze actie leidde tot 50.000 extra ʻlikesʼ op de KLM-face- bookpagina en meer dan 450.000 ʻviewsʼ op YouTube.

Lelystad Airport Lelystad Airport (LA) heeft een plan ingediend om de verdere ontwikkeling tot zakenluchthaven op korte termijn mogelijk te maken. Het zogenoemde LA Plusplan omvat onder meer het aanzetten van het sinds 2000 aanwezige Instrument Landing Systeem (ILS) wat de gebruiksmogelijkheden ver- Lelystad Air- groot. Hiermee zou de luchthaven met de bestaande bezetting en baan- port is er alles lengte verdere groei van het verkeer mogelijk kunnen maken. Ook geeft aan gelegen het ILS aan lesbedrijven de mogelijkheid om op Lelystad Airport instru- om zo snel mentnaderingen te oefenen. Het plan was een reactie op de uitnodiging mogelijk vervan de minister van Verkeer en Waterstaat om met voorstellen te komen keersleiding te voor uitbreiding van de bevoegdheden. krijgen. Martinair Op 30 juni 2011 is in Natio- naal Luchtvaartpark Aviodro- me in Lelystad de Martinair- expositie geopend. Daarbij is aandacht geschonken aan de geschiedenis van de op één na oudste luchtvaartmaatschappij van Nederland. De expositie biedt ook een overzicht van de wijze waarop Martinair het vliegen voor het grote publiek populair en bereikbaar heeft gemaakt, waarbij de mens achter Mar- tinair centraal staat. Hoogte- punt van de tentoonstelling is de De Havilland Dove waarmee Martinʼs Air Charter in de periode 1958-1966 vloog. In de Aviodrome Martinair vloog in haar laatste maanden als passagiersmaatschappij nog in Lelystad werd naar vijf bestemmingen in het Caribisch gebied: Aruba, Curaçao, de een speciale Dominicaanse Republiek, Mexico en Cuba. Eind oktober 2011 beëindig- expositie gewijd de Martinair de passagiersvluchten en ging daarna als luchtvrachtspe- aan Martinair. cialist door. Het afscheid werd opgeluisterd met een eerbetoon aan Mar- De expositie tin Schröder, de oprichter en naamgever van de luchtvaartmaatschappij. werd geopend De ”rode” maatschappij (vanwege haar huiskleur) nam in stijl afscheid door Martin van de passagiers. Iedereen die Martin heet, maakte bij Martinair kans Schröder. (Foto op een gratis ticket. Maar liefst 10.000 Martins schreven zich in, en daar- Roger Soupart) uit werden 25 winnaars geselecteerd die elk twee tickets naar het Cari- bisch Gebied kregen.

Martinair voerde op 31 oktober 2011 de allerlaatste passagiersvlucht waarbij met dit toestel een afscheidsronde langs de Nederlandse vliegvelden werd gemaakt. (Foto Maurits Niemeijer) Multi Pilot Simulations De luchtvaart zal naar verwachting de komende twintig jaar flink groeien waardoor ook de behoefte aan piloten sterk zal toenemen, in het bijzonder in de ʻemerging marketsʼ. De Interna- tionale Vereniging van Lucht- vaartmaatschappijen IATA gaat daarbij zelfs uit van een behoefte aan circa 350.000 nieuwe vliegers in de periode tot 2026. Om deze groei aan te kunnen, moet de opleidingsinfrastructuur echter uitgebreid en verbeterd worden. Het Mainport Innova- tion Fund (MIF), een gezamen- lijk investeringsfonds van KLM, Schiphol Group, TU Delft en Rabobank, MPS biedt gaat met het oog daarop investeren in Multi Pilot Simulations BV (MPS). twee typen MPS is een innovatieve ontwikkelaar van vliegtuigsimulators die in Neder- simulators land is gevestigd. Het bedrijf wil in de eerste plaats tegemoetkomen aan aan: voor de een behoefte van vliegscholen door betaalbare ʻflight training devicesʼ van Boeing 737- hoge kwaliteit te bouwen. Het gaat hierbij om zogenoemde ʻfixed-baseʼ NG en de simulators, dat betekent dat er geen bewegend onderstel nodig is. Op Airbus 320. deze manier biedt MPS aan vliegscholen de mogelijkheid betere opleidin- gen te verzorgen, dan wat op basis van de huidige infrastructuur mogelijk is (deze bestaat vaak nog uit simulators voor propellertoestellen). MPS biedt twee typen simulators aan: de Boeing 737-NG en Airbus A320, toestellen waarop nieuw opgeleide piloten vaak hun carrière starten. In de toekomst kunnen nog andere typen worden ontwikkeld als daarvoor marktvraag ontstaat.

NG Aircraft De Europese Mededingingsautoriteit heeft in de zomer van 2011 het ont- wikkelingskrediet goedgekeurd dat het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie eind november 2010 aan Rekkof/NG Aircraft ver- leende. Daardoor komt de ontwikkeling van de Fokker 100 Next Genera- tion (F-100NG) in een stroomversnelling. NG Aircraft heeft hangende deze goedkeuring niet stilgezeten, maar samen met diverse Nederlandse inge- nieursbureaus het technische ontwerp van het vliegtuig verder uitgewerkt. Het bedrijf staat daarbij op het punt een bestaand Fokker 100-prototype om te bouwen en te voorzien van nieuwe motoren, winglets en systemen. Dit toestel moet omstreeks september 2013 gereed zijn. De F-100NG wordt volgens NG Aircraft het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene regionale verkeersvliegtuig ter wereld. Het brandstofverbruik wordt 18% lager dan die van de beste huidige concurrent. En dat alleen geeft al een exploitatie die op jaarbasis 800.000 dollar goedkoper is. De ontwikkelingskosten voor de Fokker 100NG liggen op 610 miljoen euro en dat is slechts 30 procent van concurrerende vliegtuigen. De geluidsbelasting zal 70% lager zijn. Op termijn zullen naast de 110-zitter mogelijk ook een 85-zitter

160 De F-100NG wordt volgens NG Aircraft het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene regionale verkeersvliegtuig ter wereld.

en 130-zitter worden gebouwd. In de loop van 2011 werd door Rekkof Brasil (een volle dochter van Rekkof Aircraft/NG Aircraft) een contract gesloten met de Braziliaanse deelstaat Goiás voor de bouw van een nieuwe fabriek. Hier moeten zowel onderdelen gemaakt worden voor de F-100NG als voor andere vliegtuigprogrammaʼs. De assemblage van het vliegtuig moet in Nederland plaatshebben. En dat zou dan voor minimaal 750 mensen werk opleveren. Als vestigingsplaatsen komen de luchthavens van Lelystad en Twente in aanmerking.

Luchtvaartmaatschappij transavia.com organiseerde begin 2011 een wedstrijd waar bij een nieuwe slogan moest worden bedacht. De winnende kreet werd geleverd door Robert van der Vlies: ‘Daar word je vrolijk van’. (Foto Cor van Gent) Militaire luchtvaart

Bezuinigingen Minister Hans Hillen van Defensie heeft in juni 2011 groen licht gekregen voor maatregelen om over een periode van vier jaar 1 miljard euro te bezuinigen. De bezuinigingen leidden in 2011 onder meer al tot het aan de grond houden van een groot deel van de zeventien Cougar-transporthelikopters. Ook werd 311 Squadron op Vliegbasis Volkel opgeheven, waardoor het aantal F-16ʼs met 19 terugliep naar 68. Na kritiek uit het parle- ment werden de plannen deels aangepast. Zo zullen er niet 14, maar 9 van de 17 Cougars worden verkocht. Onderdeel van de plannen is ook de sluiting van het militaire gedeelte op Eindhoven Airport. De minister is daarbij voornemens twee KDC-10ʼs te verhuizen naar de vliegbasis Mels- broek bij Brussel. Ook de vier Nederlandse C-130 Hercules-transportvliegtuigen zouden Brussel als standplaats krijgen. De ingrijpende bezuini- gingsmaatregelen zullen tot het verlies van duizenden banen leiden.

Chinook CH-47F De eerste van zes nieuwe Chinooks voor de Koninklijke Luchtmacht (KLu) is in het voorjaar van 2011 in Amerika voorgesteld aan Nederlandse verte- genwoordigers. Vergeleken met de elf huidige KLu-Chinooks (CH-47D) Door de bezuinigingen krijgen de CH-47F´s een uit één stuk opgebouwde romp, speciale turbos- werd 311 hafts en geavanceerde cockpit-managementsystemen. In de langere neus Squadron bevindt zich een weerradar. Ook krijgen de helikopters verbeterde, meer op vliegbasis crashbestendige stoelen, Wescam FLIR, Satcom, Helmet Mounted Dis- Volkel plays en DIRCMen ARC 220-radioʼs. opgeheven.

162 Nederland krijgt zes nieuwe CH-47F Chinook-helikopters.

Nederland Fokker 60 exit heeft de Fok- Met het vertrek van de laatste twee Fokker 60ʼs van de Koninklijke Lucht- ker 60-trans- macht is geen toestel van dit type meer aanwezig in ons land. Beide F- portvliegtuigen 60ʼs zijn verkocht aan de marine van Peru. De toestellen verlieten op 3 aan Peru ver- december 2010 vlak voor zonsopkomst ons land als AE565 ( voorheen de kocht. (Foto U-02 ) en AE566 ( voorheen de U-04 ) om via IJsland, Canada, de Ber- Cor van Gent) mudaʼs en de Antillen naar hun eindbestemming in Lima te vliegen.

163 T-255 Deze DC-10- De McDonnell Douglas DC-10-30CF (T-255) van de Koninklijke Lucht- 30CF is ook macht staat te koop vanwege de bezuinigen bij Defensie. Het toestel werd slachtoffer in 2004 bij de Koninklijke Luchtmacht afgeleverd, maar is pas sinds 2009 van de bezui- in gebruik als vrachttoestel. Sindsdien is er vrij weinig mee gevlogen. Het nigingen. vliegtuig vloog hier voor bij United Airlines. (Foto Maurits Niemeijer) Stichting Vroege Vogels De Rolls-Royce Merlin motor van een door vrijwilligers van de Stichting Vroege Vogels (SVV) gerestaureerde North American P-51D Mustang uit de Tweede Wereldoorlog heeft eind 2010 met succes proefgedraaid op Lelystad Airport. De uit 1945 stammende Mustang heeft tot 1957 bij de Amerikaanse luchtmacht gevlogen, waarna het toestel in de jaren 60 in particuliere handen kwam. Voordat het toestel in 1993 naar de SVV verhuisde, werd er onder de naam ʻMiss Ashleyʼ mee deelgenomen aan de Reno Air Races. Daarna werd het vliegtuig gedemonteerd en in 1995 in kratten naar Nederland getransporteerd. Daar stond het toestel opgesla- gen op Schiphol en later in het onderkomen van de SVV. In november 2004 werd de P-51 overgebracht naar de technische dienst van het eveneens op Lelystad Airport gevestigde Wings over Holland, waar de restauratie van start ging. Aan de wederopbouw van het toestel werd door twaalf vrijwilligers over een periode van zes jaar bijna 10.000 uur gewerkt. De Mustang van de SVV is uitgerust met dubbele besturing. Het projectteam van de SVV besloot de Mustang van een kleurenschema van de 357th Fighter Group te voorzien. Daarbij viel de keuze op een toestel uit het onder deze groep vallende 364th Fighter Squadron dat gevlogen werd door piloot en ʻaceʼ Robert P. Wink die zijn toestel ʻTrusty Rustyʼ noemde. Wink passeerde tijdens zijn vluchten in 1944 en 1945 regelmatig het

164 Deze P-51 Nederlandse luchtruim. Van de bijna zeventienduizend gebouwde Mus- (registratie tangs waren er een kleine achtduizend van het type P-51D. Daarvan is N6395) is nog maar een klein deel luchtwaardig. Drie P-51ʼs zijn in Nederlandse han- inmiddels den: de PH-PSI ʻDamn Yankeeʼ, de N6395 van de SVV, beiden met Lely- de derde stad Airport als thuisbasis, en de op Antwerpen gestationeerde PH-VDF Mustang in ʻScat VIIʼ. Nederlandse handen. (Foto Wings of Maastricht Ruud Vos) Tot oktober 2008 vloog KLM Cityhopper tussen Maastricht en Schiphol waarna de luchtlijn werd opgeheven. Als het aan initiatiefnemer Maastricht Aachen Airport (MAA) ligt, wordt deze lijn weer in ere hersteld onder de merknaam Wings of Maastricht. De plannen voor de nieuwe verbinding werden in februari 2011 gelanceerd, maar begin augustus bleek het vin- den van investeerders die de 4,5 miljoen euro aanloopkosten wilden dra- gen, moeilijker dan gedacht. Doordat deze financiering nog niet rond was, kon de maatschappij nog niet gaan vliegen. Als de plannen alsnog worden gerealiseerd, zal Wings of Maastricht een geleasde Saab 340 inzetten op de route Maastricht-Schiphol. Tegen een ticketprijs vanaf 30 euro kunnen dan dertig passagiers per vlucht binnen drie kwartier op Schiphol staan. De luchtvaartmaatschappij ziet een jaarlijkse markt voor 150.000 passagiers. Ook bestaan er plannen voor het opstarten van lijndiensten naar Londen-Stansted en München met een ATR 42.

165 Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af te orders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren per juni 2008 juni 2009 juni 2010 juni 2011 30 juni 2011

Airbus A318 91 83 83 83 0 6 A319 1609 1528 1498 1470 -28 175 A320 3.750 3.989 4.172 5.080 908 2376 A321 722 768 810 932 122 277 A300 561 561 561 0 0 0 A310 260 260 260 0 0 0 A330-200/300 975 1022 1080 1140 60 344 A330-200F 63 64 64 0 63 A340-200/300 386 384 380 379 -1 4 A350 379 493 530 567 37 567 A380 192 200 234 236 2 185 totaal 8925 9.351 9.672 9.951 279 3997

ATR ATR 42 419 424 418 426 8 10 ATR 72 539 574 584 709 125 196 totaal 958 998 1002 1135 133 206

Boeing 717-200 155 155 155 155 0 0 737-600 69 69 69 169 0 0 737-700 1502 1545 1637 1554 -83 367 737-800 2889 3072 3299 3810 511 1528 737-900/900ER 294 299 313 363 50 214 757 1.048 1.048 1.048 48 0 0 767 1011 1036 1043 1057 14 54 777 1084 1106 1141 1233 92 291 747-400 694 685 685 685 0 0 747-8 105 105 109 111 2 111 787 Dreamliner 896 850 863 827 -63 827 totaal 9592 9970 10362 10012 350 3392

Bombardier CRJ100/200 NB NB NB NB NB NB CRJ440 NB NB NB NB NB NB CRJ700/701/705 306 306 328 324 -4 14 CRJ900 248 248 264 281 17 15 CRJ1000 39 74 49 49 0 37 Cseries CS 100/130 50 50 90 123 33 123 Q100 0 0 0 0 Q200 105 105 105 105 0 0 Q300 267 267 267 267 0 0 Q400 304 347 357 408 49 51 totaal 1.319 1.397 1.460 95 240

166 Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af te orders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren per juni 2008 juni 2009 juni 2010 juni 2011 30 juni 2011

Embraer ERJ130/140/145 915 915 915 915 0 0 Embraer 170 186 193 191 190 -1 8 Embraer 175 134 135 137 189 52 53 Embraer 190 431 443 457 519 62 170 Embraer 195 96 111 94 105 11 30 totaal 1762 1.797 1.794 1.918 124 261

SCAC Sukhoi SSJ 100-95 72 126 223 296 73 284

Antonov Antonov An-148-100 30 130 130 172 42 170 Antonov An158 20 48 28 48

AVIC AVIC ARJ 121 90 100 171 340 168 340 AVIC MA 600 131 131 0 93

Mitsibushi MRJ 15 15 30 70 40 70

UAC Irkut MC-21-200/300 130 146 16 146

Bron: SpeedNews Fabrikanten

167 Leveringen Zakenvliegtuigen

2007 2008 2009 2010 Eerste helft 2011

Airbus A318 Elite 0 0 0 2 0 ACJ 319 4 ACJ CorporateJet 12 9 11 8 0 A320 Prestige 0 0 0 3 0 Totaal 12 9 11 13 4

AvcCraft Aviation Dornier 328JET/Envoy 3 0 0 0 0 0

Boeing Business Jets BBJ 7 3 3 4 1 BBJ 2 0 1 0 2 0 BBJ 3 2 1 4 0 Totaal 7 6 4 10 1

Bombardier Learjet 31A 0 0 0 0 0 Learjet 40/40XR (combi met 45/45XR 0 0 0 0 0 Learjet 45/45 XR 57 48 33 16 13 Learjet 60/60 XR 23 26 13 12 6 Challenger 300 51 60 33 29 13 Challenger 604/605 35 44 36 38 16 Global 5000 (combi met Exprees/XRS) 0 0 0 0 0 Global Express/XRS 48 52 51 49 19 CJ 859/870/890 12 17 7 6 2 Totaal 226 247 173 150 69

Cessna Aircraft 208 Caravan I 11 12 12 8 7 208B Caravan IB 68 89 85 87 31 510 Citation Mustang 45 101 125 73 23 525 CJ1 0 0 0 0 0 525 CJ1+ 34 20 14 3 1 525A CJ2 0 0 0 0 0 525A CJ2 + 44 56 21 17 4 525B C3J 78 88 40 20 7 525C CJ4 0 0 0 19 16 550 Citation Bravo 0 0 0 0 0 560 Citation Encore/Encore+ 23 28 5 5 0 560XL Citation Excel 0 0 9 0 0 560XLS Citation XLS 82 72 7 0 0 560XLS Citation XLS+ 0 8 37 22 11 680 Sovereign 65 77 33 16 6 750 Citation X 17 16 7 3 1 Totaal 467 567 395 273 107

Dassault Falcon 50EX 2 1 0 0 0 Falcon 2000 1 0 0 0 0 Falcon 900C 0 0 0 0 0 Falcon 900EX 0 0 0 0 0 Falcon 900DX 10 4 1 3 0 Falcom 900LX 42 Falcon 900 EX Easey 1 19 17 17 0 Falcon 2000DX 3 1 0 0 Falcon 2000EX 33 0 0 0 0 Falcon 2000EX Easy 16 24 3 0 0 Falcon 2000 LX 0 23 30 5 Falcon 7X 6 21 32 41 12 Totaal 69 72 77 95 19

168 Leveringen Zakenvliegtuigen

2007 2008 2009 2010 Eerste helft 2011

Eclipse Aviation Eclipse 500 98 161 0 0 0

Embraer Legacy600/650 36 36 19 11 5 Phenom 100 2 97 100 12 Phenom 300 1 26 14 Shuttles (ERJ & E-Jets) 3 0 Lineage 1000 0 5 5 0 Totaal 36 38 122 145 31

Fairchild Dornier Envoy3 0 0 0 0

Gulfstream Gulfstream 100 0 0 0 0 0 Gulfstream 150200 59 68 19 24 7 Gulfstream 300 0 0 0 0 0 Gulfstream V 79 88 75 75 40 Totaal 138 156 94 99 47

Piaggio P.180 Avanti 0 0 0 0 0 P.180 Avanti II 21 30 24 11 3 Totaal 21 30 24 11 3

Pilatus PC-12 92 97 100 79 25

Quest Aircraft Company Kodiak 100 1 7 24 14 5

Hawker Beechcraft (Raytheon) Beech King Air C90B/GT 13 66 33 28 12 Beech King Air B200 9 54 37 24 9 Beech King Air 350 6 52 38 38 19 Beech 1900D Airliner 0 0 0 0 0 Premier I/IA 15 31 16 11 5 Hawker 400XP 7 35 11 12 1 Hawker 750 0 23 13 5 4 Hawker 800XP 0 0 0 0 1 Hawker 850XP 10 15 3 1 0 Hawker 900XP 0 50 35 28 6 Hawker4000 0 6 20 16 4 Totaal 60 332 206 163 61

Sino Swearingen/Emivest SJ30-2 1 0 2 0 0

Daher-Socata (Socata) TBM 700 0 0 0 0 0 TBM 850 46 60 36 38 12

The New Piper Aircraft PA-46-500TP Meridian 53 52 29 25 14

Bron: GAMA AERO 2011

169 Leveringen Zuigervliegtuigen

2007 2008 2009 2010 Eerste helft 2011

Adam Aircraft A 500 3 0 0 0 0

Alpha Aviation 160 A 13 1 0 0 0

American Champion Adventurer 7GCAA 0 2 1 2 0 Aurora 7ECA 4 3 2 2 1 Champ 7EC 21 7 1 0 3 Super Decathalon 8KCAB 23 24 10 14 3 Citabria Explorer 7GCB 8 8 4 4 5 Scout 8GCBC 8 10 8 15 7 Totaal 64 54 26 37 19

Aviat Aircraft A-1B Husky 0 0 0 0 0 S-2C Pitts 0 0 0 0 0 Husky Pup 0 0 0 0 0 Totaal 0 0 0 0 0

Cessna Aircraft 162 SkyCather 0 1 22 61 172 Skyhawk 133 55 16 8 16 172S Skyhawk SP 240 228 110 77 27 182 Skylane 161 109 58 64 17 T182 Skylane Turbo Skylane 140 105 75 36 9 206 Stationair 20 17 3 4 4 T206 Stationair Turbo St 111 95 46 42 18 Cessna 350/350 Corvalis 1 14 5 1 0 Cessna 400/400 Corvalis TT 1 110 41 7 0 Totaal 807 733 355 261 152

Cirrus Design Cirrus SRV 10 7 0 0 0 Cirrus SR20 112 115 28 42 15 Cirrus SR22 588 427 240 165 48 Cirrus SR22-T 57 55 Totaal 710 549 268 264 118

Diamond Aircraft HK 36 0 0 13 10 2 DV20 24 DA20 58 69 14 29 19 DA40 232 154 98 57 nb DA40 TDI nb nb nb nb 22 DA42 Twin Star 181 85 38 41 40 Totaal 471 308 163 139 87

Gippsland Aeronautics GA8 Airvan 17 19 11 14 6

Lancair /CAM Columbia 300 LC-40" 0 0 0 0 0 Columbia 350 34 0 0 0 0 Columbia 400 118 0 0 0 0 Totaal 152 0 0 0 0 CAM is in 2009 Cessna 350/400 Corvalis

Liberty Aerospace XL-2 38 33 13 14 3

170 Leveringen Zuigervliegtuigen

2007 2008 2009 2010 Eerste helft 2011

Maule Air M-4-180V 5 0 0 0 0 MXT-7-180/180 A 12 6 0 0 0 MX-7-180 A 0 0 0 0 0 MX-7-180B/180 C 6 4 0 1 1 M-7-235B 6 3 0 1 0 M-7-235C 0 4 1 2 0 MT-7-235 2 6 2 0 0 M-7-260/260C 4 4 4 0 0 M-7-420 AC 0 1 0 0 0 M-8-235 1 0 0 0 0 Totaal 36 28 7 4 1

Mooney Aircraft Bravo/M20 Bravo GX 1 0 0 0 0 M20R Ovation2/Ovation DX 0 21 0 0 0 M 20 Ovation GX 20 0 4 0 0 M20S Eagle2 0 0 0 0 0 M20TN Acclaim 58 44 15 2 0 Totaal 79 65 19 2 0

Pacific Aerospace Comp CT/4E Airtrainer n.b nb nb nb nb PAC 750XL 10 15 12 11 6 Totaal 10 15 12 11 6

Hawker Beechcraft Beech Bonanza A36/G36 15 63 36 22 9 Beech Bonanza B36TC 0 0 0 0 0 Beech Baron 58/B58G 4 40 20 29 10 Totaal 19 103 56 51 19

Socata TB 9 Tampico 0 0 0 0 0 TB 10 Tobago 0 0 0 0 0 TB 200 Tobago 0 0 0 0 0 TB 20 Trinidad 0 0 0 0 0 TB 21 Trinidad 0 0 0 0 0 Totaal 0 0 0 0 0

OMF Aircraft Symphony 160 0 0 0 0 0

Piper Aircraft PA-28-161 Warrior III 27 23 8 23 7 PA-28-181 Archer III 16 7 1 21 1 PA-28R-201 Arrow 8 1 0 4 0 PA-32R-301 Saratoga II HP 0 0 0 0 0 PA-32R-301T Saratoga II TC 39 12 0 0 0 PA-32-301FT6X 12 0 0 0 0 PA-32-301FT6XT 0 0 0 0 0 PA-34-220T Seneca V 22 27 7 22 10 PA-44-180 Seminole 14 24 5 16 3 PA-46-350P Malibu Mirage 30 21 7 26 14 PA-46R-350T Matrix 0 101 33 23 10 Totaal 168 216 61 135 45

Quarz Mountain Aerospace QMA 11 E 11 0 0 0

Tiger Aircraft Tiger 0 0 0 0

Bron: GAMA-AERO 2011

171 Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2011

Registratie Luchtvaartuigtype Constructienummer Eigenaar

PH-AAB Lindstrand LBL 160A 1346 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-AAG Bombardier CL-600-2B19 7763 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-AAN Cameron Cockerel-130 4650 A.J. Barends, Enschede PH-AAX Airbus Ind A320-231 430 Amsterdam Airlines B.V., Schiphol-Rijk PH-AAY Airbus Ind A320-232 527 Amsterdam Airlines B.V., Schiphol-Rijk PH-AAZ Airbus Ind A320-212 299 Amsterdam Airlines B.V., Schiphol-Rijk PH-ABB Piper PA-38-112 38-82A0005 Flevo Aviation B.V., Lelystad PH-ABH Cameron N-120 4088 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-ABM Cessna 172 36540 A. Emmerzaal, Winterswijk PH-ABP Lindstrand LBL 77A 87 A.H.M. van Houdt, Delft PH-ABR Ultramagic M-65C 65/146 Ad Ballon B.V., Breda PH-ACE Beechcraft 300 FA-80 Air Charters Europe B.V., Eelde PH-ACG Fokker S.11.1 6279 A.J. Dros, Sassenheim PH-ACH Reims F152 F15201838 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-ACI Cessna T303 T30300236 AIS Activa B.V., Lelystad PH-ACK Lindstrand LBL 260A 496 Ad Ballon B.V., Breda PH-ACM Cessna 172P 17275454 E.J. van Wijk, Sint Maartensvlotbrug PH-ACT Cessna 172M 17267244 R. Jansen, Amersfoort PH-ACW Velocity 173 FG DM0066 M.A.G. Weijenberg, Doorn PH-ACX Diamond-C DA20-A1 10008 BETAV B.V., Oegstgeest PH-ADE Reims F172M F17201118 Zeeland Air B.V., Arnemuiden PH-AED New Piper PA-28-181 2843089 De Landingsbaan B.V., Barneveld PH-AEE New Piper PA-28-181 2843076 A.W. Vos, Arnhem PH-AFB Cameron A-210 10635 City Ballooning V.o.F., Amersfoort PH-AFK SOCATA-GA TB 9 182 P. Uzunovic, Brussels PH-AFP P 170 S 20 H.M. Reyers, Epse PH-AFS Fokker S.11.1 6205 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-AFT SOCATA-GA TB 20 2204 F.E.A. Aviation B.V., Goor PH-AGP Lindstrand LBL 120A 924 A.G. ter Horst, Enschede PH-AHQ Boeing 767-383 24477 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-AHX Boeing 767-383 24847 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-AIJ Piper PA-34-200T 34-7870029 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-AIL SMarchetti S.208 4-232 Props & Planes B.V., Loosdrecht PH-AIR Thunder AX7-65Bolt 236 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-AIS SOCATA-GA TB 9 1260 AIS Activa B.V., Lelystad PH-AJA BX-2 CHERRY NVAV-101 J.E. Venema, Nijland PH-AJD Piper PA-34-220T 3448044 ABAB Algemeen Bouw Advies Bureau B.V., Spijk-Gorinchem PH-AJH BX-2 CHERRY 199 A.C. van der Hulst, Geleen PH-AJK Robinson R22 BETA 1738 A. Jansen Beheer B.V., Kootwijkerbroek PH-AJT Cameron Z-105 10873 A.J. Troost B.V., Emmeloord PH-AJX Dassault Falcon 7X 102 Flying Service N.V., Deurne PH-AKJ Cessna 177RG 177RG1019 Uniwest Group B.V., Deventer PH-ALI Reims F150M F15001161 P.A. Flores Baricich, Ijmuiden PH-ALJ Tecnam P2002-JF 99 J.W. van Laar, Doorn PH-ALQ Schroeder Fire Balloons G 1257 F. de Hoop, Scharsterbrug PH-ALW Reims F172M F17201226 SAS Beheer B.V., Teuge PH-AMC Cessna T206H T20608954 Adams Flight Service B.V., Thorn PH-AMD Europa AL Europa TG 322 N.T. Groot, Wognum PH-AMI Cirrus SR20 1341 Cavok Services B.V., s-Gravenhage PH-AMJ BX-2 CHERRY 213 J.G.H. Hermsen, Cuijk PH-AML Cessna 182R 18267739 Royal Aero Para Club de Spa ASBL, Spa PH-AMM Cameron Z-140 10499 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-AMS Lindstrand LBL 150A 328 R.T. Hoenderdaal, Maartensdijk

172 PH-ANF Piper PA-28RT-201 28R-8018004 J.A.H. Wessels, Vlaardingen PH-ANH Reims F172P F17202244 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-ANJ Cessna 150M 15077028 Ruber Acia Aviation Academy, Groningen PH-ANO Cessna 560XL 560-5745 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-ANP Diamond-C DA20-A1 10272 Vliegsport Avia Noord, Eelde PH-ANR Rans S-6S 12991352S R.W. Turk, Hoevelaken PH-ANV Cirrus SR22 2889 Leverco B.V., Apeldoorn PH-AOA Airbus SAS A330-203 682 KLM, Amstelveen PH-AOB Airbus SAS A330-203 686 KLM, Amstelveen PH-AOC Airbus SAS A330-203 703 KLM, Amstelveen PH-AOD Airbus SAS A330-203 738 KLM, Amstelveen PH-AOE Airbus SAS A330-203 770 KLM, Amstelveen PH-AOF Airbus SAS A330-203 801 KLM, Amstelveen PH-AOH Airbus SAS A330-203 811 KLM, Amstelveen PH-AOI Airbus SAS A330-203 819 KLM, Amstelveen PH-AOK Airbus SAS A330-203 834 KLM, Amstelveen PH-AOL Airbus SAS A330-203 900 KLM, Amstelveen PH-AOM Airbus SAS A330-203 1161 KLM, Amstelveen PH-APA Piper PA-18-135 18-3814 M. van Hemert, Schijndel PH-APE Reims FRA150L FRA15000247 H.F.P.D. Oey, Hasselt PH-APP Ultramagic M-160 160/41 Roza Ballonvaarten V.o.F., Raamsdonk PH-AQQ Cameron N-120 3562 H.M. Paulusma, Donkerbroek PH-ARC SOCATA-GA TB 10 12 C.J. Visser, Apeldoorn PH-ARJ Cessna 150M 15078911 Bogaerds Cord Holding B.V., Swifterbant PH-ARK FUJI FA-200-160 FA-200-174 Ö. Satir, Lelystad PH-ARR Cameron N-120 11145 R.J. den Boer, Waddinxveen PH-ART Lancair 360 246 A.H. Beekmans, Gemert PH-ARV ARV ARV1 Super 2 15 M. Wijnschenk, Lelystad PH-ASD APEX DR 400/140 B 2590 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-ASE SAN DR 1050 142 Twin-Air B.V., Amsterdam PH-ASK Ultramagic M-130 130/22 A.G. ter Horst, Enschede PH-ATM Beechcraft 200 BB-123 Skyline Aviation B.V., Eelde PH-ATN Cameron Z-350 10354 Haven Management B.V., Harfsen PH-ATT Schweizer 269C S1787 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-ATW Reims F172N F17201802 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-AUL Europa AL Europa XS TG 591 P.H.M. Ramaker, Eibergen PH-AUW Cameron Peacock-90 3054 A.J. Troost B.V., Emmeloord PH-AVB Reims F172P F17202185 Vliegclub Teuge, Teuge PH-AVF Reims F172P F17202212 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-AVT Piper PA-28-181 28-7990075 Vliegclub Teuge, Teuge PH-AWI Reims F172M F17201343 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-AWS Lindstrand LBL 310A 686 Ad Ballon B.V., Breda PH-AXO Cameron N-133 4112 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-AXS Beechcraft E90 LW-297 Leverco B.V., Apeldoorn PH-AYA Schroeder Fire Balloons G 1051 A.J.W.M. van Maarschalkerwaard, Leunen PH-AYF Ultramagic M-145 145/02 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-AYS Cameron O-105 4996 A.C. Veenvliet, Scherpenzeel Gld PH-BAD Reims F172M F17201284 Star Beheer V.o.F., Brummen PH-BAP Ultramagic M-145 145/68 J.A.C. van Herk, Haaren PH-BAW SOCATA-GA TB 9 1470 P.A. Goevaers, Veldhoven PH-BBN Ultramagic N-180 180/62 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-BBS Cameron A-250 11341 BAS Ballonvaarten B.V., Laren Gld PH-BBW Cameron N-105 3612 P. Haven, Idskenhuizen PH-BCA Boeing 737-8K2 37820 KLM, Amstelveen PH-BCB Boeing 737-8K2 39443 KLM, Amstelveen PH-BCF SkyStar Kitfox Classic IV c-95120133 T. van der Heijden, Bergen Nh PH-BDO Boeing 737-306 24262 KLM, Amstelveen PH-BDT Boeing 737-406 24530 KLM, Amstelveen PH-BDW Boeing 737-406 24858 KLM, Amstelveen PH-BEA SOCATA-GA TB 9 1130 Target Flight Systems B.V., Enschede

173 PH-BEC Piper PA-28RT-201T 28R-8131041 Bogaerds Cord Holding B.V., Swifterbant PH-BEG Piper PA-28-181 28-7890419 R.J. de Winter, Amstelveen PH-BEM CzechACWor SportCruiser 08SC215 F.W.J.M. van Pelt, Tilburg PH-BEN Cameron O-56 14 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-BEY Piper PA-25-235 25-4173 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-BFA Boeing 747-406 23999 KLM, Amstelveen PH-BFB Boeing 747-406 24000 KLM, Amstelveen PH-BFC Boeing 747-406BC 23982 KLM, Amstelveen PH-BFD Boeing 747-406BC 24001 KLM, Amstelveen PH-BFE Boeing 747-406BC 24201 KLM, Amstelveen PH-BFF Boeing 747-406BC 24202 KLM, Amstelveen PH-BFG Boeing 747-406 24517 KLM, Amstelveen PH-BFH Boeing 747-406BC 24518 KLM, Amstelveen PH-BFI Boeing 747-406BC 25086 KLM, Amstelveen PH-BFK Boeing 747-406BC 25087 KLM, Amstelveen PH-BFL Boeing 747-406 25356 KLM, Amstelveen PH-BFM Boeing 747-406BC 26373 KLM, Amstelveen PH-BFN Boeing 747-406 26372 KLM, Amstelveen PH-BFO Boeing 747-406BC 25413 KLM, Amstelveen PH-BFP Boeing 747-406BC 26374 KLM, Amstelveen PH-BFR Boeing 747-406BC 27202 KLM, Amstelveen PH-BFS Boeing 747-406BC 28195 KLM, Amstelveen PH-BFT Boeing 747-406BC 28459 KLM, Amstelveen PH-BFU Boeing 747-406BC 28196 KLM, Amstelveen PH-BFV Boeing 747-406BC 28460 KLM, Amstelveen PH-BFW Boeing 747-406BC 30454 KLM, Amstelveen PH-BFY Boeing 747-406BC 30455 KLM, Amstelveen PH-BGA Boeing 737-8K2 37593 KLM, Amstelveen PH-BGB Boeing 737-8K2 37594 KLM, Amstelveen PH-BGC Boeing 737-8K2 30361 KLM, Amstelveen PH-BGD Boeing 737-7K2 30366 KLM, Amstelveen PH-BGE Boeing 737-7K2 30371 KLM, Amstelveen PH-BGF Boeing 737-7K2 30365 KLM, Amstelveen PH-BGG Boeing 737-7K2 30367 KLM, Amstelveen PH-BGH Boeing 737-7K2 38053 KLM, Amstelveen PH-BGI Boeing 737-7K2 30364 KLM, Amstelveen PH-BGK Boeing 737-7K2 38054 KLM, Amstelveen PH-BGL Boeing 737-7K2 30369 KLM, Amstelveen PH-BGM Boeing 737-7K2 39255 KLM, Amstelveen PH-BGN Boeing 737-7K2 38125 KLM, Amstelveen PH-BGO Boeing 737-7K2 38126 KLM, Amstelveen PH-BGP Boeing 737-7K2 38127 KLM, Amstelveen PH-BGQ Boeing 737-7K2 39256 KLM, Amstelveen PH-BGR Boeing 737-7K2 39446 KLM, Amstelveen PH-BGV Europa AL Europa 264 B.G. Veldhuizen, Loosdrecht PH-BIA Cameron A-300 11275 BAS Ballonvaarten B.V., Laren Gld PH-BIB Cameron AX10-150 S2 4684 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-BIS SOCATA-GA TB 9 1257 AIS Activa B.V., Lelystad PH-BIT Reims F172N F17201863 Newflying PH-BIT Ltd., Co Dublin PH-BIZ Ultramagic N-210 210/50 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-BJB Lindstrand LBL 120A 804 J.B.M. ten Brummelhuis, Joure PH-BJX Piper PA-25-235 25-2592 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-BKB Thund/Colt 21A 1251 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-BLE St.V.V. Blériot XI NVAV-78 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-BLN Lindstrand LBL 105A 114 J.A.H.T. van Bommel, Someren PH-BLW Bolkow BO 207 243 R.J.M. van Diemen, Heemstede PH-BMK Cameron Z-160 10545 A.G. ter Horst, Enschede PH-BNK Beechcraft F33C CJ-140 A.F.W. van Gils, Laren Nh PH-BOE Thund/Colt AX7-77 S1 1969 H.J. Lubbers, Kerk Avezaath PH-BOM Cameron AX10-210 S2 5132 Oordt Adventures B.V., Teuge

174 PH-BON Aviat A-1 1212 Amsterdamsche Club voor Zweefvliegen, Aalsmeer PH-BOV Cameron N-105 4675 Vevo Ballooning, Vogelwaarde PH-BOZ Cameron A-140 4927 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-BPB Boeing 737-4Y0 24344 KLM, Amstelveen PH-BPC Boeing 737-4Y0 24468 KLM, Amstelveen PH-BPM Lancair 360 747 U.F. Zimmermann, Dorsten-Wulfen PH-BPR Lindstrand LBL 105A 113 M.H.A.M. van den Heuvel, Eindhoven PH-BQA Boeing 777-206 33711 KLM, Amstelveen PH-BQB Boeing 777-206 33712 KLM, Amstelveen PH-BQC Boeing 777-206 29397 KLM, Amstelveen PH-BQD Boeing 777-206 33713 KLM, Amstelveen PH-BQE Boeing 777-206 28691 KLM, Amstelveen PH-BQF Boeing 777-206 29398 KLM, Amstelveen PH-BQG Boeing 777-206 32704 KLM, Amstelveen PH-BQH Boeing 777-206 32705 KLM, Amstelveen PH-BQI Boeing 777-206 33714 KLM, Amstelveen PH-BQK Boeing 777-206 29399 KLM, Amstelveen PH-BQL Boeing 777-206 34711 KLM, Amstelveen PH-BQM Boeing 777-206 34712 KLM, Amstelveen PH-BQN Boeing 777-206 32720 KLM, Amstelveen PH-BQO Boeing 777-206 35295 KLM, Amstelveen PH-BQP Boeing 777-206 32721 KLM, Amstelveen PH-BRB Cameron Z-105 10427 A. de Hond, Oosterhout Nb PH-BRD New Piper PA-28-181 2843494 B Bird Air B.V., Bennebroek PH-BRT SOCATA-GA TB 9 125 R.C.M. Jacobs, Someren PH-BSA Cessna 172S 172S8387 Aero-Club Maritime, Den Helder PH-BSD Schroeder Fire Balloons G 1118 H.A.G. van Bommel, Someren PH-BSF Cessna 172N 17272710 A.H. Beekmans Management B.V., Gemert PH-BSU Cessna 208B 208B0957 Stichting Blue Sky Aerial Services, ʻs-Gravenhage PH-BTA Boeing 737-406 25412 KLM, Amstelveen PH-BTB Boeing 737-406 25423 KLM, Amstelveen PH-BTD Boeing 737-306 27420 KLM, Amstelveen PH-BTF Boeing 737-406 27232 KLM, Amstelveen PH-BTG Boeing 737-406 27233 KLM, Amstelveen PH-BVA Boeing 777-306ER 35671 KLM, Amstelveen PH-BVB Boeing 777-306ER 36145 KLM, Amstelveen PH-BVC Boeing 777-306ER 37582 KLM, Amstelveen PH-BVD Boeing 777-306ER 35979 KLM, Amstelveen PH-BVF Boeing 777-306ER 39972 KLM, Amstelveen PH-BVL Reims F172N F17201868 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-BVM Cameron A-300 10341 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-BVT Piper PA-28-181 2890086 Vliegclub Teuge, Teuge PH-BWA Beechcraft A36 E-2581 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BWE Beechcraft A36 E-2615 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BWG Beechcraft A36 E-2619 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BWR Reims F150H F150-0365 SAS Beheer B.V., Teuge PH-BXA Boeing 737-8K2 29131 KLM, Amstelveen PH-BXB Boeing 737-8K2 29132 KLM, Amstelveen PH-BXC Boeing 737-8K2 29133 KLM, Amstelveen PH-BXD Boeing 737-8K2 29134 KLM, Amstelveen PH-BXE Boeing 737-8K2 29595 KLM, Amstelveen PH-BXF Boeing 737-8K2 29596 KLM, Amstelveen PH-BXG Boeing 737-8K2 30357 KLM, Amstelveen PH-BXH Boeing 737-8K2 29597 KLM, Amstelveen PH-BXI Boeing 737-8K2 30358 KLM, Amstelveen PH-BXK Boeing 737-8K2 29598 KLM, Amstelveen PH-BXL Boeing 737-8K2 30359 KLM, Amstelveen

175 PH-BXM Boeing 737-8K2 30355 KLM, Amstelveen PH-BXN Boeing 737-8K2 30356 KLM, Amstelveen PH-BXO Boeing 737-9K2 29599 KLM, Amstelveen PH-BXP Boeing 737-9K2 29600 KLM, Amstelveen PH-BXR Boeing 737-9K2 29601 KLM, Amstelveen PH-BXS Boeing 737-9K2 29602 KLM, Amstelveen PH-BXT Boeing 737-9K2 32944 KLM, Amstelveen PH-BXU Boeing 737-8BK 33028 KLM, Amstelveen PH-BXV Boeing 737-8K2 30370 KLM, Amstelveen PH-BXW Boeing 737-8K2 30360 KLM, Amstelveen PH-BXY Boeing 737-8K2 30372 KLM, Amstelveen PH-BXZ Boeing 737-8K2 30368 KLM, Amstelveen PH-BYA Beechcraft 58 TH-1609 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BYB Beechcraft 58 TH-1613 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BYC Raytheon 58 TH-1922 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BYD Raytheon 58 TH-1836 KLM Luchtvaartschool B.V., Eelde PH-BYN Cameron N-133 10403 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-BYR Cameron A-400 4762 Haven Management B.V., Harfsen PH-BZN FUJI FA-200-180AO FA-200-278 Aerotuijp B.V., Volendam PH-BZZ Cameron Z-160 11389 H.M. Paulusma, Donkerbroek PH-CAN Cessna 150M 15076686 O.G. van der Zee, Teuge PH-CAP Cameron N-133 4018 A.G. ter Horst, Enschede PH-CAQ Ultravia Pelican PL 686 A.P. Kitselaar, Heerlen PH-CBB Reims F152 F15201782 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-CBD Reims F152 F15201791 R. Hijmans, Anna Paulowna PH-CBG Reims F152 F15201803 B.M. Minnema, Sydals PH-CBN Reims F172N F17201985 Cantonair Holland B.V., Hilversum PH-CBO Ultravia Pelican PL 689 J.B. Komen, Vleuten PH-CBX BX-2 CHERRY 154 A. Kievit, Oss PH-CCA SOCATA-GA TB 20 2059 Chr. J.A.J. van den Akker Beheer B.V., Nuenen PH-CCC Colt 90A 982 Ad Ballon B.V., Breda PH-CCD Diamond DA 42 42.332 Llevantavia S.L., Felanitx PH-CCI BAE (Ops) Jetstream Series 3200 860 AIS Activa B.V., Lelystad PH-CDA Lindstrand LBL 160A 1254 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-CDE Boeing 737-8KN 35795 Corendon Dutch Airlines B.V., Lijnden PH-CDL Piper PA-34-220T 34-8233053 A.J. Gawronski, Grudziadz PH-CDS Cessna 152 15279972 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-CEC Diamond DA 40 40.331 P.A. Wijnand, Schin Op Geul PH-CGC Dornier 228-212 8183 Commandant der Luchtstrijdkrachten, Breda PH-CGN Dornier 228-212 8181 Commandant der Luchtstrijdkrachten, Breda PH-CHC Robinson R44 II 10268 Coolen-Huijbregts B.V., Heythuysen PH-CHT Dassault Falcon 2000EX 40 Flying Service N.V., Deurne PH-CIJ Cessna 680 680-0185 Cartier Europe B.V., Amsterdam PH-CIO Reims F172N F17201556 VIG/CB Group B.V., Almelo PH-CIS SOCATA-GA TB 9 1397 AIS Activa B.V., Lelystad PH-CJC New Piper PA-28-181 2843595 Charlie Juliet Charlie B.V., Hilversum PH-CJI Cessna 560XL 560-5128 Uniwest Group B.V., Deventer PH-CJO SOCATA-GA TB 20 795 J. Wind, Middelburg PH-CJW Cameron Z-105 11479 Vevo Ballooning, Vogelwaarde PH-CKA Boeing 747-406F 33694 KLM, Amstelveen PH-CKB Boeing 747-406F 33695 KLM, Amstelveen PH-CKC Boeing 747-406F 33696 KLM, Amstelveen PH-CKD Boeing 747-406F 35233 KLM, Amstelveen PH-CLC Cameron A-140 4322 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-CMB Cameron A-120 4017 G. Härle, Enschede PH-CMK Cessna T206H T20608726 Meijer Beheer B.V., Kruiningen PH-CML Thund/Colt 120A 2277 Stichting Ad Ballon, Breda PH-CMW Cessna 525 525-0613 Uniwest Group B.V., Deventer PH-COA Cessna 140 14737 P. Standaart, Den Burg

176 PH-COL Lancair 320 399 J.C. Jones, Mauguio PH-COM Piper PA-30 30-279 Dutch Airline Pilots Aero Club, Heemskerk PH-COP SOCATA-GA TB 10 2113 J.W. Westerhof, Eindhoven PH-COU Cessna 172M 17267385 Handelsonderneming Evama Apeldoorn B.V., Hoog Soeren PH-COW Ultravia Pelican PL 649 R. van Gastel, Rosmalen PH-CRE Murphy Rebel 629 R E. Bosch, Minderhout PH-CRI CriCri MC 15 NVAV-130 H. van Haarlem, Lelystad PH-CRJ Van's RV-6A 23773 J.T. van Wijk, Nieuwegein PH-CRM Dyn'Aero S MCR 4S-2002 37 L.C.A.H. van den Broek, Breda PH-CRT Lindstrand LBL 120A 442 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-CRW Cameron A-315 11097 Haven Management B.V., Harfsen PH-CSL DHavilland DH-82A 86609 A.J.P. Reijntjes, Nieuwerkerk Ad Ijssel PH-CUE Cameron N-105 4683 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-CUY Schroeder Fire Balloons G 919 J.E.H. Boon, Kerkrade PH-CVH FlyBaby 1B 3 R.C. van Haarlem, Lelystad PH-CVT Cessna 172P 17275333 Vliegclub Teuge, Teuge PH-CVW Robinson R22 BETA 3975 A.F.C. van Westerop, Heiloo PH-CWT Lindstrand LBL 150A 974 I. Visser, Frederiksoord PH-CXF Fokker F28 Mark 0100 11303 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-CXN Fokker F28 Mark 0100 11333 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-CXP Fokker F28 Mark 0100 11337 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-CZM Cameron A-400 10164 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-DAC DAC RangeR 1 V.O.F. Dutch Aeroplane Company (DAC), Dordrecht PH-DAH Kubicek BB85Z 569 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-DAI Diamond DA 40 D D4.135 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-DAJ Cameron N-133 10082 A.J. Barends, Enschede PH-DAN CzechACWor SportCruiser 08SC149 Fanair Europe B.V., Spui PH-DBO Lancair 360 245 D.W. de Boer, Oppenhuizen PH-DBV Thund/Colt AX9-120 S2 2209 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-DCI BAE (Ops) Jetstream Series 3200 916 AIS Activa B.V., Lelystad PH-DDL Cameron Z-120 10636 A.J. Troost B.V., Emmeloord PH-DDZ Douglas DC-3C-S1C3G 19754 AllPlanes B.V., Schiphol PH-DES Cessna 182P 18263920 Paracentrum Zeeland B.V., Arnemuiden PH-DEZ Cessna 501 501-0279 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-DFA Diamond DA 42 42.088 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFB Diamond DA 42 42.229 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFC SOCATA-GA TB 10 1586 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFD Diamond DA 42 42.370 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFE SOCATA-GA TB 10 1069 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFJ SOCATA-GA TB 10 1588 DFA Holding B.V., Eelde PH-DFW SOCATA-GA TB 10 1585 DFA Holding B.V., Eelde PH-DGY Mooney M20K 25-1145 Handelsonderneming Evama Apeldoorn B.V., Hoog Soeren PH-DHC DHC DHC-2 Mk.I 965 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-DHM Cameron N-133 3892 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-DHN Cameron Z-250 11046 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-DIA Cameron A-140 4796 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-DIB Schweizer 269C S1612 Swanenberg Heli Services B.V., Schaijk PH-DID Ultramagic M-145 145/19 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-DIX Pilatus PC-12/45 309 Din-Air B.V., Budel PH-DIY Europa AL Europa XS TG 589 F.H.M. Veldman, Odoornerveen PH-DJB Schroeder Fire Balloons G 819 Action Ballooning Joure V.o.F., Joure PH-DJM Denney Acf Kitfox Mk IV 1412 R.A. Norp, Bussum PH-DJO Thunder AX6-56Z 398 J.A. Bouman, Tiel

177 PH-DKE Reims F152 F15201832 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-DKF Reims F172P F17202124 A.H. Beekmans, Gemert PH-DKG Cessna 172P 17275386 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-DKH Cessna 172P 17275655 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-DKI Partenavia P.68 C 297 Lammers Industries B.V., Budel PH-DKJ Reims F150M F15001347 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-DKM Cessna 152 15281025 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-DLA Reims FR172K FR17200608 C. van Linden, Zoersel PH-DLB Cameron A-200 10484 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-DLK DHavilland DH-82A 85030 M.I.M. Schermer Voest, Soesterberg PH-DLN Piaggio P.180 Avanti II 1175 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-DLY Cameron N-120 4603 J. Palte, Soest PH-DMC Fokker F27 Mark 050 20227 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-DON Cessna 172P 17274985 Norvold International B.V., Soesterberg PH-DOO Ultravia Pelican PL 692 S.L. Lampers, Burgum PH-DOS Thunder AX7-77Z 449 Ad Ballon B.V., Breda PH-DOT Lindstrand LBL 150A 773 J.A. Struijk, Rotterdam PH-DPC Cessna 172RG 172RG0369 Uniwest Group B.V., Deventer PH-DRI St.V.V. DR-1 152-17 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-DRK Cessna 560XL 560-5258 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-DRL Beechcraft A36 E-1784 Transal Aero Services B.V., Arnemuiden PH-DRN SOCATA-GA TB 10 1135 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-DRT Piper PA-28-181 28-8490055 Dutch-Roll B.V., Amersfoort PH-DSG Cessna 172S 172S10705 L.S. Verwelius, Huizen PH-DST Ultramagic N-300 300/28 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-DTR Lancair 320 603-320-349 R. Leeman, Epe PH-DTS Diamond DA 42 42.204 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-DTT Cameron Z-150 10957 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-DUB Piper PA-28R-200 28R-7435139 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-DUC Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2069 R.S. van Dijk, Aquamarine PH-DUK Cessna 185 185-0046 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-DVA Lindstrand LBL 105A 343 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-DVB Cameron A-140 4354 Wilco Air B.V., Ootmarsum PH-DVD Cirrus SR22 3612 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-DVT SOCATA-GA TB 10 2062 De Vries - Dekker Beheer B.V., Monnickendam PH-DVW Reims FR172H FR17200342 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-DWB Cameron A-105 2134 K.J.D. Barends, Losser PH-DWD Mediterran VM-1 Esqual-C E-180037 D.F.A. de Winter, Bonheiden PH-DWW Robinson R44 II 10776 Wikselaar Satelite Trading B.V., Harskamp PH-DYE Cessna 550 550-0927 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-DYN Cessna 550 550-0928 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-DZB Kubicek BB60N 323 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-EAG Euro-Enaer EE10 4 TU Delft Faculteit Lucht- en Ruimtevaarttechniek, Delft PH-EAH Piper PA-28-181 28-7990445 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-EAM Reims F172N F17201602 Vliegclub Schiphol, Schiphol PH-EAR Cameron C-80 3600 Stichting Oordt Ballooning, Maastricht PH-EBF St.V.V. DR-1 155-17 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-ECC Pilatus PC-12/45 107 Elas Professional Services Network B.V., Valkenswaard PH-ECD Eurocopt-F EC 120 B 1169 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-ECE Eurocopt-F EC 120 B 1005 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-ECI Cessna 525 525-0321 Ypsilon B.V., Oosterhout Nb PH-ECN A.P.Robin R 1180 TD 228 M. Hagels, Hengelo Ov PH-ECR Eurocopt-F EC 120 B 1024 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-ECU Thund/Colt 120A 2055 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-ECZ Eurocopt-F EC 130 B4 3624 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-EDB ProTech PT-2 1164 E.J.R. de Bisschop, Oud-Heverlee

178 PH-EDD Piper PA-28-161 28-8116202 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-EDE Cameron Z-160 10584 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-EDH Piper PA-24-250 24-3361 A.W. Grandia, Amsterdam PH-EDK Schroeder Fire Balloons G 611 H.G. Riebesehl, Taaken PH-EDM Dassault Mystère-Falcon 900 188 Jet Management Europe B.V., Schiphol PH-EDP Kubicek BB26E 859 Windpassenger Lda., Parede PH-EEL Cameron O-90 3356 Parkstad Ballooning, Veendam PH-EGG Cameron Egg-120 11098 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-EGO Cameron A-140 4325 E. Oordt, Zwolle PH-EHI Jabiru J430 336-14915 J.H. Holterman, Bentelo PH-EHN Reims F172M F17201186 Rainbow Aviation V.o.F., Eindhoven PH-EHV Cessna 172M 17264973 Rainbow Aviation V.o.F., Eindhoven PH-EIB Ultramagic F30-EGG 30-jan Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-EIJ SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3141 B.G. Veldhuizen, Loosdrecht PH-EIL Van's RV-4 MS 4122 H.L. Leuters, Münster PH-EIN 3-i Sky Arrow 1450 L 053/01 Makelaars- en Taxateurskant. in Onr. Goed. Brunings B.V., Bilthoven PH-EJD Thund/Colt 31A 2020 Noord Veluws Ballonteam V.o.F., Oosterwolde Gld PH-EJM Cameron O-105 3723 Noord Veluws Ballonteam V.o.F., Oosterwolde Gld PH-EKM Cameron A-105 4687 J.J. Hubers, Vught PH-ELA Dyn'Aero S MCR CLUB 213 M. Prekatsunakis, Amstelveen PH-ELB Dyn'Aero S MCR CLUB 364 M.M.D. van Eeghen, Bloemendaal PH-ELP Eurocopt-D EC135 T2 370 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-ELS Cameron V-77 538 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-ELT Christen A-1 1131 Stichting Belang Zweefvliegers Terlet, Arnhem PH-EMG SkyStar Kitfox Series 5 Vixen V9411-0021 R.H. Saltzmann, Bergisch Gladbach PH-EMJ Cessna 172R 17281159 Aviation Management Maastricht B.V., Maastricht-Airport PH-EMK Cessna 172R 17281163 Aviation Management Maastricht B.V., Maastricht-Airport PH-EMR Cameron A-105 4784 Hardbrass Partners B.V., Barneveld PH-EMS Eurocopt-D EC135 T2 374 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-END Bolkow BO 208 515 C.A.J. van Andel-Konings, Raamsdonksveer PH-ENG Bolkow BO 208 510 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-ENH Lindstrand LBL 105A 844 J.A. Bouman, Tiel PH-ENJ Piper PA-18-135 18-2540 E. Elbertsen, Rijen PH-ENP Cessna U206G U20605848 Eerste Nederlandse Parachutisten Club, Bosschenhoofd PH-ENR Cameron Z-69 10588 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-ENS Thund/Colt 105A 1435 Ad Ballon B.V., Breda PH-EPB SkyBalloon Sky 105-24 73 H.E. Pals, Ter Apel PH-EPH Ultramagic N-250 250/48 G. Pals, Ter Apel PH-EPO Piper PA-28-181 28-7990557 W.J. Zoet, s-Gravenhage PH-EPS Ultramagic N-210 210/52 G. Pals, Ter Apel PH-EQU Eurocopt-F EC 155 B1 6708 Eques Asset B.V., Amsterdam PH-EQV Stod.Hamil GLASAIR II RG 1072 F.F.H. Versteeg, Amsterdam PH-ERA Monnett Sonerai II 86270 Ocean Consulting GmbH, Büdelsdorf PH-ERD CEA FDR 250 T 08M-4 H.L. Leuters, Münster PH-ERH Ultravia Pelican PL 688 E.R. van Helden, Kapellen PH-ERK Beechcraft F33A CE-909 N.M. Wagenaar, Blaricum PH-ERM Piper PA-28-181 2843659 Pharmair B.V., Soest PH-ESB SOCATA-GA TB 10 2117 J.H. van der Panne, Diemen PH-ESD SOCATA-GA TB 20 2205 Devoort B.V., Lelystad PH-ESE SOCATA-GA TB 20 2202 M. del Priori, Roma PH-ESG Lindstrand LBL 210A 963 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-ESH Lindstrand LBL 120A 745 A.H.M. van Houdt, Delft PH-ESV Cameron O-140 10062 E.R. Smit, Veendam

179 PH-EUA Agusta AW139 31072 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-EUB Eurocopt-F EC 155 B1 6802 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-EUD Agusta AW139 31295 Bel Air Aviation A/S, Holsted PH-EVE Cameron N-120 3903 M.M.Y. Hoogeslag - Willems, Ootmarsum PH-EVF Reims F152 F15201770 B.W.O. Shair Ali, Den Helder PH-EVR Eurocopt-F EC 120 B 1293 Coolen-Huijbregts V.O.F., Heythuysen PH-EVY Dornier 328-100 3095 Elas Professional Services Network B.V., Valkenswaard PH-EZA EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000224 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZB EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000235 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZC EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000250 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZD EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000279 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZE EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000288 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZF EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000304 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZG EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000315 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZH EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000319 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZI EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000322 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZK EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000326 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZL EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000334 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZM EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000338 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZN EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000342 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZO EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000345 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZP EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000347 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZR EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000375 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-EZS EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000380 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-FAI Fairchild 24R9 R9-418 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-FAJ Kubicek BB70Z 787 J.A. Oranje, Poppel PH-FAL Cirrus SR22 3662 Alibrent B.V., s-Gravenhage PH-FAM Piper PA-28RT-201T 28R-8031123 N.J. Beiler, s-Gravenhage PH-FAS WD Fascination D4 E 51 Peeme Aviation B.V., Dorst PH-FCB Cameron A-415 10843 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-FCH SOCATA-GA TB 9 1300 AIS Activa B.V., Lelystad PH-FDT Cameron A-300 10556 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-FEA SOCATA-GA TB 20 1920 Weijers Beheer B.V., Epe PH-FEG Lindstrand LBL 150A 1209 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-FHB New Piper PA-46-500TP 4697282 Faber Halbertsma Holding B.V., Eck En Wiel PH-FHG New Piper PA-46-350P 4636022 Twinroofs B.V., Amsterdam PH-FIF Cessna 182T 18282031 Dokter F. Schol BVBA, Zoersel PH-FIN Cameron Z-180 11189 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-FIS Cessna 525 525-0514 KNSF Flight Services B.V., Muiden PH-FJK Cessna 525B 525B-0291 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-FLA Aerospool WT 9 Dynamic LSADY-392/2010 LSA Flair B.V., Venlo PH-FLD Diamond DA 40 D D4.168 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-FLE Reims F172N F17201553 H. Veldkamp, Enkhuizen PH-FLF Cessna 337B 337-0669 Flying Focus Castricum B.V., Bussum PH-FLG Piper PA-19 18-1445 J.L. Pfundt, Baarn PH-FLH Piper PA-19 18-2013 Flying Focus Castricum B.V., Bussum PH-FLI Piper PA-18-150 18-8109049 Flying Focus Castricum B.V., Bussum PH-FLJ Piper PA-18-105 18-284 Flying Focus Castricum B.V., Bussum PH-FLK Diamond-C DA20-A1 10280 Stichting Katana Flyers, Purmerend PH-FLP Diamond-C DA20-A1 10159 Stichting Katana Flyers, Purmerend PH-FLY Van's RV-7A 71726 E.J. Wildenbeest, Lathum PH-FMM Cirrus SR22 1832 Bos Beheer B.V., Oosterhout Nb PH-FRJ Schroeder Fire Balloons G 396 L.P.C.M. Leemans, Breda PH-FSB SOCATA TBM700 N 358 Air Frans B.V., Hengelo Ov PH-FSQ Fokker F28 Mark 0100 11491 Fokker Services B.V., Nieuw-Vennep PH-FTO Cessna 172RG 172RG0546 E. Kraal, Beilen PH-FUK Cameron Z-105 10385 Oordt Adventures B.V., Teuge PH-FUT Velocity 173 RG F02RG-001 I. Gürbüz, Rotterdam PH-FVD Robinson R44 II 11905 Delon Air B.V., Ter Aar

180 PH-FVS Cameron A-140 11552 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-FVZ Robinson R44 1111 EBAG Helicopters B.V., Ede PH-FWJ Lindstrand LBL 150A 896 J. Jonkman, Akmarijp PH-FZF Fokker F27 Mark 050 20122 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-GAS Cameron A-210 11521 Haven Management B.V., Harfsen PH-GAZ Piper PA-18-135 18-3537 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-GBA Piper PA-18-150 18-7909047 PA 18 B.V., Oudewater PH-GBH Cameron A-300 11049 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-GBT Lindstrand LBL 150A 687 Flying Balloon Compagnie B.V., Oudehaske PH-GCB Schroeder Fire Balloons G 1424 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-GDR Ultramagic N-180 180/88 L.E. Dijkstra, Nietap PH-GEN Piper J3C-65 12893 A.C. Witte, Werkhoven PH-GEO Reims F172N F17201837 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-GES Europa AL Europa XS 391 K. de Geus, Sint Maarten PH-GGD Cameron Condom-105 11037 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-GGG Piper PA-28RT-201T 28R-8131186 R. Schildmeijer, Amsterdam PH-GGN Cameron N-133 4976 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-GGW Boeing 737-8EH 35831 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-GGX Boeing 737-8EH 36596 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-GGZ Boeing 737-8EH 37600 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-GIN FUJI FA-200-180 FA-200-255 W.C. Hartgers, Amsterdam PH-GIS SOCATA-GA TB 9 1386 AIS Activa B.V., Lelystad PH-GJA Lindstrand LBL 25A 342 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-GLG SOCATA-GA TB 20 1907 G.L. van Ginkel, Apeldoorn PH-GLT Gr.Lakes 2T-1A-2 6710J-342 H.J. Afink, Enschede PH-GMZ Cameron Z-140 10231 F.A. Snijders, Mander PH-GOG Cameron Van Gogh-110 10269 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-GOM RAF RAF 2000 GTX SE H2-97-8-300 G.K. Gombault, Andijk PH-GOZ Aviat A-1 1211 Gooise Zweefvliegclub, Hilversum PH-GPI Lindstrand LBL 120A 664 G. Pals, Ter Apel PH-GPS Kubicek BB45N 279 G. Pals, Ter Apel PH-GPU Cameron N-90 3934 A.G. ter Horst, Enschede PH-GRA Reims F150L F15001006 W. van Duin, Eemnes PH-GRB Fokker S.11.1 6211 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-GRD Cameron A-300 10975 A.J. Barends, Enschede PH-GRF Lindstrand LBL 105A 639 L.E. Dijkstra, Nietap PH-GRG AGAC AG-5B 10174 G. Hulshoff, Monnickendam PH-GRH Cessna 172P 17274269 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-GRN Kubicek BB70Z 364 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-GRR Cameron A-450LW 11363 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-GRV Cameron A-250 10974 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-GRW Cameron Z-600 11263 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-GRX Cameron A-300 10976 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-GRY Fokker S.11.1 6280 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-GRZ Cameron A-300 10693 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-GSB Kubicek BB70Z 437 H. Velthoven, Capelle Aan Den Ijssel PH-GSP Cameron A-210 10138 City Ballooning V.o.F., Amersfoort PH-GSY Diamond DA 40 40.060 G.C. van der Schans, De Hoef PH-GSZ Dyn'Aero S MCR SPORTSTER 161 O. Groesz, Huizen PH-GTI SOCATA-GA TB 20 2026 F.C.J.A. Haarman, Oosteind PH-GTM Ultramagic M-105 105/54 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-GTN Cameron Z-140 11232 J. Wessels, Hengelo Ov PH-GTS Cirrus SR20 1765 F.J.H. Geelen, Beek Gem Montferland PH-GUD Piper PA-34-220T 3449374 ABAB Algemeen Bouw Advies Bureau B.V., Spijk-Gorinchem

181 PH-GUE Cameron A-300 10882 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-GVB Cessna 172S 172S8231 G.P.A.M. Voorbraak, Meerle PH-GVH Lancair Super ES-DD 206 H. van Gangelen, Gouda PH-GWK Cameron N-105 3652 H.J. Verhoeff, Dreumel PH-GWW Ruschmeyer R 90-230 RG 14 Speedbird Aviation B.V., Rotterdam PH-GYS Reims F172N F17201871 Stichting Vliegmaterieel Schiphol, Amsterdam PH-GZC Bellanca 8GCBC 344-80 Gilzer Luchtvaartclub "Illustrious", Gilze PH-HAN Lancair 360 248 B.M. Gréselle, Meudon PH-HAR Thund/Colt 56B 2573 H.A.F.M. de Greeff, Grave PH-HBB SOCATA-GA TB 20 1079 Vricar Holding B.V., Haren Gn PH-HBH Hughes 269C 1100986 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HBR Viking DragonFly Mark II 124 G.N. Zandstra, Groenlo PH-HBW Cessna 172S 172S8113 Lalmy Aviation B.V., Hoofddorp PH-HCG Reims FR172J FR17200400 AirVan B.V., Helmond PH-HCV Lindstrand LBL 120A 507 H. Jonkman, Akkrum PH-HCW Reims F172M F17201011 W.G.J. Bennink, Mijdrecht PH-HDB Cameron N-105 4610 Klepper Ballooning B.V., Hardenberg PH-HDK Cameron Z-225 11384 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-HDV Ultramagic N-355 355/04 R.W. Wiegers, Soest PH-HEB Ultramagic N-250 250/52 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-HEC Cameron Z-120 10425 E.L. Perina, Scheemda PH-HED Eurocopt-F EC 120 B 1068 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-HEE Cameron Z-105 11193 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-HFR Lindstrand LBL 105A 137 Ballonclub Veendam, Veendam PH-HGD Ultravia Pelican PL 678 C. Mulder, Apeldoorn PH-HGG Raytheon B36TC EA-683 PARC Air B.V., Den Helder PH-HGL Sequoia F.8L Falco 1 G.J. van Breukelen, De Meern PH-HGO Reims F152 F15201701 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-HGR Cameron Z-275 11248 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-HHA Schweizer 269D 14 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HHB Schweizer 269D 16 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HHC SNIAS AS 355 F1 5049 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HHJ SNIAS AS 355 F2 5356 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HHK Bell Textr 206L-1 45456 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HII Ultramagic M-105 105/164 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-HIO Cameron N-133 3484 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-HIS SOCATA-GA TB 9 1293 AIS Activa B.V., Lelystad PH-HJG SOCATA-GA TB 20 1922 Scenair V.o.F., Wijk Bij Duurstede PH-HKM Piper PA-34-200T 34-8070079 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-HLE Cessna 152 15283822 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLF Cessna 182P 18264085 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLI Cessna 172S 172S8751 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLM Piper PA-34-200T 34-7770393 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-HLR APEX DR 400/140 B 2595 E.K. Belderok, Oostburg PH-HMA Cessna 550 550-0972 Heerema Vliegbedrijf B.V., s-Gravenhage PH-HMG Cameron A-250 11111 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-HNM Piper PA-34-200T 34-7770135 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-HOG Fokker S.11.1 6275 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOH Colt 105A 760 Ad Ballon B.V., Breda PH-HOI Fokker S.11.1 6282 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-HOJ Schroeder Fire Balloons G 1049 Abacus Ballooning B.V., Laren PH-HOK Fokker S.11.1 6272 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOL Fokker S.11.1 6270 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOO Cameron N-105 10064 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-HOS Cameron Nissan Micra 2883 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-HPC Thund/Colt 69A 2567 Ad Ballon B.V., Breda PH-HPY Schroeder Fire Balloons G 1107 Fun Balloons B.V., Cadier En Keer

182 PH-HRJ Cameron O-105 10837 J.W. van der Kolk, Dedemsvaart PH-HRK Piaggio P.180 Avanti II 1120 Rotterdam Private Air B.V., Rotterdam PH-HRN Cameron N-120 4761 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-HRT Cameron A-160 11444 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-HSA Boeing 737-8K2 34171 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HSB Boeing 737-8K2 34172 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HSC Boeing 737-8K2 34173 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HSD Boeing 737-8K2 39260 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HSE Boeing 737-8K2 39259 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HSL Cameron V-77 2495 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-HSW Boeing 737-8K2 37160 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HTD Cameron A-140 3190 Noord Veluws Ballonteam V.o.F., Oosterwolde Gld PH-HUB SOCATA-GA TBM700 A 127 Shairplane B.V., Geldrop PH-HUT Cameron A-160 11468 BAS Ballonvaarten B.V., Laren Gld PH-HUW Schroeder Fire Balloons G 1202 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-HVB Eurocopt-D EC135 T2+ 811 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-HVD Bolkow BO 208 C 616 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-HVE Zenith CH 601 HDS jun-57 H. van Essen, Terschuur PH-HVH SNIAS AS 355 F1 5215 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HVP Reims F150M F15001194 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-HWH Agusta AB206B 8076 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-HYM Cameron N-105 4341 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-HZD Boeing 737-8K2 28376 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZE Boeing 737-8K2 28377 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZF Boeing 737-8K2 28378 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZG Boeing 737-8K2 28379 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZI Boeing 737-8K2 28380 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZJ Boeing 737-8K2 30389 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZK Boeing 737-8K2 30390 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZL Boeing 737-8K2 30391 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZM Boeing 737-8K2 30392 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZN Boeing 737-8K2 32943 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZO Boeing 737-8K2 34169 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZV Boeing 737-8K2 30650 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZW Boeing 737-8K2 29345 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZX Boeing 737-8K2 28248 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-HZY Boeing 737-8K2 30646 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-IAB Cameron N-180 3981 H.T. Kleinsmit, Joure PH-IAD Cameron N-210 4059 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-IAE Cameron C-80 4032 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-IBF Cameron A-315 10761 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-IBL P 220 S 467 L.L.C.M. Philippe, Santa Cristina D'Aro PH-IBU SOCATA-GA RALLYE 235 E 13125 H.J. van der Zande, Oldenzaal PH-ICN Piper PA-32R-301 32R-8013004 Blom Holding B.V., Delft PH-ICR Thund/Colt 120A 2309 Ad Ballon B.V., Breda PH-IDA Piper PA-31-350 31-7852160 Epsilon Aviation S.A., Spata PH-IDR Lindstrand LBL 150A 652 L.E. Dijkstra, Nietap PH-IEN Europa AL Europa XS TG 305 R. van Essen, Delden PH-IER Cameron A-450LW 11458 Haven Management B.V., Harfsen PH-IGH Schroeder Fire Balloons G 654 Beheerland B.V., Westervoort PH-IHO Cameron N-133 4080 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-IIB Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1467 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-IIH Cameron Inverted Balloon-105 11240 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-IIS SOCATA-GA TB 9 1373 AIS Activa B.V., Lelystad PH-IJF MC/W Hassa MW 77 1 B. Stuiver, Odoorn PH-IKE Lindstrand LBL 105A 675 I. Visser, Frederiksoord PH-ILC Dassault Mystère-Falcon 900 161 Jet Management Europe B.V., Schiphol PH-ILS SOCATA-GA TB 10 530 Jetstream Aviation B.V., Zuid-Scharwoude PH-ILZ Cessna 560 560-0145 Solid-aiR B.V., Eindhoven

183 PH-IMR Mooney M20K 25-0817 W.J. Josephus Jitta, Hoorn Nh PH-INS Scamp NVAV-25 H.G. Tjoa, Hoofddorp PH-INT Cameron N-77 1386 E. van Nus, Diever PH-IRE Cameron O-120 4336 T. Brouwer, Brummen PH-IRO Reims F172M F17201088 SAS Beheer B.V., Teuge PH-ISF CzechACWor SportCruiser 09SC254 C. von Hammel, Cloppenburg PH-ISI IBIS RJ 03 228 J.A.M. Holsink, Hilversum PH-ISL Reims F172M F17201018 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-ISS Schroeder Fire Balloons G 1131 Special Balloon Services V.o.F., Leusden PH-ITH Ultramagic M-130 130/48 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-ITS Thund/Colt 69A 1317 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-ITW Cessna 421C 421C0024 Uniwest Group B.V., Deventer PH-IVE Kubicek BB34Z 723 B. Stuiver, Odoorn PH-IWO SE-5A (Replica) SE5-AF5447 K.A. Doornbos, Eelde PH-JAB Cameron N-133 4079 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-JAC Piper PA-28-161 28-8416130 A.C. Vliegschool Teuge B.V., Teuge PH-JAI Europa AL Europa XS TG 460 T.E. Weert, Heerhugowaard PH-JAJ Glasair Sportsman 2+2 7294 N.J. Nanninga, s-Gravenhage PH-JAS Cessna 208 20800226 Paracentrum Texel B.V., De Cocksdorp PH-JAX HawkBeech C90GTi LJ-1913 L.S. Verwelius, Huizen PH-JBA Cameron Z-210 11398 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-JBB Reims F172M F17200971 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-JBC Reims F172M F17200960 B.E.J. Antonius, Apeldoorn PH-JBF Reims F172N F17201757 C.L.G. Rutten, Zwolle PH-JBG Reims F172P F17202072 Stichting Oordt Ballooning, Maastricht PH-JBH Reims F172M F17201182 J.J.W.M. Jacobs, Ballum PH-JBI Cessna R172K R1722969 W.N.H. Iding, Appeltern PH-JBJ Piper PA-34-220T 3433157 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-JBL Cameron N-120 2256 P. Kok, Bronkhorst PH-JBT Ultramagic N-180 180/85 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-JBY Cessna U206F U20603230 B.D. Rienks, Oosterend Nh PH-JCH Fokker F28 Mark 0070 11528 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-JCI Raytheon 390 RB-122 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-JCT Fokker F28 Mark 0070 11537 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-JDK Lambert M212-200 2 J.O.C. Dekeyser, Merelbeke PH-JDL Ruschmeyer R 90-230 RG 10 SPS Flight Service B.V., s-Hertogenbosch PH-JDM Reims F150M F15001391 J.F. van Tilburg Holding B.V., Schiedam PH-JDR Ultramagic N-250 250/42 L.E. Dijkstra, Nietap PH-JEG Cirrus SR22 1415 Ing. Gerritse Holding B.V., Brummen PH-JEL Cameron N-77 2199 R.W. Wiegers, Soest PH-JER SOCATA-GA TB 20 2180 R.W.J. Gielissen, Veldhoven PH-JFB Sequoia F.8L Falco 1228 J.F. Brouwer, Chonburi PH-JFC Robinson R44 II 10127 Coolen-Huijbregts B.V., Heythuysen PH-JFH Cessna P210N P21000726 Westerheide Management en Consultancy B.V., Arnhem PH-JFK APEX DR 400/140 B 2591 Teuge Aviation B.V., Teuge PH-JFP Cessna 182Q 18267446 "Blue Sky" B.V., Heerde PH-JFS Pilatus PC-12/45 477 Eurofilters Holding N.V., Overpelt PH-JGN ICP MXP-740 "Savannah" 01-03-51-055 F. Hemm, Schwabach PH-JGW Europa AL Europa XS TG 206 J.G.W. Heijboer, Ulicoten PH-JHB Bombardier DHC-8-315 556 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-JHS Rans S-6S 06981239 S J.H. Salden, Wognum PH-JIS SOCATA-GA TB 20 617 AIS Activa B.V., Lelystad PH-JJK Glasair Sportsman 2+2 7137 Two Socks B.V., Numansdorp PH-JJM Reims F152 F15201673 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-JKJ Cameron O-105 4397 H. Velthoven, Capelle Aan Den Ijssel PH-JLA Cameron A-180 10666 Haven Management B.V., Harfsen

184 PH-JLG Cameron N-133 4987 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-JLJ Cameron Z-180 11515 Pijnappel Ballonvaarten, Apeldoorn PH-JLK Diamond DA 40 D D4.165 Pilotel B.V., Delft PH-JLM Ultravia Pelican PL 580 C.M. Le Noble, Amsterdam PH-JLW Cameron N-105 2252 City Ballooning V.o.F., Amersfoort PH-JMB Piper PA-28RT-201T 28R-7931061 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-JMP Cessna 208B 208B0583 Stichting Nationaal Parachutisten Centrum Teuge, Teuge PH-JMS Reims F182Q F18200168 C.J.M. Bertens, Esch PH-JNA Cessna 172P 17275773 JANEZ LET d.o.o., Ljubljana PH-JNE Cessna 525A 525A-0242 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-JNJ Lindstrand LBL 180A 128 Ad Ballon B.V., Breda PH-JNP Cessna 172N 17267803 Special Air Activities B.V., Teuge PH-JNY Cameron A-300 11258 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-JOE Cessna 425 4250168 Kuiken N.V., Emmeloord PH-JOU Colt 77A 1089 J. Bosma, Heerenveen PH-JOY Thund/Colt AX7-77 S1 922 F.R. Schweppe, Breukelen Ut PH-JPH Rav.Europe RX 8 E-401 Haven Management B.V., Harfsen PH-JPO Reims F172N F17202010 Aero Noord B.V., Hoogeveen PH-JPR Lancair 360 SFB2001-442 L. Abresch, Oude-Tonge PH-JRL Cameron Z-140 11414 Klepper Ballooning B.V., Hardenberg PH-JRM New Piper PA-32R-301T 3257164 Business Wings V.o.F., Dordrecht PH-JSA Cessna 182N 18260367 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-JSH Cameron N-105 4383 A.J. Troost B.V., Emmeloord PH-JSP Mooney M20J 24-1269 J.H. Kloppenburg, Almere PH-JUR Piper PA-32R-301T 32R-8229033 Culimarque Holding B.V., Rotterdam PH-JVB Cessna 152 15280786 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-JVD SOCATA-GA TB 20 2052 Thebe B.V., Papendrecht PH-JVJ Cameron A-105 3396 P. Barlo, Groenekan PH-JVK Thund/Colt 120A 1618 Ad Ballon B.V., Breda PH-JVO Reims FA150K FA15000041 A. Buitenhuis, Almere PH-JWF Pilatus PC-7 520 J.W. van der Flier, Antwerpen PH-JWG Schroeder Fire Balloons G 1149 Stichting Ballonteam Limburg, Swalmen PH-JXJ Fokker F27 Mark 050 20232 Denim Air ACMI B.V., Mijdrecht PH-JXK Fokker F27 Mark 050 20233 Denim Air ACMI B.V., Mijdrecht PH-JXN Fokker F27 Mark 050 20239 Denim Air ACMI B.V., Mijdrecht PH-KAC Cessna 172M 17262999 SAS Beheer B.V., Teuge PH-KAD Reims F172N F17201532 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-KAI Slingsby T67M-200 2038 Test & Training Centre De Gouden Standaard B.V., Bosschenhoofd PH-KAJ Slingsby T67M-200 2039 Test & Training Centre De Gouden Standaard B.V., Bosschenhoofd PH-KAU Slingsby T67M-200 2040 A.P. Wallace, Harrogate PH-KAX Piper PA-28-181 2890001 KLM Aeroclub, Lelystad PH-KBA Cessna 172P 17275109 KLM Aeroclub, Lelystad PH-KBB Raytheon C90A LJ-1718 AirKub B.V., Lelystad PH-KBE Cameron N-105 4066 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-KBX Fokker F28 Mark 0070 11547 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KBY Cessna 172R 17280482 Robij Onroerend Goed B.V., Budel PH-KCA MDC MD-11 48555 KLM, Amstelveen PH-KCB MDC MD-11 48556 KLM, Amstelveen PH-KCC MDC MD-11 48557 KLM, Amstelveen PH-KCD MDC MD-11 48558 KLM, Amstelveen PH-KCE MDC MD-11 48559 KLM, Amstelveen PH-KCF MDC MD-11 48560 KLM, Amstelveen PH-KCG MDC MD-11 48561 KLM, Amstelveen PH-KCH MDC MD-11 48562 KLM, Amstelveen PH-KCI MDC MD-11 48563 KLM, Amstelveen

185 PH-KCK MDC MD-11 48564 KLM, Amstelveen PH-KDF Reims F150L F15001111 H.J. Strating, Valkenswaard PH-KDN Reims F172N F17201735 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, Eelde PH-KED Piper PA-23-250 27-7305116 Bastien Air SARL, Paris PH-KER Lancair 360 1 E.L.M. Oomen, Wernhout PH-KGJ Eurocopt-F EC 120 B 1265 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-KHV Beechcraft D18S A-904 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-KIS Christen A-1 1109 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-KLA Piper PA-18-150 18-1582 Special Air Activities B.V., Teuge PH-KLJ BX-2 CHERRY 182 W. Timmermans, Hulsel PH-KLS Cameron Z-160 11001 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-KLT Van's RV-3B 10405 M. Kletzenbauer, Bietigheim-Bissingen PH-KLU Noorduyn Harvard Mk.II 14-664 J.W. van der Flier, Antwerpen PH-KMM Ultramagic M-56 56/38 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-KMR Gippsland GA8 GA8-05-084 Stichting Ambulancevliegtuig, Wassenaar PH-KND Grob G 115 8047 CV Vliegschool Seppe, Bosschenhoofd PH-KNE Piper PA-18-135 18-3825 Vliegclub Teuge, Teuge PH-KNF Piper PA-18-135 18-3826 A.P.J. Bogaerds, Dronten PH-KNG Piper PA-18-135 18-3816 D. Kampen, Veldhoven PH-KNY Lindstrand LBL 150A 479 J. Bosma, Heerenveen PH-KOK Cameron Z-225 10998 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-KON Ultramagic S-160 160/33 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-KOX CzechACWor SportCruiser 08SC104 R.A. Strietzel, Bad Köstritz PH-KPD Piper PA-32RT-300T 32R-7887236 K.G. Sandström, Tavelsjö PH-KPL Cameron Z-105 11436 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-KPR Beechcraft A36 E-3012 A.R. Koch, Amsterdam PH-KRI Reims F172G F172-0218 SAS Beheer B.V., Teuge PH-KRN Cessna 182Q 18265228 M. Sanders B.V., Amsterdam PH-KRS RndRobinsn KR-2S 471 M.J.J.M. Driessen, Meerlo PH-KTS Wörner NL-STU/1000 1046 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-KUB Kubicek BB85Z 341 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-KWC Lindstrand LBL 150A 625 H.A.F.M. de Greeff, Grave PH-KWN Cessna 182T 18282029 G.A. Kok, Bilthoven PH-KWW Cameron Z-150 10264 A.G. ter Horst, Enschede PH-KXM Fokker F27 Mark 050 20252 Volito Commuter Kommanditbolag, Malmö PH-KXN Fokker F27 Mark 050 20254 Mass Holding N.V., Mijdrecht PH-KXR Fokker F28 Mark 0100 11410 Aircraft Financing and Trading B.V., Amsterdam PH-KXS Fokker F27 Mark 050 20255 Mass Holding N.V., Mijdrecht PH-KXX Fokker F27 Mark 050 20262 Denim Air ACMI B.V., Mijdrecht PH-KZA Fokker F28 Mark 0070 11567 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZB Fokker F28 Mark 0070 11562 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZC Fokker F28 Mark 0070 11566 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZD Fokker F28 Mark 0070 11582 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZE Fokker F28 Mark 0070 11576 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZF Fokker F28 Mark 0070 11577 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZG Fokker F28 Mark 0070 11578 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZH Fokker F28 Mark 0070 11583 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZI Fokker F28 Mark 0070 11579 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZK Fokker F28 Mark 0070 11581 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZL Fokker F28 Mark 0070 11536 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZM Fokker F28 Mark 0070 11561 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZN Fokker F28 Mark 0070 11553 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZO Fokker F28 Mark 0070 11538 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZP Fokker F28 Mark 0070 11539 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZR Fokker F28 Mark 0070 11551 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZS Fokker F28 Mark 0070 11540 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZT Fokker F28 Mark 0070 11541 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZU Fokker F28 Mark 0070 11543 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-KZV Fokker F28 Mark 0070 11556 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol

186 PH-KZW Fokker F28 Mark 0070 11558 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-LAB Cessna 550 550-0712 Stichting Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium, Amsterdam PH-LAG Piper PA-28-181 28-8090296 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-LAK Lindstrand LBL 180A 611 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-LAP Schroeder Fire Balloons G 1282 Stichting "Houdt de ballon in de lucht", Montfort PH-LAV Schroeder Fire Balloons G 1247 Firma v.d. Broek Ballon, Handel PH-LAW Cessna T310R 310R0096 Holding Y.E. Slagboom B.V., Teuge PH-LAZ Ultramagic N-300 300/37 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-LBH Lindstrand LBL 69X 1304 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-LBR Cessna 208 20800101 Tessel Air B.V., De Cocksdorp PH-LCG Dassault Mystère-Falcon 900 143 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-LCN Ultravia Pelican PL 684 K.J. Hollebeek, Vlaardingen PH-LCT Cameron A-140 4732 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-LEI Schroeder Fire Balloons G 1245 Special Balloon Services V.o.F., Leusden PH-LEN Reims F172N F17201619 Aerophoto Schiphol Aviation B.V., Schiphol-Oost PH-LFA Cessna 172P 17274058 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-LFB Cessna 172P 17275363 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-LFC FUJI FA-200-160 FA-200-181 AIS Activa B.V., Lelystad PH-LGR Van's RV-6 1 H.J. van der Zouw, Utrecht PH-LGW New Piper PA-34-220T 3449107 Air Seppe II B.V., Breda PH-LHU Tecnam P2002-JF 155 L.H.H.M. Ubags, Roermond PH-LIK Piper J3C-65 11990 W. Portier, Alphen Nb PH-LIM Schroeder Fire Balloons G 1152 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-LIN Cessna 172H 17256239 J.A. van der Linden, Goes PH-LIS Lancair Legacy L2K-317 P.W.C. Buchrnhornen, Nuenen PH-LIV Lindstrand LBL 150A 607 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-LKA Cameron A-275 10553 Haven Management B.V., Harfsen PH-LKM Schroeder Fire Balloons G 1133 Puttenboorbedrijf L. Kurstjens B.V., Montfort PH-LKP Schroeder Fire Balloons G 1387 Puttenboorbedrijf L. Kurstjens B.V., Montfort PH-LLP Cameron N-120 4902 Wilco Air B.V., Ootmarsum PH-LLU Piper PA-34-200 34-7450185 R.D. Aalbers, Velp Gld PH-LLV APEX DR 400/500 44 S.A. Voermans, Amsterdam PH-LLY Cessna T182T T18208871 Condor Flight B.V., Oosterhout PH-LMB Fokker F27 Mark 050 20119 Amapola Flyg AB, Stockholm PH-LMJ Reims FA150L FA15000112 Sky Unlimited B.V., Harmelen PH-LNC Lancair 360 677 C. Heijning, Laren Nh PH-LNE Fokker F28 Mark 0100 11322 Denim Air ACMI B.V., Mijdrecht PH-LOB Europa AL Europa XS TG 394 M.H. Stukart, Weesp PH-LOT Ultramagic F33-PHAROX LAMP F33/01 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-LOV Cameron A-210 11234 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-LOX Thund/Colt 105A 2341 Ad Ballon B.V., Breda PH-LPH Eurocopt-F EC 120 B 1256 H.P.L. Metals B.V., Sint Agatha PH-LPO Reims F172M F17201500 O.G. van der Zee, Teuge PH-LRM Piper PA-18-135 18-3131 J. van Peppen, s-Gravenhage PH-LSA CzechACWor SportCruiser 09SC270QB H. Huisinga, Bassum PH-LSK Noorduyn Harvard Mk.II 14-641 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-LSR York Laser Z-200 PFA 123-12682 R.K. Krethe, Hamburg PH-LSV Dassault Mystère-Falcon 50 315 Flying Service N.V., Deurne PH-LUC Zenith CH 601 HD jun-59 L.A. Kunst, Driebruggen PH-LUK Schroeder Fire Balloons G 993 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-LUS Luscombe 8A 1863 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-LUU Reims F172L F17200861 PH-LUU B.V., Klaaswaal PH-LUX New Piper PA-46-350P 4636011 Luxajet B.V., Noordwijk Zh PH-LVA St.V.V. D.VII (Replica) DVII01-SVV Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-LVS Jabiru Jabiru SK 121 B. Meijer, Purmerend PH-LXG Fokker F28 Mark 0100 11420 Aircraft Financing and Trading B.V., Amsterdam

187 PH-LYN Lindstrand LBL 105A 1068 J. Bosma, Heerenveen PH-LYS Kavanagh B-105 B105-286 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-LZN Cameron A-415 10664 Haven Management B.V., Harfsen PH-MAA Eurocopt-D EC135 T2+ 532 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-MAD Cameron Z-77 11166 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-MAJ Thund/Colt Flying Windmill 1625 J. Bosma, Heerenveen PH-MAN CzechACWor SportCruiser 09SC252 M.J.J. Aldenhuijsen, Almere PH-MBK FUJI FA-200-160 FA-200-226 B. van der Sluijs, Amsterdam PH-MBL Piper PA-31-350 31-7405428 Target Flight Systems B.V., Enschede PH-MBS Beechcraft C23 M-1968 C.P.C. van Goethem, Gasselte PH-MBW FUJI FA-200-160 FA-200-286 Avalanche B.V., Bilthoven PH-MCI Boeing 767-31A 25312 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCL Boeing 767-31A 26469 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCM Boeing 767-31A 26470 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCP MDC MD-11F 48616 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCR MDC MD-11F 48617 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCS MDC MD-11F 48618 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCT MDC MD-11F 48629 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCU MDC MD-11F 48757 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCW Boeing MD-11F 48788 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MCY MDC MD-11F 48445 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MDB Cessna 172K 17258604 H.P. Vermaas, Loenen Aan De Vecht PH-MDF Reims F172N F17201842 Sky Service Netherlands B.V., Teuge PH-MDL Reims F172N F17202024 Lion Air B.V., Rotterdam PH-MDY Mudry CAP21 17 Stichting Aerobatic Aviation, Vogelenzang PH-MEC Piper PA-38-112 38-79A0764 A.H. Beekmans, Gemert PH-MEE Cameron A-140 10630 Haven Management B.V., Harfsen PH-MEL Cameron N-145 10813 A.J. Troost B.V., Emmeloord PH-MEX Cessna 650 650-0217 Solid-aiR Holding B.V., Eindhoven PH-MFT HOAC DV 20 20155 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., Hilversum PH-MFX Cessna 650 650-0240 Solid-aiR Holding B.V., Eindhoven PH-MGA Teijgeler DR 1050 M 868 H.G. Teijgeler, Utrecht PH-MGJ Piper PA-28RT-201T 28R-7931139 M. Piras, Gattico PH-MGP Cameron Z-160 11181 J.J. Hubers, Vught PH-MGZ Lindstrand LBL 105A 591 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-MHE Piper PA-32R-301 32R-8013089 E-optimaal B.V., Deventer PH-MID Robinson R44 II 11403 I.H. Smit, Doetinchem PH-MIJ KR-2S 6898 H.G. Mijling, Venray PH-MIM Cameron A-180 10959 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-MIS SOCATA-GA TB 10 739 AIS Activa B.V., Lelystad PH-MJB Piper PA-28R-201 28R-7837227 HK Strago Holding B.V., Gorinchem PH-MJS Beechcraft A23A M-1077 H.E.C. Peeters, Borsbeek PH-MJW Europa AL Europa XS 182 W. Hietbrink, Eibergen PH-MKH Fokker BV F28 Mark 0100 11242 Fokker Services B.V., Hoogerheide PH-MKO Kubicek BB45N 415 M.P. Rouwendal, Tilburg PH-MLK SOCATA-GA TB 20 2036 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLL SOCATA-GA TB 20 2038 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLM Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1444 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-MLN New Piper PA-44-180 4496166 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLO SOCATA-GA TB 10 2087 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLQ SOCATA-GA TB 10 2155 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLR SOCATA-GA TB 10 2184 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad PH-MLS SOCATA-GA TB 10 2188 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V., Lelystad

188 PH-MMB Schroeder Fire Balloons G 1003 H. Jonkman, Akkrum PH-MMC Schroeder Fire Balloons G 1236 M. Minnesma, Joure PH-MMD Schroeder Fire Balloons G 1200 M. Minnesma, Joure PH-MME Kubicek BB40Z 781 D.E. van Dam, Ede Gld PH-MMH Schroeder Fire Balloons G 805 M. Minnesma, Joure PH-MMM Cessna 177B 17702528 R. de Weger, Hilversum PH-MMN Cameron Z-160 10864 A.G. ter Horst, Enschede PH-MMO Cameron Z-160 10863 A.G. ter Horst, Enschede PH-MMT Eurocopt-D EC135 P2+ 871 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-MNL Cameron Z-160 11252 Van Hooft Personenauto Schijndel B.V., Schijndel PH-MNM Cameron Z-150 10381 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-MOI Cameron C-80 4469 H.B.J. Habers, Gees PH-MOM Cirrus SR20 1090 F.A. Bittner, Bremen PH-MOP Beechcraft F33A CE-1169 H. van Oorschot, Simonshaven PH-MOT Scintex CP-1315 C3 915 F. Pot, Kapelle PH-MPR Boeing 747-412SF 24226 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MPS Boeing 747-412SF 24066 Martinair Holland N.V., Schiphol PH-MRA Cessna 172M 17266964 A.F.M. Snijders, Lugano PH-MRB Gener Avia F.22 B 14 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-MRC Gener Avia F.22 C 8 A.C. Vliegschool Teuge B.V., Teuge PH-MRD Cessna P210N P21000388 Laurentius B.V., Barendrecht PH-MRG Gener Avia F.22 C 23 Teuge Aviation B.V., Teuge PH-MRO Cessna 421C 421C0478 Gouden Arend B.V., Middelburg PH-MRV SOCATA-GA TB 20 2132 M.R.J. Vorstenbosch, Hamont-Achel PH-MSE Mooney M20J 24-3359 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-MSF Schroeder Fire Balloons G 1316 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-MSI Cessna 172P 17275726 P.G.J. van Tilburg, Nistelrode PH-MSX Cessna 650 650-0134 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-MTN Dyn'Aero S MCR 4S-2002 91 M.J.M. van den Broek, Handel PH-MUS HOAC DV 20 20149 E. Lam, Houten PH-MVR Robinson R44 1057 Wibo Vastgoed B.V., Utrecht PH-MWF Europa AL Europa XS TG PFA 247-13277 M.C.P. Flick, Groet PH-MXX Cameron Z-160 10791 Roza Ballonvaarten V.o.F., Raamsdonk PH-MYF Lancair 360 244 A.M.E. Vervaeke, Harelbeke - Hulste PH-MYX Cessna 650 650-7117 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-MZW Europa AL Europa TG 247 MZ Beheer B.V., Lemelerveld PH-NAM CzechACWor SportCruiser 07SC047 R. Schilling, Neustadt Am Rübenberge PH-NBB Cameron O-120 11142 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-NBC Thund/Colt AX8-90 S2 3632 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NCD APEX DR 400/140 B 2610 Onroerend Goed A. Dijkshoorn B.V., Geervliet PH-NCE ERCO 415-D 4765 R.J. Maatman, Doetinchem PH-NCW SOCATA-GA TB 20 2061 Stichting SKYLARKS, Noordwijk Zh PH-NDA Piper PA-12 dec-18 Schreiner Air Leasing B.V., s-Gravenhage PH-NDB Kubicek BB85Z 850 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-NDD SOCATA-GA TB 20 2207 Thebe B.V., Papendrecht PH-NDK Dassault Mystère-Falcon 900 175 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-NEH Auster J5B 2932 D. de Ruiter, Wolphaartsdijk PH-NEL Ultramagic S-130 130/50 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-NEM Lindstrand LBL 160A 1359 A.G. ter Horst, Enschede PH-NET Taylor AOP Mk.V 1416 Stichting Wings to Victory, Krabbendijke PH-NFK Cameron A-250 10690 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-NFR Schroeder Fire Balloons G 1163 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NGK Taylor AOP Mk.III TAY-6111 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-NGN Cameron A-530 10170 Haven Management B.V., Harfsen PH-NHN Lindstrand LBL 210A 763 Windpassenger Lda., Parede PH-NIE Brady Nieuport 28 C1 1 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-NIJ Cameron A-160 4819 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-NIM Ultravia Pelican PL 691 R. van Nimwegen, Haaksbergen PH-NIN Van's RV-3A 1 D. de Boer, Hoogwoud

189 PH-NIS SOCATA-GA TB 9 1537 AIS Activa B.V., Lelystad PH-NLB New Piper PA-34-220T 3449020 Servicios Aereos La Plana, Sociedad Limitada, Castellon PH-NLV Cameron A-415 10918 Haven Management B.V., Harfsen PH-NLZ Swearingen SA226-TC TC-277 Stichting Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium, Amsterdam PH-NMD Cameron Z-160 10511 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-NNN CzechACWor SportCruiser 08SC159 B.P.M. Verlinden, Maartensdijk PH-NOD Reims F150M F15001165 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-NPT Reims F172N F17201641 Aviation Management Maastricht B.V., Maastricht-Airport PH-NRA Piper PA-38-112 38-80A0092 J.W. Westerhof, Eindhoven PH-NSC APEX DR 400/140 B 2611 Onroerend Goed A. Dijkshoorn B.V., Geervliet PH-NVK Cessna 340A 340A1018 Madrono 55 S.L., Madrid PH-NYK Lindstrand LBL 150A 897 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NYN Thund/Colt 77A 4674 J.E. Weidema, Amsterdam PH-NZS Sikorsky S-76B 760325 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-NZT Sikorsky S-76B 760326 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-NZU Sikorsky S-76B 760329 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-NZV Sikorsky S-76B 760336 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-NZW Sikorsky S-76B 760381 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-NZZ Sikorsky S-76B 760316 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-OAG Cameron A-105 3624 G. Härle, Enschede PH-OBE Schroeder Fire Balloons G 1009 Excellent Ballooning B.V., Laren PH-OCA Schroeder Fire Balloons G 342 G.J. van Oost, Linne PH-OEF Cameron C-80 4182 H.T. Kleinsmit, Joure PH-OEI Piper J3C-65 17360 H.E. ter Reehorst - Korsman, Maarssen PH-OEK Cameron N-100 4339 Ruif Ballooning V.O.F., Vaassen PH-OEM Lindstrand LBL 105A 365 F.T.W. Kastelijn, Tilburg PH-OEV Ultramagic M-160 160/46 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-OFL Fokker F28 Mark 0100 11444 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-OFM Fokker F28 Mark 0100 11475 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-OFN Fokker F28 Mark 0100 11477 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-OFO Fokker F28 Mark 0100 11462 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-OFP Fokker F28 Mark 0100 11472 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-OHE Cameron A-210 4425 G.J. Oudenampsen, Laren Gld PH-OHI Cameron Inverted Balloon-78 4078 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-OHM SOCATA-GA TB 9 1834 R. Modhvadia, Achel PH-OIH Cameron Inverted Balloon-78 3485 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-OII Cessna 182P 18262722 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., O ostwold Scheemda PH-OIN Cameron N-100 4261 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-OJO Cameron C-80 3921 H. Rotman, Harfsen PH-OKE Hughes 269C 930241 N.R.G. van der Meer, Almere PH-OLE Schroeder Fire Balloons G 1059 Excellent Ballooning B.V., Laren PH-OLL SOCATA-GA TB 20 1244 G.P.J. den Hollander, Vleuten PH-OMA Piper PA-25-235 25-8056002 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-OME Thund/Colt 77A 1354 S. Fortuin, Rheden PH-OMI RndRobinsn KR-2S 7318 A. Weerts, Venray PH-ONG Thund/Colt 105A 1858 R. van Beusekom, Barneveld PH-ONK Cirrus SR22T 164 B.M.A. Vonk, Bilthoven PH-OOI Cameron A-160 10051 H.T. Kleinsmit, Joure PH-OOL Ultramagic M-65C 65/166 Excellent Ballooning B.V., Laren PH-OOM Cirrus SR20 1977 A.W.M. van den Heuvel, Winssen PH-OOY BX-2 CHERRY NVAV-92 A. Günneberg, Spay PH-OPA Stampe SV 4 B 1202 Twin Wing Aerobatics Holland B.V., Wageningen PH-OPC Piper PA-28RT-201T 28R-8331031 DFA Holding B.V., Eelde PH-OSD Beechcraft 76 ME-341 C. Perez Upegui, Zwanenburg PH-OTH Piper PA-31-350 31-7552075 Fugro Aerial Mapping B.V., Leidschendam PH-OTJ Cessna T207A 20700590 Fugro Aerial Mapping B.V., Leidschendam

190 PH-OTK Reims F172N F17201963 Stichting Nationaal Luchtvaartthemapark Aviodrome, Lelystad PH-OTO Schweizer 269C S1889 Rotavisie B.V., Barneveld PH-OUN Cameron A-140 10117 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-OUQ Vickers Spitfire Mk IX CBAF IX.1732 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-OWL Piper PA-28-181 2843654 D.P.F. O'Regan, s-Gravenhage PH-OXY Ultravia Pelican PL 683 I.A. Nijstad, Weesp PH-OYI Boeing 767-304 29138 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-OYJ Boeing 767-304 29384 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-PAC Reims F182Q F18200118 Skytaxi Kft., Baja PH-PAD Piper PA-28-181 28-8090316 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-PAL Dyn'Aero S MCR 4S-2002 4 M. Bavdaz, Oegstgeest PH-PAM Cameron N-133 4291 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-PAP Cameron N-133 11077 Van Leeuwen Autobedrijf B.V., Waddinxveen PH-PAU Stod.Hamil GLASAIR II RG 1065 F.M. Wachter, Loosdrecht PH-PAW Piper PA-25-260 25-2203 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-PAZ Cessna T182T T18208081 True North Rentals B.V., Oudenbosch PH-PBA Douglas DC-3C-S1C3G 19434 AllPlanes B.V., Schiphol PH-PBB Stinson L-5B 3401 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-PBJ Schroeder Fire Balloons G 1021 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-PBL Cessna 172M 17267417 Flying Focus Castricum B.V., Bussum PH-PBW Cessna T182T T18208537 Sky Adventure Waalwijk B.V., Kaatsheuvel PH-PBY CVAC 28-5ACF 300 Stichting Exploitatie Catalina PH-PBY, Lelystad PH-PCA Diamond DA 40 D D4.275 M.M.C.P. Wellens, Loosdrecht PH-PCF Cessna U206G U20605691 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-PCI Cameron N-120 3606 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-PCT Cessna U206F U20602337 Tessel Air B.V., De Cocksdorp PH-PCV FUJI FA-200-180AO FA-200-271 A. Ruska, Amsterdam PH-PDA Aquila AT01 AT01-180 J.A. Kilpatrick, Loenen Aan De Vecht PH-PDH Lindstrand LBL 210A 1291 A. de Hond, Oosterhout Nb PH-PDL Piper PA-18-150 18-8276 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-PDN Cessna 182P 18262694 Duinair B.V., Wormerveer PH-PEA Piper PA-28-181 28-7990350 Cooperatie Air Waterland U.A., Lelystad PH-PED SOCATA TBM700 N 537 C.J.M. Bertens, Esch PH-PEF SOCATA-GA TB 9 1832 C.J.M.A.L. de Peffer, Goirle PH-PEJ Cessna 172P 17275401 I.J. van Maldegem, Kortgene PH-PEP Aviat S-2B 5251 H.J. Evers, Harmelen PH-PEZ Robinson R44 II 10479 Chopper Holding B.V., Lelystad PH-PGM Ultramagic N-180 180/57 J.A.C. van Herk, Haaren PH-PGO Lindstrand LBL 260A 1309 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-PGP Pitts S-2A 2186 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-PGU Lindstrand LBL 105A 774 Hoogstraats Ballon Team Bvba, Hoogstraten PH-PHA Enstrom 480 5015 Prince Helicopters, Zonnemaire PH-PHE Piper PA-28RT-201T 28R-8331022 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-PHX Christen A-1 1130 C.M. Struik, Wolphaartsdijk PH-PHY Schweizer 269C S1668 A.M. Prince, Zonnemaire PH-PHZ Schweizer 269C S1384 A.M. Prince, Zonnemaire PH-PIE Piper PA-28RT-201T 28R-8031165 Aviation Management Maastricht B.V., Maastricht-Airport PH-PIG SOCATA-GA TB 20 1053 Nooyen Roosters B.V., Deurne PH-PIM Cessna R172K R1722376 A.H. Creaser, Heckington PH-PIX Swearingen SA226-T T-267 Aerodata Remote-Sensing B.V., Breda PH-PJB Piper PA-28-235 28-7110004 Stichting Aviation Medicine Research, Oegstgeest PH-PJH Rav.Europe FS 83 A E-198B Haven Management B.V., Harfsen PH-PJL Cessna 172P 17275586 Polder Aviation B.V., Lelystad PH-PJO CzechACWor SportCruiser P1001033 J.L. Bron, Drachten

191 PH-PJR Cirrus SR20 1933 J. Ruitenschild, Zeewolde PH-PJW Cameron Z-140 10386 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-PKB Cameron A-140 4775 P. Barlo, Groenekan PH-PKD Cessna 560XL 560-6077 Air Service Liege, Hasselt PH-PLC Ultravia Pelican PL 690 Friesland Aviation B.V., Visvliet PH-PLG Piper PA-28-181 28-8190138 Special Air Activities B.V., Teuge PH-PLK SOCATA-GA GY-80-180 239 H.G. van Dorp, Den Ham Ov PH-PMA SOCATA-GA TB 20 2160 Aviation Service Europe B.V., Moergestel PH-PME SOCATA-GA TB 10 188 Peeme Aviation B.V., Dorst PH-PND Lindstrand LBL 180A 1176 I. Visser, Frederiksoord PH-PNG Pilatus PC-12/47E 1121 H.J. Heijst, Amsterdam PH-POB Cameron A-160 11536 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-PON Ultramagic N-180 180/24 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-POP Europa AL Europa 157 R.M. Zeelenberg, Amsterdam PH-POS BX-2 CHERRY 117 G. Post, Doornspijk PH-PPG Cirrus SR20 2014 P.M.A.M. Tijburg, Wijk Bij Duurstede PH-PPJ Kubicek BB42Z 251 Ruif Ballooning V.O.F., Vaassen PH-PPL Kubicek BB30N 184 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPP Piper PA-28RT-201T 28R-7931020 Kempenaars Beheer B.V., s-Hertogenbosch PH-PPR Kubicek BB37N 453 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPS Cessna 208B 208B0773 Blue Skies Aviation B.V., Echt PH-PPV Kubicek BB45Z 659 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPW Piper PA-18-135 18-3812 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-PRM Piper PA-44-180 44-7995279 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-PRT Cameron N-133 3978 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-PSC Piper PA-18-135 18-3827 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-PSI N.American P-51D 122-40965 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-PST EMBRAER EMB-500 50000132 P.G. Stibbe, Blaricum PH-PTB Cameron O-105 11069 T. Brouwer, Brummen PH-PTS Cirrus SR20 1418 P.H. Scholtens, Veendam PH-PUB Cameron A-275 11290 Oordt Adventures B.V., Teuge PH-PUC Cameron N-133 4602 A.G. ter Horst, Enschede PH-PUK Thund/Colt 31A 1254 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-PUL Aero-Desig PULSAR XP 252 G. Spitzer, Lautertal - Coburg PH-PVG Reims F172M F17201473 SAS Beheer B.V., Teuge PH-PVO Cameron N-120 3883 Ad Ballon B.V., Breda PH-PWP Van's RV-7A 72167 A.J. de Brie, Katwoude PH-PXA Eurocopt-D EC135 P2+ 760 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXB Eurocopt-D EC135 P2+ 784 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXC Eurocopt-D EC135 P2+ 795 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXD Eurocopt-D EC135 P2+ 798 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXE Eurocopt-D EC135 P2+ 807 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXF Eurocopt-D EC135 P2+ 809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXY Agusta AW139 31267 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXZ Agusta AW139 31250 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PYL Lancair 360 609 J. Bruinier, Lelystad PH-RAB Diamond DA 40 D D4.162 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAC Diamond DA 40 D D4.163 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAD Diamond DA 40 D D4.161 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAI Cameron N-145 2338 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-RAP Lancair 360 266 P.F. Kenney, Amsterdam PH-RAY Denney Acf Kitfox Mk IV 1411 T.J. Volkeri, Zierikzee PH-RBC Eurocopt-F EC 120 B 1069 Van der Most Beheer B.V., Slagharen PH-RBV Ultramagic M-160 160/48 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-RCF Reims F172N F17202034 Avia Noord, Eelde PH-RCM SOCATA-GA TB 20 1451 E.J.R. van der Meer, Veldhoven PH-RDA Cameron V-77 2358 AIS Activa B.V., Lelystad PH-RDD Cameron A-300 3710 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr

192 PH-RDE Colt 77A 1076 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-RDF Cameron N-120 3567 R. Fokken - Dopper, Oosterwolde Fr PH-RED Piper PA-18-125 18-568 Flight Systems Holland B.V., Geldrop PH-REG Kubicek BB42Z 427 B.S. Zonneveld, Diepenveen PH-REM Cameron N-105 4758 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-REP CzechACWor SportCruiser 08SC172 P.J.T. Mombers, Meise PH-RER New Piper PA-28-181 2843255 H.J. Scheiwe, Lohmar PH-RES Reims F172N F17201597 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-REY Cameron A-140 4992 Ballooning Adventure V.o.F., Enschede PH-RIC Mudry CAP10B 2 H. Martens, Waddinxveen PH-RID Cessna 680 680-0212 Cartier Europe B.V., Amsterdam PH-RIJ Schroeder Fire Balloons G 911 M. Minnesma, Joure PH-RIN Reims F150M F15001365 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., Budel PH-RIS Eurocopt-F EC 130 B4 4215 KNSF Flight Services B.V., Muiden PH-RJC Schroeder Fire Balloons G 869 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-RJL Robinson R22 BETA 4237 Logjes Beheer B.V., Zaandam PH-RJU Cameron A-105 10958 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-RJW Corby,John Starlet CJ-1 851 R.J.W. Janssen, Heeze PH-RKC Cameron A-340HL 11254 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-RKF Lindstrand LBL 150A 1167 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RKG Cameron A-180 4997 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RKJ Kubicek BB60Z 426 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RLA SAAB 91D 91.367 Stichting Levende Oude Luchtvaart, Bosch En Duin PH-RLD SAAB 91D 91.370 F.T.W.M. van Ierssel, Breda PH-RLY Cessna 402B 402B1231 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-RMC Schroeder Fire Balloons G 507 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-RMD New Piper PA-32R-301T 3257281 R. Dijkstra Air B.V., Amstelveen PH-RNC SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3177 Aeroclub de l'Ouest Lyonnais, Brindas PH-RNW Cameron V-90 2909 Noord Veluws Ballonteam V.o.F., Oosterwolde Gld PH-ROB Piper PA-18-150 18-7910 R.T. Heinen, Anna Paulowna PH-ROC Cameron Frog-90 4101 H.T. Kleinsmit, Joure PH-ROD Piper PA-46-350P 4636443 J. Vlasveld, Zwanenburg PH-ROF Kubicek BB37N 289 Action Ballooning Joure V.o.F., Joure PH-ROK Cameron A-120 4113 Intersoft N.V., Duffel PH-RON Schroeder Fire Balloons G 1171 Beheerland B.V., Westervoort PH-ROS Lancair Super ES ES-054 FB G. Post, Doornspijk PH-ROY Cameron A-180 3980 City Ballooning V.o.F., Amersfoort PH-RPB Reims F172H F172-0568 A. Osterholt, Amsterdam PH-RPH Cessna 182R 18267808 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPI Cessna 182R 18267809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPJ Cessna 182R 18267833 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPR MBB BO105 C S356 B.M. Aviation B.V., Amstelveen PH-RPS MBB BO105 C S355 B.M. Aviation B.V., Amstelveen PH-RPV MBB BO105 CB S-249 B.M. Aviation B.V., Amstelveen PH-RPW MBB BO105 CB S-250 B.M. Aviation B.V., Amstelveen PH-RPX MBB BO105 CBS-4 S-425 B.M. Aviation B.V., Amstelveen PH-RRR Piper PA-28-181 28-8290156 Vliegclub Twente, Enschede PH-RRZ Schroeder Fire Balloons G 478 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-RSA Cessna 560XL 560-5110 Uniwest Group B.V., Deventer PH-RSM Schroeder Fire Balloons G 1218 AeroVentura Ballooning B.V., Valkenswaard PH-RTD Lindstrand LBL 150A 840 I. Visser, Frederiksoord PH-RTF Cameron Z-140 10363 R.U. de Groot, Westbroek PH-RTK Lindstrand LBL 90B 750 B.M.M. Sebregts, Gilze PH-RTS R. Supply DR 1050 M 946 R.M. Supply, Zillebeke PH-RTT Cameron Z-140 10275 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-RUD Reims F150M F15001163 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-RUN SkyBalloon Sky 160-24 119 J.A. Oranje, Poppel PH-RUT Lindstrand LBL 150A 344 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-RVA van As B8-MRR RVA 001 R. van As, Arnemuiden

193 PH-RVB van As Commander Elite (side by side)RVA 002 R. van As, Arnemuiden PH-RVC van As Parsons II RVA 003 R. van As, Arnemuiden PH-RVF Farrington Twinstarr TS98-018 R. van As, Arnemuiden PH-RVG Piper PA-28-181 28-8390024 A.R. Tjon Tjauw Liem, Dinteloord PH-RVH CP-328 NVAV-75 R.C. van Haarlem, Lelystad PH-RVK Schroeder Fire Balloons G 1362 Beheerland B.V., Westervoort PH-RVN Van's RV-9A 91073 L.M. Verhoeven, Veghel PH-RVS Partenavia P.68 B "Victor" 98 Holding Y.E. Slagboom B.V., Teuge PH-RWB Cameron N-90 920 I. Visser, Frederiksoord PH-RWJ SOCATA-GA TB 9 1839 A.F.P. van Tilburg, Spaubeek PH-RWL SOCATA-GA TB 9 1268 L. Koonstra, Opeinde PH-RWX Schweizer 269C S1740 Rotor & Wings Holding B.V., Uitwellingerga PH-RYF Hughes 269C 1050444 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum PH-RYM Cameron A-140 3705 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-SAA Piper PA-44-180 44-95010 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAB Cessna 172R 17280959 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAC Piper PA-28R-201 28R-7837299 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAE Piper PA-44-180 44-7995179 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAF Piper PA-44-180 44-7995327 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAH Piper PA-28R-201 28R-7837120 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAI Piper PA-28R-201 28R-7837020 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAL Cameron A-275 10724 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-SAM Piper PA-44-180 44-7995150 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SAP Cessna 172S 172S9761 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SBB Ultramagic N-180 180/67 Ad Ballon B.V., Breda PH-SBH Robinson R44 II 12958 Rotavisie B.V., Barneveld PH-SBL Schroeder Fire Balloons G 982 D.J. Wendt, Leusden PH-SBM Reims F172N F17201637 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-SBR Europa AL Europa XS TG A168 Tribussy B.V., Roosendaal PH-SCA Cameron Z-140 11260 J.J. Hubers, Vught PH-SCC Ultramagic N-180 180/70 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-SCP Van's RV-9 91318 S.C. Paul, Beek Lb PH-SCT Piper PA-28-161 28-8116119 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-SCX Cessna 152 15282148 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SDN Piper PA-28R-200 28R-7535192 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SDT DHBC DHC-8-311 276 Capital Aviation Services B.V., Hoofddorp PH-SEL Cessna 172P 17274194 Flying View, Rotterdam PH-SER Piper PA-18-150 18-1772 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-SET Piper PA-28-161 2816059 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-SEW Robinson R22 BETA 4131 Wikselaar Satelite Trading B.V., Harskamp PH-SFK Cirrus SR22 2287 Judeska Holding B.V., Huissen PH-SFT Piper PA-28-161 28-8416119 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-SGB Slingsby T67C 2077 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-SGE Slingsby T67C 2083 Hangaar B.V., Bloemendaal PH-SGF Slingsby T67C 2087 E.J.L. Griez, Spa PH-SGG Slingsby T67C 2099 J. Niestadt, Castelnau D'Angles PH-SGH Slingsby T67C 2100 I.M. King, Delfzijl PH-SHK Agusta AB139 31030 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SHL Agusta AB139 31041 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SHN Eurocopt-F EC 155 B1 6735 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SHO Eurocopt-F EC 155 B1 6739 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SHP Agusta AW139 31099 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SHQ Agusta AW139 31134 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den Helder PH-SIB Cameron N-105 2939 Parkstad Ballooning, Veendam PH-SIM Thunder AX7-77Z 884 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-SIR Reims F172M F17201263 P.F. Hendriks, Bussum PH-SIS Cameron N-90 2551 A.M. van der Meer, Swifterbant

194 PH-SJK Cameron Z-56 11316 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-SJN Cirrus SR22 3716 A.J. van Genugten, Liempde PH-SKB Reims F172N F17201549 Luchtvaartbedrijf Ben-Air B.V., Hilversum PH-SKC Reims F172N F17201673 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., Hilversum PH-SKE Cessna 172P 17274730 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., Hilversum PH-SKF Cessna 150M 15078927 Dynamic Aviation B.V., Hoogezand PH-SKG Cessna 152 15285168 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SKJ Cessna 172M 17266607 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-SKN Cessna 172M 17265655 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., Hilversum PH-SKY Dyn'Aero S MCR 4S 1 W. Kooij, Huizen PH-SLA Cessna 180J 18052637 J. Midavaine, Teuge PH-SLK Cessna 182T 18282070 Take Off Promotions B.V., Maarheeze PH-SLO Fokker S.11.1 6281 R. Sloots, Varsseveld PH-SLT Lindstrand LBL 180A 1162 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-SMA Reims F172H F172-0506 SAS Beheer B.V., Teuge PH-SMF Schroeder Fire Balloons G 452 Stichting Ballonteam Limburg, Swalmen PH-SMR Cameron A-300 10507 Sjaak Struijk B.V., Rotterdam PH-SND Cameron Z-160 10578 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-SNE Piper PA-28-180 28-7505181 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-SOB Schroeder Fire Balloons G 1398 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-SOD Thund/Colt AX7-77Z 1112 F.E. Demenint, Rijswijk Zh PH-SOE Pilatus PC-12/47E 1101 H.M. van Soest, Laakdal PH-SOL Cessna 525 525-0417 Solid-aiR Holding B.V., Eindhoven PH-SOP Sopwith Type 9901 (Replica) 3 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-SPC Grob G 115 8044 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-SPD Grob G 115 8078 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-SPF Piper PA-28RT-201T 28R-8531006 Exploitatie Arrow Seppe B.V., Delft PH-SPH Grob G 115 8024 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-SPI Cessna 182S 18280065 A. Buijtendijk, Den Helder PH-SPL Ultramagic S-160 160/44 S.T.A. van den Dungen, Schijndel PH-SPN Fokker NVF Spin III 5365 Stichting Nationaal Luchtvaartthemapark Aviodrome, Lelystad PH-SPO New Piper PA-28-181 2843443 CV Vliegschool Seppe, Bosschenhoofd PH-SPV Grob G 115 8041 Expair Holding B.V., Roosendaal PH-SPZ APEX DR 400/140 B 2597 Onroerend Goed A. Dijkshoorn B.V., Geervliet PH-SRN Piper PA-28-151 28-7615053 J.M. Stevens, Helmond PH-SRP Piper PA-28-151 28-7715209 Dutch Living Air Colours B.V., Vlissingen PH-SSZ A.P.Robin DR 400/180 1112 Stichting Sleepvliegen Zeeland, Moerkapelle PH-STL Cessna U206G U20604266 Parachutisme 74 SARL - Aerodrome, Annemasse PH-STN Cessna 172R 17280929 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STP Cessna 172R 17280928 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STQ Reims F152 F15201468 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STS Cessna 172R 17280332 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STT Cessna 172S 172S8898 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STU Cessna 172R 17281009 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STV Mudry CAP10B 89 Stichting Aerobatics Unlimited, Oegstgeest PH-STW Cessna 172R 17280158 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STX Cessna 172S 172S9292 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STY Piper PA-28RT-201T 28-31036 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-STZ Cessna 172R 17280246 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-SUU Schroeder Fire Balloons G 924 Firma v.d. Broek Ballon, Handel PH-SVG Piper PA-28-161 28-8616055 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVH Piper PA-28-161 2841300 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVI Piper PA-28-161 28-8416075 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVM AvionRobin DR 400/120 2388 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVN Robin R2160 343 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVP New Piper PA-28-181 2843102 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVQ CAB DR 400/160 2555 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVT APEX DR 400/140 B 2622 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-SVU APEX DR 400/140 B 2623 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam

195 PH-SVW Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2037 G.J.L. Reynaerts, Hannut PH-SVX Piper PA-31T2 31T-1166004 Holding Y.E. Slagboom B.V., Teuge PH-SVY Piper PA-31T 31T-8020041 Holding Y.E. Slagboom B.V., Teuge PH-SWN Cessna 414A 414A0420 H.S. Swen, Santpoort-Zuid PH-SWP Cessna 208B 208B1124 Stichting Nationaal Parachutisten Centrum Teuge, Teuge PH-SXN SOCATA-GA TB 9 1541 VIG/CB Group B.V., Almelo PH-SYS Cameron A-105 2432 Ballooning Company V.O.F., Loenersloot PH-TAJ P 220 S 166 A.J. Jacobs, Niel Bij As PH-TAK Diamond DA 42 42.190 Nederlands Centrum voor Interim-Management B.V., Leidschendam PH-TAM Ultramagic N-210 210/30 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-TAP Ultramagic N-180 180/60 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-TAT Slepcev Storch Mk.4 49 A.J. Jacobs, Niel Bij As PH-TBE Cameron Z-210 10830 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-TBI Cameron Z-105 10582 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-TBJ BX-2 CHERRY 214 A.J. Gremmen, Druten PH-TBR Noorduyn Harvard Mk.II 14A-808 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-TCM Tecnam P2002-JF 43 Cantonair Holland B.V., Hilversum PH-TCN Piaggio P.180 Avanti 1089 Solid-aiR B.V., Eindhoven PH-TCS New Piper PA-32R-301T 3257241 M.B.M. Morriën, Leersum PH-TDE Diamond DA 40 D D4.106 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-TDG Diamond DA 40 D D4.219 Wings over Holland B.V., Lelystad PH-TDH Lindstrand LBL 150A 1292 A. de Hond, Oosterhout Nb PH-TDI Diamond DA 40 D D4.146 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-TDM Mooney M20M 27-0057 F.H. Schouten, Brissago PH-TDR Tecnam P92-J 12 T.M. de Ruiter, Elim PH-TEB SOCATA-GA TB 10 393 AIS Activa B.V., Lelystad PH-TEV Cessna 500 500-0086 Uniwest Group B.V., Deventer PH-TEX Reims F172M F17201010 Tessel Air B.V., De Cocksdorp PH-TEY Gyroflug SC01 B-160 S 25 A.J. Jacobs, Niel Bij As PH-TFA Boeing 737-8K5 35100 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-TFB Boeing 737-8K5 35149 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-TFC Boeing 737-8K5 35146 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-TFD Boeing 737-86N 38014 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-TFF Boeing 737-86N 35220 TUI Airlines Nederland B.V., Rijswijk PH-TGA Reims F150M F15001394 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-TGB Reims F152 F15201742 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, Eelde PH-TGC Cessna 182R 18268401 Parachutisten Centrum Midden Nederland, Hilversum PH-TGD Cessna 152 15285960 Aero Noord B.V., Hoogeveen PH-TGF Piper PA-28-181 28-8590011 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, Eelde PH-TGM Reims F172N F17201887 SAS Beheer B.V., Teuge PH-TGV Reims F172N F17201640 Star Beheer V.o.F., Brummen PH-THB Robinson R22 BETA 2333 VIG/CB Group B.V., Almelo PH-THO CzechACWor CH 601 XL jun-03 T.W. Relling, Utrecht PH-THS Cessna 172N 17272193 K. Mulder, Yde PH-TIG Lindstrand LBL 310A 769 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-TIJ Cameron N-105 3206 Aero East Ballooning B.V., Eibergen PH-TIL Piper PA-32-260 32-833 M. van Til, Schoorl PH-TIM A.P.Robin DR 400/180 2311 Tihold B.V., Leidschendam PH-TIN Diamond DA 40 D D4.205 R.E. Tinbergen, Boxtel PH-TIR Ultramagic M-65C 65/97 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-TJA SOCATA TBM700 N 428 Rembrand van Rijn V.o.F., Eindhoven PH-TMA Thund/Colt AX8-105 S2 1987 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-TMH Piper PA-38-112 38-79A0261 A. Breslin, Co. Laois PH-TML Zenith CH 601 HD jun-44 J.J.M. Vlaar, Helmond PH-TMS Schroeder Fire Balloons G 1264 J.A.H.T. van Bommel, Someren PH-TNC Thund/Colt 120A 1523 Ad Ballon B.V., Breda PH-TNS Kubicek BB20XR 709 B. Stuiver, Odoorn

196 PH-TOF Piper PA-25-260 25-7405573 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-TOH Cameron A-210 10960 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-TOK Piper PA-18-135 18-3604 Aero Service B.V., Lelystad PH-TOL Cessna 172M 17263133 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-TOO Cessna U206G U20606258 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-TOP Piper PA-18-150 18-8257 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-TPH Cameron Z-210 11464 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-TRG Cessna 172S 172S9801 H.M. van Soest, Laakdal PH-TSL Schroeder Fire Balloons G 1064 AeroVentura Ballooning B.V., Valkenswaard PH-TSN Diamond DA 42 42.017 Twin Star Netherlands Ltd., Rotterdam PH-TTC Cessna 172R 17281584 Test & Training Centre De Gouden Standaard B.V., Bosschenhoofd PH-TTY Ultravia Pelican PL 687 L.F.M. Berretty, Waalre PH-TUA Ultramagic T-210 210/59 F.A. Kohnen, Aachen PH-TUL Lindstrand LBL 210A 688 R. de Jong, Rhede PH-TVB Piper PA-31 31-408 Zeeland Air B.V., Arnemuiden PH-TVW Piper J3L-65 3307 A.J. van Werkhoven, Oisterwijk PH-TWK Cessna 172S 172S8533 Vliegclub Twente, Enschede PH-TWM Cessna 172P 17275859 Vliegclub Twente, Enschede PH-TWP Piper PA-28RT-201 28R-7918215 Satellite Aviation B.V., Wassenaar PH-TWT SOCATA-GA TB 20 459 M.H.J. Boix, Bessan PH-TXA Cessna 510 510-0111 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-TYD Piper PA-28-140 28-7325421 F.J. Hoens, Eindhoven PH-TYG DHavilland DH-82A 82535 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-TYM Cameron A-450LW 11520 Haven Management B.V., Harfsen PH-TYN Cameron N-210 10027 H.T. Kleinsmit, Joure PH-TYR Cameron N-77 2267 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-TZC Piper PA-18-135 18-3839 J.H.G. Kuipers, Harbrinkhoek PH-UCI Piper J3C-65 13351 A. Daams, Loosdrecht PH-UCS Piper J3C-65 13228 J.H.A.M. Beerens, Den Hout Nb PH-UEY Agusta AB204B 3035 R.T. Heinen, Anna Paulowna PH-UGB Cameron Z-150 10815 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-UGO SkyStar PULSAR III P98010548 P.H. van der Voort, Woubrugge PH-UGS Piper PA-28-161 28-7916340 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-UHC Cameron N-105 1980 Dutch Ballooning B.V., Amersfoort PH-UHN Wolter,Uli Cosy Classic CC1002 W.E. Huhn, Chieti PH-UII Cameron Onion-105 10265 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-UKK SOCATA TBM700 N 372 Gaznafta Investments Ltd., Limasol PH-ULH Revolution MINI-500 146 E. Meijns, Wormer PH-ULN Tecnam P92-J 6 E.R. Driehuis, Leiden PH-ULP Eurocopt-D EC135 T2 376 ANWB Medical Air Assistance, Utrecht PH-UNA Kubicek BB45N 499 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-UNN Eurocopt-F EC 120 B 1310 Coolen-Huijbregts V.O.F., Heythuysen PH-URS CzechACWor SportCruiser 08SC121 J. Verroen, Doorn PH-USA Cessna 172P 17274718 J.G.J. Philipsen, Helenaveen PH-USB Cessna 172S 172S10720 Unisign B.V., Panningen PH-USC Cessna 172N 17273517 Aero-Club Maritime, Den Helder PH-USG Cameron N-145 10003 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-USH HOAC DV 20 20024 ZME V.o.F., Utrecht PH-USI HOAC DV 20 20072 Holding Wings Lelystad B.V., Lelystad PH-USJ HOAC DV 20 20139 Wings over Europe B.V., Lelystad PH-USK Diamond DA 40 40.057 J.C.J. van Erp, Heijen PH-USL Diamond DA 40 40.078 J. Valk Beheer B.V., Wervershoof PH-UUB Robinson R44 739 Az Industrials B.V., Barneveld PH-UUU SOCATA-GA TB 9 919 R.K.K.M. Hoenderop, Tiel

197 PH-UVE Cameron Z-150 10956 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-UVO Cameron Spaceship-110 4041 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-UWE Wolf LLC Samson II WS-002 U. Schlätker, Nordhorn PH-UWL Cessna 421C 421C1234 Zurenborgh Beheer B.V., Heiloo PH-VAN Van's RV-9A 91209 A.J.C.M. Tromp, Lanaken PH-VAT Schroeder Fire Balloons G 666 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-VBB Kubicek BB30Z 407 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-VBG Dassault Falcon 2000EX 5 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-VBH Lindstrand LBL 240A 525 Ad Ballon B.V., Breda PH-VBN Lindstrand LBL 310A 807 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-VBO Cameron O-105 4310 R.T. Hoenderdaal, Maartensdijk PH-VBV Cameron V-90 3028 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-VBW Cameron 140A 4396 Pijnappel Ballonvaarten, Apeldoorn PH-VBX Ultramagic T-210 210/46 Sky Promotions B.V., Tilburg PH-VCF SOCATA-GA TB 10 784 AIS Activa B.V., Lelystad PH-VCS Schroeder Fire Balloons G 1083 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-VCY Piper PA-18 18-3785 J.M. Voeten, Roosendaal PH-VDB Schroeder Fire Balloons G 72 M.J.M. van den Broek, Handel PH-VDC Cessna T210M 21062368 C.A.J. van Andel-Konings, Raamsdonksveer PH-VDF N.American P-51D 122-39381 J.W. van der Flier, Antwerpen PH-VDS Mooney M20K 25-1001 Almedzo Beheer B.V., Leende PH-VES Reims F172P F17202063 G.J.M. Hofstee, Hoogeveen PH-VET Schroeder Fire Balloons G 1276 P. Vet, Gordes Joucas PH-VFA Piper PA-28-161 2841360 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VFB Piper PA-28-161 2841361 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VFC Piper PA-28-161 2841314 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VGA Cessna T303 T30300157 M.H.A. Brinkman Beheer B.V., Emmen PH-VGC Cessna 172N 17271277 G.H. van der Bie, Bussum PH-VGH Dyn'Aero S MCR 4S-2002 24 J.P. Dias da Silva, Porto PH-VGN Cameron Z-140 10371 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-VGO Cameron A-140 4525 Wilco Air B.V., Ootmarsum PH-VHA Tecnam P2002-JF 30 Victor Hotel Alpha B.V., Hilversum PH-VHC Tecnam P2002-JF 31 Victor Hotel Charlie B.V., Hilversum PH-VHD Tecnam P2002-JF 64 Cantonair Holland B.V., Hilversum PH-VHG Cameron Z-105 4752 Beheermaatschappij Van Helvoort B.V., Gemert PH-VIA Cameron Z-160 11264 G. Härle, Enschede PH-VIG Diamond DA 42 M-NG 42.MN001 Vigilance B.V., Eindhoven PH-VII Van's RV-7 71681 A.T. van 't Veld, Veenendaal PH-VIN BX-2 CHERRY 039/NVAV 121 J.H. Zier, s-Gravenhage PH-VIP Cameron C-100 10629 Haven Management B.V., Harfsen PH-VKA Piper PA-44-180 44-8095027 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-VKL Ultravia Pelican PL 685 L.M. Verhoeven, Veghel PH-VLH Revolution MINI-500 145 H.O. Nitzinger, Westerstede PH-VLK Piper PA-28-181 28-7890268 MSI Communication B.V., Zwaag PH-VLT Cameron Z-315 10266 De Hot-Leemans B.V., Breda PH-VMA Piper PA-32R-301T 32R-8129098 R.K. Jacobson, Wassenaar PH-VMS DHavilland DH-82A 3318 M.R. van der Straaten, Hendrik-Ido-Ambacht PH-VNK Cameron Z-120 10585 B. Stuiver, Odoorn PH-VNL Ultramagic N-210 210/60 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-VOC Cameron N-105 4800 A.G. ter Horst, Enschede PH-VOL Kubicek BB60N 280 P. Vet, Gordes Joucas PH-VOP Cessna 172R 17280808 T. Vermeulen, Amsterdam PH-VOS Reims F150L F15001092 C. Stevens, Werkendam PH-VPI Evans VP-1 NVAV0027 R. van As, Arnemuiden PH-VRM Cameron N-145 11277 T.A.J. Wahle, Joure PH-VRW Reims F150K F15000071 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-VRY Schroeder Fire Balloons G 1464 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-VSN Reims F152 F15201714 Aero Noord B.V., Hoogeveen PH-VSQ APEX DR 400/140 B 2581 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-VSR Reims F172P F17202041 Uniwest Group B.V., Deventer

198 PH-VSS Reims F172P F17202199 E. Amrani, Bergen Op Zoom PH-VSX New Piper PA-28-181 2890231 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-VSY New Piper PA-28-161 2842018 Stichting Vliegmaterieel Rotterdam, Rotterdam PH-VTF Cameron N-105 4314 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-VTW Piper PA-32R-301T 32R-8129089 J.F. Martinez Cabanero, Betera PH-VVB Commander 114B 14622 CV Vliegschool Seppe, Bosschenhoofd PH-VVK Ultramagic N-250 250/53 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., Barneveld PH-VVV CzechACWor SportCruiser 08SC179 E.J.W. de Cleyn, Hulshout PH-VYF Cameron C-100 4357 Haven Management B.V., Harfsen PH-VZS Thund/Colt 105A 1888 H.T. Kleinsmit, Joure PH-VZV Reims F172N F17201797 Csavargo Andor B.V., Odoornerveen PH-WAA Reims F172L F17200818 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V., Oostwold Scheemda PH-WAI Reims F172M F17200961 S.M.J. ten Bruggenkate, Leiderdorp PH-WAU Ultramagic N-250 250/26 J.A. Oranje, Poppel PH-WBD Ultramagic F15-BOTE HUCHA F15/01 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo PH-WBF Cameron N-120 3820 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-WBI Kubicek BB85Z 821 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBM Ultramagic N-250 250/08 R. de Jong, Rhede PH-WBN Cameron N-120 4604 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBO Kubicek BB40Z 702 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBP Kubicek BB60Z 701 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBQ Kubicek BB30Z 720 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBR Cessna 175C 17557033 C.E.G. Goezinne, Hoofddorp PH-WBU Cameron Z-425LW 11178 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBY Kubicek BB37N 464 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WBZ Kubicek BB51Z 471 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., Soest PH-WCK Ultravia Pelican PL 677 C.L. Ouwersloot, Oegstgeest PH-WCU Piper PA-28R-201T 28R-7703094 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-WDL New Piper PA-34-220T 3449162 Cordial Beheer en Registergoederen B.V., Winschoten PH-WDR Piper PA-18-135 18-3852 Superwings B.V., Bussum PH-WDY Pitts S-1S Well4Q2 F.M. van Houten, Sint Maarten PH-WEB Cameron Z-140 10574 J.L.M. van Hoesel, s-Hertogenbosch PH-WEE Cessna 152 15280083 Stella Aviation Charter B.V., Teuge PH-WEO Cameron O-77 3093 H.A.G. van Bommel, Someren PH-WGN Cameron N-105 4492 Westfalen Gassen Nederland B.V., Deventer PH-WIJ Cameron Z-133 4817 Stichting Fasna Ballooning, Vaassen PH-WIN Cameron N-77 2885 W. Keikes, Lochem PH-WJB Ultramagic M-105 105/29 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-WJH Cameron Z-160 10546 A.G. ter Horst, Enschede PH-WJK Robinson R44 1157 A. Jansen Beheer B.V., Kootwijkerbroek PH-WKA SOCATA-GA TB 10 1027 F.W.N. Verhoef, Loosdrecht PH-WKB Piper PA-28-181 2843664 B.V. Chemische Fabriek Rijswijk Holding, Wassenaar PH-WLC Cameron A-120 3722 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda PH-WLD Cameron A-105 4776 R.U. de Groot, Westbroek PH-WLE Cameron O-105 10166 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-WLF Cameron O-105 10229 Van Leeuwen Autobedrijf B.V., Waddinxveen PH-WMA Reims F172P F17202064 Ventura Film Distributors B.V., Geldrop PH-WMV Schroeder Fire Balloons G 1105 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-WMW Robinson R44 2072 Helicon B.V., Bergen Op Zoom PH-WNG Cameron N-105 4385 J. Rijnders, Amersfoort PH-WNW Robinson R44 2077 Helicon B.V., Bergen Op Zoom PH-WOU Piper PA-28-181 28-8190243 J. van der Woude, Ouddorp Zh PH-WPS Thund/Colt 77A 2045 J.A. Oranje, Poppel PH-WPW Robinson R44 2078 Helicon B.V., Bergen Op Zoom PH-WQW Robinson R44 2084 Helicon B.V., Bergen Op Zoom PH-WRS Cameron N-90 4394 Future Fun Ballooning B.V., Sinderen PH-WRW Eurocopt-F EC 120 B 1277 Heli Holland Holding B.V., Emmer Compascuum

199 PH-WSF Piper PA-28-140 28-7325019 KN Singles and Twins Aviation Consultants B.V., Lelystad PH-WTW Guimbal Cabri G2 1003 Helicon B.V., Bergen Op Zoom PH-WUR 3-i Sky Arrow 650 TCNS CNS024 Alterra, Wageningen PH-WVL Rans S-10 1192150 W.A.J. van Lieshout, Amsterdam PH-WVM Thund/Colt 105A 1516 Ad Ballon B.V., Breda PH-WVO Cessna 172P 17274784 KLM Aeroclub, Lelystad PH-WWF Lindstrand LBL 77A 595 I. Visser, Frederiksoord PH-WWL Schroeder Fire Balloons G 1229 Willems Project- en Woningstofferingen B.V., Gronsveld PH-WWS Schroeder Fire Balloons G 1160 Willems Project- en Woningstofferingen B.V., Gronsveld PH-WXA Fokker F28 Mark 0070 11570 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-WXC Fokker F28 Mark 0070 11574 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-WXD Fokker F28 Mark 0070 11563 KLM Cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol PH-WYN Cessna 177B 17702310 H. Broersma, Kootstertille PH-XDR Schroeder Fire Balloons G 1357 H.A.G. van Bommel, Someren PH-XGN Van's RV-6 21460 G.P. Nielsen, s-Gravenhage PH-XII Pilatus PC-12/45 550 De Hondert Margen B.V., De Lier PH-XJB Diamond DA 40 D D4.113 Juliet Bravo Ltd., Gharghur PH-XMR CzechACWor SportCruiser 08SC195 R. Michl, Plattling PH-XRA Boeing 737-7K2 30784 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRB Boeing 737-7K2 28256 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRC Boeing 737-7K2 29347 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRD Boeing 737-7K2 30659 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRE Boeing 737-7K2 30668 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRV Boeing 737-7K2 34170 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRW Boeing 737-7K2 33465 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRX Boeing 737-7K2 33464 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRY Boeing 737-7K2 33463 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XRZ Boeing 737-7K2 33462 Transavia Airlines C.V., Schiphol PH-XXV N.American B-25N 108-32782 Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen PH-YAN Lindstrand LBL 150A 1214 J. Bosma, Heerenveen PH-YBC Lindstrand LBL 150A 1087 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-YCM BX-2 CHERRY 164 L.M.C. Schoenmakers, Oisterwijk PH-YMA IAI Galaxy 34 JetNetherlands B.V., Schiphol PH-YMC Cirrus SR20 1539 YouFly B.V., Den Haag PH-YNC Cameron Z-150 11175 Ballooning Company V.O.F., Loenersloot PH-YOY Dyn'Aero S MCR CLUB 397 Menerga Energie Systemen Nederland B.V., Warmond PH-YRD Schroeder Fire Balloons G 967 L.E. Dijkstra, Nietap PH-YYY Cameron N-105 2838 R. van Beusekom, Barneveld PH-ZAN Kubicek BB45Z 509 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-ZCR Piper PA-18-135 18-3865 J.J. Veldt, Slootdorp PH-ZCT Piper PA-18-135 18-3859 Rainbow Aviation V.o.F., Eindhoven PH-ZFD Fokker F27 Mark 050 20177 SAMCO Aircraft Maintenance B.V., Maastricht-Airport PH-ZIP Europa AL Europa TG 77 J. Bruinier, Lelystad PH-ZLA Reims FA150K FA15000007 MDA Aviation Ltd., Ashbourne PH-ZOK Lindstrand LBL 105A 735 S. Clement, Heerhugowaard PH-ZOZ Thunder AX7-77Z 794 J.T. van der Werf, Saint Saud Lacoussiere PH-ZSC Cameron Z-105 10294 Greetzz Equipment B.V., Goirle PH-ZSL SkyBalloon Sky 25-16 138 Van Harten Ballonvaarten B.V., Barneveld PH-ZTI Europa AL Europa XS TG PFA 247-13172 R. Schmidt, Wülfrath PH-ZUI Cameron A-180 11124 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-ZVC Piper PA-18-135 18-3855 Zuidhollandse Vliegclub, Leiderdorp PH-ZVN Cameron A-210 10631 Haven Management B.V., Harfsen PH-ZWS Extra EA 300/LT LT005 Zwinkels Aviation B.V., Bussum PH-ZZF Cessna T207A 20700747 Paracentrum Hoogeveen, Hoogeveen

200