Luchtvaart 2012 Ruud Vos De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976 Onder eindredactie van Henk Heiden Fotoʼs: © fabrikanten, tenzij anders aangegeven. ISBN 978 90 6013 370 5 © Copyright 2011, uitgeverij de Alk bv, Alkmaar, Holland E-mail: [email protected] - Website: www.alk.nl Inhoud Voorwoord . 4 Eerste vluchten juni 2010 - september 2011 . 5 Nieuwe vliegtuigen . 30 Ontwikkelingen grote luchtvaart . 44 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart . 72 Ontwikkelingen kleine luchtvaart . 98 Ontwikkelingen helikopters . 109 Ontwikkelingen militaire luchtvaart . 118 Tweede leven voor Fokker 100 . 144 Ontwikkelingen in Nederland . 147 Overzichten orders / leveringen . 166 Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2011 . 172 Adverteerders: Breitling (omslag 4) Piloot en Vliegtuig (3) 2 Voortaan vliegt Piloot en Vliegtuig altijd mee! Piloot en Vliegtuig is nu ook verkrijgbaar voor de iPad en iPhone!* Vanaf nu slaat u alle jaargangen van Piloot en Vliegtuig gemakkelijk op, kunt u ze onbeperkt bewaren en overal mee naar toe nemen! Voor € 3,99 heeft u al de nieuwste digitale uitgave en een jaarabonnement kost slechts €39,99. De ‘app’ eens uitproberen? Download dan GRATIS een nummer in de app store! 11 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 7,50 € JAARGANG NR 11 - 2011 - 2011 JAARGANG NR 11 e 18 Cessna Citation M2 ‘De toekomst hangt in de lucht’ Maak ook kennis met Lisa Akoya ‘Even’ thuis met de Boeing C-17 Globemaster Duitsland’s best bewaarde showgeheim BP Interview Peter F. Hartman (KLM) Eerste 787-8 Dreamliner voor All Nippon Airways *Binnenkort ook beschikbaar voor Android telefoons en tablet computers. Dus vlieg vandaag nog naar de app store! Voorwoord Ondanks de aanhoudende economische onzekerheid blijven vliegtuigprodu- centen zich op de toekomst richten. Een goed voorbeeld daarvan is de Euro- copter X3 (grote foto omslag). Dit luchtvaartuig is uit componenten van ver- schillende helikopters samengesteld om de voordelen van het snellere vastevleugelvliegtuig te combineren met het gebruiksgemak van doorgaans tragere helikopters. Ook AgustaWestland ziet hier perspectief. Het civiele til- trotor-concept, waaraan al jaren wordt gesleuteld, wordt nieuw leven inge- blazen door de ontwikkeling van de AW609 versneld ter hand te nemen. Daarnaast trekken de ontwikkelingen in de grote luchtvaart volop aandacht. Fabrikant Airbus deed met de ʻnew engine optionʼ voor vliegtuigen uit de A320-reeks uitstekende zaken. Het orderboek voor de brandstofefficiënte A320neo-varianten steeg in zeer korte tijd tot ver boven de duizend stuks. Zo wil bijvoorbeeld Lufthansa de A320neo en bestelde er gelijk dertig (kleine omslagfoto links). Bij aartsrivaal Boeing bleef het lange tijd stil, maar hier werd in het najaar van 2011 de nieuwe 737 MAX-serie gelanceerd. Boeing kon overigens in de loop van 2011 twee nieuwe typecertificaten aan de lange lijst van goedgekeurde verkeersvliegtuigen toevoegen. Medio augustus 2011 konden de papieren voor de vrachtversie van de nieuwe 748- 8 worden afgehaald. Ruim een maand later kon (ruim drie jaar later dan gepland) de eerste Boeing 787-8 Dreamliner worden afgeleverd aan All Nip- pon Airways Dankzij deze typecertificaten kon de Amerikaanse fabrikant in twee fabrieken beginnen met het opschalen van de productie om meer dan 800 Dreamliners te kunnen afleveren. Minder positief is het beeld dat van de kleine luchtvaart en zakenluchtvaart moet worden geschetst. De uitpuilende orderboeken van de bouwers van verkeersvliegtuigen staan in schril contrast met de krimpende portefeuilles bij fabrikanten van met name kleinere zakenjets en de general aviation. De afleveringscijfers laten hier zelfs voor het derde jaar op rij over vrijwel de hele linie een terugval zien. Analisten verwachten dat het nog tot 2014 kan duren voordat dit marktsegment zich weer op het afleveringsniveau van 2008 bevindt. Het Nederlandse luchtvaartnieuws werd (en wordt) gedomineerd door een forse bezuinigingsoperatie bij Defensie. Dit leidde niet alleen tot banenver- lies, maar ook tot het afstoten van 36 F-16ʼs en een groot aantal Cougar- transporthelikopters. Positief daarentegen was het nieuws dat Air France- KLM een order plaatste voor 25 Boeing 787-9 Dreamliners (kleine foto rechts omslag) en 25 Airbus A350-900ʼs. Ook werden opties genomen op nog eens 35 A350ʼs en 25 Dreamliners. Tevens werden 10 Dreamliners geleased. 4 Eerste vluchten juni 2010 - september 2011 25 juni 2010: Eurocopter EC145 T2 De Franse helikopterbouwer Eurocopter heeft tijdens de beurs Heli-Expo 2011 in het Amerikaanse Orlando de EC145 T2 geïntroduceerd waarmee al sinds 25 juni 2010 testvluchten worden uitgevoerd. Eurocopter baseerde zich bij de EC145 T2 op zowel de BK117 als de bestaande EC145-heli- kopter. De T2 wordt uitgerust met twee 1.038 pk sterke Arriel 2E tubo- shaftmotoren die het toestel een kruissnelheid gaan verlenen van ruim 240 km/u bij een vliegbereik van 680 kilometer. De helikopter krijgt een digitale cockpit en gaat plaatsbieden aan een piloot en maximaal tien passagiers. Eurocopter voerde bij de bestaande modellen een hele reeks verbeterin- gen door die de prestaties en betrouwbaarheid van de helikopters op een hoger plan moeten tillen. Deze modellen kregen vervolgens een ʻeʼ van enhanced mee in de typeaanduiding. De EC145 T2 wordt vanaf 2013 le- verbaar. 18 juli 2010: Big Frog Eurocopter De in Frankrijk ontwikkelde Big Frog is een racevliegtuig waarmee in Ame- baseerde zich rika wordt deelgenomen aan de beroemde Reno Air Races in de Sport bij de nieuwe Class. Het bijzondere kuststoffen toestel wordt aangedreven door een vier- EC145 T2 cilinder SMA SR 305-230 dieselmotor die 230 pk levert. De Big Frog is fei- op zowel de telijk afgeleid van de kunststoffen Nemesis NXT die eveneens in Amerika BK117 als de aan races deelneemt. In tegenstelling tot dit toestel, krijgt de Franse bestaande variant geen zescilinder Lycoming-motor. Hoewel het SMA-blok standaard EC145. ruim 70 pk minder levert dan de Lycoming-variant, wil het Big Frog-team dit compenseren met een lager vliegtuiggewicht. Uiteindelijk moet het De Big Frog is toestel in staat zijn een snelheid te behalen van meer dan 600 km/uur. een racevlieg- Tijdens de Reno Air Races wordt op een hoogte van 15 meter gevlogen. tuig met een dieselmotor. 21 augustus 2010: AeroVironment Global Observer De Global Observer maakte op 21 augustus 2010 de eerste vier uur De Global durende testvlucht, waarbij het toestel uitsluitend werd aangedreven Observer heeft door uit brandstofcellen opgewekte elektriciteit. De vlucht had plaats vier elektromo- vanaf de Amerikaanse luchtmachtbasis Edwards Air Force Base in Cali- toren die hun fornië. Het geavanceerde vliegtuig heeft vier elektromotoren die hun energie ontvan- energie ontvangen van een ultra-efficiënte brandstofcel. Tijdens de eer- gen van een ste vlucht werd alleen gebruik gemaakt van accu´s. Op 11 januari 2011 ultra-efficiënte werd een vlucht gemaakt waarbij energie werd betrokken van de brand- brandstofcel. 6 stofcellen. De Observer is ontworpen voor operaties op vlieghoogtes tus- sen 16.765 en 19.812 meter (FL 550 en FL 650). Op die hoogte moet het toestel vijf tot zeven dagen onafgebroken observaties kunnen uitvoeren. Volgens initiatiefnemer AeroVironment is het mogelijk om het volledige aardoppervlak met twee Global Observers in de gaten te houden. Elk toe- stel kan namelijk tijdens een vliegoperatie ruim 725.000 vierkante kilome- ter voor zijn rekening nemen. Het eerste prototype verongelukte tijdens de negende testvlucht op 1 april 2011 door nog onopgehelderde oorzaak. Het toestel was op dat moment 19 uur onafgebroken in de lucht. 6 september 2010: Eurocopter X3 Eurocopter noemt de nieuwe X3-helikopter die op 6 september 2010 voor het eerst vloog het Hybrid Helicopter (H3)-concept. Om de ontwikkelings- kosten van de X3 binnen de perken te houden, is gebruik gemaakt van componenten uit drie bestaande helikopters: de romp van de Dauphin 365, de hoofdrotor van de EC155 en het transmissiesysteem van de nieuwe EC175. De nieuwe tweemotorige Eurocopter is gebouwd op snelheid en haalde al kort na de eerste vlucht 333 km/uur. In maart 2011 werd zelfs een snelheid opgetekend van 430 km/uur. Tijdens testvluchten werd op een hoogte van ruim 3.800 meter gevlogen voor het analyseren van de Bij de twee- vliegeigenschappen van de helikopter. Daarbij werden hellingshoeken motorige bereikt van 60 graden. Ook werd de functionaliteit van de automatische Eurocopter X3 piloot onderzocht. zijn compo- nenten 7 september 2010: Boeing 767-200 MMTT ‘geleend’ van Bij Bedek Aviation in Tel Aviv zijn succesvol verlopen testvluchten uitge- drie andere voerd met een tot Multi Mission Tanker Transport (MMTT) omgebouwde helikopters. Boeing 767-200ER. Het toestel werd aangepast in opdracht van de Colombiaanse luchtmacht. De MMTT is onder meer voorzien van twee bij De Boeing Israel Aerospace Industries (IAI) ontwikkelde Wing Air Refueling Pods 767-200 is in (WARPs). Tijdens de proefvlucht werd dit systeem met succes getest door Israël omge- er een C10 Kfir in de lucht mee bij te tanken. De ombouw tot MMTT verg- bouwd tot de meer dan twee jaar. IAI mag tevens de twaalf bij de Colombiaanse tanker-tran- luchtmacht vliegende Kfirʼs moderniseren die het land in 1989 aanschafte. sportvliegtuig. De MMTT werd in november 2010 overgedragen aan de Colombiaanse luchtmacht. 22 september 2010: PZL Orlik TC-II Bij PZL Warszawa is de PZL-130 Orlik TC-II-trainer ten doop gehouden. Het vliegtuig heeft een Pratt & Whitney PT6-25C turbopropmotor in plaats van de Tsjechische Walter