Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes Technique Et

Les Bibliothèques Virtuelles Humanistes

Extrait de la convention établie avec les établissements partenaires :

- ces établissements autorisent la numérisation des ouvrages dont ils sont dépositaires (fonds d'Etat ou autres) sous réserve du respect des conditions de conservation et de manipulation des documents anciens ou fragiles. Ils en conservent la propriété et le copyright, et les images résultant de la numérisation seront dûment référencées. - le travail effectué par les laboratoires étant considéré comme une « oeuvre » (numérisation, traitement des images, description des ouvrages, constitution de la base de données, gestion technique et administrative du serveur), il relève aussi du droit de la propriété intellectuelle et toute utilisation ou reproduction est soumise à autorisation. - toute utilisation commerciale restera soumise à autorisation particulière demandée par l'éditeur aux établissements détenteurs des droits (que ce soit pour un ouvrage édité sur papier ou une autre base de données). - les bases de données sont déposées auprès des services juridiques compétents.

.." ' .

3, * w :*-%! *_*#

fc* --. -

\< '

* *

¥¤;

.i* >«' Y ' ... ft * .; »»* . ,-»*

ï Y * ?*.- I t I i- *,' , '»* .»" * - * , - 1 *; "! .

'_-*-

_ '7 , *"*- ' r ' , *-i . *. . » " .'«i fi f* - . , » «_»,,?* r< .y ,1 -_ . ' _>;*.-p* ' P * » .

'*. t .f t L H P. -. : . - * i ;

i. 1 ' N'A m -»_«ta 1»

v--*

ti > * * © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours " V- -îî; : © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours % >\

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours CAROLI S IG O Nllf^-udi DE ANTICtyO IVRE ITALIAE LIB RI TRES, AD SENATVM, POPVLVMQ_. ROMANVM.

Venetiis, apudlordanurn Ziletum, M D LX.

/ © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours '- / 1 . , y : *»-* * "" y. " r* ri

> i f. i /

K ,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours CAROLVS SIGONIVS MVTÏNENSLS SJENATVI, POPVLOC^ ROMANO S. D.

V I D caufla. fit , quam¬ obrem, cum innumerabiles prope ab homini¬ bus artes ad hominum' ufum inuenta?, ac pofteris prodita-fïnt, nulla ta men uel pr_eftantior un-- quam, uel nobilior ha¬ bita fît, quàm quae militaribus inftructa pra_ce-< ptis uarie febellicis in ftudiis apud homines com- mendauit, merito maximam femper habuit dubi¬ tationem ;.cuius qui acutius exitum expedire do-l â'ifllraï ,*ae prudentiffimi uiri uoluerunt, eampo- tiffimum afferre cauflam foliti funt, quôd ab hac una uberiores perpétua, atque illuftriores , quàm ab omnibus aliis commodorum , &glori_e frudus ad uitam hominum permanarint . Q_uod quidem uere traditum effe, nobis quoque cum rerum pr_e- fentium fiatum, ac quotidianam uit_e confuetudi nem intuentibus, tum uero pra.teritorum tempo¬ rum memoriam, atque antiquiflimorum populo- rurn pr_eclara fada animo repeteutibus plane ui¬ detur. neque enim ullam aliara uim , ac faculta¬ tem aut furentes fînitimoruni "populôrum impe- "! ""J * 2 tUS

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours tus aliquando retardaiïe, autiàn&um libertatitf patrimonium aduerfus nefarios hoftium conatus defendiffe, aut denique pacis omnium uirmtum, unde noftra eft perfeda beatitudo , alumn^e grauiorem uindicem,ac euftodem fuiffe inuenimus, quàm ipfàm armorum tra&ationem, omnemc|. rei militaris , ac bellica_ difeiplinam. ex quibus tum diuturna incolumitas, tum fempiterna prope ad nominis comtnendationem fama huius Iaudis ftu diofîs ciuitatibus comparataeft. Quanquam au¬ tem ea fere conditio, ac natura hominum eft, ut his duabus quafî facibus animi , mentesq. eorum ad res omnes aggrediendas facile accendantur, & in id fe alacrius intendant, unde utilitatis , aut di¬ gnitatis fpem uberiorem oftendi fendant, non _e- que tamen omnes homines huius utriufque ftudiî cupidirate afficiuntur, ac flagrant . alios enim ani maduertere licet, totos in parandis opibus, & quouis modo congerendis diuitiis occupatos, a- lios nihil aliud, quàm de décore, &honeftate co¬ gitantes, atque hoc toto de génère ita fèntientes, ut nihil effe in uita utile, quod a dignitate feiun- &umfît,arbitrentur. cuius prope heroica. uirtutis magnitudine quiprifeis temporibus excellue- rint, haud iane multos numerare ex omni memo¬ ria poffumus, a. tate uero noftra, multo etiam pau ciores. fit enim nefcio quo modo, id quod gra- uius uidetur effe dolendum, utpaullatim cum ho minum xtate mirifica illaprifca. uirtutis indoles* confenefeat, atque omnino antiqua laus illa fen- fîm deficiens prope in dies uehementius contabe- feat. Ac mihi quidem hac de re fapius cogitantr cum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours (£um ueitri maiores Romani multis iii rébus ma¬ gni , atque admirabiles fuiffe, tum uer<^ in hoc ftu Sio omnem fuperaffe hominum naturam, & con¬ ditionem uidentur , quôd ita bellicam difeiplina, & militaria ftudia tenuerunt , ac pertradarunt , ut qui gentes pâme, ac nationes omn,es fingulari qua dam confilii, atque animi pra.ftan.ia ad fuum im¬ perium adiunxerint, iidem ne in ipfa quidem uidoria, qua nihil infol'entius efle , atque fuperbius folet, aliud quidquam, nifî laudem, dignitatem,& gloriam fpedauerint unquam, atque fecuti fint. .Neque uero qua.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours manus, coruerït

, i - i . tradatione

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours tradatione to-ligerenû fi pietarisr, ronditOEi, pa¬ renti, ac tutoji prope noftro ^egitimodebitamof- fi.cii gratiam, quoquo modo poffem, teferrem.. Itaque uix dici, aut omnino cogitari fatis poteft, quantum la.titia_ , quantum uoluptatis animo ali¬ quando capiam meo , cum uetèris populi Romani- ut uonien, iîc imaginern in uobis adhuc, & in ue- û'ris mâgiftratibus refidere animaduerto ,.& in fummo dolore , quem ex Romani euerfione impe rii haurire foleo , quo fa?pe folatio fruar , cum uetera.aliquot Romana? infignia reipublica? adhuc Roma? , & in Capitolio apparere intelligo . quid enim aliud, qua?fo, conieruatores ueftri,quàm anguftam illam ueteris confulatus fpeciem, quid âliud,qui capita regionum dicuntur, quàm facro- iàndum illum plebis referunt tribunatum? prx¬ terea confiiia publica, oppida, & caftella etiam nû iniLefira, ideft in, fenatus, populiq. Romani fide, & poteftate pofita non ne antiquam etiam nefcio quam Romance repra?fentant faciem reipublica? ? Quamobrem feci equidem libentiflîme,ut cum iura uetera .ciuium Romanorum eruta ex obfcu- * riflimis tenebris uetuftatis, pontifici maximo, at¬ que optimo, pio IIII, cuius nunc nutum Ro¬ mana ciuitas grauiflimum intuetur, dedicaffem: deinceps Italia? iura, quod confequi uidebatur, populo Romano potimmum , a quo uno quon¬ dam accepta effent, confecrarem . Cuius populi quando uos uthereditatem uirtutis ampliflîman., ac fplendidiflîmam creuiftis , fie perfonam hone- ftiflimam geritis, date mihi hanc , obfecro , ueni¬ am, ut uos hoc ftudii, atque officii nouo fortaffe, fed.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours fed, utputo, a ueftra dignitate non alieno mune¬ re profequar. quo quidem eo nunc fungor alacrius, quod intelligo , eos in magiftratu homines efle, ac publica? gubernacula rei tradare, quos cû h_ec ftudia mirince deledant, qua? omnium pul- cherrima, & nobilifïima perpetuo ut haberentur, & effent,admirabili ueterum ueftrorum uirtutêpa trum, effedum eft, tum imitatio inprimis antiqua? uirtutis , & difeiplinx , quam in fuo munere obeundo fumma eos audio diligentiâ, curaq. re- tinere. Quam ad laudem cumulandam ne hos qui dem de uetere Italia commentarios, qui mirum in modum populi Romani nomen , cuius opéra Ita¬ lia eft hune honorem confecuta, illuftrant, parum arbitror allaturos , fi ad ea, qua? maiores fui pro di gnitate, &falute Italia? geflerint , contemplanda cogitationes fuas aliquando excitarint. Mihi ue¬ ro ad la?titiam animi mei fat erit, fi antiqua Italia. iura , mea diligentiâ reftituta , ueterem fena¬ tus populiq. Romani, cuius nomini fint inferipta, longe , lateq. patentent poteftate oftendant. Valete. Venet-is,xilK.Odo- bris, M D LX.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours C A R O L I SIGONII DE ANTIOVO IVRE ITALIAE LIBRI PRIMI CAPITA XXVI.

De triplici iure populoruni Italia.. Cap. i. DeLatinis. Cap. 1 1. De agro Latino,& fcederibus Latinorum. Cap. ni. DeiureLatii. Cap. nu. De fcdere , & iure Volfcorum, & Aequorum . Cap. v. De agro, fndere, & iure Hernicorum . Cap. v i. De agro, ftdere, aciure Ofcorû, & Aufonum. Cap.v 1 1. Deltalicis . Cap. vin. De agro Etrufco, <_. fcederibus Etrufcorum. Cap. lx. Deagro,&fxderibusCamp_morum. Cap. x. De agro, &foderibusLucanorum. Cap. xi. DeagroBruttio,MeflTapio, &Sallentino, & fcederibus Brutciorum,Meflapiorum,& Sallentinorû . Cap. xi i. De agro , & fcederibus Apulorum . Cap. x 1 1 1. De agro, & fsdere Frentanorum. Cap. xiiii. De agro Piceno , & fcederibus Picentum . Cap. x v. DeagroGallico, & Galîis Senonibus. Cap. xvi. De agro, & fcederibus Vmbrorum . Cap. xvn. De agro Sabino , & fcederibus Sabinorum. Cap. xv n r. De agro, & fcederibus Veftinorum, Marrucinorum,Mar forum. &Pelignorum. Cap. xix. De agro , & ftdenbus Samnirium . Cap. xx. Deiureltalico. Cap. xxi. De Galliaciteriore. Cap.xxn. De agro, & fcederibus Ligurum. Cap. xxiii. De agro ,& fcederibus Gallorum. Cap. xxiiii, De agro,& fcederibus Venetorû, &Carnorû. Cap.xxv. De iure prouincias Galli». Cap. xxvî.

* * Eiufdem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Eiufdem libri argumentum.

P p s t e a. quàm duobus libris iura uetera ciuiû R. aperuit, nihil an. jquius habuit, quàrr\ut deinceps de antiquo iure Italia. dilputaret. quam dodrinam ita his tribus libris eft complexus, ut cum in primo populorum,ia fecundo ci ui tatumiura tradiderit, in tertio demum , quemadmodum toti Italiae Romana fît ciuitas imperti.a,docueri..ad hûc autem finem ab his fere principiis peruenit . Primum Ita¬ liam ab antiquis duobus modis oftendit effe acepta, uno, ut natura. fînibus terminaretur, akero, ut iuris. natura, alpibus, & mari contineri ait : iure , Rubicone , Arno, & mari . lus autem a populo R. uidore efle praeferiptum. a quo item tria iura Italia. efle deduda , unum Latinorum , alterum Italicorum , tertium prouincia- Gallia:. gradus enim hos fuifseprsemiorum, qux optime de rep. R. meri- trs data fint , ciuitatem R. ius Latii, ius Italien, & ius pro uinci-. ; ex quibus ut iure Latii ciuitas R. fie Italico Latini tas,& Italicum prouinciali commodius fuerit. Quemad¬ modum autem ius ciuium R. ex legibus, & fenat ufconful tis, & edidis proficifei alio libro oftendit , fie in hoc haec iura ex iis legibus , qua. in focietate iungenda conferiptx fint, manare deinonftrat. Itaquequoniam focie.at_s,qua fe populus R. cum aliis populis obftrinxit, iura tria fuiffe reperit, fponfioné, padioncm, & f·dus, propterea quid fponfio effet, ac quomodo fieret, quid padionis uoeabulo praecipue intelligeretur , ac qua ratione cetebraretur , quid- fdus eflet, & quomodo fcriretur,& tria demû fuif¬ fe feederum gênera, iniquum , __quum, & a_quifsimum , planum facit. ex quo concludit,cum ius omne a fderis, & focietatis legibus effluat, leges auté aliae aliis data, fint meliores,fieri, ut alii aliis cômodiore côditione utantur,- optimam autem effe ciuium R. aliquanto détérioré Lati¬ norum, infra Latinos Italicorû,durifsimam uero prouinciarum. quo iure donatam effe Italise partem illam , qua: ultra Vmbriam, & Etruriam ufque ad alpium crepidine eftporreda. His ergo fundamentis iadis , cû primo libro ... popu-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours populorumiaraf.bitradendaef-èpropofuerit.Latinorû; Italicorun_,& Gallia-, ob eam ré ftatim Latinos aggreditur,atque ab eorû definitione reliquam omnë de iis difpu tationé deducit. Itaque cum eos Latiiincolas , populi R. faderatos,iure Latii donatos,de_miat,_îngularum huius definitionis partium deinceps ratione reddit . Quoniam autem ius omne e fðdere proficifcitur, foedus auté ex uidoria parta,& paceconceffaindagatur,propterea, ut çô modiusfëdera Latinorum inueniat,bella quoque eorum cum Romanis gefta , & clades ultro , citroque illatas ex¬ ponit. quod quia fine agri defcriptione praeclare confe¬ qui non poteft,ob eam rem ab agro exorfus ad bella.abel lis ad fudera , a fcederibus adiura Latinorum patefacien da delabitur . Latium autem duplex , uetus , Si nôuum ex ueterum fententia circnmfcribit. populos utriufqueen-H nierat . qui proprie Latini didi fint , aperit , & de eorum concilio ad lucum Ferentina. , & feriis Latinis in monte Albano difputat. Volfcos , & Aequos , quanquam intta Latii fines inclufbs , Latinos tamen tum non habitos do-- cet. Inde fderibus Latinorum expofitis. quod tandem ius Latii , uel Latinitas fuerit , prodit . nempe , ut Latini iuris Quiritium effent expertes , quod quale fuerit, ex li¬ bro de iure ciuium R. repetit . id eft , ut neque libertatis _ neque gentilitatis , neque facrorum, neque connubiorû, neque patriae poteftatis , neque legitimidominii, necte- ftamentorum, nec tutelarum iura eadem ufurparent,qu_e ciues R. nifi fundi fadi effent, ideft iura aliquot priuata populi R. afciuiffent. taies enim fundos populos fuiffe o- ftendit . in ceteris autem rébus propius ad ciuium R. iura accédèrent , ut in cenfu , & tributis, militarent tamen in auxiliis, non in legione, nec fuffragium, nifi legum iuben darum cauffa , fi inter magiftratus conueniffet, Roma. fer rent , & , quod caput eft , qui domi aedilitatem , & quftu ram gefsiffent , ii Roma. fepro eiue Romano gerere pof¬ fem .Aequorum inde. Volfcorumq. bella perfequitur, atque ut ad iuternicionem deleti , & in eorum agrum ïm~ mifsi Latini fint, docet. DeiadeHeriHC0.rum,.Ofcorû_ Aùfonumq. agrum defcribit,iifdemq. uidis ius,& nomé * * a Latii

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Latii noui conceflum effe demoriftrat. atquë ita primo Italorum iure enucleato ad alterum eorum, qui Italici di di funt,explanandum confert orationem. Italicos autem définit reliquss ad Rubiconem, & Arnum Italie habitato» res,pop_ili R. foderatos , iure ltalico praeditos. intet Italicos autem refert Etrufcos, Campanos, Lucanos, Bruttios,Meffapios,Sallentinos, Apulos, Frentanos, Picentes, Senones, Vmbros, Sabinos, Marfos, Vefti- nos , Marrucinos , Pelignos , & Samnites . atque eorum figillatim agros , bella , & fœdera paucis indicat . ex qui¬ bus fcederibus ius illud hauftum effe concluait, quod eft Italicumappellatum. quod in ceteris rébus cum Latini- tate fere par effe inuenit , pra. terquam.in fuffragio, cuius nuliam Italici partem adepti funt, & ciuitate, ad quam nullum iidemaditumhabuerunt. non tamen pr__tori R. eos obtemperaffe, ut prouincia Gallia, docet, in quo longeab Appiani audoritate difcedit. exhis tamen alios aliis afflidiore conditione effe potuiffe, non negat. Po¬ ftremo Galliam citeriorem aggreflus. populos profite- tur Ligures, Gallos cifpadanos, ut Boios,tranfpadanos, ut Infubres , & Caenomanos , &, praeter Gallos , Venetos etiam ,& Carnos . eademq. qua in aliis ratione, agrum eorum, & oppida prodit. "quibus bellis finguli uidi, at¬ que inprouincife formulam redadi fint, ac,quod ius prouinciae Galliaedatum,cur Togatae nomen impofitum fit, & in quo reliquis ipfa prouinciis excelluerit, declarare contendit.

DE A N T I QJ* O IVRE ITALIAE LIBRI SECVNBI CAPITA XV.

De multiplia iure ciuitatumltali... Cap. i. Decoloniis. Cap. n. De iure coloniarum. Cap. in. De republica coloniarum. Cap. ni i. Decoloniis ante bellum Italicum dedudis . Cap. v. De municipiis . Cap. vi. De

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Deiuremunicipiorum. Cap. vii. Derepublicamunicipioriu-., Cap. vin. De municipiis antcbelluai italicum conftitutis. Cap. i x. Deprxfeduris. Cap. x. De iure pra-fedurarum . Cap. xi. De repubîicapraefedurarun. . Cap. xiï.- De praefeduris ante bellum Italicum conftitutis. Cap. xiii. De fideratis ciuitatibus, &earumiute ,acrepublica. Cap. xmi. Deforis, &conciliabulis. Cap. xv. Eiufdem libri argumentum.

Explicato uniuerfo populorum Italia» iure in pri¬ mo libro ,ciuitatum iura aggreditur in fecundo. ciuitates autem duobus modis confiderari ait poffe, ex arte, & ex iure : ex arte , alia oppida, alia caftella, alia uicos dici: ex iure, alias colonias , alias municipia, alias praefeduras, alias fideratasciuitates, alias fora, alias conciliabula nuncupari . Itaque priore diuifione , qua: non fit hu¬ ius temporis , praetermiffa, in fecunda ita uerfatur, ut pri mum decoloniis, deinde de aliis difputet. Colonias au¬ tem tradat hoc ordine . primum , quid colonia: fint , & a quo inftitutae , & quibus, & quot de causfis dedudae, ofté dit. quoniam autem dedudas eas aut fenatufconfulto, aut rogationepopulari inuenit, qua. rogatiolex agrana dida eft , de lege agraria pluribus agit, & eius capitaper- fequituromnia,deagto, qui diuidendus effet, quibus, & quam multis. .îominibus , per quos , & quo modo , & quibus limitibus diuidi oporteret . qua decauflaleges e- tiam agrarias omnes, quae aut lat_e,aut tantum promulga ta. fint, a primordio urbis enumerat,ac quem quifque a- grum diuiferit , & cui generi hominum , aperit . Deinde uero colonos in agrum dedudos per curatores agrarios, docet, qui modo triumuiri, modoquinqueuiri, modo feptemuiri . modo decemuiri , modo xxuiri crearentur , ge

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours &e quidem tributi s comitiis pèr pra. torem,aut confiilerf-. curiatis autem imperio oraarétur. Iam uero iugerum un gulis afsignandorum, & limitum quoque rationem in le¬ ge praefinitam docet, ac leges omnes de limitibus latas exponit, ac uaria limitum nomina interpretatur. Legis agrariae capitibus enodatis , quemadmodum coloni a eu ratoribus agrariis fub uexil'o in coloniam deducerentur, utabiifdem urbs, & ager aratro circumfcriberetur, ut omnia hxc denique aufpicato fièrent , docet . Deinde ad iuracoloniarum explananda defeendit, quo loco colo¬ nias tradit alias ciuium R.didas, alias Latinas. ciuium R. fuiffe, quibus ius Qui ritium effet concefïiim, Latinas, qua. iure Latii effent ornata.. Indeuero decenfu, tributis , militia , & uacationibus utriufque generis diflêrit . Qua difputationeconfeda, remp. earum aggreditur, id eft de fenatu , populo, magiftratibus, facerdotibus, & le¬ gibus agit: ac, qualiahjec omnia in colonia fuerint ,aperit . Tum demum nomina fingularum, qux ord ine tempo rum euftodito ab urbe côdita ufque ad bellum Italicû fint dedud«,perfequitur. Quam eandem difputationis ra¬ tionem deinceps in municipiis feruat. nam & quid muni- cipiafuerint, & aquo conftituta, & quo modo, oftendit. quin etiam duo eorum gênera a_fer_,unum fine fuffragio, alterumcum fuffragio, aequo utrunque fuerit iure, dé¬ clarât. Remp. autem tradans municipiorum, pariter con filia , magiftratus , facerdotes , ac ius legum in iis feren- darumexquirit,& quae ante bellum Italicum conftituta municipia fint, prodit. atque hoc idem qua-ftionum ge¬ nus deinceps in prsefeduris quoque, & ciuitatibus feede- ratis tradandis exercet . Fora autem oftendit fuiffe loca, in quibus non folum nundinsehaberentur, fed etiamius diceretur . conciliabula enim ius tantum habuiffe nundinarum . Qua quaeftione liberatus, propter nominis fîmi¬ litudinem , de foris etiam aliis difputat, ut foro Appii, Cafsii , Cornelii , ut unde dida , a quibus , & quare con¬ ftituta fint, quid ipfe fentiat, teftatum apud omnes re- linquat.. DE

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE'ANTI Q_V O IVRE ITALIAE LIBRI TERTII CAPITA VI.

Db ciuitate fociis, atque Italicis data. Cap. î. De ciuitate Galliae prouincia. data. Cap. n. De ciuitate, coloniis>pra.fedi_ris, ciuitatibus fuderatis, foris, &conciliabulis data. Cap. in. Decoloniisniilitaribus . Cap.nn. Delftriaad italiam adiunda. Cap.v.* De Alpibus,6_ ftdere, iureq. gentium Aîpinarû.Cap.vi. Eiufdem libri argumentum.

Omni iure , quo ante bellum Italicum ufa Italia eft , duo bus libris breuiter explicato , hoc libro reliqua poft bel¬ lum Italicum tempora ufque ad Auguftum imperatorem expendit. primum.autemquantopere Italici ad ciuitatis R. cupiditatem exarferint , & quàm crebro ius eius tenta rint, & quibus fenatufconfultis, ac legibus eorum libidi- ni, qui clam per migrationem , & cenfum in eam irreperent , obuiam itum fit , tradit . quo loco leges Claudiam, Papiam, Seruiliam, Muciam , Liciniam aduerfus Italicos latas, itemq. Semproniam , Fuluiam, Liuiam pro Italicis promulgatas interpretatur . Deinde ut, M. Liuio Drufo, eu ius fe ope Italici ciuitatem adepturos effe in fpem ere- di erant, occifo, de interficiendis in monte Albano con¬ fi. libus confpirauerint,eaq. repatefadajQ^Seruiliopro conful ad motus fuos comprimendos accurrenti Afculi manus intulerint, ac bellum, quod Italicum , & Marfi- cum, &fociale eft didum, concitauerint, prodit. Cuius belli eum fuiffe exitum tradit, ut poft uaria utrinque pri lia fada, cum Etrufci , Vmbrique , qui nihil dum mouerant, defedionem , & arma fpedarent , lex a L. Iulio Cae¬ fare confule lata fit, ut qui nondum a populi R. audori¬ tate defciuiffent, aut poft defedionem in fidem eius rediiffent, ita in ciuitatem R. acciperentur, ut in tribus o- do nouas coniieerentur. qua lege ciuitatem fociis, & La tinis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours tinis communicatam tantum effe demonftrat . Quare po fkro anno Galîis cifpadanis , Liguribus , & Venetis ciui¬ tatem ,tranfpadanis Latinitatem Cn. Pompeii Strabonis lege impertitam docet . cumq. tranfpadani poft faepe ciui tatem a fenatu flagitaffent , nunquam tamen, nifi didato re Caefare , cui carifsimi fuerunt , ab iis impetratam efle ita oftendit, ut interea quemadmodum mulciSul lana uidoria ciuitatem amiferint , eamq. poft mortem eius recuperarint,& quos in urbe Sulpicius motus conciuerit, quos Cinna, quos alii, ut Italos in x x x v tribus , id quod illi magnopere expetebant , rédigèrent, tacitus non prx- tereat . Neque uero populis fingulis ciuitatem datam de- monftraffe contentus , idem quoque ius coloniis , prsfe- duris, f oppidis , foris , & conciliabulis conceffum, ac, in quam ea collata tribum fint, qui eft totius hu ius difputationis, & dodrinae finis,oftendit. Et quoniam hadenus de Italia, quae Formione terminabaturamne, locutus erat, inde ut ufque ad Arfiam , Iftria prouincia comprehenfa. ab Augufto fit propagata,cum uniuerfa an te Gallia a triumuiris reip. effet liberata, demonftraf. Vltimo autem loco eximio quodam uetuftatis aperienda. ftudio addudus,alpes quoque Italiam intuentes attin git,ac bella in iis gefta, g_fmdera,iuraq. alpinis populis. tradita narrât, ufque adeo ut nullum ueteris Italia. ius, nuliam rem illuftrem , nuliam memoratu dignam adio¬ nem, quae quidem eruiex antiquorum monumentorum memoria pofsit, filentiopra-termittac, fed con feruatis, notatisq. temporibus uno in confpedû omniaponat .

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours CAROLI SIGONII DE ANTIQ^VO IVRE ITALIAE . LIBER PRIMVS.

Cvm mvltis locis eximiam Italia- uirtutem, & excel- lentem in omni génère pra_ftantiam licet admirari , tum ueroineo maxime, quôd olim cundis & belli , Ôc pacis artibus una inter omnes omnium terrarum gentes excel- luit . etenim , fi uetera tempora recordari , atque ex prifcis litterarum repetere monumentis uelimus, facile Ita-

. los, animi magnitudine, & robore , nullis unquam genti¬ bus concefsiffe , conftantia ueto , fide , humanitate , fem per fere omnibus prseftitifle , reperiemus . cuius origine Iaudis accuratius indaganti , haud fcio, an fatis probabi¬ lis illa ratio afferri iure pofsit, excellens quaedam in hoc caelo , foloq. uis a natura infita _ quae uel fola afpiratione,

quicunque hanc regionem infideant , homines agreftes _, & feros adhumanitatem traducere, barbaros, & imperi- tosomni dodrina pofsit excolere. nifi fi quis huius rei prope admirabilis occultam cauffam ad eorum, qui hanc terram primis temporibus tenuerunt , praeclaram inftitu tionem , & egregiam moderationem referre malit. cur e- nim deledama diis, quam incolerent, antiquitas exiûi- mauit? credo, quôd, ubi fides, ubi iuftitia uigeret, ibi deos aliquando praefuiffe,ac prseclara tantarum uirtutum fundamenta iecifle , confentaneum uideretur . Ex eadem opinione fluxit altéra; qui poftea diis homines fimillimi eadem loca fandifsimis legibus, optimis inftitutis tempe rarunt, eos diuinam quandam progeniem efle, deorumq. fapientiam , a quibus ortum ducerent , iure optimo refer re . Porro , quid credi aliud aequum fuit de illis uiris , qui humana omnia inferiora uirtutê ducetent, qui fummum bonum in beneficentia ponerent, regionem oppidis & co loniis ad afpedum pulcherrimis frequentarent. legibus , & moribus ad imperii «ternitatem firmifsimis inftitue- rent ? Atque inter ha:c populis utilia, ac falutaria, cslefti A prope

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D B A N T I Q_V O IVRE J>rope uirtutê fefê ex_ulit,quafiq. folean alterum. un'de diu lucem, falutem femper homines peterent, Romana ciuitas oftendit . cuius admirabilem,& certe diuinam ori ginem fingularis , ac diuina confecuta uirtus breui facile uel armorum metu, uel iuftitia. admiratione omnium in fe gentium acpopulorum animos , oculosq. conuertit . Romana. uero gentis pra.clara ueftigia ufqueadeo reli¬ qua femper eft imitata Italia , ut cum populo ipfo Roma¬ no orbis terrarum uirtutê, & gloria principe,de omni ho ueftatis laude contenderit . quo in génère cum alia , fane qudm multa, mihi admirabilia, atque perpetuam ad com memorationeminfignia uideri folent, tum illud in pri¬ mis, quôd cum ipfa per quingentos ferme annos infeftif- fimis eius armis acerrime reftitiflet. diuturnis tandem frada bellis non modo fingularem ei fidé pr_efti.it, ope- ramq. in exteris fubigendis gentibus nauauit egregiam , Jfedjiuftifsimo demum etiam bello fufcepto, dignam fe, qua.,ut antea in omnium laborum,acpericulorum focie¬ tatem, fie, parta uidoria, in ciuitatis, atque imperii com munionem uoearetur , oftendit . quo fadum eft, ut mul¬ to ampliorem , atque illuftriorem ex Romani iuris focietate, quâm ex priftina imperii aemulatione laudem tule¬ rit. Quamobrem, cum ego de uetere populi Romani iu¬ re alio uolumine , quantum res ferre uidebatur, copiofif- fime feripferim, maxime conuenire iudicaui, ut deinceps antiquo de iure Italia: , cuius fideli admodum , ac forti opéra exterae bellicofifsimae gentes diuerfis temporibus uid_e imperium , ac leges acceperunt populi Romani > quantum ipfe confequi poffem, accurate differerem, Quanquam mihi fxpe uenit in mentem fubuereri,ne qui¬ bufdam , quorum induftria in aliarum fortaffe artium, ac ftudiorum laude fit occupata, parum rede facere uidear, qui in rébus antiquifsimis, & propter uetuftatem ab om¬ nium hominum , ut ipfi putant , utilitatê remotifsimis ni jniumoperae, curseq. confumam: cum pr_efe_-tim, quae ipfe poft quadriennium uel ingenii, uel ftudii monumen¬ ta ediderim, quae fuiffe non pauca fatis conftat, ad unius populi

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITAIIAB LlB. R 1. %

populi Romani res > tempora , ac iura uetera inftauranda fpedauerint. Quibus etfi res ipfa cognita Jatisfacereabû de poteft; uidetur tamen faciendum effe, ut hoc loco, quantum inftituti ratio mei permittit.breuifsime refpon deam. Primum igitur, fi me dicam populi Romani magni tudine,& rerum ab eo geftarum fplendore commotutn ad ueterem eius , & multis incognitam memoriam reno- uandam, atque ab hominû obliuione,& filentio uindican dam efle aggreffum ; neminem puto fore, qui me iure, ni¬ fi plane agreftis , ac uerae Iaudis ignarus , pofsit reprehen dere. cur enim , quod fexcentis quondam fadu honeftif". fimum,& gloriofifsimum fuit, id mihi uitio, aut omni¬ no cuiquam nunc denique tribuatur ? praefertim uero qui & ealitteris mandem hoc tempore, quae neque ex ueteribus quifquam omnia fit complexus, neque noftra, aut pa trum , auorumq. memoria dodi homines attigerint; Se in hac tamen difputatione ita uerfer , ut nihil nifi ex anti¬ quorum , quos in tanta folos quseftione fequor, fontibus uberrimis hauriam . Quare, fi maximi, atque omnium o-. lim terra , mariq. potentifsimi populi praeclara fada , at¬ que inftituta uel ad cognofcendum admirationis , uel ad legendum utilitatis afferre quidquam poffunt: quis eft, qui nos in alio malit ftudio laborare , quàmin eo , in quo populi orbis terrarum uidoris uniuerfa reip. ratio pluri¬ mis errorum,& ignorationis inuoluta difficultatibus ex- plicatur ? fin autem obfoletos iam nimia uetuftate Roma nos cum fuo quanquam latifsimo imperio feponendos,

& relinquendos putemus : an uero Latinae orationis _ cu¬ ius ftudio totam adhuc Europam cernere flagrantem pof fumus , cognitionem repudiabimus ? Minime uero, dicet aliquis :at aliud eft , populi fada, aliud, populi uerba perquirere . Non dico, quàm ridiculum fit, fada , quibus ad fimilis imitationemuirtutis accendi poflumus,reiice- re , fermonem , qui gloriofà fada confequitur , curiofius- indagare. illud dico, orationem Romanorum , nifi co¬ gnita penitus omni tum domeftica , & forenfi, tum bellica , & militari eorum difeiplina, percipi,& cognofci mx* A z aut

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D ' * A M T, I Q. V O T V R IT ! autne uix quidem poffe: ut, fiquid ftudii, atque ôper«- ad Latinx orationis inteliigentiam confetfi deceat, par prope ,ac multo fortaffe etiam maior induftria in populi Romani rep. perdifcenda uideàtur effe collocanda . quid enjm Latinis litteris aliud, quàm populi R. bella, ac ui- dori_econtinentur? quid aliud, quàm leges, &inftituta , quaeq. ex iis manant , prxclarè fada traduntur ? Quae me ratio impulit, ut artem perfe cognitione nobiliisi- mam,ufu fruduofifsimam , his temporibus obfcurifs.T mam , latinis litteris tradandam, ac, quoad ipfe poflem, illuftrandam fufciperem: nimirum, ut non folum popu¬ li R. ueteris quafi parentis noftri , memoriae pro uirili parte confulerem, fed etiam, utLatini fermonis, cuius antiquam gloriam, multis affeda calamitatibus, adhuc tamen conferuat ItaLa , ftudium adiuuarem . Ac uideo quidem Italiae ut non unam totius olim appellationem, fîc nec unam communem fuiffe poffefsionem. nam Hefpe ria, Aufonia, Oenotria, Saturnia, & demum etiam Italia partium tum fueruntnomina, non totius. quas partes, ut in monumentis rerum gertarum traditum uidemus,ab. initio alii alias tenuerunt, Siculi, Tyrrheni , Vmbri, Li¬ gures ,Oenotrii, Peucetii , Aborigines, Pelafgi. quo-

** rum alii huius regionis indigenae fuiffe, alii aliunde in hâc terram, omnium iam tum rerum copiis affluentem , fed plerique ex Graecia creduntur traiecifle . Verum , ut eo¬ rum quifque uenerit , ut bellapacemq. cum finitimis fece rit , nobis hoc loco non eft confilium feribere . nam nec eorum temporum fatis eft explorata memoria: &,quae de iis antiqui prodiderunt,eafabulisfimiliorauidentur,quâ hiftoriae . Adde , quôd illi parum confentanea , atque ad¬ eo etiam inter fe pugnantia faepe Ioquuntur, ut ne proba¬ ble quidem , quod in tantis rébus afferas , facile quidquâ inuenias. Hanc feribendi gloriam .equo animo cum aliis,^ tum praefertim eruditifsimo M. Catoni, illi ueteri , relin- quemus , & temporibus illis multo, quàm nos fumus * propinquiorij&optimorumannalium copia magis in- ûrudo . cuius dodifsimaî Origines hoc tempore , magna, rerum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ' ! TAttAJ ll.tR'l* _? rë'rumîtalicarum iadura, defiderantur. nobifcuftî autem praeclare adum iri putabimus, fi, qui fuerit antiquus Ita¬ lia. ftatus a Romulo rege ufque ad Auguftum Caefarem'i & quo finguli Italix populi bello apopulo R. domiti,quo cum eo fmdere iundi , quo demum iure donati fuerint* quàm poterimus, ue.ifsime demonftrabimus. Eft hoc quidem magnum , ac nefcio , an dicam maximum , quod profitemur : tanta eft uel antiquitatis obfcuritas, uel tem porumuetuftas, uelprifcorum annalium paucitas : fed has omnes difficultates , atque anguftias una , quae maxi-, ma ueteribus temporibus renouandiscapitur, facile fu- perare utilitas poteft. Quorum quidem temporum ratio¬

nem cum compledor animo, tria potifsimùm ea fuiffe * comperio ; unum a Romulo rege ufque ad primum Puni-' cum bellum, tum cum tota, quae tum dicebatur Italia, afsiduis bellorum afflida contentionibus'inditionem,

poteftatemq. populi R. peruenit .* alterum a bello Punico ufque ad Italicum , fiue fociale , fiue Marficum : quo tem pore Italici a Romanis fociorum loco habiti, mirum in modum opes eorum , 8. imperium adauxerunt : tertium abello Italico ufque ad Augufti imperium, quo lege Iu¬ lia, atque Pompeia ciuitatis Romana» iura late Italis om¬ nibus impertita funt. Itaque omnem hanc in très libros difputationem contulimus , duos ,in quibus fingulorum populorum, oppidorumq. Italia. fiatum ab ortu urbis uf¬ que ad exitum belli Marfici, tertium, in quo eorundem iura a bello Marfico ufque ad occafum reip. explanamus. Huius autem difputationis cum bonis ominibus hinc ca- piamusexordium.

De tripliciiure populorum Italiîe. Cap. i .

Italia omnis , cuius uetera in his libris iura inueftiga- mus , duobus ab initio eft finibus terminata,uno natu¬ rae , altero iuris . Natura fines mare, atque alpes dedit, quibus, praeter ceteros, Ligures etiam, & Gallos , & Ve- netos,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DEANTïCi.VO IVRE netos, & Carnos comprehendit . populus autem Roma-" nusamarifupero , quidquid intra Rubiconem,abinfe- ro , quidquid intra Arnum eft conclufum , proprio nomi ne Italiam appellauit ; Ligures autem , Gallos , Venetos, ôc Carnos ob eam cauffam exclufit , quôd eos in prouin¬ cia- formam redegerat,ac multo détériore, quàm reliquam Italiam, iureaffecerat» Prioris defcriptionis cum multos alios audores habemus, tum neminem certe aut aetate antiquiorem, aut audoritate grauiorem, quàm Polybium; qui & P. Scipionis eius, qui Carthaginem deleuit, fuit aequalis, &: res Romanas omnium, ut res ipfa docet, diligentifsime fcripfit. is autem hiftoriarum libro fecundo his Italiam terminis definiuit.Tota, inquit, Ita¬ lia in trianguli fpeciem eft formata . eius Iatus unû, quod ad orientem folem fpedat,Ionio, ac deinceps Adriatico mari terminatur ; alterum uero , quod ad meridiem _ Si- culo , & Tyrrheno . ex quibus inter fe coeuntibus apex trianguli effi citur, in meridiem proiedum promontorium, quodCocinthus appellatur, & Ionium a Siculo mare diftinguit : tertium uero , quod feptentrionem , & mediterraneam regionem intuetur, deinceps alpium cre pidine circumfcribitur, quae a Mafsilia , & iis, quae fupra Mafsiliam funt, locis initium ducit, & commenter ufque ad intimum Adriae finum extenditur. apud ipfam autem, de qua dixi, crepidinem alpium, quam etiam quafi bafem trianguli licet appellare , a meridié ad feptentrioné fubie di funt campi totius Italiae ultimi , qui bonitate , & ma¬ gnitudine omnibus iis, qui in Europa funt, antecellunt. Vniuerfa uero ea linea, quahi campi definiuntur, fpe¬ ciem trianguli format, cuius apex ab alpium ,& Apen- ninimontis concurfu non longeaSardonio mari fupra Mafsiliam figuratur . Laterum autem unum a feptentrio¬ né , ut fupra dixi , alpes funt, quae ad ducenta feptuagin¬ ta quinque millia pafsuumporriguntur; alterum uero a meridié Apenninus , qtii ad quadringenta quinquaginta. bafïmautem totius figuraelittus Adriatici finus effingit: cuius magnitudo eft a Sena oppido in intimum fere finû ultra

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours îîT ALI a e LIBE R I-» 4 ultra c c c x 1 1 millia paffuum,adeo ut horum camporurn ambitus non multum amilleducentis quinquagintamil libus paffuum abfit. Haec , ut dixi, Polybius. ex quibus fa¬ tis inteiligi poteft , Italiae terminos eos , quibus ad alpes ufque eftpropagata, a natura effe, omnium rerum pareil te antiquifsima , conftitutos . quibus autem Arno eft , & Rubicone conclufa,eos non naturae fuiffe, fed iuris.quod eft a populo Romano, omnium gentium uidore , prae¬ feriptum, poft commodiore loco probabitur . Quocirca fi priorem illam naturae diuifionem fequamur, hos Italia:. populos numerabimus, Ligures, Gallos , Venetos , Car¬ nos , Etrufcos, Latinos , Campanos,Lucanos, Graecos, Apulos, Frentanos, Picentes , Vmbros, Sabinos , Vefti- nos, Marfos, Marrucinos, Pelignos, 6. Samnites ; fi po- fteriorem , Italos populos in très tantum partes tribue- mus , Latinos , Italicos , 8. prouinciam Galliam . Quas diuifiones fi quis diligenter ratione, animoq. luftraue- rit, facile intelliget, illam effe ut totius in partes, hanc uero quafi generis in fpecies.Etenim cum Italiam in fuas regiones locorum inter fe interuallo diftindas deferibi- mus; quid aliud, quàm totum quodam modo in fua, «f quibus conftat, tanquam membra partimur ? cum autem eandem non fpatiis, aut locis , fed iure , aut lege diftin- guimus , non ne generis in fuas formas diuifionem infti-: tuimus . genus eft enim ius uetus ltalîa. , fpecies ius La¬ tii, ius Italicum, & ius prouincia: G allise. Qua: quidem nomina, ac iura Italia , non a populari loquendi confue¬ tudinë , fed ab ipfa uidoria. lege obtinuit . ut enim opti¬ me fe quifque in populum Ro.gefsit, ita maxima fidei, ac uirtutis fuae praemia eft adeptus . Etenim , ut feite Flac cus Siculus, cum quidam populi aduerfus Romanos bel¬ la geffiffent; quidam,experti uirtutem eorum, feruaffent pacem ; quidam , cognita pace, & iuftitia, fe illis addixif- fent, & fréquenter aduerfus hoftes eorum arma tuliffent ; pro fuo quifque merito leges acceperunt . neque enim e- rat aequum , iis , qui toties , admiflb periurio , rupiffent pacem, ac bellum intuliffent Romanis* idempraiftarii quod

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours » I A N T I Q_V O 1 V R E quodfidelibusfociis. etenim caput illud xn tabularu, quo permittebatur , ut idem iuris effet Sanatibus , quod fortibus, ideft bonis, & qui nunquam defecerant a po¬ pulo R. lege Aebutia abrogatum prodit Gellius. Sana- tes autem, tefte Fefto, appellarunt, qui fupra, infraq. Ro mamhabitauerunt;qui cum defciuiffent a Romanis, bre ui poft in amicitiam , quafi fanata mente , rediiffent. Gradus autem pra:miorum, per quos optime meritis ad fummum in imperio faftigium fuitafcenfus, hi, quos dixi , fuerunt , prouincialium, Italicorum , Latinorum , & poftremo ciuium Romanorum . ex quibus ut iure La¬ tii ciuitas Romana , fie Italico Latinitas , & Italicû prouinciali honeftius, ac commodiusfuit. quos quidem gra dus cum alios , tum praecipue imp. Claudium apud Ta- citum uideo in oratione quadam fignificaffe , cum dixit, plebeios magiftratus poft patricios , Latinos poft pie», beios, ceterarum Italiae gentium poft Latinos, exterorum poft Italos extitiffe . Haec autem iura maxime ufque ad legem Iuliam bello Italico, anno urbis dc lxii, la¬ tam, in ipfa deuidaiampridem,&nutum populi R. in- fuente Italia celebrata funt . poft legem uero Iuliam , eum uniuerfa in ciuitatem Romanam accepta, atque in tribus conieda effet Italia , exteris etiam populis tribui cípta funt , ut aliis quidem ciuitas, aliis Latium , aliis ius Italicum pro fuacuiufque erga remp. fide concède-, retûr. idquod e Ciceronis, Suetonii, & Pliniinobilifsi- mis perfpici monumentis poteft . Cicero quidem in epi¬ ftolis ad Atticum , Siculis multa , inquit, Caefar , neque me inuito . etfi Latinitas erat non ferenda . ueruntamen. ecce autem Antonius fixit legem , a didatore comitiis latam , quaSiculi ciues Romani . Suetonius uero Augu¬ ftum inquit prouinciarum urbes, fua mérita in prouin¬ ciam allegantes,Latinitate, uel ciuitate donafle: item imp. Claudium ciui uacationem legis Papiae Poppaeae, Latino ius Quiritium indulfifle . Poftremo Plinius Hifpa, niam feribit citerioré continuiffe oppida ciuium Roma¬ norum xn,fcederatorum unum, ftipendiaria cxxn_, '. .- Ba.ti-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I A E /L I B E R I. _ 5 Ba:ticam colonias vi 1 1, municipia vin, Latio antiquo donata xxix , libertatê fex, fAdere duo , ftipendiaria cxx. item Foroauguftanae ius Italia: datum , oppidanos Latii ueteris Caftulonenfes fados. Vt autem , ius ciuium Romanorum , docuimus , ex popu laribus rogationibus , plebei ue fcitis , & fenatus con- fultis,& edidis effe profedum; item de iure Italiae exiftimamus . omnia enim haec iura leges illae intulerunt , quae in ftdere feriendo, atque omnino focietate iungendaa populo R. conferipta: funt . Itaque ius omne ex fodere , ftderis aequitas ex lege , lex ex populi R. uoluntate fluxit. quae quidem pro fuis in quenque aut uidum, auta- micitiam petentem populum meritisinclinaui t. Iam uero tria amicitiae , ac focietatis , qua fe populus R. cum Italis, ceterisque populis obftrinxerit, iura fuiffe, fponfionem, padionem , & fñdus , oftendit in defenfio¬ ne Balbi Cicero , cum ait ; ut quaeque ciuitas nobifeum maxime focietate, amicitia , fponfione, padione , fóde¬ re coniunda eft, ita maxime communionem beneficio¬ rum , etpraemiorum continere. et Liuius , cum feribit Ocriculanos fponfione, Lucanos fdere in amicitiam fu feeptos. ¤ . Non effe porro idem fponfionem , padionem, et fadus, exeo inteiligi licet, quôdfduspadione,padio fponfio ne firmior , ac ftabilior fuit . Nam fponfio neque populi iuffu, neque fenatus audoritate, quod iii fdere accide- bat, fed arbitrio magiftratuum , & imperatorum fiébat , atque deditione eorum, per quos fada effet, infirmaba- tur.Hoc autem adeo aperte docet Liuius, ubi de pace Caudina difputat,ut de eo nulla dubitatio relinquatur. fî quidem ita agit : Itaque non , ut uulgo credunt , fdere pax Caudina , fed per fponfionem fada eft . quid enim aut fponforibus in fdere opus effet , aut obfidibus, ubi precationeres tranfigitur: per quem populum fiât , quo minus didis legibus ftetur, ut eum ita Iupiter feriati quemadmodum a fetialibus porcus feriatur . fpoponderunt confules , legati , quxftores , tribuni militum . no-

1 B minacj.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE 'A .'fc'T'ï Q^V 'O I V R E minaq. omnium , qui fpoponderunt, extant. ubi fi ex f¬ dere ada res effet, praeterquàm duorum fetialium non extarent. Deinceps pacem eam a populo R. confulibus, & ceteris , qui fpoponderant, deditis irritam effe iuffam addit. Sa.pe tamen euenit ,ut, quod imperatoriniuffu populi , & fine audoritate fenatus pepigerit, id frdus uocatum fit illud quidem, fed tamen non feruatum. quod oftendit princeps quidam Carthaginienfiûm apud Liui¬ um , cum ad Romanos legatos de fnderis ratione fecum agentes ita uerba fecit: Vos, quod C. Lutatius conful pri mo nobifcum f|dus icit,quia neque audoritate patrum, nec populi iuflu idum erat, negaftis uos eo teneri. itaque aliud deintegro fidus publico confilio idum eft. Taie autem etiam fuiffe Numantinum, facile inde apparet, quôd id C. Mancini confulis deditioneeft diffolutum. Quocirca feriptum reliquit in tertio libro de officiis Ci¬ cero, C, Mancinum, ut Numantinis, quibus cum fine fe¬ natus audoritate f€dus icerat,dederetur, rogationem fuafiffe eam, quamL. Furius,& Sex. Atilius ex S. C. fere- bant: eaque accepta,efle hoftibus deditum. Numâtinum autem fdus, ut Caudinum fponfionem appellari poffe , nifi Autiasannalium libro xii prodidiffet, calamitatis certe fimili tudo id nos doceret.ut enim ad Caudium quas ftores, qui fpoponderunt, dediti funt, fie ad Numantiam Ti. Gracchum , Mancini quaeftorem, feederis eius audo¬ rem, dedere uoluerunt. Padionem praeterea aliud effe a fdere , demôftrat fatis, ut opinor , Cicero in defenfione Caecinse, cum inquit: Quod edidum magiftratus, quod fdus, aut padio? Nam padionis nomine etfi omnia , quae cum hoftibus pa eifeerentur , continebantur , quo etiam modo fdus pa¬ dio nominari poteft, tamen hoc in loco praecipuam ali¬ quam pacifeendae amicitiae rationem fîgnificatam exifti¬ mo , ut inducias . Deinduciis porro elegans illud eft Var ronis, inducias pacem caftrenfem paucorum dierum,uel belli ferias effe. quas tamen deferiptiones Gellius lepi- das magis, atque iucundas, quàm plenas,aut probaseÀ fe

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 6 fe arbitratur. probabilius enim multo illud effe, indu¬ cias fie didas , quafi inde uti iam . etenim padum induciarum effe eiufmodi, ut in diem certum non pugnetur, nihilq.incommodi detur , fed ex eo die poftea uti iam omnia belli iure agantur . Laudo. induciis enim pax non in perpetuum, ut ffdere , fed in certû temporis fpatium dabatur aut dierum , aut menfium , aut annorum . Qua¬ re faepe fadum animaduertimus . ut populus R. hoftibus fndus petentibus inducias dederit. hinc enim illa Liuii : A Perufia , Cortona & Arretio , quae ferme capita Etru¬ ria: populorum erant, legati pacem petentes, inducias in triginta annos impetrauerunt . Item: Falifci cum in in¬ duciis effent, f a fenatu petierunt.Induciarum ergo ea ratio fuit , ut eo tempore , quo praefinitae erant , nihil hof.ilegereretur,fed fumma a bello quies effet, atque aliqua etiam focietatis cum iis, quibus. cum padae erant, fpecies, & imago . qua$ qui uiolaffent , ius gentium uio- laffeexiftimabantUr.unde illud eft apud eundem: Omnes portas concionabundu^ipfeimperator circumiit, & qui bufeunque irritamentté poterat, iras militum acuebat, nunc fraudemhoftiumincufans, qui pace petita, indu¬ ciis datis, per ipfum induciarum tempus, contra ius gen tium, ad caftra oppugnandaueniflent. ltaque eofdem etiam a Cicérone iure uituperari uidemus in primo de of ficiis , cum ait exiftere iniurias faepe calumnia quadam , & nimis callida,fed malitiofa iuris interpretatione. ut il¬ le, qui, cû triginta dierum effent cû hofte padae induciae,. nodu populabatur agros,quôd dierum effent padae, non. nodium induciae . Qua: cum ita fint, non eft dubium, quin fdus (iam e- nim ad hoc oratio mea delabitur . ) padio quaedam fit fo cietatis.non ex imperatoris arbitrio, fed iuffu populi, aut fenatus audoritate firmata, neque ad tempus , fed in perpetuum , neque per fponfores, datis obfidibus, fed per fetialem publicum populi R. nuncium , follemni precatione adhibita : per quem populum fiât, quo minus didis legibus ftetur, ut eum Iupiter ita feriat , quemad-. B z mo-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE modum a fetialibus porcus feriatur . Quod extremum ex formula etiam ipfa ffderum feriendorum nobis a Li¬ uio tradita poteft cognofci , qui primo libro de fcdere Albano ita feriptum reliquit. Fqdera alia aliis legibus^ ceterum eodem modo omnia fiunt . tum ita fadum acce*- pimus.fetialis regem Tullum ita rogauit:iubes ne me rex cum pâtre patrato populi Albani fdus ferire ? iubente rege , fagmina , inquit , te rex pofco . rex ait : pura tolli- to. fetialis ex arce graminis herbampuramattulit. po¬ ftea regé ita rogauit . rex facis ne me tu regium nuncium populi R. Quiritium ? uafa,comitesq. meos? rex re¬ fpondit : quod fine fraude mea, populiq. R. Quiritium fiât, facio. Fetialis erat M. Valerius. is patrem patratum Sp.Furium fecit , uerbena caput , capillosq. tangens (pa terpatratusadiusiurandumpatrandum , id eft fancien- dum fit ) fudus multis uerbis , quae longo effata carmi¬ né non operae eft referre , peragit . Legibus deinde reci- tatîs, audi, inquit, Iupiter, audi pater patrate populi Albani, tu populus Albanus . utilia palam prima , poftre ma ex illis tabulis, cera ue recitata funt , fine dolo malo , utique ea hic hodie redjfsimeintelleda funt, illis legi¬ bus populus R. prior non deficiet. fi prior defexit publi¬ co confilio, dolo malo, tum me diefpiter populum R. fie ferito , ut ego hnneporcum hodie feriam . tantoq. ma gis ferito, quanto magis potes, pollesq. Id ubi dixit, porcumfilicepercufsit.fua item carmina Albani,fuumq. iufîurandum per fuumdidatorem, fuumq. facerdotem peragunt. Ad hune autem prifeum feriendi porci ritum probe allufitVirgilius, cum dixit: Et caefaiungebantf deraporca.& Suetonius , cum fcripfit, Imp. Claudium cum regibus in foro f iciffe , porca caefa , ac uetere fetialium precatione adhibita . nam illatam poft aliam ef fe feriendi fderis rationem, ut faepe non porcus ferire- tur, fed lapis abiieeretur, exiftimo. fi quidem Polybius audor ualde bonus cum Pnis hoc modo idum ftdus exponit: Fetialis lapidem tenens ita ait: fi fine dolo malo ago, bonis affïciar: fi feiens falio, ceteris omnibus faluis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Il" ALIAE LIBERI. J faluis in fuis ciuitatibus , legibus , laribus , delubris , fe- p'ulcris, folus ego concidam, ut lapis e manibus meis decidet. nec plura locutus manu lapidem abiicit. Cuius iurifiurandiuideo poft etiam'Plutarchum in Sylla meminiffe,& eiufdem Feftum etiam antiquam formulam ad iunxiffe , cum fcripfit ; lapidem filicem tenuifle iuraturos pet Iouem , haec uerba dicentes : Si feiens fallo , tum me diefpiter,falua urbe, areeque, bonis eiieiat, uti ego hune lapidem . Atque hoc id effe arbitror , quod legis obtefta- tioa Cicérone in Corneliana uocatur, cum ait, fandio- nes facrâdas efle aut obteftatione,& côfecratione legis , aut p cum caput eius,qui contra facit, confecratur. F fuerit,cognito,iam illud ab huius fer monis officio non uidetur abhorrere,ut,quàm multa fÛ derum gênera fuerint , exponamus . Tria autem ea fuiffe docetapud Liuium Menippus Antiochi régis legatus, unum, cum bello uidis darentur leges .ubi enim omnia ei , qui armis plus poffet , dedita effent , quae ex iis habe¬ re uidos, quibus multari uelit, ipfius ius , arbitriumq. effe: alterum, eu m bello pares aequo fdere in pacem, atque amicitiam uenirent . tunc enim repeti, reddi q. per conuentionemres. & fi quarum bello turbatapoflefsio fit, eas aut ex formula iuris antiqui , aut ex partis utriufque commodo componi : tertium, cum, qui hoftes nun¬ quam fuerint, ad amicitiam fociali fØdere inter fe iun- gendam coeunt, eos neque dicere, neque accipere leges, id enim uidoris , & uidi effe . Quibus uerbis nihil profe¬ do docetur aliud, nifi f alia aliis aequiorae_fe. Iniquifsima autem fmderis conditione ufi funtdediticii, adeo ut non in f , fed in ditione effe dicerentur . ex quo fluxit Latinorum illud de Campanis apud eundem: Campanorum aliam conditionem effe , qui non fidere , fed per deditionem in fidé ueniflent : itaque Campanos feu uelint , feu nolint , quieturos : in fdere Latino nihil effe , quo bellare , cum quibus ipfi uelint, prohibeantur . & illud Samnitium de Sidicinis : Sidicinos nec in fîde,nec in ditionepopuli R.efie , id eft neque aequo federe ,ut fe, neque

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours BE A M T ï Q, V 0 IVRE neque deditione, ideft iniquifsimo fmdere , ut Campa- nos, in amicitiam populi R. effe fufceptos . et tertium il¬ lud de Apulis : ita in focietatem eos efle acceptos, ut non aequo fcdere , fed ut in ditione populi R.eflent . la m ue¬ ro qui dediticii didi fint , facile ex formula ipfa dcditio- nis inteiligi poffe arbitror . cuius ueftigia h aec extât apud Liuium lib. primo ad memoriam omnium fempiternam imprefla.Rex interrogauit: eftisne uos legati, orato- resq.mifsi a populo, utuos,populumq. dederetis? fu¬ mus. eft ne populus in fua poteftate ?eft|. deditis ne uos, populumque,urbem, agros, aquam, terminos, delubra, utenfilia , diuinaq. omnia in meâ, populiq. R. ditionem? dedimus . et ego recipio . Itaque idem libro x x v n i mo¬ rem uetuftum fuiffe ait Romanis , cum quo nec f , nec aequis legibus iungeretur amici tia, non prius impe¬ rio in eum , tanquam pacatum uti , quàm omnia diuina , humanaq. dedidiffet , & obfîdes accepti , armaq. adempta,&pr_efidiaurbibusimpofita forent, unde Campa- nos etiam apud eundem fe populo R. dedidiffe his uerbis uidemus : Populum Campanum , urbemque Capuam , a- gros , delubra deum, diuina, humanaq. omnia in ueftram patres confcripti ditionem dedimus. quidquid deinde pa tiemur , dediticii ueftri paffuri . Aequius autem aliquanto erat illud fdus,cui haec uerba erant adiunda: Maieftatem populi R. comiter confer- uent . Quam iniquam tum conditionem fuiffe probauit Cicero , cumBalbumde ciuitate défendit.: Primum, in quit, uerbi genus hocconferuandi, quo magis in legi¬ bus , quàm in fideribus uti folemus, imperantis eft, non precantis : deinde , cum alterius populi maieftas confer- uari iubetur , de altero filetur , certe ille populus in fupe¬ riore conditione, cauffaq. ponitur, cuius maieftas fde» ïisfandionedefenditur. Quod autem in hoc génère di¬ xit Cicero Comiter, id uidetur dixifle Liuius _ fine dolo malo jinexponertdisconditionibus pacis Aetolis datas. fie enim feriptum eft : Imperium maieftatemq. populi R. gens Aetolorumçonferuato fine dolo malo, Extremum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T AL IAEIIBERI. 8 Extremum praeceptutti eft aequifsimi federis , cuius for¬ mula fuit, cum abutraque parte cauebatur, & pari iure focietas utrinque, &amicitiaftabiliebatur. quale illud fuit Annibalis cum Locrenfibus, de quo idem feribit hoc modo : Locrenfibus iuflu Annibalis pax data, ut liberi fuis legibus uiuerent , urbs pariter , & portus in potefta¬ te Locrenfium effent: focietas eo iureftaret, utPanus Locrenfem, Locrenfis Penum bello, ac paceiuuaret. quo in génère fodera fuerunt, quae populus R. cum Car- thaginienfi, antequam armis inter fe decertarent , fecit : quorum meminit Polybius libro tertio : ut iniqua, qua: poft confecuta funt, omnia. In omnibus autem fcederi¬ bus faciendis , autf legibus conferibendis illud erat follemne, ac prope translaticium , ut legibus,, li- bertati , agris , locis, aedificiispublicis, priuatisque, & ceteris praeter haec rébus publicis , priuatisque, Iiberis, feruisq. bello amifsis, iuri, confuetudini, & portoriis exigendis eius populi caueretur, quo cum amicitia iun- gebatur. quod ex ueterum monumentorum diligenti ob- feruationecolligitur. Ergo cum ius omne, ut ab initio dixi, manet a fqdere , f autem alia aliis fint aequio- ra , profedo iam patet , cur non eadem omnes populi iu-* ris conditione fint ufi , fed alii meliore , alii détériore . o- ptima autem , ut dixi , fuit ciuium Romanorum, aliquan- toincommodior Latinorum, infra Latinos Italicorum , durifsima uero prouinciarum . quo iure donata eft Italia: pars illa, quae ultra Vmbriam, & Etruriam ufque ad alpes eft porreda , atque a reliqua Italia, quia détériore fuit in caufla.quodam modo feuoeata. Qiiod quidem poft pate- bitilluftrius , cum qui Latini , qui Italici , quae prouincia Gallia, quod demum ius Latii , quod Italicum, quodpro uinciae Gallia: fuerit , expofitum erit.

De Latinis. Cap. i i. e latinis autem , atque Italicis difputaturus, maxime ad rem pertinere exiftimo, ut formulas ante quaf¬ dam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O IVRE dam dicendi antiquas, Romanis in hoc génère ufitatas exponam. Hoc enim &dodifsimi homines in rébus ob- fcurifsimisilluftrandis faciendum effe praecipiunt; &,ni fîat, innumerabiles poft in difputando obiiciantur erro¬ res, oportet. Sic igitur intelligendum eft, populos hos nonfempera Romanis Latinos, atque Italicos appellatos , fed quôd ab iis in focietatem recepti effent, uarie ef¬ fe focios nominatos . Nam & focii , & Latini focii, & focii nominis Latini , & focii nomenq. Latinum , & focii ab nomine Latino , & focii , ac L atium didi funt . Quarum formularum cum multa proferre teftimonia pofsim , fin¬ gulis contentus ero . Liuius , Sociis, inquit, imperare prae tor iuffus quattuor millia peditum , & treçentos équités . Item : E t exquiri ab interrogantibus, Romanus ciuis fis, an Latinus focius? Item: Fremitus inter Latinos, fociosq.înconciliis omis. Et: Imperataquina millia pedi¬ tum focium nominis Latini . & alibi : Donec & ipfe quin¬ que millia focium , ac nominis Latini effecit . Item : Mi¬ lites fociis , nominiq. Latino imperati . Et ; Deledu per- fedo confules paucos dies morari , dum focii ab nomine Latino uenirent. Et: Sociis e nomine Latino imperata feptem millia peditum . Salluftius autem , Sociorum, in¬ quit , & Latii magna uis ciuitate per Syllam prohibentur. Item: VtiexLatio, & fociis cogeret exercitum. Sed ta¬ men , cum hoc ita conftet , ut de eo nulla fuboriri quaeftio pofsit , faepe etiam Italicos de Latinis , & Latinos de Itali eis didos inueni. Nam Salluftius dixit, Turpilium ex Ita licis capite p foluifle, quôd ciuis effet ex Latio. & Valerius , Vibius, inquit, Pelignae cohortis praefedus uexillum trans Punicum uallum proiecit , fe ipfum , fuosq. commilitones , fi hoftes eo potiti effent, execratus . & ad id petendum fubfequente cohorte primus impetum fecit. quod ut Flaccus tribunus tertiaelegiones afpexit, conuer lus ad fuos, abfit, inquit, iftuddedecusa fanguine no¬ ftro , ut Romani gloria Latinis cedere uelint. Latinos e- nim dixitpro Italicis . quandoquidem Peligni Latini non erant. Qirin etiaraidem Valerius Q_. Popedium ducem- Latinorum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T A L I AE L r B E R I. 9 Latinorum uocat , qui fuit Marforum , & Latinos de ciui tate bello fociali ait certaffe, quos pro Romanis contra Italicos ftetiffe,inter omnes rerum Romanarum fcripto¬ res confiât. Poftremo Liuius etiam focios Latini nomi¬ nis Latinos tantum1ntellexit,cum dixit ; Legatis focium Latini nominis , qui toto undique ex Latio conuenerant, fenatus datus. at cum inquit, Annibalem captiuos, qui Latini nominis effent , fine pretio dimififle , Romanos in uincula dediffe, in nomen Latinum uidetur etiam Itali¬ cos inclufiffe ; quippe cum poft fubiiciat, inter multitudi nem fociorum Italici generis, quiadTrafimenum capti ab Annibalé , dimifsiq. fuerant , très Campanos équités fuiffe. Nam quid dicam, ut Latini faepeproutrifque fint ufurpati, ueluti , cum idem Hieronem , Syracufarum re¬ gem , populi R. amicum , loquentem fecit ? Scire fe, mili¬ te , atque équité , nifi Romano, Latiniq. nominis non uti populum Rom. Sed de uaria ac multiplia Romanorum loquendi confuetudinë, qui locus late patet, alii for¬ taffe ace urati us : nos de populis Latinis hoc tempore, quemadmodum propofitae difputationis ordo poftulat , differamus . Quod autem eo libro feci, in quo ciuium Ro manorum iuraaperui , ut omnem eam difputationem ex ciuis Romani definitione deriuarem, idem hoc loco mihi faciendum efle cenfeo, ut a Latinorum definitione profe dus ad eorum uim explicandam perueniam . itaque ut tû ciues Romanos homines liberos , urbis , agriq. Romani habitatores , qui cum tribu ius honorum haberent , dixi¬ mus: fie nunc Latinos Latii incolas, populi R.fÞdera- tos, iure Latii donatos definimus. Latium enim eos fecer nitabItalicis,quinonerantinLatio;fdusab iis ciui¬ bus Romanis , qui agrum Romanum pofsidebant, aut co lebantin Latio; ius Latii ab iis Latinis, qui cum agrum Latinum tenerent.non tamen Latii iure fruebantur. Quo niam autem , ut fupra oftendimus, ius eorum omne efu- dere proficifeitur , fdus autem ex uidoria parta , & pa¬ ce conceffa, quaedam quafi perueftigia indagatur: pro¬ pterea , ut commodius fdera fingulorum populorum C inue-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V 0 1HÊ inueniam , bella quoque , & clades ultro , citroq. illatas . paucis exponam . atque hoc non in Latinis folum , fed in Italicis etiam , & Gallia prouincia inftitutum tuebor , ut ab agri defcriptione exorfus ad bella, a bellis ad fsdera,a fmderibus ad iura fingulorum populorum explananda no ftra commenter oratio delabatur . De agro Latino ,& f.deribus Latinorum. Cap .iii. In describendo autem Latio, fi ueteres.qui in hoc ftudio magna cum laude uerfati funt , Strabonem , Plini- um , ac Ptolemaeum , fequar, haud optime hercle de anti- quitateRomanamerebor.ini enim uïtima Latii tempo¬ ra refpexerunt, ego antiquiora confidero : illi Romana iam pace flofentis, ego bellum gerentis rationem habeo. eos igi tur fi quis audiat,facile fentiat, Latio comprehen- fos , ac Latinos fuiffe , Volfcos , Aequos , Rutulos , Her- nicos . Ofcos , & Aufones . fiquidem & eain Latio oppida perfequuntur , quae Volfcorum quondam, Aequorum, Hernicorum, & aliorum fuerunt.- &eis Latinos finibus includunt , quibus , fpoliatoiam , non armato Latio , fe- ptos eos confiât fuiffe. ficenimilli, & quidem, ut mea fert opinio , non pefsime difputant : Latium duplex fuif¬ fe , antiquum , & nouum . antiquum a Tiberi Circeios , nouumaCirceiisproducuntadamnem Lirim. Quorum fi intimum excutere fenfum potui, profedo Latium ue¬ tus his eft finibus circumfcriptum, ab occafu Tiberi, & Etrufcis , a feptentrione Aniene, & Sabinis , Vfente fluuio cum Volfcis ab oriente , Tyrrheno pelago a meridié. nam utrique ad occidentem obiedus efii; Tiberis , ad feptentrionem Anio cum Sabinis , & Marfis, ad ortum Sam nites , & Campani, ad meridiem mare. Quôd fi quis, qui utrunque infederint Latium populi, fortaffe roget; nihil eft, quod tam facile expedire poffe uideamur. cui enim obfcurum eft, uetus Latium Albanos, Rutulos, Volfcos, & Aequos, nouum Ofcos , Aufones , & Hernicos a folitu dine uindicaffe? Agamus igitur de utroque: fed prius de

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I A E L I B E R I. - 10 de priore. Primis temporibus anguftifsima fuit appella¬ tio Latinorum . non enim folum Hernici , ceterique , qui in nouo erant Latio , Latini nominis expertes fuerût, fed neomnes quidem, qui Latium uetus incoluerunt, Latini funt uocati : quandoquidem neque Volfci , neque Aequi Latinorum in numéro habiti. Ac Volfci quidem fere ma¬ re uerfus citra , & ultra Vfentem oppida tenuerunt An- tium , Circeios, Anxur,fiue Tarracinam , Ecetram, Ve- litras, SueffamPomrtiam,Longulam,Polufcam, Co- riolos , Cenonem , Signiam , Artenam , Satricum , Fabra teriam , Priuernum , Fregellas, Arpinum , & Soram . Ae¬ qui ueromediterranea fupra Volfcos tenentes ad Anie- nem , Algidum , Corbionem , Lauicos , Volas , & Vitel- liam poffederunt. Quibus adiundi erant Aequicolae, quos Diodorus libro xiiii eofdem effe cum Aequis, atque eorum caput Volas fuiffe , memoriae prodidit . Pli¬ nius autem , qui aliquanto, quàm Diodorus, minor nata fuit, inter Aequicolas Cliterninos refert, 8c Carfeola- nos. Nam Liuius, ut poft apparebit, utriufque populi meminit. Quibus exrebus fatis aperte cognofci poteft, reliquosfere antiqui Latii habitatores folos tum Latino rum nomine infignitos, Medullinos, Telienios , Ficanen fes , Ficulnenfes , Politorianos , Corniculanos , Cameri- nos jTolerinos, Querquetulanos, Bolanos, Scaptiea- fes , Bubentanos , Gabinos, Bouillanos , Caruentanos , atque his fama , & rerum geftarum gloria illuftriores Ti burtinos , Praeneftinos, Tufculanos, Albanos, Aricinos, Lanuuinos,Lauinios,Laurentes , Ardeates , Setinos, Coranos , Pedanos, Norbanos , & ceteros eiufdem gène ris alios . Volfci autem , & Aequi , quanquam ueteris La¬ tii fi nibus fepti, tamen in Latinis illis temporibus non funt numerati . cuius rei facilis eft, & expedita ratio, neque enim aut commune Latinorum concilium inierunt, aut ad Latinas ferias uoeari fe cum ceteris Latinis.paucis quibufdam exceptis, permifeuerunt . quod aperte in grae ca Dionyfii hiftoria feriptum reperitur . Concilium autem, de quo dixi , Latinorum taie fuit, C z quale

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D i A N T I Q_V 0 I V R E" quale in Graecia Amphydionum . fie enim ab initio erat traditum, ut omnes Latini nominis rerum communium cauffa ad lucum Ferentinae, qui erat fub monte Albano, coirent , ibiq. de fumma republica confultarent, ac du o- bus praetoribus rem uniuerfam Latinorum cômitterent _ hoc oftendit Dionyfius in Anco , cum ait , Latinorum ci uitates feparatim refponfum nullum Anci régis legatis reddidiffe , fed , conuocato ad lucum Ferentinae con¬ cilio, communi confenfu decreuiffe,non effe imperio cedendum Romanis, ac protinus praetores duos pacis, belliq. arbitros legiffe , Ancum Poblicium ex Cora, & Sp. Vecilium exLauinio. Côfirmat Liuius libro odauo , cum inquit, Pr__tores duos bello Latino fecun do Latinos habuiffe L. Annium Serinum,L. Numicium Circeienfem, ambos ex coloniis Romanis, per quos' etiam Volfci ad arma fint exciti . Feriarum autem Latinarum recentior aliquanto fuit me¬ moria , quippe qua: a Superbo rege fint inftitutae . Harum eafuit cauffa, ut, quemadmodum Latini rerum publica¬ rum cauffa ad lucum Ferentinae conuenirent, fie facro¬ rum gratia in montem Albanum cogerentur . fuit autem locus , ut proditum eft a Dionyfio , in monte Albano , in quem populus R. & Latini f x l v i i , (tôt enim il leprofîtetur) conuoeabantur, ut Ioui Latiali communi confenfu facrificium facerent ; cumq. eorum alii agnos , alii cafeum,alii lac , alii alia domo attuliffent , tauro im- molato, fuam quifque carnis partem acciperent. Hoc fol lemne Latiar etiam appellatumad extrema ufque reip. tempora eft conferuatum. neque enim ante confules exi¬ re paludati in prouincias confueuerant, quàm ferias La¬ tinas indixiffent , atque iis in monte Albano cum Latina tum ciuitatum magiftratibus operam dediffent . Quem ritum, quanquam fatis fuperiore Dionyfii audoritate notum , placet nobilibusprjeterea aliquot etiam e Li¬ uio, Tullioq. teftimoniisilluftrare. Hinc enim eft, quôd fcripfît Liuius libro xxxii , Latinas ferias inftauratas , quôd legati ab Ardea quefti in fenatu effent , fibi in mon¬ te

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITA L'I AE LIBER ï. II te Albano Latinis carnem , ut affolet, datam non effe . & libro x xxvî i: Latinas inftauratas , quod Laurentibus carnis , quae dari débet , data non erat . & libro x li . L a- tinas fuiffe ante diem ni Non. Maii, in quibus, quiain una hoftia magiftratus Lanuuinus precatus non erat , po puli R. Quiritium, religion! fuiffe; inftauratisq. Latinis,' placuiffe , Lanuuinos , quorum opéra inftaurarentur,hoftias praebere; QJ-etillium côfulem Latinas in ante diem in. idus Sextiles edixiffe. hinc, quod Cicero dixit in Planciana, e Lauicauo, Bouillano , & Gabino municipio uix qui carnem Latinis peterent , fua xtate inuentos effe.& cum Attico iocans,auiam eius mortuam,quôd ue rita eflet,ne Latinae in offîcio nô manerent,& in montem Albanum hoftias non adducerent . Atque his feriis unum diemdicauit Superbus . exadis autem regibus alter addi tus eft : poft f cû Latinis a Sp. Cafsio confule idum tertius : anno demû urbis trecentefimo nonagefïmo fex- to compofîta , quae diu ciuitatem turbauerat , de plebeio confulatu feditione, quartus . id quod apud Dionyfîum, Liuium , & Plutarchum in Camillo feriptum reperio. Ergo, ut eô meareuertat, unde difcefsit, oratio ; primis temporibus , dumintegrae Volfcorum, Aequorumq. o- pes fuerunt, Latini cum dicebantur , ceteri omnes ex uetere Latio, his duobus populis exceptis,intelligebantur, quôd fe communibus his aliorum Latinorum conciliis non committerent . quo fiebat, ut feorfum a Latinis, quafi ex eorum corpore nô effent, uulgo nominarentur. fi quidem Sex. Tarquinius, Superbi fiîius , inter Gabinos ait apud Liuium, fe, nifi ab Gabinis recipiatur , pererra- turum omne Latium, Volfcosq. inde, & Aequos, & Her- nicos petiturum . & alio loco feriptum eft apud eundem, Latinos , Hernicis affumptis , Volfcos , & Aequos , in a- gro Latino caftra ponentes, fine Romano duce fudiffe. & alibi Numicius Circeienfis, prsetor Latinorum , fe , ex Latinis, & Vofcis populis iuuentute propere excita , re- diturum infefto exercitu Capuam efîe profefsuseft.Vt omittam,quôdidemipfeinter focios populi R. Latium omne

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V O IVRE omne cum Sabinis , Volfcis , Aequis , Hernicis, quorum auxiliis Alexandro Magno, fi in Italiam irrupifset, refifte re Romani potuifsent , numerauit . Nam quid Ciceronê laudem audorem, qui pro Balbo dixit,» ex Latio mul¬ tos , ut Tufculanos , & Lanuuinos , & ex ceteris generi¬ bus gentes uniuerfas in ciuitatem eflereceptas, utSabi- norum , Volfcorum , & Hernicorum ? Neque uero folum Aequi, Volfciq. feparatim a Latinis funt appellati , fed priuato etiam nomine, uniuerfo quiefcente Latio , ple¬ runque in armis fuerunt. id quod poftea, cum res illorum tradabo, perfpi eue demonftrabo.nunc deiis, quipro- prie Latini & didi , & habiti funt, difputandum . Horum f multa cum populo R. eaq. alia aliis melio ra fuiffe comperio, fed an tiquifsimum omnium fuit Alba num. fiquidem magna fuit populo R. iam inde a primordio urbis cum populo Albano necefsitudo,non folum uo luntatum, & fànguinis , fed f|derum quoque , & focieta tis uinculo colligata; quôd , ut feribit Strabo , ambo La¬ tini effent, & eodem ambo fermonis génère uterentur,& cum proprium uterque regem haberet, connubia tamen, & facra, & cetera iura ciuilia communia ufurparent. Pri¬ mum cum iis fodus a Romulo rege idum eft, quo eft eau tum; ne bellum inter fe gérèrent: alioquinquae bellum intuliffe ciuitas diceretur, ea iudicium alterius, &multam fubiret: fecundum a Tullo Hoftilio, nobili illa per TergeminosHoratiospada uidoria; ealege,utiuuen- tutem in armis Albani haberent : ufurum fe regem ea, cû respoftularet . cû aùtem idem, anno poft Albae excidium quintodecimo, legatis ad triginta urbes , qua: in Albano rum ditione fuerant , circumifsis, petiiflet , ut, quo mo¬ do Albanis , item fibi , a quo Albanorum fradae opes ef¬ fent, dido audientes effent jidq.illae fe faduras abnue- rent ; bellum utrinque fufeeptum eft , praetoribus in com muni Latinorum concilio creatis Anco Publicio Cora- 110 , & Sp. Vccilio Lauinio . Eo uero bello in quintum an num mutuis potius agrorum populationibus , quàm iu- ftispr}liis extrado , f|dus tertium eft pereuffum. Poft autem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. Il autem cumTulli morte Latini fublatis animis agrum Ro manum populabundi imitent, ab Anco rege , bello ad fin gulas urbes circumlato, ad pacem petendam, & fidus re nouandumfuntcompulfï. Quomortuo, Apiolani, &ce teri Latini foluta efle morte eius f,dera rati , cum in fi¬ nes Romanos excurfiones fecifseut , multo maiorê cona tuaL.TarquinioPrifcoregebellodomiti, pacis condi¬ tiones acceperunt; ut agros, ac leges fuas haberent,ac. fociipopuli R. dicerentur illi quidem , fed ad régis tamé. Romani mandata praefto efsent . ab eo omne nomen Lati num domitum,Corniculum,Ficulneam ueterem, Ca- meriam , Ameriolam , Medulliam , Cruftumeriam , No- mentum de prifcis Latinis, aut qui ad Latinos defecerat, oppida capta prodit Liuius . Hoc autem fÞdus poft a Su- perbo rege , cum principatû Latinorum fibi callide afci- uifset ,renouatum eft , Latinis etiam feriis , quas Roma¬ nus , Latinusq. populus communiter in monte Albano celebraret , ut fupra diximus , inftitutis . Atque haec qui¬ dem omnia Dionyfius. neque uero multo aliter Liuius. quanquam ipfe ut breuius , fie obfcurius in huius antiqui tatis pertradatione uerfatur.Horum autem fderum me minit fere apud eum inter Latinos rex Superbus . Pofse fe quidem, inquit, uetufto iure cum illis agere, quôd , cum omnes Latini ab Alba oriundi fint , in eo fàdere teneantur,quo ab Tullo res omnis Albana cum colonis fuis in Romanum ceflerit imperium : ceterum fe utilitatis idma gis omnium cauffa cenfere,ut renoueturid fdus, fe- cundaq. potius fortuna populi R. ut participes Latini fruantur, quàm urbium excidia , uaftationesq. agrorum, quas Anco prius, pâtre deinde fuo regnâte perpefsi fint , femper aut expedent, aut patiantur. Haud difficulter perfuafum Latinis, pergit Liuius . quanquam in eo fde re fuperior Romana res erat. ita renouatum fÞdus , in- didumq. iunioribus Latinorum, ut ex fÞdere die certa ad lucum Ferentinae armati fréquentes adefsent.Cûhoc igitur focietatis iure Latini cum populo R. efsent iundi , quid eft , cur miremur , in primo f , quod , expulfo rege

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T ï 0__ V O IVRE regeSuperbo.âcuindicatain libertatem rep. Bruto, & Collatino côfulibus,cum Punis idum eft,Latinis eos fo¬ ciis , qui maritimam oram accolèrent , Ardeatibus , An- tiatibus , Laurentibus, Tarracinenfibus , quod feriptum eft apud Polybium , profpexifse ? Poft haec autem A . Po- ftumio, T. Virginio confulibus, anno poft reges exa¬ dos xiiii, poft urbem conditam cclvii , La¬ tinos Odauio Mamilio Tufculano, Superbi régis gene- ro,rebellafse comperimus . Fuerunt autem Ardeates, Aricini,Bolani,Bubentani,Corani, Caruentani, Ga- bini , Laurentes , Pedani , Querquetulani , Satricani , Scaptienfes, Setini, Tiburtini, Tufculani, Tolerini, Telle nii, Veliterni, Lanuuini, Lauinii, Lauicani , Nomentani , Norbani , & Praeneftini . quibus cum ab A. Poftumio didatore ad lacum Regillum in agro Tufculano debellatû , ac triennio poft fadus pereuffum inuenio Sp. Cafsio ite¬ rum, &Poftumo Cominio iterum confulibus. Quo de fpdere haec Dionyfîus : Eodem tempore, inquit, idum fndus eft cum omnibus Latinis ciuitatibus, de focietate, atque amicitia , maxime , quôd in fecefsioneplebis nihil mouerant, eamq. tandem in urbem recefsiffe gratulaban tur, bellumq. aduerfus déficientes ciuitates una fufeeptu rxuidebantur. uerba autem f haec fuerunt: Inter Romanos, & Latinorum ciuitates omnes aeterna pax e-1 fto: neque ipfae inter fe bellanto, neque aliunde hoftes inducunto, neque hoftibus tutos tranfïtus praebento, fed bello opprefsis opem omnibus uiribus ferunto: fpolio- rum , ac praedae partem arqualem habento : priuatarum li- tium iudicia illi , quibus mandata cognitio fuerit, intra decem dies peragunto: his legibus nihil addi, demiue pofsit , nifi fi Romanis , Latinisq. ita placuerit . Meminit huius quoque frderis Liuius libro fecundo: meminit & in Corneliana Cicero . quare etiam profert ex f La tino Feftus haec uerba : Pequuniam, quinancitor, habe- to , &, fiquid pignoris nancifeitur, fibi habeto . Quae cauf fa. fecit, ut Liuius libro vi 1 1 .Torquatum confulem ita ad Latinos loquentem fecerit : Haeccine fdera Tullus Ro- ma-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. ï$ manus rex cum Albanis patribus ueftris Latini, haec L. Tarquinius uobifcum ftdera poftea fecit? non uenit in mentem pugnaadlacumRegillum .adeo& cladium ue- ftrarum, & beneficiorum noftrorum erga uos obliti eftis? Atque hi quidem populi, nifi fî qui priuato forte nomine, acpriuatis opibus interea bellum intuliffent, ut Praenefti ni , Tufculani , 8c Tiburtini faepe fecerunt , in amicitiapo puli R. manferunt ufque ad annum ccclxiiii. quo an¬ no perculfam ciuitatem feribit Liuius defedione Latino¬ rum , Hernicorumque, qui poft pugnam ad lacum Regil- lum fadam per annos prope centum nunquam ambigua fide in amicitia populi R. fuerant . Cum ergo Latini defei uiffent , ac milites ex formulaper aliquot inde annos ne- gaffent , tum anno demum c c c x c v , C. Fabio , C. Plau- tiocos. in amicitiam redierunt. fie enim poft feriptum inuenio apud eundem : Inter multos terrores folatio fuif fe pacem petentibus Latinis datam, & magnam uim militum ab iis ex fdere uetufto , quod multis intermiferant annis, acceptam. Neque uero hase diu culta fides eft. Nam, eodem tefte Liuio, anno ccccini co ncilia La¬ tinorum ad lucum Ferentinx habita, refponfumq. haud ambiguumimperantibus milites Romanis, datum, abfi- fterentimperare iis, quorum auxilio egerent. Latinos pro fua libertatê potius , quàm pro alieno imperio' lata- ros arma , Itaque anno ipfo ccccxiii, cum eô fuperbiae addudi effent , ut alterum e Latio Romae confulem fieri , Romam a confulibus praetores eorum euoeati refpondif- fent , bellum R. aduerfus fe concitarunt . quo ad Veferim in Campania uidi funt , T. Torquato , 8c P. Decio , qui fe ih acie deuouit, confulibus. Adeo uero eorum Opes accifae funt, ut, quod feriptum reliquit Liuius, Torquato confuli uidorem exercitum adpopulandos agros eorum ducenti dederent fe omnes Latini . Latium agro multatû. extra pnam fuere Laurentes,quia non defciuerant. cum iis renouari fidus iuffum. renouatumq. quotannis poft diem decimum Latînarum, deinceps Latinos, ob iram a- griamifsi rebellantes, fufos, atque in deditionem acce-

- * , * D ptos

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V 0 IVRE ptos a Q__PubliIio Philone confule , inde Aricinos, Laui- nios , Veliternos , cum in armis effent, a C. Maenio,Peda nos, Se Tiburtes a L.Camillo, idem audor eft. Placuit de¬ inde , inquit, maiorê conatu a Pedi expugnatione ad per- domandum Latium uidorem circumducere exercitum. nec quieuere confules antequam expugnando aut in dedi tionem accipiendofingulas urbes Latium omne fubege- re . Camillo autem in fenatu depopulis Latinis referenti refponfum, cum aliorum alia cauffa effet, itaexpediri poffe confilium, utpro merito cuiufque ftatueretur , (i de fingulis nominatim referrent . relatum igitur de fingu lis , decretumque . Lanuuinis ciuitas data . Aricini , No- mentanique , & Pedani eodem iure, quo Lanuuini in ci¬ uitatem accepti . Tufculanis feruata ciuitas, quam habe¬ bant. Velitris, quia faepius defecerant, fenatus abdudus, in agrum fenatorum colonimifsi. Antiumnoua colonia deduda . mare interdidum Antiati populo, & ciuitas data( hae duae enim Volfcorum ciuitates huic bello interfue runt ) Tiburtes , Praeneftiniq. agro multati . ceteris popu lis Latinis commercia,& concilia inter fe ademerunt. Atque hoc tempore Latini ad lucum Ferentinae rerum cô munium cauffa conuoearidefierunt. quod ex Cincianis commentariis perfpici poteft , unde haec haufit Feftus : Praetor , inquit , ad portam nunc falutatur is . qui in pro¬ uinciam propraetore , aut proconfule exit . cui us rei mo¬ rem ait fuiffe Cincius in libro de confulum poteftate ta¬ lem . Albanos rerum potitos ufque ad Tullum regem. Al ba deinde diruta ufque ad P. Decium Murem confulem populos Latinos ad caput Ferentinae, quod eft fub monte Albano , confulere folitos , & imperium communi confi¬ lio adminiftrare. itaquequo anno Romanos imperatores ad exercitum mittere oporteret, iuffu nominis Latini complures noftros in Capitolio a foie oriente aufpiciis operam dare folitos. ubi aues addixiflent, militem illum, qui a communi Latii miffus effet, illum, quem aues addi¬ xiflent , praetorem falutare folitum , qui eam prouinciam obtineretpra-torisnomine. Atque haec quidem de pace reddita

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 14 reddita Latinis, deq. praemiis, & multa eorum inueni¬ mus . Q_uam quidem pacem ab iis poft in perpetuum fan- difsime cuftoditam, nullis unquam aduerfus populum Romanum , publico praefertim nomine, captis armis, ani maduerto. Quod cum ita fit, fanedubitari non poteft, quin aut hoc tempore , aut non ita multo poft , uetuftum fidus fecum a Cafsio confule idum recuperarint . Eté». nim Cicero, qui treçentos poft annos floruit, Latinos fce deratos in Balbi defenfione appellat eo fdere, quod cû Latinis omnibus Sp. Cafsio, Poltumo Cominio confu¬ libus idum eft.

De iure Latii. Cap. i i i r.

Ex foedere autem , quod cum Latinis eft percuffu m, ius illud emanauit , quod eft ius Latii, uel Latinitas appellatum : quod, fupra dixi, iure quidem ciuium Roma¬ norum effe deterius, Italico uero aliquanto commodius. Huius, ut etiam illius multas partes fuiffe, neminem pu¬ to fore, qui non intelligat,fi in ueterem memoriam paul- lodiligentius oculos quafî mentis intendat. quae autem ha: fuerint , nobis etiam , atque etiam quaerendum exifti¬ mo . non enim res eft perfpicua , fed multis uetuftatis in- uolucris impliîata . quam nos pro uirili noftra dabimus operam, ut expediamus. Quaeremus autem iifdemuefti- giis ius Latinorum , quibus alio libro ius ciuium R. inue- ftigauimus. Itaque quoniam iura ea in duo gênera digef"- fimus, quorum unum priuatam rationem attigiffe dixi¬ mus , alterum publicam , eandem in hac difputatione diftribu tionem tuebimur . Sic igitur ftatuo, Latinos priua- tô iure longe alio ufos effe, quàm ciues Romanos. ne Ion gius argumenta petam , hoc unum fatis ualeat , quôd ius Latii iuri Quiritium opponeretur, adeo ut , qui Latinita- tedonati effent, iidem, fi meliore in cauffa ponendi fo¬ rent, iure Quiritium augerentur. lus autem Quiritium cauffam priuatam, ut dixi, complexum eft, libertatis, gentilitatis , facrorum, connubiorum^ patria: potefta- D z tis,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D. E A N T I *QYV O IVI. tis , legitimi dominii, teftamentorum,& tutelarum. cùttr enim haec omnia iure ciuili effent conftituta ; ius autem ci uile Quiritium efTet, non Latinorum : profedo Latini nul la huius parte funt ufi : nifi fi quidam ex iis populis fundi eflènt fadi . quid eft autem fundus quidquam aliud.quàm audor? quod oftendit Plautus in Trinummo : apud quem iZ*X CIX , - ïïnc m.ihi.is P^pere conueniendus eft, ut quae cû eiu5 Filio egi , ei rei fundus pater fit potior eo . Cm opinioni conuenienter Feftus^tiam prodidit, fuii- dum dici populum rei , quam aliénât , hoc eft audorem . Ex quo tranflate populos fundos appellatos effe , intelli¬ gere pofljimBs i qm ipfi audores effent ,.ut iure ciuili Ro¬ mano feobftnngerent. quo modo accepit aceufator Cor bçIu Balbi . quod indicat Cicero i cum in defenfione éiuS ait: Negat ex flderato populo, quenquam potuiffe, ni¬ fi is populus fundus fadus effet,in hanc ciuitatem uenire. Item: Potuit magis fundus populus Gaditanus fieri, fî tum fit fundus, cum fcita,ac iuffa noftra fua fententia çomprobat , quam cum hofpitium fecit ? Quanquam Ci¬ cero ipfe, qui ei refpondit, aptius adeauffa. uidoriam, quam ad uentatis rationem locutus, populum ita fieri Jundum dixit, fi cum msfiffet populus Romanus aliquid, fi id afciuiffent focir populi, ac Latini , & îî ea lex, inquit quam nos haberemus, eadem in populo aïiquo , tanquam infundorefediffet,uttum Iege eadem populus is teneretur;non ut de noftro iure aliquid minueretur,fed ut illi po pub aut iure eo, quod a nobis eflet conftitutû, aut aïiquo con_modo,& beneficio uterétur. tulit,inquit, apud-maio res noftros legem C Funus de teftamentis , tulit Q Vo- comus de rnulierum hereditatibus , innumerabilS alis leges de iure ciuili funt lata. .- quas Latini uoluerunt, afei- uerunt. Ex quibus uerbis patet , omnino Romanos Lati¬ nis ius ciuile fuum non commuhicaffe , fed eos tan_en uti legxbus aliquot effepaffos , & partem iuris Quiritium fl peconcesfiffe eosq populos fundos appelle . Ex quo fcitumçftillud apud Geilium libro x v î. munieipes ,?ul-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï f A L I AE "lïïFR'i. 15 ia populi Ro. lege aftridos effe, cum nunquam populus eorum fundus fadus effet . Ergo quoniam aliud erat , ut dixi, ius uiritium , aliud ius Latii ; atque illud proprium ciuium Ro. hoc Latinorum : alio iure priuato Latini ufî funt, alio ciues Romani . neque uero, fi iura priuata Ii- bertatis Romanae, gentilitatis , facrorum, ceterarumque rerum , quas alio uolumine perfecuti fumus , memoria retinentur;hic locus ullam habere dubitationem pote¬ rit. non enim fi per leges Romanas ciuis Romanus neque apriuato uerberari , neque a magiftratu caedi potuit, pro pterea etiam Latinus non potuit : nec fî quid iuris patri- cii, autplebeii Romae habuerunt, idem etiam Latini ufur parunt. nam facrorum iura quaedam, & connubiorum, &patrumin liberos , & legitimi dominii , & teftamenro- rum , & tutelarum propria ciuium Romanorum fuiffe ita , ut nullis aliis . nifi iure Quiritium impertito , com- municatafînt, ita ex eadem difputatione perfpicuum eft, utlongiorem orationem nondefideret. Quod autem ius, aut quae confuetudo harum rerum obeundarum apud La¬ tinos fuerit, equidé uix inueniri, aut pro certo afferri pof fecrediderim, Qupd tamen de fponfalibus eorum proditum fit, hoc loco repetere non grauabor . Sponfalia, in¬ quit Gellius , in ea parte Italia: , quae Latium appellatur , hoc more,atque hoc iure folita fieri fcripfit Ser.Sulpicius in libro,quem fcripfit de dotibus. Qui uxorem, inquit.du cturus erat, ab eo, unde ducenda erat , ftipulabatur, eam in matrimonium dudum iri. qui daturus erat, itidem fpondebat. Is contradus ftipulationum, fponfionumq. dicebaturfponfalia. Tum quae promifsa erat, fponfaap- pellabatur ; qui fpoponderat dudurum , fponfus . Sed fî poft eas ftipulationes uxor non dabatur , autnon duceba tur, qui ftipulabatur, ex fponfu agebat. iudices cogno- fcebant , iudex quamobrem data , accepta ue non efset uxor , quaerebat . fi nihil iuftae cauffàe uidebatur , litem pe¬ cunia aeftimabat . quantique interfuerat , eam uxorem accipi, aut dari eum, qui fpoponderat, aut qui ftipula- tus erat , condemnabat . Hoc ius fponfaliorum obferuatum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V 0 IVRE uatum dicit ad id tempus , quo ciuitas uniuerfo Latio lege Iulia data eft. Haec eadem Neratius fcripfit in li¬ bro, quem de nuptiis compofuit. Ex quibus rébus in¬ teiligi poteft, Latinos ante ciuitatem Romanam acceptam alio iure fponfaliorum effe ufos, poftquam iu ci¬ uitatem accepti funt, ius în eo Quiritium efse fecutos. Age uero priuatum ius fuit diuerfùm. quid publicum , cenfus , militiae , tributorum , & uedigalium , fuffragiorum, &honorum . ne omnino quidem idem habuerunt,fed tamen in eo ad ciuium R. conditionem pro¬ pius accefferunt . Cenfos autem Romae Latinos non inuenio , nifî fi qui aut furtim eo nomine ciuitatem R. affequi uoluiffent, autiam municipes fadi effent. Muni- cipibus autem , & colonis aliquot & Romae , 8c in fuis ci¬ uitatibus cenferi licuit: quod poft illuftrius apparebit. Qupd fi hoc in munîcipïis , & coloniis , quae leges Roma nas , non fuas habuerunt, eft obferuatum , quanto magis inf & Iiberis ciuitatibus ualuiffe uerifimile eft? Quaeretaliquis:quidde tributis? de his nihil habeo,quod affirmem: non deeft, quod opiner. Mihi uero uidetur prope ad ueri fîmilitudinem accedere, fi ciues R. tributum contulerunt, ac uedigaliapepéderunt,nec Latinos, qui détériore erant in cauffa pofiti , ab his oneribus ua- cuos fuiffe. prasfertim uero cum feriptum inueniam apud Liuium libro nono : Latinos, poftquam ftipendiarii fa¬ di fint, feutapro clypeis ufurpaffe : & apudAppianum Ii bro primo : Italos queftos, fe militando, & tributo confe rédo feffos effe: & Dio adiieiat, lege Metelli Nepotis uedigalia urbi, & Italiae molefta effe fublata; in Ambracen fium autem fpdere, Liuio audore, illud etiam pofîtum fuerit,ut portoria, quae uellét, caperent,dum modo eorû ciues R. & Latini focii immunes effent. Militaffe porro Latinos pro Romanis, non eft dubium . hoc enim & aliis ante fderibus, & maxime Cafsiano eft prouifum , ut La tini Romanorum arbitrio copias pedeftres , & equeftres darent , quarum opéra ipfi in bello uterentur. Vnde illud eft Liuii in tertio, ut alios, quos fupra commemoraui, locos

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T AU AE LIBERI. 16 locos multos omittam: Hernici, & Latini iufsi ^milites da re ex fRdere :duaeq, partes fociorum in exercitu , tertia ciuium fuit. 8. illud in fex to: Cum quaefitum ab Herni- cis., & Latinis effet, cur per eos annos militem ex inftituto non dediffent, refponfum datû, terrorem afsiduum a Volfcis cauflam attuliffe .Neque uero, quanquam cum Romanis Latini militarunt , propterea inlegione, nifi fortaffe municipes fadi , meruerunt , fed in auxiliîs . fuit enim legio ciuium Romanorum, auxilia fociorum. Quo circa fcripfit Vegetius probe libro fecundo, apud omnes fe audores inueniffe , fînguîos confules aduerfus hoftes copiofifsimos non amplius, quàm binas legiones adduxif fe,additisauxiliis fociorum. Numerus tamen eorû nec femper idem, nec iifdem femper ciuitatibus eft impera- tus , fed aut pro rei magnitudine a fenatu decretus , aut arbitrio confulum, quibus id negotii datum erat a fena¬ tu , eft permiffus . Quod docet Liuius, cum libro xxi ita feribit : Sex in eum annum décréta: legiones, & fociorum quantum confulibus uideretur. quattuor & uiginti pedi¬ tum R. millia funt fcripta,mille __ odingenti équités, fo¬ ciorum quadraginta quattuor peditum, & quattuor equi tum. Item libro xlî. Additumdecreto, ut confules bi¬ nas legiones feriberent, & treçentos équités, & dena millia peditum fociis nominiq. Latino , & fexcentos im- perarent équités. Sdibro xlî ii : Quattuor legiones feri biiuffae,qu3s fi quo opus effet , educerentur. fociis no¬ minis Latini fexdecim millia peditum , & mille équités imperati. Ex equo inteiligi poteft, uariaffe faepe id, quod perpetuû fuiffe fignificare uidetur Paterculus,cûait,que ftos effe Italicos quôd cum duplici peditum, equitumq. numéro fungerentur, ciuitatis tamé R. expertes effent . Eodem accedit Polybius,quipeditum numerum plerun¬ que R. legionibus parem , equitum duplicem datum effe admonuit, cuius uerba placet afferre , quia mirifîce hune locum, & hanc totam de fociorum militia quaeftionem poffunt illuftrare. Sic igitur ille libro fexto, poftquam de Romana legione locutus eft , feribere de fociorum auxiliis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE liis pergit: Eodem tempore confules praefedis ciuitatum fociarum Italiae oftendunt , ex quibus uelint ad fe auxilia mitti , numéro , & die , & loco , in quem conuenire de- beant, indido, ciuitates autem. deledu fîmili Romano deledui habito,&iureiurando fimili dato, mittunt,praefedo , S. tribuno aerario addito . Vbi uero focii conuene runt, diuifionem eorum adhibentii,qui a confulibusprae pofïti funt, qui praefedi nominantur , numéro duodecim. Hi primum ex omnibus aptifsimum quenque ad bellicos ufus équités, peditesq. confulibus legunt, quos extraordinarios uoeant. numerus autem uniuerfus fociorum, peditum quidem eft plerûque Romanis legionibus aequa¬ lis, equitum uero duplex, ex his equitum tertiam partem legunt in extraordinarios, peditum uero quintam reliquos auté in duas diuiduntpartes,quarum alteram,dex- trum cornu appellant , alteram finiftrum . Hadenus Po- lybius . o_uâto uero maiora legionum commoda fuerint, quàm auxiliorum, fatis in iis libris oftendimus , quos de iure ciuium R. confcripfimus . Habeo audorem Plutar- chum,legemaM. Liuio Drufotnbunopl.C.Gracchicol lega , ex audoritate fenatus latam, ne quis Latinus in ca¬ ftris caedi uirgis poffet . quam legem poftea non obferua- tam effe ab feueris imperatoribus, qui remoto uirgarum metu, exercitum in officio continere fe uix poffe uidebant, ex eo adducor ad fufpicandum, quod de Italico praefedo quodam prodit in Iugurthino bello Saluftius: Turpilius , inquit , quem prasfedum oppidi unum ex om¬ nibus profugiffe fupra oftendimus, iufsus a Metello cauf fani dicere, poftquam parum fepurgat,condemnatusy uerberatusque , capite p foluit . nam is ciuis ex La¬ tio erat . Sed de Latinorum militia hadenus. Relinquun». tur duo, quibus ius optimum maxime ftabiliri folet, fuffragia,& honores, quae qualia Latini habuerint,deinceps uideamus . nam ut, nulla habuifse eos, negari non poteft; fie , non optima lege habuifse , afseri poteft . fuffragiorû autem latione eaufi funt, ut, quantum ex annaliumue- terum monumentis , __ populi R. adionibus colligi po¬ teft,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. l'f teft, nec tribum certain, in qua fuffragarëtur,habuerint, nec nifi ad leges iubendas,& iudicia facienda uocati fint, nec intercedente uel confule , uel tribuno pl. ius ullum fuffragii ferendihabuerint, fed faepe urbe, in quam fuf- fragandi cauffa uenerant,abire fint iufsi . hoc auté Cafsia no etiam fodere impetratum apparet. fiquidem Cafsius ipfe conful tertium, is , quem fhdus cum Latinis percuf- fiffe fupra diximus , apud Dionyfîum in concione gloria tur,fein primo confulatu Sabinos fubegiffe , in fecundo plebem in urbem reduxiffe , Latinosq. Romanorum con¬ fanguineos illos quidem , fed gloriae tamen eotum inui- dentes ad amicitiam adduxiffe, atque aequo iure ciuita¬ tis donaffe, utnon amplius Romam aduerfariam, fedpa triam appeîlarent . Ciuitatem tamen neque omnino cum fuffrag-Q, neque prorfus fine fuffragii latione datam , fed ad arbitrium magiftratuum, ex uerbis , quae addit Diony fius, intelligitur. inquit enim: Cum Cafsius HernicoS iifdem fòderis conditionibus , quibus Latinos, obftrin- xiflet, atque agrum Hernicis ademptum, plebi Romana:, Latinis, Hernicisq. diuifurus effet ; eiq. rogationi inter- -cederetur; Latinos, &Hernicos,quàm plurimos potuit, ad fuffragium ferendum acciuit . qui cum fréquentes ueniffent , urbem hofpitum turba repleuerunt. quod eu m ad Virginium , collegam eius , delatum effet, per compi¬ ta edici iufsit , ut, qui in urbe domicilium non haberent, intra certam diem exirent . Cafsius autem contra edixit , ut, qui ciuitate donati effent, donec lex accepta effet,ma herent. Qjjibus ex uerbis, quis eft, qui non intelligat,nifî Latini ciuitatem , ac ius fuffragii habuiffent , eos Sp. Caf fium ad legem fuffragiis fuis iubendam aduocaturum no fuiffe, nec, fi illi lege Cafsia optimum ius ciuitatis habuif fent,ab eius collega Virginio urbepelli ante mita fuffra¬ gia potuiffe , uerum incertam fuffra'giorum rationem ma giftratuum arbitrio Latinis effe permiffam? neque enim hoc femel fadum eft , ut Latini ante legem Iuliam ad fuf¬ fragia fint acciti . ex hoc enim iure illud eft , quod Liuius feribit contigiffe aonourbis ijxli , Ap. Claudio, Q^ E Fuluio

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_.V O IVRE Fuluiocos. Italia bello Punico fecundo flagrante , in iu¬ dicio M. Poftumii Pyrgenfis ad populum : Teftibus , in¬ quit, datis tribuni populum fummouerunt, fitellaq. allar ta eft, ubi Latini fuffragium ferrent .Neque uero, nifî ius fuffragii aliquod habuiflent.fortitione tribuum opus fuif fet,in quibus fuffragium ferrent, necfitribum, utiure optimo ciues, obtinuiffent, ubi fuffragium dicerent,for- tiendum fuiflet. Nam cum confulum arbitratu Latini, qui fuffragiorum cauffa uenerant, alias autinutbereti- nerentur , aut exire iuberentur , tum tamen eos credo ad fuffragium ineûdum maxime a confulibus effe adhibitos, ut grauifsimis , ac periculofifsimis Punici belli tempori¬ bus, in magna totius Italiae defedione Latinum nomen honoris eius beneficio fibiardius deuindrent . Qua de cauffa eodem bello triennio ante Sp. Caruilius in fenatu etiam pro magna're fe fuadere dixerat , ut ex fingulis po¬ pulis Latinorum binis fenatoribus , fî patres cenfuiffent, ciuitas daretur. eiusq.rei utalienamentio oppreffa eft. Itaq. idem poft, tranquillatis rébus Italiae, in tribunatu C. Gracchinon eft conceffum. qui anno d cxxxi multis legibus aduerfa nobilitate promulgatis, cum Latinos ad eas fuffragio fuo iubendas in urbem aduocafset , & C. Fannius conful ex S. C. eos exire ex urbe iufsifs et, Grac¬ chus fe iis manentibus auxilio futurum profefsus, inci- pto tamen, cum alidoribus confularibus Latinos duci uideret, tefte Plutarcho, deftitit. Quare duodecimo poft anno in rogatione Mamilia ferenda idem occulte dicitur efse tentatum . Sic enim feribit in Iugurthino Salluftius : Interea Romae C.Mamilius Limitanus tribunus pl. roga- tionemad populum promulgat, uti quaerereturin eos, quorum confilio lugurtha fenatus décréta neglexifset, quique ab eo in legationibus, aut imperiis pecunias acce piffent.huic rogationi partim fibi confcii,alii ex partium inuidiapericula metuentes,quoniam aperte refiftere non poterant, occulteper amicos , & maxime per homines Latini nominis,ac focios Italicos impedimenta parabât, Hoc autem ius cum in Sextiana Cicero intueretur, dixit; nihil

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER ï. l8 nihil acerbius focios Latinos ferre folitos efse , quàm id, quodperraro accidit, a confulibus iuberi ex urbe exire. Habuerunt ergo ante legem Iuliam , bellumq. Italicuip exfadere Cafsiano ius fuffragii Latini, aut certe fpecie quandam fuffragiorum , cumid potius precarium efset magiftratuum beneficium, quàm optimum ius fuffragio¬ rum. Extremum fuit ius magiftratuum Romae petendorum , 8. capiendorum , in quo tantum momenti eft con ftitutum , ut hoc unum Latii ius appellatum fit : quippe , quia qui hoc habebat , reliqua fuperiora haberet omnia . funt ergo, qui ius Latii fuifsefcribant, ut petendi magi¬ ftratus gratia ciuitatem Romanam adipifcerentur . hic eft autem eximiusinterpres Ciceronis Afconius, qui in cômentario Pifonianae fcriptû reliquit, Cn. Pompeium tranfpadanis colonis ius dedifse Latii, ut pofsent habere ius , quod ceterae Latinae colonia: , id eft ut petendi magi ftratus gratia ciuitate Romana adipifcerétur. Quid autë fit, petédi magiftratus gratia ciuitate Romana adipifci, magnâ merito habere poteft quaeftiônë.quid eft enim? an ut ciues Romani fièrent tantûmodo, ut Romae honores peterent? non uidetur. qui enim credibile eft , omnes La tinos ius petendorum Romae magiftratuum habuifse, qui ne fuffragium quidem, nifi quo modo demonftratum eft , dicerent? eft enim ius magiftratus magnificentius multo qûàm fuffragii . an ut qui ius Latii haberent, prae¬ ter cetera ciuitatem etiam Romanam affequeren tur , ubi apud Latinos magiftratum periffent , uel potius gefsiffent?equidem arbitror. id enim aperte tradit Appianus libro fecundojdim inquit. Nouum Comum Caefar ad ius Latii redegit, apud quos qui animum gefsifsent magiftra tum , ciues R. fiebant . hanc enim uim habuit Latinitas . Marcellus autem conful Nouocomenfem quendam , & qui apud Nouocomenfes magiftratum gefserat , ac Ro¬ mae fe propterea pro eiue gerebat , in Caefaris contume¬ liam uirgiscaediiufsit, ut intelligeret, fe ciuem R. non efse . Adiicit Strabo magiftratus hos aedilitatem , & quaefturam fuifse. fie enim & ipfe feribit libro quarto: Nemau

* ' ' E a foin

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours a DK ANTIQ_.VO.IVRE fo in Gallia ius Latii datum , ut qui Nemaufi aedilitatem , & quaefturam adepti efsent , ii ciues Romani efsent . eaq. de caufsa populus ille Romanis praetoribus non paruit. Quibus ex uerbis cum illud perfpicinon obfcure poteft* quod iam diu quserimus, ius Latii fuifse,ut, qui Latino iu. oppido, uel iure Latii donato aedilitatem, aut quaefturam gefsifset,ciuis Romanus efset, tum Latinos ipfos ne ma¬ giftratuum quidem Romanorum edidis, fed fuorum prae torum obtemperafse. Taie autem ius poft etiam impera¬ torum temporibus ufurpatum uerbaea indicant, quat funtinPanegyricoPlinianoad Traianum, diuum Ner- uam iis , quibus per Latium ciuitas patuifset , indulfifse . Hoc uero ius Latini populi ufque ad annum dclxii, ufurparunt, quo ex lege Iulia ciuitas uniuerfo Latio eft concefsa , paucis quibufdam oppidis exceptis , quibus ci uitatis , & fuffragii iura fingulari populi Romani benigni tate ante fuerant permifsa. Quod, opinor, Liuius intel Jexit, cum libro xxvî fcripfit, iam inde a maioribus traditum morem Romanis colendi focios , ex quibus alios in ciuitatem , atque aequum fecum ius accepifsent , aliosin ea fortuna haberent, ut focii efse, quàm ciues, mallent.

> De ftderej & iure Volfcorum, & Aequo- rum . Cap. v . His expositis, quale fuerit ius Latii ueteris, intel ledum puto . fequitur , ut de Volfcis, & Aequis difseramus, quos Latio quidem inclufos, in Latinis tamen, ut fupra oftendimus , antiqui non numeraruht Hi uero uel potentiores, uel ferociores ceteris ,.qui Latium incole- rept, populis diu Romani molem belli fuftinuerunt, ut eos merito dicat Florus peruicacifsimos Latinorum, ac quotidianos prope hoftes Romanorum fuifse . Quas ipfî ciuitatesin Latio habuerint,& quam regionem tenuerint , fupra didum eft . nunc , quod rem magis continet, ut uidi, deletiq. fint, demonftremus,. Volfcos primus, ut

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours r T A l I A. LIBERI. l£ ut place. Dionyfio, bello perfecutus eft Ancus rex, popu lationibus èorum, quibus Romanû agrum infeftumred- debant.commotus; atque Velitris, eorum oppido, circû fefsis, ad pacem petendam copulit, At Liuius fecus: qui Volfcis,& Aequis a Superbo rege arma primum illata feri bit; Volfcis quidem non difsimulanter, Aequis autem fubobfcurius : inquitenim , euin primum Volfcis bellum in ducentos amplius poft fuam aetatem annos mouifse, Suefsamq. Pometiamex hisuicepifse:excepifse deinde eumle'ntius fpebellum,quo Gabios,propinquam urbem, adortuseft . &paullopoft ; Gabiisreceptis pacem cum Aequorum gente fecifse , ac Signiam, & Circeios in agrû Volfcorum colonias deduxifse . Cum autem quarto deci mo poft reges exados anno , bello Latino Volfci auxilia comparafsent,quae Latinis mitterent, placuit, utfequen tes confules Ap. Claudius, & P. Seruilius, anno urbis cclviiï, aduerfus eos exercitum ducerent . Volfci fubi ta re perculfi primum obfides treçentos a Cora , & Pome tia tradïdcrunt; deinde ad arma conuerfi , & prlio uidi Pometiam oppidum amiferût . Ecetrani, Pometia capta, rébus fyistimentescum fenatum adifsent , agri parte a- demptâ pacem impetrarunt . Pofteroanno cum Aequi Volieîsadiundi Latinum agrum populabundi inifsent, caftris relidisin ualles defiluere. Volfci,Velitris amifsis, colonos Romanos acceperunt . Exarfît deinde uehemen ' tius bellum , adeo ut tria ab infequenti confule Poftumo Cominio Volfcorum oppidain poteftatem fint redada _ Longula, quô Antiates fufos , fugatosq. compulerat; Po lufea , & Corioli, Norbam in montem colonia, quae arx in Pôptino efset.deduda. Quietos inde Volfcos, & pact Romana contentos triennio poft , C . Iulio , P. Pinaria confulibus, TullusAttius rex, & Coriolanus Romanus exul ad arma perpulerunt, atque Aequis afsumptis Circe ios infequenti anno , Romanam coloniam,occuparunt. Ex quo tempore Volfci, Aequiq. continentia fere cum Romanis bella gefsere , quae per confules quotannis , fed nulla illuftri re gefta,adminiftrata, memorabile illud,An- tium

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D. ANTIQ.VO IVRE tiû oppidû anno cclxxxi ni ex Volfcis,a T» Quindio Capitolino, iterû confule captum, Romanis çolonis efse fïrmatum , anno auté poft pacé Aequis fub ea conditione data.ut legibus fuis utentes priuatis ftipendiis pro Roma nis iufsi militarent.quam pacem cum haud diu feruaffenf, méritas ftatim ponas pependerunt . Siquic/em ànno c c- x c v cum duceCllio Graccho in Lanuuinum agrum, inde in Tufculanumhoftilipopulationeincurriffent, pie- nique praedae in Algido regionis fuae loco , ut inquit Dio¬ nyfîus, caftris locatisL. Minucium confulem , aduerfus feprofedum,cum exercitu obfîderen_,a T. Quindio Citj cinnato didatore uidi, & fub iugum misfi etiam Cor- bione oppido decedere funt iusfî : & cum Corbione praefî dio interfedo Ortanam Latinorum cepiffent , à C. Hora- tio confule non ex Algido modo , fed a Corbione , Orta- naq. deiedi. Quietas inde res in Aequis Lauicani noui hoftes turbarunt, quos cum ueteribus hoftibus confiiia iungereanno ce cxxxv Romain eft allatum. Ethi quo¬ que , cum infequentibus confulibus, Aequorum exercitu adiundo , agrum Tufculanum depopulati , caftra in Algi do pofuiffent, acie fuperati, non folum Lauicos oppidum amiferunt , fed colonos etiam Romanos receperunt . ter tio poft anno inLauicanum excurfiones fadae, nouisque colonis bellum , Liuio tefte , illatum . quam noxam cum ' Volanife confenfu omnium Aequorum defenfuros fpe- raffent , deferti ab iis & oppido , & finibus deturbati funt. Poft quadriennium arx Caruentana,quam illi occupa.- rant,a Romanis recepta eft, Verrugo,&Ferentinum ex Volfcis captum . cumq. tripartito ad depopulandos fines Volfcorum effet difeeffum, Antîum, JEcetras, Anxur, extremum hoc captum eft , ac direptum , & biennio poft Artena occupata. Aequi anno c c c l x cumVitelliam coloriiam Romanam in agro fuo expugnaffent.aL. Lu- cretio confule pulfi . Ad extremum uero quadriennïo interiedo M.Camillus didator tertium exercitu in Volfcos dudo , non procul ab Lanuuio (ad Maetium is locus dici¬ tur) caftra oppugnare adortus , fufos, caefosq. eos peffe . ClîtÛSj

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours IT AlIAÏ LIBERI. 20 cutus , cum omnem illorum agrum depopulatus effet, ad deditiemetti feptuagefimo demum anno, quod extat apud

Liuium libro fexto , fubegit _. inde uidor ex Volfcis in Aequos tranfiit , & ipfos bellum molientes . exercitu eo¬ rum ad Volas quod oppidum recuperarunt , oppreffo non caftra modo , fed urbem etiam aggreffus impetu primo cepit.' Inclinatis ergo iam in Volfcis rébus anno c c c l x v 1 1 1 Antiates obfesfi urbem , agrosq. dediderunt, Latini a Volfcis deferti Satricum urbem ignecon- cremarunt,qu_eânno ccccvi ab Antiatibus reftituta, &coloniadeduda,poftbiennium,cum eô Volfci compulfi effent , in ditionem Romanam peruenit. In Veliter- nos inde , & Antiates Volfcos , qui bello Latino interfuc rant, animaduerfum . anno cdxxiii legati ex Volfcis Fabraterni Romam uenerunt,orantes ,utin fidem reciperentur . & cum iampridem Aequorum arma quiefce- rent,anuo cdxlix, P. Sempronius Sophus conful ad fingulas eorum rebellantium urbes bello circumferendo unum, & quinquaginta oppida omnia expugnando cepit. quorum pleraque diruta, atque incenfa, nomenq. Aequo rum prope ad internicionem deletum Liuius, omnem Aequorum gentem in ditionem redadam Diodorus au¬ dor eft . Itaque poftero anno Soram, atque Albam dedudae coloniae . Albam in Aequos , Sora agri Volfcifuerat, fed poffederant Samnites. Aequi inde coloniam aegre paf- fi , cum arma cepiffent , a C. Iunio didatore fubadi . interiedo autem triennio bellum ultimum , fed parum memorabile aduerfus rebellantes Aequos , cum praeter ani¬ mos féroces nihil ex antiqua fortuna haberent, geftum. Atque haec quidem bella funt,quibus Volfci tandem, Ae- quiq. in Latio funt perdomiti. Qupsutantiquis tempo¬ ribus Latinorum 8c concilio, & iure exclufos inuenio, de poftea propter affinitatem in eadem iura effe afeitos opi¬ nor. neque enim ut fingulorum Italicorum, fie Volfco¬ rum , Aequorumq. nomen poftea eft celebratum ; ex quo inteiligi poteft , omnes Volfcos , Aequosq. aut funditus a Romanis effe deletos, aut, fi qui tôt bellis, cladibusq. fuperfue-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D-EANTIQ.VO IVRE fuperfuerunt , uno Latinorum ut iure, fîc nomine efle deuindos. Cicero quidem cum Balbum de ciuitate defenderet, dixit, ex Latio Tufculanos,&Lanuuinos, ex ce¬ teris generibus uniuerfas gentes in ciuitatem effe rece- ptas , ut Volfcorum , Sabinorum, & Hernicorum .

De agro- fAdere , & iure Hernicorum . Cap. vi.

Pr o x i M i Latinis Hernici , ut dixi , fuerunt r quo¬ rum oppida Alatrium , Anagnia, Verulae, Capitulum-, Cernetum,Frufino,&Ferentinum. Hos primus Super- bus rex focietate deuinxit, ac Latinarum feriarum parti¬ cipes fecit . deinde , C. Aquillio , T. Sicinio cos. anno urbis cclxvi i,quôd contra fndus agrû R. populati effent, bello petiti, a Sp. Casfio tertium confule, cum pacem pe¬ riffent , fuderis conditiones eafdem , quibus Latinos ille in fecundo confulatu obftrinxerat, magna cum populi R. querimonia acceperunt . cuius fLderis fummam fuif¬ fe ex Dionyfio diximus , ut focii populi R.uocarentur, ut belli cauffa auxilia mitterent,ut tertiam praedae partem referfent , & ius ferendorum , fi inter magiftratus conue niffet , Romae fuffragiorum haberent . Quanquam au¬ tem eodem , quo Latini , f erant deuindi , non ta¬ men e Latinorum tum corpore habebantur. neque enim Liuius feorfum Latinorum , Hernicorumq. auxilia a Ro¬ manis accita , Hernicis, Latinisq. milites ex formula imperatos , Latiuos,affu___ptis Hernicis,Volfcorum Aequo rumq. copias fine duce Romano fudiffe fcripfiffet : neque Dionyfius Latitîos Romanorû cognatos , Hernicos alienigenas iis temporibus uocaffet. Seruarunt ergo Herni¬ ci, Latiniq. pacem ufque ad annum cccixii i.quod ofté dit Liuius, cum feribit, eo anno Latinos , Hernicosq. de- fecifle , qui poft pugnam ad lacum Regillum fadam per annos prope centum nunquam ambiguafide in amicitia populi R. fuerant: itaque anno ce cxcj Hernicis poft res nequidquamrepetitas bellum iqdidiim: L.Genucium confu-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ÎTALIAÉLÏSERI. _ il côfifulem in hoftes profedum, & infidiis eorum circun- uentum interiiffe . Poftero auté anno Ferentinum eorum oppidum a C. Licinio confule ui captum, deinceps a M. Fabio Ambufto , & C. Plautio confulibus pluribus prn- liis uidos. Cum autem concilium omnium populorum habentibus Anagninis, praeter Aletrinatem, Ferentina- temque , & Verulanum omnes Hernici nominis cum po¬ pulo R. bellum fufcepiffent, anno ccccxLvna QJVlar cio Tremulo confule acie fuperati funt, atque in deditionem accepti. Hernicorum tribus populis, quia malue- runt,quàm ciuitatem, fuae leges redditae,connubiumq. inter ipfos, quod aliquandiu foli Hernicorum habuerun t. Anagninis , quique arma Romanis intulerant,ciuitas fine fuffragii latione data . concilia , connubiaq. adempta , & magiftratibus praeter quàm facrorum curatione,interdidum. Atque hoc quidem feriptum apud Liuium inuenio . nam Diodorus Romanos Anagninis bellum intuliffe.acFrufînone expugnato agrum reddidiffe ait. quam hiftoriam nec Liuius praeteriit . qui poft biennium Frufl- nates tertia agri parte multatos narrât , quôd Hernicos ab eis folicitatos efle, compertum effet. Et hos autem, ut Volfcos, Aequosq. ad Latinorum iura poft adiundos opinor. neque enim Hernicorum feorfum a Latinis poft in Italids auxihis commemorandis,autin alia adione referendamentioufurpatur. Itaque anno dxxx vin Fe rentinates ,

De agro , fdere , ac iure, Ofcorum5& Aufonum. Cap. vu,

L a t i v m duplex fuiffe , uetus unum a Tiberi ufque ad Circeios.fiue adamnem Vfentem, nouum alterum ab F Vfente

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE" Vfente ufque ad Lirim , omnes prope memoriae prodiderunt, qui populos, regionesq. Italiae litteris perfecuti funt . at quo modo , aut qua occafione, aut quo tempore hi termini fint conftituti , omnes , ut rem uel ualde obfcu ram, uel nimis perfpicuam ,filentio praeterierunt. nos uero rationem huius mutationis quaeremus , 8c, quae ma¬ xime probabilis uidebitur effe , reddemus . Primum au¬ tem Strabonis uerba de nouo Latio recitabimus , deinde Plinii: ex quibus apparebit, Latium nouum iam tum ab Augufti temporibus , cuius Strabo fuit aequalis, fuiffe appellatum . ea uero funt haec : Hoc quidem tempore maritima ipfa ora ab Oftia ufque ad Sinuefsam, uocatur La¬ tium , antea uero ufque ad Circeiosporrigebatur. ac me diterranea quidem loca prius non admodum magna,poft autem ufque ad Campaniam , 8c Samnites, & Pelignos, & alios Apennini incolas eft produda. & eodem libro: In mediterraneo Latio funt Campi Pomptini . his agrum continentem antea Aufones tenuerunt, iidem, qui etiam Campaniam coluerunt. Poft hos Ofci. 8c hi etiam Campa niae partem habuerunt. nunc uero omnia Latinorum funt ufque ad Sinuefsam. Plinius autem ita feribit: Vitra Cir ceios Volfci , Ofci , Aufones . unde nomen modo Latii procefsit ufque ad Lirim amnem. a Circeiis palus eft Pon tina, deinde flumen Vfens , fupra quod Tarracina oppi¬ dum lingua Volfcorum Anxur didum, Caieta portus,op pidum Formiae, ultra fuit oppidum Pyrae , colonia Min- turnae Liri amne diuifa, Glanico appellato, oppidum Si- nuefsa extremum in adiedo Latio , quam quidam Syno- pem dixerunt uoeitatam. hinc felixilla Campania eft. Quis eft ergo qui ex his uerbis non intelligat, hanc regio nem primum Volfcorum, Ofcorum , & Aufonum , dein¬ de Latinorum fuifse? in qua oppida floruerunt Tarraci¬ na, Fundi, Caieta, mons Caecubus, Formia: , Vefcia, Au- fona , Minturnae , Fregellae, Arpinum , Sora , & terminus regionis Liris amnis , quem ex Apennini collibus, èc Ve- ftino agro in mare ad Minturnas deferri prodit Strabo. unde dixit etiam Lucanus libro fecundo. Et

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours italiae nui i. ia Et umbrofae Liris per régna Maricae Veftinis impulfus aquis . templum autem deae Maricae in ripa fluminis dicatum nô longe a Minturnis intelligit . De Tarracina ante didû eft. Fregellas modo Sidicinorû, modo Volfcorû,modo S am- nitiumfuifseinuenio apud Liuium. Cicero in Bruto Fre- gellanos inter Latinos extremis temporibus refert, cum L.PapiriumFregellanum ex Latio nominat. Arpinum & Volfcorum , & Samnitium fuit . illud oftendit Iuuenali s, cum aitSatyra vi u de C. Mario Arpinate: Arpinas alias Volfcorum in monte folebat Pofcere mercedes , alieno feffus aratro . hoc Liuius, cum Arpinum de Samnitibus captum feribit. De Fregellis, & Arpino, quoniam e Samnitibus capta funt, in Samnitibus dicemus. Minturn_e,Vefcia, & Au- fona Aufonum fuerunt . Aufones autem proprie didos in Tzetzis graeca inuenio hiftoria Auruncos inter Volfcos , & Campaniam fîtos. Minturnas tamen etiam Samnitium fuiffe prodit Stephanus. Has Liris interfluit , fupra eas Fregellae, fupra Fregellas Arpinum, fupra Arpinum Sora, omnes ad Lirim tefte Strabone. Soram agri Volfci fuiffe, ac a Samnitibus poffeffam prodit Liuius . quare de his omnibus in Samniticis bellis, & fderibus exponendis dicemus. Àquinum ultimum oppidum Latinorum effe prodit Strabo inter Lirim, & Cafinum flumina , quod re¬ dius a Plinioin Campania collocatur.Fundanorum,& Formianorû mentio fit bello Latino anno urbis cdxih, quibus datam ciuitate feribit Liuius fine fuffragio, quôd per fines eorum tuta, pacataq. femper fuiflet uia. & paullo poft Fundanis , quod Priuernatis belli focii fuiffent, arma illata, atque ueniam petentibus data addit . Ofcos autem , & Aufones ex his locis effe dimotos narrât Stra¬ bo , quod idem etiam de Volfcis fadum intelligere debe mus, atque omnia bic in unum Latii nomen efse cora- prehenfa,quod nouum Latium didum fît . Hoc autem quando fadum fit, parum liquet. illud quidem dubium non eft , neque bello Punico primo , neque Gallico Cif"- F z alpino,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I D^.V O IVRE alpino , neque ipfo bello Punico fecundo omnium diffî- cillimo mentionem ullam ufurpari auxiliorum , quae a Volfcis, Ofcis , 8c A ufonibus mifsa fint, cum tamen alio¬ rum omnium populorum, quibus Latium cingitur, apud Polybium,& Liuium memoria celebretur,Marforum,Pe lignorum , Samnitium , Campanorum , Sabinorum,Vm- brorum , Picentum , Etrufcorum . ex quo coniici poteft, his populis iam tum ad inrernecionem deletis, in hanc re gionem Latinorum gentem efse immifsam,atque inde La tium nouum appellatam. quod ego quidem inter Tarent! num , & Punicum bellum fadum efse crediderim. An ue¬ ro ut nomen Latinum, fîc etiam iura Latii ueteris tum adepti fînt,in tanta rerû obfcuritate nec affirmare aufim, nec negare. uideo enim Latinos omnes utpote , qui me¬ liore conditione efsent, quàm Italici,belli Punici tempo ribus in fide manere, & bello Italico Latinos a Tiberi uf¬ que ad Lirim , utinquit Appianus , armis pro populi Ra. libertatê, atque imperio aduerfus reliquam Italiam decertare. quod profedo nonfeciffent, nifi commodiore in cauffa, quàm qui bellum mouebant, fuiffent .

De Italicis. Cap. vin.

Hactenvs de prima Italorum parte , qua Latinos con tineri ftatuimus, atque illorum iure fit difputatum: nunc de altéra, quam Italici obtinuerunt , eorumq. iure differamus . Vt autem Latinos Latii incolas , populi R. fde- ratos , iure Latii donatos , defîniuimus ; fie Italicos , re¬ liqua: ad Rubiconem Italiae habitatores populi R. fcde- ratos , iure Italico praeditos commode définiri poffe cenfemus . Italiae enim domicilium eos fecernit a Galîis , & prouincialibus , fžderis communio abiis uel ciuibus R. uel peregrinis , & exteris , qui quacunque de cauffa in Ita lix oppidis uerfarentur, ius Italicum ab iis îtalis , qui cû Italiam tenerent , non iure tamen Italico fruebantur . Ita licorum porro numerum expleuerunt ad mare Tyrrhe- num trans Tiberim Etrufci, poft Latinos ultra Lirim Câ- pani»

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE L fi ERI. î$ pani,Luc_mi,ii_Siculo Bruttii, inIonioMeffapii,& Sal- Ientini , ad Adriaticum Apuli , Frentani, Picentes , 8c Se¬ nones . mediterranei Vmbri, Sabini,Marfï, Veftini,Mar- rucini,Peligni, 8e Samnites. quorum figillatim agros, bella ,& fodera deinceps breuiter exponereinftitui,ut ex hac difputatione quodnam tandem ius fuerit Italicû , quod ex eorum fideribus f3uxit,intelligamus.

De agro Etrufco _, & fderibus Etrufco¬ rum. Cap. î x.

E t r v s c o s autem (abhis enim Italicos exordimur,) Polybius , audor nulla in re contemnendus, a Pifis oppi¬ do Romam ufque perducit, id eft, ut ego interpretor, in¬ ter Arnum , Tiberimq. flumina concludit . ex quo patet , eos, qufa Macra amne Etruria:, initia ducunt, quan¬ quam rede, non tamen ad Romana: reip. tempora apte inftituere*. quaflorente , Luca etiam inter Ligures eft nu merata. Itaque idem Polyb.us Arretium quoque primû in méditerraneis oppidum Etruria: collocat. unde alio lo co C.Flaminium confulem Annibali ex Gallia in Etruria irrumpentiad Arretium ait o ce urriffe. Quod tamen ita accipiendum effe opinor, non quôd omnino ab Arretino agro tum Etruriaprincipiumceperit, fiquidem Faefulaean te occurrunt, quàm Arretium; fed quôd ille firmius effe oppidum Arretium ad Annibalis impetum excipiendum exiftimarit . Faefulas autem iam tum in Etruria numera- tas , cum Polybius eo loco oftendit, tum praecipue Liui¬ us , cum de eadem re ita agit : Regio erat Italiae in primis fertilis . Etrufci campi , qui Faefulas inter Arretiumq. ia¬ cent. Item: Pnus laeua relido hofte, Faefulas petens Etruria; agros praedatum profedus , quantam maximam uaftitatem poteft caedibus , incendiisq. procul confuli o- ftendit. Neque uero a Faefulis initium uidetur habuiffe Etruria, feda Piftorio, cum feribat Salluftius, Catilinam exercitum in agrum Piftorienfem adduxiffe , ac fub ipfis radicibus montium confediffe, quà illi defeenfus erat in Galliam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D B A N T I Q.V O IVRE Galliam properanti . Etruria: porro partes très ab antî- quis fadas accepimus , quarum unam Maritimam appellarunt, alteram Cifciminiam , tertiam Tranfciminiam. Maritimae oppida a Tiberi ad Arnû progredientibus haec aut ad mare , aut non longe a mari obiiciuntur , Phrege- nae , Alfium, Caere, Pyrgi , Sabate oppidum cum lacu, Ca ftrum nouum , Tarquinii , Grauifcae , Coffa, Volcae, Te- lamonpromontorium, Labro, Populonia, Volaterrae, & Pifae . Cifciminia omnem regionem eis Ciminium mon tem continet, quae eftinter Tiberim , regionem mariti¬ mam , & Ciminiaiuga . quo in fpatio erant Veii , Falerii, Capena, Nepet, & Sutrium , lacus Ciminius, &Vadi- monis.Tranfciminia, ut eft in epitomis rerum Italica- rum antiquis,a Ciminiis iugis ad Piftorium pertinuit,atque oppida habuit Ferentiam , Troffulum nouem millia paffuum citra Volfînios , tefte Plinio , Bleram , Cortnof- fam , Cortenebram , Salpinates , Clufium , Rufellas , Se- nas , Fluentinos , qui & Arnienfes , Faefulas , Piftorium , Stellates , Arretium , Cortonam , lacum Trafimenum, & Perufiam . Quemadmodum autem Latinorum, fie Etru¬ fcorum commune quondam concilium fuit , ad fanum Volturnae.quoinloco xii Etruriae tum principes popu h de fumma rerum confultare , ac de bello , paeeq. ftatue refoliti funt. fuerunt autem, ut accepimus, hi,Veientes, Caerites , Falifci , Vulfinienfes , Clufini , Perufîni , Arre¬ tini ,Rufellani,Volaterrani,Populonienfes, Pifani, & Faefulani. Vt autem ex his proximi quique Romae urbi fuerunt , ita primi Romano bello , tamq. continenti quo dam incendio conflagrarunt. Proximi autem Veientes. quorum agrum Tiberis a Cruftumino, & Fidenate,quiin Sabinis funt, ut ait Plinius, diuidit duodecim millia paf¬ fuum procul a Roma. Cum his ergo primum aciedecer- tauit Romulus, cum pro Fidenatibusilli confanguineis fuis arma cepiflent, eosq. prilio fufos agri parte, quae Tiberim attingebat, & feptem pagi dicebatur,ceterisq. , qua. funt ad fluminis oftium locis, Dionyfio audore,mul tauit. Eofdem deinde faepe rebellantes omnes prope qui fecuti

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITAtlAEtlBERI. 24 fecuti funt reges deuicerunt,Tullus,Ancus, reliqui. Illud memorabile de Anco apud Liuium ; Sylua Maetia Veien- tibusadempta eum ufque ad mare imperium prolataffe, atque Oftiam in ore Tiberis côdidiffe . Inde uero regnan tePrifco reliquam Etruriam belli Romani contagione ar fiffe ,in Dionyfii hiftoria feriptum inuenio , cum quin¬ que Etrurias populi arma cum Latinis tum populi R. ho¬ ftibus communi confilio coniunxiffent, Clufini , Arreti¬ ni , Volaterrani , Rufellani , Vetulonienfes . Hi uero ad Eretuminagro Sabinorum , prflio uidi, Iegatis ex fin¬ gulis ciuitatibus mifsîs, pacem his conditionibus impetrarunt.utinneminem animaduerteretur, nulli oppido tributa, atque praefîdiaimponerentur, fuae cuique leges redderentur. ciuitatum principatus pênes regem Roma¬ num effet, quem ipfi fuis etiam infignibus auguftiorem reddiderunt . fîc enim cum alii , tum praecipue in hiftoria Florus: Non pace Tarquinius, quàm bello promptior. Duodecim nanque Tufciae populos frequentibus armis fubegit; indefafees, trabeae , fellae curules , annuli, pha- lerae, paludamenta,prastextae ; inde quôd aureo curru quattuor equis triumphatur : togae pid_e,tunicaeq. palma tae , omnia denique décora, &infignia, quibus imperii dignitas eminet, fumpta funt. Seruio deinde régnante cum Veientes rebellantes reliqui fere omnes Etrufci ef¬ fent fecuti , uigefimo anno x 1 1 populi communi confen fu pace petita födus antiquum a Prifco datum praeter Ve ientes , Cserites , & T arquinienfes recuperarunt, quibus ut belli audoribus agri pars eft adempta. Pulfis autem re¬ gibus cumTarquinienfes , & Veientes Superbum regem in regnum reducerent, uidi abierunt. Quod idem Por¬ fena rex Clufinus anno poft conatus cum urbem obfidio¬ ne cinxiffet , & ipfe nihil profecit . Anno uero urbis c c- lxxi C. Iulio, Q_. Fabio cos. Veientibuspopulantibus, nec res reddentibus, bellum eft indidum,idq. per odo annos continuosgeftû. quo fpatio Fabii ce cvi, qui fibi hoftem illum depopofcerant,ad Cremera amnem deleti. A. autem Manlio,& L. Furio cos. inducia: in annos xl peten-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DEANTICtVO IVRE petentibus, ftipendio, & frumento imperato, data» . Poft autê anno urbisccc xvii L. Quindio, M. Aemilio,L.Iu lio tribunis mil. confularibus , Fîdenates legatis Roma¬ norum interfedis ad Lartem Tolumnium Veientium re¬ gem defecere . Veientibus arma capientibus focios fe Fa lifciadiunxerunt. Itaque infequenti anno A. Cornélius Coffus ,re bene gefta, fpolia quoque opima de Tolum- nio rege a fe occifo rettulit. tertio autem anno Fidena- tes, _*_ Veientes( non enim perduci Falifci potuerunt) cû in agrum Romanum trans Anienem imprefsionem feciffent,abA. Seruilio didatore haud procul Nomentofu- gati,8_Fidenascompulfi, oppidum quoqueamiferunt, Inde ufque ad annum cccxxvm otiumab Etruria. tû uero rem ita adam prodit Liuius: Iras aduerfus Veien¬ tes poft diem induciarum rebellantes in infequentem an¬ num C. Seruilio Ahala , L. Papirio Mugillano cos, effe di¬ latas, ne bellum confeftim indiceretur, neue exercitus mitterentur, religionem obftitiffe ; fetiales prius mitten- dosadresrepetendas patres cenfuiffe; nec eorum cum more patrum iurati repeteren_"res, uerba audita ; bellum iuffu populi indidum, atque a tribunis militum parum profpere anno infequenti geftum . Cum Fidenates, colonis interfedis , defeciffent, M. Aemilium didatoremcû magiftro equitum A.Cornelio Coffo fexto decimo die oppidum cepiffe,& Veientes uiciffe. iisq. poftero anno xx annorum inducias datas . Anno inde cccxlix, quia tempus induciarum cum Veienti populo exierat , per le¬ gatos , fetialesq. res repeti cpta: . Veii circunfefsi , ad¬ eo ut côtinuandae obfîdionis cauffa nouo exemplo hiber- nacula fièrent. Venere inde Veientibus auxilio Capena tes , & Falifci , quia proximi regione erant , deuidis Ve- iis , bello quoque fe proximos fore credentes . Itaque tri plici loco bellum conftitit, ad Veios, ad Capenam, ad Falerios . decimo tandem anno M. Camillus in agro Ne- pefino cum Falifcis , 8c Capenatibus acie congreffus eos fundit , ac caftris exuit , Veios cuniculo in urbem ado ca pit, ac diripit. P. Cornélius Scipio , & Coffus Fahfcum bellum ,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIA! LIBERI." l

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE a quibus nuliam iniuriam âccepiffent, focioS populi R. atque amicos oppugnarent . Eodemq. tempore, recepta e Galîis Roma, cum Caeritibus hofpitium publiée iûdum inuenio , quôd facra populi R. bello Gallico cuftodierat. poft biennium uero, cum ab Etruria ptope omni armata SutriumfociipopuliR. effet occuputum,eodem die a Ca millo didatore recuperatur . Deinde exercitus in agrum Tarquinienfium dudus Corti.offam, & Cortenebram op pida cepit . duobus inde poft annis, dum Camillus in Vol feis rem gerit , legati abNepet , & Sutrio auxilium aduer fus Etrufcos petentes ueniunr , breuem occafîonem auxi liiferendimemorantes. Itaque cum ealoca oppofîta E- truriae , & uelut clauftra inde , ac porta: effent, & illis oc- cupandi ea , cum quid noui molirentur, & Romanis reçu perandi, tuendiq. cura erat.Carnillus autem, a Volfcis a- uerfuSjEtrufcis ab oppugnatione Sutrii depulfîs, Nepet, quod per proditionem acceperant, recuperauit. Nepe- finorum defedionis audores fecuri pereufsi . innoxiae multitudini deditaeres, oppidumq. cumpraefidio relidû. Pacatae indeper multos annos res erant in Etruria, cum anno cccxcvn Tarquinienfes populabundi fines Ro¬ manos , maxime qua ex parte Etruriam adiacent , pera- grauere. rebusq. nequicquam repetitis confules C.Fa¬ bius , & C . Plautius iuffu populi bellum indixere . Fabius inconfulte aduerfus Tarquinienfespugnauit. ccevi mi lites Romanos captos Tarquinienfes immolauerunt. In¬ fequenti anno C. Marcio , Cn. Manlio cos. Falifci hoftes exorti duplici crimine , & quôd cum Tarquinienfibus iuuentus eorum militauerat, & quôd eos, qui Falerios pro fugerant, cum maie pugnatum eft, repetentibus fetiali- busnonreddiderant.Manlius, cuiea prouincia euene- rat , nihil memorabile gefsit . Poftero anno , Falifci, Tar quinienfesq. M. Fabium Ambuftum confulem prima pu¬ gna fuderunt.concitaturinde omne nomen Etrufcum, & Tarquinienfibus , Falifcisq. ducibus ad Salinas perue¬ niunt . aduerfus eum terrorem didator C. Marcius Ruti lus didus, profedus ab urbe utraque parte Tiberis ratibus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 2

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A M T I Q.V O IVRE Atque his quidem uidoriis nihil aliud hadenus effedum eft a Romanis , nifî , ut partem Etruriae fibi adiungerent. fiquidem Liuius in anni quadringentefimi trigefimi quin ti rébus exponendis, ubi de Alexandro Macedonum rege agit, inter focios populi R.quibus refifli potuiffe Alexan dro , fi Italiam inuafiffet , ait,par_em Etruria. refert . ex quo inteiligi licet, reliquos deinde continentibus bellis afflidos in focietatem effe afcitos. bella uero haec gefta accepimus . Primum anno cdxliiii omnes Etruriae po puli praeter Arretinos ad arma ifle dicuntur , ab oppugnâ do Sutrio , quae urbs focia Romanis, uelut clauftra Etru¬ riae erat , bellum ingens orfî . Ita non folum ad Sutrium a Q_, Aemilio confule caefî funt , fed etiam deinceps a Q__. JFabio ad Sutrium obfidione hberandum profedo trans Ciminiamfîluamtuminuiamfugati collatis non longe a Perufîafîgnis deuidi. a Perufia, Cortona, & Arretio, quae ferma: capita populorum Etruriae erant, legati pa¬ cem a Romanis , fcdusque petentes inducias in (triginta annos impetrauerunt. eodemq.anno ad Vadimanis lacum cum Etrufcis, qui Iege facrata exercitum coegerat, acerrime dimicatum . fradae opes, caefum in acie quod ro boris fuit, caftra capta, direptaque. quin etiam cum re¬ liquis Etrufcorum ad Perufîam , quae & ipfa induciarum fidem ruperat, idem Fabius nec dubia, nec diffîcili uidoria dimicat . ipfum oppidum (nam ad m‡nia uidor accefsit) cepiffet, ni legati dedentes urbem exiffent. Prae fidio Perufia: impofîta , legationibus E trurix amicitiam petentibusprae/è Romam ad fenatum mifsis triumphauit . Ita quidem Liuius , nec longe fecus Diodorus , Etru fcos Sutrium coloniam populi R. obfidentesinde a con¬ fulibus efle depulfbs . eofdem ad Perufiam a Fabio fupera tos, Fabium multorum caedefada reliquis terrorem intuliffe, cum primus Romanorum in ea loca cum exerci¬ tu penetraffet. eundemcum Arretinis, Cortonenfibus, &Perufînis inducias pepigiffe, & oppido Caftula expu- gnatoEtrufcosabobfîdendo Sutrio auocaffe. Fabium deinceps P.Decius eft confecutus, cui fecundaadmo- dum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. l"J dum belli fortuna fuit. Tarquinienfem metu fubegit fru- mentum exercitui praebere , atque inducias in xi annos petere. Vulfinienfium caftella aliquot ui cepit, quaedam exiisdiruit, ne receptaculo hoftibus effent, circumfe- rendoq. pafsim bello , tantum terrorem fui fecit, ut no¬ men omne Etrufcumfceduspeteret.de quo tamen nihil impetratum . induciae annuse data: . ftipendium exercitui Romano ab hofte in eum annum numeratum , Se binae tu- nicae in militem exadae . ea merces induciarum fuit . An¬ no inde cdlii, M. Liuio, C.Aemilio cos. Etruriam rebellare , ab Arretinorum feditionibus motu orto nuntia tum . M. Valerius didator caftra in agrum Rufellanum promouit .prÎlio commifso,accifae iterum Etrufcorum uires, &pado annuoftipendio,&duum menfium frumento , permifsum ab didatore , ut de pace legatos mitterent Romam . pax negata . induciae biennii data: . Sunt qui ( ut ait Liuius ) fine ullo memorabili prlio pacatam ab didatore Etruriam efse , feditionibus tantum Arreti¬

norum compofîtis feribant. poft biennium _. ab Etrufcis aduerfus inducias paratum bellum. qui Gallos etiam fibi -focios aduerfus Romanos adiunxerant . quos M. Vale¬ rius conful comprefsit, utnemo extra munitiones egre- di auderet . timorq.ipforum obfidioni fimilis efset.Cum autem poftero anno L. Scipioni confuli ad Volaterras oc curriffent uidi abierunt . Romanus uacuis caftris potitus in Falifcum agrum copiis redudis cum impedimenta FaIeriiscummodicopraefidioreliquiffet,expedîtQagmi ne ad populandos hoftium fines incedit. omnia ferro» igniq. uaftata . caftellis etiam , uicisq. illatus ignis .. Poft: biennium bellum ingens multis ex gentibus conffatur. eu ius audor Gellius Egnatius ex Samnitibus erat- Tufci fe re omnes confciuerant bellum . tradi contagionsproxi¬ mi Etruriaepopuli, & Gallica auxilia mercede follicita- ta . confules L. Volumnius, & Ap. Claudiusin eos profedi commiffo pr caftra eorum ceperunt, ac diripue- runt . & feptem millia , & trecenta hoftium occiderunt . duo millia , & centum uiginti ceperunt. Itaque fequentes con-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE confules Q^. Fabius, & P. Decius ad bellum Etrufcum mifsi , Cn. Fuluius , & L. Poftumius Megellus propraetores cû duobus exercitibus haud procul urbe Etruriae op- pofiti , unus in Falifco, alter in Vaticano agro . Confules ad hoftes, tranfgreffo Apennino, in agrum Sentinatem péruenerunt . Fuluius , & Poftumius in agrum Clufinum confulum iuffu trafeuntes Etrufcos ex agro Sentinatead fuos fines tuendos reuocarunt . Galli , & Samnites a Fa¬ bio acie fufi, cum fe Decius collega in prulio deuouiffet. Cn. Fuluius , praeter ingentem illatam populationibus a- grorum hofti cladem, pugnauit etiam egregie. Perufino- rum , & Clufinorum caefa amplius tria millia, & fîgna militaria ad uiginti capta . Sunt qui , tefte Liuio , pugna: in Sentinate agro Tufcos etiam , & Vmbros affuiffe dicant. Poftero anno L- Poftumius Megellus conful,in Etruriam tradudo exercitu, primum peruaftauitVulfinienfiuma- grum , deinde cum egrefsis ad tuendos fines haud procul menibus ipforum depugnat. duo millia ce Etrufco¬ rum caefi. ceteros propinquitas urbis tutata eft . in Rufel- lanum agrum exercitus tradudus. ibi non agri tantum uaftati , fed oppidum etiam expugnatum . capta amplius duo millia hominum. minus duo millia circa muros cae¬ fa . très ualidifsimae urbes , Etruriae capita, Vulfînii , Pe¬ rufia, Arretium, pacem petiere. et ueftimentis militum frufnentoq. padi cum confule, ut mitti Romam orato¬ res liceret, inducias in xl annos impetrauerunt. multa praefens quingentum millium aeris in fingulas ciuitates impofîta. Infequenti anno legati fociorum ex Etruria quefti funt, uri,&uaftariagrosafinitimis Etrufcis,quôd defeifeere a populo R. nollent. allatum eft etiam , Fali¬ fcos , qui per multos annos in amicitiafuerant , arma E- trufeis iunxiffe . Falifcis res non reddentibus bellum indi dum . Caruilius Troffulum primum oppugnare adortus, quadringentos feptuaginta ditifsimos pecunia grandi pa dos, ut abire inde liceret, dimifît : ceteram multitudine, oppidumq. ipfum ui cepit : inde quinque caftella locis fi¬ ta munitis expugnauit. caefa ibi hoftium duo' millia qua-* dringenti.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ÏTALIAE LIBER I, Z8 dringenti. minus duo millia capti. et Falifcis pacem petentibus annuas inducias dedit,padus centum millia gra uis aeris , & ftipendium eius anni militibus . Sequenti an¬ no Falifcos, Romanorum opibus, uel ob peftîlentia, qua ciuitas laborabat , uel propter confules, quos, ut pacatis temporibus, non ex uirtutê delegerant, contemptis, mo uiffe tradit Zonaras: D. Brutum confulemad eos mi f- fum, Falifcis uidis, & ipforum, & aliorum Tufcoruma- groseffe depopulatum . Extremum inde bellum, quod cum Etrufcis interneciuum fit geftum, anno cdlxx eft concitum, cum Galli etiam, & Samnites arma confociaf- fent. Quos omnes ad lacum Vadimonisa P. Dolabella confule occidione effe occifos inuenio apud Eutropiû, Florum , & Polybium . Cuius uidoriae mentio quoque u- furpatur in Originum Catonis epitomis, his uerbis : Tur renus, pâtre Elbio Volturreno , & regum Etrufcorum ul fimo , ad lacum Vadimonis caefo , ad reddendam urbem Etruriae anno fecundo Otympiadis c x xi 1 1 i allicipo tuit,fed ad recipiendas Latinas litteras nunquamperfua-- deri potuit. Neque tamen hoc bello totam Etruriam fub imperium Romanum effe redadam, ex bellis apparet, qua: fequentes confules gefferunt, Q_. Fabricius Lufci- nus, Q^Marcius Philippus, & Ti. Coruncanius, quorum illos de Etrufcis, hune deVulfinienfibus, & Vulcienti- bus triumphaffe feriptum eft in fragmentis tabularû Ca- pitolinarum. uidoriam autem Coruncanii comprobat e- tiam Zonaras , qui eum triennio poft in confulatu rem cû Etrufcis gefsiffe, & fdus cum iis pereufsiffe feribit . His ergo bellis, cladibusq.fradae tandem, atque euerfae o- pes Etruriae funt, ipfaq.in focietatem a Romanis acce¬ pta . Quibus uero fderum conditionibus finguli populi in amicitiam uenerint , quis eft tanta ingenii magnitudi¬ ne praeditus , qui, amifsis earum & rerum , & temporum monumentis, pofsit aut coniedura confequi , aut omni¬ no diuinatione compledi? non eafdem tamen omnibus leges datas effe, cum perfe fatis intelledu probabile eft, tum uero poft alio loco apertiùs oftendetur . De

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours » ï A N T I Q.V 0 I V R t~~

De agro , & fpderibus Campanorum . Cap. x . Etrvscis orientem uerfus Latini, Latio Campania eft adiunda . Campaniam a. Liri amne ad Vulturnum , a VulturnoadSarnum,iudeadSilarim antiqui produxerunt . quare très Campaniae partes inftitutae , una , quam Aufones , Aurunci , Sidicini , & Capuani tenuerunt : alte ra, quam Cumani , & Opici ; tertia , quam Nucerini . Pri ma ad mare clarifsimis his eft oppidis frequentata, Si- nueffa, & Vulturno : intus autem Gauro , Mafsico, & Fa lerno montibus , Stellate campo , Sueffa Aurunca , Cali- bus , Cafsino , Teano Sidicino , Venafro , Calatia, Calli- cula, Trebula , Cafilino cum filua Gallinaria , & capite ipfo regionis Capua. Secunda ad mare Liternum oppi¬ dum cum flumine habuit , Cumas , quam in Opicis collo cat Dionyfius libro primo, Mifenum, Baias, finum Lu- crinum , & Auernum , Puteolos, Neapolim, Heracleam, omnia in finu , qui Crater dicitur . intus Atellam , Abel- lam , Sueffulam , Acerras , montem Vefuuium , Nolam , Pompeios.Tertia ad mare oppida habuit Stabias, Surren tum , Mineruae promontorium, intus Salernum, & Nuce riam. In his Vulturnus amnis ex Venafrano labens per mediam Campaniam Vulturnum oppidum , Cafilinum , & Capuam alluit. Liuius Cafilinum urbem Vulturno flu¬ mine diremptam Falernû a Campano agro diuififfe prodidit. Pompeios alluit Sarnus. Campania ipfa ueterum omniû litteris adeo celebrata , ut eorum confenfu uidus Florus eam omnium non modo Italia , fed toto orbe ter¬ rarum pulcherrimam plagam appellet . nihil mollius caelo, inquit. nam bis floribus uernat. nihil uberius folo . ideo Liberi ,Cererisq. certamen didum. nihil hofpita- lius mari, hic illi nobiles portus Caieta, Mifenus,&te- pentes fontibus Baiae , Lucrinus , & Auernus . hic amidi uitibus montes Gaurus, Falermis, Mafsicus, 8c pukherri mus omnium Vefuuius . ad mare urbes Formiae , Cumae , Puteoli,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. . î<> Puteoli, Neapolis, Herculaneum, Pompeii, & ipfa caput urbium Capua, quondam inter très maximas Romam , Carthaginemq. numerata . In hac autem regione res pri¬ mum gericeptae funt anno urbis cdx M. CorneIio,M. Valerio cos. Tum uero Sidicini(hos Ofcorum egente fu ifle putat Strabo) armis Samnitium opprefsi cum ad Ca- puanos fecontuliffent, bellum excitarunt,.qiiod cum Sa¬ mnitibus pro Campanis eft geftum , cum Capua'ni abiis in agro Sidicino acie fufi ipfî fe, urbem, agrosq. in fidem populi Romani dedidiffent, Primi auté, qui bellum intu- îerint , confules fuerunt Valerius, & Cornélius, quorum ille in Campaniam ad montem Gaurum. hic in Samnium ad Saticulam profedus rem bene gefsit. profpere etiam ad Sueffulam a Valerio tertia pugna certatum . Capua- nis, Sueffanisq. precaotibus datum, ut praefidiura eô in hiberna mitteretur, quo Samnitium excurfiones arceren tur. biennio poft cùm Samnites ido cum Romanis fde¬ re Sidicinisarmaintulifsent, Sidicini ad Latinos fe eon- tulerunt, qui tum bellum populo R. parabant. neque iis armis Campani fe abftinuere. pugnatum eft cum Latinis .haud procul radicibus Vefuuii montis , qua uia ad Vefe- rim fprebat , fugatus hoftium exercitus . Latini ex fuga fe Minturnas contulere. caftra fecundum prlium capta: multiq. uiui opprefsi, maxime Campani , qui Latinorum fugaefuperfuerant, multis itineribas difsipati cum fe iu unum conglobafsent , Vefciam in urbem fe receperunt . Xatinisbellum'inftaurantibus Torquatus conful ad Tri- /anum ( inter Sinuefsam ,Minturnas<_. locus eft) occurrit, & acie.eongfdfsus adeo res eorum contriuit , ut' ei uidorem exercitum ad depopulandos agros ducentiLa- jtini omnes fe dederent , deditionemq. eam Campani fequerentur. Latium, Capuaq.agro multati.Latinus,& Fa lernus ager, qui populi Campani fuerat, ufque ad Vultur num fl umé plebi Romanae diuiditur.bina in Latio iugera, perna in FaJerno , quadrantibus etiam pro longinquitate &diedis,^xrra pnam fuere Latinorum Laurentes, Cam panonuu4tfë équités.» quia non'defci.uerant. equitibus H Campa-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I QJV O IVRE Campanis data ciuitas. uedigal quoque eis Câpanus po¬ pulus iuffus pendere in fînguîos quotannis (fuere autem mille , 8c fexcenti) denarios nummos quadnngenos quin quagenos . Hxc Liuius . Torquatum eundem de Campa- niSjSidicinis, & Auruncis triumphaffe feriptum eft in Ca pitolinis triumphalibus tabulis. Campanos enim pro Ca puanisueteresufurparunt.Poft autem anno cr> xii n.L. Furio, C.Maenio confulibus , cum de pana Latinorum, quos confules ad deditionem fubegerant, referretur , de Campanis fociis eorum ita decretum eft ; ut Campanis e- quitibus.qnia cum Latinis rebellare noluiffent, ciuitas fine fuffragio daretur, Cumani , Suefsulaniq. eiufdem iu ris , conditionisque , cuius Capua , effent . Poftero anno C.Sulpicio , P.Aelio confulibus inter Sidicinos , Aurun- cosque bellum ortum. Aurunci a Torquato confule in deditionem accepti , nihil deinde mouerant . eo petendi auxiliiàRomaniscauffaiuftiorfuit. fed priufquam con¬ fules ab urbe(iufferat enim Senatus defendi AuruncosJ exercitum educerent, fama affertur, Auruncos oppidum deferuiffe , profugosq. cumconiugibus,& Iiberis Suef- famcommeaffe,quaepoft Aurunca appellata, msnia eo¬ rum antiqua , urbemq. a Sidicinis deletam . Sequenri an¬ no L. Papirio, K. Duilio confulibus Aufbnum magis no¬ uum, quàm magnum bellum excitatum. eagens Cales urbem incolebat : Sidicinis finitimis arma coniunxerant. uno prlio duorum populorum exercitus fufus. Poftero anno M.Valerio Coruo confuli bellum aduerfus Calenos decretum . Aufones cum urbe haud maiori certamine ca pti, quàm acie fufî erant- Deinde Ti. Veturio, Sp. Poftu- mio confulibus Cales colonia deduda . confules ingreffî Sidicinorum fines populando ufque ad munia, atque ad urbem peruenerunt. Sequentiuero anno exercitum ad¬ uerfus Sidicinos miffum,Acerranis ciuitatem fine fuffra¬ gio datam tradit idem , qui cetera Liuius . Velleius alte¬ ro anno, qui fuit Ti.Veturio, Sp. Poftumio confulibus, Campanis fine fuffragii latione datam prodit. Anno inde cnxxii Lentulo, Q^Philone confulibus Palaepolitani (ho-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. JO .(horum urbs haud procul inde fuit, ubi deinde fuit Nea- polis,quam inter Opicos refert Stephanus) Cumis oriun di Samnitiûinfida aduerfus Romanos focietate freti, fi- uepeftilentia , quae Romanam ciuitatem adorta nuntia- batur,fidentes multa hoftilia aduerfus Romanos agrum Campanum,Falernumq. incolefttes fecerunt.ea cauffa bellum iis indidum. Nolani Palaepolitanis affuerunt. Phi loni imminenti hoftium mûris in alterum annum propa- gatum imperium eft. Palaepolitani fe ei dedidere. Nolani ex urbe Palaepoli Nolam effugerunt. FÚdus cum Neapo- litanis idum . eo enim deinde fumma rei Graecorum ue¬ nit. Anno inde cd xxxix C.SuIpicius, M. PÝtelius con fuies ab Sora profedi, in agros , atque urbes Aufonum bellum intulerunt . mota nanque omnia aduentu Samni- tum, cum ad Lautulas dimicatum effet, fuerant. coniura tionesq. circa Campaniam pafsim fadae. nec Capua ipfa crimine caruit. Atuero gens Aufonum proditione urbiû in poteftatem uenit . Aufona, & Minturna: , & Vefcia ur¬ bes erant, ex quibus principes iuuentutis duodecim nu¬ méro in proditionem urbium fuarum coniurati ad confu les ueniunt,& eos confenfiffe cum Samnitibus exponunt. admotis caftris tria oppida capta , deletaq. Aufonû gens uix certo defedionis crimine, perinde acfi interneciuo certaffet bello. C. Maenius didator quaeftionem de Cam- panorum coniurationibus habuit. Ita quidem Liuius. At Diodorus Campanos prodit,antequam Samnites prlio uidos audiffent, defeciffe, C.Maenium didatorem aduer fus eos miffum, caftris non longe a Capua pofitis primû decertare acie uoluiflè, poft Samnitum clade accepta, eu Romanis pepigifse defedionis audoribus traditis . fÝ¬ dus antiquum urbibus efse redditum . Poftero anno L. Pa pirio, C. Iunio confulibus, C.P didator receptis Fregellis in Campaniam profedus eft maxime ad Nolam armis repetendam . Nola fiue a didatore , fiue a C. Iunio confule (nam utrunque tefte Liuio traditur) capta eft. Qui captam Nolam a confule produnt, adiiciunt, Ati- nam,& Calatiam ab eodem captas.Suefsa tum Aurunco- H i rum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N TT I Q_ V O 'IVR'.E -rum colonia deduda . Pôft trieuniurrt Q^Fabio, CvMar¬ cio confulibus clafsis Romana, ut feribit Liuius; a P,Cor nelio maritimae orae praefedo in Campaniam ada,cUm ap pulfa Pompeiosefset, focii indenauales addepopulatï- dum agrum Nucerinum profedi, proximis raptim uaftatis , unde reditus tutus ad naues>efset , dulcedine , ut'fit, praedae Iongius progrefsi exciuere hoftes. palatis per ai- gros nemo obuius fuit, cum occidione occidi pofsent. redeuntes agmine incauto haud pjrocul nauibus afseeuti agreftes exuerunt praeda , partim etiam ôccid'erunt . quae fuperfuitc-edi,trepidamultitudo adnauescompulfa eft. Poft quinquennium autem L.Poftumio,Ti.Minuciocôt. fulibus Samnites Stellatem campum agriCampani,utait Liuius, Falernum, utfcribitDiodorus,populatifiint.an no autem cdlvi-l Samnites per Vefcinos iu Campant am, Falernum q. agrum tranfcendunt,ingentesq.pr_edas faciunt. L.Volumnius conful in Calenum agrum ueniens popuîantes reprefsit . de praefidio regionis depopulataea Samnitibus agitatû. Itaque placuit,ut duae coloniae circa Vefcinum,& Falernum a^rû deducerétur,unaadoftium .Liris fluuii , quae Minturnae appellata, altéra in faltu Ve-- feino Falernum contingente agrum , ubi Synope dicitur G raeca urbs fuifse, Sinuefsa deinde ab colonis appellata ; Haec fere in Campania grièa comperio. ex quibus inteili¬ gi poteft, Campania: populos omnes,fed alios alio bello, ac federe in focietatem a Romanis efse acceptos . unde eofdem uidemus poftea Pyrrhi bello, tanquam populi R. focios arma aduerfus eum cepifse, ac pro Romanis fte- tifse . De f autem, & ciuitate Capuanis data fîelo- quiturapud Liuium C. Varro conful ex Cannenfi clade doloris, ac lacrymarum pl'enus àd Campanos :' Vobis fee dus aequum, & leges noftras,& magnée parti ueftrum ciui tatem dedimus , communicauimusq. uobifeum. & Regu lus , qui eodem tempore in fenatu dixit : Per fenatum agi de Campanis, qui ciues R. fuht,iniufsu populi non uideo pofse . Tum uerp regionem Campaniae tertiam , quee in¬ ter Sarnum, & Silarim eftinDerieda,Eicentinorum fada

~~. 4 effe~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ïtaLiae.ltb-er.i*. 51~~

efsé*,fâ!dle eèedidefim. fiquidem feriptum eftin , commen _Janisfofa_.oji._-j aliquot ex Prcenti'bus:iis * qui Hadriam -oppidum ténebant, a Romanis inhaeoilocatradudos o- mnia ufque adSilarirn,antiquae Campaniàe finem, infédif- fe . Unde illud etiam extititRlinii , A SurrentO ad Silarim amnem xxx millia pafsuum agrum Picentinumfuifsei intus oppidum Salerni, & Picentiam . ;

~~"! * * * De agfOj& fãderibus Lucatibrurn . * <~~

'-''< ' *- Cap." x r. ' 'i ° * - t . ' ' n b e aSilari'adLàum flumen tenuerunt Lucaniad ma¬ re Paeftum , fiue Pofidoniam , Palmurum , Veliam, & But xeiitum. intus autem Volcos, Compfam, Potentiam, Blandam, Grumentum,& Lucaniae caput Päteliam. Atque haec quidem Strabo , & Ptolemaeus. neque uero Ion ge aliter Plinius'. A Silaro , inquit, ager Lucanus incipit, oppida Paeftum, Graece Pofidonia, finus Paeftanus, op¬ pidum Helia , quae nunc Velia , promontorium Palinurû, flumen Melphes,oppidum Buxentum, Laus amnis . Idem mediterraneos Lucanorum nominat Afinates, Bantinos, Eburinos, Grumentinos, Potentinos, Sontinos , Siri- nos , Tergilanos , Vrfentinos , Volcentanos , quibus Nu meftranosiûgi . praeterea Thebas Lucanas interiffe Càto ne audoreprodit , & Pandofiam Theopompo . Ceterum Lucani Putelio , & Papirio cos. qui fuit annus ab ortu ur bis cd xxv 11, cum ad eam diem nihil rei cum populo R. habuiffent, in fidem uenerunt, arma, uirosq. ad bellum pollicentes . fdere ergo in amicitiam accepti . quod cû eodem anno rupiffent, fadum eft, ut anno cdxxxvi Apulia perdomita in eos fit perredû, unde, ut ait Liuius, repentino aduentu Q__Aemiliiconfulis Nerulum ui ca¬ ptum . Poft autem cum anno c d l v oratores Lucanorum ad confules L.Cornelium, Cn. Fuluium ueniffent, queftum, quiaconditionibus fe perlicere nequiuerint ad fo¬ cietatem annorum , Samnites infefto exercitu ingreffos fines fuos uaftare , belloq. ad bellum cogère . iidemq. ad- derent.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE a n t i q_v O I V R I derent, fibi fatis , fuperq. erratum quondam . nunc ita obftinatos animos effe , ut omnia ferre , acpati tolerabi- liusducant, quàm ut unquam poftea nomen Romanum uiolent; orarent autem patres,ut & Lucanos in fidem acciperent , & uim , atque iniuriam ab fe Samnitium arce- rent , decreuit fenatus, ut cum Lucano populo fmdus iun geretur. in quo manfiffe uidentur ufque ad annum c d- Lxm,quo cum Samnitibus, & Bruttiis, & Tarentinis tum populi R. hoftibus iundis armis pluribus a Romanis pruliis uidi funt. triumpharunt de iis confules m. Cu- riusanno cd lxii i, C.Fabricius an. cd lxxv, poftero anno C.Iunius Brutus, infequenti Q^ Fabius Gurges, deinceps L. Lentulus , & C. Claudius Canina , & demum anno cdlxxxi Sp. Caruilius , &L. Papirius. quo anno Lncanis, & fociis eorum pacem datam effe facile adducor , ut credam . F,deris tamen conditiones una cum re bus eorum geftis obfcuratae prorfus euanuerunt .

~~DeagroBruttio , Me_Tapio,& Sallentino, & fnde¬ ribus Bruttiorum, Mefïapiorum 3 & Sallen- tinorum. Cap. x î î.~~

Lvcaniam regio attingit ea , quàm Graeci infederunt. ea in très partes diuifa eft, Bruttios , Meffapios , & Sal- lentinos.BruttiiGraecis expulfis occuparunt eam par¬ tem , quae quondam Oenotria: nomen tulit a Lao flumine ufque ad Metapontum oppidum , ficuti Strabo ex Antio- chi fententia tradit . Nam ab antiquis Oenotros , & Ita- los folos uocatos ait, qui Ifthmum habitarent; Ifthmum autem effe , quidquid agrorum inter duos finus include- retur , a Tirrheno mari Hipponiatem, fiue Napi tiuum , a Siculo Scyllaticum» Deinceps occurrit regio quae Ifthmo eft inclufa a Tarento ad Brundifium , quam Meffapiam , &: Iapygiam , & Calabriam , & Sallentinam uariis nomi¬ nibus fignarunt . quanquam alii in duas eam partes diftri buerunt, tefte Strabone, unam, in quaTarentum, quam Calabriam, & Meffapiam ; alteram , in qua Brundifium , quam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours italiae 'liberi. 51 quamSallentinos, fiueultimam Iapygiam appellafunt. Bruttios narrât Diodorus M . Popillio Laenate , & Cn. Manlio Imperioffo cos. anno urbis ccc xc v, primum in his regionibus apparuiffe, homines agreftes, & fugiti- uos , atque propterea domeftica eorum locorum lingua Bruttios appellatos. occupaffe autem eos Terînam, Hip- ponem , Thurios, aliaq. oppida complura, ac reip. genus ab aliis feparatum inftituiffe . Crotonem quidem etiam Graecis a Bruttiis effe ademptum inuenio in Liuiana hifto ria , in qua eadem Rhegini , qui Bruttii erant , Graeci ap- pellantur. Quodfîueros Bruttiorû fines afsîgnauimus, profedo uere etiam traditum eft , maritima eorum fuiffe Tempfam , Terinam , Metaurum fluuium , Scylaeum promontorium , Rhegium , Leucopetram , Herculeum promontorium , Alecem flumen Rhegînorum agrum diri- mens a Locrenfi , Locros , Caulonem , Scyllacium , Laci- nium, Crotonem, Sybarim,Thurias,Lagarîam, Acirim, & Sirim flumina, poftrema Metapontum. intus Numi- ftrum,Confentiam,Hipponem,Heracleam, quae& Si- ris uocata, S. , ut placet Straboni, Pandofiam . Nam in al tera regione flumen fuit Galefus , Tarentum, Gallipolis,. Iapygium promontorium,in quo Leuca,Hydruntum,& Brundifium» Qua de regione ita uideo fcripfiffe Plinium: Latitudo peninfulaeaTarento Brundifium terreno itine- nere xxxii millia paffuum patet, multaq.breuius a por ta Safina . oppida per continentem a Tarento Vria , Mef- fapia, Aletium . in ora uero, Senonum Gallipolis,quae nûc eft Anxa,Lxn millia paffuum a Tarento. inde xxxii millia paffuum promontorium, quod Acram Iapygîam uoeant. ab eo Bafta oppidum , & Hydruntû . qua inGrae ciam breuifsimus tranfitus . ab Hydrunte Soletum , dein Fratuertium , portusTarentînus , ftatio militum , Lupia, Ealefium , Câlium , Brundifium , l millia paffuum ab Hydrunte . Hisaddemediterranea Manduriam, Rhudi- as, Vxentum,&Neritum. Vretum funt qui idem effe pu tent cum Vria, Aletium cum Lupiis. Plinius quidquid effet a Locris ufque ad Tarentum Magnam Graeciam uocitatam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D.B A N T I CtV O I V R E .çitatam fcripfit. Ae qui res quidem cum his populis geftas memoriae mandant, ex ueteribys extat nemo quan- .tum autem exiis . qua. habemus , monumeutis colligi fu- ipicione poteft , cum Tarenrinis ante bellum , quàm cum ceteris, eft iuitû , anno urbis c^txxn , çum illi claffem Romanam diripuiffent, & legatos Romanorum, qui ea de re mifsi fuerant queftum , contumeliis affeciffent. Bel lum autem , cum Pyrrhi Epirotarum régis, 8c Bruttio- rum , ac Lucanorum, & Sammtum focietate opes fuas fir maffentjindecimum ufque annum eft protradum, Sp* Caruilio, L. Papirio cos. quo anno Tarento a. Romanis capto Tarenrinis pax , & libertas eft conceffa . Triumpha runtdeTarentiniSj&Bruttiis C. Fabricius conful anno cd lxxv, de Bruttiis C.Iunius anno cdlxxvi, Q__Fa- bius Gurges anno cdlxxvi i,triénio poft C.Claudius, de utrifque Sp. Caruilius, & L. Papirius anno cdi xxxi» quemadmodum a me pluribus uerbis in faftorum-confu-. larium commentariis eft demonftratum . Bruttiis Hippo nem effe adempt um Strabo, Crotonem Liuius , Tarenti- nos fvderatos effe dimiffos Zonaras memoriae prodiderunt. In numerum autem fderàtorum Bruttios quoque exiftimo referédos. fiquidem de ambobus ita apud Liuiû loquitur-Minio Antiochi régis legatus.-Quid magis Smyr ___ei , Lampfaceniq. Graeci funt, quàm Rhegini, & Taren- tini , a quibus ftipendium , a quibus naues, ex fndere exi-. gitis ? cui refpondit P.Sulpicius imperator : Ab Rheginis, & Tarenrinis, ex quo in noftram uenerunt poteftate uno, & perpetuo tenore iuris femper ufurpato , nunquâ intermiffo, quae ex fdere debent exigimus. -Cum Heraclea uero Pyrrhi bello fdus aequifsimumidû effe fcripfit Cir cero in oratione pro Balbo, ad quam Heracleam pulfos a Pyrrho fuiffe Romanos legimus. quibus ex uerbis forma f data fatis, ut puto, perfpicue perfpici poteft . Sallentinis autem anno cd lxxxvi M.Atilio Regulo, L. luîioLibone confulibus arma primum funt illata. Zo¬ naras Calabriae bellum indidum feribit. cumeriminida- rent , quôd Pyrrhum regem recepiffent , & fociorum fuorum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 5_J fuorum agros populabundi iniffen t, re autem uera quôd Brundifinam fibi urbem adiungere cuperent propter portus oportunitatem. inde enim in lllyricum, SiGrae- ciam facile traiici poterat , quôd eodem uento & folue¬ re, & redire liceret . Eutropius his item confulibus bel¬ lum cum Sallentinis fufceptum feribit, captosq. effe cum ciuitate fimul Brundifinos . idem ett in Flori hiftoria. Am bos autem confules de Sallentinis triumphaffe tabulae Ca pitolina: demonftrant . Cum Sallentinis porro fimul etiâ Meffapios effe domitos indicant aperte triumphi confulum D. Iunii Perae , & N. Fabii Pidoris , infequenti anno de Sallentinis, 8c Meffapiis adi. quos eofdem, in iis, quas commemorauimus, tabulis deferiptos uidemus -Nec de his aliud quidquam comperti habemus .

~~De agro _, & fderibus Apulorum. Cap. xiii.~~

P o s t Sallentinos ApuliaBrundifioadamnemFiternum agrum tenuerunt . Et horum autem duo apud ueteresge nera fuiffe inuenio , unum , quos Peucetios , 8c Iapygas , & Pediculos uoearunt, alterum , quos Daunios , & Mef- fapygas. Peucetiorum ad mare fuerunt Egnatia,Barium, Aufidus amnis. Dauniorum Salapia, Sipus , Apenefte, Garganus mons , Hyrium , inde Fiternus . illorum medi- terranea Venufia, Caelia , horû Teanum cognomine Apu lum , Luceria, Vibarnum, Arpi,Camifium. Quod cum teftimonio Ptolemaei certum habemus , tum uero etiam Plinii , cuius placet , illuftrandi huius ftudii gratia , eius quoque hac de regione uerba recitare : Brundifio,inquit, conterminus Pediculorum ager. quorum oppida Rhu- dia, Egnatia, Barion. amnes Padius, Aufidus exHirpi- nis montibus Canufium praefluens. hinc Apulia Daunio¬ rum . in qua oppidum Salapia. Sipontû,Vria, amnis Cer- balus Dauniorum finis , portus Agafus , promontorium montis Gargani, portus Garnae, lacus Pantanus , flumen portuofum Frento, Teanum Apulorum , itemq. Larin û, I Cliter-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A_N T I Q_V O IVRE Cliternia , Tifernus amnis . inde regio Frentana. ita Apu lorum gênera tria,Teani a duce Gares, Lucani fubadi.a Galchante , quae loca nunc tenent Atinates . Dauniorum praeter fupra didacoloniae Luceria , Venufia, oppida Ca nufium, Arpi. Haec ille. Adiicit Strabo q ui finum ad mon tem Garganum accolèrent , proprio nomine Apulos appellatos. Sed de Apulorum agro fatis. nunc de fnderi¬ bus. Apuli,quod extat in annalibus Liuii, annourbis c d x x v 1 1 amicitiam petentes eodem , quo Lucani , fs¬ dere in amicitiam funt fufcepti . bellum autem poft trien nium commouerunt C. Sulpicio , Q_. Aulio confulibus . Itaque fequenti anno Q^ Fabius Maximus conful in Apu liam progreffus, maximas inde praedas egit. deinde Qj Publilius biennio poft ad peragrandam Apuiiam profe¬ dus aliquot expeditïone una populos aut ui fubegit , aut conditionibus in focietatem accepit. L. Papirius Curfor, collega eius , Luceriam , quam Samnites tenebant,pref- fit . biennio poft Teanenfes , & Canufini populationibus fefsi obfidibus L. Plautio confuli datis in deditionem uenerunt. Diodorus tum regionem omnem Dauniorum Apulorum populatam , & Canufinos in fidem acceptos feribit . Inclinatis, ut placet Liuio , in Apulia rébus Tea¬ nenfes quoque Apuli ad nouos confules C. Iunium Bubul cum , Q_. Aemilium Barbulam fdus petitum uenerunt. Pacis per omnem Apuiiam praeftandae populo Ro. audo¬ res ,id audader fpondendo, impetrauerunt, ut fdus da retur, neque ut aequo tamen fdere, fed ut in ditionepo puliR. effent. Apulia perdomita(nam Ferento quoque ualido oppido Iunius potitus erat ) in Lucanos perredû . nec de Apuliae rébus quidquam aliud fcriptû inuenimus. Addit Diodorus fequentes confules , Sp. Nautium, & M. Popillium Ferentum urbem Apuliae uicepiffe. qui uero Nuceriam Alphaternam colebant a Romana focietate ad Samnites defeciffe, anno uero cdx lviii L. Poftu- mium , Ti. Minucium confules addudis in Iapygiam legionibus Siluium oppidum obfidione cum hominum am¬ plius quinque millibus in poteftatem redegiffe . Quibus ex

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE' t F B E R I. $4 ex rébus quid aliud colligitur, quàm Apulos alios aliis cô ditionibus ad focietatem Romanorum effe addudos? quarum monumenta certa in litteris nulla extant .

~~De agro, & federe Frentanorum. Cap. xiiii,~~

P o s T flumen Fiternum , quod Apulis obiici diximus , fe¬ quuntur ad mare Frentani , ufque ad Aternum amnem , a quo inde Picentes funt .adeo ut inter Apulos, & Picen- tes nulli alii populi fintinteriedi, quàm Frentani. Hoc & Mêla oftédit, qui hos populos ita enumerat, ut poft Dau nios continenter Frentanos collocet , poft Frentanos Pi¬ centes , et Plinius, qui ita feribit : Flumen portuofum Fre to , Teanum Apulorum , itemq. Larinum , Cliternia, Ti- fernus amnis. inde regio Frentana. et alio loco : In ora Frentanorum a Tiferno flumen Trinium portuofum. op¬ pida Iftonium, Buca, Ortona, Aternus amnis . intus An- xatini , cognomine Frentani , Carentini Supernates , & Infernates , Lanuenfes . Strabo quoque Aternum Picenti bus effe finifsimum feribit. Ptolemaeus item Frentano¬ rum maritima numerat Bucam , & Hiftonium , mediter- raneauero Anxanum,& Larinum, unde inquit Caefar,bel lo ciuili fe Corfinio per fines Marrucinorum , Frentano¬ rum Larinatium in Apuiiam contendiffe . Pari modo Stra bo citra Aternum collocat Ortonem Frentanorum naua¬ le , & Bucam item Frentanorum , quam Teano Apulo ait effe proximam . Maneat ergo hoc , inter Apulos, & Picen ' tes folos fuiffe Frentanos. de quorû fideribus uix quid feribam habeo. Illud enim tantummodo extat apud Li¬ uium , Q__, Aulium confulem anno cd xxxiiii uno fecundo prelio cum Frentanis debellaffe . anno uero cdxlviii Frentanos Aequorum clade commotos lega tos Romam de pace, & amicitia mififfe , iisq. f petentibus datum effe . unde poft Pyrrhibello Frentani , ut focii Romanis affuerunt. fiquidem eo bello Frentanae tur mae praefedus egregie fe gefsiffe commemoratur a Floro, I z &

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.VO IVRE & bello Gallico Cifalpino inter cetera Italicorum auxi¬~~

~~lia, etiam Frentanorum a Polybionumerantur. .~~

De agro Piceno , & federibus Picentum . Cap. xv. Vltimi tum Italiae erant Picentes, qui deinceps oram tenebantab Aternoamnead Aefim.inqua oppida ueterum feriptorum teftimonio celebrata funt, Caftrum , Cu pramaritima,Truentum ,Numana, Ancona. intus ue¬ ro Traiana , urbs Saluia , Septempeda , Cupra montana , Firmum,& Afculum utrunque cognominePicenum, Ha dria,unde Matrinus amnis, Auximum, Tignium, Pnae- Uentia . Plinius Praetutianam regionem modo cum Pice¬ no coniundam, modoab eofeparatam fîgnificat, cum de Piceno ita loquitur: Picentes tenuere ab Aternoam- ne, ubi nunc ager Hadrianus,& Hadria colonia a mari fe¬ ptem millia paffuum , flumen Vomanum, ager Praetutia- nus,Palmenfisque, item Caftrum nouum, flumen Bati- num , Truentum cum amne . Flumina Albulates , Suinû , Heluinum , quo finitur Praetutiana regio,& Picentum in¬ cipit , Cupra oppidum , Caftellum Firmanornm , & fuper id colonia Afculum, intus Nouana, in ora Cluana, Po¬ tentia, Numana, Ancona. intus Auximates, Veragra- ni , Cingulani Cuprenfes cognomine Montani , Falarien fes , Paufulani , Pleninenfes , Ricinenfes , Septempedani, Tollentinates , Triacenfes , Vrbs Saluia , Polie ntini . Ste¬ phanus item Praetutianum agrum non procul ab Hadria locar. unde Annibalem narrât Polybius itemq. Liuius Ha drianum , Praetutianumq. agrum , inde Marfos , & Mar- rucinos , Pelignosq. deuaftaffe . Praetutianis oppida Be- retram , & Interamnam afsignat Ptolemaeus . Inuenio praeterea apud Straboné,Picentes agrum habitaffe a mon tibus ufque ad mare in longitudinem , quàm latitudinem ampliorem : latitudinem autem a montibus ad mare in¬ teruallis fuiffe difparibus , longitudinem uero cétum mil liumpaffuum. Iam uero cum Picentibus anno cdliii T.Manlio

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE - t I B t R I. 55 T- MânliO Torquato, M. Fuluio Paetinocos. fedus pri¬ mum idum effe apudLiuium feriptum eft his uerbis: Ro- mxterrorem praebuit fama Gallicitumultus ad bellum Etrufeum adiedi . et minus cundanter ftdus ictum cum Picenti populo eft.etpaullo poft : Cum Etrufcum bellum fegnius opinione efset, alterius belli fama Picentium nouorum fociorum indicio exorta eft; Samnites arma,& rebellionem fpedare , fèq. ab eis folicitatos efse . Picenti- bus gratiae ada. . Manfîfse autem eos in hoc f,dere ufque ad annum urbisci. lxxxiiii inde licet fufpicari, quôd eo demum anno Q^. Ogulnio Gallo , C. Fabio Pidore cô fulibus Picentes bellum commouifse,& ab infequentibus cos. P. Sempronio , Ap. Claudio uidos efse , tradidit Eu tropius.Quo de bello non eft alienum Orofiiuerba,quan do Liuianapulcherrimaamifimus, recitare. Sempronius conful , inquit, aduerfus Picentes duxit exercitum. etcû direde intra iadum teli utraque acies conftitiffet, re¬ pente ita cum horrendofragore terra tremuit , ut ftupo- re miraculi utrunque pauefadum agmen hebefeeret . diu attoniti utrique populi haefitauere . praeiudicata incpti confeientia tandem procurfu concito iniere certamen . Romani , qui admodum pauci eo prlio remanferunt, ui cerunt. Idem autem in Flori eft feriptum hiftoria. Do- miti funt , inquit , poft Tarentinos Picentes , & caput gé tis Afculum Sempronio duce . qui tremente inter pr campo Tellurem deam promiffa aedeplacauit . His etiam uidis pacem hoc tempore datam effe inuenio in epitoma Liuianorum . uerum quibus conditionibus, amifsis prae¬ fertim prifeis annalium monumentis,parum compertum habeo . agris autem multatos eos , inde facile coniici po¬ teft , quôd C.Flaminius tribunus pl. anno dxxv legem tulit , quod extat apud Ciceronem in Catonê , de agro Pi ceno uiritim diuidendo , & quôd Firmum, & Hadriam in eorum agrum colonos tum Romani deduxerint . Hic au¬ tem ager fortaffe ille fuit, unde dimoti Picentes illi ferun tur,qui a Romanis in Campaniam, quae eft inter Sarnum, &

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q.V O IVRE &SiIarim, funttradudi, ac Picentini, tefte Strabone, poftea , ut fupra diximus , appellati .~~

De agro GallicOj& Galîis Senonibus. Cap. xvi. rat ergo , ut dixi , non Picentum folum, fed etiam Ita- licorum terminus Aefis . ultraAefim enim tenueruntGal li Senones , ut opinor , ufque ad Rubiconem . Hanc regio hem , ut ex Catonis , 8. Pliniiperfpici monumétis poteft, primi col uere Liburni,&SicuIi, quosexpulere Vmbri, quos Etrufci . Poft Senones ex tranfalpina profedi Gal¬ lia in his locis , Tufcis exadis,confederunt. quodintellexit libro quinto Liuius , cum dixit , Senones recentifsimos omnium Gallorum, qui in Italiam tranfcenderint, abVtentead Aefim fines habuiffe. Quo loco Vtentem aut eundem effe amnem cum Rubicone debemus accipe¬ re , aut certe non longe a Rubicone flumen fuiffe . Itaque haec regio ab iis Senegallia, Catone tefte, eft appellata. in qua haec oppida floruerunt , Sena , Fanum Fortunae , Pi faurum , 8c Ariminum , flumina uero Metaurum , Cruftu mium ,& Ariminum . Hifunt, qui ut feriptum eft apud Polybium,unacum Geffatis Galîis finitimis, Romam quondam praeter Capitolium captamincenderût, atque terroris femper, ubi mouerunt, (mouerunt autem faepif- fime) populo R. tantum intulerunt, ut in Iege de uacatione militiae , quae fenibus , & facerdotibus permittebatur, illud aferiberetur, nififitumultus Gallicus excite- tur . cuius rei Appianus libro fecundo , & Plutarchus in Camillo meminerunt. Qui quanquam a Romanis Iongi¬ us , quàm Picentes aberant, tamen ante in ditionem, quàm Picentes,uenerunt cum manentibus in antiquo ft dere Picentibus ultro populo R.armafa*piusintuliflent. Nam cum anno ecc lxiii fufis ad Aliam amnem Roma nis urbem ipfam primo impetu cepiffent, atque indeâ M. Camillo didatore exadi , atque occidione occifi ef¬ fent,

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. $~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I O^V O I Y R ï la confule ad lacum Vadimonis in Etruria fuperati, nïx domum iucolumes reuerterunt . Atque haec quidem hoc modo Polybius . Nam Florus non Boios , fed Senones ad Vadimonem deletos prodit , his uerbis : Pof. aliquot an¬ nos omnes reliquias Senonum ad lacum Vadimonis Do¬ labella deleuit . ne quis extaret in ea gente, qui incenfam a fe Romam gloriaretur . Pulfos autem ex agris Senones , & ciues Romanos eô effe tranflatos multis mihiargumé tis , ac conieduris eftperfuafum . primû quôd uideo Ca¬ tonem , ut feriptum eft apud Plinium , memoriae prodi- di(fe,in hoctradu Senones, qui Romam incenderant, funditus interiiffe ; deinde,quôd colonias duas in eorum agro a Romanis collocatas intueor , Senam quidem pulfis ftatim Galîis, ut ait Polybius, Ariminum uero anno cdlxxxvP. Sépronio,& Ap. Claudio cos. Hue accedit, quôd rogante Caio, de quo dixi, Flaminio tribuno pl. an no d x xi latum eft ad plebem de agro Gallico eis Arimi¬ num diuidendo . Nam quid dicam, ut inde haec regio To- gata Gallia nominata fit , nimirum a togae ufu , qui ciuiû Romanorum fuit praecipuus ? quod poft,ubi de Gallia citeriore differam, ueterum audoritate, ac teftimonio pla num faciam . Cum autem hanc regionem Romani reli- quoiuri Italiae adiunxiffent, placuit, ut Italia, quae eo ufque Aefi flumine fepta fuerat, ufque ad Rubiconem pro duceretur, id quod ex Strabone cognofci facile poteft. qui ante Aefim, poft Rubiconem Italiae terminos fuiffe memoriae prodidit. Quin etiam poft omni prorfus Gal¬ lia: , Gallorumq. nomine extindo eandem propter affinitatem effe Vmbriae attributam facile crediderim. fiqui¬ dem uideo Strabonem Vmbriam Aefi ,& Rubicone fluminibus , Ancone, & Arimino oppidis terminaffe, atque in ea Ariminum , Senam , Fanum , & Metaurum, quae Se¬ nonum ante ad mare fuerant, numeraffe. & Valerium Af*- drubalem a Nerone,& Salinatore in Vmbria interfedum tradere, quos ad Senam, & Metaurum pugnaffe inter om nes confiât. Quae autem iis, qui in his collocati funt fedibus, praecipuae fderum côditiones fint datae, nondum affequi

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. $7 affequi potui . quid enim fuperioris eft aetatis , quod affir mari pofsit de iis, de quibus nulla monumenta feripto¬ rum Ioquuntur.

De agro j & f.deribus Vmbrorum. Cap. xvii. Pjactenvs eos populos perfecuti fumus , qui oram Ita liae infederunt , ac fiue Tufcum , fiue Siculum , fiue Ioniû, fiue Adriaticum mare attigerunt. reliquum eft , ut dein¬ ceps difputationem ad eos exponendos , qui mediterra- nea Italiae tenuerint , conferamus . primi autem citra Ru biconem fuerunt Vmbri. quos cum Sempronius a fontibus Tiberis ufque ad Narem flumen perducit , antiquio- rum uidetur habere rationem temporum, rum Strabo ib Ariminoad Ocriculos, recentiorum, quibus ager Galli- cus Vmbriae eft, ut diximus, attributus. Horumergo oppida fuiffe feruntur Ocriculi, I .rolum, Nequinum, fiue Narnia, Meuarrïa , Foru-n Flaminiuin , Fulginum , Nuceria , Interamna , Spoletium , Aefium , Camarinum, Ameria, Tuder, Ifpeîlum , Vrbinum , Arna, Sentinum , Safsina.quodueterumStrabom'SjPlinii, Ptolemaei, Si- lii teftimonio confirmare non puto efle neceffe . Vmbros primum populi Romani focîos a Liuio inuenio dici anno cdxxxiiii, dum comparans Alexandri Magni uires c fi uiribus populi R. omnem Campaniam cum Vmbria pro Romanis aduerfus Alexandrum pugnaturam fuiffe ait . Ceterum hi primi annos poft nouem bello fe Romano im plicuerunt , tum cum Q_. Fabius Maximus conful iterum Etrufcorum exercitum mfecutus trans Ciminiam filuam penetrauit. Cum Camertibus amicitia eft inita. reliqui fufi potius , quàm caefi . neque enim cäptam acriter tôle rarunt pugnam. poft autem cum iidem repente defecif*- fent , prålio ab eodem in tertio confulatu deuidi , fe dediderunt.Ocriculani fponfione in amicitiam accepti. Poft autem cumNequinatibus quoque, & cum Safsinati- bus pugnatum eft . cum Nequinatibusanno cdliii ab K Q^Ap-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V O IVRE Qj Appuleio confule , qui Nequinum oppidum circum- fedit , & fequenti anno a M. Fuluio Paetino , qui illud ce¬ pit . colonia eô apopulo R. deduda,ac Narnia a Nare flu mine appellata . cum Safsinatibus auté an. c d l x xx v i i. quod&epitomaeLiuianae teftantur, &triumphi confulum Capitolini , D. Iunii Perae, & N. Fabii Pidoris. Quae autem focietatis ftdera acceperint , eapoft ufque ad ex¬ tremum perpetuo tenoreufurparunt. quae tamen eafue- .rint, parum explicatum eft. illud minime dubium, non eadem omnibus fmdera efle conceffa.

~~De agro Sabino- & fideribus Sabinorum. Cap. xviii.~~

D e î N d e fequuntur Sabini inter Vmbros ab occidente , .& Latinos ab oriente fiti . Etenim quidquid agri inter Na rem , & Anienem flumina contineretur,id totum Sabino rum fuiffe quibufdam e ueteribus uideo placufffe. Strabo eos anguftum agrum illum quidem mcoluiffe feribit , fed in longitudinem porredum a Tiberi fluuio , & Nomento oppido per cétum uiginti quinque millia paffuum ufque adVeftinos» Quem agrum tradit Dionyfius libro pri¬ mo ex fententia Catonis xxxv millia paffuum a mari A-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 58 num , Interocream , Reate, Cutilias, Forulos, Cures, Treburam , Eretum , Plinius Amiterninos, Curenfes,Fo rum Decii,JForum nouum. Fîdenates, Interamnates;, Nurfinos , Nomentanos, Reatinos , Trebulanos, qui co gnominentur Mutufcaei , & quiSuffenates , Tiburtes , Ta rinates . quo de agro Silius libro odauo , ubi de Nerone Sabino ait, ita: Hune Amiterna cohors , & Bactris nomina ducens Cafperula , hune Foruli , magnae Reate dicatum Caelicolum matri , nec non habitatapruinis Nurfia , & Tetrica comitantur rupe cohortes. Hoc etiam terrarum in fpatio fuerût Cruftumerium, Cae- nina , Antemnae , & Collatia , quae una cum Nomento, & Fidenis aliquando ad Latinos referuntur . unde illud extitit apud Virgilium de Albanis regibus . Hi tibi Nomentum , & Gabios , urbemq. Fidenam . Hi Collatinas imponent montibus arces . et Liuius de Prifcis Latinis feribens , capta a Prifco rege ait Nomentum, & Cruftumerium. His adde Regillum op pidum , unde Claudii Romam commigrarunt. Trebulae Mutufcae, unde Trebulani Mutufcaei apud Plinium, me¬ minit obfequens , Suffenae Dionyfius. Agro Sabino cogni to, dicendum eft de federibus eorum. Vt autem Sabini cum Romanis primi armorumeontentionedecertarunt, fie primi etiam fe cum iis fdere obftrinxerunt. Nam Cruftumerium, Antemnae, & Caeninain regione Sabino rum fuerunt , fed bellum feorfum a reliquis Sabinis, quo¬ rum principes Curenfes , & rex eorum T. Tatius fuit, Ro muloregi fecerunt, ut raptas répétèrent uirgines, &acceptam in urbe per fpeciem amicitiae ulcifeerentur iniu¬ riam . Narrât Plutarchus Romulo Sabinos ad focietatem uoeante Acronem Caeninenfium regem, reliquis cundan tibus arma mouiffe : eo uido Antemnates , & Cruftume- rinos , dum alii fe compararent, fada confpiratione, ad¬ uerfus Romanos exercitum ad duxiffe. quos cum reliqui Sabini fufos, fuperatosq. molefte ferrent, T.Tatium Cu- renfîum regem imperatorem delegiffe. Atque hos quidé K z poftea

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.V0 IVRE poftea reconciliatis inter pugnandumanimis, ac f_ed_- reido, in amicitiam, & in ciuitatem a Romulo effe fufce ptos côftat. Tullus inde Hoftilius cum Sabinis bellum fu fcepit, cum utrinque iniuriae fadae, ac res nequicquam effent repetitae. Qui haud parum memores,fuarum uiriii partem Romam ab T. Tatio rege fuiffe tranflatam, ad Veientes cum confugiffent , ad filuam Malitiofam acie congrefsi profligantur . id quod prodidit memoriae T. Li uius . Deinde eo fdem ab Anco Marcio rege , cum a popu lationibus bellum exortû effet , uidos tradit Dionyfius . L. etiam Tarquinium Prifcum regem urbem muro lapi- deocircumdareparantem bellum Sabinumauocauitrcû ea adeo fubita res fuiffet, ut prius Anienem tranfirent, quàm obuiam ire , ac prohibere exercitus Romanus pof¬ fet. iis trans Anienem fugatis rex in agrum populabun- dus incurfat . iterumq. ibi fufi , perditis iam prope rébus pacem petiere . Collatia , & quidquid circa Collatiam a- gri erat , Sabinis ademptum . Collatiui dediti funt. Sic Li uius , Dionyfius autem nullo Collatiae uerbo fado Sabi¬ nos fex annorum inducias impetraffeait. poft autem in eos iterum effe bellatum,ac fînguîos populos oppidorum deditione fada, fdere eodem , quo Etrufcos , a rege in amicitiam & focietatem effe afcitos . quin etiam eofdem Tarquinio Superbo régnante multis prliis deuidis lega tisdepacemifsistributum inpofterum padis, eam im- petrauiffe . Animaduerto etiam anno poft reges exados quinto M. Valerio , P. Poftumio cos. Sabinos aliquot,cû Romanas opes bello Etrufco Porfena; accifasrati, in a- grum R. impetum fecifl'ent,acie pulfos,uidosq. effe. con fulum utrunque triumphaffe . Poftero certe anno , P. Va¬ lerio quartum, T. Lucretio cos. iidemfoluta effe f ra, quae cum Superbo rege poftremum percufferant, arbi trati , quôd ille exadus imperio effet , communi confenfu,habito omnium ciuitatum concilio bellû grauiùs intu lerunt . cumq. a Sex. Tarquinio Superbi filio impulfî Fide nas , & Cameriam a Romanis abalienaffent, iterum a Ro manis funt caefi . confules ambo triumpharunr. Fidenis in

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I TA L I Aï ll.SR ï. 19 in auc-ôres defedionis animaduerfum . agef âd.mptus _ atque iis , qui in prelium mifsi funr, datus . Tertio anno item in Sabinos dimicatum . Agrippa Menenius cos. triû phans, P. Poftumius, quôdminus profpere rem gefsif- fet , primus ouans urbem ingreffus eft. quarto anno Sp. Cafsius cos. cum iis non longe a Curibus congreffus ad x millia , & treçentos caecidit , ad tria millia cepit. qua cla¬ de compulfî ad confulem, atque inde ad fenatum legatos de pace miferunt. quam non nifi frumento, & ftipendio in mi]ites,& decem agri iugeribus datis impetrarepotue runt . Opiter autem Virginius exercitu ad Cameriam ad- dudoreceptameuertit, defedionis audoribus interfe¬ dis, & reliquis uenundatis . Dionyfius eos Ap. item Clau dio, & P. Seruilio cos. cum mouiffent, uidos prodit. & fequenti anno A. Virginio , T. Vetufio cos. cum fe cum Aequis , & Volfcis iunxiffent, a m. Valerio Maximo di¬ datore effe fubados . P. inde Valerio , C. Nautio cos. motus eorum quidam , fedparum memorabiles fuerunt. quin etiâ aliquot poft annos L. Valerio, Ti. Aemilio cos. cum iis pugnatum eft . Numicio autem, & Virginio cos. cum ad portas urbis populantesinceffiffent, plus cladiû, quàmintulerant, acceperunt. et cum P. Quindio, Q^ Seruilio cos. Cruftuminos campos citato agmine tranfgrefsi,caedes, & incendium circa Anienem flumen feciffent, porta prope Collina, mnibusq. pulfi ingentes tamen praedas hominum , pecorumq. egere . quos Serui¬ lius cos. infefto exercitu infecutus,cum ipfum agmen adi pifci locis aequis nequiret , populationem adeo effufe fe¬ cit, ut nihil bello intadumrelinqueret, multipliciq. ca¬ pta praeda rediret . poft autem cum anno c c c 1 1 1 in agrû R. cum Aequis incurfaffent , fèquentibus cos. M. Hora- tio , & P. Valerio pnas dederunt . neque eos poftea mo uiffe inuenïo , nifi anno ccc l xxii i , quo accifas pror¬ fus eorum opes effe a m. Curio Dentato cos. praeter ceteros memoriae prodidit Florus ; cum ita fcripfit : Popu¬ lus R. a Latinis aggreffus eft gentem Sabinorum , qui im- memores fada: fub T. Tatio affinitatis., quodam contar gio

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ; D E A N T I Q_V O IVRE gio belli fe Latinis adiunxerant . fed Curio Dentato con fuie omnem eum tradum , qua Nar ambit , fontesq. Ve- lini, Adriatico tenus mari, igné, ferroq. uaftauit. qua uidoria tantum hominû m, tantum agrorum redadum in poteftatem,ut in utro plus effet, ne ipfe quidem exiftimare poffet, qui uicerat . Velleius addit, eodem anno Sabi¬ nis fine fuffragio ciuitatem datam , poft autem Sempro¬ nio , Claudioq. cos. fuffragium etiam effe permiffum . et Cicero cum Balbum de ciuitate , quae in dubium uocaba- tur,defenderet,uniuerfas faepe gentes, ut Sabinorum, & Hernicorum , in ciuitatem effe afcitas dixit . Itaque Li uius bello Punico fecûdo inter alios focios populi R. qui milites fint polliciti , Nurfinos numerat, Reatinos, 8c A- miterninos , Sabinumq. agrum omnem .Bello certe Mar fico pro Romanis contra Italicos, ciuitatis iura poftu- lantes, fteterunt.

De agro , & fXderibus Veftinorum , Marru- cinorum3 Marforum , & Pelignorum . Cap. xix. Deinceps fequuntur populi quattuor, ut non admo¬ dum latis , fie nec fatis certis finibus ab antiquis circum- feripti , Veftini , Marrucini , Marfi , & Peligni . Illud ta¬ men dubitationem non habet, hos populos inter Picen¬ tes, Frentanos, Sabinos, Latinos, & Samnites medios confediffe. quod etfi ad iura Italiae demonftranda fatis ua 1ère deberet , adiungam tamen , quid & ipfe de fingulorû fitu ex ueterum monumentis in mentem ueniat fufpicari, ne quem locum patiar huius artis fine lumine aïiquo uel oieritatis , uel probabilis coniedurae iacere . Veftinos opi nor Sabinis adhaefiffe . Me uero in hanc fententiam ratio¬ nes multae adducunt. primum quôd Strabo Sabinos uf¬ que ad Veftinorum regionem perducit : deinde quôd Si¬ lius Fifcellum montem inter Veftinos ponit, unde Na¬ rem amnem Sabinorum in Velinum influere lacum Pli¬ nius feribit . Valet etiam apud meplurinmm, quôd Ami- ternum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 40 ternum oppidum modo in Sabinis numerari inuenio,mo do in Veftinis. quin etiam aliquid ad hanc quaeftionem ar bitrorpertinere, quôd Aternus amnis, tefte Strabone, Veft.nimi agrum a Marrucino fecreuerit. manaffeenim iri Adriaticum eum ait ex Amiternino,ac per Veftinos ad dextra Marrucinis relidis ponte traiedû effe. Quibus au doritatibus mihi perfuafum eft, Veftinos fere ab oriente Aternum flumen habuiffe cum Marrucinis , & fortaffe e- tiam initia Liris , qui in Tyrrhenum influit , cuius ex Ve- ftino agro originem Strabo duxit, ab occidente Sabinos, a Septentrione Picentes. ufque adeo, ut qui Veftinos cû Campanis coniungant, Vefcinorum , qui populi Campa ni_efunt,nominis fimilitudine dudos putem errare,quod nomen ubiqueinLiuianisannalibus effe inuenio depra- uatum. quorum errorem fi nulla alia audoritas côargue- ret , ipfa , quae dicuntur Veftinorum fuiffe , oppida certe conuincerent, Pinna, Auia, Amiternum, & Angulum apudPtolemaeum, Angulani, Pinnenfes, & Peltuinates apud Plinium . quorum his uerfibus meminit item Silius: Haud illo leuior bellis Veftina iuuentus. Agmina denfauit uenatu dura ferarum , Q^uae Fifcelle tuas arces , Pinnamq. uirentem, Pafcuaq, haud tarde redeuntia tondet Auellae . Veftinos autem eis Aternum fequuntur Marrucini, quo¬ rum caput conftanti omnium teftimonio Teate fuiffe fer tur. ex quo apparet, Marrucinos Ftentanis non admo¬ dum procul a mari fuiffe fubiedos . Marrucinos porro fu praPelignos fuiffe, cum aperte tradit Strabo, tum indi¬ cat non obfcure Caefar , cum ait , fe a Corfinio , quod Pe lignorum eft , per Marrucinos , & Frentanos in Apuiiam perueniffe . Pelignorum autem Corfinium, 8c Sulmonem clarifsima oppida fuiffe Strabone, & Ptolemaeo teftibus notum eft . quae feptem inter fe milliapaffuum abfuiffein Caefaris commentariis uideo effe notatum , ut Pelignos a Frentanis flumine Sangro, quod eft inter A ternum oppi¬ dum, & Ortonem, difcretos,in Strabonis . Sangro autem fufpicor ne terminati fuerint Marrucini , ut ad marepri- mi

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A K T I Q.V O IVRE mi fuerint Frentani, Marrucini fub Frentanis inter Ater¬ num , & Sangrum amnes, fub Marrucinis Peligni iifdem utrinque fluminibus cindi . Nam Marfî fupra fe uidentur habuiffe Veftinos a Septentrione , ab occafu Sabinos , ab oriente Pelignos , a meridié lacum Fucinum , & Aequos populos attigiffe . Eorum oppida obfcura fuerunt, & nul la re memorabili celebrata Aex, & Alfabucelis apud Pto- lemaeum, Milonia , Pleftinia , & Frefilia apud Liuium. Adiiciunt multi Albam , quae propter finium uicinitatem modo fuit Aequorum , modo Marforum ad lacum Fuci¬ num , unde inter Marfosrettulit Plinius Anxatinos, Ati- nates,Fucentes,Lucenfes,Marruuios, &Albenfes. ec de Marfis loquens dixit Silius : Marruuium ueteris celebratum nomine Marri , Vrbibus eft illis caput , interiorq. per udos Alba fedet campos , pomisq. rependet ariftas . Cetera in obfcuro famae , & fine nomine uulgi , Sed numéro caftella ualent . Horum autem populorum uicinitatem oftendit Cicero in Cluentiana , cum dixit, adeffe primû municipes Cluen tii Larinates , deinde uicinos Frentanos , Marrucinos , & pari dignitate Teano Apulo , atque Luceria équités Ro¬ manos :& Liuius, cum ait, Nero nem ex Apulia in Vm- briam ad Senam exercitum per agrum Larinatem, Marru cinum, Frentanum,& Praetutianum duxiffe. etitem, cum feribit, Annibalem ex Campania in Samnium, inde in Pelignos accefsiffe,praeterq. oppidum Sulmonem in Mar rucinos tranfiffe, inde Albenfi agro in Marfos, hinc ad A miteruum, Forulosq. uicum ueniffe . De rébus autem a populo R. cum his populis geftis, quos e xiguos quidem, fed bellicofos tamen fuiffe narrât Strabo , haec a Liuio ac¬ cepimus. Anno cd xxvî 1 1 L. Camillo ,D. Bruto cos. cum fatis per feipfum Samnitium bellum, &defediore- pensLi;canorumfolicitoshaberent patres, accefsit, ut Veftinus populus Samnitibus fefe coniungeret . et quan¬ quam res noua erat, tamen tanta cura patres incefsit, ut pariter eam fufeeptam, negledamq. rimèrent, ne aut impunitas

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 41 impunitas eorum lafciuia , fuperbiaque , aut bello pSnx expetita: metu propinquo, atque iraconcirentfinitimos populos, et erat genus omne abunde bello Samnitibus par, Marfi,Pelignique,& Marrucini, quos, fîVeftinus attingeretur, omnes habendos hoftes. Ita bellum aduer¬ fus Veftinos ex audoritate patrum populus iufsit , idq. Bruto mandatum. abeo inVeftinis multiplex bellum, nec ufquam uario euentu geftum eft . nam 8c peruaftauit agros . & populando , atque urendo teda hoftium, fataq. in aciem inuitos extraxit; &ita prmlio uno accidit Ve¬ ftinorum res,haudquaquam tamen incruento milite fuo, ut nô in caftra folum refugerent hoftes, fed, iam ne uallo quidem,acfofsisfreti,dilaberenturinoppida,fituurbiû, mnnibusq. fedefenfuri. poftremo oppida quoque ui op pugnare adortus, primo Cutinam ardenti ardore militu, aut uulnerum ira fcalis cepit, deinde Cingiliam . utriufque urbis praedam militibus concefsit . Anno inde cd xl v, Q^Fabio, P. Decio confulibus,cum Samnitibnsaciedimicatum. haud magno certamine ho¬ ftes uidi, neque eius pugnae memoria tradita foret, ni Marfî eo primum prèlio cum Romanis certaffent. Secuti Marforum defedionem Peligni eandem fortunam habue runt. poft triennium L. Poftumio,Ti. Minuciocos. Li¬ uius Aequorum nomé prope ad internecionem deletum feribit; exemploq. eorum cladem fuiffe, ut Marrucini, Marfi,Peligni, & Frentani mitterent Romam legatos ora tores pacis petendae, amicitiaeque. iis populis fldus pete tibus datum . Diodorus auté Pelignos armis fubados, & agro multatos narrât . aliis uero, qui amici efle uideban- tur, ciuitatem efse communicatam. Sequentianno Ae¬ quos deletos, cum Marfis, Pelignis, & Marrucinis focie- tateminitam. Atueroanno cdli M.Liuio,&M.Ae- milio cos. cum Veftinis petentibus amicitiam fdus idû eft . eodemq. anno nuntiatum, a Marfis agrum ui teneri, in quem Carfeoli deduda colonia erat. (erat autem in a- gro Aequicolarum ) ea cauffa fecit, ut Marfis arma infer- rentur. M. Aemilius Paullus didator profedus cum exer L citu

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE citu prflio uno eos fudit . compulfîs deinde in urbes mu nitas , Milioniam, Pleftiniam , & Frefiliam intra paucos dies cepit, & parte agri mul ta tis fpdus reftituit. Nec de iis aliudpraeterea quidquam co mpertum habemus .

~~Deagroj ôc frderibus Samnitium. Cap. x x .~~

Restant Samnites populi, quorum regio Samnium ap pellata, in longitudinem plus patens, quàm latitudinem, habuit a feptentrione Frentanos, & Apulos, a meridié Campanos,& Lucanos,ab occafu Aufones cum Pelignis, ab oriente item Apulos cum Lucanis. Populi in his claru- erunt praeter ceteros Pentri ,Caraceni, & omnium ultimi Hirpini . quorum tanta fuit belli gloria , ut feparatim a Samnitibus , quafi ab eorum corpore effent auulfi , nominarentur . unde illud eft apud Liuium, ubi Cannenfem cladé defcripfit, defeciffe ad Prnos in Italia Attellanos , Calatinos , Hirpinos , Samnites praeter Pentros , & apud Appianû , bello Marfîco, Samnites, & Hirpinos arma ad¬ uerfus populum R.tuliffe. Samnitium porro capita,quan tum ego intelligere poffum, fuerunt, Saticula, Caudium, Aefernia, Allifiie, inde minora alia multa, CaIlifae,Ru- frium , Pliftia, Cluuia, Tifernus mons, Aufidena, Cime- tra, Murgantia, Romulea, Ferentinum,Milonia, Aqui- lonia, Amiternum , Duronia , Sepinum , Velia, Palum- binum,TeIefia,Maronea, Pentrorum Bouianum, Cara- cenorum Cominium, Hirpinorum , ut ait Plinius, Be- neuentum, Coffa, 8c Herculaneum. Plinius autem in¬ ter Samnites collocat Bouianum uetus , & alterum cognomine Vndecumanorum, Aufidenates, Aeferninos,Fa gos , Fugulos, Ficolenfes, Sepinates, Treuentinates; de quibus plerifque fie Silius : Affuit & Samnis , nondum uergente fauore Ad Pnnos, fed nec ueteri purgatus ab ira . Qui Batulum , Mucrascj. colunt , Bouiania quiq. Exercent luftra, aut Caudinis faucibus haerent, Et

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 41 Et quos aut Rufrae , aut quos Aefernia, quos ue Obfcura incultis Herdonia mifit ab agris . Bruttius haud difpar , animorumq. una iuuentus Lucanis excita iugis , Hirpinaq. pubes . THirpinos proditum eft a Strabone Samnites fuiffe,qui Lu canis adhaeferint iis, qui mediterraneatenent. Aufidum autem amnem , qui Canufium praefluit , & Dauniam ter¬ minât, ex Hirpinis montibus effe dalatum . retinuifle au tem eos uel extremis temporibus nomen, bellum ipfum Italicum anno urbis dclxii geftum, eft documento, in quo Hirpinorum praecipue egregia opéra celebratur . Fe- rocifsimam autem inter omnes ItalicasSamnitum gen¬ tem fuiffe , ex eo inteiligi poteft, quôd cum eis per annos odoginta quotidianis prope armis eft dimicatum . Quo- circa apud Florum in hune modum feriptum inuenimus : Samnites inuafit populus R. gentem , fi opulentiam quae- ras, aureis ,& argenteis armis difcolore uefte ufque ad ambitum armatum , fi infidiarum fallaciam , faltibus fe¬ re, & montium fraude graffantem, fi rabiem,aefurorem, facratis legibus , humanisq. hoftiis in exitium urbis agitatam, fi pertinaciam , fexies rupto federe, cladibusq. ip fis animofiorem . De his autem pugnis , ac cladibus prae-» cipue haec accepimus . Narrât Liuius M. Fabio , M. Popil liocos. anno poft urbem conditam cccxxxix, Samni-*- tes petentes primum fodere in amicitiam effe acceptos . anno uero cdx, populum R. cum eis bellum inifîe,ut Campanosdediticios fuos aduerfus eorum arma defenderet . pugnatum autem effe a M. Valerio confule in Cam paniaadGaurum montem, ab A. Cornelio collega eius in Samnio ad Saticulam , iterumq. a Valerio ad Sueffula . hoftibus ubique pulfîs , caefisq. biennio poft fdus cum eis effepereuffums Poft autem cum anno cdxxv defeciffent , quia Fregellas Volfcis ademptas in agro fuo po¬ pulus R. coloniam collocaffet, fequentes confules C.PÝ telium , & L. Papirium, indido bello , tria eorum oppi¬ da in poteftatem redegifle, Allifas, Callifas, & Ruffnum, aliumq. praeterea agrum longe, lateq. uaftaffe . Inde a L. L i Papi-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE Papirio didatore fubados pacem periiffe , acpados , ut fingula ueftimenta militibus , 8c ann'uum ftipendium darent, cum ad fenatum , ad quem reiedi erant , ueniffent , infeda p?ce , inducias rettuliffe . Poftero autem anno fî¬ ue ab A. Cornelio Aruina didatore , fiue a confulibus Q^ Fabio , & L. Fuluio ( utrunque enim tradit) uidos , cum defedionis audores dediffent , non tamen pacem impe- trare potuiffe . Itaque ad arma conuerfos Ti. Veturium , 8c Sp. Poftumium, qui fecuti funt, confules fub iugum ad Caudium miffos ad turpe fgdus feriendum compuliffe. quo fequenti anno ipforum deditione confulum infirma- to, bello uehementius a Romanis, L.Papirio confule du¬ ce, renouato, eofdem ad Luceriamin Apulia mélos, 8c fub iugum miffos e_fe . Inde Satrico , quod ad eos defece¬ rat , capto , ipfos a Papirio prmlio deletos petentibus f dus negatum , inducias biennii datas . Poft autem anno cdxxxv Sp. Nautio,L. Aemilio cos. L. Aemilium didatorem Saticulam oppugnare adortum illis cauffam re- bellandi dediffe. Fufos in caftra fpe abieda Saticulae tuen daePIiftiam focios Romanorum circumfediffe. fequenti anno Q^ Fabium didatorem Saticulam proditione, Sa¬ mnites Pliftiam ui cepiffe. inde tradudo Soram exercitu, quae colonia Romana ad Samnites defecerat , cum Samni tibus ad Lautulas ancipiti prlio dimicatum . Soram eu infequentes cô fuies M. Ptelius , C. Sulpicius cepiffent, & fupplicium de defedionis audoribus fumpfiffent,cum Samnitibus, qui in Campaniam Capuae Romanis adimen dae cauffa uenerant, depugnaffe. eo pr ad triginta millia caefa , aut capta . reliquos Beneuentum profugifle . Inde Samnitium clades multae. Nam & côfules Q_Fabius per Soranum, P. Decius per Sidicinum agrum in Samniû legionibus dudis,eos adTifernum caeciderunt. & cum Apulisauxilio occurrentibus Decius feadMaleuentum obiecifset, Samnium uaftarunt, Cimetram, Murgantiam & Romuleam ceperunt. Ferentinum ualidifsimeoppu- gnarunt. deinde cumiidem repsrato exercitu per fines Vefcinos in Campaniam, Falernumq. agrum tranfeen- dentes

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A"L ï AE L'I B E R I. 4J dentés ingentespràedas'fecifsentyatqiieeo'*? L.Volumni- us donfu", ex Etruriain Calenum.agrum profedus , prae- daonuttos ad Vulturnum flumen fédère audiffet, prnlio cecidit , ac praedam eripuit _ Inde fequentes confules Q^. Fabius, & P. Decius cum Samnitibus, Galîis, & Vmbris, qui arma confociauerant,pugnarunt in agro Sentinate Vmbriae , quo prilio nobilifsima uidoria Decii deuo- tione eft parta. Samnitium agmen cum per Pelignos fuge ret, circumuentum eft a Pelignis.ex millibus quinque ad mille c?fi . L.Volumnius pro cos, Samnitium exercitu in Tifernum montem compulfum fundit, fugatque . Pu- gnatum eft etiam profpere in agro Stellateab Ap. Clau¬ dio confule , & L. Volumnio pro confule . Sequenti anno Samnites cum M. Atilio confule non infelicitercongref. fi cum non modo caftra inde proferre, fed ne pabulari quidem Romanos paterentur,& rétro in pacatum Sora- num agrum populabundi irent, L. Poftumius collega Ati Iii exerdtu Soram indido, inde in Samnium ad caftra col lega: perrexit, ac Miloniam, & Ferentinum cepit. Atilius ad Luceriam in Apulia uario euentu pugnauit . Samnites Interamnam coloniam , quae uia Latina eft, occupare co-. natiurbe.il nontenuerunt,agroS depopulaticum rétro ' redirent, in uidorem delàpfi hoftem ab Luceria redeun-» tem, caeduntur. Poftero. anno Samnitum exercitus lege facrata coadus ad Aquiloniam confedit. Sp.Caruilius conful Amiternum ui cepit. Papirius Duroniam expu¬ gnauit. Inde peruagati Samnium maxime depopulato AtiïUte agro Caruilius ad Cominium , Papirius ad Aqui¬ loniam . ubi fumma rei Samnitium erat , peruenit . utto- bique res bene gefta, oppidum captum,direptum, ac con crematum eft. Poft CaruiliusVeliam , Palumbinum , 8c Herculaneum cepit . Papirius Sepinum expugnauit, exer citumq. in agrum Vefcinum , quia ea regio infefta ab Sa¬ mnitibus erat, hibernatum duxit . Atque haec quidem o- mniainLiuianisannalibus fcripta funt. Cum autem Q__. Fabius Gurges, qui conful eft fubfecutus , ab iis fufus, fu gatusq. fumma apud omnes infamia flagraret , patris Q. Fabii

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D B A N T I Q. V O J V R 1 Fabii Rùlliani, qui legatus ei datus eft , confilio ufus rem prolperepro confule gefsit, atque hoftes,Zonara,& Oro fio teftibus, fub iugum mifit. Cum Samnitibus autem de- bellatum a P. Cornelio Rufino, & !W.Curio cos. qui fecu¬ ti funt, inuenio, & cum iis petentibus fBdus quartum ef¬ fe percufsum . Inde per annos undecim ab iis otium fuif¬ fe, anno uero cdlxx P. Dolabella, &Cn.Domitio cos. eofdem cum Galîis, & Lucanis, & Etrufcis arma rur fus cepifse . atque.de iis L. Aemilium Barbulampro con¬ fule triumphafse. Nequeuero his folum , fed poft etiam Pyrrho régi in Italiam uenienti fe adiunxerunt ; quo fa¬ dum eft, ut de iis C.Fabricius conful triumphum nobiiif- fimum egerit. Poft autem cum Pyrrhus Italia cefsifset, C.Iunius,& P. Cornélius Rufinus confules in Samnium legiones duxerunt , agrisq. uaftatis caftella quaedam ce¬ perunt . cumq. hoftes in montem compulfos adoriri fta- tuifsent,detrimentis quibufdam acceptis, populatione contenti fuerunt . Inde aliis ducibus commenter eft bellatum. fiquidem de iis & Q. Fabius Gurges pro cos. iterû triumphauit,& poft etiam M.. Curius,& L. Lentulus. a quo Samnitium etiam oppidum captum efse prodidit Pli nius . et poft etiam C. Claudius Canina, &, qui bello diu- turno finem impofuerunt, Spi Caruilius >8c L» Papirius Curfor. Itaque per eofdem Samniticum bellum eft con- fedum , per quos etiam Tarentinum . Vidis autem Ta¬ renrinis , & Samnites , quas populo R. placuit, conditio¬ nes pacis acceperunt. unde iidem, apud Liuium, fie ad Annibalem uidorem loquentes funt , bello Punicp : Ho¬ ftes populi R. fuimus, primum per nos ipfi, quoad noftra arma , noftrae uires nos tutari poterant, pofteaquamiis parum fidebamus. Pyrrho régi nos adiunximus, a quo relidi pacem necefsariam accepimus. Pacis autem con¬ ditiones, ut multa alia uetuftate obfoleta, nobis parum compertae funt.

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours t T A L I AE L î B E R t. 44~~

~~De Iure Italico. Cap. xxi.~~

Ex his autem , quae diximus , neminem effe puto , quin intelligat, populum Romanum cum populis Italicis ita focietatem iniffe, ut alios deditione, alios iponfiône, quofdam padione , omnes demum fodere aïiquo in ami citiam acceperit. fbdera tamen alia aliis aequiorapro me ritis eorum , & fenatus, populiq. Romani liberalitate ef¬ fe coneefsa . quibus autem legibus pax cuique data fit,fi-- lentibusin tanta reprifcis annalibus , non eft , cur uehementius a nobis , ut dixi , fît hoc tempore poftulandum . Ex his ergo fideribus ius unum manafse intelligo,quod, quia pleriqueltaliciin eo conuenerunt, ius eft Italicum appellatum,Latinitate quidem deterius, prouincia: ue¬ ro Galliaeiure commodius.Huius autem partes multae nu merantur , fed pleraeque Italicis fuere cum Latinis,de qui bus ante dixi , communes . primum enim , ut Latini iure Quiritium caruerunt , fie Italici : ita ut non eadem liber tatis , facrorum , gentilitatis , connubiorum , patriae poteftatis , legitimi dominii, teftamentorum, ac tutelarum iura, quae ciues Romani jhabuerint. nifi forte praecipua lege aliqua, ut municipes, &coloni aliquot, iuris eius partem aliquam impetrafsent, aut certe fundi, ut fupra de Latinis diximus, fadi efsent. deinde, quod de cenfu, de tributis , & uedigalibus Latinorum eft didum, idem de Italicis cen feo iudicandum ; omnes in ciuitatibus fuis per cenfores fuos cenfos efse , omnesq. tributa , & uedigalia , quo modo in fderibus cuiufque cautû efset , per- foluiffe.unde tritum illud eft Minionis legati régis Antio chi apud Sulpiciumconfulem libro xxx v Liuii: Quid magis Smyrnaei,Lampfaceniq. Graeci funt, quàm Neapo litani , & Rhegini , & Tarentini , a quibus ftipendium , a quibus naues ex fdere exigitis ? Cui refpôdit Sulpicius : Ab Rheginis , & Neapolitanis , & Tarenrinis , ex quo in noftram uenerunt poteftatem, uno, & perpetuo tenore iuris femper feruato, nunquam intermiffo, quae ex f¬ dere

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE dere debent,exigimus . Quin etiam Italicos tributisper- foluendis afflidos narrât Appianus in primq , item Liui¬ us in xxvî i, cum fremitum inter Latinos, fociosq. in cô filiis ortum feribit , quod fe decimum annum deledibus, &ftipendiis exhauftos effe, & quotannis ferme magna" clade pugnare dicerent . Nam uedigalia, Italiae uniuerfa: molefta, Caecilia tandem lege fublata libro primo de iure ciuium R. demonftrauimus . quo in loco quaeftionem hâc uerbis pluribus perfecuti fumus. Iam uero eodem mili¬ tia: iure Italicos fuiffe, ac Latinos obftridos, fatis perfpi cuum eft ; nempe ut in auxiliis , non in legiooe mererenf, atque ex frderis formula numerum militum , quemiufsi effent , darent eo modo , quo fupra in Latii iure explican do oftendi .Huius autem iuris teftis eft locupletifsimus Polybius , qui bello Gallico Cifalpino, quod non ita mul to ante , quàm cum Annibalé pugnaretur, eft geftum,ma ximas fociorum copias praeter Latinorum auxilia ait affuiffe , Sabinorum , Etrufcorum , Vmbrorum, Safsinatû, Samnitum , Marforum , Marrucinorum , Frentanorum , Veftinorum, Iapygum , Meffapygum , Lucanorum, & Campanorum. Itaque Plinius libro tertio L.AemilioPa po,C. Atilio Regulo cos. Italiam nunciato Gallico tu¬ multû folam fine externis ullis auxiliis equitum Lxxmil lia , peditum d c c armaffe prodidit , & Liuius bello Puni co duarum turmarum Samnitium meminit , & bello alio Gallico Marforum cohortis , 8c bello Perfîco cohortium Firmanae , & Veftinae , & turmae equitum Aeferninae . et idem, cum res tulit , ad legiones Romanas focium , Lati- norumq. auxilia tum peditum,tum equitum adiunda feri bit. Quod autem Hiero re* Syracufanorum, amicus po¬ puli R. apud eundem tertio anno fecundi belli Punici, cû fagittarios ad Romanos mitteret, iccircpfe eos mififfe ait , quôd feiret , milite , atque équité nifî Romano , La- tiniq. nominis non uti populum Romanum , id ita, ut di¬ xi , accipiendum eft , ut.Latino nomine etiam Italicos cô pledamur: praefertim uero cum eodem tempore idem Li¬ uius tradat , ad focios , Latinumque nomen ad milites ex formula

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 45 formula accipiendos miffum.Non omnes tamen Italicos dare milites debuifle, hinc ego ducor ad opinandû,quôd feriptum inuenio libro xxxiiii apudeundem, fociis, ac Latini nominis magiftratibus,legatisque eorum, qui milites dare debebant , confulem edixiffe , ut in Capito¬ lio feadirent. ex iis xv millia peditum, &quîngentose- quites pro numéro cuiufque iuniorû defcripfiffe . in quo mire dixit: Legatis eorum , qui milites dare debebant, quafi uero non omnes deberent . atque etiam libro xxx¬ viii extremo, quo loco, quae a quoque populo in claf¬ fem P. Scipioni praebita fint , narrât, ubi qua: Caerites_ Po pulonienfes , Tarquinienfes , Volaterrani , Arretini , Pc- rufîni , Clufini , Rufellani , Vmbri , Nurfini , Reatini , A- miternini, Sabinusq. omnis ager, Marfi , Peligni , Mar¬ rucini fe daturos effepolliciti funt , expofuit, fubdit : Ca mertes cum aequo f cum Romanis effent, cohorte armatamfexcentorum hominum mifcrunt, nimirû hoc fignificans, ceteris populis exiguam, Camertibus , qui propter aequicatem fderis nihil deberent , maximam laudem, quôd enixepopulum R.adiuuiffent, fuifse tri- buendam. Si ergo in his omnibus eodem iure Italici funt ufi , atque Latini , reftat , ut , quo Italicis Latini fuperiores fuerunt, fuffragii fuerit poteftas , & magiftratus . Ne- que enim Italicis ciuitas data eft , quo modo f Caf- fiano Latinis: neque Italicos nifi poft legem Iuliam Ro¬ mae fuffragia inifse comperimus : eademq. ratione neque Italicis per magiftratum aditum ad ciuitatem Romanam patuifse certum eft, in quo fummum Latinitatis ius fu¬ pra diximus conftitifse. Loquor autem de Latinis, atque Italicis in uniuerfum. nam aliquot ex utroque nomine fi¬ gillatim ciuitate, atque fuffragii latione donatos, fatis ex eo loco perfpicuum eft , qui eft apud Liuium : Iam in¬ de a maioribus traditum morem Romanis coiédi focios . ex quibus alios in ciuitatem , atque aequum fecum ius accepifsent, alios in ea fortuna haberent , ut focii efse, quàm ciues mallent. Quod fî quis fortafserequirat, quo pofsimum iure ItaliciGalliam prouincia fuperarint, non M du-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE dubitabo refpondere , quôd magiftratibus fuis , non pra: tori Romano , utprouincia , obedirent . neque enim Ap- piano , quanquam audori bono afsentior, qui belli Mar- fici temporibus Italiam ita a Romanis adminiftrata feri¬ bit, ut plures effent proconfules , qui partes eius cum im perio obrinerent. fiquidem praetoribus, aut proconfuli- bus nifi grauioris alicuius belli cauflà Italiam unq uam ef fe decretam non inuenio , quod & Punico & Marfî co bel¬ lo , & poft bellis faepe ciuilibus fadum eft . Nam QYierui lium , quem tum in Piceno proconfulem fuiffe obiieit Ap pianus , fatis confiât extra ordinem ad motus illos infpi- cieu dos, fedandosq. effe miffum. fiquidem inquit Oro¬ fius , Q__. Seruiliumpraetorem , & legatum eius ad fe mif¬ fum ab Italicis apud Afculum effe occifum . legatus autê fuit Fonteius . Quod Ci C. Albutius Silus, ut eft apud Sue tonium , cum Mediolani apud L. Pifonem pro cos. cauf¬ fam defenderet , queftus eft , Italiam iterum in prouincia: formam reuoeari, de Gallia intellexit, quaefero Iibera- ta, & exprouinciali ad Italie û ius eft redada. Hoc ergo iure fuit Italia a Tarentino fere bello ufque adcladé Can- nenfem . cuius idu adeo eft perculfa , ut qui fociorum ad eam diem firmi fteterant , tum labare cjperint, atque ad Pnnum uidorem defecerint , Campani quidem, ut ait Li uius , Attellani , Calatini , Hirpini, Apulorum pars , Sam nites praeter Pétros,praeter Petellinos Bruttii omnes , Lu cani , Surrentini , & Graecorum omnis ferme ora , Meta- pontini , Crotonienfes , & Locrenfes. Itaque cum melio- ribus poftea populi R. rébus iidem in fidem populi R. aut uoluntate , aut ui redirent , credibile eft , alios alias fide ris côditiones pro fuis cuiufque meritis impetraffe, & ut qui fidem non feruarant, grauifsime funt multati, fie qui firmi fteterant,ut Latinis, Sabinis,& Vmbris,aliisq. cum antiquum f conferuatum, tum nouo fortaffe aïi¬ quo etiam beneficio audum. AcCampanorum quidem confiât difparem conditionem fuiffe. Namdetrecentis equitibus Campanis , qui in Sicilia cum fide ftipendiis e- meritis , alienata Capua , Romam uenerant, latum ad po pulum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 46 pulum narrât Liuius, ut ciues Romani eflent,item uti mu nicipes Cumani effent pridie , quàm populus Camp'anus a populo R. defeciffet . Capua uero recepta, Atella, & Calatiain deditionem acceptis, in fenatores, ceterosq. , qui capita rerum fuerant , animaduerfum effe , Capuae a- grum , & teda publica populi R. fada, praefedus ut quo- tanniseô ad iura reddenda mitteretur, decretum. quin etiam adiicit alio loco Liuius, Campanos omnes, Atel- lanos , Calatinos , Sabatinos , extra quam qui eorum aut ipfî, aut parentes eorum apud hoftes effent, liberos effe apopulo Romano iuffos, ita ut nemo ciuis Romanus , aut Latini nominis effet. Poftremo pulfo Italia Anniba¬ lé , cû P. Sujpicius G alba didator anno quingefimo quin- quagefimo poft urbem conditam , Italiae urbes , quae bel¬ lo alienatae fuerant, circumiffet,ac fingularum cauffas, quod extat apud Liuium , quae aut aperte defecerarft, aut auxiliapopulo R. denegauerant, cognouiffet , uerifimi- leuidetur, aliis alias conditionibus eu fibiobnoxias red¬ didiffe , ita ut uniuerfîs nominis Italici non idem ius reliquerit, quod ante defedionem habuerant, fed quarundam ciuitatum conditionem, fortunamq. magis afflixe- rit . inter quos Bruttiorum, qui primi ad Annibalem defe cerant , ualde ius eft imminutum . eos enim poft ignomi- uiae cauffa non milites fcripferunt , nec pro fociis habuerunt, fed magiftratibus in prouincias euntibus parère, & prae minifi. rare feruorum uice, ut feribit Gellius , iufle- runt . Strabo non Bruttios folum, fed etiam Picentinos, & Lucanos depreffos tradit ,. fiquidem pro militibus eos, autuiatorespublicos , aut tabellarios fcripfiffe, & Saler num oppidum aduerfus eos communiffe; Lucanorum ue¬ ro res adeoperditas fuiffe, ut ne tum quidem fedes eorû diftingui potuerint, cum nullum commune gentis conci¬ lium reliquum effet > Se fermonis , & habitus , & armatu- rae ratio defeciffet; Apulorum autem Peucetiorum , & Dauniorum nomina, quae primis temporibus floruerût , aetate fua prorfus euanuiffe , proptereaq. certos eorum fi nes tradi non poffe ; Pediculorum autem, & Iapygum, ut M z etiam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE etiam Picentinorum, 8c Lucanorum bello Italico Appia- num uideo in hiftoria meminifse . Quod fi quo beneficio nouoLatinos,fociosque,quiapopu!o Romano dubiisin rébus non recefserant, ut mihi quidem probabile coni'e- dura uidetur, affecerunt, profedo iis legem illam dederunt, cuius poft meminit in anni quingefimi feptuagefî- mi fexti rébus exponedis Liuius,ut qui focium,ac Latini nominis ftirpe ex fefe domi relinquerent,ciues R.fierent. qualege fimul & fociorum uoluntati eft fatisfadum, qui Romana: ciuitatis cupiditate maxime poftPunicamui- doriam erant incenfi , & Italiani a folitudine uindicarût, cum eos, qui ciuitatem mutare uellent, ftirpem domi re- , linquere cogèrent . Ac de Italicis quidem hadenus.

~~De Gallia citeriore. Cap. x x î r.~~

S E qjv i t v r , ut, quoniam de duobus Italorum generi¬ bus , Latinis , atque Italicis , quorum diuerfa inter fe fuif feiura docuimus , fatis eft difputatum , deinceps de ter¬ tio , nempe de citeriore Gallia , difseramus *.cuius mul¬ to,quàm uel Latinorum,uel Italicorum, ius deterius fuif fe comperimus . quo explicato , triplex, quod ab initio propofuimus , ius nobis erit Italiae demonftratum . Gal¬ ilée autem nomine hoc loco ad Romani potius iuris con¬ fuetudinem , de qua poft dicam, quàm ad uerità tis ratio¬ nem apte appello , quidquid montium , camporumq. ma riLiguftino, fluminibus, Arno, Rubicone, Formione, Adriatico finu ,&conuexa ipfa prope alpium crepidine continetur . mare eft enim a meridie,alpes a Mafsilia pro pe in orbem per uada Sabatia Taurinos , Salafsos , Rhae- tos , Comum , Brixiam , Veronam , Vicetiam, Opitergi- um , Aquileiam, & Tergefte ufque in finum Adriaticum dudae occidentis, &feptentrionis partes tuentur, finus ipfe cum duobus, quae dixi, fluminibus partem orientis définit. Hanc mediam fere difcriminat Apenninus, & flu men maximum Padus. Apenninus ab eodem fere, unde alpes, initio exurgens ufque ad mare Adriaticum,& Sena oppidum

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE -LIBER I. 47 oppidum porrigitur. Padns ex alpino quodam iri Vagieh~~

. norum Ligurum finibus, Vefulimontis fonte erumpens longo per medioscampos tradu multisinfinum Adriati cum oftiis influit. In eum uero ex Apennino multa flumi¬ na deferuntur . quorum haec in primis uideo celebrari, la dum , Tanarum , Trebiam, Tarum, Niciam, Gabellum, Scultennam , & Rhenum . ex alpibus Sturam , Morgum , Duriasduos, Sefsilem, Ticinum, Lambrum, Aduam, OHium,Mincium, Athefim; atque ex his quidem Tici- nus ex Verbano lacu fluit , Lambrus ex Eupili , Aduas ex monte Adua Rhaetorum in Larium lacum , atque inde in Padum , Olliusex Sebino , Mincius ex Benaco, ex Tri- dcntinis alpibus Athefis . quod feriptum in Strabonis , & Plinii commentariis inuenitur . Quoniam autem in mul¬ tas nationes eft haec regio diftributa,Ligures, Gallos, Ve netos , 8c Carnos , admonet infti tutae difputationis ratio, patriiq. foli caritas hortatur,ut figillatim, quem quifque eorum agrum tenuerit, quibus imperatonbus , & quo tempore quifque deuidus , quo f in amicitiam acceptus fuerit , planum faciam , ut his demum expofîtis fa cilius qualenam eorum ius ante bellum Italicum fuerit , cognofeamus'o* . ordiamur autem a Liguribus .

~~De agro - & fideribus Ligurum . Cap. xxiii.~~

i g v r v m , ut ait Dionyfîus , & natio antiquifsima , & regio latifsima fuit, quippe quae ante Gallos Italiam in- federit , nec folum Italiae, fed etiam Galliae ulterioris par temnonmodicamobtinuerit, inquaSalyes, Deceates, Oxybii , & Vocontii Ligures habitarunt . unde autem in Italiam , aut in Galliam uenerînt , ille pro incomperto re liquit . Inuenio porro , quicisalpes Ligures coluerunt, in duas partes fuiffe diftrados, Tranfapenninos , & Ci- fapenninos . Tranfapennini fines a meridié mare Ligufti- num, a feptentrione Apennini iugum, ab oriente primû Macram amnem , poft impetu in Etruriam fado Arnum, ab

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Ci_V O IVRE ab occafu eiufdem Apennini, & alpium congreffum ad Nicaeamhabuerunt. eorumq.alii Montani, alii Mariti- mi appellati . Montani , ut eft in ueteribus rerum Italica- rum commentariis,a Nicaea, unde Apenninus attollitur, ufque ad fontes Macrae pertinuerunt, a Macra uero ufque ad Arni Ligures Apuani. MaritimiaMafsilia, ut ait Po¬ lybius , ufque ad Pifas. quod primum oppidum ex Ligu- ribus in Tufcos euuti occurrit ; quanquam illud etiâ Tro gus in Ligur ibus collocauit. Quae ora oppida habuit Her culis fanum , Lucum Feroniae , Lunam, & , poft Macrae fluminis oftium, Erycis,ac Veneris portum, Tigulliam, Genuam, Vada Sabatia, Albingaunum , Albium Inte- mellium, Monr ci portum, Herculis portum ,Nicaeam, & finem Italiae flumen Varum. intus oppida pauca, ca¬ ftella pl urima . in iis Luca , quo d ante E .ru fcorû ait fuif¬ fe Liuius, poft Ligurum, &Apua. Qui eis Appenninum fuerunt, ii Trebia, & Pado fluminibus , & Apennini , at¬ que alpium parte conclufî hxc , ut prodit Plinius , oppi¬ da tenuerunt , Libarnam , Derthonem , Triram , Barde* ratem , Induftriam , Polentiam , Carream , quod Poten¬ tia cognominetur , Forum Fui uii , quod Valentinum , Al bam Pompeiam , Aftam , Aquas Statiellorum . Strabo cû Derthone Statellam , & Claftidium edit, Liuius cum Cia ftidio Litubium, & Cariftum . Claftidium autem modo Ligurum , modo Infubrium fuît ad Padum . Liuius Ligu¬ res quondam etiam trans Padum, & citra Ticinum inco- luiffe , uerum ab Infubribus in Italiam inuadentibus pulfos fuiffe prodit . Inuenio etiam in eiufdë annalibus mul¬ ta alia populorum Liguftinorum nomina , ut Briniatum , Celelatum , Cerdiciatum , Epanteriorum , Friniatum, Garulorum, Hercatum , Iluatum, & Lapidnorum ; item montes Baliftam , Suifmontium , Letum , Anidum , Au- ginum . Addo illud , quoniam Pifae ultimum tum erat E- truria. oppidum , idq. Liguribus hoftibus proximum, Pi¬ fas faepe tum pro Ligurum prouincia effe ufurpatas , ut a- pud Liuium libro xxxni i . P.Porcius Laecapraetor, in¬ quit , fortitus eft Pilas , ut ab tergo Liguribus effet _ Ha¬ denus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 48 denus de Ligurum agro fit didum. nunc reliqua pef- fequàmur. De bello Liguftinoinito non omnes fcribunt uno modo . Zonaras bellum fufceptum cum iis anno ur¬ bis d x v, Ti. Sempronio Graccho , P. Valerio Faltone co fulibus , & Gracchi dudu profpere pugnatum tradit . Eu tropius anno fequent^L.LentulojQ^Flacco confulibus. Adiicit Florus bellum a latrociniis Ligurum Etruria po¬ puli R. prouinciam inc urfantium efle commotum . Poft triennium uero,cum iidem iterum arma cepiffent, primû a L. Poftumio Albino uidi , deinde a Q^ Fabio Maximo confulibus ita ca.fi funt, ut, quod fcripfit Plutarchus , fi¬ nem iam facerentpopulandi. Sed ne tum quidem diu quie uerunt. Nam anno dxxiii ambos confules M. Aemi- lium, & M. Iunium aduerfus eos cum exercitu profedos, & anno dxxx deiifdem P.FuriumPhilum triumphaffe in Capitolinistabulis feriptum eft. Polybius tum Anama ros populos non longe a Mafsiliaincolen.es ad amicitia Romanorum a confulibus ait effe tradudos. Inde anno dxxxv ad Annibalem Pnum in Italiam irrumpentem fe contulerunt, eumq. auxiliis aduerfus populum R.iuue runt. Quam iniuriam, quanquam iniquo animo ferrent Romani , non tamen ante annum dlvi fibi armis uindi- candam putarunt. Tum uero Punico terrore leuati Q_. Minucio confuli,ut eos bello perfequeretur,mandarunt. Qui exercitu Genuam , ut ait Liuius, addudo oppida eo¬ rum Claft idium , & Litubium , & duas eiufdem gentis ciuitates Celelates , Cerdiciatesq. ad deditionem perpulit , Iam omnia eis Padum praeter Gallorum Boios, Huâtes Ligurum fub ditione erant . quindeci m oppida , hominû uiginti millia, quae fedediderant,effe dicebantur. poft Claftidium incenfum in Liguftinos Huâtes, qui foli non parebant legiones duxit, eosq. ad deditionem compulit. Neque uero pofttantamcladem acceptam Ligurum bella detuerunt. Rem autem cum iis gefsit anno d l x Q^ MinuciusThermus conful, cum xx millia Ligurum, armatorum coniuratione per omnia conciliabula uniuerfae gentis fada, Lunenfem primum agrum depopulati,Pifa- nura

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DEANTIQ_V0 IVRE num deinde finem tranfgrefsi , omnem oram maris per- _agraffent, nuntiatumq. prxterea effet, etiam Ligurum x v millia in agrum Placentinum ueniffe, & eum ufque ad ipfa coloniae monia , 8c Padi ripas cum caedibus , & incen diis perpopularos effe . Is ergo Pifas a Liguribus circum- feffasfuoaduentu feruauit, atque primum acie congre- di non aufus uix a populationibus eos continuit. poft au¬ tem in agro Pifano commiffo prulio nouem millia hoftiû occidit, ceterosfufos,fugatosq. in caftra compulit. in¬ de ex agro Pifano in eorum fines ingreffus caftella eorû , uicosq. igni , 8c ferro uaftauit . Minucium inde L. Quin- .dius conful eft confecutus , qui agro eorum late popula- to caftella etiam aliquot occupauit. unde non modo praeda omnis generis cum captiuis parta, fed recepti quoque aliquot ciues > fociique, qui in hoftium poteftate fuerant. eodemq. anno Q^. Minucium pro cos. rem profpere gef- fiffe, hoftibus fupra quattuor millia , caefis prodit Liui¬ us. Deinde M. Valerius Meffalla in eos profedus, nul¬ la memorabili re gefta , bellum infequentibus confulibus C. Flaminio , & M. Lepido tradidit . quorum C. Flamini- us cum Friniatibusin agro eorum pugnauit , ac pluribus praliis fecundis fadis in deditionem gentem accepit , & arma ademit . & quia non fîncera fide tradebant, cum ca ftigarentur, relidis uicis in montem Auginum confuge- runt.confeftim fecutus eft conful. Verum effufî rurfus per loca , quà fequi Romanus hoftis non poffet, trans A- penninum abierunt. qui caftris fe tenuerant, circumfef- fî expugnati funt . inde trans Apenninum duds legiones. ibi montis,quemceperant, altitudinepaullifperfe tuta- ti , moxin deditionem uenerunt. tum conquifîta cum in- tentiore cura arma , 8c omnia adempta. tranflatum dein¬ de ad Apuanos Ligures bellum, qui agrum Pifanum , & Bononienfemi_aincurfauerant,ut coli non poffet. his quoque perdomitis pacem dedit finitimis. et quia, a bel¬ lo quieta ut effet prouincia, effecerat, neinotiomilitem haberet, uiam Bononia perd, uxit Arretium . M. Aemi¬ lius agros Ligurum, uicosq. , qui in campis, aut uallibu , erants

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 49 erant, ipfis montes duos Baliftam, Suifmontiumq. tenen tibus exufsit , & populatus eft . deinde eos , quiin monti¬ bus erant , adortus , primo leuibus prceliis fatigauit , po¬ ftremo coados in aciem defcendere , iufto prslio deui- cit . Subadis eis A penninum omnibus , tum tranfmonta- nos adortus , in his & Briniates Ligures erant , quos non adierat Flaminius . omnes Aemilius fubegit , armaq. ade mit , & de montibus in campos multitudinem deduxit . Pacatis Liguribus in agrum Gallicum exercitum duxit, uiamq. ab Placentia , ut Flaminiae committeret , ad Ari¬ minum perduxit. poftero anno Q_. Marcius Philippus côful in Ligures Apuanos profedus , dum penitus in ab- ditos faltus , quae latebrae, & receptacula illis femper fue¬ rant , perfequitur , in praeoccupatis anguftiis loco iniquo eft circumuentus . quattuor millia militum amiffa . et le¬ gionis fecundae figna tria , undecim uexilla focium nomi nis Latini in poteftatem hoftium uenerunt . faltus , unde confulem Ligures fugauerant , Marcius efLappellatus . Deinde M. Sempronius Tuditanus conful a Pifis profe¬ dus in Apuanos Ligures uaftando agros, urendoq. uicos , & caftella eorum , aperuit faltum ufque ad fluuium Macram, & Lunae portum . Hoftes montem antiquam fe¬ dem maiorum fuorum ceperunt , unde fuperata locorum iniquitate deiedi funt.& Ap. Claudius Pulcherfelicita- tem,uirtutemq.collegaein Liguribus Ingaunis aequaiiit fecundis aliquot prliis , fex praeterea eorum oppida ex¬ pugnauit. multa millia hominum in iis cepit. belli audo res très , & quadraginta fecuri pereufsit . biennio poft a Q^Fabio Labeone confule memorabile nihil geftum. In¬ fequenti anno, cum Ligures confulibus ambobus L. Paul lo , & Cn. Baebio effent decreti , a Q^ Fabio litterae acce¬ pta: , Apuanos ad rebellionem fpedare , periculumq. ef¬ fe , ne impetum in agrum Pifanum facerent . confules am bo in Ligures profedi profpere pugnarunt. Ligurum duo millia fere ad extremum finem prouinciae Galliae, ubi ca¬ ftra Marcellus habebat, cum ueniffent , ut reciperentur , orantes , Marcellus perlitteras fenatum confuluit. N fenatus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I C»_V O IVRE fenatus ad confules utmitterentur, cenfuit. nec quidquâ aliud poftea geftum. recefferant enim Ligures primum in deuios faltus, deinde dimiffo exercitu pafsim in uicos,ca ftellaq. fua dilapfi funt. poftero anno L. Paullus proroga- to ex confulatu imperio in Ligures Ingaunos cum exerci tum adduxiffet, ubi primum in eorum finibus caftra po¬ fuit , legati ad eum per fpeciem pacis petédae fpeculatum uenerunt . neganti Paullo , nifi cum deditis pacifci fe pa¬ cem, non tam id recufabant, quàm tempore opus effe aie bant, ut generi agrefti hominum perfuaderetur. ad hoc decem dierum induciae cum darentur, petierunt deinde , ne trans môtes proximos caftris pabulatum , lignatumq. milites irent . culta ea loca fuorum finium effe . id ubi im- petrauere, poft eos ipfos montes, undeauerterantho- ftem, exercitu omni coado, repente multitudine ingen- ti caftra Romanorum oppugnare fimul omnibus portis aggrefsi funt. fumma ui totum unum diem oppugnarurit, ut ne efferédi quidem figna Romanis fpatium , nec ad explicandam aciem locus effet, confertiin portis obftan- do magis , quàm pugnando caftra tutabantur. fub occa¬ fum folis cum recefsiffent hoftes, duos équités ad Cn.Ba» bium procos. cum litteris Pifas mittit, ut obfeffo fibi per inducias, quamprimùm fubfidioueniret. Poft autem cû nihil ufquam auxiliioftenderetur,interceptos credens équités , non ultra differendum ratus , quin per fe fortu¬ nam tentaret , priufquam hoftes uenirent, qui iam fegnius, focordiusq. oppugnabant, ad quattuor portas cum exercitum inftruxiffet , ut fimul omnibus portis erumpe- rent, fignum dedit. quae res Liguribus adeo improuifa fuit, ut perinde acinfidiiscircumuenti forent, trepida- rent. exiguum temporis aliqua forma pugna: fuit, fuga deinde effufa, 8-fugientium pafsim caedeserat. equiti¬ bus dato figno,ut confcenderét equos,nec effugere qué- quam finerent , in caftra omnes trépida fuga compulfi funt . deinde ipfis exuti caftris fupra , quindecim millia Ligurum eo die occifa, capta duo millia, & quingenti. triduo poft Ligurum Ingaunorum omne nomen obfidibus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALÏAË LIBERI. 50 bus datis in deditionem uenit . L. Aemilio permiffum a fenatu, ut confeda prouincia decedere, 8c deducere fecû milites liceret , atque dimittere . Infequenti anno P, Cor nelioCethego, &M. Baebio Tamphilo prorogatum eft exconfulatuin Liguribus imperium. iufsiq. prouincias obtinere, donec.confules ueniffent . Hi uero cum in confulatu memorabile nihil gefsiffent , hoc anno in Apuanos exercitum induxerunt . Ligures , qui ante aduentum con fulumin prouinciam non expedaffent bellum , improui- fo opprefsi ad duodecim millia hominum dediderunt fe . Eos confulto prius per litteras fenatu , deducere ex mon tibus in agros campeftres, procul ab domo, ne reditus fpes effet , Cornélius , S. Baebius ftatuerunt, nullum aliû ante finem rati fore Liguftini belli . ager publicus populi R. erat in Samnitibus , qui Tauraninorum fuerat. in eum cum traducere Ligures Apuanos uellent , edixerunt , Li¬ gures abAnido montibus defcendere cum Ii¬ beris , coniugibusque , fua omnia fecum portarent . Ligu res faepe per legatos deprecati , ne pénates, fedem,in qua geniti effent, fepulchra maiorum cogerentur relinquere, arma, obfides pollicebantur . pofteaquam nihil impetra- bant, neque uires ad bellandum erant, edido paruerunt. tradudi funt publico fumptu, ad quadragintamillialibe rorum capitum cum fèminis, puerisque . argenti data ce tum,&quinquaginta millia feftertium, unde in nouas aedes compararent , quae opus effent. agro diuidendo , dandoq.iidem, quitraduxerant, Cornélius, 8. Baebius praepofiti . atque hi funt , quos in Samnitibus Plinius Li¬ gures , Baebianos , & Ligures Cornelianos appellat . Eo- demq. anno confules ambo A. Poftumius , & Q^Fuluius in Ligures exercitus diuerfîs partibus induxerunt . Poftu mius prima , & tertia legione Baliftam, Suifmontiumque montes obfedit, & premendo praefidiis anguftos faltus eorum , commeatus interclufit, inopiaq. omnium rerum eos perdomuit . Fuluius fecunda , & quarta legione ador tus a Pifîs Apuanos , qui eorum circa Macram flumen in- colebant,in deditionem acceptos ad feptem millia homi- N i num

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O IVRE num in naues impofîta praeter oram Etrufci maris Nea¬ polim tranfmifît.indein Samnium tradudi. agerq. his inter populares datus eft. Montanorum Ligurum ab A. .Poftumio uineae caefae, frumentaq. deufta, donec cladibus omnibus belli coadi in deditionem uenerunt,armaq. tradiderunt. Bellum inde Q_. Fuluius Flaccus conful ex- cepit , qui profedus per inuios montes, uallesq. faltus cû exercitu tranfgrefsus , fîgnis collatis cum hofte pugnauit, neque tantum acie uicit, fed caftra quoque eodem die cepit. tria millia ducenti hoftium, omnisq.ea regio Ligurum in deditionem concefsir. conful deditos in eam peftres agros deduxit, praefidiaq. montibus impofuit. ab altero confule L.Manlio in Liguribus nihil dignum me¬ moria geftuin eft . Biennio poft C. Claudius Pulcher con fui uidor ex Iftriain Ligures mouentes ex s. c. exercitum traduxit . ad Scultennam flumen in campos progrefsi ca¬ ftra habebant. ibi cum his acie dimicatum. xv millia cae fa . Ligures reliquiae cladis in montes refugerunt pafsim , populantiq. campeftres agros confuli nulla ufquam appa ruerunt arma, eodem anno Lucam colonia deduda. de Ligure captus is ager erat . Etrufcorum ante, quàm Ligu rum fuerat . Ligures poftquam fenferunt , non confularé tantum exercitum Romam addudum, fed legionem ab Ti. Claudio Pifis dimiffam, foluti metu clam exercitu indido,per tranfuerfos limites, fuperatis montibus in eam pos degrefsi, agrum Mutinenfem populati, repentino impetu coloniam ipfam ceperunt. Itaque poftero anno C. Claudius pro cos. exercitum ad Mutinam admouit.atque ante triduum , quàm oppugnare ciperat , receptam ex hoftibus colonis conftituit .vin millia ibi Ligurum intra muros caefa . Q^. autem Petillius conful, cum audiffet, Ligures rebellaffe, tumultus eius cauffa legionem ter tiam ad C.Claudium procos.in Galliam proficifei iufsit, & duumuiros nauales cum claffe Pifas ire , qui Ligurum oram maritimam , quoque terrorem admouentes,circû- uedarentur. eodem & ipfe ad conueniendum exercitui diem edixerat Et C. Claudius audita rebellione Ligurû praeter

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 51 praeter eas copias, quas fecum Parmae habebat, fubita- nis colledis militibus, exercitum ad fines Ligurum admouit . hoftes fub aduentum C. Claudii , a quo fe memi- nerant ad Scultennam flumen uidos , fugatosque , loco¬ rum magis praefidio aduerfus infeliciter expertam uim , quàm armis fedefenfuri, duos montes Letum , & Bali- ftam ceperunt. muroq. infuper amplexi, tardius ex agris demigrantes , opprefsi ad m & d perierunt . Ceteri mon¬ tibus fe tenebant,& ne in metu quidem feritatis ingenitae obliti, faeuiunt in praedam, quae Mutina: parta état, ca¬ ptiuos cum fÖdalacerationeinterficiunt. pecora in fanis trucidant uerius pafsim , quàm rite facrificant. Q_. Petil- lius , ne abfenté fe debellaretur , litteras ad C. Claudium mifit, ut cum exercitu ad fein Galliam ueniret. campis Macris fe eum expedaturum . Litteris acceptis Claudius ex Liguribus caftra mouit,exercitumq. ad campos Ma¬ cros confuli tradidit . Eodem paucis poft diebus C. Vale rius conful alter uenit. Ibi diuifis copiis, priufquam di- grederentur , communiter ambo exercitus luftrauerunt . tum fortiti, quia non ab eadem utrunque parte aggredi hoftem placebat, regiones, quaspeterent. Profec~U in¬ de in diuerfas regiones . Petillius aduerfus Baliftae , & Le ti iugum , quod eos montes perpetuo dorfo inter fe iun- git, caftra habuit. Ibi adhortantem eum pro concione milites , immemorem ambiguitatis uerbi , ominatum fe¬ runt , fe eo die Letum capturum effe. duabus fubinde par tibus fubire in aduerfos montes cÛpit . ea pars , in qua ip fe erat , impigre fuccedebat . alteram hoftes cum propu- liffent , ut reititueretrem inclinatam , conful equoadue- dus fuos quidem a fuga reuocauit, ipfe dum incautus an te fîgna obuerfatur, mifsili traiedus cecidit. multitudo peditum, equitumq. deturbatis hoftibus monteis fine du ce cepere. ad quinque millia Ligurum occifa. ex Roma- noexercitu duo , & quinquaginta ceciderant . Haec iifdé uerbis de Liguribus hadenus Liuius. fequenti anno tu- multum item in Liguribus nouum exortum , atque a con fulibus M. Lepido , & P. Mucio compreffum docuit ille quidem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q.V O IVRE quidem libro xLi.at iniuria temporum rerum a Lepido geftarum memoria excidit. quae uero ex tanto quafi nau- fragio euaferunt , haec funt . Loquebatur enim credo , de Lepido, cum ita fcripfit deduxit. eis Apenni- num Garuli , & Lapicini , & Hercates, trans Apenninum Briniates fuerant. Quibus uerbis hos omnes Ligurum po pulos uidos ex montibus in campos dedudos a Lepido , ut alios ante ab aliis confulibus, fignificari exiftimo . In- depergit de altero confuleita feribere: P. Mucius cum iis, qui Lunam , Pifasq. depopulati erant, bellum gefsit, omnibusq. in ditionem redadis arma ademit . ob eas res in Gallia, Liguribusq. geftas duorum confulum dudu, aufpicioq. fenatus in triduum fupplicationes decreuit,& xl hoftiis facrificariiufsit. Ô. tumultus quidé Gallicus, & Liguftinus , qui in principio eius anni exortus fuerat, haud magno conatu oppreffus erat. Inde anno dlxxx in agro Statellati, ad oppidum Cariftum quo fe magnus exercitus Ligurum contulerat , eft pugnatum . primo fub aduentum M. Popilli confulis menibus fefe continebant, deinde poftquam oppidum oppugnaturum Romanû cer- nebajit , progrefsi ante portas aciem ftruxerunt . nec mo ram conful certamini fecit. cum amplius quattuor ho¬ ras ita pugnatum effet, utneutroinclinaretfpes, conful équités immifit . qui imprefsione fada hofté pepulerunt. Ligures in fuga pafsim caefi funt . decem millia hominum caefa traduntur. amplius dccc pafsim capti. poft hanc pugnam ex diuerfa fuga in unum colledi Ligures cû ma¬ iorem multo partem ciuium amiffàm, quàm fupereffecer nerent ( nec enim plufquam decem millia hominû erant) dediderunt fefe . nihil quidem illi padi. fperaueran t tamé non atrocius, quàm fuperiores imperatores confulem in fe faeuiturum . at ille arma omnibus ademit , oppidum di» ruit . ipfos , bonaq. eorum uendidit . litterasque fenatui de rébus ab fe geftis mifit . quas cum A. Atilius praetor in curia recitaffet , atrox rex uifa fenatui , Statellates , qui uni ex Ligurum gente non tuliffent arma aduerfus Roma¬ nos , tum quoque oppugnatos , non ultro bellum inferen tes,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. <$Z tes , deditos iri fidem populi R. omni ultimae crudelitatis exemplo laceratos, ac deletos effe, tôt millia capitum innoxiorum fidem implorantia populi R.ne quis unquam fe poftea dedere auderet , pefsimo exemplo ueniffe , & di ftrados pafsim , iuftis quondam hoftibus populi Romani pacatis ferui re. Quas ob res s.c fadum eft, placerefe- natui, M. Popilliumconfulem Ligures pretio emptori- bus reddito ipfos reftituere in libertatem , bonaq. ut iis , quiequid eius recuperari pofsit , reddantur curare, arma primo quoque tempore fieri in ea gente,confulem de pro uincia decedere, cum deditos in fedem fua Ligures refti- tuiffet . fequenti anno M.Popillius procos. iterû cum Sta tellatibus Liguribus pugnauit,ac decé millia eorum occi dit . propter cuius iniuriam belli ceteri quoque Ligurum populi ad arma ierunt. confules C. Popillius,& P. Aelius in Ligures profedi. s. c. fadum, ut qui Ligurum poft Q_^ Fuluium , t. Manlium confules hoftes non fuiffent, eos C.Licinius,Cn.Siciniuspraetores in libertatem reftituen dos curarent,agrûq. iis trans Padum conful Popillius da ret.Multamillia hominum hoc s. c.reftitutain libertatê, tranfdudisq. Padû ager afsignatus eft. Ita per aliquot an nos otium in Liguribus fuit, anno autem d lxxxvi i con fuies ambos M. Claudium Marcellû,& C. SulpiciumGal lum cumiifdem rem profpere gefsiffe ex mutilatis ipfor û triumphis , qui in Capitolinis extant tabulis , apparet . a quibus iifdem alpinos Gallos , & Ligures fubados, dele- tosq. effe in Liuianorum epitomis , & apud Obfequétem eft feriptum. poftremo uero anno urbis quingentefimo nonagefimo quinto in iifdem tabulis inuenio , M. Fuluiû Nobiliorem pro cos.de Liguribus Veleatibus triumphaf fe. qui annus eft a primo huius belli odogefimus. fiqui¬ dem anno urbis dxv initum fcripfimus . Haec eftautem nobilis illa uidoria, de qua feribit , ut opinor , Strabo li¬ bro 1 1 1 1 his uerbis : Salyas primos ex tranfalpinis Galîis populus R. in ditionem redegit, cumdiuturnum aduer¬ fus et eos, & Ligures bellumgefsiffet,quôditerper oram maritimaminHifpaniamimpedirent. etenim & terra, & mari

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D B A N T I Q_V O IVRE marilatrociniis infeftareddebant omnia, atque iis opibus erant, ut uix magnis exercitibusuiampraeberent. o- dogefimum autem demum annum bellum gerentes Ro¬ mani effecerunt, ut iis, qui publiée iterfacerent,adfta- dia duodecim uia pateret . Nefcio autem an hune Fuluiû Florus intellexerit, (nam multi cum Liguribus Fuluii an¬ te bellum gefferunt) cum dixit: Tandem Ligurum late- bras Fuluius igné fepfit. Quo uero anno Ligures in pote¬ ftatem ita concefferint , ut parère praetori populi R. coadi fint, parum liquet. Strabo quidem poft hoc tempus Romanos, Liguribus deletis, & tributo impofito, eorum remp. defcripfiffe tradit, quod eft aliud nihil, quàm eos in prouinciae formulam redegiffe . Quae uerba mecum ip¬ fe contemplans , & cum bellis, quae poft in Liguribus ge¬ fta funt, comparans, iu eam addudus fum opinionem,ut putem, Ligures aliquot poft annis prouinciae formam M. AemiliiScauriconfulisuidoriaanno dcxxxviii acce¬ pîffe . quam fententiam intelligo praeterea multis poffe me argumentis non leuifsimis confirmare . primum enim hic de Liguribus Gatifcis triumphaffe in libro de uiris illuftribus fertur, deinde eundem etiam in certum uïtima: quafi uidoriae argumentum Aemiliam in Liguribus uiam ftrauiffe refert Strabo, quam per Pifas, & Lunam ufque adSabata, &inde per Derthonemperduxit. poftremo, quod caput eft,poft hoc temporis Ligurum, ut fociorum in bellis Romanis fieri mentionem inuenio . Atque de Li guribus quidem haec hadenus .

~~De agro j & fLderibus Gallorum . Cap. xxiiii.~~

Expositis bellis, ac fCderibus Ligurum, ordo poftu lat, ut deinceps Gallorum res perfequamur. Hi extranf- alpina Gallia profedi , Tufcis, ueteribus incolis, per ar¬ ma pulfis , in his locis fedes pofuerunt . Polybius quidem audor eft, loca prima, qua: ad fontes Padi funt , Laos , & Lebecios, fecunda uero Infubres, tertia apud fiuuium Caeno-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 5$ Camomanos infediffe . eis Padum uero ,qui ad Apenninû agri pertinent , primum Ananes, poft Boios, deinceps ad Adriam Aegones, ultimos uero ad mare Senones occupaffe. Liuius autem aliquantoilluftrius,Tufcorum , in¬ quit, ante Romanum imperium late terra, mariq. opes patuere. mari fupero, inferoq. quantum potuerint,nomi na funt argumento, quôd alterum Tufcum, communi uo cabulo gentis,alterum Adriaticum mare ab Adria Tufco rum colonia uoeauere Italicae gentes . Ii in utrunque ma¬ re uergëtes incoluere urbibus duodenis terras , prius eis Apenninumadinferum mare, poftea trans Apenninum, totidé , quot capita originis erant , coloniis mifsis .quin trans Padum loca omnia, exceptoVenetorum angulo, qui finum circumeolunt maris, ufque adalpes tenuere. Alpinis quoque ea gentibus haud dubie origo eft, maxi¬ me Rhaetis, quos loca ipfa efferarunt , ne quid ex antiquo praeter fonum linguae,neceumincorruptum, retinerent. Hinc Tarquinio Prifco régnante , Gallos alpes in Italiam tranfeédiffe ait, Bituriges,Aruernos, Santones, Aeduos, Ambarros,Carnutes,Aulercos,quifufis acie Tufcis haud procul Ticino flumine, cum, in quo confédéral.., agrum Infubrium appellari audiffent, cognominelnfubribuspa go Aeduopjm,ibi omen loci fecuti urbem condiderint, eamq. Médiolanum appellari n t. aliam fubinde Germa- norum(Caenomanorum funt, qui legi malint) manum ue ftigia priorum fecutam , traiedis alpibus , ubi nunc Bri- xia , & Verona urbes funt (locos tenuiffe Libuos) confediffe . poft hos Saluios ueniffe ; qui praeter antiquam gen¬ tem Laeuos.Ligures incolentes citraTicinum amnem ex- pulerint. Boios inde, Lingonesq. tranfgreffos,cum inter Padum, atque alpes omnia tenerentur, Pado ratibus traiedo, non Etrufcos modo , fed etiam Vmbros agro exe- giffe. tenuiffe fe tamen intra Apenninum. tum Senones recentifsimos aduenarum ab Vtente flumine ufque ad Aefim fines habuiffe. Atque hic quidem poft Gallorum ir ruptionem antiquus huiusregionis ftatus fuit,ut ea trans Padum a Laiis, & Lebeciis, fiue , ut eft apud Liuium , Lae- O uis,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O IVRE uis , & Lebuis , praeterea ab Infubribus , & Camomanis, eis Padum autem ab Ananibus , Boiis , Aegonibus , fiue , ut ait Liuius , Lingonibus , & Senonibus teneretur . Ego uero Ananes , & Lingones , quorum nuliam in bellis Ro¬ manis fieri mentionem inuenio , a Boiis accolis hoftibus fedibus fuis euerfos, ac latius Boiorum fines propagatos facile exiftimarim . fiquidé & Ligurum cum Gallis,& Gai lorum cum Venetis, & ipforum inter fe bella grauiffima conftatfuiffe. Quo fit, ut incerti eorum etiam fines pro uidoriae ac temporis ratione reperiantur. Quocirca ego in agro, & fjderibus Gallorum Cifalpinorum exponendis , Boiorum tantum , & Infubrium _ & Caenomanorum meminero , quôd reliqui, quantum ipfe coniedura confe qui pofsum, iampridé ab his,ut Senones a Romanis bello deleti fuiffent. Hi uero ab ortu folis Senonibus,tefte Poly bio , ab occafu Liguribus cifpadanis ad Trebiam amnem adhaeferunt, a meridié quidem Apennino, a feptentrione uero Pado conclufi . Quod cum ita fit, profedo apparet, oppida eorum fuiffe ultra Rubiconem ad mare Rauenna , intus Caefenam , Forum Liuii, Fauentiam, Forum Corne Iii, Claternam , Bononiam , Mutinam, Macros campos, Nuceriam, Regium Lepidi , Tanetum , Parmam , Brixil- lum , Fidentiam , & Placentiam : ultra eam enim eft Tre¬ bia . Caenomanorum incerti feruntur fines . quoniam au¬ tem Veronam,quam interfluit Athefis modo in Venetis, modo in Caenomanis collocari ab antiquis animaduerto, fît, ut ab oriente Caenomanos Athefi flumine terminatos putem, ab occidente Ollio amne . qui nefcio an idem fit, atque is , qui a Polybio Clufîus uocatur, cum ait Roma¬ nos ex Infubribus, Clufio fluuio traiedo, in Caenomanos ueniffe , atque iis fociis affumptis in Infubres infefto agmine rediiffe ; a feptentrione Rhaetis , & ceteris , qui eas alpes infidebant , barbaris , a meridié Pado . quo in fpa¬ tio funt Verona, Brixia, Mantua,Tridentum,& Butrium audore Ptolemaeo . Infubres inde , ut ipfe coniedura au- guror, intra 011ium,& Ticinum flumina,alpes, & Padum fe tenuerunt. de Ticino fîgnificat Liuius, cum fcribitjn- fubres

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 54 fubres traiedis alpibus praeter antiquam gentem Laeuos, Ligures citra Ticinum amné incolentes expuliffe, eamq. regionem occupafle. oppida hi colueruntCremonam, Bergomum ,Mediolanum , Ticinum, Acerras , & Noua- riam .Vitra Ticinum, & Infubrum regionem fuerunt Le- becii, ut ait Polybius, fiue Libyci, utPtolemaeus , fiue Le bui, ut Liuius, quos &ipfos Gallos aliquando appellat. quibus Vercellas oppidum afsignat Ptolemams. Nam Lae ui gens , ut ait Liuius , antiqua citra Ticinum habitauit, immo uero Ticinum oppidum, audore Plinio, condidit . Vitra hos erant Ligures alpini , & Salafsi , aliiq. Galli al¬ pes Italiae incolentes, de quibus tertio libro difleram . nunc quod inftat , agendum . Ex Galîis cifalpinis primi poft Senones, quos fupra funditus euerfos fcripfimus, Boii infefta Romanorum arma fenferunt.Nam quo anno antiquis fedibus Senones funt exturbati,eodem,ut ait Po lybius, Boii, cum rébus fuis timentes , folicitatis Etru¬ fcis, graui Romanos bello prouocaffent, ad lacum Vadi¬ monis a P.Dolabella confule funt deuidi,qui fuit annus, ut dixi, urbis cdlxx. inde per multos annos otium a Galîis fuit. Quo deinde anno Liguribus, eodem etiam Boiis arma illata effe inuenio Ti. Sempronio Graccho, & P. Valerio Faltone cos. cum quibus Valerio duce dubio euentu pugnatum feribit cum Zonara Orofius. Poftero autem anno primum trans Padum legionesmifsae,&cû Infubribus acie dimicatum eft, tertio Boii cum multitu¬ dine fua terrorem fe Romanis ineufsuros putaflent,ac per legatos Ariminenfem agrum, unde paucis ante annis pulfi Senones fuerant, ut fuum repetentes, Romanos Ari mino excedere iufsiffent , fua fponte deleti funt , a fociis ipfi fuis, quos ex tranfalpina Gallia euoeauerant, conuer fis in fe armis opprefsi . Inde ab iis per aliquot annos qui¬ es . poft anno d x x 1 1 1 M. Aemilio Barbula , M. Iunio Pera cos. Boiis , aliisq. Galîis pecuniam facientibus., ue- riti Romani , ne eam belli in fe inferendi cauffa pararent, edixerunt, ne quis homini Gallo mutuam pecuniam da¬ ret. Galli comperto, confules in Ligures exercitum addu O 1 xiffe,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE xiffe , dum fe ut Romam contendam, comparant, impro uifo a confulibus opprimuntur. Cum autem poft bien¬ nium Q_JFabio Maximo iterum confule C. Flaminius tri¬ bunus pl. quod feriptum eft in Catonê Tulliano, aduer¬ fus fenatus audoritatem legem pertuliffet, ut ager Pice- nus,__ Gallicus uiritim diuideretur (Gallicum autem in- telligebant eum, unde exadi Senones eis Ariminum fue¬ rant) fadum eft , ut Boii Senonum calamitate edodi , cû fe iniuriae effe proximos cernèrent ,inita cum finitimis Infubribus focietate, Galîis etiam tranfalpinis accitis , qui ad Rhodanum accolebant, & a mercede , qua condu- di militabant , Geffatae dicebantur, quiefeentibus Caeno manis in Etruriam, quae iam tum in ditione Romanorum erat, irruperint, annourbis dxx vin. aduerfus quos cû confules L. Aemilius Papus, C.Atilius Regulus maximû, fi quando unquam alias, ex uniuerfa Italia exercitum ad- duxiffent, (ea centum millia armatorum fuiffe traduntur)ingentes eorum copias ad Faefulas profligarunt.xL millia caefa, decem capta , agrum Boicum ab Aemilio ua- ftatum accepimus. Poftero anno Romani ex re priore an no bene gefta in fpem addudi , Gallos ex regionibus cir- cumpadanis eiieiendi , Q^. Fuluium , T. Manlium confu¬ les in Galliam miferunt . qui cum legionibus fines Boio¬ rum ingrefsi ad deditionem eos compulerunt , imbrium, & peftilentiae, ut placet Polybio, deterriti magnitudine , ne reliquias belli perfequerentur . Zonaras tamen Boio¬ rum regionem ab hoc tempore in poteftate fuiffe populi R. tradit . Anno infequenti P. Furius , & C. Flaminius confules per Ligurum quorundam , quos fîbi focios afei- uerant, fines, Infubrium gentem adorti, nobiîem uido- riamrettulerunt.Quietaeiamresin Gallia futurae uide- bantur, nifi Infubres pacem petentes a M.Marcello, & Cn. Scipione cos. occafîonem belli quaerentibus ad arma capienda fuiffent compulfi . Hi uero Geffatarum armis adiundis cum in aciem prodiiffent, Acerris , & Mediola- no,quod eorum caput erat, & Comooppidisamifsis, cum fruftra traiedo Pado Claftidium obfediffent , dedi¬ tionem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 55 tionem fecerunt, pecuniis, & agrorum parte multati. Marcellus triumphauit , & tertia opima fpolia Virduma- 'rorege Geffatarum interfedorettulit. Atque hoc pado Galliae Cifalpinae pars, quam Boii , & Infubres tenebant, in poteftatem , ditionemq. populi R. concefsit . Tum ue¬ ro prouinciam hanc fadam inde apparet, quôd fèquenti¬ bus deinceps annis praetores , qui eam regerent , eô cum imperio mifsi funt. Itaque triennio poft Scipione, 8c Loti go cos. coloniae duae , Placentia , & Cremona , in agrum, ut feriptum eft in Liuianorum epitomis , de Galîis captû funt dedudae.eaq. clauftra aduerfus Gallicos tumultus,fî qui eis , aut trans Padum excitarentur, oppofîta . ex quo inteiligi fine dubio poteft, ut Placentia fuit Boiorum, fie Cremonam tum fuiffe , non, ut tradit Ptolemaeus, Caen o- manorum, fed Infubrium . neque enim bello dum Caeno¬ manos populus R. attigerat,immo nero focios tum, &* quidem confiantes habebat. Cum autem Boii, & Infu¬ bres fubito defeciffent , uix poft multos annos perdoma- ri armis potuerunt. eodem enim anno, ut inquit Liuius, Boiifolicitatis Infubribus ad Annibalem in Italiam ue¬ nïentem fe contulerunt , non tam ob ueteres in populum R. iras, quàm quôd nuper circa Padum Cremonam, Pla- centiamq. colonias in agrum Gallicum dedudas aegre pa tiebantur. quo fadum eft, ut triumuiri agrarii dif_.fi Pla- centiaemcenibusMutinamconfugerint. Itaque poft bien nium L. Poftumius Albinus praetor e prouincia decedens Boiorum fraude in Litana filua cum exercitu eft oppref fus. Cannenfi inde clade cum omnes Cifalpini Galli po¬ pulum R. deferuiffent , Cremona tamen, 8. Placentia co¬ loniae in fide manferunt. Bellum interea Gallicum arden¬ te Punico bello Italia omiffum, & in annum urbis quin- gefimum quinquagefimum quartum eft dilatum. quo an¬ no P. Aelius conful Galliam fortitus, cum audiffet, a Bo¬ iis ante fuum aduentum incurfionesin agrum fociorum fadas , C. Oppium praefedum focium perVmbriam, a- grum Boiorum inuadereiufsit. Poftero autem anno cum Infubres , Caenomanique, & Boii excitis Salybus, Iluati- tibus,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE tibus , & ceteris Liguftinis populis , AmilcarePtno du¬ ce, Placentiam inuafiffent, aL. Furio Purpureonepraeto- re magno prrlio uidi. FuriumindeC. Cornélius Cethe gus conful fecutus,qui decreto a fenatu Gallico bello,ad Infubres, qui in armis erant, Caenomanis affumptis, pro¬ fedus,Boios,Infubres, & Caenomanos caecidit. Cethego auté cum M. Claudius Marcellus fuccefsiffet , Comenfes prnlio profligauit , atque oppido capto, duo de triginta caftella in fidem recepit ..& cum L. Furio Purpureone col lega Boiorum agrum ufque ad Felfinam oppidum popu- labundus peragrauit.eaurbs,ceteraq. caftella, & Boii fere omnes , praeter iuuentutem , quae praedandi cauffa in armis erat (tunc in deuias fîluas recefferat) in ditionem uenerunt. Biennio interiedo P.Africano, Ti. Sempro¬ nio Longo confulibus L. Valerius Flaccus pro côfule cir¬ ca Mediolanum cum Infubribus , & Boiis , qui Dorulace duce ad concitandos Infubres Padum traiecerant, fîgnis collatis depugnauit . x millia hoftium caefa. eodemq. an¬ no a Ti. Longo confule cum Boiis res profpere gefta . Cu ius felicitatem fecutus L. Cornélius Merula conful com- , miffo ad Mutinam prlio Boiorum xiiii millia concidit , uiuos cepit mille nonaginta duos , équités ducentos uiginti unum . très duces eorum , figna militaria ducenta duodecim, carpenta lxiii. Poftero anno Boii adeo quie uerunt, ut etiam fenatus eorum Cn. Domitio confuli cum Iiberis , & praefedi cum equitatu ( fumma omnium mille, &quingenti) fe dediderint. Infequenti anno P. Cornélius Scipio Nafica fummo cum Boiis prlio con¬ greffus, eos ad deditionem compulit, ac primo obfidibus ab eorum gente acceptis agri parte fere dimidia mul tauit , quo , fi uellet , populus R. colonias mittere pof¬ fet. Itaque fequenti anno decretum , uteo duae coloniae noua: deducerentur . & poftero Bononia deduda eft . An no inde dlxviM, Furius praetor infontibus Caenomanis in pace fpeciem belli quaerens ademit arma. Id Caenoma- ni conquefti Romae apud fenatum , reiediq. ad confulem M. Aemilium Lepidum , cui , ut cognofceret , ftatueretq.

~~. fenatus~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours "I T A L I AE L I B E R I. 5~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D K A N T I CLV O I V R B Vercellas uocauit. Pulfis autem , ut dixi, Gallispleraque Romani ciues occuparunt. déclarant fréquentes eorum coloniae Bononia, Mutina, Parma, Placentia, & Cremo na.oftendit nomé Togatae Galliae, ( fie enim eft haec regio poftea appellata) quod ab eo dudum uidetur, quia ei prouinciae Romana toga fit conceffa . unde dixit Mart. Gallia Romanae nomine dida toga: . Quae toga adeo fuit ciuium Romanorum propria, ut ne in prouinciis quidem fine ea iis effe licuerit . Quocirca P. Scipioni Q^Maximus , & C. Rabirio Poftumo im'mici e- ius criinini dederunt,quôd in prouinciis palliati fuiffent. id quod in Rabiriana defenfione Cicero fcriptû reliquit. Togatam autem didam feribit Dio uel ab ufu Togae , uel quôd multo, quàm Tranfalpina Gallia, pacatior effet. Hoc autem nomen ea , ut dixi, regio primum tulit, quam Senones tenuerant . nimirum enim eam Galliam primum Togatae nomine ornarunt, quae primum imperio populi R. paruit , ac ciues , moresq. Romanos cum ufu togae Ro manae prima accepit . inde autem Boiis , qui fînitimi fue¬ rant Senonum , ut dixi , exturbatis hoc nomen effe communicatum puto. poftquam ad hos etiam uidus, cul- tusq. Romanus eft tranflatus . fiquidem Ptolemaeus Gal¬ liam Togatam a Placentia Rauennam perducit . quo for¬ taffe refpexit quoque Feftus, cum fcripfit Boicum agrum dici , qui fuit Boiorum Gallorum, effe autem in Gallia ci tra alpes , qua: Togata dicitur . Argumento eft etiâ hanc regionem ciuibus Romanis fuiffe refertam , fermo ipfe Latinus, quo ea ufa effe fertur adeo, ut etiam e Gallia Ro mae fuerint oratores. Itaque quaerenti Bruto in libro de claris oratoribus , quis effet urbanitatis color, refpondit Cicero : Id tu Brute iam intelliges, cum in Galliam uene- ris. audies tu quidem uerba quaedam non trita Romae.fed haec mutari , dedifeiq. poffunt . illud eft maius , quôd in uocibusnoftrorumoratorumrecinit quiddam, & refo- naturbanius. nec hoc in oratoribus modo apparet, fed etiam in ceteris. Ego memini T.Tincam Placentinum ho minem facetifsimum cum familiari noftro Q_. Granio praecone

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T AL I AE L I B E R 1. 57~~

. pra»cone dicacitate certare . fed Tincam non minus mul¬ ta ridicule dicentem Granius obruebat nefcio quo fapo¬ re uernaculo . Quod autem in citeriore Gallia , florente rep. fadum dico, idem poft etiam Augufti, ut opinor, temporibus , in aliqua Hifpaniae parte eueniffe narrât Strabo : Turdetani.inquit, praefertim qui Baetim accolût, omnino Romanorum mores afciuerût, nec fermonis fui amplius memores , & Latini plerique euaferunt , & colonos Romanos acceperunt, utparumabfit, quin omnes fint Romani. & quae nunc conftitutae urbes funt,in Celtis Pezaugufta, in Turdulis Augufta Emerita , in Celtiberis Caefarea Augufta, & aliae quaedam coloniae mutationem rerumpublicarumindicant. ex Iberis autem quicunque huius generis funt, Stolati, & Togati dicuntur . in quibus etiam Celtiberi omnium olim immauifsimi numerantur. Galliae tamen noftrae longe alia, atque Hifpaniae, fuit con ditio . Hifpani enim manfuetiores, atque humaniores fa¬ di dicuntur : Gallia,Gallis fuis expulfis, ciues Romanos, eorumq. cultum, fermonem, humanitatem, ac uirtutem uno tempore accepit. unde eam merito in Antonium Ci cero dixit , florem effe Italiae , firmamentum imperii Ro. ornamentum dignitatis . fed de Galîis Italicis hadenus . nunc tranfeamus ad Venetos . De agroj & fderibus Venetorum, & Carnorum. Cap, xxv. / v p r a Caenomanos erant Veneti , fupra Venetos Car- ni . Venetos alii ex tranfalpina Gallia ab ultimis Oceani partibus , alii , quibus ego potius affentior , ex Paphlago nia, poft Troiae excidium , cum Antenore Troiano in Ita liam ucniffe, atque ad finum Adriatici maris , pulfisinde antiquis incolis Euganeis , fedes pofuiffe , litteris prodi^ derunt . Quidquid autem agri ab occidente Athefi, ab o- riente finu Adriatico , a feptentrione , ut ait Strabo, Na- tifone flumine , a meridié Pado eft comprehenfum , id to tum fuit Venetorum , eaq. regio uniuerfa eft Venetia no P minata.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q.V O IVRE mi nata . oppida in hoc tradu nobiliora fuerunt , Adria* unde finus nomen crediturinueniffe, Altinum, Patauiû, Atefte,Opitergium , Vicetia, Acedum ,Belunum, ut au dor eft , & quidem , ut puto , idoneus, Ptolemae us .Nam Carni a Natifone flumine ufque ad Formionem , quantû ex Strabonis , & Plinii perfpici monumentis poteft, oppi da tenuerunt Aquileiam , quam aperte extra Venetos fi¬ nes trans amnem fuiffe narrât Strabo , Concordiam , & Tergefte . Vnde illudeommode , ut alia multa , Meia , in oris Italiae proximam effe a Tergefte Concordiam : inter- fluere Timauum , deinde Natifonem non longe a mari Aquileiam attingere : ultra effe Altinum . Flumina Vene tiae numerat Plinius Medoacos duos , & Togifonum, per agrum Patauinum fluentes/Silim perTaurifanum, Li- quentiam per Opiterginum, Romatium , Tillauemptum maius , minusque, Anaffum , quo Varranus defluit , Al- fam , Natifonem cum Turro praefluentës Aquileiam, xi i millia paffuum ab ea : ultra quam v 1 1 millia paffuum For mionem effe . Quo tempore Veneti a Romanis uidi, aut omnino bello ullo petiti fint , adhuc eruere ex tanta anna lium uetuftate non potui. focietatem eos quidem cum Romanis iniffe ante Annibalis in Italiam aduentum, tra¬ dit Polybius . ex quo exiftimari poteft, nulla eos occafione, uel nullo potius rerum Italiae motu poft fidem femel datam uiolaffe _ fed amicitiam bonis populi R. rébus iun- dam in perpetuum caftifsimecoluiffe. neque enim ipfos fe ullo aut Caenomanorum , aut Carnorum finitimorum bello implicuifle , fed fponte fe fidei , ac poteftati Roma¬ norum permifîffe accepimus . paruiffe tamen & ipfos prae tori » qui Galliam cum imperio obtineret,id eft in prouin ciae formam effe redados , & credo , & , cur credam, mul taS cauffas afferre poffum. maxime autem, quôd anno dlxvi M. Aemilius Lepidus, cum prouinciam Galliam, etiam tum armaretinentem, quanquam afsiduis prope bellis afflidam, acperditam, effet furtitus, dicitur Ae- miliam uiam ftrauifle per prouinciam ab Arimino Bono- niam , ac Placentiam, âtqueinde circundudo opère Me- diolanum,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ÏTAIÎAËLÏBERÏ. 58 dioîanum , Bergomum , Veronamr & Patauium ufque ad Aquileiam , tum illius , ut puto , prouinciae finem, prae¬ fertim uero Carnis adhuc bello Romano intadis. quod ille certe non feciffet , nifî Venetos quoque prouinciam habuiffet. Alterum argumentum eft, quôd fequéti anno, cum Galliquidam tranfalpiniin Venetia, ut inquit Li¬ uius, aedificare oppidum conarentur, idfine praetoris, qui prouinciae praeeffet, conceffu fadum molefte tulit fe¬ natus . Qua de re placet , quid ad uerbum fcripferit Li¬ uius, recitare. Sp. Poftumio, inquit, Q__. Marcio confu libus, Galli tranfalpini tranfgrefsi in Venetiam fîne popu latione , aut bello , haud procul inde , ubi nunc Aquileia eft, locum oppido condendo ceperunt. triennio poft, Q^FabioLicincM. Claudio Marcello cos. cum aedifica rent,L.Iuliopraetori Gallia: mandatum , utidprohibe- ret, quoad eius fine bello poffet. fi armis prohibendi ef¬ fent , confules certiores faceret . ex his placere , alterum aduerfus Gallos ducere legiones. Marcello confuliadue- nienti cum legionibus Galli fe dediderunt. xn milliaar- matorum erant, arma omnibus adempta. idlegatis eo¬ rum in fenatu querentibus, refponfum , nec illos rede feciffe , cum in Italiam uenerint , oppidumq. in alieno a- gro , nullius Romani magiftratus , qui prouinciae praeef¬ fet, permiffu aedificare conati fint. neque fenatui place¬ re deditos fpoliari . Aquileia ut colonia deduceretur, decretum.Tertiolocomoueor, quôdanno dlxxviii co- fuli , qui prouinciam Galliam obtinebat , a fenatu , nego tium datum effe idem teftis eft Liuius , ut Patauinorum in Venetia feditionem comprimeret, quos certaminefa- dionum ad inteftinum bellum exarfîffe, ipforum legati attulerant . Patauinis faluti aduentum confulisfuiffe. neque aliud, quod ageret in prouincia, cum habuiffet, Ro¬ mam rediiffe. poftremo, quôd Caefar, &poftCaefarem D. Brutus, cum hanc Galliam cum imperio regerent, Pa tauinos quoque, -"-Vicetinos in imperio habuiffe ueterum litterarum monumenta déclarant . Vt autem de Ve netis , fie etiam de Carnis obfcurum eft , quando uel ui , P i uel

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D. E A N T I Q_ V O 1 V R E uel uoluntate in amicitiam uenerint. ctedo, quôd ferum cum his geftarum una cum ueteribus annalibus memoria prorfus exciderit.integris autem eos uiribus ad annum dl xxx n fuiffe, fatis plane demonftrat Liuius, cumitâ feribit: C. Cafsius conful in Gallia, quam fortitus erat, memorabile nihil gefsit. et per Ulyricum ducere legiones in Macedoniam uano incnpto eft conatus . Aquileienfes quefti in fenatu Romae, coloniam fuam nouam, &infir-- mâm,nec dum fatis munitam inter infeftas nationes Iftro rum , atque Illyriorum effe . fenatus Carnis , aut Iftris bellum a Cafsio illatum credere . poftero anno Carnorû , Iftrorumque, &Iapudum legati uenerunt: duces fibi ab confule Cafsio primum imperatos, quiin Macedoniam ducenti exercitum iter monftratent,pacatumab fe tan¬ quam ad aliud bellum gerendum abifîe, inde ex medio regreffum itinere hoftiliter peragrauiffe fines fuos, paf- fimrapinas, & incendia fada, uecfeadid locorum fei¬ re propter quam cauffam confuli pro hoftibus fuerint. Ac de iis quidem aliud nihil accepimus. Carnos tamen fiue armis , fiue uoluntate fe ad amicitiam Romanorum contulerint, in prouinciae formam relatos , & Galîis, Ve netisq. adiundos, crediderim . fiquidem Caefar, cum Gai liam hancproconfule adminiftraret , Aquileienfium, 8. Tergeftinorum , ut populorum ad fuum imperium perti- nentium,meminit in libris, quos de Gallico bello conferi pfit. Fadum eft autem, ut poftea Carni Venetis.quorum nomen late patebat, attributi eorum etiam fibi nomen afciuerint, & */ei.etiam regionem ufque ad lftriam fibi finitimam propagarint. quod uideo fine dubio in tellexif- fe Catonem in epitomis Italicarum originum , cum Ve- netiam fcripfît ab Iftria ufque ad Padi oftia pertinere.qui bus epitomis tantam ego tribuo audoritatem, quanta incorruptis ueteribus monumentis merito tribuenda eft. Venetos autem ufque ad extrema reip. tempora nomen retinuiffe, praeter ceteros oftendit Velleius , cû de M. An tonio ait : Pollio Afînius cum feptem legionibus diu re¬ tenta in poteftate Antonii Venetia , magnis , fpeciofîsq. rébus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours f. AïlAH.tl.ïR 1,1 59 rébus circa Alt_numralias<_. 'eius règionis editis, Ddmi- tiumiunxie Antonio, nec mirum; cumiidem his tem¬ poribus foli fere non modo antiquum nomen , fed priftinam etïam Italici imperii gloriam, fiue pacis, fiue belli artibus decertandum fit , tueantur , atque in perpetuum pro optima reip. inftitutione , & ipforum incredibili prû dentia , ac moderatione , retenturi effe uideantur .

~~De iure prouinci_e Galli_e. Cap. xxvî.~~

. . . C, v m igitur alio bello Ligures , alio Boii, alio Infubres, & Caenomani, alio Venetî, & Carni aut ui , aut uoluntate ad amicitiam , & focietatem fint tradudi , eft tamen una omnium horum, ut iam faepe fignificaui,prouincia fada, eaq. uno nomine citerior, ac Togata Gallia appellata*. in qua hi populi floruerunt , Ligures . Galli , & Venetî. nam ex GalHs Boii , & Caenomani adeo iam tum afflidi erant, &perditi, utpatriis euerfi fedibus ne agro quidem,' que amiferant, nomen reliquerint, Infubrium autem ne late quidem admodum memoria patui t. illud enim celebrius, ut omnes Galli , aut cifpadani dicerentur, aut tranfpadani . Carni enim Venetis uidentur attributi. Termini auté huius , ut dixi , prouinciae fuerunt a mari fupero Rubico, ab infero Arnus , ab alpibus Liguftinis Varus , a Carnicis Formio flumina . eis Rubiconem primum oppidum erat Ariminum , quod iuris Italici fuit , non prouinciae Gal¬ lia: , eis Arnum Pifàe , ultra Rubiconem in cifpadanis Gai lis Rauenna , ultra Arnum in Liguribus Luca, ambo uïti¬ ma prouinciae Galliae oppida . Quo fadum eft , ut Caefar, cum Galliam pro confule obtineret, modo Rauennam, modoLucam,utin extrema prouinciae fuae oppida, uen- titarit. & Cicero Bruto, Galliam pro confule adminiftrâ tijPaetum quendam ex municipio, ut ait, Lucenfî com- mendarit. De Rubicone, Galliae fine, multa teftimonio funt , uerum illud nobilifsimum Ciceronis in Antonium. An ille, inquit, faciat, ut exercitum citra flumen Rubi¬ conem ,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D8AKTÎQ.V0 IVRI eonem, qui finis eft Galliae, educeret? Caefaretn autem intellexit , qui cum cohortes fuas effet , ut ait Suetonius, ad Rubiconem prouincia: fuae terrninum confecutus , re- putans fecum , quantum moliretur , conuerfus ad proximos , Etiam nunc , inquit , regredi poffumus . quod fi pô ticulum tranfierimus , omnia armis agenda erunt» quod idem multis poft annis uerfibus elegantifsimis Lucanus eft perfecutus in hune modum : Fonte cadit modico , paruisq. impellitur undis Puniceus Rubicon , cum feruida canduit aeftas , Perq.imas ferpitualles,& Gallica certus Limes ab Aufoniis difterminat arua colonis . Atque etiam Ariminum primum oppidum e Galliae in Ita liamuenientibusocci.friffe,eundem uideo fatis diferte oftendiffe , cû Ariminenfes fecum ita conquerentes fecit: O maie uicinis haec menia condita Galîis , O trifti damnataloco . pax alta per omnes Et tranquilla quies populos : nos praedafurentum, Primaq. caftra fumus . melius fortuna dediffes Orbe fub Eoo fedem , gelidaq. fub ardo . Nos primi Senonum motus , Cimbrumq. mentem Vidimus , & martem Libyes , curfumq. furoris Teutonici. quoties Romam fortuna lacefsit, Hac iter eft bellis. Quae cauffa fecit, utprimis temporibus, quemadmodû Pifas pro Liguria, fîc Ariminum pro Gallia communi fer mone ufurparint . quod tradit libro x x vi 1 1 Liuius, cum feribit: Vrbana prouincia Seruilio obtigit, Ariminum (ita Galliam appellabant) Sp. Lucretio. NequeueroLu ca tantum , id eft finitima Tufcis Ligurum regio , prouin cia: eft Galliae finibus comprehenfa , fed etiam prima , & remotifsîma,in'quaMonci portus fuit, hinc enim de Caefare ex Gallia prouinciain Italiam irrumpente dixit Virgilius : Aggeribus focer alpinis , atque arce Monci . Quôd autem eadem Gallia Venetos, & Carnos inclufi,id non leuifsimis dudus côieduris feci . Venetorum enim , i ut

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T A L I AE Lrr B E R I. 60 ut dixi , Vieétia , Patauitim , & Opitergium fuir» Carno¬ rum Aquileia, & Tergefte. At Cicero in Philippicis ait: Vtomittam alias partes Galliae, Patauini alios exclufe- runt, alios eiecerunt, miffos ab Antonio. & Dio Pata- uium primum Galliae, poft Italiae fuiffeoppidum fcripfit. et D. Brutus huius Gallia: praetor de Vicetinisin epifto¬ lis , ut de iis , qui fuo fubiedi effent imperio, lo quitur . et Caefar, ut dixi , libro primo, atque odauo de bello Galli¬ co Opitergînorum , Aquileienfium , & Tergeftinorum > ut qui ad fe, & ad fuam prouinciam Galliam périmèrent , meminit. Iam uero uniuerfa haec regio Gallia Togata, quod nomen antea partium eius tantum fuerat, eft appel lata. oftendit hoc Hirtius,, indicat Caefar demonftrat Dio , res prope loquitur ipfa. Hirtius , cum feribit, Cae- farem omnes regiones Gallia: Togatae percucurriffe, T. Labienumeipraefeciffe; Caefar, cum fe libro vin ait le¬ gionem xii in Galliam Togatam mififfe , ad colonias ci¬ uium R. tuendas,nequod fimile incommodum accide- ret , de incurfione barbarorum , ac fuperiore aeftate Ter- geftinis acciderat ; Dioxqui cundam citeriorem Galliam Togatae Gallia: nomine appella tam feribit. Itaque probe Mêla, &dodeAqui Galliam Togatam Carnos _.& Vene¬ tos incoluiffeprodidit,nonquôdeaVenetifolii&Car- ni tenerentur , fed quôd praeter Ligures _. & Gallos , & hi Galliae huius finibus clauderentur . In hanc porro prouin ciam très ab urbe uiae duxerunt, Flaminiâ per Ariminum, Cafsia per Arretium, Aureliaper Pifas,. unde Cicero in Philippicis »Tres , inquit, uia funt adMutinam^a fupero mari Flaminiâ , ab infero Aurélia _. média Cafsia _. Hanc ergo regionem armis, quo modo demanftrauî, deuidam iniquioribus,quàm reliquamltaliam^in amicitiam fde ribus effe fufeeptam contrat . unde tertioquodam iuris génère eft affeda , quod & Latinorum , & Italicorum iu¬ re deterius fuit . Vifa eft autem quodammodo a reliqua Italia fegregari , quia non quo modo Italia ,, fed quo mo¬ do extera: regiones folerent, eft adminiftrata . quo illa Tulliana referenda funt in odaua in Antonium: Maiores noftri

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours . n D. E «A N T; I Q_V, O I V ;R E .noftri, t;utnultum Italicum , quôd erat; dGméftiçus, tu- multum Gallicum, quôd erat Italiae fînitimu$ , nomifla- Jbaut et in dedma : -Habet inimiçifsimamGalliam f eti- _am eos, quibus confidebat , alienifsimos Trahfpada- uos , Italia omnis infefta eft . Galliae autem adminiftran- dae ratio ab ipfa prouinciae, de qua faepe fupra dixi, formu .la eft petita. Redigereuero in prouindae formam nihil erat aliud, nifi leges. domefticasadimére, & Romanas dare, ac praetorem,,, qui quotanmsprouinciamex legi¬ bus datis adminiftraret , inftituere. ex quo fonte illud .Suetonii fluxit de Gallia ulteriore; Caefarem Galliam om nem praeter focias,ac benemeritas ciuitates in prouincia: formam redegiffe , eiq. in fînguîos annos ftipendii nomé impofuiffe . Neque uero folatributi annui impofitio pro uinciam efficit , cum id multis fit etiam Italicis , & exteris imperatum , qui tamen in prouinciae formam non fint relati , fed legum domefticarû, &patriae libertatis adem- ptio , & praetoris , qui eos regat , iuftitutio . regat autem ita,ut & ius de rébus priuatis dicat,& cauffas publicas cû confilio cognofcat,& imperium, atque exercitu belli ge- rédi cauffa habeat, ut in libris de antiquoiuré prou incia rum accuratius oftendemus. Leges autem , quibus fingu \x prouinciae fadae, funt , alia__ atque aliae fuerunt , pro ar bitrio impeçatoris _ cuius dudu , atque aufpiciis in ditio mem ueniffent, &Iegatorum, quos fenatus aburbe.parta ,uidoria,fiue quinque,fiue decem cum mandatis mififfet, ut communi confilio rem conficerent_8- prouinciam pro meritisordinarent . Prima, autem prouinciafadaeft Sici lia , fecunda Sardinia , cui adiunda eft Corfica , tertia, ut puto, citerior Gallia, quam Boii & Infubres tenuerant * cui pofteaetiam, ut dixi , Caenomani , Veneri , Carni , &

. Ligures aliis , atque aliis temporibus attributi funt . Ita¬ que augefcente prouinciarum numéro , praetorum etiam accesfio neceffario eft confecuta . neque enim eo, qui in¬ ter ciues , & altero , qni inter ciues , & peregrinos ius Ro p\x diceret, contenti, tertium prtorem , & quartum , qui Siciliam, Sardiniamq.admmiftrarent, crearunt. Gai

~~1 .: liam~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI. 6l liam uero interea aut tumultuantem per confules, & praè- tores, autpacatiorëper propraetores, & proconfulesre- xerunt . donec quotannis aut confularibus, autpraetoriis ordine mandari eft cmpta . fiquidé extremis reip. tempo ribus C. Murena,& Q^Metellus Celer ex prxtura,L.Afra nius, &C. Caefar ex confulatu eam adminiftrarunt. Ve¬ rum , ut aliquando fummum huius prouinciae ius aperiâ, ac, quid inter hoc, & Latinorum, Italicorumq. interfue- rit , oftendam , dico , Latinos partem Romanae ciuitatis , aut certe aditum ad Romanam ciuitatem aliquem habuif fe : legibus fuis, non Romanis magiftratibus paruiffe, in¬ ter auxilia meruiffe: Italicos nec Romanae ciuitatis par¬ tem , nec ullum ad Romanam ciuitatem aditum effe ade- ptos ,fed legibus fuis , ut Latini , obtemperaffe , & pari- terin auxiliis militaffe: Gallos uero nec ciuitatis Roma¬ nae ullo modo participes, nec legum, aut libertatis fuae compotes fuiffe , fed in auxiliis tamen , quibus reliqua: o- mnes prouincia: erant exclufae , feciffe ftipendia . Paruif¬ fe autem eos praetori , indicauit C. Albutius rhetor apud Suetonium,qui poft liberatam Galliam,in cognitione ex dis , Mediolani , apud L. Pifonem procos. cum reum defenderet, &:coh_berentlidores nimias laudantium uo¬ ees , ita excanduit, ut Italiae , id eft Galliae, ftatum deplo rarit , quafi iterum in prouinciae formam redigeretur . ar gumento eft etiam , quod multi eam uel praetorio, uel cô fularicum imperio, ut dixi, obtinuiffe reperiuntur. In¬ ter auxilia uero meruiffe, Salluftii,&Liuii in primis te¬ ftimonio planum fieri poteft . Gallicorum enim auxiliorum meminit Liuius , cum ait libro x l i : M. Iunius con¬ ful bello Iltrico tranfîre in Gallia , & ab ciuitatibus, quan tum, quaeq. poffet, militum exigere iuffus . 8c poft: Re- mifsis auxiliis, quae Galîis imperauerat. & poft: Auxi¬ liis protinus per chutâtes Gallia: , coloniasq. imperatis . Liguftinorû bello Iugurthino Salluftius,cum feribit : Mif fae funt eô cohortes Ligurû quattuor, & C. Annius praefedus . deinde : Fortequidam Ligus ex cohortibus auxi- liariis miles gregarius caftris aquatum egreffus . Hue ad- Q_ de

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O I V R E de Plînium , cum inquit libro tertio : L. Aemilio , C. Ati- lio cos. Italia nuntiato Gallico tumultû fola fine externis ullis auxiliis, atque étiam tunc fine Tranfpadanis equi¬ tum lxxx millia, peditum d ce millia armauit. Caeno¬ manos autem, iam tum populi R. focios Tranfpadano- rum nomine intellexit,quorum tamen uiginti millia cum ceteris Italicis auxiliis bello Gallico affuifle tradit Poly¬ bius. Ex quo inteiligi poteft, hoc ceteris Galliam citeriorem prouinciis praeftitiffe , quod ex ea auxilia , ut eti¬ am ex reliqua Italia Iegionibus Romanis fint accerfita, Siculorum uero, aut Sardorum , aut Hifpanorum, aut Afîaticorum , autreliquorum prouincialium, nifi quid forte extra ordinem acciderit, non fint accepta. Ac de Galîis quidem, & reliquis Italia; populis in uniuerfum haec dida fint.

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours CAROLI S I G O N il DE ANTIQJVO IVRE ITALIAE LIBER SECVNDVS.~~

~~De multiplici iure ciuitatum Italie . Cap. i .~~

Qy i s t a t v s populorum Italiae fuerit ab urbe condita ufque ad annum fexcentefîmum fexagefîmum fecundum, quo foci aie bellum Italici Romana: ciuitatis cauffa con- flarunt, fuperiore libro fatis arbitror explicatum . huic libro non populorum, fed ciuitatum iura mandate infti- -tui .qui locus quo uberior, ac fruduofîor, eo mihi ad tra dandum , ornandum ue difficilior eft . fum enim de colo niis , municipiis , praefeduris , & foris uerba fadurus, & fingulorum inter fe differentiam traditurus . quarum re¬ rum & cognitio femper utilifsima , & difputatio nunquâ non obfcurifsima fuit ; quippe quam ne fua quidem aetate fatis expeditam , & facilem fuiffe tradidit Gellius, audor iis, quae trado , temporibus aliquanto ille quidem aetate inferior, fed ingenii tamen, &dodrinaeelegantia, om¬ nium confenfione, prope aequalis. fapienterid quidem. intellexit enim, credo, uir iudicio, & prudentia acutifsi- mus , omnem antiquitatis quaeftionem multis inuolutam obfcuritatibus effe ; quae autem tradendis in fingularum rerum praeceptis cernitur, quae& multitudine infinita:, & temporum inclinationibusuariae,ac diuerfàe effe pof¬ funt , innumerabilibus prope errorum effe , & infcitiae te nebriscircumfufam.Meautemut feparatim de fingulis ciuitatibus agerem,easq. ab uniuerfa populorum difputa tiones fecernerem, ea minime, utputo, contemnenda ratio mouit, quôd non ut omnes populi ius aut Latii,aut Italicum , aut prouinciae Galliae funt adepti , item omnes ciuitates affecutas reperiebam . Quod ut planius intelligatur, illud, repetito aliquanto altius huius orationis exordio, conftituendum uidetur , duplicem iam tum ci- Q__ z uitatum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE uitatum Italiae inftitutam effe diuifionem, unam ariris ,al teram iuris . artis, cum earum alias oppida, caftella, & ui cos dixerunt ; iuris , cum eafdem in colonias , municipia, praefeduras,focderatasciuitates, fora, 8c conciliabula tiibuerunt . De oppidis Italia: , neminem puto expeda¬ re , dumfcribam .neque enimobfcura res eft, fed ueterum omnium teftimonio patet.Multos autem uicos,mul taq.item in Italia caftella fuiffe , ne dubitandum quidem eft , cum & Marfos , & Pelignos uicos , caftellaq. quam- plurima tenuiffe Strabo in Italiae defcriptione pofuerit, Samnitium multa caftella , uicosq. bello deletos , Boios, Liguresq. a Romanis aciefufos in fua caftella , uicosque faepe dilapfos Liuius in hiftoriis fuis feriptum reliquerit. oppida autem illi, ut hoc quoque addam, frequentiores, &liores quofdam homirium conuentuseffe uoluerunt , caftella minores , atque anguftiores, fed murorurn tamen utrofqiieambitufeptos, uicos fîne mûris, cuius praecepti quem meliorem , quàm Ifidorum, edam audo¬ rem , habeo fere neminem . eius uero haec ipfa funt uer¬ ba: Vici, & caftella, &pagi funt, qux nulla dignitate ci nitatisornantur, fed uulgari hominum conuentuincolû- tur, & propter paruitatem fui maioribus ciuitqtjbus at- tribuuntur . uicus didus eft a uicinis habitationibus , uel quôduias habeatfîne mûris, caftrum antiqui dicebant oppidum loco altifsimofitum, quafi cafamaltarm a quo caftellum , fiue quod caftrabatur ibi Iicentia habitantiû, ne pafsim uagarentur. fed de oppidis, & caftellis , quae funt artis, alius erit differendi locus, nunc quod huiusiti ftituti fermonis eft , de iis , quae ex iure duda funt, nomi¬ nibus differamus . Haec autem coloniae , municipia, praefedurae,fderata oppida, fora, & conciliabulafunt. de quibus nifi certum , & graue antiquorum attulero tefiir- mottiurn , non reeufo , quin omnes liane ut inanem & cô- menticiam docendi rationem répudient, quid eft autem Certius,& grauiùs Cicérone? atille, cum totam orato- riecomplediuellet Italiam, dixit in Sextiana: Nullum erat Italiae municipium , nulla colonia, nulla praefedura, quae

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE' LIBER II. (S"_» qua. non honorificentifsime decreuiffet de falute mea . et in Pifonem : Nulla fuit regio, nullum municipium, neque praefedura , aut colonia , ex qua non publiée ad me uene riut gratulatum . et in fecunda in Antonium : Horum fla- gitiorum ifte ueftigiis omnia municipia , praefeduras, co lonias , totam denique Italiam imprefsit . Adiungamus Marco Quindum fratrem , qui in libro depetitione con¬ fulatus ita praecepit: Totam Italiam fac ut in animo, ac memoria tibi diftributam , comprehenfamq. habeas, ne quod municipium, coloniam, praefeduram, locum de¬ nique Italiae effe patiare , in quo non habeas firmamenti, quod fatis effe pofsit. Neque uero aliunde fumpta effe putandum eft ea , quae in libris de limitibus ex prifcis hau fta legibus extant : Quae colonia hac lege dednda , quod- ue municipium , praefsctura , forum , conciliabulum con ftitutumerit. Oppidorum autem fÌderatorum nulla in his iccirco mentio fada eft , quia , ciuitatem adepta lege Iulia, omnia municipiorum iam in numerum erant rela¬ ta . quod poft dilucidius apparebit . hoc autem tempore, quoniam de iure Italiae feribere inftituimus , hune in pri¬ mis locum purgemus , atque hanc quaeftionem prae cete¬ ris expediamus , ut, quid colonia: , quid municipia , quid praefedurae, quid oppida fderata , quid fora , quid conciliabula fuerint, quae iura a populo Romano obtinuerint , & quaenam ex his potifsimùm in Italia ante bellum focialefloruerint, explicemus ,ac tertium librum tem¬ poribus poft bellum Italicum exquirendis , atque illu- ftrandis relinquamus .

~~Decoloniis. Cap. i i.~~

C o l o n i ae igitur C ab his enim placet ordiri ) oppida fuerunt, quo populus Romanus ciues fuos adincolendû deduxit. Harum antiquifsima fuit origo. quippe quae iâ inde a Romulo rege , tefte Dionyfio , repetatur . Is auté, ut apud eundem eft feriptum , quae oppida bello cepit , ea neque diruit,neque feruitute multauit, fed fere in agrum de

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE de eis captum colonosab urbe deduxit. quare uel ad li¬ bertatem firmandam , uel ad propagandum imperium fin gi accômodatius nihil potuit . ex quo apparet, uere quo¬ dam in loco fcripfiffe Gellium , colonias fuiffe ciuitates ex ciuitate R. quodammodo propagatas. Romuli dein¬ de ueftigia ceteri reges, atque exadis regibus fenatus, populusque, ac poftremo fenatus, populiq. audoritate, & poteftate infirmatalmperatores funt fecuti. fiquidem pênes hos omnes aliis atque aliis temporibus ius deducendarum fuiffe coloniarum inuenio.Cur autem illi hune morem femel ufurpaturïi nunquam poftea intermiferint, utaut quotidie nouas colonias deducerent, autueteres renouarent , cauffas potifsimùm fex reddipoffe reperio , dum mecum diligenter ueterum annalium uerba confide ro ; unam ad priores populos coercendos , alteram ad ho ftiumincurfionesreprimendas ^tertiam ftirpis augendae cauffa, quartam plebis urbanae exhauriendae, quintam feditionis fedandae , fextam ut praemiis milites ueteranos afficerent. Haec autem omnia nobilifsimis antiquorum monumentis adeo perfpicua funt, ut de iis nihil fit, cur laborandum effe uideàtur . Nam & Flaccus in libro de cô ditionibus agrorum , colonias didas fcripfît, quôd popu lus R. in ea municipia colonosmififlet, uel ad ipfos prio¬ rum municipiorum populos coercendos , uel ad hoftium incurfus repellendos. et Liuius Ecetras Volfcis, Ne- quinum Vmbris , Sinueffam Samnitibus hoftibus colo¬ nias oppofitasprodidit. idemque Placentiam etiam, & Cremonam uelut clauftra ad cohibendos Gallicos tumul tus obieda alio loco fcripfit. Iam de Cicérone quid di¬ cam ? qui in agraria altéra dixit ; hoc ingenere, ficut in ce teris reip. partibus , diligentiam maiorum effe fpedan- dam, qui colonias fie idoneis in locis contra fufpicionem periculi collocaffent, ut non oppida Italiae , fed propugna cuîa imperii effe uiderentur . et in Fonteiana, Narbonetn Marcium coloniam ciuium R. fpeculam populi R. & pro pngnaculum Galîis oppofitum , effe dixit, atque obiedû. "Nam'de augenda ftirpe nefcio , cur foliciti fimus, cum Li uius

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II 64 uius magiftratus Romanos his uerbis colonias , quae bel¬ lo Punico imperium detradabant , appeftan.es înducat : Meminerint , fe Romanos , inde oriundos , inde in colo¬ nias , atque in agrum bello captum ftirpis augenda: cauf¬ fa miffos omnia , quae parentibus debentur , praeftare de¬ bere. Plebis autem urbanae exhauriendae , & feditionis fedandae cauffa faepe colonias effe décrétas, facile cum Plutarcho in Coriolano,& Dionyfio libro vn fenferim, qui Velitras ea de cauffa colonos miffos litteris prodiderunt. quanquam quid Graecorum teftimonium quaerimus , cum noftrorum habemus ? Liuius hoc idem fcripfit libro tertio , cum fenatum Antium coloniam dixit decre uiffe, ut fine querelispoffefforum plebs in agros iret, ci¬ uitas in concordia effet . etlibroquinto, cum feriptum reliquit, patres feditionis leniendae cauffa coloniam in Volfcos , quô tria millia ciuium R. deducerentur , dedu- cendameenfuiffe. etlibro decimo, Cum Romae plebem quietam, &exorieratamdeduda in colonias multitudine prodidit. Vnde merito dixit in fenatu, cumdeferenda agrarialegecontenderet, P. Rulîus tribunus pl. plebem urbanam nimium in rep. poffe , exhauriendam effe . et Ci cero in primo epiftolarum ad Atticum, fede lege Flauia agraria, quae promulgabatur ita cenfuiffe feribit, ut, emptione agrorum conftituta, fentina urbis exhauriretur, & Italiae folitudo frequentaretur.Poftremis autem etiam temporibus illa deducendarum coloniarum cauffa celebrari eft cnpta, utemeriti milites in agros deduceren¬ tur : quae militares inde coloniae funt appellata:, de qui¬ bus fequenti libro difputabo . Quacunque autem de cauffa deducerentur, omnino aut fenatufconfulto opus fuit, aut rogationealiquapopula- ri. quorum utrunque uno legis nomine uideo comprehen fum, quae lex agraria appellata eft. de qua, quoniam lu- bricam quaeftionem continet , & ad explicandum diffici- lem, pluribus nobis uerbis eft difputandum . Habuit er¬ go lex agraria multa capita. nam & agrum definiuit, qui effet diuidendus , & quibus , ac quàm multis hominibus, ôc

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DtE A N T I Q_V O I V R E & per quos , & quo modo , & quibus limitibus effet diui¬ dendus , praefcripfit . quibus de fingulis nifi diligentius a- gam,uix tueri me fufceptae difputationis pro dignitate of ficium poffe putem . Agri igitur diuidendi ratio , quantum e ueterum monu¬ mentis fufpicari licet , fuit bipartita . nam aut fine ulla co loniae mentione plebem Romanam in agris conftituerûr, aut eidem ita agros afsignarunt , fi ex urbe in coloniam , cuius agrum diuifuri effent, proficifceretur. Vtrunque autem agrum multiplicem fuiffe inuenio , nempe aut de hoftibus captum , neque dum in publicum redadum, aut publicum populi R. et a populo R.poflcffum , aut publi¬ cum quidem , fcdfurtim a priuatis poteutibus ufurpatû , aut denique publico aère diuidendi gratia emptum. Acre liquae quidem leges agraria: omnes, quae agros uel hoftiû, uel publicos , uelpecunia publica emptos diuidebant , fa ' cile , ac fîne motu alïquo ciuitatis funt perlatae. quae uero priuatos diuites poffefsione pellebat , ac plebem in agris nobilium collocabat , ea nunquam fine maxima turbatio ne reip. eft promulgata . quae quidem a Sp. Cafsio confule primum propofita, deinde quotannis fere per tribunos plebis iadata , ac femper a nobilium fadione uariis arti¬ bus elufa , atque impedita , a L. Sextio , & C. Licinio tri¬ bunis pl. cornitia magiftratuum haberi prohibentibus ad extremum eft perlata . Quae res ut pateat illuftrius , pla¬ cet nobilifsimam quanq. agrorum diuidendorum legem , quam ego inuenire potui , hoc loco ordine recitare . Pri¬ mum igitur Romulum regem ex agro publico uiritim di- uifo bina iugera fingulis afsignaffe inuenio . teftis eft hu¬ ius diuifionis praeter Dionyfium Varro , cuius haec uerba funtlibro dere rufticaprimo: Quod attinet ad antiquoS noftros, ante bellum Punicum pendebant bina iugera, quôd a Romulo primum diuifa dicebantur uiritim , quae quôd heredem fequerentur, heredium appellarunt . Nu- mam inde agri a Romulo bello parti , itemq. publia" par¬ tem , Tullum agrum , quem Romulus primum , poft Nu¬ ma, pofsederant,ac priuatis regia; familiae fumptibus de- ftinarant,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 65 ftinarant , Seruium agros Veientibus , Caeritibus , & Tar quinienfibus ademptos nouis ciuibus diuififfe , audor eft Dionyfius . Exadis autem regibus , fatis confiât , agrum Tarquinii Superbi, praeter campum, qui Martius didus eft , fenatufconfulto plebi fuiffe conceffum . Poft autem, cum perpetuis bellis aliquid quotidie reip. hoftilis agri accederet , eum fere uel colonis explerunt , uel publicum reîiquerunt , donec Sp. Cafsius tertium conful , anno ab exadis regibus xxiiii, legem , de qua dixi , promulgauit , ut agri Hernicis adempti pars Latinis , pars plebi Ro manidiuideretur. quam, quoniam adiiciebatmuneri a- gri aliquantum , quem , ut ait Liuius , publicum pofsideri a priuatis criminabatur,poffefforibus, & fenatu aduer fante, perferre non potuit . Quocirca addidk Liuius , tû primum legem agrariam promulgatam , nunquam dein¬ de ufque ad fuam memoriam fine maximis motibus rerû agitatam . Cum Liuio autem non diffentit Dionyfîus . fi¬ quidem agrum , de quo diuidendo Cafsius promulgauit, fuiffe publicum populi R. incuria magiftratuum a diuiti¬ bus occupatum prodit . ac Cafsio rem ex fententia fuiffe proceffuram, fi plebem tantum Romanam, non etiam La

. tinos, & Hernicos a fepaullo ante ciuitate donatos , in agros deduxiffet . multis fuper hac re in fenatu fententiis didis , s . c. taie effe perfcriptum : Decemuiri creati e cô fularibus natu maximi, terminato agro publico, pronun- tianto , quantum eius locandum fit , quantum populo di uidendum. ceterum fiquis ager communi militia partus erit ,is cum fociis in ciuitatem afcriptis diuidi pofsit ex fdere. eledionem autem decemuirum, & agrorum diui fionem , & cetera , quae huius negotii erunt , futuri confu lescuranto. Quod fi haec prima lex fuit agraria, profe¬ do lex de fepté îugeribus poft reges exados uiritim ple¬ bi diuifis poft hanc lata fit,neceffe eft,fiquidem ea a tribu no pl. eft lata: qui magiftratus uix od o ante annis in rép. erat indudus. eius autem legis meminit libro xvni Pli nius, in hune modum: m. Curiipofttriumphos,immenfum q. terrarum adiedum imperio , nota concio eft, per- R niciofum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.VO IVRE nîciofum inteiligi ciuem , cui feptem iugera non effent fa tis. haec autem menfura plebei poft exados regeS afsigna ta eft. et Columella libro primo, Poft exados, inquit, reges Liciniana illa feptem iugera, quaeplebis tribunus uiritim diuiferat, maiores quaeftus antiquis rettulere, quàm nunc nobis praebent amplifsima ueruada. miror ta men hac de lege nihil me in Liuianis , aut Dionyfîanis an nalibus reperire. Indepoftannos xvn in confulatu Ti. Aemilii , & L. Valerii uehementius de agrorum , quos di uitespofsidebant, diuifione per tribunos pl. agi eft ceptum . cui cum Ap. Claudius effet acerrime aduerfatus, die a tribunis pl. dida, antequam cauffa ageretur, diem obiit. Triennio poft tribunipl.rem agrariam aduerfus poffeffores rurfus commouerunt. tum uero atrox, ut in¬ quit Liuius, fuiffet certamen, ni Q^ Fabius conful confi¬ lio neutri parti acerbo rem expediflet: T.Quindii dudu, &aufpiciis agri capti priore annoaliquantum a Volfcis effe, Antiumpropinquam, oportunam, & maritimam coloniam deduci poffe . ita fine querelis poffefforum ple¬ bem in agros ituram , ciuitatem in concordia fore . haec fententia accepta eft. Anno inde cccxxxvi, L. Sergio, M. Papirio , C. Seruilio , tribunis militum confulari pote ftate , cap tis Lauicis, fenatus , priufquam ab tribunis pl. agrariae feditiones, mentione illata de agro Lauicano di¬ uidendo, fièrent, cenfuit frequens, coloniam Lauicos deducendam . poft biennium tribuni pl. Sp. Mecilius , & Metilius ciuitatem turbarunt, cumroga.ionempromul gaffent, ut ager ex hoftibus captus uiritim diuideretur, magnaeq . partis nobilium eo plebifcito publicarentur for tunae . neque enim ferme quidquam agri , utin urbe alie¬ no folo pofita , non armis partum erat : nec , quod ueniffet,afsignatumue publiée effet, praeterquam plebs ha¬ bebat haec lex confilio Ap Claudii per paratos intercef- foresimpeditaeft. fequenti anno tentatum ab L.Sextio tril uno pl. ( fie enim pergit Liuius ) ut rogationem fer¬ ret , qua Volas quoque , ficut Lauicos , coloni mitterentur, per intercefsionem collegarum, qui nullum plebifci- tum,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 66 -tjim , nifi ex audoritate fenatus ,paffuros fe perferri ofté derunt, difcuffum eft. At uero anno ccclx, L. Lucre- tio , Ser. Sulpicio cos. s. c fadum, ut agri Veientani,qui paulloante,Veiis captis, in poteftatem uenerat,feptena iugera plebi diuiderentur , nec patribus familia: tantum , fed ut omnium in domo Iiberorum capitum ratio habere tur . Quod s. c nihil ad legem illam de feptem iugeribus aut Plinii , aut Columellaepertinere, exeoliquet, quôd eatribuniciarogatio fuiffe dicatur. Poft quadriennium autem agrarios narrât Liuius Pomptinum agrum tum pri mum poft accifas Volfcorum res a Camillo poffefsione haud ambigua affedaffe : cum criminarentur, multo eum infeftioremab nobilitate effe, quàm a Volfcis fuerit: in poffefsionem agri publici nobiles graffari , nec , nifi , an¬ tequam omnia praecipiant , diuifus fit, locum ibi plebi fo re. Anno ccclxxxv, L.Sextius, &C. Licinius tribu¬ ni pl. quos ante commemoraui, legem Cafsii agrariam tandem pertulerunt , ne quis plus quingenta iugera agri , centum maioris pecoris capita, quingenta minoris pof- fideret , cuius inter alios Liuius , & Appianus teftes funt. Quid autem quererentur agrarii , oftendit eo in loco Li¬ uius , cum a tribunis primores patrum interrogatos pro¬ dit : auderent ne poftulare, ut cum bina iugera agri plebi diuiderentur, ipfîs plus quingenta'habere liceret? ut fîn¬ guïi prope trecentorum ciuium pofsiderent agros, plebeio homini uix ad tedum neceffarium, aut locum fepul- turae pateret ager . Neque uero ita multo poft Licinius ip fe fua lege damnatus eft , quôd filium emancipando mille iugera agri pofsideret . Ita perlata lege agraria, quae poffeffores uetere poffefsione deturbabat , quieta poft ab hac lege ufque ad Gracchos ciuitas fuit . Nam fi qua eft interea agri diuifio fada, ea non a priuatis poffefsi, fed exhoftibus capti, aut publici populi R. eft conftituta. nâ & anno c d xi i i,Latinus ager,quo Latini uidi multati fuerant, Priuernati addito agro , & Falernus , qui populi Campani fuerat , ufque ad Vulturnû flumen plebi Roma¬ ns diuifus eft,binain Latio iugera,ita ut dodranté ex Pri R a uernati

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A M T I Q_V 0 IVRE uernati copièrent, data, ternain Falerno, quadrantibus pro longitudine adiedis . et anno c d l xi 1 1 , Sabini agri uidoria *w. Curii parti plebi diuifum inuenio apud Vale- rium capite de abftinentia . fiquidem ille in hune modum fcripfit: M'.Curius decretis a fenatu feptenis iugeribus a- gri populo , fibi autem quinquaginta , popularis afsigna- tionis modum non excefsit, parum idoneum reip. ciuem exiftimans , qui eo, quod reliquis tribueretur, contentus non effet, quam tamen feptem iugerum afsignationem aliquanto poft reges exados, & quidem rogante tribu¬ no plebis,non fenatu largiente fadam,fupra Plinii,& Co lumellae teftimonio non omnino contemnendo planum fecimus . Eadem ratione ager Gallicus & Picenus , anno d x x v,C.Flaminii tribuni plebis rogatione eft diuifus,cu ius meminit libro primo Polybius, & praeter poft Poly- bium Cicero , cum in Catonê maiorê fcripfît, Q. Fabium Maximum confulem iterum , Sp. Caruilio collega quiefcente , quoad potuit , C. Flaminio tribuno pL reftitiffe , agrum Picenum , Gallicumq. contra fenatus audoritatem diuidenti . Quam eandem diuifionem intellexit Var ro , cum in primo rerum rufticarum libro ita fcripfit : A- ger Gallicus Romanus uocatur , qui uiritim eis Ariminû datus eft. quid quodanno dlii, Cn. Cornelio,P. Aelio cos. cum de agris ueterum militum relatum effet, decreuerunt patres, ut M. Iuniuspraetorurbanus, fi ei uidere tur, decemuiros agro Samniti , Apuloque , quod eius pu blicum populi R. effet, metiendo , diuidendoq. crearet? Itaquepoftero anno decretum, ut quot quifque P.Afri- cani militum annos in Hifpania , aut in Africa militaffet, in fînguîos annos binaiugeraacciperet, eum agrum decemuiri afsignarent. Anno uero d l x xi x, L. Poftumio, M. Popillio cos. cum agri Liguftini , & Gallici , quod bel lo captum erat, aliquantum uacaret , s. c. fadum, utis ager uiritim diuideretur. Decemuiros in eam rem ex s. c. créauit A. Atilius praetor urbanus . diuiferunt dena iu¬ gera in fînguîos, fociis nominis Latini terna . Iam Iex Li cinia de quingentis iugeribus libidine diuitum obfoleuerat.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 6j tat . cuius rei multa teftimonia habemus, & quidem grauifsima omnia , Catonis , Liuii , Ciceronis , Appiani . un de poft Ti. Graccho tribunus pl. in mentem uenit,eam re nouare . quo fado feditiones ueteres iampridem contice fcentes exfufcitauit , quibus ipfa demum refp. concidit . Catonis hae'c funt uerba in oratione pro Rhodienfibus , quam anno d lxxxvi habuit in fenatu: Quid nunc, ec- quae tandem lex eft tam acerba, quae dicat, fiquis illud fa¬ cere nùluerit,mille nummi dimidium familiae multa efto: fi quis plus quingenta iugera habere uoluerit , tanta pu¬ na efto. fiquis maiorem pecudum numerum habere uo¬ luerit , tantum damni efto . atqui nos omnes plura habe¬ re uolumus, &id nobis impunè eft. Liuius autem anno d lxxi x placuiffe fenatui tradit,L.Poftumium confulem ad agrum publicum a priuato terminandumin Campa¬ niam ire , cuius ingenté modum pofsidere priuatos paul- Jatim proferendo fines conftabat. Narrât etiam Tullius in agrariis , P. Lentulum , qui fuit princeps fenatus, horû temporum aequalis, a fenatu in Campaniam miffuin , ut priuatos agros , qui in publicum Campanum incurrebât, pecuniapublicacoemeret. Addit Appianus, nobilesho mines, aclocupletes partim agrum publicum occupan- do, partim pauperum coemendo, & poffefsionibus con- tiuuandis agros ad fe omnes Italiae conuertiffe , ac fen¬ fim plebem ex agris expuliffe. quae cauffa Ti. Gracchum plebis R. amantifsimum uirum accendit,utin tribunatu legem Liciniamreferret anno urbis Dcxx,nequis plus quingenta iugera pofsideret . illud praeterea adiiciens, ut filiis quidem eorum dimidium habere, non tamen coemi agros , aut uendi liceret, & ut fi quis latius agrum patefa- ceret, triumuiriquotannis adid creati iudicarent, qua publiais ager effet, qua priuatus . Lex autem, quanquâ nobilitate, quae patriis fedibus mouebatur aduerfante, perlata eft . unde iure dixit Cicero in Sextiana : Ti. Grac¬ chus legem ferebat agrariam . grata res erat populo . ni- tebantur contra optimates , quôd ea difeordiam excita- riuidebant,&cumlocupletes diuturnis pofsefsionibus mo-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE mouerentur, fpoliari remp. propugnatoribus arbitraban tur.Cum autem triumuiri Tiberius ipfe cum Caio fratre, __ Ap. Claudio focero creati agros diuidere, atque afsi- gnare cipifsent, Tiberius, quôd iterum tribunus fieri uellet , ab optimatibus , qui eius fe audaciam , fi magiftra tuum continuaret, frangere nullo modo pofse uidebant, eft necatus. quies interea per decennium Tiberio interfedo , & Appio mortuo , quod ex ueteribus intelligitur annalibus, in rep. fuit, inde M. Flaccus, & C. Gracchus, &C. Carbo triumuiri agro diuidundo creati rurfus otiû ciuile perturbarunt, cum feuerius ex lege Tiberii agro¬ rum diuifionem exercèrent . quibus cum P. Scipio Arrica nus Aemilianus Italorum , quorû agri diuiderentur, pre¬ cibus fatigatus aduerfaretur, domi & ipfe,incerto audo¬ re, eft interfedus . Quin etiam C.Gracchum aliquid rei agrariae in tribunatu attigifse, oftendit Plutarchus, cû feribit, fenatu nô leges Caii , fed Caium ipfum infirmare, ac tollere uoluifse . Ca io enim duas colonias feribenti aduerfatos efse, Liuio ue ro Drufo collegae eius duodecim promulganti,affuiffe, atque illum ita pauperibus agros diuidenti,ut uedigal imponeret, ferre non potuifse, hune uero uedigal illud etiam remittentem complexos efse . Poft autem Caio ip fo,quôd, utait Cicero, agrarios con citaret,&Flacco triumuiris per optimates occifîs, uariis artibus a diuiti¬ bus lex Tiberii primum elufa , poft abr ogata eft . fiquidé haud ita multo poft , tefte Appiano , eft latum, ut quod le ge Tiberii prohibebatur, agros uendi liceret. qua ratio¬ ne pauperum agri emptionibus in diuitum poteftatem re dire csperunt. Inde Sp. Thorius tribunus pl. legem tu¬ lit, ne agri amplius diuiderentur, fed pofsefsoribus in iis relidis uedigal pro iis penderét, eaq. pecunia populo di uideretur . neque ita multo poft lege alia illud quoque ue digal eft abrogatum . quod , meliores , diuerfos quidem certe audores fecutus Cicero in Bruto,lege Thoria fadû feribit, cum ait, Sp.Thorium agrum publicum uitiofa, & inutili Iege uedigali leuafse . cuius etiam legis alia fuîfse ca-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 68 capita ex fecundo libro Ciceronis deoratore perfpicuû eft, in quo ita feriptum extat; Cum in fenatu ageretur de agris publîcis , & de lege Thoria, & premeretur Lucilius ab iis, qui a pécore eius depafci agros publicos dicerent. Huius autem legis, aut certe alterius de eadem re per haec tempora latae fragmétum ex omni parte mutilatum, exuetere lapide defcnptum,legitur in libro ueterum Ro manarum inferiptionum. IndeL. Appuleius Saturninus, tribunus pl. Mario quintû confule adiuuante, legem, te¬ fte Appiano , tulit , ut quem agrum Marius conful in Gai lia Cimbris pulfis ademptumin ditionem populi R.rede- giffet , is populo R. diuideretur. Dicitur etiam Sex. Ti- tius in tribunatu legem agrariam pofi biennium tuliffe, cui M. Antonius fe confulem reftitiffe , inquit apud Cice¬ ronem in fecundo de oratore, his uerbis: Teftimoniû fae¬ pe dicendum eft, ac nonnunquam etiam accuratius, ut mihi neceffe fuit in Sex.Titium, feditiofum ciuern, & tur bulentum . explicaui in eo teftimonio dicendo omnia cô filia confulatus mei, quibus illi tribuno pl. pro rep. refti- tiffem . quaeque ab eo contra remp. fada arbitrarer, expo fui . de lege autem agraria tuliffe eum fatis perfpicue ofté dit Valerius libro odauo, cum ait, Sex. Titium, innocen tem, agraria lege lata apud populû gratiofum, quia ima¬ ginern Saturnini domi habuerat , fuifragiis concionis op preffum . hanc autem abrogatam ut putem , me ea uerba Ciceronis adducunt, quae funt apud eum in fecundo de legibus: Quid religiofîus, quàm leges non iure rogatas tollere, utTitiamdecretocollegii? Eodemq. tempore L. Marcium Philippum legem agrariam Gracchanae fîmi lempromulgaffein tribunatu idem oftendit in fecundo de officiis , cum ait : Inprimis uidendû erit ei, qui remp. adminiftrabitjUtfuum quifque teneat, neque de bonis priuatorum publiée diminutio fiât . perniciofe enim Phi lippus in tribunatu, cum legem agrariam ferret, quam ta men antiquari facilepaffus eft, 8c in eo uehementer fe mo deratum praebuit ; fed cum in agendo multa populariter , tum illud maie : non efle in ciuitate duo millia hominum, qui

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A K T I Q_V O IVRE quiremhaberent. capitalis omnino oratio eft ad aequa- tionem bonorum pertinens. quapefte qua: poteft effe ma ior? Anno autem urbis dclxii ,L. ipfo Philippo, de quo diximus , confulatum gerente , M. Liuius Drufus tri bunus pl. legem de coloniis in Italia deducédis tulit,qu_e iampridem décréta:, nondum tamen dedudae fuerant, qua lege, feriptum eft apud Appianum , uehementer ani¬ mos Italorum effe offenfos , quôd fe per eam uiderent a- gris orbatum iri, quos ut nunquam diuifos alii ui, alii fur to pofsiderent , & proprios praeterea, atque hereditarios amiffuros . Drufo autem domi, incerto audore, interfe do , Liuias omnes leges decteto Phiiippi confulis , & au- guris , uno uerficulo fenatus effe fublatas traditum eft a Cicérone in fecundo de legibus . Poft aliquot annos L. Sulla didator legem tulit , ut agri eorum , quos ipfe pro- fcripfiffet . publici effent . inde in confulatu Ciceronis P. Seruilius Rullus legem promulgauit , ut qui agri, quae lo¬ ca, quae aedificia, aliud ue quid, quod publicum populi R. fadum effet L. Sulla , Q__. Pompeio confulibus , id uen deretur.itemut omnia uenirent, de quibus uendendis s. c. fada erant M. Tullio,& Cn. Cornelio cos. et ea pe¬ cunia agri in Italia emerentur, in quos coloni a Xuiris de ducerentur . ut Campanus ager , & Stellas publiais popu li R. diuideretur , Capuam coloni aferiberentur . quae lex diffuadente confule Cicérone magno plebis eft confenfu repudiata . Triennio uero poft lex a L. Flauio tribuno pl. eft promulgata, de qua in hune modum Cicero fcripfit in primo epiftolarum ad Atticum : Agraria lex a Flauio tri¬ buno pl. uehementer agitabatur, audore Pompeio . quae nihil populare habebat praeter audorem. ex hac ego lege fecunda concionis uoluntate omnia illa tollebam,quae ad priuatorum incommodum pertinebant , liberabam agrû eum , qui P. Mucio , L. Calpurnio publicus fuiffet. Sylla- norum hominum poffefsiones confirmabam. Volaterra- nos , & Arretinos , quorum agrum Sulla publicarat , neque diuiferat , in fua poffefsione retinebam . unam ratio¬ nem non reiiciebam , ut ager hac aduenticia pecunia eme retur,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 6$ retur, quae ex nouis uedigalibus per quinquennium reci- peretur. huic toti rationi agrariae fenatus aduerfabatur, fufpicans Pompeio nouam quandam potentiam quaeri . Pompeius uero ad uoluntatem perferendae legis incubue rat . ego autem magna cum agrariorum gratia confîrma- bam omnium priuatorum poffefsiones. is enim eft nofter exercitus , hominum , ut tute fcis , locupletium . populo autem , Pompeioq. fatisfaciebam emptione . qua confti¬

tuta diligenter, & fentinam urbis exhauriri _, & Italiae fo- litudinem frequentari poffe arbitrabar . fed haec tota res interpellata bello refrixerat. Fadum autem eodem anno s .c. ait Dio, ut Pompeii, ic Metelli militibus agri diuide rentur , quorum ille e bello Mithridatico, hic ex Cretico reuerterat. Poftero auté anno lex Iulia a C. Caefare confu le eft lata,optima in primis, ut inquit Dio,& nulla ex par te reprehendenda. quippe qua ciuium R. turba,quae pro- pein immenfum creuerat, ac faepius iam feditionibus ma teriam praebuerat, ad laborem , & ad agriculturam tradu cebatur ; folitudines autem , qux tum erant per Italiam piurima: , frequentabantur , ut iam non folum qui confe- dis erant ftipendiis , fed & alii omnes fatis uidus haberent, neque ciuitate quidquam in eorum fumptumero- gante, nec locupletibus iaduram facientibus. Etenim omnem agrum , qui publicus populi R. erat , excepto a- gro Campano ( hune enim ob pr.eftan.iam exemptum reip. relinquendum cenfuit) diuifît. reliquum nec inuitis dominis ademit, nec pretium arbitrio diuiforum conftituit, fedemi eumauolentibus iufsit, ac tantum numerari pecuniae, quantum inprofcriptionibus iudicaretur. magnam autem eius adeffe copiam afferebat , partim ex praeda, quam Pompeius inuexerat, partim ex tributis, & uedigalibus iam ante conftitutis. Lege hac perlata addi- di t illud quoque , ut ager Campanus iis, qui ternos , plu- resue liberos haberent , diuideretur . Quo de agro Sueto nius breuiterita fcripfit :Campum Steliatem confecra- tum , agrumq. Campanum , ad fubfidia reip. uedigalem relidum,diuifit extra fortem uiginti millibus ciuiû, qui- S bus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.VO IVRE bus terni , plures ue liberi effent. Non omnem tamen Campanum agrum inconfulatu Caefaris, aut certe lege Caefaris effe diuifum, non obfcure mihi uidetur Cicero fi gnificare in epiftola ad Lentulum, cum ait de fe ita: Quin etiam Marcellino, & Philippo cos. nonis Aprilibus,mihi eft fenatus affenfus , ut de agroCampano idibus Maiis frequenti fenatu referretur . non potui magis in arcem il lius cauffae inuadere, aut magis obliuifci temporum meo¬ rum, & meminiffe adionum . et paullo poft addit : Pom- peium ad fe Vibullium mififfe cum mandatis , utintegrû fibi de cauffa Campana adfuumreditum referuaret. et multo apertiùs Clius, cum feribit ad Ciceronem, Ser. Suîpicio, & M.Marcello cos. Illud addo, inquit,adiones C.Curionis de agro Campano . de quo negant Caefarem laborare, fed Pompeium ualde uelle, ne uacuus aduenien tiCaefari pateat. Agros etiam ab eodem didatore, & poft necem eius a M. Antonio confule , inde a triumuiris reip. etpoftremo ab Imp. Augufto diuifos, fatis conftat. cuius rei teftimonia in tertium librum mihi putaui reii- cienda, ubi de coloniis militaribus differam . Atque ex his quidem legibus fatis, ut opinor, inteiligi poteft id, quod i n lege agraria primum quaefitum diximus , ut ager definiretur , quem diuidi oporteret , fiue de hoftibus mo do captus, fiue publicus populi R. effet, fiue a priuatis poffefîus , fiue publico aère de priuatis emptus . Quae res impulit Appianum , ut M. Brutum ueteranos milites ita poft necem Caefaris in Capitolio alloquentem fecerit , ut diceret, ciues Romanos quondâ in agros efle dedudos, aut publicos,aut de hoftibus captos,aut publica pecunia emptos,poftremo autem ciuibus per uim ereptos diuidi effecptos. Quanquam Cicero difputansin confulatu aduerfus legem agrariam Rulli ,'negata maioribus traditum, ut agri emerentur . fie enim inquit : Hic ego iam il¬ lud, quod expeditifsimum fit , ne difputo quidem Quiri- tes , non effe hanc nobis a maioribus relidam confuetu¬ dinem , ut emantur agri a priuatis , quo plebs publiée de- ducatur . et addit : Antea, cum erat a tribuno pl. mentio legis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. "JO legis agrariae fada, continuo qui agros publicos , aut qui poffefsionesinuidiofastenebant, pertimefcebant. Inde concludit, oportere definire,qui agri fint emendi. Libet, inquit , agros emi ? primum quaero , quos agros ? & qui¬ bus in locis? nolo fufpenfam,& incertain plebem R. obfcura fpe, & caeca expedatione pendere . Alterum caput fuit legis agrariae, quo praefcribebatur,

cui generi , "__ cui numéro hominum agrorum afsignatio conftitueretur . cuius praecepti fatis facilis , atque expedita ratio eft.Nam,quod ad genus pertinet,fatis confiât, agros aut uniuerfo populo uiritim diuifos, aut plebi Ro¬ manae, aut patribus trium Iiberorum, aut militibus, iisq. uelpeditibus, uel equitibus, uel ciuibus, uel Latini nomi nis fociis . unde fcitum illud eft apud Higinum, finitis am pliorumbellorû operibus, augendae reip. cauffa, illuftres Romanos uiros urbes conftituiffe, quas aut uidoribus populi R.ciuibus, aut emeritis militibus afsignarent. Ac plebis quidem deducédae cauffam inopia, atque anguftiae reifamiliaris attulerunt, ut agrorum aliquid darent iis, qui nihil pofsiderent. unde dixit Liuius: Etfibellipars cum Sidicinis reftabat, tamen ut beneficio praeuenirent defîderium plebis, de colonia deducenda Cales rettulerunt .Videntur autem in diuidendo agro ordinem feruaf- fe tribuum, nimirum ut ab urbanis exorfi ordine inde rufticas perfequerentur. quae res locum Ciceroni dedit Rui lum reprehendendi, qui fe a Romilia tribu , id eft a rufticis initium fadurum effe dixerat . Quaefîui, inquit incon cione, ex eo Kai. Ianuariis, quibus hominibus, & quem- admodnm illum agrum effet diftributurus . refpondit, a Romilia tribu fe initium effe fadurum . primum quae eft ifta fuperbia,& contumelia, ut populi parsamputetur, ordo tribuum negligatur ; ante rufticis detur ager,qui ha bent , quàm urbanis , quibus ifta agri fpes , & iucunditas oftenditur ? Quod autem dixi, modo pedites,modo equi tes in agros effe dedudos,Liuii teftimonio addudus feri pfi, qui in hune modum loquiturdeThuriis: Triamillia peditum iere, trecenti équités . numerus exiguus pro co S a pia

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D 6 A N T I Q_V O IVRE pia agri. etdeViborie: Quadragena iugera agri data in fînguîos pedites funt , duplex equiti. et de Aquileia: Tria millia peditum, quibus data quinquagenaiugerai centurionibus centena . centena quadragena équités acceperunt. mouit me praeterea Paedianus, cuius haec in cô- mentario Pifonianae uerba repperi : Placentiam , & Cre¬ monam fex milita hominum funt deduda,in quibus equi tes deducendi cauffa fuit,utopponerentur Galîis, qui eâ partem Italiae tenebant. Ex his autem, qui agri cupidita¬ te tenebantur, ii nomina in colonia dabant. teftis eft Li¬ uius libro primo , cum fcripfit: Plures inuenti, qui pro¬ pter ubertatem agri in Cruftuminumnominadarent. et libro tertio : Iufsi uomina dare , qui agrum accipere uellent. Quem ad morem refpiciés, credo,Virgilius dixit in quintoî Tranfcribûturbi matres, populumq.uolentem. Saepe etiam numerus eorum, qui deducendi effent, lege eft praefinitus . ne Iongius abeam, hoc oftendit Liuius, cû feribit: Senatus cenfuit coloniam Lauicos deducendam. coloni ab urbe mille , & quingenti mifsi bina iugera acce perunt. et alio loco: Senatus Satricum coloniam duo millia ciuium R. deduciiufsit. etalibi: Fadum s. eut duo millia, & quingenti homines Cales feriberentur. Quod fî aut plures, aut pauciores, quàm lege prsefcriptû erat , nomina in coloniam effent profefsi, tum ad fortem * côfugiebant, ut ex omnibiweducerentur forte, qui,agro accepte exirent. Hoc enim Dionyfius , & Plutarchus in dedudione Velitrarum obferuatum feribunt, iidemque, qui forte edudi effent a fenatu exire coados, adiiciunt. déclarât Liuius , qui in alla re tradit , ex fenatus decreto confulem colonorum numerum confcrip.iffe. Numerus autem colonorum pro agri amplitudine , in quem deducebantur, feribebatur. quo fadum eft, ut modo bina,mo do terna, modo quaternamillia,atque amplius feriberen tur. Quo in génère Cicero Rullum quoque reprehendit, cum dixit : Tu non definias quot colonias , in quae loca , quo numéro colonorum deduci uelis ? poft autem de Ca¬ pua loquens ait : Quinque millia colonorû Capuam feri¬ bi

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 7I bi iubet «ad hune numerum quingenos fibi fînguïi fumet. De emeritis autem militibus deducendis , in quibus etiâ Italici erant, poft dicemus . Deinceps fequitur, ut, per quos haec diuifio fieret, exponamus . neque uero dubium eft, quin per curatores a gra- rios, uel triumuiros, uel quinqueuiros, uel feptemuiros , uel decemuiros, uel xxuiros. qui triumuiri, uelXuiri, agris dandis, uelcoloniae deducendaefunt didi. Trium- uirum frequens mentio eft . meminit Liuius libro tertio , ubi de Antio îoquitur : Triumuiros , inquit , agro dando créant , T. Quindium , A . Virginium , P.Furium . et de Calibus : Tresuiros colonia: deducendae, agroq. diuiden¬ do creauerunt K. Duilium , T. Quindium , M. Fabium . Quinqueuirum, libro ni: Ad militiam, inquit, quo pa- ratiorefl*et plèbes, quinqueuiros Pomptino agrodiuidé do creauerunt . Septemuiros lege fua creauit M. Antoni¬ us conful. unde illa funt Ciceronis in eum; Sed haec agro¬ rum afsignatio paulloanteL. Caefaris fententia diflbluta eft. huic enim affenfï feptemuirum ada fuftulimus. De¬ cemuiros tum creatos prodidit Liuius , cum Samnitem , Apulumque, & Liguftinum , Gallicumq. agros s.c. diuifos.fcripfît, cuius rei ante mentionem fecimus. atque eofdem poft etiam lege fua reftituit Rullus . xxuiros Cx far intulitin primo confulatu,cum legem agrariam tulit. quod inter omnes uideo conuenire. Hi uero curatores modo per confulem , modo per pra.torem urbanum funt creati . per ccnfulem , ut eft apud Liuium, anno poft v. c. d l 1 1 1 1 . L. Cornélius conful, inquit, creauit triumuiros Narnienfibus colonis fupplendis . per praetorem urbanû, cum de Samnite Apuloq. agro eft adum . Decreuerunt , inquit idem, patres, ut M.Iuniuspraetorurbanus, fî ei ui derctur, decemuiros agro Samniti, Apuloque. quod eius publicum populi R. effet ,metiendo , diuidendoq. crearet. et de Gallico: Decemuiros agro dando creauit A. Atijius praetor urbanus . Qux rario Rullum etiam fîne du biomouit,ut decemuiros lege fuacreari iuberet ab eo praetore, qui primus fadus effet i fiis non poffet, ab eo, qui

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q.V O IVRE qui poftremus. Creabantur autem comitiis tributis om¬ nibus tribubus aduocatis . Quare Rullo uitio uertit Cice ro, quôd decemuiros fuos per x v 1 1 tribus forte edudas crearet. Toties, inquit, legibus agrariis curatores confti tuti funt triumuiri, quinqueuirijdecemuiri. quaero a populari tribuno pl.ecquando nifî per xxxv tribus creati fint? Atque his quidem comitiis magiftratum tantum, ideft poteftatem, ac iurifdidionem accipiebant, impe¬ rium uero,id eft belli gerendi facultatem,curiatis.Quod enim imperio ornari foliti fuerint , docet Liuius, cum ad deducendos in agrum Thurinum colonos triumuiros, quibus in triennium imperium effet, creatos prodit. Curiatis autem comitiis eo fuiffe affedos , cum uetus mandandiimperii confuetudo , tum Rullus ipfe fua lege oftendit, qui Xuiros fuos agrarios, per xvii tribus créa tos curiata lege de imperio lata decorauit . imperio autê opus fuit, quôd fub uexillo colonos, tanquam exercitum deducerent. Quin etiam ex eadem Rullilege eofdem mul tis miniftris fuiffe ornatos apparet, quippe cum dicat Ci cerOjRullum tuliffe, ut Xuiriaufpicii coloniarum deducendarum cauffa pullarios haberent eodem iure, quo ha buerunt tresuiri lege Sempronia. deinde ornât, inquit, eos apparitoribus, fcribis, librariis, praeconibus, archi- tedis, muliSjtabernaculis, fupelledili. ianitores ex eque ftri loco ducentos in annos fînguîos ftipatores corporis conftituit. quae tamen utnouainiis Cicero uidetur im- probare . Iam uero modus etiam iugerum agri fingulis afsignando rum in lege eft praefinitus. cuius rei teftimonio uerba funt Liuii, qui de Satrico ait : Duo millia deduda , bina iuge¬ ra , & femiffes agri afsignati . item alio loco : Anxur tre¬ centi in coloniam mifsi. bina iugera agriacceperunt. 8e alibi: Coloniam Latinamin agrum Thurinum deduxerunt. tria milliapeditumiere, ce c équités, numerus exi guus pro copia agri. dari potuere quadragena iugera in pedites , fexagenain équités. Apuftio audore tertia pars agridempta. quo poftea, fi ucllent, nouos colonos aferi- bere

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 72, bere poffent . uicena iugera pedites, quadragena équités acceperunt. non eft opus pluribus. addo tantum, Cice¬ ronem, qui ait, Seruilium Rullum Campani agri iugera dena,campi Stellatis duodena fingulis lege fua afsignaffe. Neque uero folum iugerum, fed limitum quoque ratio agraria lege eft praefcripta . Huius rei cum alia multa documento funt , tum illud in primis, quôd ager coloniarû, ut feriptum eft apud Frontinum , diuifus , & afsignatus di dus fit , idemq. duas conditiones habuiffe feratur , unâ , qua plerunque limitibus contineretur , alteram , qua per proximos poffefsionum rigores . Limitum uero multa ge nera erant , decumani , kardines , prorfî , tranfuerfi . decumanus erat ab oriente in occidentem , a meridié in feptentrionem Kardo , ab occidente ad orientem prorfi , a feptentrione ad meridiem tranfuerfi. et a fituregionum maritimi , 8c montani , qui ad mare , uel ad montes fpedarent. praeter hos erant limites aduarii, &linearii. a- duarius erat , ut ait Higinus , qui primus adus erat ab eo quintus quifque , quem fi numerares cum primo , erat fextus, quoniam quinque centurias fex limites claude- rent . reliqui medii limites linearii appellabantur in Ita¬ lia fubrunciui . Per rigores autem , ut feribit Frontinus , duobus fiebat modis, fi in longitudinem effet delimatus, per.ftrigas appellabatur, fi in latitudinem, per feamna. ftrigatum autem agrum définit Higinus,qui a feptentrio¬ ne in longitudinem in meridianum decurrit , feamnatû , qui eodem modo ab occidente in orientem crefeit . erant etiam alia gênera multa, de quibus in libris de limitibus difputatur. uerum his nos hoc loco contenti erimus , ut illud demum doceamus , aliarum coloniarum agrum alia ratione effe diuifum , atque afsignatum , prout in lege e- rat comprehenfum . Celebrantur autem in hoc génère le ges quaedam , Sempronia , Mamilia, Cornelia , Iulia. qua rum Semproniam Ti. Gracchus tulit , Mamiliam C. Ma- miliusis , qui propterea Limitanus uocatus eft, tribunus pl. bello Iugurthino , ut proditum eft a Salluftio . Corne¬ lia , & Iulia a Sulla , & Caefare didatoribus latae funt. qui¬ bus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE bus legem etiam Augufti imp. adiicere poffumus . Vnde feriptum eft apud Higinum hoc modo: Aduarii limites extraterminos d. & k. latitudinem habentpedum xn. per hos iter populo , ficut per uiam publicam debetur. ita enim cautum eft lege Sempronia , Cornelia, & Iulia. qui¬ dam ex his latiores funt x 1 1 pedibus , ut ii , qui funt per uiam militarem adi. habent enim latitudinem uiaepubli- cae . lineares limites menfura: tantum difterminandae cauf fa funt conftituti , & fi finitimi interueniunt, latitudinem fecundum legem Mamiliam accipiunt.Fuit autem lex Ma milia , quae in finibus agrorum quinque, aut fex pedumla titudinem praefcriberet,quos,ut xi î tabulis ante cautum fuerat, ufucapiuetaret. cuius rei meminit Aggenus his uerbis : De fine lex Mamilia quinque, aut fex pedum lati¬ tudinem praeferibit . quoniam hanc latitudinem , uel iter adculturas accedens occupât, uel circumadus aratri, quod ufu capi non poteft . iter enim, non qua ad culturas peruenitur , capitur ufu , fed id, quod in ufu biennio fuit. Eadem lege fînguîos arbitros regendis finibus datos ofté dit Cicero , cum ita loquitur in primo de legibus : Ex hac autem non rerum, fed uerborum difeordia controuerfîa nata eft de finibus, in qua,quoniam ufucapionem x 1 1 tabulae inter quinque pedes effe noluerunt, depafci uete¬ rem poffefsionem Academiaeab hoc acuto homine non finemus , nec Mamilialege fînguïi , fed ex his très ai bitri fines regemus. Fadum eft autem faepe, ut noua lege, & nouis limitibus colonia deduceretur, faepe ut antiqua le¬ ge, & antiquis limitibus. antiquas autem leges uoeo Sem proniam , Corneliam , Iuliam , Auguftanam, antiquosli mites Gracchanos , Sullanos , Iulianos, Augufteos . Ita¬ que Frontinus in libro decoloniis Aeferniam lege Iulia dedudam ait, agrum limitibus Augufteis afsignatum, NuceriamlegeAuguftana, limitibus Iulianis, Velitras

. lege Sempronia , Sueffulam lege Sullana, Arretium, & Ve rulas limitibus Gracchanis . Termini autem Auguftei, ut eft in libro uetere de limitibus , iu locis montanis ter¬ mini erant rotundi ea ratione , quôd Auguftus eos recen fi uit,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 75 _ïuit,& ubi fuerunt lapides, alios conftituit, & omnem terram fuis temporibus iufsitremenfurari, ac ueteranis afsignari. Cum ergo tanta in limitibusconftituendis ope raponeretur, cauffa apparet, cur Rullus,utobiicit Ci¬ cero, Xuirosfuos agrarios finitoribus, atque archite- dis ornauerir, cur Liuius in triumuiros agrarios Placen- tinum agrum metantes impetum a Boiis fadum eflepro- diderit, et alio loco Xuiros Samniti agro metiendo, ac di uidendocreatosfcripferit.Vt autem magis haec tota de limitibus quaeftio illuftretur , placet hoc loco uerba quarundam etiam legum, quas ante Auguftum latas effe fa¬ cile , nifî ueteri teftimonio reuindus , crediderim , recitare , ex quibus omnino , quae limitum obferuatio effet, intelligatur . funt autem lex Peducea, Alliena , Se Flauia. quarum memoria extat in libro de limitibus agrorû , hoc modo:Kaput legis Peducea: : Quae colonia hac lege dedu da , quod ue municipium , praefedura , forum , conciliabulum conftitutum erit , qui ager intra fines eorum erit, qui termini ineo agro ftatuti erunt, quo in loco termi¬ nus non extabit, ineo loco is, cuius is ager erit, terrni¬ num reftituendum curato. utq.rede fadum effe uelit, idq. magiftratus , qui in ea colonia , municipio, praefedu ra, foro, conciliabulo iure dicundo praeerit, facito, ut fiât. Kaput legis Allienae: Qui limites decumani hac le¬ ge dedudi erunt, quaecunque foffae ineo agro erunt, qui ager hac lege datus, afsignatuserit, nequis eos limites decumanos ne obfepito, ne ue quid in eis immolitum, ne ue quid ibi pofîtum habeto, ne ue eos arato , ne ue eas fof fas obturato , ne ue quis fepito, quo minus aquaire, flue¬ re pofsit. fi quis aduerfus ea quid fecerit, iiii colonis, municipibus ue eius , in quorum agro id fadum erit , da¬ re damnas efto. Kaput legis Flauiae: Qui hac lege colo¬ niam deduxerit , municipium , praefeduram , forum, con ciliabulum conftituerit,in eo agro, qui ager intra fines eius coloniae,municipii, fori, conciliabuli, praefedura: erit, limites decumani ut fiant, curato. quique fines ita ftatuerit , fi fines eorum funt , dum ne extra agrum colo- T nicum,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V 0 IVRE nicum,territorium fines ducat, quique termini hac le¬ ge ftatuti erunt, ne quis quem eorum eiicito ; ne ue com- moueto , feiens dolo malo . fi quis aduerfus ea fecerit, is in terminos fingulos, quos eiecerit, locoue mouerit, feiens dolo malo xxv in publicum eorum, quorum intra fines is ager erit, dare damnas efto . deq. ca re curatoris, qui hac lege erit , iurifdidio, recuperatorumq. datio, addidio efto . cum curator hac lege non erit , tunc quicun¬ que magiftratus in ea colonia , municipio, praefedura, fo ro , conciliabulo iure dicundo praeerit, eius magiftratus de eare iurifdidio, iudicisq. datio , addidio efto.inque eam rem is , qui hac lege iudicium dixerit , teftibus publi ce duntaxat in res fîngulas x denunciandi poteftatem facito , ita ut e rep. fideq. fua uidebitur . Et fi is, unde ea pe¬ cunia petita erit, condemnatus erit, eam pecuniam ab eo , de ue bonis eius primo quoque die exigito . eiusq. pe cuniaequod receptum erit,partemdimidiamei, cuius u- nius opéra maxime is condemnatus erit , partem dimidiâ in publicûredigito. quo ex loco terminus aberit, fi quis in eum locum terrninum reftituere uolet, fine fua fraude liceto facere , ne ue quid cui is ob eam rem hac lege dam¬ nas efto . Ac de legis quidem agrariae capitibus haec ha¬ denus. nunc reliqua, quae ad coloniarum dedudionem pertinerent , perfequamur . Lege accepta, aut s. c. fado, curatores, quiexlege,aut s. c. colonise deducendae , agrisq. dandis erant creati,co lonos, qui uel fponte nomina dederant, uel forte exierat, in agros lege definitos, atque in colonia fub uexillo, quafi exercitum aliquem deducebant . dux autem dedudionis, credo , aliquis e curatoribus agrariis erat . Non funt haec dubia, cum certifsimo multorum ueterum teneantur te¬ ftimonio. Docet hoc non obfcure Appianus libro i i , cum de coloniisloquens ait, multitudinem quondam in fanis , & lucis fub uno uexillo, &uno ducecollocatam. oftendit Plutarchus, cum C. Graccho muiro coloniae ad Carthaginem deducendam profedo portentum fadû ait, quôd uexillum laceratum fit . quin etiam ex eodem fonte

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 74 fonte illa Ciceronis in Antonium fluxerunt: Cafilinum coloniam deduxifti, ut uexillum tôlières, StinRullum : Nifî forte mauultis, relidis his rébus, atque hac luce rei¬ publicae in Sipontina ficcitate , aut in Salpinorum peftilen tiae finibus Rullo duce collocari qua in oratione poft etiâ uexilli meminit , cum a Capua colonos aduerfus Romam redudum iri praedicit, his uerbis : Tum illud uexillum Campanae coloniae uehementer huic imperio timendum CapuaaXuirisinferetur. tunc contra hanc Romam, cô¬ munem patriam omnium noftrum illa altéra Roma quae- retur . Signa autem cohortium in antiquis nummis , qui¬ bus coloniae alicuius dedudio fignificatur , imprefla ad¬ huc etiam cernere poffumus . Vbi uero colonos in agris , quo deducendi erant , collo- carant, tum aratro urbem, Se agrum circumfcribebant. de urbe teftis eft Varro , Dionyfius , Plutarchus , alii ; de agro unus , quod feiam , Cicero . Varronis haec in libro de lingua Latina quarto uerba funt : Oppida,quae prius e- rant circumduda aratro , ab orbe , & urbo urbes . & ideo coloniae noftrae in litteris antiquis feribuntur urbes,quôd item condita: , ut Roma . et ideo coloniae , ut urbes con- duntur,quôd intra pombriumponuntur. Romulum por ro tauro , & uaccâ iundisurbi condendae locum circum- araffe , ac defignaffe tradit Dionyfius . quin etiam termi¬ nos Carthaginis coloniae, quosC.Gracchustriumuirde- feripferat , alupis effe difsipatos refert Plutarchus . Nam de agro fie agit in Antonium Cicero : Cafilinum colonia deduxifti , ut uexillum tôlières , & aratrum circumduceres. cuius quidem uomere portam Capuaepaene perftrinxi fti , ut florentis coloniae territorium minueretur , Signifi- catenim Antonium Cafilini agrum ita dilataffe, ut eum ufque ad Capua: portanr. perduxerit,atque ea ratione Câ- panum ipfum territorium imminuerit. Vt autem fîgnis militaribus, fie etiam aratro coloniae dedudionem in nû- mis ueteribus demonftrari , ita notûm eft , ut teftîmoniû res non defîderet. Vrbe agroque , quo modo dixi , circumfcripto , tum ue- T z ro

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.VO IVRE ro eos agri diuifionem, ac fuae cuique partis afsignationé opinor effe aggreffos. unde agros coloniarum diuifos, & afsignatosdicinotauitFrontinus. Quod munus difficil- limum , ac moleftiae faepe plenifsimum uidetur fuiffe pro- pterodium colonorum, in quod illi facile poterant afsi- gnationis eius cauffa incurrere . Qua de re , quoniam dif ficile eft plus intelligere, quàm quantum uetera monu¬ menta fignificent, nullum uerbum prorfus feciffem , nifi me grauifsima ad id T. Liuii audoritas adduxiffet,qui de triumuiris Ardeae coloniae deducendae ita fcripfit : Trium uiri ad coloniam Ardeam deducendam creati Agrippa Menenius, T. Cl Siculus, M. Aebutius Elua, qui per minime populare minifterium agro afsignando fo¬ ciis, quem populus Romanus fuum iudicaffet, cum ple¬ bem offendiffent, ne primoribus quidem patrum fatis accepti, quôd nihil gratiae cuiufquam dederant, uexatio- nes ad populum , iam die dida ab tribunis , coloni afcripti , remanendo in colonia uitauere . Erit iam huius loci finis , fi haec , quae dixi , omnia aufpica to fada fuiffe oftendero . Quod ut omnibus uideàtur, id fatis magnum argumentum débet effe, quod feriptum eft apud Ciceronem in Antonium : Negaui , inquit , in ea coloniam , quae effet aufpicato deduda , dum effet inco¬ lumis , coloniam nouam iure deduci . Ne quid interea de pullariis repetam, qui cum agrariis curatoribus, ut fupra docui.fint dati, certe nifi aufpiciorû cauffa non funt dati. Hue autem eodem luftratio etiam coloniae referenda eft , cuius audorem Ciceronem habemus in libris,quos de di uinatione reliquit , cum fcripfît , in luftranda colonia ab eo , qui eam deduceret , bonis nominibus , qui eam dedu cerent , fuiffe eiedos. Quocirca feriptum quoque apud Plutarchum legimus, C. Gracchum in Carthagine deducenda,extisarisimpofitis tempeftate direptis, ac trans fines coloniae latis ualde effe commotum.Qui mos fi quis unde acceptus fit, roget , refpondebo , me arbitrari a Ro mulo , a quo multa eiufmodi alia, ne dicam omnia. adpo fterospermanarunt. abeo enim Romam coloniam & au ipicato,

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERTI. 75 fpicato , 8c luftratione adhibita effe dedudam diligen- tifsimus rerum Romanarum fcriptor litteris prodidit Dionyfius .~~

De iure coloniarum. Cap. in. E x hac difputatione iam omnes intelligere poffe arbitror,id quod paucis hadenus patuit,quid coloniae eflènt, qua de cauffa , a quibus , per quos , & quo modo deduce¬ rentur . nunc , (î quis quàm multa earû gênera extiterint, & in qua inter fe illae uarietate fuerint conftitutae , exqui- rat , is fî paullo diligentius fequentem difputationem at- tenderit, non multa, ut opinor, quae in tanta defîderet an tiquitate , habebit . Eft enim mihi deinceps de iure colo¬ niarum quaerendum. (fî quidem non eadem coloniarum, acmunicipiorum,ceterorumq. Italiae oppidorû iura fuif¬ fe comperio . ) cuius ignoratione multos adhucin maxi- mos , 8c turpifsimos errores uideo effe prolapfos . Primû igitur conftituendum eft, ius coloniarum duplex fuiffe , unum earum, quae ciuium Romanorum, alterum illarum, quae Latinae colonise dicerentur . Nota diuifîo eft , quip¬ pe quae fit Liuii clarifsimis teftata , & confignata monu¬ mentis , ueluti cum de Aquileialoquitur : Illud agitabat, inquit, ut colonia Aquileia deduceretur . nec fatis confia bat , utrum Latinam , an ciuium Romanorum deduci pla ceret . poftremo Latinam potius deducendam patres cen fuerunt . et alio loco : Salernum , Buxentumq. coloniae ci uium R. dedudae funt . & poft : Q__, Aelius tribunus plebis tulit ad plebem , plebesq. fciuit , ut Latinae coloniae duae , una in Bruttios, alterain Thurinum agrum deduceren¬ tur. 8c alibi : Bononia Latina deduda, Parma, & Mutina ciuium Romanorum . Hoc cognito, iam illud fequitur , ut quaeratur, quae potifsimùm eas inter fe difsimilitudo fecreuerit. Sunt, qui noftra memoria feripferint, Latinas efle , in quas homines ex Latio effent adfcripti ; alii , quae in Latium effent dedudse. quarum opinionum utfaque ita

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V O ï V R g itauacillat , & claudicat , ut nulla pofsit effe infùmior. quid eft enim , cur ulla fententia deledemur , quae aperte Liuiana audoritate redarguatur? an coloniae Latinae funt, quo Latini adfcripti funt ? immo uero quo eiue Roma¬ ni, fiquidem Liuius fenatum Romanum ad xii colonias Latinas, quae bello Punico n defedionem fpedabant, italoquenteminducit: Meminerint, fe Romanos, inde oriundos, inde in coloniam ftirpis augendae cauffa mif¬ fos. an quae in Latium funt dedudae ? immo uero,quae quo cuilque : quod Bononiae , & Aquileia: commemorato exé pio , quae in Galliam , & Carnos funt dedudae, facile com probatur. Vnde autem huius ignoratio iuris manauit? unde, nifi ab ignoratione Latinitatis? Etenim, fi, quid inter ciuem Romanum, & Latinum intereffet, cognouif- fent, facile etiam , quid coloniae ciuium Romanorum a Xatinis différent, intellexiffent. Supra autem diximus, ius Latii effe , ut & fuffragiorum poteftatem , magiftratu permittente , haberent , & , fi in Latina ciuitate , aut La¬ tii iure donata , magiftratum gefsiffent, ciues Romani ut fièrent . unde notum, ac iam tritum eft illud Afconii,Stra bonem tranfpadanisius dediffe, quod haberent cetera: Latinae coloniae , id eft , utpetendi magiftratus gratia ci¬ uitatem Romanam adipifeerentur. Ergo Latinae colonise erant , quae ius Latii , fiue Latinitatis acceperant . Quo¬ niam autem ius Latii iuri Quiritium, & Latinae colonise ciuium Romanorum coloniis opponuntur, ob eam cauf¬ fam fit, ut probe concludi pofsit, fi Latinae coloniae fînt, quae ius habent Latii, Romanaseffe, quaedonataefuntiu re Quiritium . Qui autem ius habet Quiritium , is non plenam ciuitatem Romanam , fed partem tantum ciuita¬ tis adéptus eft . iure enim Quiritium quid aliud contine¬ tur , nifi , ut alio libro docui , ius priuatae libertatis , connubiorum,patrium, iuslegitimidominii, utheredita- tis, mancipii, & nexus , ufucapionis , & reliquorum, itemq. ius teftamentorum , & tutelarum * Ergo Romana: colonise fuerunt , quae ius priuatum ciuium Romanorum habuerunt, quod his rébus eft eomprehenfum. Haec au¬ tem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. *j6 tem iura omnia coloniis Romanis conceffa, Latinis in- terdida,in ueteribus monumentis perfcriptum animaduertere poffumus. Nam & Boetius in expofitioneTopi- corum dixit, dedudione in Latinas colonias ciu es Roma nos mediam capitis diminutionem côfecutos e fie, & Ro manam ciuitatem amififfe , hoc eft , ut idem interpréta-* tur, neque connubii, neque teftamenti., neque mancipii , aut nexus , aut patriae poteftatis ius , quod erat pro¬ prium ciuium Romanorum , habuiffe . et Vlpianus in In- ftitutionibus feriptum reliquit, Libertinos Latinos neque teftamenti faciendi, neque connubii, neque patrix poteftatis , neque tutelae recipiendae ius habuiffe . Neque uero aliud fenfiffe Liuium puto, cumAntium coloniam miffam , atque Antiatibus , fî ipfi aferibi uellent , c iuita- tem datam ait, & cum Veliternos colonos ueteres ciues Romanos appellauit , quàm eis coloniis ius effe Quiritiû impertitum. Nam quid Tullianum teftimonium profe- ram? qui aliquot colonias hoc iure fuiffe praeditas non ob faire in oratione pro Caecina oftendit, cum dixit, L. Sul- ]amdidatorem,cum de ciuitate Volaterranis adimenda ferret , ita tuliffe , ut non fuftulerit eorum nexa , & hereditates, fed eo iure reliquiffe, quo effent Ariminenfes, quos neminem ignorare , xii coloniarum fuifse, & a ci¬ uibus Romanis hereditates capere potuifse . Erant ergo, ut eundem locum diutius urgeam, colonia: ciuium Ro¬ manorum ciuitatis Romanae iure donataeillae quidem, ue rum non optimo . neque enim iura publica ciuitatis habe bant, fed priuata tantum . Quare qui eô afcripti coloni e- rant , nomine quidem erant ciues Romani , re uero colo¬ ni . teftem poftulatis ? non longe abiero . praefto eft Liui¬ us, qui libro xxxiiii feribit, Puteolos , Salernum, & Buxentum ciuium R. colonias afcripti coloni, qui nomi¬ na dederant, cum obidfepro ciuibus ferrent, fenatum iudicafse , non efse eos ciues Romanos ; & alio loco nar¬ rât, Ferentinates nouum ius tentafse, ut Latini , qui in coloniam Romanam nomina dedifsent , ciues Romani efsent, ideft, ut ego quidem exiftimo, ius Quiritium adipi-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q.V O IVRE adipifcerentur. Neque enim probabile, atque ulla ex par te confentaneum ratio ii u. detur, Latinos in coloniam Romanam dedudos plenû ius ciuitatis affequiuoluiffe, cum fatis conftet, ciues Romanos eô profedos id amififfe. Quoniam autem illud nouum, & ante inufîtatum ius uocat Liuius , facile , quid ante in more , ac inftituto po¬ fîtum fuerit, intelligere poffumus. Quôd fi coloniae ciuium R. partem tantum habuerunt ci uitatis, non integram ciuitatem; profedo dubitandum non eft , quin Latinae omnis expertes fuerint ciuitatis. Id quod cum ipfa fuadet ratio, tum exempla uetera non ob¬ fcure demonftrant . An enim, fi Latini coloni ciues effent Romani , Cicero pro Balbo dixiffet , T. Matrinium Spo- letinumex colonia Latina ciuitate effedonatum? et in Bruto , Q__JFuluium Nobiliorem , cum triumuir colonia deduceret r Q__. Ennium ciuitate donaffe ? et in or.pro Ca: cina , ciues R. fi in colonias Latinas proficifeerentur, Ro manam ciuitatem amififfe ? et pro domo , qui ciues R. in colonias Latinas proficifeebantur , fieri non potuiffe La¬ tinos , qui non erant audores fadi , nomenq. dederant î quid opus eft pluribus? lexAppuleia, quam idem ille in Balbi defenfione commémorât, fatis oftendit, nullas om nino colonias optimo iure ciuitatis R. fuiffe affedas . cur enim Saturninus ille Appuleius in tribunatu tuliffet, ut C. Marius in fîngulas colonias ternos ciues R. facerepof fet, fi coloniis ciuitas antepatuiffet? Si ergo coloniae o- mnes aut ius Quiritium tantum habuerunt, autius La¬ tii , profedo nec cenfus , nec tributo rum , nec ftipendio- rum, nec fuffragiorum,nec magiftratuum ius idem,quod ciues Romani , adeptae funt . De cenfu teftimonium res nonpoftulat. fiquidem in quaque colonia colonici cenfores fuerunt, a quibus.ut infra oftendam, ex coloniae in¬ ftituto cenfus peragebatur . Tributum tamen eos pepen- diffe , & milites ad bellum ex formula mififfe , non eft du¬ bium . Hoc enim xi i coloniarum exemple» confirmatur, quae bello Punico fecundo negauerunt effe, unde milites, & pecuniam darent ; et x v 1 1 1 aliarum , ex quibus , ut in¬ quit

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 77 quit Liuius , cum quaereretur , ecquid milites paratos ha berent , refponderunt, & milites paratos ex formula effe, et,fi pluribus opus effet,plures daturas,& quidquid aliud imperaret,uelletq. populus R.enixefaduras. ad idfibi neque opes deeffe , auimum etiam fupereffe . Adde quôd xu coloniis, quae imperium abnuerant, eodem bello ali quot poft annis ex s. c. imperatum eft, quantum quae¬ que earum coloniarum militum plurimum dediffet popu lo R. ex quo hoftes in Italia effent, duplicatum eius furn- mae numerum peditum daret, & équités centenosuice- nos.fi qua eum numerum equitum explere non pofset , pro équité uno très pedites liceret dare. pedites, equi- tesq. quàm locupletifsimi legerentur, mitterenturq. ubi extra Italiam fupplemento opus effet, fi quae ex iis recu- farent , retineri eius coloniae magiftratus, legatosq. man datum . neque, fi poftularent , fenatum dari , priufquam imperatafeciffent. ftipendium praeterea iis coloniis m' millia aeris , affes fînguîos imperatum , ut quotannis exi- geretur. Habuiffe tamen aliquot colonias militiae uaca¬ tionem, Liuii teftimonio eft cognitum, cuius haec funt uerba: Diis rite placatis deledum confules habebant a- crius,inten.iusque, quàm prioribus annis quifquâ me- minerat habitum . nam 8c belli terror duplicatus noui ho ftis in Italiam aduentu , 8c minus iuuentutis erat, unde fcriberent milites. Itaque colonos etiam maritimos, qui facrofandam uacationem dicebantur habere , dare mili¬ tes cogebant. quibus recufantibus edixerein diem cer¬ tain, ut quoquifque iure uacationem haberet, ad fena¬ tum deferret . ea die hi populi ad fenatum uenerunt Oftié fis , Alfienfis , Antias , Anxuras , Minturnenfîs , Sinueffa- nus, 8c a fupero mari Senenfis . cum uacationes fuas quif¬ que recitaret, nullius, cumin Italia hoftis efset, praeter Antiatem, Oftienfemq.uacatioobferuataeft. earumq. coloniarum iuniores iureiurando adadi , fupra triginta dies non pernodaturos fe extra m coloniae fuae , do¬ nec hoftis in Italia efset. Praetereo, quôd bello Antiochi- no , cum eaedem maritimae coloniae , eodem tefte Liuio , V co-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours JD E A N T I Q_V O IVRE cogerentur in clafsem , tribunos pl. appellarunt , a qui¬ bus ad fenatum reiedis, fenatus decreuit, uacationem rei naualis non effe. Quin etiam colonias immunitatis aliis alias maiores habuiffe, indicat Cicero in Verrem, cum ait: Quae colonia ed in Italia ta bono iure, quae per hos annos tam commoda uacatione ufa fit omnium rerû, quàm Mamertina ciuitas per triennium? De iure autem fuffragiorumferendorum, autmagiftratuum Romae petendorum , quoniam in hoc uetera prope muta funt mo¬ numenta >facileadducor, utcredam, nullum colonisul lis ante legem Iuliam patuifle , nifî, quo modo Latini id, ut fupra diximus, per magiftratum domi geftum adepti funt.

~~De republica coloniarum. Cap. iin.~~

V t r v m igitur hadenus ad iura coloniarum aperienda eft fatis ? aliis fortaffe , mihi nequaquam . neque enim de earum republica , & ciuitatis ratione aliquid didum eft , in quo maxime coloniarum ius eft uerfatum . Explice- mus igitur, quoad poffumus , hanc etiam quaeftionem, aut certe uias quafdam eius tradandae optimis ingeniis demôftremus . Omnis coloniarum refpublica in legibus, & legum curatoribus , meo iudicio, fuit pofita . leges uel apopulo R. acceperunt, uel ipfae fibi per fenatum, autpo pulum condiderunt; legum curatores aut magiftratus, aut facerdotes fuerunt, humanarum illi, hi diuinarum. Leges autem fuas quaeque colonia habuit praecipuas, a Romanis quidem legibus feparatas , fed tamen a Roma¬ nis triumuiris datas . ut enim legati a fenatu decreti pro¬ uincias ordinabant, iisq. leges, ac iura praefcribebant, fie curatores coloniarum coloniis. Huius autem antiqui¬ tatis multi funt teftes , fed maxime Gellius , qui fcripfit, colonias omnes iura, inftitutaq. non fui arbitrii, fed po¬ puli R. habuiffe ; & Cicero , qui de Puteolis , quô deduce re coloniam Rullus ftatuerat , dixit : Puteolos, qui nunc funt

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 78 funt in poteftate fua, fuo iure, hbertateq. utuntur , totos nouo populo , atqueaduenticiis copiis occupabunt. et Liuius, qui feriptum reliquit, Veliternos, & Circeien fes colonos repetiffe captiuos fuos a Romanis, ut in eos legibus fuis animaduerterent. Nam quid Flaccum mémo rem , omnium difertifsimeitaloquenteni ?'I erritoria in¬ ter ciuitates , ideft inter municipia, colonias, acpraefe- durasalia fluminibus finiuntur, alia fummis montium iugis , ac diuergiis aquarum , alia etiam lapidibus pofitis praefîgnibus,alia inter binas colonias limitibus perpetuis diriguntur. de quibus terriroriis fi quaudo quaeftio mo¬ uetur ,refpiciuntur leges ciuibus datae , ideft coloniis, municipiis,acpr_efeduris . Item: brgo fit , ut plura ter ritoriaconfufa unam faciem limitationis accipiant. ali¬ quibus uero audores diuifionis reîiquerunt aliquid agri eis, quibus abftulerunt, quatenus haberent iurifdidionem , aliquos intra muros cohibuerunt . itaque leges datae coloniis , municipiisq. intuendae erunt . Fuiffe quoque praeter haec alias leges ab ipfîs colonis latas, argumento illud eft, quôd in coloniis confilium erat& fenatus &po puli. Senatores autem in coloniis,ut etiam in municipiis, decurionesuoeabantur. quod docet Cicero, cum ita lo quiturinSextianadeCapua colonia deduda, cum ante effet praefedura : Qua de cauffa & tum conuentus ille Ca puae , qui , propter falutem illius urbis confulatu confer- uatammeo , me unum patronum adoptauit, huic apud me P. Sextio maximas gratias egit , & hoc tempore iidé homines, nomine commutato, coloni, decurionesque beneficium P. Sextii teftimonio déclarant . recita quaefo, quiddecreuerint Capuaedecuriones. Signifjcat autem, qui conuentus Capua: , cum praefedura erat, dicebatur, eundem decuriones poft dedudam a Caefare confule co¬ loniam, effeappellatum. Hinc Suetonius in Augufto, Corpus , inquit , decuriones municipiorum , & colonia¬ rum a Nola Boitillas ufque deportarunt. etin eodem li¬ bro: Quae de magiftratibus urbicis decuriones colonici in fuam quifque coloniam ferrent, etin multis ueteri- V a bus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE bus lapidum monumentis adduc inuenimus. d e c '. col. quod ualet,Decurio colonise. Ceterum Pompo¬ nius decuriones didos exiftimauit , quôd initio cum coloniae deducerentur , decimapars eorum , qui deduce¬ rentur, confîlii publici gratia confcribi folita fit. Nume¬ rus uero decurionum nefcio an in omnibus coloniis idé fuerit.centum quidem eos certe fuiffe in colonia Capua, Cicero in fecunda agraria prodidit . Denique ut in fena- tore Romano, fîc in decurione colonico legendo cenfum effe obferuatum , qui fuerit centum millium, fatis aperte ex libro primo epiftolarum Pliniiperfpicitur, cum ait: Effeautemtibi centum millium cenfum , fatis indicat, quôd apud nos decurio es . igitur ut te non decurione fo lum , uerum etiam équité R. perfruamur , offero tibi ad implendasequeftres facultates ccc millianummum. Magiftratus coloniarum praecipuos fuiffe inuenio duumuiros , cenfores , aediles , & qii-eftores . Duumuiratus ma giftratus erat prope confulatui, autpraeturae compar . un de fcite illud in agrariis Cicero de Capua colonia dixit: Cum in ceteris coloniis duumuiri appellentur , Capuse fe praetores appellari uolebant . et Pomponius de albo feri¬ bendo : In albo lex praeponi iubet,qui maximo honore in municipio fundus eft, ut qui duumuiratum gefsit.ltem alibi : Is , qui non fit decurio , duumuiratu , uel aliis honoribus fungi nô poteft . Atque hos quidem effe opinor, qui etiam duumuiri iuredicundo appellabantur,quorum crebram adhuc in ueteribus lapidibus extare memoriam animaduertere licet, hac feriptura breui: iiivir. i.d. Inueni tamen etiam inuirum colonise Auximatis , & 1 1 1 1 uirum coloniae Signinaein exemplis lus ueterum inferiptionum ad medelatis. IIIVIR. IN COL. AVXIM. BIS. Item . L. VOLVMNIO L. F. POMP. IVLIANO SEVERO III IVIRO COL. SIG. PATRONO COLONIAE SVAE SENATVS, POPVLVSQ.VE SIGJ.INVS. Cenfores cenfum in coloniis egerunt, perinde atque Ro mani

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERII. 79 mani cenfores Romae. id quod teftimonio cognofeitur Liuii ita feribentis in libris de bello Annibalis : Decretû eft , ut cenfus in xi i coloniis, quae imperium abnuerant , ageretur ex formula ab Romanis cenfo ribus data, dari autem placuit eandé , quam populo R. deferriq. Romam ab iuratis cenforibus coloniarum, priufquam magiftratu abierat . Itaque Nero , 8c Salinator Romani cenfores ea¬ rum coloniarum , quod nunquam ante fadum erat, defe- rentibus coloniarum cenforibus cenfum receperunt, ut quantum numéro militum, quantum pecunia ualerent, in publîcis tabulis monumenta extarent . quibus ex uer¬ bis apparet etiam, quid in cenfu coloniarum agendo a eé foribus colonicis obferuatum fît. Inuenio etiam in anti¬ quis marmoribus mentionem aed il. colon, pvteo- lanorvm . Illud praeterea non praetereundum, quod ad omnes coloniarum magiftratus pertinet , etiam in co¬ lonia magiftratus prsetexta ufos effe, quod feriptum eft in oratione L. Valerii tribuni pl.apud Liuium libro xxx¬ iiii. Saeerdotes porro, utaugures,&pontifices in co loniis cooptatos, indicat Cicero in fecunda agraria, ubi de Capua loquitur. Hue, inquit, ifti decemuiri cum nu¬ merum colonorum ex lege Rulli deduxerint, centum de¬ curiones , decem augures , fex pontifices conftituerint , quos illorum animos , quos impetus , quam ferociam fo¬ re putatis ? An uero certus numerus facerdotum fuerit , an pro colonise magnitudine uariauerit, ut etiam magi- ftratuû, parum habeo explicati, quid aut tradam, aut fen tiam . Praeter hos magiftratus fuerunt etiam patroni co¬ loniarum . Hos Romulus in remp. induxit. ut enim ciues patricios plebeiorum tutores conftituit , fie colonis , ac fociis populi R. quos uellent , ex ciuibus R. fibi patronos deligendi , copiam fecit , quorum ope in ciuitate uterentur , fiquid effet, quod fua intereffet , ac Romae curandû effet , Horum patronorum tum Dionyfîum in Romulo ui deo meminiffe , tum Ciceronem in oratione pro Sylla, c û ait : Primum omnis Pompeianorurn,colonorumq. diffeii fio delata ad patronos eft , cum iam inueteraffet , ac mul¬ tos

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I CLV O IVRE tos annos effet exagitata, deinde ita a patronis res cogni ta eft , ut nulla in re a ceterorum fententiis Sylla diffenfe- rit. etin Philippicis, cum inquit, Antonium uexaffe Pu- teolanos»,quôd C. Cafsium, quôd Brutos patronos a- doptaffent. etSuetonium in Augufto, cum ait.Bononien fes antiquitus in Antoniorû clientela fuiffe . In lapidibus- autem ueteribus adeo crebra patronorum colonie mentio eft , ut nihil pofsit effe celebrius .

~~De coloniis ante bellum Italicum dedudis . Cap. v.~~

Q_j ae de coloniis , & iure , & rep. earum ex ueterum anna lium memoria repetere, aut ipfe coniedura, iudicio ue compledi potui , ea fere funt, quae fupra fcripfi . reliquum eft , ut earum nomina litteris mandem,ac quo quaequean no, & qua lege , quo iure, quoque loco deduda fit , expli cem . ne quid a me, quod ad antiquum Italiae ftatum perti neat , praetermiffum effe uideàtur . Initium autem ducam a Romulo ,ac fingulas deinceps ufque ad bellum Italicû perfequar . Romulus rex , coloniarum deducendarum au dor, fex, quod in monumentis rerum ab eo geftarum no fatum uideinus , colonias condidit, caeninam, an- TEMNAS, CRVS T V M ERI VM, M E 1. V L L I A M , C A M E- riam, & fidenas . quarum reliquae in Sabinis, Medul- lia,& Cameria in Latio fuerunt. Caeninam, & Antern- nas Aborigines , pulfis inde Siculis , tenuerant . in fingu¬ las treceni homines mi fsi.cum ipfae ci ui tat es tertiam agri partem obtuliffent. Cruftumerium, Cameria, & Fidense Albanorum coloniae fuerunt. ex quibus Cruftumerium poft , cum régnante Tarquinio Prifco ad Latinos defecif¬ fet , armis in poteftatem redadum , colonos iterum Ro¬ manos accepit. Cameria uero, cum régnante Romulo co lonos fuos partim inrerfeciffet,alios eieciflet, dimidiam agri partem amifit. Haec fere Dionyfius, qui idem mul¬ tas alias co'onias a Romulo dedudas , cum fe multae ciui tates initio a Medullia fado eius poteftati pcrmififfenr, feri-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI T. 80 feribit . Liuius tamen Fidenarum tantum meminit , quas Plutarchus idibus Aprilis dedudas , duobus millibus & quingentiseomifsis,litteris côfignauit.annoinde c cc¬ xxvî colonorum numerus additus, tefte Liuio, agerq. iis bello interemptorum eft afsignatus, qui poft bienniû aFidenatibus funt occifi. Deinde osti a inoreTiberis ab AncoMarciocondita, eademq. colonia eft deduda, ut Liuius in primis ,ac Dionyfius memori-e prodiderunt. signum & circeios in Volfcis deduxit rex Super- bus , illam cafu , hanc confilio . Cum enim bello Volfcis illato , ac Sueffa Pometia capta, in Sabinos profedus prae fidium in Vo! feis reliquiflet , idq. per hiemem in agro Si- gnino caftra in oppidi modum communiffet, Signiae op¬ pido originem dedit. Circeios autem confulto colonos mifit, quôd id oppidum & agro Pomptino, omnium, qui in Latio funt , maximo , & mari , quod attingebat , effet oportunifsimum . Atque ita quidem Dionyfius . Nam Li uius, Signiam , Circeiosq. colonos miffos , praefidia urbi futura terra, mariq. tantum fcripfit. quin etiam idem Ap.

Claudio, P. Seruilio cos.an . cclix, Signiam fuppleto nu mero colonorum iterum deddam prodidit; Circeios L. Lucretio , Ser. Sulpicio cos. anno ccclx Diodorus. Anno autem eo, de quo dixi, caux ecetras in Vol¬ fcis item dedudas fignificauit Dionyfius, cum fcripfit, Auruncos poftulaffe a fenatu,ut agro, quem Romani ade merant Volfcis Ecetranis, atque in eum colonos deduxe rant , qui pra-fidio gentis effent , décédèrent , alïoquin fe armis eos moturos . Anno cclix, A. Virginio, T. Ve¬ turio cos. Volfcis deuidis Veliternus ager ademptus . velitras coloniaburbe mifsi, colonia deduda. fie Li uius: neque uero aliter, nifi quôd aliquanto diligentius, Dionyfius: iw Valerium didatorem triumphafie,ac dimiffo exercitu in agrum Volfcis ademptum colonos mififfe , ledis pauperibus , qui agrum hoftilem euftodirent, 8c feditiofam urbis plebem leuarent. biennio poft cum pe ftilentieeuisuix decimam partem ciuium reliquiflet, Ve- liternos uaftitatem colonise queftos colonos a Romanis po-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A>J T I Q_V O IVRE poftulaffe. itaque triumuiros creatos, quinouos colo¬ nos deducerent . plerifque peftilentiae metu ire recufanti bus,forte dudos, qui irent,eofdemq. ire compulfos effe. atque hoc idem in Coriolano quoque apud Plutarchum eft feriptum. Hanc autem coloniam ciuium Romanorum dedudam, fîgnificat Liuius libro xiii, cum.ait, InVefî- ternos ueteres ciues R. quôd cum Latinis rebellaffent, a- cerbefaeuîtum . Anno cclxi, T. Geganio,P.Minucio confulibus Norbam in montes dedudam , ut arx effet in Pomptino , Liuius ; ut feditiô fedaretur , Dionyfîus prodidit. Anno cclxxxvi ,Ti. A emilio, Q___ Fabio confu libus , Fabius rettulit, T. Quindii dudu, & aufpicio agri capti priore anno aliquantum a Volfcis efse . Antiû propinquam , oportunam , maritimam urbem coloniam deduci pofse. ita fine querelis pofsefsorum plebem in agros ituram , ciuitatem in concordia fore, ea fententia acce¬ pta, triumuiros agro dando créant T. Quindium , A. Vir ginium , P. Furium . iufsi nomina dare , qui agrum acci¬ pere uellent . Fecit ftatim, ut fit, faftidium copia, adeoq. pauci nomina dedere , ut ad explendum numerum colo¬ ni Volfci adderentur. poft autem anno ecc ex v,L. Fu¬ rio , C. Maenio cos. fubadis,qui defecerant, Antiatibus, Antium noua colonia mifsa cum eo, ut Antiatibus permitteretur , fi & ipfi aferibi coloni uellent . et ciuitas, te¬ fte Liuio , data . M. uero Fabio , Poftumo Aebutio confu¬ libus, anno ccccxiii, s. c. fadum eft, ut quoniam ci¬ uitas Ardeatium inteftino tumultû redada ad paucos ef¬ fet, coloni eô praefidii eau fsa aduerfus Volfcos feriberen tur . Hoc palam relatum in tabulas, ut plebem , tribu- nosq. fallerent , iudicii refeindendi confiliû initum. con- fenferant autem , ut multo maiorê parte colonorum Ru- tulorum ,quàm Romanorum fcripta, nec ager ullus diui deretur nifi is, qui interceptus infami iudicio erat, nec ul li prorfus Romano ibi , quàm omnibus Rutulis diuifus ef fet , gleba ulla agri afsignaretur . fie ager ad Ardeates re- diit. triumuiri ad coloniam Ardeam deducendam creati Agrippa Menenius, T. Clcelius Siculus, M. Aebutius El-. ua,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE liberi i. 8i ua , qui coloni afcripti in colonia remanferunt . Deinde anno cccxxxvii, L. SergioFidenate, M. Papirio, C. Seruilio tribunis militum confulari poteftate , oportune captis ex Aequis l a v i c i s, fenatus, priufquam ab tribu nis plebis agrarise feditiones, mentione illata de agro La- uicano diuidendo,fierent, cenfuit frequens,coloniam La

uicos deducendam. coloni ab urbe mille, <__ quingenti mifsi bina iugera acceperunt. Anno etîam ce clx, L. Lucretio, Ser. Sulpicio confulibus Liuium uideo vitel liae coloniae meminifse, nec tamen, quando deduda fuerit, aperire: fie enim tantum inquit: Vitelliam colo¬ niam Romanam in fuo agro Aequi expugnant.nec tamen de ea dubitandum eft, fiquidem ita de eadem feribit in Vi tellio Suetonius : Vitellia ab Ianiculo ufque ad mare , co- loniaeiufdem nominis, quam gentili copia Vitelliiad- uerfus Aequicolas tutandam olim depopofeifsent . An¬ no uero ccclxviii cû haud procul feditione res efset, ecce tibi,ut inquit Liuius, eius leniendae caufsa, poftulan te nullo, largitor uoluntarius repente fenatus fadus, s a- tricvm coloniam duo millia ciuium R. deduci iufsit, bina iugera, & femifsesagri afsignati. Triennio uero interiedo, L. Valerio, A. Manlio, & collegis tribunis mi litum confulari poteftate, Sutrium in Etruria colonos mifsos, mihi Velleii audoritate eft perfuafû, quippe qui eam coloniam feptem poft Romam captam annos notât. Diodorus tamen anno poft Romam captam Sutrinse co¬ loniae meminit , ut Liuius poft Punico bello. eo certe an¬ no , & Liuii , & Velleii teftimonio certum eft , Nepet in Etruria effe dedudam . fiquidem Liuius ait, quo ad Veli- ternammilitiam paratior plèbes effet, triumuiros Ne¬ pet colonise deducendaecreatos. Anno ccclxxvii,L. Aemilio , Ser. Sulpicio tribunis mil. confulari poteftate , inuenio apud eundem setiam, ipfis querentibus penu- riam hominum , nouos colonos effe aferiptos . itaque an no ccccxiii , Priuernates Norbam, & Setiam finiti- mas colonias effe depopulatos. Velleius tamen Setiam poft annum , quàm Sutrium, dedudam feribit . Anno in X de

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O IVRE de cd xix Ti. Veturio, Sp. Poftumio confulibus, etfi belli pars, ut ait Liuius, cum Sidicinis reftabat, tamen ut beneficio praeuenirent defîderium plebis, de colonia deducenda cales rettulerunt.fadoq. s. c. ut duo mil¬ lia quingenti homines eô fcriberentur,trefuiros coloniae deducendae, agroq. diuidendo creauerunt K.Duilium, T. Quindium , M. Fabium . Cales Aufonum fuit . eius ité hoc anno dedudae meminit Velleius.poft quinquennium uero L. Aemilio , C. Plautio cos. an x v r trecenti in co¬ loniam mifsi bina iugera agri acceperunt . Infequenti ue ro anno Fregellas ( Sidicinorum is ager , deinde Volfco¬ rum fuerat) colonia deduda. Vtriufque cum Patercu- lo audor eft Liuius . Anno inde c c c c x x x i x, C. Sulpi¬ cio , M, P‡telio cos. cum Lucerini in Apulia ad internecionem eflènt caefi , eô ira procefsit , ut, cum de coloniis mittendis Lvceriam confuleretur fenatus, multi de- lendam cenferent . praeter odium, quod execrabile in bis captos effet, longinquitas quoque abhorrerea relegan- dis tam procul ab domo ciuibus inter tam infeftas gétes cogebat.uicit tamen fententia, ut mitterentur coloni. duo millia , & quingenti mifsi . meminit huius non Liui¬ us folum, cuius haec uerba fimt, fed Polybius quoque, Diodorus, &Paterculus. Poftero anno svessa,&pon t i a e coloniae funt dedudae .Sueffa Auruncorum fuerat. Volfci Pontias infulam fitam in confpedû littoris fui incoluerunt . Ita quidem Liuius . num uero aliter Velleius? etiam. nam Sueffam Auruncam triennio poft dedudam ait, quàm Luceria. Addit praeterea eodem anno sati- cvlam inSamnioeffe dedudam, de cuius dedudione apud Liuium feriptum nihil inuenio . cum tamen idem il lepoftlibro xxvii Saticulanorum colonorum memine rit. exFeftinis porro commentariis apparet, Saticulam dedudam effe a triumuiris M. Valerio Coruo , Iunio Scaeua , P. Fuluio Longo ex s . c. K. Ianuariis, L. Papirio Curfore , C. Iunio iterum confulibus . Iifdem autem con fulibus,utaitLiuius,iNTERAMNAM , & cassinvm ut deducerentur coloniae, s. c. fadum eft. fed triumui¬ ros

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 8l ros creauere , ac mifere colonorum quattuor millia infequentes confules M. Valerius, P. Decius . Interamna» idé poft etiam meminit L. Poftumio, M. Atilio tos. cum ait: Samnites Interamnam coloniam, quae uia Latina eft, oc¬ cupare conati funt. Diuerfus tamen eft ab eo in hoc quo¬ que Velleius , quôd Interamnam biennio poft dedudam ait, quàm Saticulam. Anno ccccl, L. Genucio,Ser. Corneliocos. soram, atque albam coloniae dedudae. Albam in Aequos fex millia colonorum fcripta.Sora agri Volfci fuerat , fed poffederant Samnites . eô quattuor millia hominum miffa. Hune quidem in modum Liuius. Paterculus autem has tantum decénio poft Interamnam dedudas notât . Poft quadriennium, M. Fuluio, T. Man- liocos. neq_vinvm in Vmbris in deditionem populi Romani uenit . colonia eô aduerfus Vmbros miffa , a flu¬ mine Narnia eft appellata . Poft autem anno d l i i i i , P. Villio , L. Cornelio cos. Narnienfium legatis querentibus ad numerum fibi colonos non effe, immiftos quof¬ dam non fui generis pro colonis fe gerere , earum rerum cauffa triumuiros creare L. Cornélius conful iuffus. créa ti P. 8c Sex. Aelii Paeti , & C. Cornélius Lentulus , tefte Li uio. qui idem anno ce cclv a confulibus L. Cornelio, Cn. Fuluio carseolos in agrum Aequicolarum colo¬ nos miffos feribit , cum tamen fui , ut puto , oblitus , ita in anni ccccli rébus exponendis fcripfiffet:Nuntia- tum a Marfis agrum uiteneri, in quem Carfeoli colonia deduda erat. Anno inde cdlvii, Ap. Claudio TT, L. Volumnio "il confulibus,cum de prsefidio regionis depo pulatae a Samnitibus agitaretur , placuit , ut duae coloniae circa Vefcinum , & Falernum agrum deducerentur, una ad oftium Liris fluuii, quae mintvrnae appellata, alte ra in faltu Vefcino Falernum contingente agrum , ubi Sy nope dicitur Graeca urbs fuiffe, sinvessa deinde ab co lonis appellata. tribunis plebis negotium datum eft, ut plebifcito iuberetur P. Sempronius praetor triumuiros in ea loca coloniis deducendis creare . Nec qui nomina darent, facile inueniebantur , quia in ftationem fe prope X a per-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours _t>EANTIQ_VOIVRE perpetuam infeftae regionis, non in agros mitti rebantur. Haec Liuius , qui idem poft bello Punico fecundo narran- do Sinueffam Romanam coloniam Samnitioppofitâfcri bit. Velleius autem aliquanto fecus, Fabio quintum, Decio Mure quartum utroque colonos effe dedudos. Quadriennio interiedo venvsiam in Apulia colonia miffa eft, tefte Paterculo . Itaque Liuius anno d l i i i , P. Galba, C. Cotta cos. triumuiros creatos feribit ad fup- plendum Venufinis numerum colonorum , quôd bello Annibalis attenuatae uires eius coloniae effent, C. Teren tium Varronem , T. Quindium Flamininum , P. Corne- lium,Cn. F. Scipionem. Anno c ce clxxi C. Fabri- cio , Q__, Aemilio cos. sena in agrum de Galîis Senoni- b us captum deduda. quantum ex uerbis Polybii 8c epito mae xi Liuii fufpicari licet. Fabio autem Dôrfone, Clau dio Canina cos. qui fuit annus ab v. c cdlxxx, cos- sa, &paestvm coloni afcripti tefte eadem epitomacû Paterculo . Paeftum , quae & Pofsidonia Lucanorum, Cof faTufcorum fuit, utraque ad mare, poft autem anno d l v n L. Furio,M. Claudio cos. Coffanis poftulantibus, ut fibi colonorum numerus augeretur , mille aferibi iu f- fi , dum ne quis in eo numéro effet , qui poft L. Corneliû, & Ti. Sempronium cos. hoftis fuiffet. Plutarchus Nar- niam , 8c Coffam a T. Quindio Flaminino ante confulatum dedudas feribit. Inde quinquennio poft P.Sempro- nio, Ap. Claudio cos. ari minvm in Gallia, & bene» v e n t v m in Samnio dedudas inuenio apud Velleium,et Eutropium, & Liuium, & Polybium: de quo illud mémo rabile narrât Feftus , Beneuentum , cum colonia deduceretur, appellari cceptum effe melioris ominis cauffa, cum eam urbem Graeci incolentes ante Maleuentum ap¬ pelèrent, unde notum illud eft apud Plinium: Hirpino- rum coloniam Beneuentum aufpicatius mutato nomine , quae quondam appellata Maleuentum. Inde h adriam in Picenum coloni mifsi , ut feriptum legimus in epitoma xi, credo anno poftquam Picentes deuidifunt, M. Atilio , L. Iulio confulibus . Hadriam Vomano flumine hume-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERII. 8$ humedatam tradit Silius , eandem in mediterraneis non longeaMatrino amnecollocat Strabo. Ab hac nomen inueniffe mare Adriaticum putat P. Vidor in Hadriano, cum idab Adria potius Venetorum dudum conftantior fama fit. Deinde firmvm,& castrvm novvm colo ni afcripti initio Punici belli , ut ait Velleius , quod anno cdlxxxix eft initumAp. Claudio, M. Fuluio cos. Ca- ftri certe memoria extat etiam in epitoma Liuianorum xi. Firmum Picentum , Caftrum Tufcorum fuit, utrun¬ que maritimum. Quocirca Liuius libro xxxvi inter co lonos maritimos Oftiam , Fregenas , Caftrum nouum, & Pyrgos numerauit . Poftero anno aeserniam , in Sam¬ nitibus dedudam apud Liuium libro xvi , & Velleium primo inuenio. eodemq. Velleio tefte poft annû xvii, aesvlvm,& alsivm, colonos effe dedudos uideo. Alfium Etrufcorum eft ad mare . Aefulum nefcio an idem fit, atque Afculum Picétum,de quo Plinius. Poftbienniû uero fregenas ad mare Tyrrhenum dedu das, & infe¬ quenti anno Torquato , 8c Sempronio cos. in Sallentinis b r v n d i s i v m , narrât Velleius . neque aliter eft in epito ma xix. Cicero natalem diem Brundifinae colonise No- nas Sextilis fuiffe in epiftolis ad Atticum feriptum reliquit. Triennio uero interiedo spoietivm in Vmbria eft deduda, & poft biennium valentiam Velleio te¬ fte. Spoletium Latinam coloniam fuiffe oftendit Cicero in defenfione Balbi , cum ait , T. Matrinium Spoletinum ex colonia Latina a C. Mario ciuitate donatum. anno in¬ de d xx xv, P. Cornelio, Ti. Sempronio cos. cremona in Infubribus, placentia in Boiis deduda. Cremona tradit Tacitus libro xix propugnaculum aduerfus Gal¬ los trans Padum agentes , fi qua alia uis per alpes irrue- ret, conftitutam. de Placentia ita feriptum inuenio in commentarioPediani: In annalibus eorum, qui bellum Punicum fecundum feripferunt, tradi uideo Placentiam coloniam dedudam pridie Kai. Ian. Ti. Sempronio, & P. Cornelio confulibuSjprimo anno eius belli. fex millia ho minum noui coloni dedudi funt . in quibus équités dedu cendi

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours .DE A N T ï Q_V O 'IVRE cendifuitcaù'ffa, ut opponerentur Galîis, qui eam par¬ tem Italiae tenebant . deduxerunt triumuiri P. Cornélius Afina .P. Papirius Mafo , Cn. Pompeius , alias Cn. Cor¬ nélius Scipio. eamq. coloniam lui dedudam effe me¬ minimus . deduda eft autem Latina . Neque uero fecus eftinepitoma xx, Placentiam, & Cremonam in agro de Galîis capto dedudas , itemq. apud Polybium lib. m. .utrafque autem uelut clauftra ad cohibeudos Gallicos tumultus oppofîta alio loco refert Liuius . Inde uero an- *no d l x 1 1 1 , L. Cornelio, C. Laelio cos. decreuit fenatus, uti C. Laelius , R ei uideretur , fex millia familiarum con- fcriberet,quaePlacentiae, & Cremonae diuiderentur, & ut L. Aurunculeis praetor triumuiros crearet ad eos colo nos deducendos . creati M. Atilius Serranus ,L. Valerius P. F. Flaccus , L. Valerius C. F. Tappus. conful in fupple- mentum Cremonse , & Placentiae colonos fcripfit . Quo¬ niam autem Placentiam lui coloniam fuiffe dedudam prodit Afconius , placet hoc loco , quae ex tam multis co loniis per bellum Punicum floruerint, quaeque iacuerint, recitare . Liuium enim tantum quadraginta commemo- rare inuenio , triginta quidem libro xxvii, alias uero in aliis .Triginta, inquit, tum coloniae populi R. erant. ex his duodecim , cum omnium legationes Romae effent, ne gauerunt confulibus , effe unde milites , pecuniamq. darent. eaefuere-Ardea,Nepet, Sutrium, Circeii, Alba, Carfeoli , Sueffa , Sora , Setia , Cales , Narnia , Interam¬ na. reliquae xvni fe ad quidquid opus effet praefto fu- turas refponderunt , Signini, Norbani, Saticulani , Brun difini,Fregellani,Lucerini,Venufini, Hadriani, Firma- ni, Ariminenfes, & ab altero mari Pontiani, Paeftani, Coffani ,mediterraneiBeneuentani, Aefernini, Spole- tini , Placentini , Cremonenfes . libro autem x x v 1 1, co¬ lonos maritimos , qui facrofandam uacationem habere dicebantur, ad fenatum ait ueniffe, Oftienfem, Alfien- fem,Antiatem, Anxuratem, Minturnenfem, Sinueffa- num,&afuperomariSenenfem, &libro xxxvi, colonis maritimis uacationem rei naualis negatam,quae erant Oftia

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 84 Oftia , Fregenae , Caftrum nouum, Pyrgi , Aurium, Tar- racina,Minturnse,Sinueffa. ex quo apparet praetermif- fasabeoCafsinum, Aefulum, &Valentiam, haud fcio an quia Annibalis partium effent. namreliquas, Caeni¬ nam , Antemnas , Cruftumerium , Medulliam , Fidenas ; Cameriam , Ecetras , Velitras, Lauicos, Satricum, & Vi telliam aut afflidas crediderim , aut certe non admodum magnis tum fuiffe opibus praeditas . in his autem illud eft obferuatione dignum , Pyrgos coloniam nominari,cuius dedudioignoretur. quasautem hoc loco xn colonias imperium ait abnuiffe, eas alio loco Latinas colonias uocat. Anno inde dl iiii,L. Cornelio, P. Villio cos, Caftrorumportorium, inquit Liuius, quo in loco nunc oppidum eft , cenfores fruendum locarunt, colonosq. eo treçentos (is numerus a fenatu finitus erat) afcrip feruat. Poft biennium uero,C. Cornelio, Q_. Minucio cos.C.Aci lius tribunus pl. tulit , ut quinque coloniae in oram mariti mam deducerentur, duae ad oftium fluminis wltvrni, literniq_. unaad pvteolos , una ad caftrum sa - LERNi,his bvxentvm adiedum . tricense familiae in fîngulas colonias iubebantur mitti, iis deducendis trium uiriii, qui per triennium magiftratum haberent, creati M. Seruilius Geminus, Q_. Minucius Thermus , Ti. Sem pronius Longus . Triennio uero interiedo , P. Scipione, Ti. Longo cos. colonise funt dedudae , Puteolos, Vultur¬ num , Liternum , treceni homines in fîngulas , item Saler num , Buxentumq. omnes ciuium R. deduxere triumuiri Ti. Sempronius Longus, qui conful erat, M. Seruilius, Q__. Minucius Thermus . Ager diuifus eft , qui Campano- rum fuerat. Eodemq. anno Sipontum in agrum , qui Ar-> pinorum fuerat, coloniam ciuium R. deduxere triumuiri D. Iunius Brutus, M. Baebius Tamphilus,M.Heluius. iifdemq. cos. tempsam,&crotonem ciuium R. colo¬ niae dedudx funt. Tépfanus ager de Bruttiis captus erat. Bruttii Grxcos expulerant . Crotonem Graeci habebant. triumuiri C. Odauius, L. Aemilius Paullus, C. Plaeto- rius Crotonem ,Tempfam L. Cornélius Merula , C. Salo nius

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE nius * deduxerunt . anno uero d l x i i i , Sp.Po ftumio, Q__. Marcio cos. triumuiri ad colonos fcribendos Sipontum fuperomari , Buxentum infero, defertas colo¬ nias, ab T. Maenio praetore urbano creati funt L. Scribo- nius Libo , M. Tuccius, Cn. Baebius Tamphilus . Ante ue ro triennium,inconfulatu L.Cornelîi, & QYVlinucii. Q_. Aelius Tubero tribunus plebis tuleratad plebé, plebesq. fciuerat , ut Latinae duae coloniae , una in Bruttios , altéra in Thurinum agrum deducerentur .his deducendis triû- uiri creati , quibus in triennium imperium effet, in Brut¬ tios Q__. Naeuius , M. Minucius Rufus , M. Furius Crafsi- pes , in Thurinum agrum A. Manlius , Q. Aelius, cuius le ge deducebatur, L. Apuftius . eabina comitia praetor urbanus Cn. Domitius in Capitolio habuit. Itaque infe¬ quenti anno coloniam Latinam in agrum THVRINVM deduxerunt. tria millia peditum iere, ccc équités, nu¬ merus exiguus pro copia agri. dari potuere quadragena iugera infingulos pedites , fexagena in équités . Apuftio audore tertia pars agri dempta: quo poftea, fi uellent, nouos colonos afcribere poffent , uicena iugera pedites , quadragena équités acceperunt.poftero uero vibonem coloni afcripti ex s. c. plebeiq. fcito. mille feptingenti pedites ierunt, trecenti équités. triumuiri deduxerunt Q_. Naeuius, M. Minucius, M. Furius Crafsipes. quina dena iugera agri data in fînguîos pedites funt, duplex e- quitibus . Bruttiorum proxime fuerat ager. Bruttiicepe rant de Grxcis . Strabo Hipponem a Locrenfibus conditum, atque Bruttiis a Romanis ademptum Vibonem Va lentiamnominatum prodit. An. dlxiii,C. Laeliuscos. cum ex Gallia Romam rediffet, ut nouae coloniae duae in agrum, qui Boiorum fuiffet, deducerentur, & rettulit, & audore eo patres cenfuerunt . Itaque poftero anno an te diem ni Kai. Ian. bononi a m Latinam coloniam ex s. c. L. Valerius Flaccus, M. Atilius Serranus, L. Vale¬ rius Tappus muiri deduxerunt. tria millia hominum funt deduda . equitibus feptuagena iugera,ceteris colo- uisquiuquagena funt data, ager captus de Galîis Boiis fuerat.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours TALIAE LIBER II. 85 fuerat. Galli Tufcos expulerant . confirmât hoc extremû .Plinius , qui Bononiam Felfinam uocitatam tradit , cum .princeps Etruriae effet. Anno d l x i x, P. Claudio, L.Por cio cos. coloniae duae potentia, fiuepoLLENTiAi'nPi cenû,p 1 s a v r v m in Gallicum agrû dedudae funt. fena iu géra in fînguîos data: diuiferunt agrû,co!oniasq. deduxe runtiidem triumuiri Q_ Fabius Labeo, M. & Q__Fuluius Flaccus, &Nobilior.utprodiditcum Paterculo Liuius. Anno uero d lxxii, M. Claudio, Q_. Fabio cos. cum agi taretur ,ut colonia Aquileia deduceretur, nec fatis con- ftaret, utrum Latinam, an ciuium Romanorum deduci placerét, poftremo Latinam potius coloniam deducendam patres cenfuerunt. triumuiri creati funt P. Scipio Nafica , C. Flaminius , L. Manlius Acidinus . poftero an¬ no deduda eft in agro , qui fuerat Gallorum tranfalpino- rum. tria millia peditum, quinquagena iugera, centu- riones centena, centena quadragena équités acceperût, Sed ecceiiï manibus patria MVTiNA,itemq. parma. Hae eodem anno , quo Aquileia Latina décréta eft , ciuiu R. coloniae funt dedudae. bina millia hominum in agrum, qui proxime Boiorum, ante Tufcorum fuerat, odona iugera Parmae , quina Mutinseacceperunt. deduxerunt triumuiri M. Aemilius Lepidus, T.Aeburius Carus, L» Quindius Crifpinus. meminit poft Mutinae Cicero iu Philippicis, ad laudem inquiens: Quid intereft, utrum hanc urbem Antonius oppugnet, an huius urbis propugnaculum, coloniamq. populi R. praefîdii cauffa conftitu tam ? Quo fit , ut in hoc erratum effe Polybii putem, qui Mutinam colonia initio alterius Punici belli commémo¬ rât, eodem anno satvrnia in agrum Caletranum eft deduda . deduxerunt triumuiri Q^ Fabius Labeo , C. A- franius Stellio , Ti. Sempronius Gracchus . Iugera in fin¬ gula dena data. Ptolemaeus Saturniam coloniam inter mediterraneas Tufcorum refert. Anno d lxxii, P. Cor nelio, M. Baebio cos. craviscas colonia in agrum Etrufcum de Tarquinienfibus quondam captum eft mif¬ fa. quina iugera agri acceperunt. triumuiri deduxerunt Y C. Cal-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours b. A N T I Q_V O IVRE C. Calpurnius Pifo, P. Claudius Pulcher,C. TerentiuS Iftra . Haec quidem Liuius . cum quo diffentit PaterculuS, cui Grauifcas eodem anno, quo Aquileiam,dedudas pla cet. Poftero anno pisanis agrum pollicentibus, quo Latina colonia deduceretur, gratiae ab fenatu adae. trium uiri , tefte Liuio , creati ad eam rem Q__Fabius Buteo , M. & P. Popillii Laenates . meminit eius 8c Ptolemseus . Poft trienuium autem lvcam colonia duo millia ciuium R. funt deduda . triumuiri deduxerunt P. Aelius , L. Aegi- lius ,Cn.Sicinius.quinquagena& fîngula iugera, & femiffes agri in fînguîos data funt . De Liguribus captus is ager erat. Etrufcorum ante, quàm Ligurum fuerat. Ita quidem Liuius .Nam Velleius quadriennio poft Aquile¬ iam hanc dedudam feribit. quo ex eodem Cn. Cornelio, M.ruluioNobiliorecos. anno nxcini, avxi MVMin Picenum colonos effe miffos cognofeitur. eodemq. tem¬ porum interuallo r h v d i a s in Meffapieis dedudas fîgni ficare uidetur Cicero , cum feribitin Bruto, Q^. Fuluium, Nobiliorem, cum triumuir coloniam deduceret, Q.En- nium ( fuit ille Rhudinus ) ciuitate donaffe . Fuluius auté confulatum anno urbis fexcentefimo gefsit. indeC. Caf fio Longino, & C. Sextio Caluino cos. anno d cxxix fabrateria in Latio , Velleio audore , eft deduda. Poftero autem, quo QjVletelIus, & T. Fiamininus con¬ fules fuerunt, multas colonias a C Sempronio Graccho tribuno pl. dedudas accepimus. fi quidem ita in epito¬ mis Liuianaehiftoriae feriptum extat: C. Gracchus tribu nus pl. continuato in alterum anno tribunatu, legibus a- grariis latis effecit , ut complures coloniae in Italia dedu¬ cerentur, & una in folo dirutae Carthaginis. quo idem triumuir creatus coloniam déduit. Inuenio autem in Plutarchi, & Appiani hiftoriis , Gracchum in fecuHdo tribunatu de duabus tantum coloniis deducendis Capua, & Tarento tuliffe.M.autem Liuium Drufum Gracchi col legamex s. c. legem de duodecim coloniarum dedudio ne,& tribus millibus in fîngulas aferibendis pertuliffe.Ca puam tamen non effe dedudam fatis aperte indicat Cice

~~. \ ro,~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 86 ro , cum in agrariis ait, GracchosCampanum agrum at-~~

" tingere non effe aufos . Ergo fî uel Gracchi , uel Drufi le¬ ge multae in Italia coloniae dedudae funt, profedo ex eo numéro illae fuerunt, quas poft annum, quàmFabrateria, dedudas narrât Velleius, scyllacivm,minervivm, tarentvm,neptvniam,&derthonam, de qua ta meriidem ambigi ait. Sunt qui conieduram fecuti in hûc numerum Nolam etiam , Ariciam, & Lauinium référant, quarum poft Marfico bello, & ciuili Sullano mentio in e- pitomis ufurpatur hoc modo : Nola colonia in potefta¬ tem Samnitium cum L.Poftumio praetore uenit.item:Ma rius Antium, Ariciam, Lauinium colonias deuaftauit. non omnes autem xn effe dedudas, cum aliaindicant, tum uero id,quod eft apud Appiaiium de M. Drufo huius M. Drufi filio , legem eum de coloniis in Italia deducendis tuliffe , quae iampridem decretse , non dum tamen de¬ dudae fuerant . quam legem poft s. c. fublatam diximus . Vltima autem ex iis , de quibus ante bellum Italicum dedudis aliquid accepimus, fuit eporae dia, C.Mario V. , & L. Flacco cos. Velleio tefte , deduda, ut effet prae- fîdio aduerfus Salaffos, audore Strabone, tumultuante§. neque poft hanc ullam ferme aliam , nifi militarem , colo niam dedudam effe , eidem placet : quas militares in ter¬ tium librum reiecimus . Atque de coloniis quidem ha¬ denus expofîtum fit.

~~Demunicipiis. Cap. vi.~~

SîQjitvr altéra quaeftio de municipiis > nobilis illa quidem in primis , & cognitione dignifsima , uerum tam multis tenebris uel uetuftatis , uelinfcitiae occultata , ut nos uix uetera eius indagandae ueftigiain tanta fiue rerû, fiue temporum, fiue monumentorum quafi caligine uideamus . Sed ingrédient., quid fufciperem , fuit uidendû, nunc, quome incerta plerunque &fallax aura coniedu¬ ra: prouexerit, uela danda funt. Municipia autem in eo praecipue a coloniis diuerfa fuiffe reperio,quôd, ut tradi- Y i tum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours « % ' A N T I CLV O IVRE tum eft apud Gellium , coloniae ex ciuitate Romanaqua- fi propagar-entur , municipia in ciuitatem extriufecus uo carentur. Etenim, quod in primo libro de iure ciuium Romanorum docnimus, ciuitas aut fingulis, autuniuer

fis alicuius oppidi incolis impertita eft -. uniuerfîs autem ita , fi aut Romam commigrarent , aut in patria fua, id eft in municipio remanerent , quorum primi , & fecundi ci¬ ues Romani , tertii proprio municipum nomine funt fi- gnati . atque ille quidem a Romulo traditus, ut dixi,^mos poft faepifsïme eft ufurpatns . Hanc uero confuetudinem populus Romanus poft urbem a Galîis captam in remp. induxit. fiquidem primi municipes fuiffe feruntur Caeri- tes , quosob cuftodita bello Gallico Romana facra ciui¬ tatis Romanae honore affedos accepimus . Municipes au ten. ex eo nominarunt , quôd ius adepti effent cum popu lo Romano muneracapiendi . Quocirca praeclare Vlpia- nus municipes proprie didos prodidit , qui in ciuitatem Romanam accepti , numerum participes fièrent, egregie etiam Paullus; qui municipes appellatos, quôd mu¬ nera ciuilia caperent , dixit . Munera uero illi nihil aliud , quàmciuilium officiorum iura uocarunt. Itaque muuici pes poflumus dicere homines iuris ciuium Romanorum -participes, & municipium oppidum iure ciuium Roma¬ norum donatum . quod , credo , alio nomine oppidum ci uium Romanorum uocauit Plinius , cum in Hifpania cite riore effe dixit colonias xn , oppida ciuium R. x ni, Latinorum ueterum xviuet poft : in ora coloniam Bar cinonem , oppida ciuium R. Betulonem , 8c Illuronem . Municipii porro conftituendi multo expeditior, atque procliuior ratio fuit , quàm coloniae deducendae . quippe cum ad largiendam ciuitatem fatis fenatufconfulto fue¬ rit , & plebifcito , id eft , ut ex audoritate fenatus de ea ferreturad populum. unde illa funt apud Liuium de Pri-

uernatibus .- ex audoritate patrum latum ad populû m.ut Priuernatibus ciuitas daretur.et de Campanis equitibus, latum ad populum , ut ciues Romani effent . Ciuitatis ta men communicanda» arbitfium pênes populû ita fuiffe. ut

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITAfïABLïBERÏT. 87 utetiamfînepatrumâudoritate, cuiliberet, ciuitatem dare poffet, nefcio an apertiùs ab aïiquo rradi pofsit, quàm a Liuio traditum eft alio loco , cum ait, de Formia- nis , Fundanisq. municipibus C.Valerium Tappum tribu num plebis promulgaffe, ut iis fuffragii latio effet, eiro- gationi quattuor tribunos plebis , quia non ex audorita¬ te fenatus ferretur , cum intercédèrent , edodos , populi efle , non fenatus ius , fuffragiumque , quibus uellet , impertiri, deftitiffeinccepto. Quaeret forfitan aliquis , an uero,rogationede ciuitate perlata, confeda res erat? non equidem arbitror . Etenim , fi ciuitas cum fuffragio data effet, praeterea ut a cenforibusin certain ex xxxv tribubusconferrentur,rcquirebatur. Quae quia ipfa per fe fatis aperta res eft, uno mihi tantum confirmanda ui¬ detur çxemplo . Eo anno , inquit Liuius, cenfus adus,no uiq. ciues cenfi , tribus propter eos additae Maecia , 8c Sca pria . cenfores addiderunt Q__. Publilius Philo, Sp. Poftu¬ mius . Hi uero Lanuuini , Aricini , Nomentani , & Peda- ni fuerunt , quos ciues bello Latino populus R. afciuerat. An nero hoc perpetuum ius cenforium fuerit, ut addubitem, uerba illa Liuii faciunt, cum ait, rogationem effe perlatam,urFundaniin Aemilià tribu ferrent, atque in hac tribu tum primum ex Valerio plebifcito a cenforibus T. Quindio, M. Claudio cenfos effe. Hac enim lege tri¬ bus qxpreflà eft , in qua noui ciues fuffragium ferrent, nô arbitrio cenforû permiffa . ex quo inteiligi poteft, ius , ac beneficium ciuitatis, totum a populo Romano effe profedum . Atque hi quidem proprie municipes dicûtur fuif fe, qui ciuitatis Romanae compotes erant fadi .

~~Dciure municipiorum. Cap. v 1 1.~~

V t a v t e m coloniarum duo gênera fuiffe comperimus, item municipiorum. quam diuifionem nô aliunde, quàm a iuris difsimilitudine uideo emanaffe. quandoquidem non eodem omnia municipia iure donata funt. Etenim quanquam omnibus municipibus ciuitas eft tributa , ta¬ men

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V 0 IVRE men quia ciuitatis , ut diximus , munera , fiue iura diuer¬ fa fuerunt , nec omnes municipes eodé modo omnia obti nuerunt,uarietas iuris difsimilitudinem quandam pepe- rerit ciuitatis neceffe eft. Quae autem haec iuris diuerfî- tas fuit ? nempe , quôd alii ius tantum legionis , alii prae¬ ter legionem reliqua omnia iura funt confecuti . Quam differétiamantiquos rerum Romanarum fcriptores his uerbis uideo exprefsiffe, ut illis fine fuffragio, his cum fuffragio ciuitatem communicatam dicant . fuffragium enim pro optimo iure ciuitatis acceperunt . nempe, quia nec fuffragium eft fine tribu, & qui fuffragii ius habet, fe¬ re magiftratus etiam habet. Primumautem municipum genus his mihi uerbis prope depinxiffe uidetut Gellius, cum dixit , municipes effe ciues R. ex municipiis fuo iu¬ re , & legibus fuis utentes, muneris tantum cum populo R. honorarii participes , a quo munere capeffendo appel latos uideri , nullis aliis necefsitatibus , neque ulla popu li R. lege aftridos , cum nunquam populus eorum fundus fadus effet, primos autem municipes fine fuffragii iure Caerites effe fados; conceffumq. illis, ut ciuitatis Roma¬ nae honorem quidem caperent, fed negotiis tamen, at¬ que oneribus uacarent pro facris bello Gallico receptis , cuftoditisq. hinc tabulas Caerites appellatas uerfa uice, in quas cenfores referri iubebant, quosnotae cauffa fuf- fragiispriuarent. Quibus ex uerbis perfpicuum eft, hoc genus municipiorum neque ius Quiritium habuiffe , neque alias populi R. leges obferuaffe , quôd in his fit , nul- lapopuli R. eos fuiffe lege aftridos , cumpopulus eorum nunquam fundus fadus effet, fiquidé fundi populi erant, qui ius Quiritium afciuerant. caruiffe autem eofdem fuf¬ fragio , & negotiis , atque oneribus ciuilibus uacaffe , ex eo cognofeitur , quod item feriptum eft , muneris eos ho norarii tantum cum populo R. fuiffe participes,id eft,tan tum honoris cauffa in Romanam ciuitatem ueniffe . unde illud eft Liuianum ; Campanis equitibus , quia cum Lati¬ nis rebellare noluiffent, honoris cauffa ciuitatem fine fuf fragio datam. honorem autem hoc loco non magiftratu uo-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI r. 88 uoeant . neque enim qui fuffragii non funt compotes honorum effe participes poffunt, fed quendam dignitatis gradum , quôd Se ciues Romani dicerentur, & in legione tanquam ciues Romani non in auxiliis, ut focii militarent. Qupd extremum quanquam eft aGellio praetermif fum , habet tamen aliorum ueterum fatis graue teftimo¬ nium . hinc enim extiteruntilla iam trita Fefti : Munici¬ pes erant, qui ex aliis ciuitatibus Romam ueniffent, qui¬ bus nonlicebat magiftratum capere, fed tantum honoris partem . at Seruius fïlius aiebat initio fuiffe, qui eacondi tione ciues Romani fuiffent , ut rempublicam femper fe¬ paratim a populo R. haberent, Cumanos uidelicet, Acer ranos , Atellanos , qui aeque ciues R. erant , & in legione merebant, fed dignitates non capiebant . Municipium id genus hominum dicitur , qui cum Romam ueniffent, nec ciues R. effent, participes tamen fuerunt omnium rerum ad munu? fungendum una cum ciuibus Romanis.praeterquam de fuffragio ferendo , aut magiftratu capiendo , fi¬ cuti fuerunt quondam Fundani , Formiani , Cumani , A- cerrani , Lanuuini, Tufculani , qui poft aliquot annos ci ues R. effedi funt . Patefadus eft igitur locus, ut non dif ficile fit, uidere , unum , ut dixi, genus fuiffe municipum, qui ciues R. effent ea conditione , ut nec fuffragium fer¬ rent , nec magiftratus caperent, fed munus tantum hono rarium obirent, ideft, honoris cauffa in legione ftipendia facerent , ut ciues , non ut focii, in auxiliis . et quod deCaeritibus Strabo dixit, nomine, non re ciues Romani effent. qui iidem quôd fuo iure uterentur, & magiftratum Romae neque aîteri fuffragio fuo dare , neque ipfi alieno côfequi poffent, propterea dicuntur, rem¬ publicam a Romana feparatam habuiffe. Alterum autem genus municipum fuit eorum, quibus cum fuffragii latione ciuitas eft data, quodintellexit item Feftus , cum ad ea , quae recitauimus, addidit, altero modo municipi¬ um dici , cum id genus hominum definitur, quorum ciui¬ tas uniuerfa in ciuitatem Romanam uenerunt , ut Arici- ni , Caerites Anagnini . his enim uerbis eos notatos effe ar-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours P8 AKT.I Q_V O IVRE arbitror , qui in ciuitatem cum fuffragii iure effent reee- pti, ut Tufculanos , Aficinos , Lanuuinos * ex quibus municipiis,antiquif_imis étiam temporibus,honores Romae amplifsîmos cepiffe Coruncanios , Iuuentios ,Catones , Muret-as, Voconios, Scantinios accepimus. Vt autem quibus fuffragium non dabatur, fuae leges permitteban- tur, fie qui fuffragio ornabantur, legibus fuis fpoliaban- tur, Romanis uero obftringebantur. cuius rei nos inter alios uidetur admonere Liuius , cum ait : Hernicorum tri bus populis Aletrinati , Verulano , Ferentinati , quia ma luerunt, quàm ciuitatem, fuae leges redditae. et poft; Ten tationem aiebant effe Aequi , ut terrorc ineuffo belli, Ro manos fe fieri paterentur, quodquantopere optandum foret, Hernicos docuiffe, cum quibus licuerit, fuas leges Romanae ciuitati praeoptauerint, quibus legendi , quod mallent, copia non fuerit , pro peena neceflàriam ciuita¬ tem fore. Quanquam quid dico Liuium? nonne aperte idem oftendit Cicero in defenfione Balbi, inquiens , cum fociis, & Latinis lege Iulia ciuitas data eft, magnam con¬ tentionem Hcraclienfium , & Neapolitanorum fuiffe , cû magna pars in iis ciuitatibus iuris fui libertatem ciuitati anteferret. Qua ex reindicari poteft, fi illi populi leges fuas Romanae ciuitati ante tulerunt, eos accipienda ciui tate legum , ac iuris fui detrimentum feciffe . Vnde illud etiam pri fei s eft litteris confîgnatum , Latinos ufque ad legem Iuliam, ideft ciuitatem acceptam, ius quoddam fponfaliorum ufurpaffe; nempe, quia municipes fadi, ci uitatis R. in quam afcripti effent.iura fequi effent coadi. Habebant ergo iura omnia municipes hi , quae ciues Ro¬ mani , iure domicilii excepto . domicilium autem curiae, curias facra, & iura curiarum funt confecuta . neque iniu ria. nam fi curiaetantum fuerunt in urbe, profedo qui extra urbem habitarunt, curiarum expertes fuerunt. ut in libro etiam de iure ciuium R. primo eft didum . Si au¬ tem curiis uacarunt , profedo ne facra quidem habuerût curiarum, fed municipalia . quae tanta uidentur confeda, &cultaef_e religione, ut ea, ne fi Romae quidem, quod pro

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 85) pro arbitrio poterant, fedem, ac domicilium collocaffent, propterea deferere poffent. Itaque Feftus probe, & dode, municipalia facra definiuit,quae ab initio habue runt ante ciuitatem Romanam acceptam , quae obferua- reeos uoluerunt pontificesj&eo more facere, quo ad- fuiffent antiquitus . Neque uero facris tantum curialibus caruerunt , fed iure quoque fuffragii curiatis comitiis fe- rendiuacarunt,quàmdiuin municipio , non Romae do¬ micilium habuerunt. Commodifsima tamen horum fuit conditio , ac fortuna municipum . nimirum , quôd duas prope habuerintpatrias , unam naturae, alteram iuris. ex quo illa nota funt Ciceronis in Legibus : Ego omnibus , inquit, municipibus duas effecenfeo patrias,unam na¬ turae, alteram iuris . ut ille Cato cum effet Tufculi natus, in populi R. ciuitatem fufceptus eft . ita cum ortu Tufcu- lanus effet, ciuitate Romanus, habuit alteram loci patri¬ am , alteram iuris . Item : Auus quidem nofter Cicero in municipio Arpinati reftitit M. Gratidio ferenti legem ta bellariam . quae cum res effet adfe delata, Scaurus con¬ ful, utinam, inquit, M. Cicero ifto animo , atque uirtutê in fumma rep. nobifcum uerfari, quàm in municipali ma- luiffes. Quod autem patriam unam iuris eos habuiffe ait, nimirum ciuitatem Romanam intelligit , cuius eos iura, & priuata ,8c publica ufurpaffe perfpicuum eft. primum enim legum de libertatê beneficio funt ufî. quod oftendit idem, cum de Gauio Compfano,municipeaVerre prxtore caefo, ita exclamauit : Caedebatur in foro Meffanse ci uis Romanus. o nomen dulce libertatis,o ius eximium noftrae ciuitatis, o leges Porciae, legesq. Semproniae . de¬ inde etiam connubiorum Romanorum iura funt affecuti. idquodexeoperfpici poteft, & quôd fponfaliorum ra¬ tio apud Latinos , ut diximus, ciuitate accepta , fit com- mutata , & quôd multi ciues Romani , iidemq. nobilifsi- mi municipum filias in matrimonio habuerint. Quod fî haec duo, ut apparet, iura poffederunt,quis dubitet, quin reliquas etiam iuris Quiritium partes fint adepti , patriae poteftatis , hereditatum , mancipiorum , ufucapionum , Z tefta-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours * D E A fo T I C^V O I S R B teftamentorum , & tutelarum ? Nam de publico iure nul¬ lus prope relinquitur controuerfîae locus. Neque enim quenquam dubitaturum effe opinor, quin, fitribum habuerint, cenferi etiam in eapotuerint. Quod me, cumra tio impellit, ut credam, rum etiam Liuii audoritas, qui fcripfit, Formianos , & Fundanosin tribum Aemiliam coniedos in ea a cenforibus Romanis Romae eo anno ef¬ fe cenfos. Qjiod fi funt cenfi, ad id certe funtCcnfi,utco gnitaex cenfupecuniarum,&iuniorum multitudine, in utroqueofficii génère reip. fattsfacerent. Nam fuffragii ferendi,ac magiftratus petendi Romae adeo certum ius municipes habuerunt , ut iidem 8c in municipio, & in ur¬ be magiftratus interdum gefferint . quod non obfcure de claratSuetonius,cum de Odauiis Veliternis municipi¬ bus differens ait, proauum Augufti tribunum militum Pu nico bello fuiffe , auum contentum municipal.bus magi- fteriis , patrem Roms praeturam gefsiffe . quid autem di¬ co Suetonium? Cicero T, AnniumMilonem Lanuuiidi- datorem fuiffe ait, tum cum Romae confulatum pettbat. 8c M. Cc-lium , qui Romae sedilis curulis , & praetor fuit, fumma omnia abfentem Puteolis effe adeptum; et alio lo co, feMarcum filium in Arpinati municipio aedilcm créa ri uoluiflè ad côftituendum municipium inquit,cum am¬ bo Romx confulatum adminiftrarint . Cum autem muni¬ cipia iura haec non fui arbitrii haberent , fed Romani , in¬ telligendum eft, non iccirco tamen eadem omnium mu¬ nicipiorum iura fuiffe. adeo utuere illud fcripferit idoneus audor Aggenus,antiqua municipia fuumpriuile- gium habuiffe,ut alia sequiore, alia iniquiore iure uteren tur, alia foîutiora efsent, alia plus penfi tarent, ex quo fonte illud Tullianum manauit in Verrem : Quod tam im muue municipium eft , quod per hos annos commoda ua catione fit ufum?

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. ^0 De republica municipiorum. Cap. vin.~~

Deinceps fequitur, ut de republica municipiorum a- gendum efse uideàtur. Etenim quemadmodum in colo¬ niis, eodem modo in municipiis quandam reip. fpeciem, atque imaginern fuifse animaduertimus. de qua fiquid omnino, quod confici diligentiâ pofsit, praeteriero , uix ad ullum dodrinse genus idoneus fim. Quaeret aliquis, quas municipalis reip. forma fuerit? difficileeft de fingu lis dicere . uniuerfum autem genus temperatum ex omni bus prope rébus publicis,& paene Romanae fîmile uidetur fuiffe . Nam fî ordines quseramus , decuriones , équités , 8c plebem inueniemus ; fi confiiia publica, fenatum, & po pulum , fi magiftratus , 8c facerdotes, indidatorem, 1 1- uiros, n nuiros, cenfores, aediles , & quaeftores , & flamines municipiorum incidemus , quse tamen utrum om-

" nja in omnibus fuerint municipiis , ego haud pro certo unquam pofuerim . agamus auté de his figillatim . Quod ad amplifsimum ordinem municipaîemattinet,perf"acile iudicium eft, nifi fi a Tulliana recedamus audoritate . fîc enim ille egit , cum Ccelium aduerfus crimina inimicorû défendit: Quod obiedum eft, municipibus efse adole- fcentem non probatum fuis, nemini unquam praefenti Pu teolani maiores honores habuerût , quàm abfenti M.Cc lio, quem & abfentem in amplifsimum ordinem coopta- uerunt, & ea non petenti detulerunt, quae multis petentibus denegarunt . Summus autem ordo decurionumfuit, quorum infîgnis apud eundem extat memoria in Cluen- tiana , cum inquit : Ex lacrymis horum exiftimare pote- ftis,omnes haec decuriones municipii Larinatis decreuiffe lacrymantes,&-apud Caefarem libro primo belli ciui¬ lis, cum ait, decuriones e municipiis a Domitio euoca- tos.Ergo qui fuit fenatus Romae, idem in municipiis decurionum confilium . In quibus legendis uideo fummam curam effe adhibitam. uideo autem apud idoneum om- Z z nis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTI Q.VO IVRE nis antiquae memoriae teftem Ciceronem in epiftola qua¬ dam ad Leptam . Quaefiui , inquit , e Balbo , quid effet in lege;refcripfir, eos, qui facerei_tpraeconium,uetari ef¬ fe in decurionibus, quifeciffent, non uetari . quare bono animo fint tui familiares . neque enim erat ferendum, cû qui hodie harufpicinam facerent , in fenatum Romae lege rentur , eos , qui aliquando praeconium feciffcnt , in mu¬ nicipiis decuriones efse non licere. Ex decurionum au¬ tem ordine decemprimi legebantur , qui , ut feriptum eft apud Hermogenianum , tributorum exadioni itapraee- rant, ut fî qua detrimenta fifcus mortuorum cauffa con- traheret,ipfi fuis fumptibus refarcirent . neque uero hos tacitus praeteriit Cicero ; fiquidem in Rofciana dixit: Decretum fit decurionum, ut decemprimi ftatim profici feantur ad Syllam. Cum autem equitum Romanorum Pu teolis, & Teani Apult , 8c Luceriae , & Arpini mentionem in C celiana , in Cluentiana , & in epiftolis ad eundem inueniam, facile eô me adduci patior, ut credam , equi¬ tum etiam Romanorû ordinem in municipiis fuiffe celç berrimum . cuius antiquitatis ne qua dubitatio in animis refidere poffet noftris , fecit idem , qui in Cluentiana e- quitem Romanum quendam in municipio fuo nobiîem commemorauit. Iam uero magiftratuum fummorû me¬ moriam ufurpat Spartianus, cum Imp. Hadrianum ait per Latina oppida didatorem , & aedilem , & duumui- rum fuiffe. Nam Milonem in municipio Lanuuino di- âaturam gefsifle , quis iam ignorât? An uero obfcuri ef¬ fe quattuoruiri poffunt, qui fint Ciceronis memoria, & litteris confecrari ? Antonius conful, inquit , cum feribit ad T. Pomponium , euocauit litteris e municipiis denos, & quattuoruiri uenerunt ad uillam eius mane. cum effet nuntiatum ueniffe Neapolitanos , & Cumanos, poftridie redireiufsit. et in defenfione Cluentii: Oppianicus per Syllae uim , atque uidoriam Larinum cum armatis aduo- lauit . quattuoruiros , quos municipes fecerant , fuftulit, fe a Sylla , & alios praeterea treis fados effe dixit. quin e- tiamidem ad quattuoruiros, & decuriones Fregellanos fcripfit,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T A L I AÊ L ï S È R I ï. PI fcripfît, petens, ut quam poffefsionem Valgius Hippia- nus abiis in agro Fregellano emerat, eam immuliem , & liberam efse uellent . Neque uero quattuoruiros folum , fed duumuiros quoque in municipiis fuiffe inuenio. hoc autem apud Caefarem belli ciuilis primo , cum fe duumui ris mumcipiorum omnium ait imperafse , ut nanes con- quirerent . et alio loco , aurum allatum ab duûu.ris Cor- finienfibus Domitio reddidifse . Cenforesitem in muni¬ cipiis creatos, argumento funt tabula, municipiorum ce foriae , quas Cicero in Cluentiana commemorauit , cum dixit, Oppianicum tabulas publicas Larini cenforias cor rupifse, decuriones uniuerfiiudicauerût. Larinum enim fuifse municipium indicat, cum addit; grauiter id decu¬ riones Larinatium,cundosq. municipes tulifse. Quod idem in ceteris omnibus municipiis fuifse feruatum , fa¬ cile exiftimauerim , nifî forte infigni , ac praecipuo aïiquo crimine eiufmodi iure fuifsent fpoliata. Neque uero, quando me in hune locum deduxit oratio, illud tacitus praeteribo , in municipio ita cenfos efse municipes , ut fi eiscommodum efset, Romae cenferi etiam in tribubus pofsent, quas ab initio obtinuifsent ; quod ad fpecie dun taxât , & iuris ufurpationem interdum fecerunt , ut poft bellum Italicum , ciuitate nuper accepta , in cenfura Gel Iii , 8c Lentuli , quo anno cuiufcunque modi multitudine inquit Afconiusex municipiis conuenifse , aut propter comitia fuffragio rum caufsa , aut ut cenferentur apud ce fores. Iam .édiles in municipiis creatos docet Suetonius, qui de claris difputans dicendi magi ftri s , in Nouarienfî municipio aediles tradit fuifse. Nam quaeftorum meminit C. Gracchus in oratione, cuius memoria apud Gellium ufurpatur, de legibus promulgatis ; Flaminis Lanuuini Cicero in Miloniana. Atque his quidem magiftratibus, ut in coloniis, ité in municipiis uti prsetextis permifsum, inquit Valerius aduerfus Catonem difserens de lege Op- piaabroganda apud T. Liuium. Age uero decurionûcon filium fenatus fpeciem rettulit, quorum etiam décréta ueteribus litteris, quod ex fuperioribus inteiligi audoritatibus

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A fo T I Q_V O IVRE tatibus poteft , celebrantur , quid plebs , nonne populi ? equidem arbitror. Huius enim fummum fuifse ius uideo in legibus ferendis, & magiftratibus municipalibus qreâ- dis . unde peruulgata iam illa funt Ciceronis , in legibus , M. Ciceronem auum fuum M. Gratidioin municipio le¬ gem tabellariam ferenti ac errime reftitifse . & in Cluen¬ tiana, Oppianicumquattuoruiros, quos municipes fecif fent , fùftulifse . etin epiftolis, Tranfpadanos a Caefare proconfulequattuoruiros creare iufsos efse. Ergo cum corpus quoddam efset municipalis reip. etiam unde ale- retur,& fumptus inrep.necefsariifuftinerentur, publi¬ co uedigali opus fuit. Quocirca Cicero ad Cluuium de agro uedigali municipii Attellani,qui efset in Gallia,fcri pfit , & ad Brutum, de Arpinatis . fie enim dixit : Arpina- tum municipum meorum omnia commoda, oinuesq . fa¬ cultates , quibus , & facra conficere, & farta teda aedium facrarum, locorumq. communium tueriposfint, confi- ftunt in iis uedigalibus, quae habent in prouincia Gallia. ad eas uifendas , pecuniasque , quae debentur a colonis , exigendas legatos équités Romanos mifimus . Hic eft au tem ager, de quo, ut opinor, fcripfît Liuius libro xlil, terna uigera agri Gallici , & Liguftini fociis nominis La¬ tini efse diuifa.

De municipiis ante bellum Italicum conftitutis. Cap. ix. Deinceps nomina municipiorû litteris perfequamur, quae ante bellum Italicum florueruu t , ac , quod fecimus in coloniis , idin municipiis quoque exponendis retinea mus . neque enim in his praecîaris ftudiis renou andis ulla reprehendi iure diligentiâ poteft. Exordiamur autema caeritibvs, quos primos municipes prodit Gellius* Hicum facrapopuli Romani pie.cafteq. bello Gallico eu ftodiffent, merito anno ce clxiiii in ciuitatem 5 fed fine fuffragii lationeafeiti funt. cuius rei nomine popu¬ lum Romanum accufat Strabo, quôd optime meritos fô. cios

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 9a Cios nomine tantum ciuitatis , non iure ornaaerit . Liui¬ us autem nullo ciuitatis uerbofado ,hofpitium cum iis tantum publiée iûdum feribit. Anno inde ce clxxîii. M. Ftirio Camillo fextum tribuno militum confulari, t v scvlanis datam ciuitatem , his uerbis idem tradidit : Tantum fere uerborum a Tufculani. in fenatu fadum. pa cem in praefentia , non ita multo poft ciuitatem impetra- nerunt . et poft : Incenfos Latinos ea rabies impetus Tu- fcûlum tulit ob iram, quôd deferto communi concilio Latinorum non in focietatem modo Romanam , fed etiâ in ciuitatem fedediffent. poft anno ccccxiii, Tufcu- lanis , inquit , feruata ciuitas , quam habebant . Habuiffe autem eos ciuitatem cum fuffragio indicat poft libro nono, cum narrât, neminem ex tribu Pollia candidatum Papiriam ferre folitû , quôd Tufculani a tribu Pollia una condemnati effent. ex quo apparet, eos in tribu Papiria tuliffe fuffragium . Quod cum ita fit , fatis liquere iam po teft, iure Tufculum a Cicérone municipium antiquifsimum didum. fie enim inquit in Planciana: Tufculani, quiarefertum eft municipium confularibus , nunquam de M. Catonê, nunquam de Ti. Coruncanio municipe fuo gloriantur . Item: Tu es ex municipio antiquifsimo Tufculano , ex quo pîurimsefamiliae funt confulares , in quibus eft etiam Iuuentia , quot e reliquis municipiis om nibus non funt. etin Fonteiana: Generis antiquitatem Fonteiiex Tufculo clarifsimo municipio profedam in monumentis rerum geftarum notatam uidemus, tum au¬ tem continuas praeturas. Anno ccccxv, L. Furio, C. Maenio cos. Latinis deuidis, relatum de fingulis eft, & pro cuiufquemeritis decretum. lanvvinis ciuitas da¬ ta , facraq. fua reddi ta , cum eo , ut aedes, lucusq. Sofpitas Iunonis çommunis Lanuuinis municipibus cum populo R. eflet. aricini,nomentaniq_, &pedani eodem iure , quo Lanuuini , in ciuitatem recepti . Haec Liuius . datam autem his effe cum fuffragii latione ciuitatem , ap paret ex uerbis, qua: poft fubiicit; eodem anno cenfum adum , nouosq. ciues cenfos, tribus propter eos additas Mae-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A fo T J Q_V O IVRE Mseciam , & Scaptiam . cenfores addidiffe P. Publilium , & Sp. Poftumium . cum enim in tribus eos coniedos ait, fuffragii iure affedos oftendit . Quod autem eft apud Li¬ uium de Aricinis , idem feriptum eft etiam a Paterculo , unde Cicero Aricinum municipium antiquifsimûin ter- tiain Antonium dixit: Quiscontemnat, inquit, Arici¬ num municipium , uetuftate antiquifsimum , iure fmde- ratum , inde Voconiae leges , in.de Scantiniae , multae fellse curules & patrum memoria , & noftra , hinc équités Ro. lautifsimi plurimi. et Suetonius in Augufto : M.Atius Bal bus paternâ ftirpe Aricinus multis in familia fenatoriis imaginibus fundus honore praeturae eft . Quin etiam L. Li cinium Murenam Cicero ex Lanuuio municipio antiquif fimo in eius defenfione ait fuiffe , & T. Milonem in Milo- niana. Eodemautem etiam anno fvndani s, formia- n i s q_. quod per fines eorum tuta pacataq. fuiflet uia, ci¬ uitatem fine fuffragio datam , fuffragium autem anno d l x v, M. Valerio , C. Liuio cos. impertitum, narrât Li uius . cuius haec uerba funt : De Fundanis, Formianisque municipibus C. Valerius Tappus tribunus plebis promul gauit , ut iis fuffragii latio , ( nam ante fîne fuffragio habuerant ciuitatem) effet, huic rogationi quattuor tri¬ buni pl. quia non ex audoritate fenatus ferretur,cum in¬ tercédèrent , edodi , populi effe , non fenatus ius , fuffra gium,quibusuellet,impertiri,def_iteruntinccepto.roga tioperlataeft,utin Aemiliatribu ferrent, atque in hac tribu tum primum ex Valerii plebifcito a cenforibus T. Quindio Flaminino , & M.Claudio Marcello cenfi funt. Eodemq. anno ccccxv campanis eq_vitibvs ho noris cauffa , quia cum Latinis rebellare noluiffent, ciui¬ tas fine fuffragio data. cvmanos,svessvlanosqje eiufdem iuris , conditionisque , cuius c a p v a m , effe pla cuit . ut Liuius feriptum reliquit : nam in Velleii hiftoria eft , Campanis , & parti Samnitium ciuitatem fine fuffra¬ gio poft quadriennium datam Sp. Poftumio , & Ti. Vetu¬ rio confulibus . Anno inde c c c c x x i , A. Cornelio , Cn. Domitio confulibus acerranos Romanos fados lege

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI ï.~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V 0 tVRE 'fulatuP.Sempronii, &Ap. Claudii ius quoque fuffragii effe communicatum . an uero tum in Sergiam tribum con iedi fint , haud hercle affirmauerim . in ea certe fuffragiû Sabinos tuliffe Cicero oftendit in oratione in Vatinium ; cum ait : Ob hafce res feias, te feuerifsimorum hominum Sabinorum fortifsimorum uirorum , Marforum, 8c Peli- gnorum tribulium tuorum iudicio notatum. nec poft Ro mam conditam praeter te tribulem quenquam tribum Ser giam perdidiffe . Bello inde Punico fecundo de trecen- tis equitibus , qui in Sicilia cum fide ftipendiis emeritis Romam uenerant , latum ad populum, ut ciues R. effent, item ut municipes Cumani efsent , pridie quàm populus Campanus a populo R. defeciffet . Poffumus etiam fufpicari teanvm Sidicinum, cales ,& ferentinvm an te legem Iuliam ciuitate fuiffe donata, ac municipia fa- * da . fiquidem C. Gracchus in ea oratione , quam de legi¬ bus habuit promulgatis inter municipia Italia: haec om¬ nia rettulit. atque municipes ipfos a magiftratibus Ro¬ manis uerberatos , tanquam ciues R. eft conqueftus . At¬ que haec quidé de municipiis ante bellum Italicum com- peri. Addo ad extremum, municipii uoeabulum etiam ante legem Iuliam uarie effe acceptum . fiquidem & colo¬ niae , & fderatae ciuitates municipia dida funt. Hinc e- nim illud manauitLiuii libro xx, bello Punico: Ipfi per Appiae municipia,quaeque propter eam uiam funt,Setiâ, Soram , Lauinium prsemifit . et Ciceronis illud in epifto¬ lis de Neapoli : Erat aferiptus in id municipium ante ciui tatem fociis , & Latinis datam . et tamen tum Setia, & So ra coloniae , Neapolis feederata ciuitas erat . ex quo intel ligi poteft , uere feriptum effe a Gellio hoc modo : Muni¬ cipes, 8c municipia uerba funt didu;facilia , & ufu obuia. & neutiquam reperias , qui haec dicat, quin feire fe plane pntet, quid dicat. quotus enim fere noftrum eft, qui cum ex coîoniapopuli Romani fit, non & fe municipem effe , &populares fuos municipes effe dicat. quod eft a ratio¬ ne, &uentate longe auerfum.

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. _?4~~

~~De pr_efeâ:uris . Cap. x.~~

Sed, quoniam de coloniis, & municipiis didum eft, de¬ inceps de praefeduris , quarum perdifficilis , ac perobfcu ra quaeftio eft, difputandum uidetur. cui fi minus, quàm ab antiquorum monumentis acceperat, lucis ac fplendo- ris attulero , peto , ne quis id meae potius, quàm fuperio¬ rurn faeculorum ignauise tribuat , quae cum ceteris hone- ftifsimis artibus clarifsimum harum etiam artium lumen ufque adeo extingui paffa funt, ut nobis nô nifi errorem , nodemq. prodidiffe uideantur. Perfequemur autem iif¬ dem ueftigiis ueterem praefedurarum memoriam, qui¬ bus coloniarum , & municipiorum antea indagauimus , aut uias certe harum artium parum hadenus tritas ape- rientes honeftis noftrorum hominum ftudiis non inutiles effe conabimur .Inter omnes Italicas ciuitates praefedu¬ rarum conditio fuit, ac fortuna durifsima . fie enim a ma ioribus erat traditum , ut quae ciuitates iniquae, ingratx ue erga populum R. fuiffent,ac fidem datam femel, atque iterum fefelliffent , ubi in poteftatem , ditionemq. effent addudae,inpr_efeduraeformulamreferrentur. Formula uero praefedurae non longe a prouinciae formula , de qua fupra dixi, uidetur abfuiffe. ut enim quotannis in prouin cias praetores Roma mitti foliti, fîc in praefeduras praefedi , qui eas adminiftrarent , ac ius diceret , unde illae quo que infigne hoc praefedurae nomen hauferunt. Inuenio ta men antiquiorem multo praefedurae fuiffe originé,quàm prouinciae. fiquidem prima praefedura fuit Collatia iam inde a L. Tarquinio Prifco rege conftituta . Quam deditione fada in fidem ueniffe Liuius , non eadem aequitate, qua CruftuminoSjNomentanosq. hoftes, tradatam, fed armis fpoliatam, acpecuniis multatam, praefidium etiam cum praefedo accipere iuffam, Dionyfius audoreft; Hoc autem ius totum nô populi , fed fenatus fuiffe comperio, nimirum , ut quemadmodû m praemia, eodem modo p¬ nas ciuitatibus pro meritis illarum decerneret, quem mo A A z rem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours 4 D E A N T I Q_V O IVRE rem non tam in praefeduris , quàm in prouinciis confti- tuendis diligenter obferuatum, plurimis Ueterum exem plis , atque audoritatibus admonemur . Quod fi quis , quae omnino fuerint praefedurae , requirat , paucis ego ré expediam . audorem nempe adhibebo & quidem feripto rem grauifsimum Feftum, qui praefeduras prodit uoea- tas ,in quibus & ius dicebatur , & nundinaeagebantur, & erat quaedam earum refpublica, neque tamen magiftra¬ tus fuos habebant, & in quas legibus prsefedi mitteban- turquotannis,quiius dicerent. Neque uero laudanda magni cuiufdsim hominis , & plurimum fibi in his litteris tribuentis fententia eft, qui paullo ante in fuo quodam aureo duarumpagellarû de prouinciis côinentario prae-- fedurarum conditiones tantum effe prodidit duas , unâ, ut ibi ius diceretur, alteram , ut nun dinae agerentur . hoc enim eft forum, non praefeduram deforibere. cuius ratio tum demum plene, cumulateq. perfeda erit, cum non iurifdidionem folum, aut nundinationem dederimus, fed pro magiftraribus prsefedos ad ius dicendum concef ferimus,& formam tamen aliquam reliquerimus reipubli cae . Qiiod quidem aliter efle non poffe, poft planius, ubi tradare de earum rep. ccepero , demonftrabo .

~~De iure pra.fe__urarum . Cap. xi.~~

Ex hac autem definitione fatis apparet, praefeduras iu fe fuiffe incommodifsimoufas. Primum enim quid eft, quod minus probari pofsit, quàm praefeduras iure Qui¬ ritium effe donatas, quo multae etiam coloniae, multaq. municipia caruerunt ? deinde uero , qui poffumus ius La tii , aut Italicum integrum eas retinuiffe exiftimare , cum praefedus eo miffus fit , qui ius pro arbitrio diceret, non praefedurae legibus aftridus effet ? nifi uero confentaneû alicui uidetur , ciues Romanos annuis praetoris urbani e~ didis deuindos fuiffe, praefedos in praefeduris , qui locû praetoris obtinuerunt , ius liberum nô dixiffe . Nam quid dicam, prifeduram ne Latii quidem , aut Italici iuris par-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LïBERII. i?5 partem obtinere potuiffe, cum fpeciem, fimilitudinemq. prouinciae gefferit , cuius iura longe a fociorum nomi¬ nis Latini iure fuere diuerfa ? lus ergo , ut puto , priuatû omne ab edidis praefedorum Romanorum eft profedû . quorum duo gênera fuerunt , audore Fefto, unum quat- tuoruirum,uelfexuirum, qui Romani populi fuffragio creabantur , alterum , quos praetor urbanus in quaeque lo ca mittebat legibus . Publicum autem uniuerfum eft a fe¬ natu petitum , nempe cenfus , tributorum , uedigali um, & militia: . quibus grauifsimis praefeduras oppreffas effe muneribus, uerifimillirnum mihi uidetur. Nam fuffragiorum, aut honorum ullam eas partem attigiffe, quae praemia ciuitatum benemeritarum haberentur amplifsima,fufpicariuix poffumus. Neque uero nego, praefe-

. duram ciuitate Romanapotuiffe donari. illud dico, ad ius praefedurae ius fuffragiorum non pertinuiffe . fieri ta¬ men potuiffe, utaliquapraefedura in ciuitatem fit acce¬ pta, confirmo . quod de Arpino in primis libet fufpicari . hoc enim & in praefeduris a Fefto numeratur , & munici¬ pium, ideft fuffragio, & ciuitate donatum effe perhibe- tuf. rede autem hercle utrunque. Nam & Cicero, cum inquit in epiftolis folum aedilitatis magiftratum Arpini creatum, conditionem prsefedurse defignat. quis enim ius dicit ?sedilis? non uidetur. an ut in municipiis quat¬ tuoruiri ?at, eo tefte, noncreantur. an praefedi Roma mifsi ? ergo forma eft praefedurae . et cum ciuitate Roma¬ na affedum uidemus , municipale ius ipfum ftatim agno- fcimus.Licuit enim idem oppidum &praefeduram ..mu nicipiumeffe. praefeduram quidem, quatenus eô praefedus iurifdidionis cauffa mitteretur, nec in ea magiftra tus ad ius dicendum crearentur ; municipium uero , qua¬ tenus iure ciuitatis , uel cum fuffragio , uel fine fuffragio uteretur. quemadmodum etiam coloniam in ciuitatem afcitam, & coloniam didam inuenimus, quia forma rei¬ publicae colonicae utebatur, 8c municipium , quia fuffra¬ gii ius Romae ferendi erat adepta . unde illa profeda funt in Antonium : Lautifsimum oppidum , nunc municipiû , hone-

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I CLV 0 I V R I honeftifsimorum quondam colonorum Sueffam fortifsimorum militum fanguine repleuit.~~

De republica pra.fecl:urarum . Cap. xii. Iam uero, quod ait Feftus ,praefedurarum quandam fuif¬ fe rempublicam , ne incommode quidem didum uidetur. nam in praefeduris & confiiia publica fuerunt, nec magi ftratuum aliquot ornamenta defiderata funt. Neque ue-

. ro hanc dodrinam quifquam ad Capuae normam,aut exé pium dirigere uniuerfam débet . in quo multos errare ani maduerto. Etenim Capua, cumin praefedurae formam eft redada , afperius multo eft, quàm cetera: folerent prae fedurae , tradata . fiquidem ita feriptum de ea inuenio in annalibusLiuianis: Habitari tantum , tanquam urbem, Capuam, frequentariq. placuit . corpus nullum ciuitatis, nec fenatus , nec plebis concilium , nec magiftratus effe. fine publico confilio , fine imperio multitudinem nullius rei inter fefociam ad confenfùm inhabilem fore. Atque hoc idem etiam ante Liuium tradideratin agrariis Cice¬ ro, cumde Capua difputaret. Statuerunt, inquit, homi

nes fapientes , fi agrum Campanis ademiffent -, magiftra-- tus, fenatum, publicum ex illa urbe confilium fuftulif- fent , imaginern reip. nuliam reliquiffent, nihil fore,quod Capuam timeremus. itaque hoc perferiptû in ueteribus monumentis reperietis, ut effet urbs, quae res eas, qui¬ bus Campanus ager coleretur , fuppeditare poffet , ut ef¬ fet locus comparandis , condendisq. frudibus, ut arato- res cultu agrorum defefsi urbis domiciliis uterentur , id¬ circo illa aedificia non effe deleta. Haec ifti. Id autem ita effe , ut dixi , perfpicuum eft ex eo , quôd progredientibus temporibus Capuae confilium aliquod publicum ui¬ detur efse permifsuin, qui eft conuentus appellatus. id qnod oftendit nofter idem in Sextiana, cum ait: Qua de caufsa & tum conuentus ille Capuae, qui propter falutem illius urbis confulatu conferuatam meo me unum pa¬ tronum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ÏTAXIAE LIBER II. 96 tronum adoptauit, huic apud me P. Sextio maximas gra tias egit, & hoc tempore iidem homines nomine commu tato , coloni, decurionesq. beneficium P. Sextii teftimo- ' nio declarunt. patet item exeo, quôd multapoft Campa ni benefîcii loco , quafî ad priftinam Ieuandam calamita- tem, uidentur effe conceffa. quale illud eft, quod anno D lxii n condonatum effeprodit Liuius. Cum Campa¬ ni, inquit, ubi cenferentur, fenatum confùluiffent (nam antea incertum hoc fuerat) decretum, ut Roma: cenfe¬ rentur. Itaque poftero anno cum cenfores M.Marcellus, T. Quindius ex hoc s.c. eos Romae cenferi coegiffent, petierunt, utfîbi ciues Romanas ducere uxores liceret, &fiqui prius duxiffent, ut habere eas, &ante eam diem nati , uti iufti fîbi liberi, heredesq. effent . utraque res im petrata. Neque uero fummus folum ordo, qui eft conuen tus didus, in praefeduris eluxit, fed etiam equefter me¬ dius . quod uno Plancii exemplo planum fieri poteft. qui, ut inquit Cicero, in Atinatiprsefeduraea uetuftate eque ftris ordinis fuit, ut pater, auus, ut maiores eius omnes équités Romani fuerint , fummum in praefedura honeftif fîma gradum tenuerint. Nam quid dicam de tertio ple¬ bis ordine ? de quo ille eodem in loco ita pergit : Atinas praefedura plena uirorum fortifsimorum fîc, ut nulla to¬ ta Italia dici frequentior pofsit . quam quidem nunc mul titudinem uidetis iudices in fqualore , Se ludu fupplicem uobis. hi toc équités Romani, tôt tribuni aerarii (nam plebem a iudicio dirnifîmus , cfuae cunda comitiis affuit.) quid roboris , quid dignitatis huius petitioni attulerunt? etproRabirio de perduellione. Quid propinqui ueftri équités Romani , quid omnis praefedura? Atque haec qui dem de fummis praefedurarum confiliis , & ordinibus ha denus. Magiftratus autem alios eô Roma miffos fuiffe confiât, alios e praefedura creatos . Roma miffos , qui ius diduri effent, quos praefedos appellarunt, creatos, qui publicas curationi alicui praeeffent, ut aediles, &quae flores . Ac praefedos quidem Feftus quattuoruiros , aut fexuiros didos tradidit. Quos nefcio an rede eofdem effe

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.V0 IVRE fe dixerimus , ac fexprimos, quorum meminit Cicero in tertio de natura deorum , cum dixit , L. Alenium ex agro Piceno chirographum fexprimorum imitatum effe : an potius fexprimos in praefeduris decemprimis municipalibus refpondiffe putabimus. Quin etiam Fundanum praefedum prxtorem ab Horatio nominari inuenio in his uerfibus: Fundos Aufidio Fufco prxtore libenter Linquimus , infani ridentes prxmia fcribx , Prxtextam , & latum clauutn , prunxq. catillum . Nequé enim audiendus eft Acro , qui ibi prxtorem pro duumuiro accipiendum cenfet. fiquidem prxfeduras duumuiros habuiffe non eft proditum . Aedilem autem ad publica urbis loca farta teda tuenda, & quxftorem ad pecuniam prxfecturx publicam curandam in prxfecturis effe creatum ,ualde probauerim . cum autem Feftus , aut Liuius magiftratibus interdictum feribit , non quofeun* que intelligere , fed eos , qui iuredicundoprxeffent , crediderim . Eiufmodi uero ferme reip. formahodierno die Ityalicxplerxque ciuitates utuntur. utcumprxfectum a domino ad iura dicenda accipiant , qui , quod cum pote¬ ftate fît, uulgo Poteftas appellatur, ipfe tamen xdiles, quseftoresq. fuos e fuo corpore créent , & in magnis fxpe tenebris feruitutis , fpeciem tamé aliquam reip. lucemq. libertatisafpiciant, qux partim in confiliis publicis ha- bendis, partim in quibufdam ciuitatis uectigalibus pro arbitrio & colligendis, acin ufus ciuitatis conferendis, eft collocata.

~~De pras-feéturis ante bellum Italicum conftitutis. Cap. x 1 1 î.~~

V e r v m prxfentem Italix ftatum exquirere,nihil fane ad hoc tempus. illud autem eft inftitutx feriptionis, atque fermonis, qux potifsimùm oppida a fenatu Romano in prxfecturx quondam formulam fînt redacta, perueftiga- re . cuius antiquitatis indagandx grauiorem nobis curam ademit

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 5>7 ademit Feftus , qui duo fuiffe prxfecturarum gênera do¬ cuit , unum j in quas prxfecti irent a populo R. creati, Ca puam , Cumas , Cafilinum , Vulturnum , Liternum , Pu- teolos , Acerras , Sueffulam, Atellam, Calatiam : alterû, in quas proficifeerentur, quos prxtor urbanus mifîffet, Fundos , Formias , Cxre , Venafrum , Allifas , Priuernû, Anagniam , Frufinonem , Reate , Saturniam , Nurfîam , Arpinum, aliaq. complura . Cuius pulcherrimû uiri prxceptum uideo egregia aliorum prxterea multorum aucto ri tate , ac teftimonio confirmari . Nam de Capua qux nô loquitur hiftoria ? Attellanôs autem , & Calatinos, quod grauifsimemultatos,quia Annibalé armis defendiffent, prodat Liuius , eandem fere , quam Campanos pertuliffe fortunx conditionem poffumus fufpicari. Quod idem de Cumis etiam , & Vulturno , & ceteris Campanix oppidis ego facile exiftimauerim . Nam de Anagnia, & Frufinone fufpicionem iniieit Liuius , cum inquit, Anagninis , quique arma Romanis intulerant , ciuitatem fine fuffragio datam , & magiftratibus, prxterquam facrorum curatio- neinterdictum. neque enim inter fe pugnant, ciuitate donari, & magiftratibus interdici, quorum alterum ad municipii, alterum ad prxfecturx ius pertinet, alterum prxmii fere loco datur a populo, alterum panx a fenatu. id quod fupra de Arpino diximus , & de Fulgino etiam iu dicamus . quippe cum Ciceronem in oratione pro Vare- no Fulginum modo prxfecturam modo municipium, ui- deam nuncupare . Quin etiam Reatinx prxfecturx extat apud eundem memoria in libris, quos fcripfit de natura deorum, et Atinatis in Plauciana . Neque uero paucas e- tiam in Piceno fuiffe prxfecturas oftendit libro primo dc bello ciuili Cxfar,cum inquit: Picenicunctx prxfecturx, & Cicero, cum in Rabiriana illa nobili ait : Quid propin qui ueftri équités Romani , quid omnis prxfectura , re¬ gio, uicinitas ueftra, quid ager Picenus uniuerfus ? Ac de prxfecturis quidem hxc uixe ueteribus eruere litteris, aeprifeis annalium monumentis potuimus.

~~BB De~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V O IVRE De foederatis ciuitatibus , & earum iure, & rep. Cap. x 1 1 1 1.~~

An igitvr, quxret aliquis , prxter colonias, munici¬ pia , 8c prxfecturas ullum aliud oppidi genus in Italia ex- tit, quod cum populo R. alicuius iuris focietate deuin- ctum fuerit ? equidem opinor multa . fed ea fere ante bel¬ lum Italicum , & ciuitatem Romanam acceptam omnia . Hx funt ciuitates fcederatx, qux & oppida fcederata dicû tur. quas nefcio an commodius deforibere pofsimus, quàmfioppida, quxneque colonix, neque municipia, neque prxfecturx effent , dicamus . Etenim , fi uerû qux- rimus , fcederata ciuitas nullum aliud ius habuit, quàm focietatis, & fuderis. atque hoc intellexit quoque, ut opinor, Plinius , cumin Hifpania citeriore defcribenda dixit , oppida fuiffe ccxc i m, in iis colonias xn,oppi da ciuium Romanorum xi n, Latinorum ueferum xvii, fsderatorum unum, ftipendiaria cxxii. hoç enim idem ualct, ac fî dixiffet colonias , municipia, fcederata oppi¬ da , & prxfecturas . Fcederata porro oppida in Italia fue¬ re aut Latii fudere obftricta, aut Italico, aut Gallico ; La tii , ut Tibur , ac Prxnefte , Italico , ut Neapolis , Velia , & Heraclea , Gallico , ut Rauenna. Qux cuiufmodi f ra , iuraq. fuerint , fatis fuperiore libro eft demonftratû . nûc quod cwpimus.id eft de oppidis uel Latii iure,uel Ita lico fuderatis dicamus . Horum ut libertas maior, fie di¬ gnitas amplior fuit, fiquidem & minus, quàm Gallica op pida fuerunt obnoxia, 8c minorem populi R. rationem duxerunt. cui rei fatis argumenti fit, quôd & fuam rem¬ publïcam , 8c leges fuas , & fuos magiftratus habuerunt. Itaque fenatus , populiq. in iis oppidis, ut in Iiberis ciui¬ tatibus memoriam ufurpari uidemus. Quod, ne fruftra fingula perfequar, uno exemplo Capux confirmabo, de qua, cum adhuc frderata, nec dum in prxfecturx for¬ mam effet relata , ita feriptum eft apud Liuium : Annibal Capuam flectit iter, luxuriantem longa felicitate ,. atque indul-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBERI I. 5)8 indulgentia fortunx .maxime tamen inter corrupta om- nialicentiaplebis fîne modo libertatem exercentis , fena tum & fîbi , & plebi obnoxium Pacuuius Calauius fece- rat . is cum forte eo anno in fummo magiftratu effet, iam diu infeftam fenatui plebem,ratus magnum aufuramfaci nus,ut, fi in ea loca Annibal cû exercitu ueniffet, trucida to fenatu traderet Capuam Pqnis, cum mallet incolumi, quàm euerfarep. dominari, nuliam autem effe incolumé orbatam publico confilio crederet, rationem iniit, qua & fenatu m feruaret,& obnoxium fibi, ac plebi faceret. Quibus ex uerbis & Campanam fuiffe remp. & fenatus, plebisq. confilium , & fummum in ea magiftratum uerfatum effe cognofeitur . Quod idem de ceteris iudicium fa ciendum eft , quibus uidis libertas a Romanis conceffa fuiffe dicitur , ut Tarenrinis . Itaque animaduertere pof fumus, in ciuitates fmderatas exilii cauffa commigrare ciuibus Romanis fuiffe permiffum, ut qux liberx effent, ac fuam remp. in poteftate haberent . Quod cum res ipfa teftatur , & exempla exulum Romanorum, qux in hoc ge nere colligi multa poffunt, oftendunt, tum maxime Poly bius libro fexto docet, quo loco formam Romanx expri mit reipublicx , addens , Tibur, Prxnefte, Neapolim, ut in libéras ciuitates ciues R. exilii cauffa folum uertere fo¬ litos. quanquam illi non in oppida fcederata folum fe con tulerunt, fed fxpe in colonias etiam Latinas, id eft, La¬ tii, ut dixi, iuredonatas. quippe qux Iongius a ciuium R. iure abeffent , quàm Romanx . hinc enim feitum illud eft Ciceronis pro Cxcina: In colonias Latinas fxpe no¬ ftri ciues aut fua uoluntate, aut legis multa profedi funt. quam multam fi fufferre uoluiffent , tamen manere in ci¬ uitate potuiflent . Legum porro , ac magiftratuum , qui¬ bus quxque ciuitas uteretur.ratio exquiri fortaffe poteft, inueniriuero in tanta uetuftate qui poteft? aliarum ta¬ men alias leges , aliosq. magiftratus pro rerum , ac tem- porumratione, & cuiufque reip. génère fuiffe, non eft difficile intelligere. nam Tufculi didator, & conful an¬ tequam Tufculani in ciuitatem reciperentur, fuifse tradi BB z tur.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DEANTIQ.VO IVRE tur. didatoris meminit Liuius libro vni, & prxter Li¬ uium Cato Originum libro fecundo, cum ait , Lucû Dia¬ nium in inemoreAricino Aegerium Lesbium Tufoulanû dedicauifse , didatorem Latinum ; confulis Plinius, cum fcripfitlibrofeptimo:L. Fuluius inter infignia Tufcula- norumrebellantium conful , eodem q. honore, cum tran fiffet , exornatus confeftim a populo Romano . qui folus eodem anno, quo fuerat hoftis, Romx triumphauit ex iis , quorum conful fuerat. Narrât etiam Liuius libro xxvî, Capux , antequam deficeret , fummum magiftra¬ tum mediaftuticum fuiffe. alioq. loco prxtorem Capux MariumBlofiumprofitetur. quid quod libro ix Prsene- ftinum prxtorem commémorât , id eft , ut ego interpretor , in bello prxfedum . Prxneftinus , inquit, prxtor per timorem fegnius ex fubfidiis fuos duxerat in primam a-- ciem. et libro xxiii : Prxneftinicum fuo prxtore Mani tio ( feriba is antea fuerat) Prxnefte incolumes redierût. Quin etiam de cenforibus licet aliquid fufpicariexeo, quod apud eûdem eft feriptum in hiftoria anni d x x c referenda . L. Poftumius conful, inquit, edixit,qui focium nominis Latini ex edido C. Claudii côfulis redire in fuas ciuitates debuiffent , ne quis Romx , fed omnes in fuis ci uitatibuscenferentur. Adiungamus his etiam xdilem, & quxftorem , quos a Latinis creatos , déclarant ea]Stra- bonis uerba, quibus ius Latiii definiuit, ut qui xdilitaté, autquxfturam apud Latinos gefsiffent, ii ciues Romani effent. Quod autem fupra dixi, f•deratos nuliam fe¬ re populi R. rationem duxiffe , id uere didum effe , ex eo efficitur, quôd ne magiftratui quidem Romano apud fe diuertenti ex antiquo fdere quidquam darent . quod ex hac Liuiana narratione perfpicitur, qux eft libro xlii: L. Poftumius conful iratus Prxneftinis, quôd cum eopri uatusfacrificii in ternplo Fortunx faciendi cauffa profe¬ dus effet , nihil in fe honorifice neque publiée, neque pri uatim fadum a Prxneftinis effet , priufquâ ab Roma proficifceretur,litteras Prxnefte mifit, ut fibi magiftratus obuiam exiret , locum publiée pararet, ubi diuerteretur, iumen-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE L I B E R I I. P9 iumentaq. cum exiret inde , prxfto effent. ante hune con fulem nemo Unquam fociis in ulla re oneri , aut fumptui fuit, ideo magiftratus mulis, tabernaculisq'ue, &omni alio inftf umento militari ornabantur, ne quid taleimpe- rarent fociis . priuata hofpitia habebant . ea bénigne , co miterq. colebant . domusq. eorum Romx hofpitibus pa- tebant , apud quos ipfis diuerti mos effet . legati , qui re¬ pente aïiquo mitterentur, fîngula iumenta per oppida , iter qua faciendum. erat, imperabant. aliam impenfam focii in magiftratus Romanos non faciebant. iniuria con fulisetiamfî iufta, non tamen in magiftratu exercenda. & filentium nimis aut modeftum, aut timidum Prxnefti- norum ius uelut probato exemplo magiftratibus fecit gra uiorum in dies ralis generis imperiorum . Atque hxc qui dem tum erat Iralicorum , Latinorumq. oppidorum con ditio .num autem eadem etiam Gallicorum ? non, opi¬ nor. Nam cum Gallia prouincia fuerit, profedo Gallica oppida prxter magiftratus fuos quofdam prxtorem etiâ Romanum habuerunt , cui , ut prxfedurx prxfedo, non ius folum dicenti , ac quxftiones exercent!, fed imperiû etiam habenti, ut fupra diximus, obedirent. Caruifse au tem fcderata oppida omnia iure ciuitatis Romanx, illud argumente eft, quôd multos ex faderatisciuitatibus no minatim ciuitate donatos legimus. Age enim . Heraclien fès foderati erant ,& quidem , ut inquit Cicero pro Ar- chia , xquifsimo fÔdere : quod idum efse C. Fabricio cô fuie, Pyrrhi temporibus, feribit in Corneliana, i.emq. Camertes. Itaque bello Italico Heraclienfium legionem, & Camertium (.ohortés duas P.Crafsus ciuitate dona¬ uit. & P. Caefium, qui uiuebat Rauennx , feederato ex po pulo, Cn. Pompeius, et Aletrinenfem fnderatû M. Craf¬ fus ciues fecerunt . qux omnia ad Balbi defenfîonem Ci¬ cero exempla adhibuit. ut etiam illa : C. Cofsiniû Tibur- tinumfderato ex populo, damnato C ciuem R. efse fadum . & Cereris facerdotes aut Neapolitanas fuif¬ fe, aut Velienfes ffderatarû fine dubiociuitatum. at ue¬ ro ante ciuitatem Velienfibus datam nominatim ad po¬ pulum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE pulum latum de Caliphana Velienfe , ut ea ciuis Romana effet . Finis erit huius loci,fi hoc addidero, foderatarum ciuitatum aliquanto uberiorem , quàm aliorum oppido¬ rum numerum extitiffe. fiquidem omnia Italix oppida prxter colonias , municipia , & prxfeduras, quas iam cô memorauimus , in hune numerum aferibenda funt .

~~De foris , & condliabulis . Cap. xv.~~

Extremvm prxceptum eft de foris , & conciliabulis, quorum certam inter fe differentiam uix in tamobfoleta rerum antiquifsimarûmemoriainueniri poffe exiftimo, quxrere tamen , atque indagare, utile admodum effe pu¬ to. Itaque, quoniam rerum omnium eaconditio eft, ut ueritas earum crafsifsimis circumfufa tenebris fîne fum¬ ma contentïone erui non poffe uideàtur , nos , quid inre prope ab omnibus, incredibili ipfius, ut arbitror, difficultate, deferta, proficereposfimus, omnibus ingenii ui ribus contendamus . Sic igitur ftatuendum eft, fori fignificationes, qux multx a Fefto colliguntur, duas uideri prxcipue hanc difputaionem attingere ; unam , cum pro iuris loco , alteram , cum pro nundinationis accipitur . Prioris fignificationis item mentio fîtin commentariis Nonii de fermone Latino , cum ait , Fora locos fuiffe, in quibus ius diceretur . Quod prxceptum notis illis dicen¬ di generibus uideo comprobari, forum indicere, & fo¬ rum agere.Forum enim indicere prxtores dicebantur,cû locum iurifdicundi , qui conuentus dicebatur, defigna- bant . quod 8c intellexit Virgilius, inquiens : Indicitq. fo rum , & patribus dat iura upeatis , & eum uerfum inter- pretans feriptum relïquit Seruius; Forum autem agere, cum conuentum in prouincia iurifdicundi cauffa habe¬ bant . Itaque quod Cxfar fe ex ulteriore Gallia in citerio rem ad conuentus peragendos ueniffe feribit , interpréta tur Hirtius is, qui Cxfarianam fuppleuit hiftoriam, ad iusdicendum^Cxfarem feribens fuperiore anno ius in Gallia

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 90 Gallia citeriore dixiffe . Hoc autë dicendi genus frequen tauit Cicero in epiftolis , conquerens , Ap. Pulchrnm Ci licix proconfule forum egiffe Tarfi , ftatuiffe, decreuiffe, iudicaffe, cum ipfe fuccefsor eius iam prouinciam atti- giffet . & alio loco , narrans, fe egiffe forum Laodicex o- mnium dioecefeum prxter Cilicix . quod eft aliud nihil , quàm ius dixiffe. unde alibi dixit , fe Q_. Volufium in Cy- prum mififfe , ut ibi pauculos dies effet , ne ciues Roma¬ ni pauci , qui illic negotiantur, ius fibi didum negarent . Iurifdidionem autem hanc ad priuatas controuerfîas, & omnino ad ius Quiritium tuendum pertinere , eo, quo iu ra ciuium R. perfecuti fumus , libro oftendimus . Itaque cum in foris ius didum tradimus , prorfus quxftiones pu blicas remouemus . quas non in foris Italicis , fed Roma: cognitas fuiffe , nifi quid forte extra ordinem fadum fit, arbitramur .idquodinBacchanalium quxftione ufu ueniffe narrât Liuius .Eadem folitudo , inquit , quia Romx non refpondebant, nec inueniebantur , quorum nomina delata erant , coegit confules circa fora proficifoi , ibiq. quxrere, 8c iudicia exercere . Altéra, ut dixi, fori fignifi¬ catïo locum nundinationis ampleditur ,qué pariter prx tores in prouinciis indicere, Seruio tefte, foliti erant. Atque hoc idem ius uideo prxdia etiam adpriuatainter- dû effe tranflatum. fiquidem inquit Suetonius,Claudium imperatorem ius nundinarum in priuata prxdia a confu¬ libus periiffe;,.. Plinius in epiftola ad Valerianum feribit, uirum prxtorium a fenatu contendiffe , ut fibi inftituere in agris fuis nundinas permitteretur _ Hxc autem loca proprio uoeabulo non fora, fed diftindionis gratia con ciliabula dida effe inuenio. nimirum, ut tradit Feftus, quôd eô in concilium ueniretur.unde eft illud Liuii libro feptimo, legem latam, ne ambiendi magiftratus gratia nundinas , & conciliabula obire liceret . nempe enim in- telligebant , ciues Romanos, qui in agris uerfarentur,eô fréquentes mercandi , ac uendendi cauffa conuenire fo- lere . Fuiffe uero loca eiufmodi , in quibus ius diceretur , alia , in quibus nundinx tantum agerentur , oftendit idé aperte ,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE aperte , cum ait alio in loco , ex uicis partim habuiffe ré- publicam , & ius didum , partim nihil eorum , & tamen ibi nundinas adas . Quo fit , ut hxc duo coniunde fxpe a ueteribus proferantur , ut a Liuio libro x l : Decemuiri fupplicationem in biduumualetudinis cauffa in urbe, & per omnia fora , & conciliabula edixerunt . et libro x x v: Senatus triumuiros binos crari iufsit, alteros , qui citra, alteros , qui ultra quinquagefsimum lapidem in plateis , forisque, &conciliabulis omnem copiam ingenuorum infpicerent . Vt auté colonias, & prxfeduras, item fora, & conciliabula ad ius municipiorum redigi potuiffe, non obfcure Frontinus in libro de limitibus declarauit, cum ita fcripfit : Quod fi ad hxc reuertamur , hoc conciliabulum fuiffe.fertur, & poftea in municipii ius relatum . nam omnia antiqua municipia fuum habent priuilegium. et Aggenus, cum ait: Sunt loca publica coloniarum, ubi prius fuere conciliabula, & poftea funt in municipii ius relata. Atque hxc quidem, quod ad ius Italix pertinet, de foris , & conciliabulis dida fint . Nunc quoniâ multa in Italia oppida fuerunt, qux Fori no mentulerunt,ut Forû Appii, Forum Cafsii,ForumLiuii, Forum Cornelii , & alia generis eiufdem , nihil alienû me ab huius difputationis officio arbitror effe fadurû,fi hoc loco,quid de toto hoc génère fentiâ,aperuero, atque ha¬ rum pulcherrimarum artiû obfcuras, & inufitatas uias o- mnibus, quoad eius fieri poterit, ueftigiis indagatas pâte fecero . Quod igitur quxdam huius nominis , & appella¬ tions in Italia oppida fuerint , id totum e more , inftitu- toq. Romanorum eft repetitum . de quo neminem arbi¬ tror efse dubitaturum , qui tritas aures ueterum nominû Romanorum ufu , àc confuetudinë habeat . Cur autem , aut quando fingula eorum fint conftituta, uix equidem adhuc nifî leui fufpicione attingere potui. Nam, quo¬ niam forum & iuris , & nundinationis fedes fuit, fadum eft , ut ad çredendum adductus fim , omnia eiufmodi fo¬ ra, aut quia iuris, aut quia negotiorum domicilia fuerint inftituta,id nominis inuenifse. Hoc autem ita efse pro¬ batur

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. f^Y^ ^\ batur etiam exemplo Regii Lepidi , Gallix citenoris(~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DEANTIQ_VO IVRE ducit Antoninus , in eaq. Forum Aurelii collocat . ea ue¬ ro a cenfore C. Aurelio Cotta (loquor, ut opinor . neque enim prxter conieduram quidquam habeo ) anno d xi i eft ftrata . M. autem Aemilius Lepidus is , qui bello Gal¬ lico confedo uiam Aemiliam ab Arimino Placétiam mu niuit , cum forum , tefte Fefto , in agro , qui eft inter Mu- tinam,Parmamq. haberet, Regium Lepidi in uia Aemi¬ lia fuo infigne cognomine relïquit . Atque hoc idem de Foro Claudii , 8c Foro Cafsii poffumus fufpicari , quippe cum uiam Claudiam , Cafsiamq. per Etruriam dudas, & Forum Claudii , Cafsiiq. E trurix fuiffe oppida liqueat, & aliquot Claudii , Cafsiique cenfores fuerint , a quibus ut uiasmunitas, fie fora condita effe confentaneum fit. Iâ uero Forum Semproniiin agro Gallico a P. Sempronio Sopho confule, qui Picentes in ditionem, poteftatemq. populi R. redegit, Forum Liuii a M. Liuio Salinatore.qui eam prouinciam aduerfus A fdrubalem tenuit , Forû Cor nelii a P. Cornelio Scipione Nafica , qui in iis locis bello gefto Bononienfes agro multauit , Forum Fuluii in Ligu¬ ribus ab alïquo eorum Fuluiorum, qui cumiispopulis bellum gefferunt , effe conftituta, nifi fi quis grauem uete ris alicuius feriptoris audoritatem oppofuerit, facile o- pinione mihi patiar perfuaderi . Forum auté Iuliiin Car¬ nis a C. Iulio Cxfare conditum crediderim,tum cum Gai liamulterioré ,citerioremq. pro confule obtinuït. quod idem de Foro Iulio GallixNarbonenfis exiftimo. neque enim eos audire poffum , qui hxc Cxfaris effe Augufti monumentaputant. quorum ab audoritate cur difeedâ, id eft cauffx , quôd Forum Iulium Narbonenfe in epifto¬ lis Planci, multo ante quàm Cxfar Auguftus imperio po- tiretur, inuenio celebrari . Adde quôd qux A uguftus mo numentareliquit, ea non Iulio, fed Augufti nomine figna uit , ut in Hifpania Foro Auguftanam ciuitatem, & Augu ftamEmeritam, in Italia Auguftam prxtoriam , Augu- ftam Taurinorum , nulla alia de cauffa , nifi ut ea a patris Iulii monumentis fec erneret.Cxfar autem duobus in ex¬ tremis prouincix fux finibus duo fora uidetur conftituiffe,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER II. 101 fe, unum in ulteriore Gallia, alterum in citeriore. Cur autem hoe ipfe, uel ceteri Romani faditarint, equidem honeftam quandam Iaudis, & glorix cupiditatem mihi ui deor afferre poffe, qua prxter ceteras gentes populus Ro manus femper flagrauit . ut qui armis , atque afsidua bel¬ lorum contentione gentes omnes deuicerant , idé in ter¬ ris non folum nobilifsimauidorix monumenta pofteris proderent , fed fuo etiam , per quos egregii aliquid geftû effet , nomine libenter ad xternitatem ornarent . hinc uix, hinc aqux, hinc thermx, hinc arcus, hinc fornices extiterunt , qux qui curarunt , ac conftruxerunt , eximio quodam immortalitatis amore, ac ftudio dudi fuo no¬ mine infignita in perpetuum effe uoluerunt. Quod idem de foris etiam conditis uidetur effe iudicandum. qux a principio ad ufum uel iuris , uel nundinarû inflituta, poft incolarum numéro auda , tedis frequentata oppidi for¬ mam accepiffe , acfori tamen nomen, priftino iure amif- fo, ac meliore alio parto uidentur ufurpaffe. Q_uibus ex rébus breuiter difputatis inteiligi poteft , nô folum quod ius fingulorum &oppidorum, & locorum Italix fuerit, fed etiam Italîâ nullo modo per proconfules, ut tradidiç, Appianus , fuiffe adminiftratam . Neque enim cum a co¬ loniis, municipiis, prxfeduris, fFderatis ciuitatibus, foris, & conciliabulis recefferimus, ulla alia in Italia loca reperiemus. qux ipfa iam nulli proconfulum imperio, aut poteftati fuiffe permifsa oftendimus . Hxc autem admini ftrationis ratio ufque ad Imp. Hadrianû uidetur intégra permanafse. cuius inftituto Italix regiones prxfidû, con fularium, & corredorum imperio régi funt cceptx. Quo de iure nobis non eft his libris propofîtum difputare .

~~CC z~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours CAROLI S I G O N I°ï DE ANTIQVO IVRE ITALIAE LIBER TERTIVS.~~

De ciuitate Latinis - atque Italicis data . Cap. i . Ïngredienti mihi eamdifputationem mandare lit¬ teris , quam de uniuerfo Italix poft bellum Marficu m iu¬ re me hoc tertio libro expofitùrum efse profeffus fum,iu cunda fane cogitatio alacritatem mihi perfïciendx rei at- tulitincredibilem .Etenim, quoad refpicere longifsime poteram , inde ufque memoriam prxteriti temporis repe tens , uidebam , hoc ftudium , quod ab omnibus olim de- fertum iam penitus obfoleuerat, tanta nuper celebrari, atque excoli diligentiâ effe cfptum, facile ut fperandum fit , breui fore , ut uetus Romanarum rerum notifia, quae diu terris exterminata omnibus, prope in tenebris ia- cuit, inantiquas tandem fedes tanquam poftliminiore- ftituta , priftinum & fplendorem , & ueterem gradum di¬ gnitatis obtineat . Quôd fi iis, qui in hoc redifsimum fhi dium, atque in hanc honeftifsimam curam incubuerunt, laus , aut gratia eft aliqua tribuenda ; ego in primis Oda uio Patagatho,& Paullo Manutio, uiris fummo ingenio, &excellenti dodrina prxditis, maximam fane tribuen- dam effe cenfuerim : quôd , cum artis huius prxftantiam admirati ad eam animum adiunxiffent , alter dodifsimis fermonibus Romx uberrimum huius dodrinx femina- rium fuit , alter Venetiis ornatifsimis ingenii fui monu¬ mentis non modo noftrorum hominum, fed exterorum etiam ftudia commouit . neque enim parum multos ho¬ die in Italia, atque adeo in tota Europa effe intelligo,qui huius difeiplinx pulchritudine capti omne fuum in ea ftu dium, omnem operam, atque induftriam ponant, quo¬ rum fi quando monumenta laborum, uigiliarumq. pro- dierint, nihil erit, opinor, cauffx, cur in hoc facultatis génère

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours î DEANTIQ.VOIVRE génère quae nobi$ a ueteribus traditafunt, maxime requi ramus . Quo ego tam prxclaro dodorum hominum iudi¬ cio confirmatus eô erediore, atque alacriore, ut dixi, animo adhxcipfa,quxinftitui,perfequendaaggredior. neque enim uereri poffum, quenquam tam iniquum iudi¬ cem in me futurum, ut, quanquam intelligat, plus me fuftuliffe oneris , quàm mex imbecillx fuftinere uires pof funt, plus tamen a mepoftulet, quàm uel ipfe per me con fequi pofsim , uel huius ratio , ac natura difeiplinx conce dat. Sed ad propofîtum reuertamur. I talix ftatum a bello Italico ufque ad Auguftum impera¬ torem hoc tertio libro mihi propofui demonftranclum. quo tempore melius aliquanto ius ipfa,quàm antea obti- nuerat, eft adepta. Vt autem fuperiora iura ex legibus fee dierum , federa ex bellis fluxerunt, fit hoc quoque, quod optimum ius Italix uoeo , lex Iulia peperit, qua ciuitas' Latinis , atque Italicis eft conceffa . Ad largiendam uero his ciuitatem populus Romanus Italici belli difficultate, periculoq. compulfus eft . Quod cum ita fit , relinquitur profedo , ut cauffam eius belli , ipfumq. bellum , & ft¬ dus , & f conditiones exponam, ni ab inftituto di- fcederefufeeptxdifputationis uelim. fie enim faciîius, quo modo Latini , ltaliciq. in ciuitatem, qui eft huius fer monis , ac dodrinx finis , afeiti fint , apparebit . Cum er¬ go , ut rem altius repetam , hoc iure Latini , atque Italici effent, quod, quemadmodum dixi iam toties, ciuitatis Romanx iure incommodius erat , propterea de eo ampli ficando, atque ad optimum ius ciuium Romanorum redi géndo iterum, ac fxpius agitarunt, idq. a fenatu negatum ad extremum aperta defedione ui , & armis extorferunt. Hoc autem ipfum quantopere concupifeerent, atque ad¬ eo rationibus fuis accommodatum exiftimarent , iam inde ab anno d lviii maximum, ac certifsimum illi do cumentum dederunt , cum, M. Catonê , L. Flacco confu¬ libus, nouum ius Ferentinates tentarunt,ut Latini, quod feriptum eft apud Liuiuin, qui in coloniam Romanam no mina dediffent , ciues Romani effent . Puteolos autem , Sa-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. IO4 Salernumque , & Buxentum afcripti coloni , qui nomina dederant ,cum ob id fepro ciuibus Romanis ferrent, fe¬ natus iudicauit , non effe eos ciues Romanos . Itaque cû uulgo per migrationem , & cenfum , quod prxcaueri con filio non potuerat , fedibus , ac penatibus fuis furtim Ro mam tradudis clam in ciuitatem irreperent, uifum eft fa ciendum fenatui , ut tantx licentix quafi frxna quxdam iniicerentur , atque ut in fuas quique fedes redigerentur. Quare cum anno d l x v i i, Lepido , & Flaminio confuli¬ bus , legati focium Latini nominis , qui toto undique ex Latio conuenerant , magnam multitudinem ciuium fuo¬ rum Romam cômigraffe,ibiq. cenfos effe quererentur, Q_. Terentio Culleoni prxtori negotium, eodem tefte Li uio , datum eft, ut eos conquireret, & quem C. Claudio , M. Liuio cenforibus , poft ue eos cenfores ipfum , paren- tem ue eius apud fe cenfum effe probaffent focii, ut redi¬ re eô cogeret, ubi cenfi effent , qua conquifitione du ode cim millia Latinorum domos redierunt , iam tum multi¬ tudine alienigenarum urbem onerante. Neque uero mi¬ rum uideri cuiquam débet, his legibus, atque edidis ad Italicorum , qui Romam commigrarent , multitudinem cohibendam tum opus fuiffe. Nam cum recentibus uido riis , Punica , Macedonica , atque Afiatica, omnium gen tium confenfu, uniuerfî terrarum orbis imperium Romae effet conftitutum, nufquam feltali melius, atque hone¬ ftius , quàm in ipfo imperif domicilio forearbitrabâtur. Itaque cum uulgo oppida, agriq. defererentur, tum, an¬ no demum dlxxvi, C. Claudio , Ti. Sempronio confu libus , legationeSjUtidem inquit Liuius, focium nomi¬ nis Latini , qux & cenfores , & priores confules fatigaue rant , tandem in fenatum introdudx , queftx funt , ciues fuos Romx céfos,plerofque Romam commigraffe. quod fi committeretur, perpaucis luftris futurum, ut deferta oppida, deferti agri nullum militem darepoffent. Fregel las quoqne quattuor millia familiarum trâfîffe ab fe Sam¬ nites , Peligniq. quefti funt. neque eo minus aut hos, aut illos in deledum milites dare . Gênera autem fraudis , ut idem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE idem addit , duo mutandx ciuitatis induda erant. Lex fo ciis , ac nominis Latini , qui ftirpem ex fe fe domi relinquerent, dabat, ut ciues Romani fièrent, ea lege maie utendo alii fociis, alii populo Romano iniuriam faciebat. nam & qui ftirpem domi relinquerent, liberos fuos qui- bufcunque Romanis in eam conditionem , ut manumitte rentur, mancipio dabant, libertiniq. ciues effent : & qui¬ bus ftirpsdeeflet, quam relinquerent, ut ciues Romani ' fiebant . poftea,his quoque imaginibus iuris fpretis.pro- mifcue, fine lege, fine ftirpe , in ciuitatem Romanam per migrationem , & cenfum tranfibant . Hxc ne poftea fiè¬ rent, petierunt legati, & ut redire iuberent in ciuitates focios, deinde ut lege cauerent, ne quis quem ciuitatis mutandx cauffa fuum faceret , ne ue alienaret ; & fi quis ita ciuis Romanus fadus effet , ciuis non effet . Hxc impe trata ab fenatu. Legem C. Claudius fociis ex s.c. tulit, & edixit , qui fociis , ac nominis Latini ipfi , maiores ue eorum M. Claudio , T. Quindio cenforibus , poftq. ea a- pud focios nominis Latini cenfi effent , ut omnes in fuam quifque ciuitatem ante K.Nouembris redirent. Quxftio, qui ita non rediffet , L. Mummio prxtori décréta eft . Ad legem , 8c edidum confulis adiedum eft , ut didator, cô fui , interrex , cenfor , prxtor, qui tunc effet apud forum, darent operam , ut qui manumitteretur, in libertatê uin- dicaretur, iufîurandum daret, qui eum manumitteret , ciuitatis mutandx cauffa manu non mittere. qui non iu- raret , eum manumittendum non cenfuerunt . Hxc in po fterum cauffa, iurifdidioq. C.Claudio confuli décréta eft . Quo tempore L.Papirium Fregellarum oratione pro Fregellanis, & coloniis Latinis in fenatu habuiffe Cicero proditin Bruto. Itaque cum quadriennio poft cenfores C^. Fuluius, A. Poftumius cenfum ageret, minor aliquan to, quàm fuperiore luftro, numerum iuuenerunt, quia L. Poftumius conful pro concione edixerat , qui focium no minis Latini ex edido C.Claudii confulis redire in fuas ci uitates debuiffent , ne quis eorum Romx , fed omnes in fuis ciuitatibus cenferentur. Has autem infidias, atque aucu-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. I05 aucupandx Romanx ciuitatis fraudes nimirum intellexit nofter idem , cum de Balbo ciuitatis reo dixit: Non fu ratus effe ciuitatem , non genus fuum ementitus , non in aïiquo impudenti mendacio delituiffe, non irrepfiffe in cenfum dicitur. Poft legem Claudiam non multis annis lata eft Papia de ciuitate . qux tamen quo potifsimùm anno fit lata , cum eorum temporum una cum ueterum annalium monu¬ mentis memoria euanuerit, nobis parum compertum eft. Hxc autem lex hoc amplius uidetur habuiffe, quàm Claudia, quôd Claudia non nifi fociis nominis Latini ef¬ fet lata, Papia etiam peregrinis , cum eodem illi fortaffe ciuitatis Romanx adipifcendx ftudio , atque hi , efferren tur . fiquidem Mamertini, quod oppidum in Sicilia eft,hu ius legis beneficio M. Craffum , qui fe Romx pro ciuefe- rebat , Meffanam reuocare funt conati . cuius rei Cice¬ ro , cum Balbum defenderet, exemplum adhibuit. Cum iudices , inquit , prxfeferrent , palamq. loquerétur, quid effent lege Papia de M. Craffo Mamertinis repetëtibusiu dicaturi, Mamertini publiée fufcepta cauffa deftiterunt. Quid quod hac etiam lege damnatum M. Perpernx eius , qui anno dcxxiii conful fuit, patrem prodit Valerius? M, Perperna , inquit , conful ante , quàm ciuis . cuius e- aim uita triumphauit, mors Papia lege damnata eft. nan- quepatrem illius nihil ad fe pertinentia ciuis Romani iu¬ ra complexum , Sabelli iudicio petitum redire inprifti- nas fedes coegerunt . Eodem ergo tempore , cum hune rerum ftatum Italia obtineret, Ti. Gracchus tribunatum pi. adeptus eft anno urbis d c x x.in quo etfi multa aliapa rum fortaffe e rep. promulgauit, illud tamen ad imperiû çonftituendumaptifsime. quôd animos Italicorum , ac fenfus intimos perferutatus , ciuitatem Italix , quod ex¬ tat apud Paterculum , eft pollicitus . quam tamen legem, ante aboptimatibus interiedus, ilfe ferre non potuit. Anno Dccxxvn,M.Iunius Pennus (hic L epido, & O- refte confulibus, tefte in Bruto Cicerone,ad tribunatum plebis accefsit) legem tulit , qux non ad ciuitatem, & fo- D D cios ,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTIQ.VO IVRE cios, id, quod nunc quaerimus, fedad peregrînôs urbe eiiciendos,& ufu eius prohibendos, pertinuit. Quam quidem legem commémorât Feftus. quippe a quo teftis citatur C. Gracchus in ea, quam fcripfît de lege Penni de peregrinis , uituperat autem Cicero in tertio Ae officiis . Maie , inquit , qui peregrinos urbibus uti prohibent, eosq. exterminant, ut Pennus apud patres noftros. ufu enim urbis prohibere peregrinos faneinhumanum eft. Hoc uero temporepalam, atque aperte Italicos ius ciuii- tatisR. tentarecspiffe, neque ante, quàmid obtinue-- rint , conquieuiffe inuenio. Etenim cum agraria Th Gracchi lege fe uetere agrorum fuorum poffesflone euer ti uiderent , & P. Scipionem Aemilianum, quo uno patro no eos fe retenturos effeconfiderent, infidiisinimicorû e medio fublatum effe ipfi una eumjocupletibus Roma¬ nis omnibus îndignifsime ferrent, non defuerunt, qui Romxad incitandamadagrosdefendei_dosItaliam,dan dx illis ciuitatis audores efsent , Quod Italicialacri , at¬ que libenti animo acceperunt, atque oppidorum nomi¬ na , M. Fuluio Flacco confule legem foribente, profefsi funt . uerum indignante , atque aduerfante fenatu, ac mif fo , & prope amandato in prouinciam M. Fuluionihil, ut inquit Appianus, effedum eft. Huius autem legis Fuluisé meminit , ut uideo , Valerius , ubi fuperbia. exempla pro¬ ponit. M. Fuluius Flaccus conful, inquit, M. PlautiiHy* pfxi collega , cum perniciofifsïmas reip. leges introduce ret de ciuitate danda, deprouocationead populum eo¬ rum , qui ciuitatem mutare uellent , xgre compulfus eft, Ut in curiam ueniret. Eodem autem etiam anno Fregel- Ix a Romanis in Latio dcfecerunt, Latinis, ut uulgo fu-» fpicabantur homines , a M. Fuluio côcitatis . Plutarchus C, Gracchum fufpednm fuifse tradit , ne focios folicîtaf fet , ac coniurationis Fregellanx particeps fuifset . Fre-> gellas quidem L. Opimium prxtorem cepifse , atque ita ceteros quoque Latini nominis focios maie animacos re prefsifse feribit in commentario Milonianx Afconius. Triennio poft C. Gracchus tribunus pl. legem , quam Ti berius

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. IO~~

. rat de ciuitate Italis danda , rettulit » Atque hoc quidem tradit Appianus, cuius prxter alia hxc etiam uerba funt : Gracchus multas leges promulgabat de iudiciis , de mis-, de coloniis , etad omnes Romanorum res Latinos aduo5- cabat, quafi uero fenatus hominibus confanguineis hone fte repugnare non pofset. reliquis uero fociis, quibus ius fuffragii non erat , fuffragium in pofterû dabat, ut & hos inferendis legibus fuffragatores haberet. Quo fado fenâ tusperturbatus confules edicereiufsit, nequis eorum, quibus fuffragii ius non effet , in urbe obuerfaretur , neque propius urbem quinque millia pafsuum efset . Plutar chus item prxter ceteras hanc etiam legem a C.Graccho in primo tribunatu promulgatam ftribit , qua Italis idé l atque ciuibus Romanis , iusfuffragiorum cômunicabat . in fecundo autem cum ad propofîtas reliquas leges iuben das fuffragium plebi, cuius ex cunda urbis fece maximus ad feconcurfus fadus fuerat, daturus efset, Fanniûcôn fulemex audoritate fenatus fociosprxter ciues R. om¬ nes edido exire ex urbe iufsifse; Gracchum profefsum fe xtianentibus eis auxilio futurum , cumfamiliares quôfdâ fuos a lidoribus confulis trahi uideret. deftitifse. Qui¬ bus ex uerbis fatis aperte inteiligi poteft, Gracchum , ut ait Appianus, Latinos ad omnes res Romanorum fcifcen das uocare , quippe qui nifi ad leges iubendas accerferen tur , Italicis , audore , V elleio -, ciuitatem Iargiri uoluif- fe . at Fanniano edido omnes ex urbe exire iufsos . quaê res Ciceronem impulit , u t in Bruto fcriberet , C. Faimi- um, qui conful cum Domitiofuit, unam Orationem de fociis , & nomine Latino contra Gracchum reliquifse» Quod autem feriptum eft apud Salluftium in Iugurthina, nobilitatem per focios, ac Latinum nomen Gracchorum adionibus obftitifse, id ad leges eorum agrarias repudi- andas, quibus Italix potifsimùm res, uti diximus, age- batur , referendumuidetur. quam tamen rogationeSem pronia de ciuitate proraulgata cum Gracchis in gratiam

~~. u .i... . » -. DD.1 : -»j:edifse~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D B A N T I Q_V O î V R B rediffe opinor. Neque uero dubium eft , quin Flacci, & Gracchij qui primi de ciuitate legem intulerant, neee rcognita, uehementius. (& hoc enim tradit etiam Appia¬ nus) Italia dolore exarferit . Vniuerfos tamen poftea om ni ciuitatis cogitatione, fpeq. abiedaplacatos licet fufpi cari; Latinos. quidem, quôd anno dcxliii nobilitati, ut feribit Salluftius, ad Mamiliam rogationem occulte impediendam affuerint , Scquôd interea legis Seruilix, (hxc quo potifsimùm anno. lata fit, eft obfcurum)benef_- ciumtulerint. qua dabatur, ut fiquis Latinus fenatorem R, aceufando condemnaffet, is ciuis R. effet . cuius legis Cicero memoriam ufurpauit >tum cum Balbum de ciuita te défendit: Italicos uero, quôd non nifi tricefimo poft Gra cchum , 8c Flaccuminterfedos anno ad ciuitatis pe- titionem accenfi fuerint. id quod iniuria legis MucixLi- cinixcoadi uidentur primum cogitaffe» Nam cum illi fumma , ut eft apud Pedianum, cupiditate ciuitatis R. fla grarent, & ob id magna pars eorum pro ciuibus R.fège- reret , L. Licinius Craffus orator, & Q^. MuciusScxuola pont. max. confules legem de ciuibus regundistulerunt, ut in fux quifque ciuitatis ius redigeretur. qux lex eandé fere habuiffe uim uidetur x quam. Claudia primum, poft Papia, qux uetuftate fortaffeiam fùa confènuerant». Hu¬ ius autem legis memiuit primum Ciceroirt ni deoffic. cum dixit : Effe pro due, qui non. fît ciuis , redum eft nô licere, quam legem tuleruntfapientifsimi confules Craf¬ fus . & Scxuola. et pro Balbo , ita :. Lege Seruilia fapien- tifsimi ciues hanc Latinis, uiam populi iuffu patere pafsi funt,nequeinhiseft hocreprehenfumlegeLicinia,& Mu cia. Vnde illud eft tranflatediduminBruto:LyfiamTi- mxus quafî Licinia , 8c Mucialege repetit Syracufas. Ve rum hac legeadeoalienati funt prindpum Italicorum a- nimi, ut ea uel maxima belli Italici,, quod triennio poft exortumeft, fuerit.. Nam cum M. Liuius Drufus tribu¬ nus pl.L. Philippo, Sex. Cxfàre cos. afsiduis Italicorum efflagitationibus fatigatus, legibus multis de agris , de frumeuto *de iudiciis ,, de fenatu,, de coloniis promulga- «s

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours italiae liber iii. 107 tis hanc etiam de ciuitate Italix danda propofuiffet , ad- -uocatis in urbem per confules Etrufcis, atque Vmbris, uerbo quidem, ut legem de coloniis.quapotifsimum uio labatur Italia, repreheriderent, reîpfa, ut Drufum inter- ficereut , haud ita multo poft, antequam, hanc de ciuitate legem perferret, domi fux, incertum a quo , necatus eft . Qiiofado équités Romanis pênes quos tum iudicia e- rant, Q^ Varium tribunum pl. Drufîcollegam impule- runt , ut legem ferret in eos, qui Italicos ciuitatem peten tes clam,palam ue iuuiflent . qua lege multi e primoribus urbe funt exadi . Italici uero cum fe Drufo , quo uno au¬ dore fe ciuitatem impetratnros. fperauerant , erepto , & ceteris patro nis fuis exiliomultatis, defertos cernèrent, indignationis,atqueirarum pieni aduerfus populum R. confpirarunt. Ac primum quidem decreuerunt feriis La¬ tinis , in monte Albano, Philippum, & Cxfarem confu¬ les interficere , deinde re patefada , Q___ Seruilio pro cos. ad motus fuos comprimendos accurrenti una cum legato eius Fonteio , & omnibus , qui Afculi erant , ciui¬ bus Romanis necé attulerunt » Quam ut ulcifceretur in¬ iuriam populus Romanus, bellum illud iniuit, quod fociale, atque Italicum appellatum eft, nempe quôd a fo¬ ciis Italicis fit commotum. Quod idem etiam Marfîcum nominarunt . quôd illud Marfi potifsimùm, ut inquit Strabo , & eorû imperatetr Popedius intulerint , ad quos fe deinde hi populi applieuerunt , Picentes , Peligni, Ve¬ ftini , Marrucini, Ffentam , Hirpini,Pompeiani, Picen- tini , Venufîni , Iapyges , Lucani , Samnites , atque om¬ nis , ut ait Appianus, ara a Liri fluuio ufque ad Ionium fi¬ num. Hi uero , utaddit Diodorus, cum Corfînium, Peli gnorum oppidum,belli caput legiffent, eô cum alia, qui¬ bus magnum parariimperium poffet , tum maxime forû , & confilium, & cetera, quibus ad bellum gerendum opus eft , pecuniarum, & annonx copiam contulerunt . quin e- tiamfenatumexuirisquingentisconftituerunt, ex qui¬ bus legerent> qui patriam regerent, & communi faluti coûfulerent .. atque his rei bellicx audoritatem , ac ius omne

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q_V 0 IVRE omnepermiferunt. illi uero confules bini quotannis, & duodeni prxtores ut crearentur , cum ftatuiffent, Q^. Po- pedium Silonem , & C, Papium Mutilum , alterum inter Marfos , alterum inter Samnites audoritate , & rerum ge ftarum gloria facile prinçipem confules declararût . cum autem uniuerfam Italiam in partes duas diftribuiffent, easq. confulares prouincias feciffent,Popedio partem ab Ocriculis ufque ad mare Adriaticum , nimirum qux occi dentem,& feptentrionem intuetur, tradiderunt, reli- ,quam uero Italiam , qux orientem , 8c meridiem fpedat , C. Mutiloconcefferunt. Ita cum omnia dextere, atque ad Romani moris fîmilitudinem apte defcripfiffent , om¬ ni curainbellum incubuerunt, cum Corfiniumin I*eli-- gnis ,'communem patriam , Italicum appellaffent . unde poftealtalicenfesufurpati. Aduerfus hos magno pede- ftrium , equeftriumq. copiarum apparatu Romani confu les cum ueniffent L. Iulius Cxfar, & P. Rutiîius Lupus.pri mum uario marte , dubioq. pugnarunt , poft autem, cum ad alias clades aduerfis multis pr•liis acceptas, P. etiam Lupus conful tertio idus Iunias, tefte in faftis Ouidio, eecidiffet, iamque Etrufci etiam , & Vmbri,. aliiq. iis finitimipopuli , quiab altéra urbis parte incolunt , defe¬ dionem fpedarent, tum lex, ut ait Appianus, eft lata, ut qui populi ad eam diej_n in fide manfiffent, ciues Ro¬ mani effent . quo nomine Latinos , Etrufcos, & Vmbros comprehendiffe uifa eft . nondum enim eorum quifquam defecerat. Appianus quidem certe Tiburtinos,& Prxne ftinos , quas f ciuitates fuiffe in Latio diximus , tum ciuitate donatos diferte feribit. Vmbros autem & Tufcos , cum intanto tumultû nihil mouiffent , in eandé tum effe aferiptos facile mihi perfuaferim . de Vmbris e- nim , ut ciuibus in tribus coniedis , loquitur Cicero pro Murena . Multas fibi tribus , inquit , qux municipiis Vm brixconficiuntur,adiunxit. de Tufcis illud eft indicio, quod ait Valerius, ubi de Spurina Etrufco loquitur. Quod fequitur, ait ,externis adnedam, quia ante geftû eft , quàm Etrurix ciuitas daretur. Idem autem de Sabi¬ nis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE liber II ï. 108 fris eft iudicandum , quos poftremo in Sergiam tribu con iedos (in ea'enim fuffragium tulerunt ) fîgnificat nofter illeinVatiniana. Hxc auterrrceleberrima lex Iulia fuit, a L. Iulio Cxfare confule, extremo , ut par eft, confula¬ tu , iam mortuo collega , anno poft V. C. naxm lata. qua lege Cicero pro Balbo fociis , & Latinis , Gellius lib. iiii, uniuerfo Latio ciuitatem datam profitentnr . Tam diu uero Italici reftiterunt, donec a Cn. Pompeio confu.- le,& P. Sulla alterius confulis L. Catonis legato pluribus prrliisuidi, & iam ad paucos redadi omnium fuorum confenfu, communem patriam Corfînium reîiquerunt, quôd iam Marfi, atque omnes finitimx gentes iu fidem Romanorum redierant,ac communi Italicorum cauffa deferta , cum ab armis recefsiffent , in ciuitatem lege Iu¬ lia afciti fuerant. Rei uero fummam in oppidum Samni»' tium , prioreanno de Romanis captum , Aeferniam tra» ftulerunt. Tum uero magnis colledis undique copiis ,8c feruis ad arma uocatis , duce Popediô Silone cum Venu- fiam in Apulia amififfen t , nec quod implorauerant, a Mi- t hridate Ponti rege , Romanorum hofte, auxilium impe- traffent.omné belli gerendi cogitationem depofuerunt, paucis tantum Samnitibus , qui Noix fe continebant , & Lucanis quibufdam exceptis . Itaque hoc anno omnes ex legeluliain tribusdefcriptosfuiffeputoa cenforibus L. Iulio Cxfare , & P. Licinio Craffo, qui huius rei gratia an te folemne quinquennii tempus creati erant. In tribus au tem eos non ueteres triginta quinque, fed in nouas odo diftribuerunt , eo nimirum confilio , ne fi eos in ueteres rettuliffent,multitudine nouorum fiiffragiorum minium ueterum ciuium opes infirmarent. Atque hoc effe opi-* nor ,quodin epitomaLiuianarum lxx feriptum eft his uerbis: Italicis populis ciuitas a fenatu data eft. Quan¬ quam non fuo id loco, ut opinor. non enim in Cornelii Cinnx confulatu, quod exeo loco apparet, fed in Pom¬ peii Strabonis hoc fadum eft. Quo eodem anno peregrinis etiam aditum quendam ad ciuitatem R.lege Siluani, Ôc Carbonis tribunorum plebis uideo effe fadum . pere¬ grinos

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE ANTICLVO IVRE grinos nunc appello omnes prxter Italos . Ea uero lege , audore in oratione pro Archia Cicérone, latum eft, ut~~

_ qui frderatis ciuitatibus afcripti effent, fî tum cum lex ferebatur , in Italia domicilium habuiflent , ac fexaginta diebus apud prxtorem profefsi effent, ciues R. effent . ad quam legem refpiciés idem fcripfit in xiii epiftolarum hoc modo :L. Manlius Sofis Catanenfis, cum afcriptus efset Neapolim ante ciuitatem fodis , & Latinis datam, una cum reliquis Neapolitanis eft ciuis R. fadus . et pro Archia , Archiam ipfum Antiochenum , cum afcriptus ef fet Heracleam , qux xquifsimo iure , 8c fudere erat , ciui tatem R. efse adeptum concludit . de utraque autem ciui tate Rein defenfione Balbi loquitur : Lege Iulia, qua ciui tas fociis, 8c Latinis data eft,magna contentio Heraclien fium , & Neapolitanorum fuit , cum magna pars in iis ci¬ uitatibus iuris fui libertatem ciuitati anteferret. Fuit au tem xquum, ut qui afcriptus efset in ciuitatem feedera- tam, una cum ea ciuitatem Romanam confequeretur. Quod autem dixi, ciuitatem Italicis populis datam in cô fulatu Strabonis , nonCinnx, cum cenfores, de quibus dixi , oftendunt, quorum munus eft ciues in tribus tranf- ferre, tum etiam_illud maxime, quôd P. Sulpicius, qui an no poft Strabonem confulem, Sulla confule tribunatum gefsit,nouos ciues ex odotribubus in omnes triginta quinque diftribuete eft conatus. Etenim cum Italici in odo tribus nouas coniedi nihil fe ad comitia roboris afferre , ac neruorum , dummodo ueteres x xxv confenfif- fentjintelligerent, fe deceptos rati, ad P. Sulpicium noua rum rerum eupidumeonfugerunt. Ille uero ad aucupan- dam eorum gratiam legem promulgauit, ut noui ciues in ueteres tribus transferrentur . qua de lege in epitoma lxxvii , atque inAppiani primo libro feriptum eft. ue¬ rum hxc lex aut non eft lata, aut certe eodem anno a L. Sulla confule , cum in urbem ex Campania cum exercitu reuertifset, ac Sulpicium ipfum, Mariumq. inimicos fuos urbe exturbafset ,una cum ceteris eius legibus eft fublata. . Quocirca L. Cinna, qui infequenti anno confulatum gefsit,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. 1 05» gefsit, quo fîbi contra Sullam tum abfentem opes pararet , eam rettulit , id quod his uerbis proditum a Velleio efse uideo: Cum ciuitas Italix data efset, ut in odo tri¬ bus contribuerentur noui ciues, ne potentia eorum , 8_ multitudo ueterum dignitatem ciuium frangeret , plusq. pofsent recepti in beneficium , quàm audores beneficii ,' Cinna in omnibus tribubus eos fe diftribuçurum pollici¬ tus eft . quo nomine ingentem totius Italix frequentiam in urbem acciuerat . ex qua pulfus , confulatus ei quoque abrogatuseft. Poft autem Cinna îïiT confule interfedo , & Cn. Carbone folo confulatum gerente, anno d c- lxix, focios omnes in xxxv tribus diftributos poffu¬ mus fufpicari, atque id efse, quod in epitoma lxxx feri ptum eft: Nouis ciuibus s.c. fuffragium datum eft. His enim uerbis fignificari arbitror, nouis ciuibus tum demû fuffragium efse concefsum , quôd eo primum anno in xxxv tribus , quod ante eam diem non obtinuerant, fint diftributi,quo modo par ius fuffragiorum cum ueteribus ciuibus funt affecuti. Neque uero de fado dubito. quo anno fadum hoc fit, dé eo potius ambigo . neque enim ex uerbis epitomarum fxpe certum rerum annum pofsis eruere . ego uero , fiquid in re tanta iudicio , ac coniedu rx dandum eft, malim Italicos biennio ante in xxxv tri bus coniedos in fecundo Cinnx confulatu, quàm eodem quartum confule iam occifo, & Carbone folo confulatu gerente; primum, quia probabile uidetur, quod Cinna in primo confulatu conatus non potuit efficere, id ftatim in fecundo peregifse , deinde quôd eo anno cenfores fuif fe traduntur , L. Marcius Philippus , 8c L.Perperna, idq. ante folemnem cenforii quinquénii uicifsitudinem.quos ad id creatos efse facile putauerim . Nam nifi a céforibus in tribus tranflatos eos dicamus , legem latam ad popu¬ lum , qua qui in quaque tribu nominatim fuffragarentur, expreffum fit, confiteamur necefse eft . cuius tamen legis nulla ufquam memoria extat . Itaque rede poft in epito¬ ma lxxxvi feriptum eft, Sullam cum Italicis populis, ne timeretur ab iis , uelut erepturus ciuitatem , & fuffra- E E gii

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N f I Q^V O IVRE gii ius nuper datum,frdus percufsifse. Quod ipfum cum Scipione , & Norbano confulibus fadum fit, ob eam rem probe Cicero in Philippicis dixit, Sullam cum Scipione collocutum de audoritate fenatus , de fuffragiis populi , de iure ciuitatis, legis inter fe conditiones contulifse. Hoc tamen beneficium poft a Sulla uidore, & didatore ademptum eft multis, qui Cinnam, Carbonem, Marium, Scipionem,& Norbanum, ceterosq. aduerfx fadionis duces aut confilio , aut pecunia, aut copiis iuuerant. quo rum alios morte , ut inquit Appianus , alios exilio , alios bonorum publicatione multauit . cumq. in fingulis homi nibus infatiabilem fuam crudelitatem exercuiffet, oppi¬ da inde adortus , ea aut arcibus, aut m}nibus nudauit, aut grauifsimis impofitis tributis prqrfus afflixit,aut de- xludis in eorum agros militibus fuis , poffefsionibus patriis fpoliauit , aut iis denique ciuitatem paullo ante a fe¬ natu datam eripuit. Vnde merito in eum M. Lepidus con fui eft in concione dicens apud Salluftium, fociorum, & Latii magnam uim ciuitate pro multis , & egregiis fadis data per unum Sullam prohiberi. De agris tamen, non de ci uitate ratum fuiffe , docet in oratione pro domo Ci cerojcumait: Populus Romanus,L.Sulla didatore feren te, comitiis centuriatis ciuitatem ademit. ademit iifdem agros . de agris ratum eft , fuit enim populi poteftas , de ciuitate ne tandiu quidem, quandiu illa Sullani temporis arma ualuerunt . Neque uero alia , ut opinor , caufsa Sal¬ luftium impulit, ut in Catilinx coniuratione feripferit; Etruriam nouarum rerum cupidam confule Cicérone fuifse , quôd Syllx dominatione agros , bonaq. omnia a- miferat. Samnitibus quidem, qui Telefino , & Lampo- nio ducibus infeftaurbi fîgna aduerfus fe tu!erant,itemq. Volaterranis , & Nolanis , 8c Arretinis, qui fibi pertina- cifsime reftiterant , inimicifsimum ipfum fuifse , multo¬ rum teftimonio compertum habemus ; maxime autem Strabonis ita de Samnitibus feribentis : Samnites poftre¬ mo a Sulla deleti funt, quos cum , ceteris Italis bello fra- dis , folos arma retinentes , ac Romam oppugnantes uideret,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï T A L I AE L ï B E R I I I. lio deret , alios in fuga cecidit , alios abiedis armis fe dedet. tes, ad quattuor millia in uilla publica, qux in campo Martio eft , trucidauit . fadiscj. proferiptio nibus non an tedeftitit, quàm uniuerfum Samnitium nomen deleue-*- rit , aut Italia fugarit . Poft autem Sulla didatur am depo nente , aut certe mortuo , omnibus , aut plerifque ius pri ftinum , ut opinor , eft reftitutum . uerum quo potifsimû legem ferente, nihil fane mihi legiffe uideor. illud pro cer to affirmare poffum, M. Lepidum confulem de Sullanis adis refeindendis cum QXatulo , collega fuo , poft Syl lx mortem contendiffe , & bona, agrosq., quos aSullx hafta pretio perfoluto mercatus erat , fe cuique ueterum dominorum reddere paratum effe in concione profeffum effe . Quocirca Cicero quoque legem Sullx de ciuitate a- dimenda ne tandiu quidem ualuiffe dixit , quandiu Sylla- naarmaualuerunt. Hoc igitur pado cum Italia ciuitate R. multis laboribus , ac multo fanguine primum meruif- fet, deinde uero armis , atque populi R. benignitate ob- tinuiflet , amiffamq. recuperaffet ,tum tanta demum pe- regrinorum in urbem ferettulit copia, ut noua lege eo¬ rum libido fuerit coercenda . Itaque , Dione tefte, Cot¬ ta, & Torquato cos. anno poft urbem conditam d c- l xxx vin, omnes, qui Romx obuerfabantur, Italis exceptis , urbe pulfi funt, C. Papii tribuni pl. rogatione, cû peregrini in urbe fuperarent , nec fatis digni uiderentur , qui fecum habitarent. Hic eft autem Papiusille, de quo Cicero : Maie , qui peregrinos urbibus prohibent, eosq. exterminant, ut Pennus apud patres noftros , Papius nu per. quam eandem legem intellexit in agraria fecunda, cum dixit: Lege illa, qua peregrini urbe eiiciuntur ,Glau cippus excipitur. et in Archix defenfione: Quid quod nô modo poft ciuitatem datam , fed etiam poft legem Papiâ multi in earum ciuitatum tabulas irrepferunt ? ex quo ap paret , Papias leges duas fuiffe , unam de ciuibus , altéra de peregrinis, item unam de ciuitate, alteram de urbe. quos autem non modo poft ciuitatem datam, fed etiam poft legem Papiam in eorum municipiorum tabulas irre- E E z pfiffe

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours .DE ANT'IQ_VO. 1VR* pfiffe ait , peregrinosmtelligit , qui urbe lege Papia prô- hibiti , ut ibi effe per legem liceret, furtim fua nomina in tabulis fcderatorum reponi curauerant , ut ex lege Sil uani , S. Carbonis ciues Romani effent .

De iure ciuitatis Gallia. prouincia dato . Cap. iî. Hactenvs quo rerum motu, & quibus legibus Latini, atque Italici Romanam ciuitatem adeptifint, diximus. reliquum eft , ut de Gallix prouincix ciuitate eo, quo cr pimus, ordine differamus. Quid igitur? an ego Gallix prouincix nobilifsimx datam effe ciuitatem addubitem? minime uero. extant enim prxclari huius muneris infignia ad memoriam teftimonia. Nam& Diodorus Ligu¬ res , & Strabo Gallos Cifalpinos cum Venetis in ciuitate acceptos,uterque libro q uinto mandarunt.an uero de té pore , quo afciti funt , ambigam ? ne id quidem . quippe cnmStrabonemeundemhabeam audorem, Gallos, & Venetos, eodem, quo ceteram Italiam, tempore Roma¬ na ciuitate effe donatos . an lege Iulia ciuitas Gallix da. ta? non, arbitror. lex enim Iulia fociis, & Latinis folis traditur opem tuliffe , fed Pompeia, quam Cn. Pompe¬ ius Strabo poft L. Iulium Cxfarem,unde eft lex Iulia, conful , ni mea me coniedura decipit,tulit. Placuit enim Pompeio , cum Iulius lege fua Italicis omnibus in fidem redeuntibus fubueniffet , fe quoque a Galîis , qui in tan¬ to quieti tumultû fuerant, gratiam inire. Itaque,' quod uerifimile uidetur, legem , collega Catonê iam extindo, tulit, qua Liguribus,& Cifpadanis,& Venetis ciuitatem, Tranfpadanis uero Latinitatem communicauit. Huius le gis prxterquam quôd ueftigia extant apud Plinium, cum inquit, Cottianas alpes, quia non boftiles fuerant, muni cipiis ab Augufto attributas lege Pompeia , teftis eft quo que Alba Ligurum oppidum , qux ab hoc Pombeio, ut in tranfpadanis etiam Laus , Pompeia eft appellata . Acce¬ dit, quôd cum tranlpadanos Latiiiure ab eo donatos, ut infra

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE L I B E R III. til infra oftendam , pro certo habeamus, cifpadanos ité pfx mio aïiquo affedos , uerifimile effe arbitramur. prxfertim uero cum poft hxc tempora cifpadanos ius fuffragio rum Romx habere , tranfpadanos defiderare uideamus . Hinc enim illa funt Ciceronis de fe confulatum petente in epiftolis ad Atticum. Et quoniam, inquit, in fuffragiis multum poteft Gallia , accurremus legati ad Pifoné . etin Antoniana fecunda: Ex omnium omnibus flagitiis nullum turpius uidi, nullum audiui, quàm qui magifter equitum fuiffe tibi uiderere, in proximum annum confu¬ latum peteres , uel potius rogares , is per municipia , co- Jonia&q. Gallix , a qua cum confulatus nofter petebatur , non rogabatur , petere confulatum folebamus, cum caîi- gis , 8- lacerna cucurrifti . et in 1 1 1 in Antonium : Tantus confenfus^ef..municipiorum prouincix Gallix, ut omnes ad audoritate huius ordinis maieftatemq. populi R. de- fendendam confpiraffe uideantur . et poft de reftitutio¬ ne eius ita Pedianus : Placentini honeftifsima décréta er¬ ga Ciceronem fccerunt , certaueruntq. in ea re cum tota Italia . cum de reditû eius adum eft . et deinde de legibus C. Catonis antiquandis Cicero in epiftolis ad fratrem: Magna manus ex Piceno , & Gallia expedatur , ut etiam Catonis rogationibus de Lentulo , & Milone refïftamus . etdefacerdotii Antonianipetitione Hirtius :Cxfar, in¬ quit, inltaliam profedus, utmunicipia, 8c colonias appellaret , quibus M. Antonii quxftoris fui commendaret facerdotiipetitionem , aut iis gratiam ageret, quôdfre- quentiam , atque offîcium fuum Antonio prxftitiffent . Item : Cxfar , cum omnes Gallix Togatx regiones percu- curriffet , T. Labienum Gallix Togatx prxfecit . quo ma iore commendatione conciliaretur ad confulatus petitio nem . Hinc idem etiam Cicero in Philippicis, cum de Mu tina colonia ab Antonio obfeffa loqueretur , Galliâ'prouinciam fortifsimorum ciuium uocat, atque incredibi- lem earum coloniarum , & municipiorum confenfùm ad falutem populi R. tuendam exclamât. & ad M. Brutum Gallix prxtorem cum fcriberet: Ergo omnibus terris, inquit,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE inquit , una Gallia communi non ardet incendio . in qua frueris ipfe te , cum in Italix luce cognofceris , uerfa- risque in optimorum ciuium uel flore , uel robore. Quod autem tranfpadanis non ius ciuitatis , fed Latinita tis lege Pompeia conceffum fit,docet Afconius. qui in cô mentario Pifonianx ita, ut fxpe dixi , feribit: Cn. Pom¬ peius Strabo Magni pater tranfpadanas colonias dedu¬ xit . quas non nouis coloniis conftituit, fed ueteribus in¬ colis manentibus ius dedit Latii, ut poffent habere ius, quod ceterx Latinx colonix . id eft ut petendi magiftra¬ tus gratia Romanam ciuitatem adipifeerentur . Ex his au tem coloniis Veronx,Comis, & Laudi Pompeix tantummodo mentionem inuenio. De Verona feriptum eft in Panegyrico Conftantini Magni, fatoeueniffe, ut quam coloniam Pompeius aliquando deduxerat, Pompeianus euerteret. et apud Tacitum libro xix. Quxfîtuminde, inquit , qux fedes bello legeretnr. Verona potior uifa, patentibuscircum campis ad pugnam equeftrem, qua prxualebant , fimul coloniam copiis ualidam auferre Vi- tellioinrem, famamq.uidebatur. Comum narrât Stra¬ bo modicum oppidum fuiffe. quod cum incumbentes Rhxtiuaftaffent,Cn. Pompeius Strabo Magni pater re- flituerit. De Laude Pompeia nihil habeo prxter conieduram ex nomine ipfo conceptam . Neque enim eos lau¬ dare poffum , qui inter Tranfpadanos Venetos numerat, & oppida Venetorum in hune etiam numerum fine ullo uetere tefte aferibunt. primum, quôd cum Tranfpada¬ nos Romani dixerunt, ii Gallos tantum Cxnomanos , & Infubres intellexerunt, deinde quôd Venetos non iure Latii, fed ciuium R. donatos inuenio. Cum ergo dete-> riore Tranfpadani , quàm reliqui Itali iure effent, propre rea & ipfi fxpe, ut in ciuitatem acciperentur, egerunt. Itaque Cotta, & Torquato cos. an. dxxxviii,M. Craf fus, & Q__Catulus inter fe fumma ui decertaffe a Dione traduntur, quôd alter eorum Tranfpadanis ciuitatem da reuellet, alter uetaret. iidemq. cum infeda reabdicaf- fent, neper fequentes quidem cenfores quicquam effe per-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. ÏIZ perfedum. eodem ueroanno Cxfarem, addit Suetonius, Latinas colonias de ciuitate agitantes adiffe , atque xdilem curulem cum Cn. Pifone confpiraffe , ut ille foris , ip fe Romx ad res nouas confurgeret per Lâbranos, & Tran fpadanos ; deftitutum utriufque confilium morte Pifo- nis. Quod autem Cxfar in xdilitateprxftare non potuit, id in primo confulatu uidetur tentaffe, ut aliqua ex par¬ te Tranfpadanorum petitioni fatisfaceret.quanquam ni¬ fi de Como quicquam nominatim accepimus . de quo eft. feriptum in Strabonis commentario v, Cxfarem quinque millia hominum Comum deduxiffe . ex quibus maxime il lui.res quingentos Grxcos fuiffe. eos tamen ciuitate do¬ natos, atque colonos adfcriptos haud ibi habitaffe , fed oppido nomine Nouocomi impofîto Nouocomenfes op pidanos omnes dixiffe. Quocirca aliquot poft annis M. Marcellus conful , Caefari inimicus , ad fenatum rettulit, utcolonis ,quos rogatione Vatinia , quod feribit Sueto¬ nius , Cxfar Nouumcomum deduxiffet, ciuitas adimere- tur , quod per ambitionem, & ultra prxfcriptum data ef¬ fet. Ciuitatemau.emintellexit,nonqux Nouocomen- fibus ueteribus incolis data effet, qux nulla erat, fed quas quingentis colonis Grxcis adiedis. Quod autem ait Ap¬ pianus , Cxfarem Nouocomum ad Latii ius redegiffe. quorum qui annuum gerebant magiftratum,ciuis R. erat, intelligendum ité eft de nouis incolis Grxcis , quos quia Comum Cxfar afcripferat , etiam iure Latii, quo ueteres incolx lege Pompeia donati fuerant , decorauerat . Qua¬ re, ut idem feribit, Nouocomenfem quendam, qui domi magiftratum gefferat,ac propterea fe pro eiue Romano ferebatjiiirgiscxdi in Cxfaris contumeliam Marcellus conful iufsit. quo eodem refpexit etiam Cicero, cum in y epiftolarum ad Atticum fcripfit; Marcellus f in Co menfi . etfi ille magiftratum non gefferat . erattamé Tran fpadanus. ita mihi uidetur non minus ftomachi noftro Caefari feciffe .nimirum enim fîgnificat, Marcellum non minus ftomachi fuo Cxfari , id eft Pompeio feciffe , cum Comenfem a Strabone Magni pâtre lege ornatum, quia Tran-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours » E A N T I C^V O IVRE Tranfpadanus erat, uerberauit , quàm Cxfari ipfi inimi¬ co fuo, a quo Nouocomum afcriptus fuerat. Neque ue¬ ro aliunde fadum , ut bello ciuili Cxfar Tranfpadanos a- micos habuerit. quod in epiftolis fxpe innuit Cicero . ut ibi*. Cxfar Gallias ambas habet inimicifsimas prxter Trâ fpadanos . et lib. v 1 1 ad Atticum : Tranfpadani, & plebs Romana erit cum Cxfare. et lib. v : Nondum fatis hue erat allatum , quo modo Cxfar perferret de audoritate perferipta, eratq. rumor de Trâfpadanis,iuffos quattuor uiros creare . et Ccelius ad Ciceronem : Rumores de co¬ mitiis Tranfpadanorum Cumarum tenus caluerunt . Co mitia uero intelligit, quibus quattuoruiri crearentur, qui erat municipiorum magiftratus. ut fî Cxfar iufsiffet a Tranfpadanis creari quattuoruiros , ius quoddam uide¬ retur ciuitatis iis, & municipii fpeciem concefsiffe. Sx- pe autem de Tranfpadanorum ciuitate in fenatu agitatû, oftendit uox illa Curionis apud Ciceronem in i n de offi ciis : Maie Curio , inquit, cum cauffam Tranfpadanorum xquâ effe dicebat , addebât tamen : Vincat utilitas. quafî enim fignificabat , Tranfpadanis ciuitatem deberi, fed quia id parum reip. expediret , negandam effe . Poftremo quod efficere Cxfar in confulatu, & in imperio non po¬ tuit, id, ubi primum poteftas data eft, prxftitit. fiquidem Tranfpadanos omnes in prima didatura , tefte Dione, in ciuitatem afciuit. unde D. Claudius dixit apud Tacitum: Cum Tranfpadani in ciuitatem recepti , folida domi qui¬ es , & aduerfus externa floruimus . Ita auté recepti funtr ut & magiftratus petere Romx , & in fenatu legi poffent . qnodin oratione contra D. Claudium pofîtum eft apud eundem : An parum eft, quod Veneri, & Infubres curiam irruperint,nifi cltus alienigenarum, uelut captiuitas in- feratur ? Quanquam autem Gallia in ciuitate afeita erat, non tamen eodem , quo reliqua Italia, libertatis iure frue batur , fed adhuc prouincia erat, & prxtori obtempera- bat. Poft autem, anno dccxi , placuit M. Lepido KM. Antonio, & C. Cxfari Odauiano inuirisreip.confti- tuendx, ut ex decreto diui Cxfaris libéra effet, & ad reli- qux

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. 11$ qux ius Italixtraduceretur. ut libro v Appianihiftorix traditumeft. Quo fpedans etiam Dio lib.xxxxvm feri ptumreliquit, C. Cxfarem Odauianum inuirum reip. anno poftero ex Gallia Togata pecunias , 8c milites coe- giffe , qux ob id ad Italix formam redada erat, ne quis in pofterum prouincix nomine intra alpes exercitum habe¬ ret. Finis autem a feptentrione fuit flumen Formio. fie enim inquit Plinius: Vitra Tergefte vi millia paffuum Formio amnis antiquus audx Italix terminus, audam au tem intelligit , a Rubicone ad alpes , non naturx , fed iu¬ ris finibus propagatam. Atque ita Italia aperte ufque ad alpes promota, 8c Gallia in pofterum prouinciaappella- ri defita eft , cum iam uniuerfa in partem ciuitatis , & imperii Romani effet uoeata . id quod me ab initio demon- ftraturum effe pollicitus fum .

~~De iure ciuitatis coloniis , pra-fe&uris, fâde- ratis ciuitatibus , foris } & conciliabulis dato . Cap. 1 1 1.~~

N e q_v i s autem putaret,cum uniuerfos Italix populos ci uitate a populo Romano donatos oftenderim, colonias prxfeduras, fcederata oppida,& fora, ac conciliabula nô eodem iure fuiffe ornata; quanquam hoc fuperiore difpu tatione probatum fatis uideri poterat, uifum eft tamen faciendum , ut retinendi inftituti mei cauffa , id ipfum fi¬ gillatim in horum etiam unoquoque confirmarem. Vt er go coloniis nullis antelegem Iuliam ius fuffragii patuit, fie pol. legem Iuliam, aut Pompeiam omnibus effe per¬ miffum dico. nififorteid paucx aliquot aut feelere fuo non obtinuerint, aut poft infigni aliqua calamitate amiferint.Habuiffe autem colonias fuffragium,quis ueterum feriptorum non loquitur ? indicat Cicero, cum de fe poft reditum ad Quirites inquit ita: Nullus in eorum reditû motus municipiorum , & coloniarum fadus eft . at me iu patriam ter fuis decretis Italia cunda reuocauit. et pro domo: Quid ego illa diuina, atque immortalia munici- FF piorum.,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours t) fi A N T I Q_V O IVRE piorum , 8c coloniarum, & totius Italix décréta comme- morem? & in fecunda in Antonium: Municipia, colo¬ nias, prxfeduras num aliter iudicare cenfetis ? et pro Syl la: Adfunt pari ftudio Pompeiani,quiitadeambitione_ & fuffragiis fuis cum colonis diffenferunt, ut idem decô muni falute fentirent. cum Cicérone autem facit Hirtius, iri cuius hiftoria ita feriptum inuenimus : Cxfarin Italia profedus eft , ut municipia , & colonias appellaret , qui¬ bus M. Antonii quxftoris fui commendaret facerdotii pe titionem , aut iis gratiasi ageret , quôd frequentiam , at¬ que offidum fuum Antonio prxftitiffent, fimulq. fe, at- qiïé honorem fuum infequentis anni commédaret . Nam quid notum, uel potius nobilé illud ex commentariis Sue toniiproferam? Auguftum Italiam duodetriginta colo¬ niarum numéro dedudarum ab fe frequentaffe, __ iure, aedignationeurbi quodammodo pro parte aliqua adx- quaffe,excogitato génère fuffragiorum , qux de magi¬ ftratibus urbicis decuriones colonici in fua quifque colo nia ferrent, & fub, diem comitiorum obfignata Romam mitterent.Neque uero quin idem quoque prxfeduris ius fufftagii, & magiftratus fit impertitum,dubitandum ui¬ detur, cum huius antiquitatis locupletifsimum habea¬ mus Tullii teftimonium .quiinPlancianaita difputat in Laterenfem Plancii accufatorem: Primum utrum magis fauere putas Atinates,an Tufoulanos fuis ? aîteri, cum hu ius Cn. Saturnini patrem xdilem, cum prxtorem uide- runt , quôd primus ille non modo in familiam , fed etiam in prxfeduram illam feilam curulem attuliffet , miradum in modum lxtati funt. aîteri (credo, quia refertumeft municipium confularibus) nunquam inteftexi uehemen tins fuorum hofpitumhonorelxtari.etpaullopoft: Hu ius prxfedura plena uirorum fortifsimorum fie, ut nulla tota Italia frequentior dici pofsit . quam quidé nunc m ul titudinem uideris iudices in fqualore , & ludu fupplicem uobis . hi tôt équités R. tôt tribuni xrarii ( nam plebem a iudicio dimifîmus, qux cunda comitiis affuit)quid robo ris, quid dignitatis huius petitioni attulerunt ? non enim tribum

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. H4 tribum Terentinam , fed dignitatem, fed oculorum con- iedum , fed folidam , & robuftam , & afsiduam frequen- tiamattulerunt. Quod autem faderatx ciuitates muni¬ cipiorum ius, ideft tribuum, & fuffragii, & magiftratus adeptx fint, multi funt teftes, fed nefcio quomodo uno maxime deledor eo ipfo, quem paullo ante commemoraui, Tullio. cuius hxc in defenfione Syllx cum uerba con templor , nihil quxro amplius . At fi nos, inquit , tibi pe¬ regrini uidemur , qui fumus e municipio , quorum iam & nomen , 8c honos inueterauit & huic urbi , & hominum famse , & fermonibus , quàm tibi illos competitores tuos peregrinos uideri neceffe eft , qui iam ex tota 1 talia dele- di tecum de honore , 8c de omni dignitate contendunt ? quorum caue tu quenquam peregrinum appelles , ne pe- regrinorumfuffragiisobruare. Non eft hoc fortaffe fa¬ tis . nunc quid ille idem in Planciana dicat , attendamus . Iam municipia, inquit, coniundione etiam uicinitatis mouentur . nemo Arpinas non Plancio ftuduit , nemo So ranus, nemo Cafinas, nemo Aquinas. totus ille tradus Venafranus, All.fai.us. iifdemq. nunc a municipiis adfunt équités Romani publiée cum legationis teftimonio» Ergo ut aliain te erant illuftriora Laterenfis , fie te Plan- cius hoc non folum municipii, uerum etiam uicinitatis génère uincebat; nifi forte te Lauicana,aut Bouillana, aut Gabina uicinitas adiuuabat.quibus ex municipiis uix iam , qui carnem Latinis pétant , inueniuntur . item in o- ratione pro domo, in qua, dum fe decretis Italix reuoea- tu m comitiis centuriatis gloriatur , in hxc uerba erupit : Ille ille pop uius dominus eft regum, uidor, atque impera tor omnium gentium, quem illo clarifsimo die uidifti, tû cum omnes principes ciuitatis, omnes ordinum, atque aetatum omnium fuffragium fe non de ciuis , fed de ciuita ti-. falute ferre cenfcbant.cû denique homines in campum non tabernis, fed municipiis claufîs uenerût , Quid quod in epiftolis prodidit, Atellanos , 8c Volaterranos munici¬ pes fibi in fuis honoribus affuiffe . Nâ Pxdiani nota eft au doritas,quiin diuinationis commentario pofuit, ruftica FF a plebem

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE AS.TIQ_V0 IVRE plebem ex municipiis Romae conueniffe , aut propter co mitia fuffragiorum cauffa, autludorum, aut utcenferen- tur apud cenfores. Hi uero omnes eranrex iis oppidis, qux lege Iulia paullo ante in ciuitatem afcita fueraut,ne*- que]dumcenfain tribubus xxxv. fiquidem Italia in tri¬ bus a Philippo , & Perperna cen fo ribus eft conieda . cûcj. nifi poft annos decem, & feptem cenfores in ciuitate nul¬ li fuiffcnt, ad eos , qui primi declarati funt, Lentulum, & Gelîium ex tota Italiafrequentifsimi uenerunt, nô quôd in municipiis non cenferi fuis poffent, fed ut ius nouum :, & multo fudore partum tandem aliquando ufurparent, Poftremo uero conciliabulis etiam ciuitatem effe com*- municatam, uideo fatis perfpicue docuifle Aggenum, au dorcm minime contemnendum, cum fcripfit: Sunt loca publica coloniarum, ubi prius fuere conciliabula , & po¬ ftea funt in municipii ius relata. Quod cum ita fît, fane iam caufla patet, cur poft legem Iuliam multa oppida & municipiorum,& coloniarum nomine decorata fint,mul ta item prxfedurx, & municipia appellata. quid enim aliud effe cenfemus, nifi quôd quatenus colonos habue¬ runt, colonix, quatenus prxfedos , prxfedurx nomen tulerunt, ut autem fuffragii iure donata funt, eatenus municipia funt nuncupata ? Cum autem fuffragii ius una cum tribu obtinuerint, fadum eft, ut fxpe tribus ipfas pro populis Italix ciuitate donatis ueteres ufurparint. ut Suetonius , cum fcripfit, Cxfarem teftamento fuo legaf- fe populo R. quadringenties, tribubus tricies quinquies. et Martialis , cum dixit : Dat populus , dat gratus eques , dat thura fenatus , Et libant Latix tertia doua tribus . Vterque enim diftinguens populum a tribubus , populi nomine plebem Romanam uidetur intelligere , tribuum uero Italiam. Quod fi quis tribuum nomina, in quibus quxque aut colonia, aut prxfedura, autf‡derata ciui¬ tas poft ciuitatem impetratam fuffragium tulerit , requi- -fierit,nx ille laborem inanem fufceperit. Mihi enim ne hanc quidem inueftigandx antiquitatis partem uegligen- ti,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE I l . ï R 1 II, 115 ti, contigit, ut ueterum lapidum titulos perlegens, ac obferuans paucarum tantum quarundam certas tribus inuenerim. Mutinx quidem, patrix mex, Polliam, Ve- lonxPubliliam, Sutrii Velinam, Cxretis, & Tudertis Cluftuminam,Florentix Scaptiam, AteftisRomiliam, BrixixFabiam , Vicetix Meneniam, Clufîi Arnienfem, Tergeftis Pupiniam , Aletrii Publiliam , Arretii Pompti- nam . Nam Atinam in Terentinafuffragatam docet Cice roinPlanciana. Eorum. uero lapidum exempla, qualia Onuphrius Panuinius , Veronenfis , homo in iftaipfa di¬ feiplina, qux nunc dimiffareuoeatur _ in primis proba- tus , mihi tradidit , ne quem fallam >boc loco fubfcribâ .

~~Mutinx .~~

~~Q_. AMBILIVS T. F. POL. TIRO MVTIN MILES COHOH.T. VII PRAET. O ÔRAECII-il. VIXIT ANN XXXII. MILITAVIT AN. XII~~

~~Romx~~

~~D. M. M. B ALLONIO M. F. POL. PAVLLO M V T I N A MU, COH. X. PR. 3 FRONTONIS MIL. ANN VIII. VIX. ANN. XXXVI.~~

~~Romx~~

~~M. APICIVS M. F. PVB. PVDENS VERONA~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours D E A N T I Q»V O I V R. B~~

~~MIL. COH. XII. PR. MIL. AN. XVI. VIXIT ANN. XXXIIX.~~

~~Brixiar~~

~~Cl. minicio cl- f. fab. pob. MACRO IIIIVIR VERON Q^. VERON. ET BRIX, MINICIA MATER D. D.~~

~~Sutrii~~

~~DUS MANIBVS T. VALERIO T. F. VEL. VICTORI DECVRIONI SVTRI IIVIR I. D. ITERVM Q_VINQ_VENNALI CVRATORI PECVNIAE PVBLICAE. PONTIFICI PATVLCIA EXOCHE C O N I V X FECIT.~~

~~Cxrete.~~

~~TI. CLAVDIO DTVI AVG. F. AVC. PONT. MAX. TRIB. POT. X~X L. PAVLLVS L. F. CLV. ATTICVS PRAEFECTVS FABRVM CAER. &C.~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A LI AS t ï B É t ni. 116~~

~~In agro Tudertino~~

~~L. IVLIO L. F. CLV. MARCIANO AED.Tl VIR. TVDER VICANI VICI MARTIS TVD3RT. EX AERE COLL. OB MERITA EIVS L. D. D. D.~~

~~Romx~~

~~Q_. GARGENNIVS L. F. SCA CELER FLORENTIA MIL. COH. XI. PRAET. VIX. ANN. XXXV MILIT. ANN. VI.~~

~~Romx~~

~~L. CASSIVS L. F. ROM. NIGER DOMO ATESTE MIL. COH. I. PR. MIL. ANN. XVII. VIX. ANN. XXXVII~~

~~Vicetix~~

~~M. ENNIVS M* F MEN. VICETINVS SCR. AED. CVRVLIVM ARMENTARIVS DECVRIAEQ. DECVRIO VICETIAE.~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours SI A N T I Q.V O 1 V R S Clufii i Q_. GAVIVS Q_. T. ARN. CLEMENS CLVSII EVOC AVG. A Q_VE£TIONIBVS.~~

~~Feltri~~

~~Ct.. CAEDIVS P. F. PVB. SEX VIR TERGESTAE V. F. VINISSA Q_. F. MAXV VXOR APRVSIDIA C. F. SK MATER CAEDIVS FRATER.~~

~~Ferentini~~

~~C.IVLIO C. F. PVB. RVFO VETERANO COH. V~î PR~~

~~_> AQ_VILA MAXIMI PRAETORI AED. IIII VIRO I. ». MVNICIPI ALETRI C. IVLIVS C. F. RVFINVS FRATRI BENEMERENTI, ET SIBI POSTERISC>_. SVIS~~

~~Tiferni . C.ANINIVS CF. POM. CALLVÎ DOMO ARRETIO EQ.. LEO. IIII SCYTH. MILITAVIT IN PR. AN. XVII EVOCAT. AN. II. ECo IN LEG. SCYTHIC AN. XVIIII ,~~

~~De coloniis militaribus . Cap. iiii.~~

Svperiore libro colonias omnes a populo R. poft ur¬ bem conditamtifque ad belli Italici tempora dedudas, quas quidem inuenire potui , expofui, quxque earum fue rit conditio, iusq. oftendi: nuncquod fe fadurum efle ne gauit Paterculus, ut militares perfequeretur, ego,quem- admodumante pollicitus fum , exequar . Hoc aute m eô ftudiofius,quôd quas ille fe prxtermittere iccirco eft pro feffus, quia earum, ut ait , cauffx, audores, & nomma prxfulgerent, ea nobis omnia hoc tempore obfcurifsi- mis funt ex ignorât. tix tenebris educenda.Quanquam de cauffa militarium coloniarum non eft, cur admodû Iabo remus , nifiab earum fententiarum audoritate recedamus , quas paullo ante ex certis ueterum monumentis at tulimus . Deduci enim militarescolonix iccirco funt fo- litx , ut ueterani milites praliorû diuturnitate fefsi prx¬ mium aliquod aliquando caperent laborum fuorum. Au- dorum autem nomina uere prxfulgere dixit Velleius. quid enim L. Sulla , C. Cxfare didatoribus, M. Antonio, M. Lepido, & C. Odauiano muftis reip. & ipfo metim peratore Augufto potuit effe illuftrius ? quos omnes , par ta ciuili uidoria,inimicorum fuorum agros militibus, per quos uicerant, diuififfe, litteris proditum eft. Huius autem confuetudinis a Sulla initium introdudum , poft a Cxfare probatum effe, cum aliis argum étis multis ducor adopinandum , tum prxcipue uerbis M. Bruti, eius, a quo Cxfar oppreffus eft , qux funt in concione eius ad ue teranos , ut opinor, in Capitolio, apud Appianum . Vos, inquit, pro rébus geftis aduerfus Gallos, 8c Britannos prxmia, qux olim dabat populus, referetis, qui nec fuis, necinnocentibus hominibus agros adimebat, neque illis aliéna donabat, neque iniuria facienda gratiam referri oportere putabat . idemq. hoftes uidos non omni agro , fed parte multabat , in eamq. emeritos deducebat, ut ef- GG fent

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE À N T ï Q_V O I V R fi fent,quafi hoftium, quosdeuiciffent,cuftodes.cumq. fe pe agri armis parti non effent fatis , publicos quoque di¬ uifît, aut alios émit, hoc pado deducere populus fole¬ bat fine cuiufquam folicitudine,ac moleftia. Sulla uero, & Cxfar, quôd patria armis occupata, cuftodibus, & fa- tellitibus aduerfus eam egerent, neque uos in ciuitates ueftras dimiferunt, neque uobis agrum emerunt , neque publicum diuiferunt , neque dominis pretia perfoluerût, fed Italix innoxix, lege belli , agros , uillas, fepulchra, & fanaextorferunt. quibus rébus nos ne alienigenas qui dem hoftes unquam exuimus , fed décima folum fruduû multauimus . illi uero agros focium Latini nominis diui¬ ferunt, 8c uos in eos fréquentes fub fîgnis, & ordine mili tari deduxerunt . Hxc eo loco Brutus. De Cxfareautem, & Augufto adeo perfpicue loquitur Higinus, utidreuo'- cari in dubium nullo modo poffe uideàtur . Verba autem eius , quibus hoc docet, hxc funt: Multis legionibus con tigit bellum féliciter tranfigere, & ad laboriofatn agricul turx requiem primo tyrocinii gradu peruenire. nam cum fîgnis , & aquila , & primis ordinibus, ac tribunis deduce bantur . modus agri pro portione officii dabatur . ferunt quidam .indidum poftea modum belli, 8c expiera centefi ma hoftium congresfîone ad colendumredudos terrarû agros . Diuus Iulius , uir acernmus , & multarum gentiû domitor tam frequentibus bellis militem exercuit, ut dû uidorias numerat, congrefsionemultitudinis obliuifee retur . nam milites ultra fh'pendia emerica detinuit recu- fantes deinde ueteranos dimifît , mox eofdem ipfos ue¬ niam cum milite rogantes recepit, & poft aliquot bella fa dain pace dimifît. xque D. Auguftus in afsignata orbi terrarum pace exercitus , qui fub Antonio , aut Lepido militauerant, pariter & fuarum legionum milites colo¬ nos fecit , alios in Italia , alios in prouinciis . quibufdam deletis hoftium ciuitatibus nouas urbes conftituit.-quof dam in ueteribus oppidis deduxit, & colonos nominauit. Quin etiam M» Antonius conful apud Appianumin ea oratione, qua Cxfaris ada feruanda effe fuafit,illud po fuit,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE L I B E R I I I. Il8 fuit , Cxfarem milites una cum armis , quibus meruerat , atque iifdem ordinibus in agros deduxiffe . Ex quo intel ligi poteft, qux res Tacitum adduxerit, ut ita in libro xiiii annalium fuorum feriptum reliquerit , Nerone ïT-T", & Coffo confulibus : Veterani Tarentum , & An- tium afcripti non tamen infrequentix locorum fubuene- re. non enim,*ut olim , uniuerfx legiones deducebantur cum tribunis , & centurionibus , & fuis cuiufque ordinis militibus , fed ignoti inter fe diuerfîs manipulis fine re¬ dore. Neque uero obfcurum iam etiam alicui effe poteft, quid in his uerfibus Lucanus uoluerit : Qux fedes erit emeritis , qux rura dabuntur , Qux nofter ueteranus aret , qux minia fefsis? Nimirum enim colonias militares intellexit,atque deferi pfit . in quas milites ueteranos effe dedudos , cum nomé ipfum eft argumento,tum uero quôd multx etiam earum a nominibus legionum, qux in iis effent collocatx, fibi nomen pepererunt, utSecundanorum , Sextanorum, Se- ptumanorum , Odauianorum, Decumanorum , Vndecu manorum , & reliquarum generis eiufmodi . Quod ergo, ut ad rem redeam , a Paterculo expedaudum erat , qui & xqualis fuit eorum jde.quibusloquimur, temporum, & rerum R. fatis accuratus feriptor, ac diligens habitus eft, ut militarium coloniarum nomina exequeretur , id nunc nos tam multis fxcuîis inferiores ,dabimus operam , ut quo quo modo pofsimus , ad exitum perducamus . Is e- nim cum duo coloniarum gênera conftituerit , unum ea¬ rum, qux fenatus iuffu dedudx fînt, alterum militarium, priores illas ita enumerat,ut poft Eporèdiam Mario Pi, & Valerio confulibus dedudam nuliam fere , nifi militarem,effe dedudam feribat. quarum nos initium aSulla fu mendum effe exiftimamus . Ab eo uero bis colonias effe dedudas inuenimus , primum in priore confulatu , poft¬ quam ex Campania cum exercitu in urbem reuerfus Ma- rium fenem , & Sulpicium , ceterosq. inimicos fuos urbe exterminauit, deinde poftquam ex Afia uidor regref¬ fus, republica ex manibus inimicorumrecuperata, di- GG a daturam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O* IVRE «daturam inuafit. prioris dedudionis in epitoma Liuîa- norumfeptuagefimafitmentio', quo loco feriptum eft; L. Sullam ciuitatis ftatum ordinaffe, colonias deduxiffe , pofterorisinodogefimanonaY-bi Sullam xlvii legio¬ nes in agros captos deduxiffe, 8c eos iis diuifîfle narra- tur . Hoc autem idem in Appiani grxca hiftoria eft , qui centum uiginti millia hominum a Sulla effe deduda prodidit. Qjiiasdedudiones M. Lepidus conful, Sullxinimi eus ,in concioneitaillufit , tefte Salluftio : Maximam mi¬ hi fiduciam, inquit, parit uidor exercitus, cui per tôt uulnera , & labores nihil prxter tyrannum quxfitum eft . egregia fcilicet mercede, cum relegati in paludes , 8c fil- uas contumeliam, atque inuidiam fuam, prxmia pênes paucos intelligerent . Quas tamen colonias , aut quam multas ille deduxerit , nihil eft memorixproditum . Ve¬ rifimile uero uidetur , ipfum , ut acerbifsimus erat hoftis inimicorum fuorum , pleraque oppida eorum , qui aduer fus-fe arma tulerant, aut pro inimicis fuis fteterant, effe acerrime perfecutum.Ex his autem Etruriam fere totam contra eum ueniffe accepimus, Senas, Clufium , Satur- niam, Arretium, Volaterras,Fxfulas. & ex Latio Prx- neftinos , Signinos, & Norbanos . ex Vmbris Sp'oletinos, Se Interamnates , exPelignis Sulmonenfes, ex Campa¬ nia Capuanos , 8c Nolanos , Samnitum magnam partem, qui Nolam tenebant , 8c ex Galîis Cifalpinis Fauentinos, éc Rauennates. Quod in hiftoriis Appiani, Plutarchi , Strabonis , & Flori perferiptum uidemus . Quaratione addudus audor inprimis bonus Salluftius in coniurario ne Catilinx fcripfit, Syllx dominatione Etruriam agros, & bona omnia amififfe. Qux uero oppida fufpicari pôffu mus, a Sulla effe deduda (neque enim tefte in agrariis Tullio omnes agros, quos publicauit, etiam afsignauit,) in Etruria funt, Fxfulx, Arretium, Cortona, & Vola- terrx. paesvlarvm ueftigia non dubia apparent in o- ratione tertia Ciceronis in Catilinam, cum ille inquit: Exiiscolonis ,quos Fxfulas Sulla deduxit» et alio loco: Hi funt homines ex iis colonis , quos Fxfulis Sulla confti tuit.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE. LIBER Itl.^ H9 tuit. Quin etiam de arreîinis facilis eft coniedura, ex eo , quod idem indefenfiône Murenx pofuit , Catilina circunfluentem colonorum Arretinorum 8c Fxfulano- rum exercitu alacrem inccdere . Quod fi Arretium colo¬ ni funt mifsi , profedo etiam crotonam, qux ab Arre tio non multum abeft. cuius colonix meminit Dionyfius libro primo . neque eam ante Sullx tempora effe deduda, apud quenquam feriptum legimus. De volaterkis traditum eft in epitoma odogefîma nona : Sylla Volater- ras , quod oppidum adhuc in armis erat , obfeffum in de¬ ditionem accepit. & in oratione pro domo: Sulla uidor rep.recuperata, comitiis centuriatis, ciuitatem Vola- terranis , cum etiam tum effent in armis , eripere non po¬ tuit. & in primo epiftolarum ad Atticum : Syllanorum ho minum poffefsiones confirmabani, Volaterranos, & Ar- retinos , quorum agrum Sylla publicarat, neque diui fe¬ rat , in fua poffefsione recinebam. et in tertio decimo epi ftolarum : Volaterrani Syllani temporis acerbitatem fub- terfugerunt. Age uero exeamuse Tufcis, & ueniamusin Latium, eccein manibus Praêneste, qua ciuitate nul la Sullx cauffx fuit infeftiof,nulli Sulla ipfe acerbior. obfî deri diu fe ab eo pafsi funt Prxneftini. Itaque Prxnefte ca pto,& G. Mario adolefcente, qui oppidum tenuerat,iam extindo , quinque ille millia Prxneftinorum , quod prodidit Valerius , extra monia municipii euoeatos, acerbif fima morte multauit . quattuor millia,& feptingentos di- rx proferiptionis edido iugulatos in tabulas publicas ret tulit . Agrum autem eorum diuifît, atque oppido, quan¬ tum augurari coniedura poffum , colonos afcripfît . De agro fîgnificat Cicero in agrariis, cum ait : Coement prx térea . nam fi dicent , per legem id non licere, ne per Cor neliam quidem licet. atuidemus agrum Prxneftinum a paucis pofsideri . De colonia loquitur idem in Catilina: Quidcum te Prxnefte K. ipfis Nouembris occupaturum nodurno impetu effe confideres , fenfifti ne illam colo¬ niam meo iuffu effe muniram ? Age uero , non ne de b o- villis etiam ex uerbis Frontini in libro de coloniis li¬ cet

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE cet aliquid opinari ? Bouillx, inquit, lege Snllatu eft cir cunduC-um. iter populo non debetur. agrum eius ex oc- cupatione milites tenuerunt in fortem . Nunc in Campa¬ niam tranfeamus . Ex iis NOLAaSamnitibusmagnoco natu iam inde ab Italico bello occupata , fummo tandem a Sulla labore recuperataSullanos & ipfa colonos acce¬ pit. Id quod non obfcure tradidit Frontinus, cum agrû Nolanum Sullx militibus fuiffe afsignatû fcripfit . Quod idem desvçssvLA iudicium faciendum eft, de qua idem ille ita feriptum reliquit : Suefsula oppidum muro dudu, lege Sullana deduda . iter popul o non debetur . ager eius ueteranis militibus Sullanis in iugeribus eft afsignatus . Pofsumus etiam in hune numerum referre pompeio s, quippe cum in oratione Sullana a Cicérone eius rei admo neamur . Difiunxit , inquit , P. Sulla Pompeianos a colo nis , ut hoc difsidio , ac difsenfîone fada oppidum in fua poteftate effet, & Pompeianos haberet, cum abhocilla colonia deduda fit, & cum commoda colonorum a fortu nis Pompeianorum populi R. fortuna diuiferit , ita carus utrifqueeft. Poftremo uero capvam etiam colonos a Sylla effe aferiptos duobus ,quodnotarim, in locis pro¬ dit Frontinus , uno cum ait , Capux agrum , antequam a Cxfare Capua deduceretur, lege Sullana fuiffe afsignatum; altero,cum inquit : Calatia oppidum muro dudum. iter populo debetur pedes x. Colonix CapuenG cum ter¬ ri torio fuo a Sulla Felice adiudicata olim ob hofticam pu gnam . Neque uero aliud quidquam uoluiflè Plinium pu¬ to ,cum fcripfîtlibrofexto:FalernusageraponteCam- paho Ixua petentibus urbanam coloniam Syllanam nu¬ per Capux contributam incipit . Accedit , quôd Cicero , cum in Rullumtribunumpl.conful loqueretur,qui legem de Capua colonia deducendapromulgarat, quam poftea Cxfar in confulatu pertulit , ita loquitur , ut eam ab aliis antea parum bonis ominibus dedudam oftendat. quo in loco Sullanam, credo, dedudionem fignificauit, fie enim dixit : Neque te P. Rulle omina illa Mi Bruti, atque aufpi cia a fîmili furore déterrent . nam & ipfe , qui deduxit , & qui

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIlÉRIlit. ' , _ 119 q'uimagiftratumCapua. ceperunt,& qui aliquam partent illius dedudiortis , honoris , muneris attigerunt , omnes acerbifsimasimpiorum ppnas pertulerunt . et poft de ea demre: Cum ueniffem Capuam coloniam dedudam, L. Confîdio , Sex, Saltio, quemadmodum ipfi loquebantur, prxtoribus . nam cum ceteris in coloniis duumuiri appel leutur , hifeprxtores appellari uolebant. Eft autem ue¬ rifimile , cum alia Sullx ada poft mortem eius refcinde^ rentur , hanc quoque dedudionem efle labefadatam. idq. cauffam Rullo attuliffe, ut in confulatu Ciceronisde eadem deducenda cogitaret. cuius legem a plèbe R.incrè dibilem confulis eloquentiam admirata effe repndiatam accepimus. Acde Sullanis quidem coloniis hadenus . nunc perfequamur Cxfarianas . quarum primam effe in¬ uenio cap va m, abeo in primo confulatu dedudam. nâ reliquas poft ciuilem uidoriam uidetur conftituiffe.Hoc ex Paterculi hiftoria aperte cognofeitur, in q na feribit , Cxfarem in confulatu legem tuliffe, ut ager Campanus plebei diuiderëtur, fuaforelegis Pompeio. atque ciuium circiter xx millia eo effe aferipta, &ius iis reftitutum poft annos circiter c li i , quàm bello Punico a Romanis Capua in prxfedurx formam erat redada. Quod idem eft etiam apud Ciceronem, Appianum, & Dionem . quan quam quo in hoc génère locupletiore utar tefte, qudm ip fomet Cxfare? Is autem ita feribit libro primo de bello ciuili: Capux primum fefe confirmant, & colligunt, de- ledumq. colonorum, qui lege Iulia Capuam dedudie- rant , habere inftituunt . Vnde illud eft apud Froatinum : Capua muro duda colonia . Iulia Félix iuffu imperatorïs Cxfaris a x xuiris eft deduda . iter populo debetur pedes centum . ager eius lege Sullana fuerat afsignatus . Nonef fe autem hanc militarem dedudam , fatis ex eo apparet , quôd plebi Romanx diuifus eft ager , ut priore libro dc- monftraui-, non emeritis militibus afsignatus . Poft au¬ tem idem-didaturam adeptus multas deduxit, & quidem omnes, ut arbitror, militares. quorum aliquot ex inti- mis antiquitatis penetralibus edudas,ut inliituimus, in- dicabimus.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours t . DE,ANTIQ_V0 IVRB dicabimus . Vna igitur c a s i- l i n v m . Hoc Ciceronis te¬ ftimonio cognouimus in Antonium ita loquentis : Dedu\ xifti coloniam Cafilinum, quod Cxfar ante deduxerat. omni aufpiciorum iure turbato Cafilinum coloniam de¬ duxifti , quo erat paucis ante annis deduda . Item : Con- fuluifti de Capua tu quidem, fed idem de Cafilino refpon diflem, poffes ne ubi colonia effet, eo coloniam nouarn deducere . negaui in- eam coloniam , qux effet aufpicato deduda, dum efletincolumis , coloniam nouam iure deduci, colonos nouos adfcribi poffe refcripfî. Neque uero Cafilini folum, fed calatiae quoque ueteranos Cxfa¬ rem conftituiffe intelligo , dum Paterculi, & Ciceronis uerba confidero. quorum ille ita feribit libro pofteriore : Odauius primum a Calatia, mox a Cafilino ueteranos exciuit paternos, hic uero libro extremo epiftolarum ad Atticum hoc pado : Odauius ueteranos, qui Cafilini, ôç Calatixfunt, perduxitad fuam fententiam. nec mirum quingenos denarios dat . cogitât reliquas colonias obire.Qux funt prxterea colonixreliqux? difficile eft foire, fufp.cariprocliue. una eft, credo, mintvrnae , de qua hoc extat apud Frontinum : Minturnx muro duda colo¬ nia deduda a C. Cxfare . iter populo non debetur . altéra ancon, cuius meminit libro quintode belliâ ciuilibus Appianus , cum ait , legiones duas , qux Anconem erant ,dedudx,cum effent Cxfari Odauiano patrix , Antonio affuiffe. prxterea uero lanvvivm, & vvltvrnvm colonos a Cxfare fuiffe aferiptos a Frontino accepimus . uerba eius hxc funt: Lanuuium muro dudum. colonia. deduda a D. Iuliô. Item: Vulturnum muro duda colo¬ nia. iuffu imperatorïs Cxfaris eft deduda. iter populo debetur pedes xx. ager eius in nominibus uillarum,& poffefsionum eft afsignatus. Quin etiam de volât er- r ani s libet aliquid fufpicari . çum agrum Volaterranû ab eo diuidi iuffum fîgnificet in epiftolis ad Q^. Valerium Cicero. itemq. de veiis, & capena, cum ita idem feri batad Pxtum de agris , & municipiis, qux a Cxfare diui-

~~-debantur: Veientem agrum, &Capenatemmetiuntur« .~~

~~» &~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER XII. III & in libro Frontini ita fit : Veii colonia . ager eius militi¬ bus eft afsignatus ex lege Iulia. poftea deficientibushis ad urbanam ciuitatem adfociandos cenfuerat diuus Au¬ guftus . Poftremo uero opinari non ni hil de iis etiam co¬ loniis poffumus, qux Iuhx nomen tulerunt, ut de fan o, qux Iulia Faneftris, svtrio, qux Iulia Sutrina, his- pello, qux Iulia Hifpella, derthona, qux Iulia Der thona ueterum teftimonio lapidum funt appellatx . ut quemadmodum Cxfar Capuam , quam Iuliam Felicem a fe appellauit , deduxit , fie reliquas etiam , qux Iulio no¬ mine funt affedx , ab eodem effe dedudas putemus . Hx funt Cxfaris ueteranorum colonix, quibus peragratis M. Antonium confulem ftipatum armis ad fenatum rettuliffe de adis Cxfaris in fecunda aduerfus Antonium Ci cero dixit. Deinceps fequuntur Antonianx. Has Cxfare interfedo a M.Antonio confule dedudas effe, non eft du bium .Veftigia enim huius dodrinx perfpicua extant in libris Philippicis Ciceronis , in quibus ita de casuino difputat aduerfus M. Antonium : Cafilinum coloniam dc duxifti , quo erat paucis ante annis deduda , ut uexillum tôlières , & aratrum circumduceres. cuius quidem uome re portam Capux pêne perftrinxifti, ut florentis colonia: territoriû minueretur.et alio loco: Addit Antonius,quos ipfe cum Dolabella dederit agros, teneant ii, quibus dati funt. hiceftCampanus ager, &Leontinus,quxduoma iores noftri annonxperfugiaducebant. Hue accedit te¬ ftis locupletifsimus Plutarchus, qui in uita Antonii nos admonetdePifauro inquiens: Prodigiumante prdlium Adiacum extitit. quôd Pifaurum oppidum non longe ab Hadria, quô Antonius colonos afcripferat, tetrxhiatu labefadatum eft . Nam quid illa trita commémoré , qua: Cicero contra M. & L. Antonios fratres incenfo fxpe ani mo dixit: Omnem Italiam L.Antonio diuidendam dedit. Item: Hicpecuniasnoftrasxftimabat,pofsefsionesno- tabat,&urbanas, &rufticas. diuidebat agros quibus, & quos uolebat. tantum quifque habebat poffeffor, quan tum reliquerat diuifor Antonius . Item : Nucula, & Len- HH to

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O IVRE todiuifores Italix ea lege, quam fenatus per uim latam iudicauit . et illa : Multi fuerunt mul tis in legionibus per tôt annos. his quoque diuifît Semurium. campus Mar- tius reftabat . fed hxc agrorû afsignatio paullo ante Qui rites L. Cxfaris fententia diflbluta eft .huic enim affenfî feptemuirum ada fuftulimus . Quo ex fonte querelx illx iam notx manarunt M. Antonii , eum ad fenatu fcripfit : Veteranorum colonias dedudas lege, & fenatufconfulto fuftuliftis. cui refpondit in fenatu. Cicero: Nos fuftuli¬ mus, an contra lege comitiis centuriatis lata fanxîmus? uide ne tu ueteranos, qui erant perditi , perdideris, in eumq. locum deduxeris, ex quo ipfî iam fentiunt, fe nun¬ quam exituros. Relinquamus Antonianas, & ad triumuiraîes pergamus. Triumuirales appello , qux triumuirum reip . decreto funt dedudx . nam conftituiffe eos colonias, qux non Io¬ quuntur hiftorix ? Quas tamen illi potisfimum conftituerint, quoniam res eft, qux non ita omnibus patet, ineo nobis uidetur efle diligenter elaborandum. Illud autem inter antiquifsimos rerum Romanarum audores côftat, negotium C. Cxfari Odauiano ab Antonio, & Lepido coliegis effe datum , ut in coloniis milites emeritoscol- locaret , quorum opéra Brutum , Cafsiumq. deuicerant. unde illa extiterunt, qux funt apud Suetonium: Partitis poft uidoriam officiis , cum Antonius orientem ordinan dum , Odauius ueteranos in Italiam reducendos, 8c mu- uicipalibus agris collcandos recepiffet, neque ueteranorum , neque poffefforum tenuit gratiam , alteris pelli fe , alteris non pro fpe merito rum tradari querétibus . Cum autem Appianus xvni colonias tum décrétas effe pro- diderit,ac feptem tantum nominarit, capvam, rhe- givm, venvsiam, beneventvm,ariminvm,nv- ceriam, &hipponem , reliquas ex Frontini libro nô incommode uidemur poffe colligere, Arretium,Aquinû, Falifcam , Florentiam , Fdaturas , Formias , Telefiam, Tuder, Venafrum, Volaterras, & Vlubras. de quibus ui deo fîc feriptum effe :arretivm muro ducta lege triû- uirali .

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. 121 uirali . iterpopulo non debetur.agcr eius militibus eft af fignatus. aq_vinvm muro ducta colonia. lege triumui rali deducta. iter populo debetur p. l x x x. ager eius pe- remnis militibus eft afsignatus . Colonia Iunonia, qux appellatur v a l i s c a a triumuiris eft afsignata. et modus iugerationis eft datus, in qua limites intercifîiii funt dire di lege agraria, C. Cxfaris aufpiciis, & M.Antonii, & M.Lepidi pont. max. colonia florentia deduda, a triumuiris afsignata lege Iulia . centurix Cxfarianx in iu géra per -cardines , & decumanos , termini rotundipeda- les, & diftant a fe pedes iicccc. Colonia foïdetv- rae ea lege, qua ager Florentinus in centuriis fingulis iugera ce. termini lapidei, alii fextantes, aliimolares . F o r m i a s oppidû triumuiri fîne colonis deduxerfit . iter populo non debetur. ager eius in abfoluto recedit. pro parte in lacineis eft afsignatus, finitur terminis fîliceis, & Tiburtinis . telesia muro duda colonia , a triumui ris deduda. iter populo debetur p. xxx. ager eius limi¬ tibus Augufteis in nominibus eft afsignatus . t v d e r fi- da colonia ea lege, qua& ager Florentinus in centuriis fingulis iugera ce. termini lapidei, alii faxei, aliimola¬ res. venafrvm oppidum triumuiri deduxerunt fîne colonis .iter populo debetur pedes xx, ager eius in laci¬ neis limitibus intercifiuis eft afsignatus, fed fumma mon tium iure templi dex ab Augufto funt conceffa . vo la¬ te rrae colonia lege triumuiralieftafsignata in centurias fîngulas iugera cc.decumanis xardinibus eft afsigna ta, quam etiam ueterani in portionibus diuifam pro par¬ te habuerunt. in quos limites cepit interualla pedum c d. de quibus centuriis unufquifque miles accepit iugera xxv, & lxxxv. vlvbrae oppidum a triumuiris erat deductum, poftea a Drufo Cxfare extindum. ager eius in nominibus eft afsignatus.Iter populo non debetur.Hx funt xviii colonix, quas a triûuiris décrétas , abOda- uio dedudas libet fufpicari . alias quxrent alii, quibus ul tra prxfcriptam triumuirum 1 egem tota fere ab Odauio occupata effe Italia dicitur. fiquidem in eadem Appiani J H H 2 hiftoria

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DR A N T I Q_V O IVRE hiftoria feriptum eft , obiedum effe ab Antonio Cxfari Odauiano, quôd cum xvin oppida ueteranisafsignare debuiffet, totam fere Italiam diuififfet, & cum xxviiî legiones eô deducere debuiffet, xxxiiii deduxiffet. quod ne Dio quidem difsimulauit. Poftremo colonias etiamaliasduodetrigintaabOdauio poft uidum ad A- dium Antonium , & prxclara uidoria pacem & urbi , & orbi terrarum partam, tum cum iam Auguftus diceretur, inuenio apud Suetonium his uerbis feriptum: Ad hûc mo dum urbe , urbanisq. rébus adminiftratis Italiam duodetriginta coloniarum numéro a fe dedudarum fréquenta uit, & ut Romam fuffragia mitterent de magiftratibus ur bicis , ftatuit . et apud Dionem ita libro l i : Cxfar Ro¬ mam reuerfusad remp. conftituendam,militibus aliis pe cuniasdiftribuit, iis uero, qui fub fe perpetuo ftipendia fecerant , agros etiam afsignauit . populis enim, qui cum Antonio fenferant, deletis, & oppida, & agros eorum militibus condonauit . et apud Higinum : D. Auguftus in afsignata orbi terrarum pace , exercitus , qui fub Anto¬ nio , aut Lepido militauerant , pariter 8c fuarum legionû milites colonos fecit , alios in Italia , alios inprouinciis . quibufdam deletis hoftium ciuitatibus, nouas urbes con ftituit, quofdam in ueteribus oppidis deduxit, & colo¬ nos nominauit . illas quoque urbes , qux dedudx a regi¬ bus, aut dictatoribus fuerant, quas bellorum ciuilium interuentus exhauferat,dato iterum colonixnomine,nu mero ciuium ampliauit , quafdam & finibus. & apud Flac cum : Illarum urbium maxima finium pars data eft colo¬ niis , qux in remotiora loca , & longe a mari pofitx uide- bantur, ut numerus ciuium, quem multiplicare diuus Auguftus conabatur, haberet fpatia, in qux fubfîftere poffet. Qux autem hx colonix xxviiî fuerint, parum explicata memoria eft. ex his enim tantû xii apudFron tinum inueni, Soram, Teanum Sidicinum , Puteolos , A- cerras , Aletrium, Atellam, Caudium , Beneuentum, Cu mas , Grauifcas ,Nuceriam , alias apud alios, Auguftam Taurinorum , Bouianum , Capuam »& Ariminum . Fron tini

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I T A L I AE L I B E R I I I. IIJ tini hxc uerba funt: sora muro ducta colonia, dedu¬ da iuffu Cxfaris Augufti. iter populo debetur pedû xv. ager eius limitibus Augufteis ueteranis eft afsignatus. t e a n v m , quod eft & Sidicinum, colonia deduda a Cxfa re Augufto. iter populo debetur p. lxxxv. aget eius li¬ mitibus metricis omnibus eft afsignatus. pvteoli co lonia Augufta. Auguftus deduxit. Iter uno Iatere populo debetur p. xxx. ager eius in iugeribus ueteranis, & tri¬ bunis legionariis eft afsignatus. acerrae muro ducta colonia. D. Auguftus deduciiufsit. iter populo debetur p. l x x x. ager eius in iugeribus eft afsignatus. ale- trivm muro duda colonia. Auguftus deduxit. iterpo pulo non debetur. ager eius per centurias, & ftrigas eft afsignatus. attella muro duda colonia, deductaab Augufto . iter populo debetur p. c x x i . ager eius in iuge¬ ribus eft afsignatus. cavdivm muro ductum. iter popu lo debetur p. l. a Cxfare Augufto colonix Beneuentanx cum territorio fuo eft adiudicata. ager eius ueteranis fue rat afsignatus . poftea menfuratus , limitibus eft cenfitus. cvmae muro ducta colonia, ab Augufto deducta . iter populo debeturpedes lxxx. ager eius in iugeribus uete ranis pro merito eft afsignatus iuffu Claudi Cxfaris. g r a v i s c a e colonia ab Augufto deduci iuffa eft . n v c e r i a muro ducta colonia , deductaiuffu imperatorïs Augufti . iterpopulo debeturpedes lx. ager eius limitibus Iulia- nis lege Auguftana militibus eft afsignatus . Hxc ex Fron fino. avgvstam porro tavrinorvm ,&capvam ab Augufto deductas fîgnificat Plinius . nam Augufta ab eo colonia nominatur, nomen autem Auguftx , a quo ip¬ fa deducta fît , indicat . libro autem decimo octauo , ca¬ pite undecimo de Capua ita feribit: Extat diui Augufti decretum , quo annua uicena millia Neapolitanis nume- rariiufsita fifeo fuo , coloniam deducens Capuam. De b ovi an o fufpicari libet, quiaaPlinio Bouianum unde- cumanorum uocatur , quôd eô undecumanx legionis mi lites fint afcripti . De a r i m i n o admonet lapis ita in- feriptus. patrono col. avg. arimin. Acde militaribus quidem coloniis hxc accepimus .

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours B É A N T ï 0__V O IVRE De Iftria ad Italiam adiun&a. _ Cap. v. N v n c , quoniam plerique eorum , qui de Italix fitu , re- gionibusq.fcripferunt, Italiam non Carnis, fed Iftris, nec Tergefte oppido , fed Pola , nec Formione amne, fed Arfîa circumfcribunt , ut eorum, quibus hxc res aliquem iniicere dubitationis fcrupulum pofsit, quxftioni occur- ram , placet , quemadmodum Italix a me definitx iftria fit adiunda , atque a Formione ad Arfiam propagata , o- ftendere . ita tamen, fi paucis ante, quid de Iftrorum bel¬ lis inuenerim , expofuero . Iftris arma primum illata funt anno dxxxii a P. Scipione, M. Minucio confulibus. cauffam bello attulerunt naues Romanorum ab eis ca- ptse , ac direptx . Quibus partim ui , partim uoluntate ad deditionem addudis, facile fuit, ut fequentes confules C. Lutatius , & L. Veturius fine pugna ufque ad alpes pe- netrarent.quodin Eutropii, & Zonarx commentariis inuenitur. Inde ufque ad annum dlxx quietx in Iftria res fuerunt . tum uero M. Marcellus conful Galîis tranfal pinis , qui oppidum in agro Aquileienfî condiderant , ex prouincia pulfis, bellum Iftricum moliri ccepit, litteris ante ad fenatum mifsis , ut fîbi in Iftriam traducere legiô nes liceret. neque ita multo poft Romam comitiorurfi cauffa eft reuocatus. Hune autem intellexiffe Plinium puto , cum fcripfit ita : Ab Aquileia ad xn lapidem dele tum oppidû etiam inuito fenatu a M. Claudio Marcello , L. Pifo audor eft . Poft biennium L. Duronio prxtori A- puliam decretam , 8c Iftros âdiedos pergit Liuius , quôd Tarentini, Brundifiniq. nunciabant, maritimos agros ïn- feftos tranfmarinarum nauium latrociniis efle . Inde an¬ no d l x x v, A. Manlius conful decreto Iftrico bello pro¬ fedus ab Aquileia caftra ad lacum Timaui pofuit . immi¬ ne, mari is lacus . 8c collatis fîgnis male,caftris prxfertim amifsis , pugnauit . poft recuperata pugna Iftrorum ad o- do millia excidit. Poftero anno C.Claudius conful Iftria eft

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE LIBER III. II4 eft fprtitu'. ; qui antequam ad bellum ueniret , M. Iunius, & A. Manlius , qui priore anno_confules fuerant, cum A- quileix libernaffent , principio ueris in fines Iftrorû exer citu indudo quattuor millia eorum in acie cxciderunt, eosque ad pacem petendam datis obfidibus coegerunt. cumq. Nefadium oppidum , quo fe principes Iftrorum , ®ulusipfe Aepuloreceperat, fumma ui oppugnarét, eô Claudius conful exercitum adduxit^ atque oppidum cepit, rex, ne in, manus hoftium perucniret, fibi necem confciuit.duo deinde oppida Mutila,& Faueriaui capta, & deleta , Iftria tota trium oppidorum excidio, & morte régis pacata eft.omnesq. undiquepopuli obfidibus datis in ditionem uenerunt . An uero hoc bello , an eo potius , quod poft anno dcxxv aC. Sempronio Tuditano con¬ fule geftum eft , Iftria prouincia fada fit , parum mihi cô ftat. De Tuditano uero, quem Plinius Iftros domuiffe prodidit _ ita in Liuianorum epitomis feriptum eft: Sem¬ pronius conful contra Iapudas primo maie rem gefsit, moxuidoriacladem acceptamemédauit uirtutê D.Bru ti.quem eundem cum Illyriis rem gefsiffe apud Appia- num,de,Iapudjbus triumphaffe , in tabulis Capitolinis inuenio . Iapudes autem in alpibus a tergo Iftrorum fue¬ runt . Hune igitur in modum Ifînain poteftatem redada tamdiucum Illyrico prouinciafuit coniunda, dum ab imp. Augufto Italix eft attributa . Hoc autem Melx, Pli- nii, & Strabonisprxclaralitterarum monumenta docét. Mêla enim in deferibendis Italix partibus Carnorum tâ¬ tum, & ultimi eorum oppidiTergeftis memini t,in Ulyri- ci autem, Iftrix . Plinius ita loquitur, ut Formionem pri¬ mis temporibus Italix finem efîe fîgnificet,nouifsimis au tem Arfiam . fie enim ait : Vitra Tergefte fèx millia paffu¬ um Formio amnis, antiquus audx Italix terminus,nunc uero Iftrix . et poft : Oppida Iftrix ciuium R. Aegida, Pa- rentium, colonia Pola, qux nunc Pietas Iulia, abeft a Ter gefte centum millia paffus . mox oppidum Nefadium, et nunc finis Italix fluuius Arfîa . Strabo autem, qui Augu¬ fti fuit xqualis, Iftriam Italia comprehenfam ab Augufto uide-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_V O I V R B uidetur innuere, cum ait, Italiam ufque ad Polamlftri- cum oppidum, qui nunc funt principes, produxerunt. Cuius rei omnem plane , ut uideo, fuftulit dubitationem Plinius , qui cû Italiam ab Augufto in regiones undecim diftributam prodat, in décima Venetos & Carnos cum Iftris, ut iam ab Augufto Italix attributis, enumerat.

~~De alpibus , ac ftdere , itireq. gentium alpinarum. Cap. v i.~~

S a t i s fadum officio, & muneri meo putarem , fi hoc lo¬ co inftitutam difputationem deponerem. fufcepienim ueterem Italiam illuftrandam , qux non alpibus , fed in¬ tra alpes includitur. quod me hadenus pro opibus effe- ciffe,nemo adeo alienx induftrix inuidus erit, qui non facile fateatur . fed me & antiquitatis ftudium , & fufcepti muneris amor Iongius aliquanto etiam prouehit,ut de populis alpinis aliquid dicam, qui fi non omnino Itali fuerunt , at certe aïiquo modo Italiam attigerunt . Sunt ergo mihi primum alpes omnes, qux tuentur Italiam, defcribendx , & populi earum notandi, deinde quando uidi, quo fˆdere donati , quo iure affedi fuerint , expo- nendum , Inuenio in cômentariis rerum Italicarum Sem- pronianis, alpes très in partes fuiffe diuifas , unam a Ni- cxa ad Penninum , eamq. a Liguribus effe infeffam , alte¬ ram a Pennino ad Ocram montem , tertiam Taurifanam ufque in Iftriam . Narrât etiâ ex Polybii audoritate Stra¬ bo, per alpes in Italiam uias fuiffe quattuor, unam per Li gures proxime mare Tyrrhenum, alteram per Taurinos, qua ufus fit Annibal , tertiam per Salaffos , quartam per Rhxtos. Porro autem alpium multx fuerunt partes, fi multa earum, qux in ueteribus funt monumentis , nomi-, naintuemur .nam maritimx in primis , Cottix,Graix Rhxticx, &Carnicx alpes commemorantur. Maritimx fiue a Nicxa, fiue, ut ait Polybius , a Mafsilia ufque ad ua da Sabatia peruaferunt , audore Strabone, exq. a Liguri bus maxime Intemeliis , & Ingaunis funt habitatx , unde oppida

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE. LIBER III. 115 oppida eorum nomen inuenerunt, Albium Intemelium, & Albium Ingaunum , Albia , ut inquit Strabo , quafi Al- pia dida . Eafdem autem a Comatis Liguribus cultas au¬ dor eft Dio lib. l i i i i . unde illud eft Plinii : Capillator u Ligurum plura effe gênera ad confinium Liguftici maris. Supra hos uero in alpibus, ut opinor, fuerunt Ligures Va gienni , qui funt ad fontes Padi , tefte Plinio , qui e mon¬ te Vefulomanat. et horum autem meminit quoque Sili¬ us, cum dixit: Et pernix Ligus, 6. duri per faxa V'agenni. Inde funt Taurini Ligures, de quibus ita feriptum in Stra bonis commentariis eft: Meduli imminent maxime Ifa- ri, & Rhodano confluentibus . ex altéra uero parte , qux fpedat Italiam, & Taurini habitant, gens Liguftica, & a- lii Ligures, horum uero ager eft, qui dicitur Ideonni, & Cottii . Per hos autempopulos Taurinorum alter fuit ex Gallia in Italiam tranfitus , quo , ut dixi , ufus eft Anni-> bal, quem ex Alpibus in Taurinps degreffum Polybius, & Liuius litteris prodiderunt. Ex uerbis autem Strabo- nis perfpicuum eft, alpes Cottias Taurinis populis effe fi¬ nit-mas, quod idem confirmare uidetur Plinius, cum ait : Cottiaux ciuitates , Caturiges , & ex Caturigibus orti Vagienni Ligures . Ammianus quidem Marcellinus Cot¬ tias alpes a Segufio initium ducere fcripfît. Segufionem autem oppidum non longe a Taurinis collocat Plinius» cum ita pergit : Oppida Vibiforum , Segufio , colonix ab alpium radicibus Augufta Taurinorum , inde nauigabili Pado . Poft Taurinos , inquit Strabo , & Padum funt Sa- lafsi. fuper quos in uerticibus funt Ceutro nes, Caturi- ges,& Varagri, & Nantîmes, 8c lacus Lemanus , per que fertur Rhodanus, & fons fluuii. non longe uero ab his funt fontes Rheni, & mons Adula , ex quo effluit Rhenus ad feptentrionem , __ ex altéra parte Abdua , qui iuLariû lacum influit , qui eft ad Comum . in Alpibus autem Me- dulorum duo fontes funt, ex quorum altero Druentia a- mnis inRhodanumprxcipitat,ex altero Durias perSa- \affos in Padum . Salaffos antem opinor tenuiffe Graias , qux didx funt, alpes, fiquidem inquit Plinius, Augu- II ftam

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I Q_ V O î V R B * ftam prxtoriam Salafforum iuxta geminas alpium fauces Graias , atque Pennjnas fuiffe . Strabo autem Salafforum regionem magnam ait fuiffe in profunda ualle , locum un dique cingentibus montibus. iis autem, qui ex Italia tra- iicere in Galliam ulteriorem uelint , per hanc uallem uiâ effe Lugdunum . hanc deinde in duas partes fcindi . qua¬ rum alteram accliuem,per Penninum ducere, iumentis inuiamper fummas alpes, alteram uero per Ceutrones pîauftriscommodiorem. Quibus ex rébus fatis inteiligi poffe opinor, Salaffos a Duria flumine ad Abduam perueniffe . Supra Comum autem ad alpium radicem , ut in¬ quit Strabo. ab una parte funt Rhxti orientem uerfus, & Vennones , ab altéra uero Lepontii, & Tridentini, & Sto ni, & alii modici populi Italiam obtinentes. et alio loco, Rhxti, inquit , ad Italiam fpedant fupra Comum, & Ve¬ ronam. ipfî uero ufque adloca, per qux Rhenus fertur, porriguntur . huius uero gentis funt etiam Lepontii , & Camuni . Vindelici uero, & Norici exteriorem montium erepidinemtenent.Rhxtorum ferocifsimiRucantii, & Cotuantii. De quibus omnibus ita etiam Plinius : Rhxti, & Vindelici omnes in multas ciuitates diuifi. uerfo dein¬ de in Italiam pedore Alpium Latini iuris Euganex gen¬ tes. ex iis Triumpilini uenalis cum agris fuis pop'Uus, de¬ in Camuni, compluresq. fîmiles . Lepontios Taurifcx gé tis Cato arbitratur. ceteri Lepontios relidos excomi- tatu Herculis ex interpretatione Grxci nominis credût. eiufdem & Graios fuiffe pofitos in tranfitu, Graiarum Al pium incolas, prxftantesq. génère Euganeos. caput eo¬ rum Stonos. Rhxtorum Vennones, Sarunetesq. ortus Rheni amnis accolunt . Lepontiorum, qui Viberi uocan- tur, fontem Rhodani , eodem alpium tradu . Addo hoc, etiam Rhxticas alpes a ualle Volturrena,cuius Cato me¬ minit, exordium ducere, ac per eam in Larium lacum Abduam amnem deferri . Extremx funt Carnicx alpes , quas deinceps his uerbis complexus eft Strabo : Poft Rhxtos, & eorum populos , qui Adriatico finui , & agro Aquileienfi proximi funt , non nulli ex Noricis , & Car¬ ni

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE L I B ï R II I. Il6 ' ni iùfîdent . exNoricis autem funt etiam Taurifcî. In¬ de Iapudes ab utraque montium parte incolunt, eorum oppida Metulum , Arupenum , Monettium , Vendum . Ocra uero humillima pars eft alpium, qua cum Carnis iunguntur, & per quam onera ex Aquileia in Pampor- tumplauftrisdeferuntur. Nec longe aliter Plinius , qui inquit: Incols alpium a Pola ad Tergeftis regionem Se- cuffes , Subocrini , Attali , Menocaleni , iuxtaq. Carnos quondam Taurifci appellati, nuncNorici. Atquehxc quidem de alpium Italicarum defcriptione ac fitu hade¬ nus . nunc quo fgdere hi populi in amicitiam fint rece¬ pti , aperiamus .Iam igitur Gallia citerior omnis, & ma¬ xima Ligurum pars erat pacata,& legibus, acprxtoriR. obediebat, cum alpinx adhuc gentes a bello erant inta- dx . Quod fignificauit Polybius , cum dixit, Gallos Padi accolas breui a Romanis fpoliatos agris effe prxter eos , qui fub alpibus habitarent . Bellum autem hoc crebrx eo rum in prouinciam R. excurfîones excitarunt . Primus , quantum ego compererim, alpinis Galîis arma intulit M. Claudius Marcellus,anno d l x xx v i i .a quo Alpinos Gai los fubados in epitomis Liuianis feriptum inuenio. Repe rio etiam , L. Craffum confulem anno d c l vi i i in cite- ,riore Gallia cum alpinis populis decertaffe , feriptum au ttem eft hoc in Rhetoricis apud Ciceronem: L.Craffus cô fui, inquit, quofdam in citeriore Gallia nullo illuftri, ne- .que certo duce, neque eo nomine, neque eo numéro prx .ditos , ut digni effent, quihoftespopuli Ro.dicerentur, quôd tamen excurfionibus , & latrociniis infeflam pro¬ uinciam redderent, confecutus eft , & confecit. Gefsit etiam cum iis bellum Cy- Metellus Celer prxtor Gallix ci fterioris,Miireiia,3. Silano côfulibus, anno dc xci. quod extat iu epiftola eius ad Ciceronem . Idem fecit poft eum D- Brutus, cum prouinciam Galliam obtineret . quod ex eius epiftola ad Ciceronem cognofeitur, in qua ita feri¬ bit : Progreffus fum ad Inalpinos cum exerdtu-nomen ca ptans imperatorium. rem autem & ipfum ibi benegefsif- 'afapparet ex triumpho^uefii fei, ut.ip.quit Cicero inphi II i lippicis,

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ' ' fi fi A _4 T I Q_ V O1 I V R*E lippicis,fëiiat-iS decreuefate prouincia decederiti '. fêd quinam potifsimùm hi hoftes' in alpibus , cum plurimi ef¬ fe pofsint , extiterint , pro certo propoiiere non aufim. De quibus autem comperti aliquid habemus,hi fere funt. MaritimxalpesaCapillatis Liguribus cultx M. Craffo, Cn. Cornelio cos. ann. dcc xxxix imp, Augufti aufpiciis in feruitutem funt redadx , tefte Dione , cum eo uf¬ que liberxfuiffent. De iure autem , & conditione earum fub Augufto ita fentit Strabo , utfcribat, ex Liguribus, qui inter Varum , 8c Genuan. funt, maritimos eofdem cû Italicis effe, ad montanos prxfedum quendam ex eque- ftri ordine miffum . at uero anno d c c c xv, Nero imp. na tiones alpium maritimarum ad ius Latii redegit,quod uo luit,credo, Plinius,cum Capillatorum Ligurum multa ge nera Latio donata fcripfit . Cum autem alpinas gentes o- mnes aufpiciis Augufti domitas acceperimus,Vagiennos etiam, & Taurinos Ligures ab eO in ditioné addudos pof fumus fufpicari, prxfertimueroeûis utriufqueuidorix monumenta reliquerit, Auguftam Vagiennorû, & Augu- ftam Taurinorum , quarum Plinius meminit . qui ide Va- giennos , & Catnriges Latio donatos prodiditr Cottias alpes Cottio régi fuô obedîentes Auguftus nonattigit.' ilndicat hoc Marcellinus, cum ait : Cottias alpes Cottius perdomiris Galliis folus in anguftiis latens , inuiaq. loco rum afperitate Confifus , lenito tandem timoré in amici¬ tiam Odauiani principis receptus , molibus magnis ex- .truxit ad uicem memorabilis muneris compendiarias, & uiantibus oportunas médias inter alias alpes uetuftas .- Vnde merito dixitPlinius, cum de trophxo Augufti de gentibus Alpinis eredo loquererur , Nô effe additas Cot tianas ciuitates xii, qux non fuerunt hoftiles, fed item attributas municipiis lege Pompeia. Suetonius autem au dor eft, Cottias alpes defundo Cottio poft ab imp. Ne¬ rone ih prouincix formam effe redadas. Quod aute proditum memorix eft,Cn.Pompeium,cum in Sertoriû iret, alpes alio itinere, quàm Annibal,traieciffe,& bellum in al pibus inter Padi, ScRhodani fontes gefsiffe, quod & in : i .. epi-

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ÎTAIIAI L I B E R * II I. ll"J ' "epiftola Pompeii eft apud Salluftiun.,' & apud Appiamim~~

* libro primo, profedo inrelligendû, non cuui aliis, quam cum his populis ab eo decertatum effe . Aduerfus Salaf- fos primus , ut opinor , exercitum adduxit Ap. Claudius Pulcher conful anno d c x.Hunc narrât Orofius , cum ui-

~~. dus x millia peditum amififfet , reparata pugna quinque millia hoftium cxcidiffe.Vndean.Dc xxx î n, Mario vl, & Flacco cos. Eporidiam coloniam dedudam ad cohi-~~

~~, bendas Salafforum hoftium incurfîones fcripfit Strabo , a ; quo eodem reliqua,qux ad Salafforum bella pertinent,co gnouimus. Salaflbrû, inquit ille, magna regio eftinpro-~~

, funda ualle , cum undique cingant locum montes . habet autem aurifodinas , quas obtinebant Salafsi , tum cû res eorum florebant,ut & eorum quoque locorum aditum te nebant . qux cauffa bella inter eos etiarrt fxpe accendit . Rerum autem potitis Romanis & aurificium, 8c agrû ami .ferunt . montium auté iuga tenentes, aquam publicanis , qui aurificium exercèrent, uenundabant, 8c cum iis fxpe lucri cupiditate contendebant . ut nunquâ Romanis prx toribus, qui eô mitterentur, cauffx belli deefsent. poftre mo partim bellis attriti, partim conciliati opes tamen magnas habebant, & multa damna latrociniis inferebant iis, qui per fuos montes iter facerent. quippe a quibus D. Brutus Mutinafugiens data uiritim drachma fefe rede- merit . Meffalla etiam cum prope illos hibernaret, merce dem lignorum perfoluit,qux partim ad naues, partim ad haftas conficiendas rapuerat . poftremo Cxfar Auguftus eos funditus fuftulit, 8c uniuer fos fub corona uendidit in Eporediam coloniam tranflatos . ibi autem breui refifte- repotuerunt. donec gens ipfa extinda eft. Atiorûigitur capitum fex & triginta millia cenfa funt , qui xtate mili¬ tari efsent, odo millia. omnes auté Terentius Varro pr_e tor fub hafta uendidit. tribus autem millibus Romanorû dedudis Auguftus oppidum Auguftamconftituit,quo in loco Varro caftra prxtoria habuerat. & nunc fiuitima re¬ gio ufque ad fumma monrium iuga pacata eft . Hxc Stra¬ bo . qux eadem a^Dione libro xl i x uideo confirmari,eu feri-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours M A.NTIQ.V9 IVRt , fcrib' , Salaffos, aliosq. qui cumSalafsis res nouas molie banti ', a Mefsalla , & Varrone efse deuidos. a Varrone autem eorum opes ita accifas,ut certam pecunix fummâ dare coegerit, & qui militarem xtatem haberent, uendi- derit ; cum eo ,ut nemo intra uiginti annos liberaretur,& opimum eorum agrum diuiferit,8_ Auguftamprxtoriam illis condiderit . Sequuntur Rhxti . & hos etiam cum Le- pontiis, & ceteris finitimis populis ab Augufto perdomi tos apud Strabonem inuenio. in eius enim commentariis ita feriptum eft : Supra Comum ad alpium crepidiné funt Rhxti, & Vennones, alia ex parte Lepontii,& Tridentini, &Stoni, & alii multi parui populi Italiam tenentes , qui prioribus temporibus latrocinia exercebant, & inopia la borabant. nunc uero alii deleti funt,alii uero omnino ma fuefadi,ut cum antea tranfîtus per eorum montes pauci, & difficiles effent, nunc ex multis lods, & tuti ab iis fint, & faciles . quorum caufsa una eft euftodia . addidit enim Cxfar Auguftus,ad tollendos latrones, uiarum euftodes, quantum potuit.non enim ubique naturx uim afferre per petras, & rupes prxcipites potuit, quarum alix ui* immi lient, alix uero decidunt. Ex his autem Camunii, & Ve- nii P. Silio duce uidi funt,tefte libro lui i 'Dione, atque inde etiam reliqui. Nâ cum fequenti, ut ille ait , anno M. Libone, Calpurnio Pifone cos. Rhxti , qui inter Noricû, & Galliam ad alpes Italix Tridentinas incolunt, Galliam fibi finitimamincurfarent,atque ex Italia prxdas agerétj & Romanis fociisq. per agrum fuum euntibus detrimenta inferrent , mares autem necarent non folum, qui appa rerent, fed etiam qui in uentribus effent, ea cauffa Augu¬ ftus primum in eos Drufum mifit,qui,hoftibu s in monti¬ bus Tridentinis primo impetu fufis,imperatoria orname ta obtinuit.poftea uero quàm ex Italia pulfi in Galliam ir ruperunt, Tiberium mifit. qui cum ex multis partibus ambo in eorum agrum infeftis fîgnis impetum feciffent,& ipfî, & legati fui eum illis terrorem ineufferunt, ut difsipa tos fînguîos facile deleuerint,reliquos uero rébus fuis dif fidentes in poteftatem redegerint . Noricos inde , qui cû Pannoniis

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ITALIAE L I B E R I f 1/ Il8 Pannoniis in Iftriam inuaferant, P. Silius idem , în ferui¬ tutem adduxit . ut ait Dio . Nam Strabo Noricos , in qui¬ bus & Taurifci funt incurfantes una xftate a Tiberio , & Drufo frâtribus reprefsos narrât . Extremi funt Iapudes/ Et hos uirorum robore prxftantes , cum populationibus effent infefti , tandem omnino a Cxfare debellatos, idem tradit. Quod idem apud Dionem etiam in hanc fententia fcriptû effe inuenio : Cxfar in Iapudas profedus, eos,quî citra montes haud procul a mari habitabant , nullo nego tio in ditionem adduxit , qui uero iuga , & latera incole- bant, eos non fine maximo labore perdomuit. Etenim cum Metulum oppidum fuum maximum communifsent , multos fxpe Romanorû impetus retuderunt, multas ma¬ chinas incenderunt , & Cxfarem ipfum alignea turri qua dam murum confcendere conatum uulnerarunt. tandem uero ubi nihilominus deftitit, & exetcitumaduocauit,de pace fe agere uelle fimulantes , prxfîdium in arcem acceptum node trucidarunt , & in xdes igné illato alii fe , alii uxores etiam , 8c liberos occiderunt , ut nihil prxdx inde ad Cxfarem per uenerit , cum etiam captiui haud ita m ul to poft fponte fîbi manus intulerint. Hxc autem omnia cum aut Augufti aufpiciis , aut dudu imperioq. eius fint gefta,proptereain trophxo Alpium ab eo deuidarû hxc, tefte Plinio , fuerunt infcripta : Imp. Cxfari diui F. Augu fto pont. max. imp. x 1 1 1 1. tribunicixpot. s. v. q_. r. quôd eius ductu , aufpiciisq. gentes Alpinx omnes , quae amari fupero ad inferum pertinebant, fub imperium po¬ puli R. funt redadx . Gentes Alpinx deuictx,Triumpili- ni, Camuni, Vennotes, Venonetes, Hifarci, Breuni,Nan nes, Focunates, Vindeîicorum gentes quattuor, Confua netes , Virucinates , Licates , Catenates, Abifontes, Ru gufci , Suauetes, Collucones , Brixentes, Lepontii, Vibe ri,Nantuates, Seduni, Veragri, Salafsi, Acitauones, Medulli, Vceni , Caturiges, Brigiani, Sontiontii, Ebro- duntii , Nemaloni, Edennates, Efubiani, Veamini, Gal- licx , Triulatti, Ectini , Vergunni , Eguituri, Nementu- ri , Oratelli , Verufi, Velauni , Suetri . Expofui, qux de Italia

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours DE A N T I CV 0 IVRE* Italia, atque Italix iure afsiduo ftudio ex fumma annalium uetuftate eruere potui . lxtorque , me tandem ad la¬ boris utinam tam gloriofi , .quàm, ut fpero , utilis , opta tum exitum perueniffe. reliquum eft , ut , pofteaquam ci uitatem Romanam.Italiamq. ipfam fatis,uthis tempori¬ bus , atque hac opum imbecillitate potuit , explicuimus, deinceps Romanx quofdam quafî per uictorix gradus, prouinciarum populi R. iura uetera , qux huic maxime coniuncta difputatio eft, eo , quo inftituimus, ordine perfequamur. , i

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours LOCI AVCTORVM IN HIS LIBRIS AVT DECLARATI, AVT ALIO MODO RECITATI. in quo illud notandum, in fingulis paginis citatis plures eiufdem auétoris locos poffe rep eriri.

s A c r o n i s . 96. b . " Aggeni. 72. b. 85. b. 100. b. H4.b. Antiatis. 5-b. Antiquorum lapidum. 8. a. 6%. a. 78. b. 115. 116. iii. a. izj.a. Antiquorum nummorum'. 74. a. 7p. a. Antonini. 5<5". a. ioi.b. Appiani. ré.a. zz. b. 55. b. 44-.b. 4<î.b. 66. a. (Sy.a.

, b. 68. b. <5p.b. 75. b. 85. b. 8_>. a. ioz. a 105. b. iofî.a. io7.b. 108. b. 109. b- iti.a. ii7.a. 117. b. 118. b. 121. a. izi.b. in. a. Afconii Pxdiani. 18. a. 70. b. 8j.a.b. pi. a. 105. b. m. b. 112. a. Audorum de limitibus agrorum , 75 . a. Audorum , qui fcripferunt panegyricos. n 1. b. Audoris libri de uiris illuftribus v 5 2. b. B o e t 1 1. 76. a. Bruti. 60. a. iz6.a. Cxfaris. 40.3. 60. a. 50. a. 511. a. 97. a. pp. b. i2o.a. C. Gracchi. pj.b. 105. b. Capitolinorum faftorum. n.b. jz.b. 53. a. 57. b. 48.a. 5 2. a. 124. a. Cafsiodori. ioi.a. Catonis. j$.b^ 61. a. 98. b. Cincii. 13. b. Ciceronis in epîftolisfamiliaribus. 5p. a. 69. b. po.b. pi.b. P3.b. P5.a. 100. a. io8.b. 112. b. 114. a. np. a. 120. b. 126. a. In epiftolis ad Atticn, 4. b. ai. a. 64. a. <58.b. 8j.a. v KK

po.b. in. £ ii2r. a, b. liy.aP % \ 1 > , ad Q_. Fratrem . m. a. t i * . ? » delnuentione. 126.3. , , , deOratore. 68. a. inBruto. zz.a. 56. a. 57. b. 68. â. 76.b. 85. b. 104. b. iof.a. io6.a.b. m. a. de Legibus. 68. b. 72. b. 8p. a. pi.b. de Natura deorum. p6.b. P7-a. deOfficiis. 6,a. 68. a. io6.b. no.a. nz.b. inCatone. 35. a. 66, b. ~*i « ".'.-*. pro Sex. Rofcio . po.b. ! - . inVerrem. 77. b. 8p. a. b. < proFonteio. 63. b. p2.a. pro Cxcina. 5.S. 76. a. p8.a. pro Cluentio . 40. b. po.b. pi. a. in Agrariis contra Rullum . 63. b. 67. a. 68. b. 6p. b. .70. a.b. 71-b. 73. a. 74.3. 77. b. 78. b> 7_..a. P5-b.

, no»a. 86. a. n8.b. iîp.a.b. - . *" > inCatilinam. n8.b. n p. a. pro C. Rabirio . p6.a. P7.a.~ proMurena. p2.b. io7.b. np.a. . - pro Archia. pp. a. 108. b. no.a. u poftreditumadQuirites. 11$. a. > f pro domo. iop.b. np.a. pro Vareno. P7. a. proSylla. 7p.a. 113. b. 114.3. np.a. proPlancio. 11. a. p2.a. p2.a. p6.a.p7-a. iij.b. ii4,a. proSextio. i7.b. 62. b. 67. a. 78. a. P5»b. proCelio. 8p. b. po. a.b. > inVatinium. P3.b. 108. a. pro Balbo. 5.3. 7. a.b. n.b. 12. b; i4-a.b. 20. a. 21. a. 32. b. 3p.b. 76. a.b. 83.3. S8.b. P9.a. 105. a.' io6.b. 108. a.b. proMilone. 8p. b. po.b. pi. a. inPifonem. 56. a, pro Rabirio Poftumo. 5 6. a. in Philippicis in Antonium '. 57.8. 5p.a. 6o.a. 63. a.

~~.- 71. a. 74. a; b. 79. b. 85 _ a* pa.bYp5-a. i^p.b-.IIi.~~

~~. .,a. 113. b. nab. .ïz6.a.izi.a. 'izt.b. , 1 y. Ccelius. 6p.b.. ïlz.b-- -""" >- " ' ' Y~~

~~Columella. 65. a. «66. à. n 1 , j * . <- Dionis. 15. b. 56.3. 6o.a.~~

~~." £22. a.b. Y < - .. I Gellii. 4-b. 5»b. i4.b. i$.'a, 46.a. 62.a. 63. b., 77. b. 86.b. 88. a. pi. a.b. P3-b. Horatii. p6.b. Higini. 70. a. 72.3. 117. b. i2 2.b.~~

~~Hirtii. ni. a. 113. b. 60. a. pp. b. * . _ lfîdori. 62. b. , . _ ii , fi ( Iuuenklis. zz-.a.-* . . ' ;. c ' , Liuii. 5. a. 6. a.b. 7. a.b. 8.b. 9. a. io.3.'b..îi.~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I N )D *~E TX 88A. 8p.b."9i.a.b. 9Z.a.b. ^3.1x94.^.95. b.p6»b. 97.~~

~~b. 98. b. 100. a.b. .101. a. lojib. 404.31 1 23. b. 124. 3. EpitomxLiuianx. 35.3. 37-b. 55.a.».2.b. 8j.a.b. 85. b. 108. a.b. 109. a. 118 b. i26.a. 114. a.~~

~~Lucani. 2i.b. 59. b. n8.a. > Lucretii. 93.3. Mareellini. iztf.b. » Martialis. 56. 3. 114. b. * r - JMelx. 124.3. 34.3. 60. a. * Nonii. pp. b.i - - >'/-.."'~~

~~Orofîi. 43. b. 54.3. 127.3. N Ouidii. ii7.b. Paullilurifconfulti. 86. b.~~

~~Planci. loi.b. * 1. [~~

Pladtil 1*4. b*. > Plinii. 4.K 5.3, p.b. 10. a. ai.b. Z2.a. 23. b. 31. a. 32. a. 33. a. 34.a.b. 35. b. 36.b. 37. a.b. 40.^41. b. 43. b. 44-b. 47. b. .6.a. 57. b. 65.3. b. 66.a. 82. . b.83.a. 85. a. 86. b.ïp;. b. p8.b. 110. b. 113.3. 125. 3.b. i26.b. 128. a. 123. a. b. -124. a. b.

~~Plinii minoris. iS.b. 78, b. 100. a. - Plutarchi. 7. a. n.a. 16. b. 17. b. 35. b. 38.3. 48.3. -^4.Ja. 67. b. 7o»b.* 73. b. 74. a.b. 80. b. 82.b. 85.~~

b. lai.a. v Polybii. 3-b. 8. a. 12. b. i6.a. 22. b. 23.3. 28. a. 34. a.b. 35. b. 36. b. 48. a. 52. b. 53. b. 54.a.b. 57. b. 66. b. 82. b. 85. a. iz6.a. I24.b. Pomponiilurifconfulti. 78. b. Ptolemxi. 9. b. 31.3. 34. a.b. 3 7. a. 54.3:56. a. 85.3. b'. P,Vtdoris. 83.3. .t Q_. Fratris de petitione. 63.3." Sslluftii. 8.b. i6.b. 17. b. 23.3.61.3. 72.3. 106. a.b. iop.b. 1 i8.b. 127. a. Seruii. pp. b. 100. a. Silii. 37.3.38.3. 4o.3.b. 41. b. 125.3. Spartiani. po.b. Strabonis. 9.b. n. b. i8.a. 21. b. zz. a. ap.a. 31. a.

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I N D E X 31. b. 3Z.b. 34.3.b. 35. a. 36.b. 37. a.b. 39^.40. a. 43. a. 52. a.b. 56.3. 57.3.6. 62. b. 83. a. 84. b. 88 a. loi.a. 107. a. 108. a. îop.b. 1 10. b. m.b. 124. a. b. 125. a.b. 126. b. 117. a. iz8.a. Stephani. 22. a. 30. a. Suetonii. 4 b. 6. b. 59. b. 60. b. 61.3.69.3.78.3.79. b. 81. a. 89. b. 91. a. 92. b. 102. a. iz6.b. izt.b. i22.b. Taciti. 4-b. 56.3. 83. a. m.b. 112. b. 118. a. Tzetzis. 22. a. Valerii. 8,b. 68. a. 105. a. b. 107. b. 119, a. Varronis. 5-b. 64. b. 74,3. Vegetii. 16. a. Velleii Paterculi. i6.a. 39-b. 58. b. 81. a.b. 81. a.b. 83. a. 85. b. 86.3. 92. b. 93. a. 105.3. 106. a. 109. 3. 117.3. ii 8. a. no.a. b. Virgilii. 6.b. 38. a. 59-b. 70. b. 99. b. Vlpianilurifconfulti. 86. b. Zonarx . 28. a. 32. b. 43. b. 48. a. 123. b.

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours RERVM ETVERBORVM MEMORABILIVM INDEX.~~

Acerrae colonia, * 123.3 Acerrx prxfedura , 97. a Acerranis ciuitas data, 92. b Aediles coloniarum, 99. a Aediles in municipiis, 90. b Aedilis in prxfedura, 96. b Aemilia dida Gallix citerioris pars, 5.b Aequicolarum oppida , 10. a Aequi in Latio non Latini habiti, 10. a. 1 1.3 Aequi Latinorum concilium non inierunt , 1 o. a Aequi Latinarum feriarum non fuerunt participes, io.a Aequi quo iure donati , zo. a. b

Aequicolx qui , , 10. a Aequorum bella, 11. a Aequorum oppida, 10. a Aefernia colonia, 3. a Aeferniaarxbelliltslicipoft Corfinium amiffum. io8.a Aefis Italix terminus, 55>b Aefulum colonia, 83.3 Agercui generi hominum diuideretur , 7o.a Ager diuidendus multiplex, 64. b Ager emebatur xre publico diuidendi gratia, 79^.70.a Ager Falernus diuifus , 66. a Ager Gallicus , & Picenus diuifus , 66. b Ager Latinus diuifus , 66. a Ager Liguftinus , & Gallicus diuifus , 66. b Ager Priuernas diuifus , 66. a Ager Sabinus diuifus , 66. b Ager Samnis , Apulusq. diuifus', 66. b Ager Stellas , & Campanus diuifus a Cxfare , 6p.a Agrarii curatores imperio ornabantur , 7i.b Agrarii curatores miniftris ornabsnrur , 7 1 . b Agrarii curatores quibus comitiis & a quo magiftratu crearentur. 7i.a

~~,- Agrarii~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours IN D E X Agrarii curatores quotcrearifoliti, 71.3 Agri coloniarum diuifi, afsignati, 74. b Agri contra legem Liciniam coemptî & continuati, 6j.a Agri diuidendi multorum generum , 6$.b Agri diuidendi ratio duplex , 64. b Agriiugerum modus in lege agr3ri3prxfcribebatur,7i.b Agro in diuidendo ordo tribuum feruabatur , 70. a in Agi um partim fponte dabsnt nomina , partira for¬ te educebantur, 70. b in Agrum , qui diuideretur, modopedites, modo e- quites deducebantur, 70. a Agrum R.quis primus diuiferit,& reliqui deinceps, 64-b Alb3 colonis, 52.3 Alba Pompeia unde dida, no.b Aletrium colonia, 123.3 Aletrium in Publilia tribu, n 5. a Allifxprxfedur3, 3,7. a Albis unde dida, 125.3 Alpium defcriptio, 1 24 12 5. Alpium partes, iz4-b Alpinorum bella, 126 a Alpinx gentes ab Augufto deuidx , 128.3 Alpes maritimx 3 quibus cultx , 1 26. b Alpium maritimarum ius , 1 26. b Alpes Cottix, 125. a. n6.b Alfium colonia, g^.a Anagnia prxfedura, ^7.3 Anagninis ciuitas data, 5,3. a Ananes, 33. a.b Antemnx colonia, 79. b A ntium colonia, 8i.b Anxurcolonia, gI#b Apuli proprie qui didi, ,$,b Apulix partes dux, ,, b Apulorum ager & oppida, >>.& Apulorum bella & fadera, ,,.b Apulorum tria gênera, ,/b Apulorum

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I N JD E X Apulorum Peucetiorum , & Daunioçutfl nomina e- ' uanuerunt, 46-a Aquileia colonia, 85.3 Aquinum colonia, 122. a~~

Ardea colonia , , 8p. b Aricia colonia, 86. a Aricia municipium, pa.a Ariminum colonia, - 8i.b.izi.b.iz3.a Ariminum primum oppofitum Galîis, 5P-b Ariminum pro Gallia ufurpabstur, 5P-b Arpinatibus ciuitas data , P3. a Arpinum prxfedura 8c municipium , P5.a. P7.a

~~Arretium colonis, 'P ' iip.a.ui.a. Arretium in Pomptina tribu, 115. a Afculum Picenum colonia, $3. g, Atefte in Romilia tribu, , 115.3~~

~~Atina prxfedura, , L P7«a Atina in Terentina tribu, n5-a Attella colonia, .% 123.3 Attella prxfedura,' P7#a~~

~~AurunciCampanix populi, , î8. b~~

~~,AufonesCampanix populi, « 28. b~~

~~Aufonum 3ger,&oppid3, _ . < ai.s.b~~

~~Aufonum bella, federa. et iura, < 71. b. 22. a Auximum colonia, . 85. b Augufta Taurinorum colonia, 123.3. iz6.b Augufta Vagienorum, _. iz6.b Augufta Salafforum, 127.4~~

~~. ' B~~

~~r Beneventvm colonia, Sa.b.izi.b Boii. 53.3.b Boiideleti. 56. a Boii ne nomen quidem agro reîiquerunt, unde pul¬~~

~~fi funt, . 5P-a~~

~~Boiorum oppida, . . 53.b~~

~~"> LL Bouia-~~

~~Bouisu-im colonia r » . . P * ïif.a Bouillx colonis, np.a Bononia colonia, - 8.4. b~~

~~Brixia in tribu Fabia J * 115. a Brundifium colonia, 83. a Bruttiorum ager, & oppida, . 31-3 Bruttiorumbells, * 3z.b Bruttiorum ius imminut um , 46. 3 Buxentum colonia, ' -' 84>a~~

~~Cae Nina colonis, 79- b C-çnomani, ' 53-a.b Ca?ftomani ne nomen quidem agro reîiquerunt , un- '.~~

~~derpulfi funt, .' > 59- a Cxnomanorum oppida, 53. b Çxre prxfedura, 97. 3~~

~~CxreintribuCluftumina, " 115.3 Çxrites primi municipes fine fuffragio, 86. b. 87.3.91.b Calabris,qux, ' '. - Ji-b CaSatia coloni3 , ' - ° Y1 i20.b~~

~~Cslstis prxfedura, < 97- a~~

~~Cales Colonia, > l 81. b Cales municipium, S»3«b Cameria colonia , 79- b~~

Campanix defcriptio, s z8. b Campanix oppida , montes , flumina-, * z8. b Campanix bella, & fadera, 29. a.b. 30. a.b Campsnis terris psrs Picentinis dst3 , 3 o. b Csmpanixlaus, 28. b Campanix partes très, * 28. b CampsniproCapuanis, -29.b Csmpsnis equitibus ciuitas data , pz. b Campanorumiusdifpa|r, -- . 45. b Campanôrum ftdus, 3o.b Çamunideuidi, * *' " i27.b Capena

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I . N D ' E X Capena colonia, . izo.b Capuacolonia, 85-b. ii9.b. izo. a. I2*.b. 123.3 Capua prxfedura. 95.^97. a Caraceni , 41. b Garni Gallia inclufî , non tamen Galli , 60. a Carni Venetis attributi, 58.b Carnicx alpes , 125. b Carnorum bella, & fodera, , 58,b Carnorum ager, & oppida, . 57.b Carfeoli colonia, ' 82. à Cafilinum prxfedura, 97. â Cafilinum colonia, izo.b. 121.3 Cafsinum colonis, , 81. b Caftella quid, ' 62. b Caftrum quid, . 62. b Caftrum nouum, 83,b Caftrorum colonis, 84. a Caudium colonia, 123. a Cenfores in municipiis, 91. a .Cenfores in coloniis, 78. b Circeii colonia, ,< 80. a Ciues noui in tribus coniiciebantur a cenforibus, 87.1 Ciuitas R. quot modis daretur, 86. a Ciuitatis dandx arbitrium pênes fenatum, & po¬ pulum, 87. b Ciuitatum Italix diuifio, 6z.a Clufium in tribu Arnienfi, n 5. a Coloni ex coloniis R. ciues erantnomine , 76. a Coloni deducebantur in agros a curatoribus agra- (' riis fub uexillo , 73_b Coloni non habuerunt fuffragium antelegé Iuliam, 77.b Coloni quidam noua iura tentarunt , 1 04. a Colonixquid, 5j,a Colonix alix ciuium R. alix Latinx , 75. a Colonix alix aliis magis immunes , 77. b Colonix aliquot uacationës habebant, 77«a Colonix ante bellum Italicû dedudx, 79.b.*& deinceps. * LL 2 Colonix

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I ' N "" D E X Colonix aratro defcribebantur, ! 74.3 Colonix C.Gfiacchi, ' * p 85.^ Colonix ut cenferentur, tributum conferrent , militarent, 76. b. 77. a Colonix ciuium R. qux, 75.^76. a Colonix deducebautur, aut lege, aut s.c. 64.3 Colonix xii M.Drufi, 85. b Colonix fidèles , & infidèles populo Romano b ello Annibalis, , 83. b Colonix florentes bello Annibalis, 83. b Colonix Latinx expertes omnis ciuitatis R. 76.b Colonix Latinx qux, 75*b. 76. b Colonix Iuftratio quid , < 74. b Colonix militares, 64.3. 1 17. a.b. n 8. a Colonix militares a Sulla dedudx, 118. b. a Cxfare. lia. a.b. abAntonio. 121. a. atriumuiris. 121. b. . ab Augufto, i22.b

Coloni x nullx ius fuffragiorum , aut magiftratuum *> habuerunt, 77. b Colonix pars ciuitatum Italix , 62. b in Coloniam , aut forte , aut uoluntate ibant, 7o.b Coloniarum audor Romulus, 63. à Coloniarum deducendarum cauffx fex , 63 . b. 64. a Colonix sufpicato deducebantur , 74. b Coloniarum decuriones, 78. a Coloniarum duurnuiri , triumuiri , quattuoruiri iuredicundo , cenfores , xdiles , 78. b. 79. a Coloniarum iura duo, 75.3 Coloniarum leges, qux , 77. b. 78. à Coloniarum magiftratus qui, 77. b. 78. b Coloniarum patroni , 79. a Coloniarum refp. qualis , 77. b Coloniarum facerdotes, qui, & quot, - 79.3 Colonis ciuitas data, 113.3. b in Coloniis Latinis exulare ciues R. potersnt, 98. a Comenfîs a Marcello uerberatus , 1 1 2. a Comumorn3tumsCxf3re, m.b

~~> Comum~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Comum colonia, n i.b Comum ornatum a Pompeio Strabone , m. b Conciliabulum quid , 100. a Conciliabula fieri poffunt municipia , no. b Coricilabulis ciuitas data . ii4.b Conuentum agere quid , pp.b Conuentus inprxfeduris , quis , p6.a

~~Corfinium oppidum deledum ab Italicis arx belli . contra Romanos , 8c Italicum appellatum » 107. a.b~~

Cortona colonia, . * np.a Coffa colonia, 82. b Crater finus Campanix , 28.b Croto colonia , 8 4. a Cremona colonia, ' 83. a Cruftumerium colonia, 79. b Cumanis ciuitas data , 92. b Cumx prxfedura , 97. a. colonia, 123. a Cumani Campanix populi , 28.b

D a vni 1, qui, 33. a Decemprimi in municipiis, ,\ po.b Decemuiri agrarii, 71. a Decuriones unde didi, 78. a Decuriones coloniarum, 78. a Decuriones municipiorum , po. a Decuriones legebantur ex cenfu, 78. a Decuriones legendi obferuatio , 90. b Deditionis formula, qux, 7_b

~~Derthona colonia , 86. a. 1 2 1 .a Didator in municipiis, ,\ po.b Duumuiri in municipiis , po.b.pi.a Duumuiri in coloniis, 78. b Duumuiri iuredicundo, 78. b~~

~~Ecetra~~

~~Ecetrae colonia, r 8o.a Eporidia colonia, 86.3*127.3 Equités R. in municipiis, 90. b Etrurix defcriptio, 23.3~~

~~Etrurix oppida, * 23. a Etrurixbella, 23.^24. 25.26.27.28 Etrurix concilium ad fanum Vulturnx , 23 . b Etrufcorum principes populi xn, 2 3-b Etrufcorum fadera, 24. a~~

Fabrateria colonia, 85. b Fxfulx colonia, 11 8. b Falifca colonia, 12 2, à Ferentinx caput fub monte Albano , 1 3 . b Ferentinum municipium , P3 . b Ferentinates nouum ius tentarunt , 1 03 . b Eidenx colonia, 83. a Flammes in municipiis, pi-a Flaminiâ regio a Raucana ad Ariminum , 5 6. 3 Florentia in tribu Scaptia, 115. 3 Florentiacolonia, nz.a Frdeturx colonia, 122.3 Fddus quid, 6,a Fcderu m tria gênera, -a Fuderis formula, 6. b. 7. a. g. a F.deris feriendi folemiutas , 6. a. b F.dus iniquum , xquum quale , 7. a. b Federatx ciuitates qux, P7-b Ftderatx ciuitates multx, ^p.b Foderatx ciuitates carebant ciuitate Romana , $9. a Fideratx ciuitates nihil dare debebant magiftrati¬ bus R. apud fediuertentibus, fc p8.b Fderatx

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours ï N * I. - E X FFderatx ciuitates pars ciuitatum Italix , 62. b Frderatarum ciuitatum magiftratus, p8. a. b Foderatarum ciuitatum iura , 97, b Flderatarum ciuitatum cenfores , didatores, con¬ fules, prxtores , 98. b Fnderatarum ciuitatum refp. p8 . a in Fcederatis ciuitatibus exulare ciues R.potcrant, p8.a Fnderatis ciuitatibus ciuitas data , 1 1 3 a Fora, qux, ' pp.b Fora fieri poffunt municipia , 1 00. b Fora cur fuo nomine Romani ornarint , 102. a Fora Italica aut a cenforibus , aut a prxtoribus R. condita, ioi.a Fora pars ciuitatum Italix, 63. a

Fori fignificationes dux, ', 99-b Formix prxfedurx, 97. a. colonia, 12 2. a Formianis ciuitas data, p2.b Forum Appii , & Cafsii, & fimilia unde dida , 10 1 . a Forum Appii, a quo, 10 1. a Forum Aurelii,aquo, loi.b Forum Claudii, a quo, loi.b ForumCornelii,aquo, ioi.b ForumFlaminii,aquo, ioi.a ForumFuluii,squo, ioi.b ForumIuliiCarnicum,aquo, ioi.b Forum Iulii Narbonenfe , a quo , ï o 1 . b ForumSempronii,aquo, loi.b Forum continet iurifdidionem tantum . 1 00. a Forum continensnundinationem tantum uocatur conciliabulum, 100. a Forum agere quid , pp. b Forum indicere quid, P5>.b Fregelix colonia, 81, b Fregellarum defedio, 1 o 5 . b Fregenx colonia, 83.3 Frentanorum ager , & oppida , ' 34. a Frentanorum bella, & f,dera, 34.3 Frufîna

~~Frufîno prxfedura, . . . .9 "-a. Fulginum prxfedura , Se municipium , 57. a Fundanis ciuitas dats, 92. b Fundi prxfedura , P7. a Fundi populi, qui, 14. b~~

Galli cifalpinialiicifpadani, alii tranfpadani, 56.a Gallia cifalpina in pronincix formam redada. J4.b. 55. a.b. 56.3. 60.3. b. Gallia togata a quibus adminiftrata , 60. b Gallia togata poft ciuitatem impetratam adhuc erat prouincia, m.b Gallia togata referta ciuibus R. 5 7. a GalliatogataquXj&curdida, 56. b Gallia togata fermone Latino ufs , 5 6. b Gallia togata libertatê donata, 1 1 2. b Gallix prouincix ciuitas data , 1 1 o. b Gallix prouincix ius, 4. a.b. 5p. s Gallix prouincix duriorconditio, 8» a Gallix citerioris termini,. 59. a Gallix citerioris fitus , oppida, populi, & flumi-

' na, _ _ 46. b. 47. a Gallix ciuitates quomodo adminiftrarentur . ^9. a Galîis cifpadanis ciuitas data, no.b. ni. a Gallorum populi, 53. a Gallorum in Italiam tranfitus , Gallorum cifalpinorum bella, 54. 55. 56 Gallorum ager, 8c oppida, 52. b. 53. a Geflatx Galli, 5 5. a.b G rauifcx colonia, 85.3.123.3 H

~~Hadria colonis, . g2#b Heredium , quid , <__' b Héraclès~~

~~© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I ,* Hernicorum ager, & oppida, îo-[> Hernicorum bella, &fceders, v . Hirpini populi, ^uf't Hippo colonia, izi.b.84.b~~

124. a Iap vd e s, qui, Iapudesdeuidi, 128. a Iapyges , qui , 33- a Iapygia.qux, 3*- b Iapygis uïtima, 32. a Inducix,quid, 5-b. 6. a Inducix ex iure gentium , 6. a 53. a. Infubres , b In fubrium oppida, 54* a Interamna colonia, 81. b Ifthmus,qui, 31- b .ftria ut ad Italiam adiund3 , 123.12 '4 Iftrorum bella, i"-3- b. 1 24. a Iftria prouincia fada, 124, ,3 Italia defcripta a Polybio , 3* b Italia a natura ufque ad alpes propagata , 3-,b Italia a populo R.mari, Rubicone, 8c Arno c.un ,b 1 clufa , 3* Italia ad alpes a populo R. promota, 112,, b. 113,,3 Italia in tribus xxxv translata. 109 .a Italia nunquam per proconfulesadminiftrata, 45, ,b Italix iura tria, 8. Italix populi qui bello Italico interfuerint , 107 .a Italix ciuitas data , cur , ' 103..b Italix populi iuxtauaturx diuifionem , & iuris , 4,a Italix, qux hoc libro traditur, admiuiftratio, ufque adlmp. Hadrianum peruenit, 102.3 Italix iura ex foderibus, 5- a 1 M M Italix

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I 'N 'B EX italix "terminus Formio flumen . 1 1 3 . a Italix terminus Arfîa flumen. . iz.j.. %. Italix prxfens ciuitatum refp. 96. b Italici, qui, '' zz.b. 23.3 Italici ciuitatis R. cupidi , 103. b Italici aperte de ciuitate R. agere incipiunt , 1 o 5. b Italiciin tribus vin nouas defcripti, 108. a Italici agitant, ut iu xxxv tribus ueteres redigan- tur, io8.b

~~Italici lege in fuas fedes redadi , . 104. a. b Itàlipermigrationemô. cenfum clam ciues R. fiebant, . 104. a Italici Drufi morte commoti Italicum bellum com-~~

- mouerunt, 107.3 Italici belli principiû, & exitus, 107. a.b. et deinceps. Italicis lex data , ut qui domi ftirpem relinquerent , ciues R. fièrent, 46. b Italicum ius , quale, 4. a, b. 44.3 Italici iuris partes , 44. a Italicum ius in quo Latii iurefuerit deterius, Gallix uero iure fuperius, 45. a.b Italicorum ius imminutum bello Punico, 45-b Italicum uocatum eft ab Italicis Corfinium , 107. b Italicorum enumeratio, 23. a Italicorum ius feruatum , 8c audum , 45. b Italicorum fraudes in aucupanda ciuitate R. 1 o4.b.i 05.3 Italis plerifque L. Sulla uidor ciuitatem ademit. 109. b Italis reftituta ciuitas poft mortem Syllx , 1 o. a Italorum agros L, Sylla diuifît , 1 09. b Iura Italix . lege Italia , 1 ura Italix unde emanarint , 4. a Iura populorum, ^,b Iurifdic.io ad quxpertineat, 100. -a lus Latii quod , .«. 75. b lus Quiritium quod, 75.0.76.3

~~Lxui,~~

~~...a.b Laevi, ** 5 *»*>' r* .. " -i?.a.b Lail> . - 02 a Lanuuium municipium, >^ b Lanuuium colonis , ~ ' Latii ius, uel Latinitas, ». *»-d~~

Latii ius quale, # . . y Latii ius opponitunuri Quiritium , **4- «J Latium duplex, ^\ Latii ueteris defcriptio , >' Latii noui defcriptio, ** t .- 8.b. 9. a. io.a Latini, qui, ...... ° * ie - Latini non habuetunt ius Quiritium, *5-* Latini urbe fxpe pulfi a fuffrsgiis , cur , *-7*a-p Latini ut focii uarie ufurp3ti , s- D Latinorumbella, n. 12.13 Latinorum oppida , IO,a Latinorum definitio, 9«a Latinorum fponfalionim ratio, ^«a Latinorum concilium, quale, 10. a.b Latinorum tributa, qualis, "5-J> Latinorum ius magiftratuum Romxpetendoru, 18. a. b Latinofutti cenfus, qualis, **5-b Latinorum federa, 11. 12. 13 Latinorum militia qualis, * 16. a.b Latinarumferisrumrstioquslis, 10. b. a Latinx ferix a quo inftitutx, "<">:* Latinorum fuffragiorum ius , quale , 1 7. a. b Lauinium colonia, 8

~~Leges de limitibus Peducea ,_Alliena,&Flauia, _ 73. a Le°es de limitibus Sempronia , Mamilia, Cornelia, fulîa, 7*'t> Leges omnes de agris diuidendis latx , aut promul-~~

~~gatx, 64. et deinceps, _ * MM a Legis~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I _N i> £ ;X __ Legis agrarix audores , 6$. b Legis agrarix capita , J 64. a. b Lex agraria modum iugerum, & limitum rationem -*1 tôiïtinebat, . .71.71 "Lex agraria , qux priuatos poffefsione pellebàt,

' difficilis, . - ' 6}. b Lex agraria , quando perlata , 64. b tex agraria quoties promulgata , 64. b LexAebutia, 4, b -Léx-Appuleia agraria,.: \ 68.3 'Lex Appuleia de coloniis, 76. b 'Lex Cafsia agraria, , 65.3 ie-x C.Sempronii Gracchi de ciuïtate Italis dsnda, 106.3

~~Lex CiSempfoniiGracchi agraria, . 67. b LexClaudia de ciuibus regundis , 104. b Lex cje feptem iugeribus, 6..a.b.66. a les. Flauia agraria, 6#.b Lexluliaiagraria, * 68.69~~

Lex Iulia de ciuitate, _ 108. a Lex Licinia de quingentis iugeribus, 66. a LexLicinia de quingenti^ iugeribus relata , 66. b. 67. a Lex M. Fuluii Flacci de ciujtate Italis danda » 105. b Lex Martia agraria, 68. a Lex Mucia Licinia de ciuibus regundis , 1 07. b Lex L. Cinnx de italicis in xxxv tribus ueteres

~~transferendis, _ 108. b~~

~~Lex i?apia de peregrinis , 1 1 o. a Lex Papia de ciuibus regundis , 105.3 Lex Penni de peregrinis, 105. a Lex Pompeiade ciuitate cifpadanorum , & Veneto-~~

rum, 8c Latinitate tranfpadanorum, 1 1 o. b. 1 1 1 . b Lex Rulli agraria, 68. b Lex Seruilia de ciuitate, io6.b Lex Siluani , 8c Carbonis de iis, qui frderatis afcri- r pti effent ciuitatibus, 108. a Lex Syllx agraria, 68. b Lex Sulpicii de Italicis in tribus redigendis , 1 08. b

~~'< . . . . " Lex~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I .N 0 E X * Lex Thoria agraria, 67-b* Lex Tiberii agraria , 67. a' Lex Tiberii agraria elufa , __ abrogata , 67. b Lex Tiberii de danda ciuitate ItaLx, 105. a

~~Lex T-itia agraria, , 68. a~~

~~Lex Vatinis de ciuitate Nouocomenfîum , 1 1 2. a Ligurum ager , oppida , populi , 47~~

Ligurum bella, & fadera, . 48. 4p. 50. 51. 52 Ligures domiti ,& in prouincix formam redadi. 5 2. a. b Ligures Gallix citerioris populi , 47* a Ligures capillati, 125. a Ligures Taurini 125.3 Ligures Vagienni , 125.3 Ligures aliquot in Samnium tradudi Corncliani , & Bx- bianididi, 50 Liguribus ciuitas data , IIO ,b Limes decumanus , quid , 7-* .3 Limes Kardo, quid, 7l . a Limites aduarii, quid, 7"" .a Limites linearii , quid , .a Limites Gracchani , Sullani , Iuliani , Auguftei , 72, ,b Limites prorfi , 8c tranfuerfi , qui , 7z, a Limites per rigores , 7*-- a Limites per feamna , 72. a Limites perftrigas, 72. a Limitum gênera multa , 7*-* a Limitum ratio habebatur in legeagraris , 72. a Lingones, 5 3. a. b Luca colonia, 05. b ager , , Lucanorum & oppida 31- a Lucanorum bella , & f1dera , 31.3. b Luceria colonia, 81. b

~~Magna Grxcia , qux , 3 2. a Marrucinorum ager , & oppida , 40. 41 Marru-~~

Msrrucinorum bella, & f,dera, _ 40.41 Marfi primi bellum commouerunt Italicum , 1 07. a Marficum bellum cur didum, io7.â Marforum ager, &oppid3, 39-4° Marforum bella , & fddera , 40. 41 Medullia colonia, 79. b Meffapiorum ager, & oppida, 32.3 Meffapiorum bella, 33. a Meffapyges,qui, V 33. a Militares colonix . lege Colonix . Mineruium colonis» 86.3 Minturnx colonis, 8z.s. zo.b Munera, quid, 86. b Municipaliauedigalis, 91. b Municipalisordoamplifsimus , 90. a Municipalis plebs, 91. b Municipes & in municipio, &Roma cenferi poterant, 89. b Municipes curiatis comitiis non interfuerunt , 88. b Municipes curiis , & facris curiarum uacarunt, 88. b Municipes cum fuffragio etiam honores Romx ce¬ perunt, 89. b Municipes cum fuffragio omniaiura ciuitatis R.habuerunt , prxterquam domicilii , 88. b Municipes cum fuffragio, qui, 87.88 Municipes legem de libertatê habuerunt , 89. a Municipes omnes iuris Quiritium partes ufurparunt, 89. a Municipes primi, qui, 86.87 Municipes fine fuffragio, qui, 87.88 Municipes facra municipalis nô deferuerût Romx, 89.3 Municipes unde didi, 86. b Municipia ante bellum Italicum deduda, 9i.b Municipia non eadem iura omnia habuerunt, 89. b Municipia pars ciuitatum Italix, 62. b Municipia qux , 86. b Municipii conftituendi ratio, 86. b Mu ni ci-

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I N B ____-!- Municipii uoeabulum uarie ufurpatum , 93 . b Municipiorum cenfores, * 91. a Municipiorum decemprimi , po Municipiorum équités R. " 90 Municipiorum decuriones, 90 Municipiorum flamines, 91. a Municipiorum iura, v 87/a.b Municipiorum quxftores, pi. a

~~Municipiorum refp. , . po. a Municipum patrix dux, , 8p. a Mutina colonia, 8 5. à. Mutina in tribu Pollia, 115.3~~

t Neapolis ciuitas fiderats, P7.b. pp. 3 Nepet colonia , 81. a Neptunia colonia, 86. a Nequinum colonia, 8z.a Nolacolonia, 86.a. np.b Nomentum municipium, ., pz.a Norba colonia, 8i.b Noricideuidi, iZ7.b. iz8.a Nouum comum cur didum, m.b Nuceria colonia, izi.b. iz3«a Nundinatio ad priuata prxdis transferebatur, ioo.a Nurfiaprxfedura, P7« a

~~Oenotri,qui, 31. b Oenotria, qux , 3i.b Opici Campanix populi, *.* 28 Oppida, quid, 6z.b Ofcorumager,&oppids, ai.3.b Ofcorumbells,feder3,&iura, zi.za Oftis colonia, 80. a Padio~~

~~î P ac t i o quid, V v 5-b~~

Parma colonia, £ . 85, â Patroni coloniarum, 7p. â Tediculi, qui, -. , 33. a Pedum municipium , , pz. a Pelignorum ager , & oppida , 39-4*" Pelignorum bella, & fMdera, 40.41 Pen.tri Samnitum populi, 41. b Peregrini urbe pulfi, , /. no.a Peucetii,qui, -, 33.3 Piceni prxfedurx multx, ". 97.3 Picentum ager, & oppida, 34.b Picentum bella, & fudera, 31. a.b Picentes agro multati. 3 5. à .Picentes in Campaniam tranflati , 3 5. a Picentini ex Piceno in Campaniam tranflati, 3o.b. 31. a Picentinorumiusimminutum, 46.3 Pifx pro Ligurum prouincia ufurpatx , 47. b pifx colonia, 85-b Pifaurum colonia, 85. a. izi. a placentia colonia, 83.3 Plebs pro populo urbano pofita , 1 1 4. b ^jPxftum colonis, ' 8i.b

Pompeii colonis, . ii9.b Pontix colonia, 8i.b Potentia , fiue Pollentia colonia, 8 5. a Poteftas cur pro prxtore ufurpata hoc tempore in , Italia, p6. b Prxfedura donata ciuitate, 95. a Prxfedurx pars ciuitatum Italix , 6 2. b Prxfedurx conftitutx ante bellum Italicum , qux, p 7. a Prxfedurx , qux , P4. a. b Prx. edurarum formula, 9\.*\ Prxfedurarum iura , 94. b. p 5 . a prxfe-

Prxfedurarum magiftratus, _ 96. a Prxfedurarum prufediaut quattuoruiri, aut léx- uiri, 96.a Prxfedurarum refp. 95. b Prxfedurarum ordines très", $6. a. Prxfedurisciuitssdata, 113. b Prxnefte colonis, 119. a Prxnefte ciuitas fcederata , ,97. b Prseneftini ciuitate donsti,^ 107. b Prxtor pro prxfedo , ; 96. b Prxtutianorum sger , & oppida , 5 4. b Priuernatibus ciuitas dats, $1. b Priuernum prxfedura , 97. a Prouincis prims , fecunds, tertia, qu», 60. b Prouincix forms, qux, <5"o.b Puteoli colonia, 84.3.123.% Puteoli prxfedura, ^7. a

~~Qjf ATT V O RVI RI, qui, 199 Qusttuoruiri colonix, 78. b Qusttuoruiri municipiorum, pi.a Quattuoruiri prxfedurarum , 96. b Quinqueuiri agrarii, ^I#a~~

Ravenna ciuitas fcederata 0 97. b. 99. a Reate prxfedura, py,a Regium Lepidi, i^.a, Regium Lepidi,unde didum, & a quo conditum, ici.a.b Rhxti deuidi, ïzs.b Rhxtorum regio qualis, ii5.b Rhegium colonia, izi.b Rhudix colonia, 85-b _NN Rubico

Sahinorvm ager, & oppida, 37*38 Sabinorum bella , & fsdera , . 38.39 Sabinis ciuitas data , 93.3, io8.a Salafforum regio, 125.I. Salafforum bella, .127; Salernum colonia , 84. a Sàl_entina,qux, 31. b. Salientinorum ager , ôc oppida , 32.b Sallentinorum bella , 32. b Samnitum ager ,,& oppida , 41. b. Sàmnitumlaus, , 42.3 Samnitum bella, & f0dera, 42.45 Samnites a Sulla deleti funditus , . iop.b Sanates populi, ' ,4-b Saticula colonia, 81. b Satricum colonia, 81. a Saturnia colonia, 85. a Saturnia prxfedura , P7.a Scyllacium colonia, 86. a Sena colonis, 82. b Senones deleti , 8c fedihus euerfi , *6.b Senonum ager , & oppida , * 35-b Seno num bella, 35-36 Senonum regio Gallia togats dida , 36. b Senonum regio Italix attributs, & Vmbria appel- , lata, 56.b Septemuiri agrarii, 71. a Setia colonia, 81. a Sexprimiinprxfeduris, 96. b Sexuiriinprxfeduris, , 96. b Signis colonis, 80. a Siuueffa colonia , 82. a

~~Sidicini .~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours I ^N » 5 X : . Sidicini Campanix populi , 28. b Sociale bellum cur didum, 107. a Societatis iura tria, 5,a Sors colonis, >% 8 2. a Spoletium colonia, , 83.3 Sponfio quid, & quomodo fieret, 5 Sponfioutinfirmetur, $.b Sueffa Pometia colonia, 81. a Sueffuls colonia , t ip. b Sueffuls prxfedurs , P7.3

~~Sueffulsnis ciuitss dsta , __ pa. b Sutrium colonis , 81. à. 121. a Sutrium in tribu Velina, 115. a~~

~~Tarentinorvm bells, 32.b Tarentum colonia, 85.86~~

Teanum Sidicinum municipium, . P3.b Teanum Sidicinum colonia, ia3.a Telefia colonia, 122. a Tempfa colonia, 84. a Tergefte in tribu Pupinia, 115. a Termini Auguftei, _\ 72. b Thurii colonia, 84. b Tibur ciuitas fVderata, 97. b Tiburtiniciuitatedonati, " 107. b Toga Romanorum propria, 56. b Togata Gallia qux dida, 60

Tran fpsdani, qui, . 56.3 Tranfpsdani iure Latii donati , m.b Tranfpadani agitant de ciuitate R. adipifcéda, 1 1 i.b.i 1 2 Tranfpadanis Cxfar amicus, ila Tranfpadanis data ciuitas a Cxfarx didatore , 1 1 2. b Trebulanis ciuitas dsts, 9» a Tribus pro populis Italix pofitx , 1 1 4. b Tribus fingulorum oppidorum Italix, 115.3 NN a Triumuiri

~~Tufculum municipium , . . 9 2. a~~

Valentia colonia, 83.3 Veii colonia, i20.b Velia ciuitas faderata, 97. b. pp. a Velitrx colonia, 80. a Venafrum colonia, ' 122.3 Venafrum prxfedura , P7> a Veneti Gallia inclufi , non tamen Galli , 60. a Venetorum ager ,8c oppida, 57»a Veneti nomen, & imperium retinent, 59. a Venetis ciuitas dats, no.b Venetorum regio in prouincia formam redada, 57. 5? Venetorum f7dus, 57-b Veniideuidi, i27.b Venufia colonia, 82. b. i2i.b Verona colonis, m.b Verona in tribu Publilia, 115. a Vefcinorum populi , Veftinorum ager ,& oppida, 39«4° Veftinorum bella, & fodera, 40-4f Vexillum colonix , 73-74 Via Aemilia per Galliam togatsm , 5 6. 3 Via Aemilia per Ligures, 52.b Vi-i a Roma in Galliam togatam très , 60. a Vibo colonia, 84. b Vicetia in tribu Menenia, 115.3 Viciquid, 6z. b Vigintjuiri agrarii , 75.3 Vitellia colonia , 81. a Vlubrx

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours INDEX Vlubrx colonia, nz.a Vmbri ciuitate donati, . 107. b Vmbria perduda ufque ad Rubiconem, 3 6. b Vmbrorum oppida , 3 7. a Vmbrorum fitus, 37. a Vmbrorum bella , Se fudera , 3 7 Volaterrx colonis, 119. a. izo.b. 122. a Volfcorum oppids, 10. a Volfci etiam trans Vfentem , ai. 2a Volfci in Latio non Latini habiti , io. a Volfci quo iure donsti, ao Volfci Latinorum concilium non inicrunt , 10.3 Volfci Latinarum feriarum participes non fuerunt, ica Volfcorum bella , 10. a Vtens, qui fluuius, 3 5-b Vulturnum colonia, 84. a. izo.b Vulturnum prxfeâura , 97. a

~~REGISTRVM. ** ABCDEFGHIKLMNOPQRSTV XYZ AA BB CC DD EE FF GG HH II KK LL MM NN.~~

~~Omnes funt duerniones.~~

~~V E NETIIS, M. D. IX.~~

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours Errata Cdrrigenda. ».b.J}. tertia: legiones terti* legionis. 9. a. 25. eorum uim explicaiidam . eorum iura i-.xplica.ida to.a-jç. permifeuerunt permifemnt n.b.jy. Vccilio . Vecilio .2.I..33. quare etiam qum etiam 15.1.3. iu. uirttium ius Quiritium, 23. a. 16. Etrutia, initia Etruria: 'initia 24. a. 2. SyiuaMitia fylua Mxfia ii-i.ig. eius quoque ipfa quoque ,7-a-J- loqiuiiitur. Ioquuntur. 21. Ifpellum Hifpellum 42. a. J.» dalatum delatum 45..b. 33. antiquum fodura »ntiquuqi f 56. a... reuatam * reda-tam-4 iï. magnam i.i&oria: magnum joi&oi-ia: !.. duodecim urbes duodecim tribus j. .b._o. finitimi fuerant Senonam finitimi Selionibus fuerant! _y-b. 11. e Gallia. e Gallia 62. a. 3. difputationcs fecernercm difputatione fecernerein (,%-î- 11. plebi Romani plebi Romana. «.b.j. Sabini agri ui-toria M" Sabinum agrum ui-toria Curij parti M'. Curij partum «7. a. ^. Graccho tribunus pl. Graccho tribuno pl. 68 b.iC. proferipfiH'et .publici profcrrç>_i_fet", publici 7vb.*. eiue Romani ciues Romain imnuinitatis . 77 Y J immunitate. 78. b. 29. 1 1 1 V I R. I. D. IIVIR. I. D. _o.b.s. Norbam NORBAM W- Antiuin ANTIVM 26. Ardcam A R D E A M 81. a. 23. Sutrium SVTRIVM 28. Ncpet NEPET 8i.b. 11. Fregellas FREGELLAS 8j.b.ij. Aiirunculeis Aurunculeius 8j.b. 28. in alterum anno in alterum annum déduit deduxit S2.b. 1. P. Publiliu.il . a 4. déclarant déclarant

j. Campani Campanis - yl? b. 22. ipfi; tamen ipfa: tameii 97. a 29. Plauci-ma Planciana 103.b. ij. fit hoc quoque fie hoc quoque 104.b. 19. Papirium Frcgellarum Papirium Freg.iïanutn 31, minor aliquanto minorem aliquanto ic_.b. a- maxima belli maxima caiiiîi belli 107.1.7. équités Romanis équités Romani 11 1 .b.12. Corni?, & L.udi Comi , Se Laudis 11 9. a. ,. CROTONAM COR TOXA M 121. a. 28 Pi î auro PI-AVRO 122. a. n. FOHDETV RAE FOEDATVRAE

© Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours © Centre d'Études Supérieures de la Renaissance - Tours il

~~la " " * - s ' *y ^ - -* _. -_ ' *i \"^ * !_3*"_?~~

~~Y ?*-. - i. A. ! " * s* f * ." * * ' *- ' * .:. *' ». --, 15~~

~~. -. ,_. * I~~

~~_. * , . , * _. » t _.*j . . * . -* » - * ». îi~~

~~r. ï* fi _ ir* - ^^?ï_~~

~~*** f »**- *~~