Alphons Diepenbrock Maurice Ravel
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
103 December 201 2 tijd zijn en Mengelberg Willem WM Alphons Diepenbrock W Maurice Ravel M Uitvoeringspraktijken Inhoud Van de redactie 1 Van het bestuur 1 F. Heemskerk, J. Maa rsingh De droom van Joan Berkhemer 5 Herinneringen aan Diepenb rock 7 Concertrecensies Diepenbrock 11 Johan Maarsingh Mengelberg en Ravel’s Daphnis et Chloé -suite 29 Constant van Wessem Maurice Ravel in Nederland 30 Op bezoek bij Maurice Ravel 32 Concertrecensies Ravel 33 Mengelberg in de prov incie: ’s-Herto genbosch 40 Frederik Heemskerk De Matthäus onder Van Beinum 44 Personalia 46 Ronald de Vet Boek - en CD -besprekingen 47 Ronald de Vet Filmmuziek onder Mengelberg 51 Prijsvraag Colofon Redactie Johan Maarsingh , Ronald de Vet Website www.willemmengelberg.nl Bestuur Voorzitter dr Eveline A. Nikkels Vice -voorzitter mr Frederik Heemskerk Secretaris drs Margaret Krill Penningmeester mr Jan C. Reinoud Li d dr Frits W. Zwart Contributie € 30 binnen Europa, € 35 daarbuiten . Gezinslid: € 10 . Voor 1 april o ver te maken op rekening 155 802 t.n.v. Willem Mengelberg Vereniging, Amsterdam. IBAN: NL97INGB0000155802. BIC: INGBNL2A. Het lidmaatschap loopt gelijk met het kalenderjaar. Opzeggingen dienen voor 1 december te zijn ontvangen. Erelid Riccardo Chailly Van de redactie In dit laatste nummer van het jubileumjaar gaan we voor onze rubriek ‘Mengelberg in van onze vereniging vindt u allereerst een de provincie’ naar Den Bosch toe. verslag van de ledenvergadering en de Ook schenken wij aandacht aan de pas daarop aansluitende bijeenkomst in Am- uitgebrachte Matthäus-Passion onder sterdam, waarbij het verschil tussen de Eduard van Beinum uit 1958 en aan enke- traditionele en de hedendaagse (‘authen- le recente boek- en CD-uitgaven. We tieke’) uitvoeringspraktijk centraal stond. sluiten af met een artikel over filmmuziek Wij wijden enkele artikelen aan die Mengelberg gedirigeerd heeft en die Alphons Diepenbrock, die net als Johan bewaard blijkt te zijn gebleven. Wagenaar en Claude Debussy honderd- De redactie wenst u behalve veel lees- vijftig jaar geleden werd geboren, en aan plezier prettige feestdagen en alle goeds Maurice Ravel, die 75 jaar geleden voor het nieuwe jaar. overleed. Mede ter ere van Diepenbrock Van het bestuur De najaarsvergadering werd dit jaar voor de bezuinigingen op cultuur noodge- de verandering in Amsterdam gehouden; dwongen zal moeten inkrimpen en verhui- op 5 oktober kwamen wij bij elkaar in het zen naar het Haags Gemeentearchief . Op statige Museum Geelvinck Hinlopen Huis. veler verzoek zal de vergadering weer op Op de vergadering zelf waren vijftien zaterdag worden gehouden. Noteert u leden en een gast aanwezig. Helaas alvast zaterdag 13 april 2013 met stip in moesten door uiteenlopende omstandig- uw agenda! Begin vergadering 11:00 uur, heden twee van de vijf bestuursleden begin presentatie (door Frits Zwart) om verstek laten gaan. U vindt in dit nummer 13:30 uur. Nadere gegevens volgen zo zoals gebruikelijk het conceptverslag van spoedig mogelijk. deze vergadering, plus de begroting over 2013. De zeer boeiende presentatie van Namens onze penningmeester verzoeken Joan Berkhemer en Bas van Bommel over wij u vriendelijk om tijdig (dus in het eerste de beroemde Matthäus-uitvoering van kwartaal) uw contributie voor 2013 over te Mengelberg trok een volle zaal en gaf maken. aanleiding tot een levendige discussie. Een uitgebreid verslag treft u aan op pagina 5 Rest ons u allen een heel goed en gezond en volgende. 2013 toe te wensen! Wij hopen dat 2013 ook voor onze vereniging een mooi jaar En dan kijken we al weer uit naar onze mag worden, met de lancering van de lang voorjaarsbijeenkomst. Deze zal waar- verbeide website als eresaluut aan onze schijnlijk voor de laatste keer plaatsvinden naamgever. bij het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag, aangezien het instituut wegens 1 2 Verslag van de bijeenkomst in Museum Geelvinck Hinlopen Huis De droom van Joan Berkhemer Frederik Heemskerk en Johan Maarsingh Violist, pianist en dirigent Joan Berkhemer Van Bommel begint met de vraag: wat is een man met een droom die naar hij bezielde Mengelberg? Hij was een gelovig hoopt in 2014 werkelijkheid wordt. Dan katholiek en wilde de emotionele, diep- wil hij als dirigent een live-reconstructie religieuze boodschap van het lijdensver- realiseren van de Mengelberg-uitvoering haal zo indringend mogelijk ten gehore van de Matthäus-Passion zoals wij die brengen, dus met de meer welluidende kennen van de opname uit 1939: met een middelen die hem in de 20e eeuw ter groot orkest, twee grote koren en een nu beschikking stonden. Het was Bach des- geheel in onbruik geraakte dramatische tijds te doen geweest om het effect, het musiceerstijl. met bijzondere middelen tot uitdrukking brengen van de meest dramatische ge- schiedenis aller tijden. Bach deed dat in zijn tijd met een ongewoon grote bezet- ting, juist om dat dramatische te onder- strepen. Mengelberg kon dat dramatische effect in zijn tijd alleen maar bereiken met een veel grotere bezetting van orkest en koren dan door Bach was voorgeschreven. Mengelberg was dus, als je uitgaat van die bedoeling, trouw aan Bach. En misschien juist daarom is Mengelbergs uitvoering nog steeds zo geliefd bij velen. Joan Berkhemer Mengelbergs opvatting was geen geïso- Op onze najaarsbijeenkomst op 5 ok- leerd verschijnsel. Sinds de eerste heruit- tober j.l., deze maal gehouden in het voering van het werk sinds de dood van sfeervolle Museum Geelvinck Hinlopen Bach door Mendelssohn in 1829 was het Huis in Amsterdam, hielden NRC-journa- werk in negentiende-eeuwse stijl uitge- list/pianist Bas van Bommel en hij voor voerd, dus met een grotere bezetting, een een volle zaal een gezamenlijk pleidooi romantische speelstijl en de coupures die voor de Mengelberg-opvatting. Men zou wij ook nog kennen uit de Mengelberg- zeggen: pleiten voor eigen parochie, maar opname. Er waren in de negentiende eeuw dat ligt genuanceerder. De helft van de in Nederland ook opera-achtige uitvoerin- zaal bestond uit niet-leden, met onder hen gen, die het publiek zo beroerden dat er de voorzitter van de Nederlandse Bach- op bepaalde momenten, bijvoorbeeld: na vereniging, Aart van Bochove, die geluk- ‘Erbarme dich’, geestdriftig geapplaudis- kig goed was voor een kritisch tegenge- seerd werd. Mengelberg was daarvoor te luid. Een korte samenvatting. devoot en liet in de programmaboekjes 5 afdrukken dat bijvalsbetuigingen niet gebrekkige geluidsinstallatie van het gewenst waren. museum zorgt voor haperingen maar de In het midden van de 20e eeuw kwa- (letterlijk) dramatische verschillen tussen men er tegenbewegingen. Aart van beide uitvoeringen zijn onmiskenbaar, net Bochove wijst erop dat de Nederlandse als de opvallende resultaten van Hans van Bachvereniging al in de jaren ’20 kwam Ispelens restauratie van de Mengelberg- met een authentiekere uitvoering zonder Matthäus. coupures, onder leiding van Anthon van der Horst. Pas na de oorlog kreeg de oude- muziekbeweging de uitvoeringspraktijk van de barokmuziek volledig in zijn greep, zoals Berkhemer als conservatorium- student tot zijn afschuw bemerkte: “Het grote sentiment werd gesaneerd”. Er was sprake van een kalere, strakkere toon- vorming. Je zou het kunnen vergelijken met de naoorlogse architectuur en de niets ontziende breekpartijen in de Amster- „Joh.Seb. B -A-C-H” in de Duitse transcriptie. damse Jodenbuurt ten behoeve van de Van Bommel zegt de oude-muziek- nieuwe Wibautstraat. Studenten die de beweging een begrijpelijke reactie te vin- nieuwe opvattingen niet volgden en op den op de ingesleten muzikale conventies hun eigen gevoel probeerden te spelen, uit het begin van de vorige eeuw. De his- kwamen in de problemen. Het streven torische Bach dreigde steeds meer uit het naar zoveel mogelijk authenticiteit leverde beeld te verdwijnen. Om die terug te vin- wel een nauwgezettere benadering op van den, moest de historische klankwerkelijk- de muziek zoals die in Bachs tijd had heid natuurlijk zo nauwgezet mogelijk geklonken maar ging ten koste van waar worden gereproduceerd. Maar het streven het Bach met zijn muziek uiteindelijk om naar authenticiteit is doorgeschoten. ‘Au- was gegaan: met de middelen van zijn tijd thentieke’ of zoals het tegenwoordig heet: zo effectief mogelijk uitdrukking geven ‘historically informed’ uitvoeringen van aan de emotionaliteit van het drama. 18e-eeuwse muziek zijn nu gemeengoed Berkhemer: ik wil mensen de Bach gunnen (‘mainstream’) geworden, en de speelstijl zoals die vroeger werd gespeeld en die heeft zijn op zichzelf verfrissende protest- weer bol staat van het sentiment, in de functie allang verloren. Bovendien is het goede betekenis van het woord. Om te begrip ‘authentiek’ niet in al zijn conse- laten zien waarmee hij wil afrekenen, quenties toepasbaar. Een moderne con- speelt hij op de piano de beginmaten uit certzaal klinkt nooit als een kerkgebouw, het openingskoor zoals het tegenwoordig de bedoelingen van de componist en de overal klinkt: lichtvoetig als een walsje. stijlconventies uit zijn tijd staan zelden Het onderscheid tussen toen en nu onherroepelijk vast. Toch volgt men nu (Mengelberg 1939 vs. Ton Koopman gedwee de dogma’s die men krijgt onder- 2011) wordt gedemonstreerd aan de hand wezen omdat men niet anders mag, of: van een aantal CD-fragmenten. De beter meer weet. En daarmee dreigt de 6 oude muziek in een museum te belanden Er zijn trouwens beroemde dirigenten waarin zij haar betekenis als levende mu- die er net zo over blijken te denken als ziek verliest. Bij de Mengelberg-Matthäus Berkhemer en Van Bommel. Googlen op was de muziek nog een levend onderdeel bijvoorbeeld de zoekwoorden ‘Mengel- van de toenmalige cultuur: muziek die zo berg’ en ‘St. Matthew Passion’ loont in dat doorleefd was dat zij anders klonk dan in opzicht de moeite. Je komt dan vrijwel haar ontstaanstijd, maar die juist daarom meteen terecht op een website van een echt communiceerde. Misschien is de Amerikaanse krant, de Baltimore Sun, met krampachtigheid die de oude-muziekbe- een uit The Guardian overgenomen citaat weging ons oplegt wel een symptoom van van Colin Davis uit april j.l.