Wojciech J. Cynarski Prolegomena Biografistyki Wybitnych Postaci Sztuk Walki
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wojciech J. Cynarski Prolegomena biografistyki wybitnych postaci sztuk walki Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu, kultura, zdrowie, edukacja] 3, 249-256 2002 S y l w e t k i (biografistyka ) P r o f i l e s (biographistics ) Dr W. J. Cynarski (Zakład Sportu i Obozownictwa, Instytut Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego UR) dokonuje porównania etosów rycerskich w oparciu o biogramy mistrzów szermierki polskiej i japońskiej - Wojciecha Zabłockiego i Yoshio Sugino hanshi. Prof. Mirosław Ponczek (Katedra Nauk Humanistycznych AWF w Katowicach), ocenił prezentowany niżej tekst bardzo pozytywnie. W o j c i e c h J. C y n a r s k i IWFiZ UR Prolegomena biografistyki wybitnych postaci sztuk walki. Materiały do słownika biograficznego teorii sztuk walki Stówa kluczowe: biografie, wybitne sylwetki, mistrzowie szermierki, tradycje kulturowe Wprowadzenie Historię i kulturę tworzą ludzkie idee i działania, a więc przede wszystkim sami ludzie. Oczywiście to samo dotyczy historii sztuk walki i ich współczesnej postaci - tak na Dalekim Wschodzie, jak i w Europie. W pierwszym tomie „Rocznika Naukowego Idö - Ruch dla Kultury” pojawiło się kilka sylwetek ludzi zasłużonych dla dalekowschodnich sztuk walki (Lothar i Hannelore Sieber, Shizuya Sato, Kazuo Ito), sportów walki (Andy Hug) i teorii sztuk walki (Zbigniew Krawczyk)1. W popularnych wydaniach książkowych znajdujemy biografie i autobiografie mistrzów sztuk i sportów walki - zwłaszcza tych najsławniejszych. Tym razem ukazano dwie postaci wybitne: tradycjonalistę i mistrza japońskich sztuk walki (zwłaszcza szermierki) Sugino Yoshio 10 dan, oraz Wojciecha Zabłockiego - mistrza i restauratora polskich tradycji tego rodzaju. Zabłocki jest także - jak wiadomo - wybitnym sportowcem, artystą, architektem i działaczem ruchu olimpijskiego. Przy opisie historii życia i dokonań na gruncie sztuk walki, niezbędne wydaje się respektowanie zasady bezpośredniego doświadczenia, czyli czynnego, długotrwałego praktykowania, podobnie jak w przypadku alpinizmu i innych sportów przestrzeni2. Obydwie prezentowane tu postaci spełniają ten wymóg, będąc stale aktywnymi praktykami sportu (w pierwszym przypadku jüdö i kendö, w drugim - szabla w szermierce sportowej) i sztuk walki (kobudö szkoły tenshin shöden katori shintö-ryü i staropolska sztuka szermierki), i popularyzują szlachetną drogę sztuk walki. Także autor od wielu lat uprawia sztuki i sporty walki, był uczniem mistrza Y. Sugino i konfrontował swe szermiercze umiejętności z mis- trzem W. Zabłockim. 1 Teoria ta powstaje na bazie humanistycznej teorii kultury Fizycznej [por.: Obodyński 2000]. 2 „W trzecim referacie Andrzej Matuszyk szerzej rozwiną! tematykę taternictwa i aksjologii kullury fizycznej, przedstawiając sylwetki dwóch polskich znakomitych taterników. Prezentacja ich sportowych życiorysów była jakby pretekstem do sformułowania istotnych, także dla innych pokrewnych dziedzin, tez: 'w biografii nie należy oddzielać sukcesów sportowych od biografii życia" i podobnie, jak ‘biografem poety może być tylko poeta', tak również ‘biografem wspinacza (np. alpinisty) może być tylko wspinacz’. Wzbogaca to metodę biograficzną o czynnik humanistyczny psychofizycznego doświadczenia” [Cynarski 2001; por.: Matuszyk 1998: Cynarski 2000 b]. Ponadto poznawanie języka i wnikanie w kody znaczeniowe w badaniach kulturowych zalecane było już przez F. Boasa. Polscy bohaterowie narodowi: Zawisza Czarny, J. Żółkiewski, S. Czarniecki [Tazbir 2002] lub Lanckorońscy [Cynarski3 1996], byli najczęściej bohaterami romantycznymi i służącymi ojczyźnie „do ostatniej kropli krwi”. Podobnie japońscy herosi rodów Takeda, Aizu, Yagyu, Miyamoto Musashi i inni, na co zwraca uwagę 1. Nitobe [1993, s. 10-12], Dusze Polaka i Japończyka są rzeczywiście pokrewne w zakresie rycerskich archetypów - wzorów kulturowych męskości, odwagi i szlachetności. J. Tazbir [2002] twierdzi, że „lubimy wodzów, którzy umierają na polu bitwy”. Nad bohaterami literatury polskiej zastanawiał się także W. Zabłocki [1965, s. 170], porównując bohaterów polskich i japońskich. Etos rycerski bushidö, wartości chrześcijańskie i romantyczny patriotyzm sławiły cnotę moralną ponad wiedzę i inne dobra [Nitobe 1993, s. 22], Czyż nie umiłowanie sławy żołnierskiego męstwa odróżnia nas od południowych sąsiadów, których narodowym bohaterem jest wojak Szwejk? Pomimo lat propagandy ideałów „robotniczo-chłopskich”, pomimo prezentowania w po- pularnych telewizyjnych serialach (vide „Janosik”) szlachetnych chłopów i nieszlachetnej (głupiej, warcholskiej, tchórzliwej) polskiej szlachty, etos rycerski pozostał jednak żywy w naszym kraju. Podobnie w zamerykanizowanej w dużym stopniu Japonii i w kon- sumpcyjnym świecie Zachodu. Oczywiście dotyczy to niewielkich grup - elity, ‘arystokracji ducha’. Czy współczesna kultura wojowników (światowy fenomen Martial Arts), uprawiająca w XXI wieku z dużym zaangażowaniem dalekowschodnie, lub także europejskie, sztuki walki, nie stanowi wyrazu tęsknoty za rycerskim etosem4? J. Mucha tłumaczy, że „Kultura jakiejś grupy (nie tylko narodu) rozumiana jest jako zestaw akceptowanych w niej, choć nie zawsze w pełni realizowanych i nie zawsze wyraźnie problematyzowanych przez działające podmioty, ogólnych wzorów zachowań, praktyk i ich wytworów, oraz jako grupowy system aksjologiczny, a więc system przyjmowanych (faktycznie respektowanych, a czasem tylko uznawanych) wartości i norm. Do kultury należą też rozpowszechnione w zbiorowości postawy, oparte na wartościach i normach” [Mucha 1999, s. 15], Mucha wyjaśnia dalej za A. Kłoskowskąpojęcia ‘podstawowego wzoru kultury’ i ‘ducha kultury’ pisząc, że rdzeń kultury symbolicznej stanowi kanon wartości, występujący w obrębie tradycji, myśli naukowej i sztuki. Funkcje kanonu polegają na wyznaczaniu kryteriów wartościowania w sposób konkretny. Kanon dostarcza wzorców do naśladowania i przedmiotu przeżywania w toku odbioru, a także do dekodowania, które są w tym wypadku dość silnie określone i standaryzowane - zwłaszcza w szkolnym przekazie kultury [Mucha 1999, s. 28-29]. Struktura porządku aksjologicznego zawiera się w sferze sacrum', wiąże się więc z religią i wpływa na kulturę moralną. Kultura i mentalność społeczeństwa polskiego ewoluuje, zmienia się w kierunku zaleconego przez „władców globalnego świata” nastawienia rynkowo-konsumpcyjnego. Mucha spostrzega także, iż „uaktywniają się środowiska mające własne kanony, często o zakresie innym niż kanon narodowy, zawierające elementy kultury innych narodów” [Mucha 1999, s. 19], co może w pewnym sensie dotyczyć osób uprawiających dalekowschodnie sztuki walki. Duch japońskiej kultury został jednoznacznie określony (lub może raczej zadany) przez Nitobe. Podobny do japońskiego bushidö system aksjonormatywny obecny jest w upra- wianych dzisiaj sztukach walki. Europejska szermierka zachowuje rycerskie zasady (fair play), japońskie budö - zhumanizowany kodeks samurajski, wushu kungfu - etykę konfucjańską. Sentyment do minionej epoki i nostalgia wobec czasów rycerskich widoczne są w określeniach takich, jak „ostatni samuraj”, które wiązane są z nazwiskami mistrzów - Sökaku Takeda, Yoshio Sugino, Masutatsu Oyama i innych (biografowie stosują je także wobec mniej znanych postaci ze środowiska japońskich sztuk walki). Natomiast chińskich 3 Stanisław Cynarski (syn Józefa), p ro f, historii UJ, był stryjem cytowanych tu Stanisława (syna Jana) i Wojciecha Jana (syna Mieczysława) Cynarskich. 4 O konfliktach wartości w świecie doby globalizacji autor pisze obszerniej w swej drugiej ksittZcc [Cynarski 2002 bj. mistrzów wushu kungfu nazywano często smokami i tygrysami, co miaio podkreślać ich siłę, lub także zawierało znaczenie magiczne. Tradycja sztuk walki zawiera, oprócz wyraźnie sformułowanych reguł, zasad postępowania, etykiety, wskazań etycznych, także mniej czytelny kod symboliczny, którego zrozumienia wymaga odpowiedniego poziomu duchowej dojrzałości lub także pomocy mistrza [Cynarski, Durićek 2001], Tym bardziej osoba mistrza sztuk walki powinna charakteryzować się mistrzowskim poziomem moralnym, wiedzą i mądrością [Cynarski 2002 a]. M istrz kobudö Sugino Yoshio (1904-1998) Opis postaci mistrza Sugino oparty został częściowo na opra- cowaniu opublikowanym w jed- nym ze specjalistycznych czaso- pism [Cynarski 1991 ]5. Postać japońskiego hanshi „pojawiała się” także przy okazji artykułów na temat klasycznego kobujutsu [Cynarski 1995; Cynarski 1998], Notabene autor jest bezpośred- nim uczniem shihana Sugino, a także sensei G. Hatakeyamy i A. Floqueta (praktyka uchi- deshi, Francja 1989 r.). Życiorys mistrza Sugino jest współczesną wersją prawdziwej ‘drogi sa- muraja’. Yoshio Sugino urodził się ?-y°- L Mistrz YosUo Su8itto z levrei) 12 grudnia 1904 r. w Chiba, źródło: ze zbiorów W. .1. Cynarskiego. w posiadłości ziemskiej starego samurąjskiego klanu. Maillet [1986] sugeruje, że mogła mu się udzielić militarna atmosfera panująca w Japonii w latach jego dzieciństwa. Pomimo formalnych zakazów epoki Meiji, rodzina Sugino zachowała tradycyjne bronie; katanę, yari i naginatę. W pobliżu znajdowała się świątynia Katori Jingu, sanktuarium poświęcone sztukom walki i główne miejsce, gdzie narodziła się pięć wieków wcześniej szkoła tenshin shöden katorish'mtö-ryü. Yoshio w wieku 12 lat rozpoczyna trening sztuk walki od praktyki kendo pod okiem mistrza Saneatsu Shingai, byłego samuraja i jednego z kodyfikatorów kendo. Następnie studiował jüdô ködökan. Jego nauczycielem podczas studiów na uniwersytecie Keio był Kanisaburo Iisuka, który polecił go mistrzowi Jigorö Kanö. Już w 1927 roku Sugino uzyskał upoważnienie