Univerzitet U Novom Sadu Poljoprivredni Fakultet
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERZITET U NOVOM SADU POLJOPRIVREDNI FAKULTET mr DRAGAN VAJGAND FAUNA SOVICA (NOCTUIDAE, LEPIDOPTERA) VOJVODINE I PARAMETRI PROGNOZE BROJNOSTI DOKTORSKA DISERTACIJA NOVI SAD, 2012 S A D R Ž A J IV Podpisi članova komisije za odbranu doktorske disertacije V. Ključna dokumentacijska informacija VI. Izvod VIII. Key word documentation IX. Abstract XI. Zusammenfassung 1. 1. UVOD 2. 2. OPŠTI PODACI O ISTRAŽIVANOM PODRUČJU 2. 2.1. GEOGRAFSKI PODACI O VOJVODINI 2. 2.2. KLIMA VOJVODINE 3. 2.3. KLIMA SOMBORA 4. 2.4. METEOROLOŠKI PODACI ZA SOMBOR U PERIODU OD 1994. DO 2004. GODINE 6. 3. OSOBINE SOVICA 6. 3.1. SISTEMATIKA SOVICA 9. 3.2. MORFOLOŠKE ODLIKE VRSTA IZ FAMILIJE SOVICA 12. 3.3. BIOLOGIJA I EKOLOGIJA SOVICA 13. 3.4. PROGNOZA POJAVE SOVICA 15. 4. PREGLED LITERATURE 15. 4.1. PREGLED DOSADAŠNJIH FAUNISTIČKIH PODATAKA O SOVICAMA VOJVODINE 18. 4.2. PREGLED DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA BROJNOSTI I DINAMIKE POPULACIJE U REPUBLICI SRBIJI 23. 5. SISTEMATSKA ZOOGEOGRAFIJA 25. 6. OBRAZLOŽENJE TEME, CILJEVI RADA I RADNA HIPOTEZA 24. 7. METOD RADA 26. 7.1. ISTRAŽIVANI LOKALITETI U VOJVODINI 31. 7.2. SAKUPLJANJE I OBRADA UZORAKA I PODATAKA 33. 7.3. TERMINI KOD OPISA DINAMIKE LETA 35. 8. REZULTATI ISTRAŽIVANJA 35. 8.1. Podfamilija ACRONICTINAE 43. 8.2. Podfamilija BRYOPHILINAE 45. 8.3. Podfamilija HERMININAE 48. 8.4. Podfamilija STREPSIMANINAE 48. 8.5. Podfamilija CATOCALINAE 65. 8.6. Podfamilija CALPINAE 67. 8.7. Podfamilija HYPENINAE 73. 8.8. Podfamilija EUTELIINAE 73. 8.9. Podfamilija PLUSIINAE 88. 8.10. Podfamilija ACONTIINAE 93. 8.11. Podfamilija EUSTOTIINAE 103. 8.12. Podfamilija CUCULLIINAE 111. 8.13. Podfamilija AMPHIPYRINAE 113. 8.14. Podfamilija PSAPHIDINAE 114. 8.15. Podfamilija DILOBINAE 114. 8.16. Podfamilija STIRIINAE 116. 8.17. Podfamilija HELIOTHINAE 127. 8.18. Podfamilija HADENINAE 234. 8.19. Podfamilija NOCTUINAE II 269. 9. DISKUSIJA 269. 9.1. PREGLED FAUNE SOVICA U VOJVODINI 270. 9.2. UPOREĐENJE FAUNE SOVICA SA SUSEDNIM DRŽAVAMA 270. 9.3. ZOOGEOGRAFSKA ANALIZA 270. 9.4. INTERESANTNI FAUNISTIČKI PODACI 271. 9.5. NOVE VRSTE U FAUNI VOJVODINE 271. 9.6. NOVE VRSTE U FAUNI SRBIJE 271. 9.7. VRSTE KOJE SU U SUSEDNIM ZEMLJAMA SVRSTANE U KATEGORIJE UGROŽENOSTI PREMA IUCN KRITERIJUMIMA 272. 9.8. SELICE – MIGRATORI 273. 9.9.PREZIMLJAVANJE SOVICA 273. 9.10. VRSTE KOJE MOGU BITI EKONOMSKI ZNAČAJNE ZA ČOVEKA 275. 9.11. PARAMETRI PROGNOZE SOVICA 281. 9.12. NAJBROJNIJE VRSTE NA SVETLOSNOJ KLOPCI U SOMBORU 281. 9.13. MOGUĆNOST KORIŠTENJA KOEFICIJENTA GENERACIJE U DUGO- ROČNOJ PROGNOZI BROJNOSTI 282. 9.14. BROJNOST POJEDINIH VRSTA U SOMBORU I DRUGIM PODRUČIJIMA U VOJVODINI 283. 10. ZAKLJUČCI 285. 11. TABLE SA SLIKAMA LEPTIRA 298. 12. INDEKS NAZIVA VRSTA, RODOVA I PODFAMILIJA 305. 13. POPIS CITIRANE LITERATURE a. B I O G R A F I J A b. Z A H V A L N I C A III UNIVERZITET U NOVOM SADU POLJOPRIVREDNI FAKULTET MENTOR Dr Dušan Petrić, redovni profesor, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad ČLAN KOMISIJE Dr Smiljka Šimić, redovni profesor, Prirodno matematički fakultet, Novi Sad ČLAN KOMISIJE Dr Pero Štrbac, redovni profesor, Poljprivredni fakultet, Novi Sad DATUM ODBRANE IV UNIVERZITET U NOVOM SADU POLJOPRIVREDNI FAKULTET Ključna dokumentacijska informacija Redni broj: RBR Identifikacioni broj: IBR Tip dokumentacije: Monografska dokumentacija TD Tip zapisa: Tekstualni štampani materijal TZ Vrsta rada: Doktorska disertacija VR Autor: mr Dragan Vajgand AU Mentor: prof. dr Dušan Petrić MN Naslov rada: Fauna sovica (Noctuidae, Lepidoptera) Vojvodine i parametri NR prognoze brojnosti Jezik publikacije: Srpski JP Jezik izvoda: Srpski, Engleski i Nemački JI Zemlja publikovanja: Republika Srbija ZP Uže geografsko područje: Autonomna pokrajina Vojvodina UGP Godina: 2012 GO Izdavač: Autorski reprint IZ Mesto i adresa: 21000 Novi Sad, Departman za fitomedicinu i zaštitu životne MA sredine, Poljoprivredni fakultet, Trg Dositeja Obradovića 8 Fizički opis rada: 12 poglavlja / 318 strane / 40 tabela / 4 crteža / 180 grafikona / FO 1 fotografijе / 11 slika / 2 karte / 284 reference / biografija i zahvalnica V Naučna oblast: Tehničko – tehnološke nauke NO Naučna disciplina: Entomologija ND Predmetna odrednica ključne reči: Noctuidae, fauna, dinamika leta, prognoza PO UDK: 591.9:595.786:551.509.31(043.3) Čuva se: Biblioteka Poljoprivrednog fakulteta, Novi Sad Važna napomena: Nema VN Izvod: IZ Istraživanjem je ustanovljeno prisustvo 411 vrsta sovica za faunu Vojvodine. Od vrsta koje se spominju u literaturi dvanaest vrsta ne smatramo članovima faune sovica Vojvodine. Registrovane vrste su svrstane u 19 podfamilija. Najveći deo sovica Vojvodine ima rasprostranjenje u Evropsko – Obskoj i Mediteranskoj podoblasti (30,8%), a zatim u Palearktičkom podcarstvu (29,9%). Kao nove vrste za faunu Vojvodine navodimo sledećih deset vrsta: Macrochilo cribrumalis, Arytrura musculus, Calymma communimacula, Atethmia ambusta, Agrochola lota, Lacanobia blenna, Saragossa porosa, Noctua interjecta, Epilecta linogrisea i Agrotis puta. Kao nove za faunu sovica Republike Srbije navodimo četiri vrste: Macrochilo cribrumalis, Arytrura musculus, Lacanobia blenna i Saragossa porosa. U Srbiji i Vojvodini ni jedna vrsta sovica nije na listi zaštićenih vrsta. U fauni Vojvodine su registrovane vrste koje su retke, malobrojne ili malog rasprostranjenja a u Mađarskoj i Rumuniji su svrstane u neku od kategorija ugroženosti prema Međunarodnom udruženju za očuvanje prorode (IUCN International Union for Conservation of Nature). Po kategorijama ugroženosti registrovan je sledeći broj vrsta: EX - iščezla vrsta: dve vrste; CR - krajnje ugrožena vrsta: pet vrsta; EN - ugrožena vrsta: 21 vrsta; VU - ranjiva vrsta: 63 vrste; NT - skoro ugroženi: 89 vrsta i DD - bez dovoljno podataka: 8 vrsta. Sovice su dobri letači, a deo vrsta se seli - migratorne su. Registrovano je 2 vrste pravih migratora, 21 vrsta iseljenika i 15 vrsta raseljenika. Najveći broj vrsta sovica u Vojvodini prezimi u stadijumu gusenice, 175 vrsta, pa lutke 151 vrsta, pa jajeta i na kraju leptira. Deo vrsta sovica kada se prenamnoži može biti štetan za čoveka. Od vrsta koje mogu biti štetne u cvećarstvu je registrovano četiri vrste; u voćarstvu i vinogradarstvu 25 vrsta; u povrtarstvu 19 vrsta; u ratarstvu 49 vrsta i u šumarstvu 75 vrsta. Tokom istraživanja sovica od 1986. godine do sada, štete na području Vojvodine su registrovane od strane sledećih vrsta: Autographa gamma, Helicoverpa armigera, Lacanobia oleracea, Mamestra brassicae, Orthosia spp., Agrotis exclamationis i A. segetum. Tokom perioda od 1994. do 2004. godine na svetlosnoj klopci tipa RO Agrobečej u okolini Sombora je determinisano 93.296 primeraka sovica. Najbrojnijih 10 vrsta sovica su bile: Helicoverpa armigera, Emmelia trabealis, Hadula trifolii, Xestia c-nigrum, Axlia putris, Autographa gamma, Agrotis segetum, Lacanobia oleracea, Agrotis exclamationis i Tyta VI luctuosa. U zavisnosti od brojnosti leptira, dati su svi ili deo parametara prognoze za 11 godišnji period za okolinu Sombora za ukupno 153 vrsta sovica. Pouzdanost koeficijenta generacije u dugoročnoj prognozi je proverena kod 39 vrsta koje imaju dve ili tri generacije i sakupljene su na svetlosnoj klopci. Za 15 vrsta se ispostavilo da je registrovan mali broj primeraka, pa nije bilo opravdanja da se pouzdanost prekontroliše. Prema dobijenim rezultatima koeficijent generacije kao pouzdan parametar može da se koristi u dugoročnoj prognozi kod devet vrsta. To su: Eucarta virgo, Lacanobia oleracea, L. suasa, Mythimna turca, M. obsoleta, A. putris, Ochropleura plecta, Xestia c-nigrum i Agrotis segetum. Kod jedanaest vrsta, pouzdanost koeficijenta generacije je bila između 51 i 70%. Za te vrste koeficijent generacije se može koristiti za dugoročnu prognozu, ali uz obaveznu proveru u narednom periodu. U ovu grupu spadaju sledeće vrste: Aedia leucomelas, Tyta luctuosa, Emmelia trabealis, Deltote bankiana, Pseudeustrotia candidula, Pyrrhia umbra, Trachea atriplicis, Mythimna albipuncta, M. pallens, M. l-album i Agrotis exclamationis. Kod pet vrsta koeficijent generacije je imao pouzdanost ispod 50%, ili se desio slučaj da je posle predviđenog pada brojnosti došlo do njenog povećanja pa se on ne može koristiti u dugoročnoj prognozi. Pregledom literature nađen je veći vroj vrsta u susednim zemljama koje u Vojvodini nisu konstatovane. Zato faunistička istraživanja područja Vojvodine treba nastaviti. Za deo vrsta je bilo nedovoljno podataka na svetlosnoj klopci da se ustanove svi parametri prognoze. Stoga proučavanje dinamike leta treba nastaviti i u narednom periodu. Datum prihvatanja teme od strane NN veća: 13. februara 2006. godine DP Datum odbrane: DO Članovi komisije: dr Dušan Petrić, redovni profesor za užu naučnu oblast Entomologija, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Novom Sadu – mentor dr Smiljka Šimić, redovni profesor za užu naučnu oblast Morfologija i sistematika beskičmenjaka i Organska evolucija, Prirodno matematički fakultet, Novi Sad – član dr Pero Štrbac, redovni profesor za užu naučnu oblast Entomologija, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Novom Sadu – član VII UNIVERSITY OF NOVI SAD FACULTY OF AGRICULTURE Key word documentation Accession number: ANO Identification number: INO Documentation type: Monograph documentation DT Type of record: Textual printed material TR Content code: PhD thesis VR Author: Dragan Vajgand M.Sc. AU Mentor: Dušan Petrić PhD, Professor MN Title: The Owlet Moths (Noctuidae, Lepidoptera) Fauna of Vojvodina TI and Parameters for Forecasting Abundance Language of text: Serbian LT Language of abstract: Serbian, English and German LA Country of publication: Republic of Serbia CP