La Petite Bande
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
La Petite Bande . Sigiswald Kuijken Christoph Genz tenor woensdag 7 februari 2001 La Petite Bande . Sigiswald Kuijken Stephan Genz bariton donderdag 8 februari 2001 We zijn uiterst vereerd het Belgisch Vorstenpaar te mogen verwel- komen naar aanleiding van het twintigjarig bestaan van deSingel tijdens het concert van La Petite Bande op 7 februari 2001. Joseph Haydn: de paradox woensdag 7 februari 2001 Waarom houden we (bijna allen) van Haydn? Vanwaar deze La Petite Bande . Sigiswald Kuijken . Christoph Genz tenor bewondering, deze bijzondere vriendschap, deze verbondenheid Joseph Haydn met hem? Symfonie nr 104 in D, London Omdat hij de kunst verstaat ons te doen geloven dat hij als het ware Wolfgang Amadeus Mozart Concertaria: Misero! O sogno - Aura che intorni spiri, KV431 een geheim met ons deelt, een afspraakje dat ons bijna medeplich- Joseph Haydn tig maakt in een goedaardig complotje met hem. Nochtans ver- Symfonie nr 99 in Es bergt zijn knipoog meer dan hij reveleert over zijn ziel; Haydn is zui- pauze nig met zijn glimlachjes, werpt ons geen gratuite blikken toe – men zou kunnen zeggen dat hij eerst uitzoekt wie het verdient om ver- Wolfgang Amadeus Mozart Concertaria’s: leid te worden. Per pietà, KV420 En ’t is waar, niet iedereen is gevoelig voor de knipoog van de mees- A te fra tanti affanni, KV469 Joseph Haydn ter van Esterházy: indien je voor alles de tragiek zoekt, de diepe Symfonie nr 100 in D, Militär afgrond, vergeet het maar. En als je op zoekt bent naar het opper- vlakkige, de goedkope afleiding of indien je het goddelijk genie zoekt die je als een zonnestraal – enigszins getemperd door een zekere flou artistique – moet bereiken: vergeet het maar. Bij Haydn, donderdag 8 februari 2001 La Petite Bande . Sigiswald Kuijken . Stephan Genz bariton geen misleiding, geen reizen in een ver universum. Deze afwijzing van het fantastische, deze voorkeur voor de grenzen is verrassend Joseph Haydn Symfonie nr 101 in D, Die Uhr voor een artiest! Joseph Haydn Haydn schijnt ons te willen zeggen: “De Eeuwigheid, het oneindige, Symfonie nr 102 in Bes belaagt ons te zeer van alle kanten; we kunnen er onmogelijk aan pauze ontsnappen. Langs voor, langs achter, omhoog en omlaag houdt het ons gevangen: overal waart de oneindigheid van tijd en ruimte. Wolfgang Amadeus Mozart Concertaria’s: De macrokosmos overstijgt ons, de microkosmos is al even duize- Mentre ti lascio, KV513 lingwekkend; waar zijn wij temidden daarvan? Laten we ons tevre- Un bacio di mano, KV541 den stellen met een stukje van dit alles, dat we zorgvuldig in ere Rivolgete, KV584 Joseph Haydn houden – zo wordt het leven leefbaar en eindig en de tijd een ver- Symfonie nr 103 in Es, Mit dem Paukenwirbel trouwd getik dat men kan gebruiken, waarop men kan bouwen – een trouwe vriend, de onbreekbare motor die ons ten geschenke werd gegeven en die heel ons kleine universum doet bewegen …” Haydn, dat is de zin voor de mechaniek, voor de constructie, de compositie in de meest letterlijke zin (zoals een kind dat met zijn blokkendoos speelt, huizen, torens, muren, bruggen … bouwt, en vrijheid en geborgenheid vindt in de nieuw bevochten grenzen …). De architect Haydn bouwt steeds nieuwe en verbazingwekkende huizen - sterke huizen gebouwd op rotsgrond. Alles is er juist en waarachtig, bewonderenswaardig evenwichtig en getuigend van goede smaak. Het is er goed wonen - men voelt zich er beschermd door een duurzame vrede. Voor sommigen is dat te geruststellend, niet interessant genoeg - alsof enkel de ontreddering artistiek bruikbaar is. Aan hen gaat Haydn ongemerkt voorbij. Jammer voor hen, want zelfs in het even- wicht zijn er duizend en één min of meer afwijkende nuances, fasci- nerend in hun frisheid en tegenspraak. Er is echter een wijze, besla- gen en nederig ambachtsman nodig, zoals onze Franz-Joseph, die ze ons toont, releveert dankzij alweer duizend en één ingevingen. Haydn toont ons de grootsheid van wat ons beperkt lijkt; de onein- dige verscheidenheid van wat monotoon schijnt – kortom, de onverwachte rijkdom van de eenvoud. Daarin is hij de allergrootste. Ik denk dat in een tijd als de onze, met haar vervreemdende techno- logie, zijn licht weldoend is. Ik houd ervan. Sigiswald Kuijken, januari 2001 Joseph Haydn: de Londense symfonieën nr 99-104 Joseph Haydn (1732-1809) is de muziekgeschiedenis ingegaan als het vasteland toen hij vernam dat Haydns broodheer gestorven de vader van het strijkkwartet. Maar ook op het symfonische genre was. Het duurde niet lang of hij ging bij Haydn aankloppen om hem drukte papa Haydn zijn stempel. In zowat veertig jaar tijd schreef hij te engageren voor zijn concerten in de Engelse hoofdstad. “Ik ben meer dan honderd symfonieën. Haydn werkte het grootste deel Salomon uit Londen en ik kom u halen”, zo zou hij zichzelf aan de van zijn leven als kapelmeester van de Hongaarse familie Esterházy. componist hebben voorgesteld. “Morgen zullen we een contract Tijdens zijn jarenlange dienst bij de Esterházy’s beschikte de com- sluiten.” Het contract ging over de compositie van een aantal wer- ponist over een excellent orkest, zodat hij naar hartelust kon experi- ken, die onder leiding van de componist, tijdens de concertreeksen menteren met het genre dat in de tweede helft van de achttiende van Salomon zouden gecreëerd worden. eeuw Europa veroverde: de symfonie. Het leven in paleis Esterháza Het plan om Haydn naar Londen te halen was niet nieuw. In de bood Haydn dus vele mogelijkheden, maar er was ook een keer- jaren 1780 hadden onder meer de organisatoren van de Profes- zijde aan de medaille. Haydn leidde in Esterháza een zeer geïso- sional Concerts al contact gezocht, ook uitgever Bland had ver- leerd bestaan; hij moest componeren volgens de verlangens van de woede pogingen gedaan om de componist naar Engeland te halen vorst en had het formele verbod gekregen kopieën van zijn muziek en meer dan eens had de Londense pers gewag gemaakt van een te verspreiden of compositieopdrachten van buitenstaanders te mogelijk bezoek. aanvaarden zonder een speciale toestemming. Die bijzondere toe- Toen de gevierde musicus in 1791 eindelijk in de stad aankwam, stemming kwam er toch een paar keer, zodat ook de buitenwereld werd hij er als een koning onthaald. Hij werd ontvangen bij de kon kennismaken met het grote meesterschap van de componist. belangrijkste edellieden en burgers van de stad, er stonden zelf Rond 1780 waren de Europese muziekliefhebbers zich ervan enkele koninklijke bezoeken op het programma. bewust dat Haydn één van de belangrijkste componisten van zijn Haydn zelf was ook zeer opgetogen over zijn bezoek want Londen tijd was. maakte een geweldige indruk op hem. Een paar dagen na zijn aan- Op 28 september 1790 overleed Prins Nikolaus en kwam er een komst schreef hij aan een vriend: “Deze immense stad overvalt me einde aan Haydns exclusieve band met de Esterházy’s. Nikolaus’ met haar pure schoonheid en haar wonderlijke monumenten”. opvolger, Prins Paul Anton, deelde de muzikale interesses van zijn Londen was op het einde van de achttiende eeuw één van de muzi- vader niet en ontbond het orkest. Haydn bleef wel op de loonlijst kale hoofdsteden van Europa, met talloze openbare concerten, staan, maar werd (voorlopig) ontslagen van alle verplichtingen. De muziekclubs en privé-initiatieven. Bovendien telde de stad een aan- componist vond een nieuwe verblijfplaats in Wenen en begon er tal uitstekende orkesten. Geen wonder dat Haydn zich voor zijn een nieuw leven. De herwonnen vrijheid van de componist ging Londense concerten hoofdzakelijk op instrumentale muziek con- echter niet onopgemerkt voorbij. Johann Peter Salomon, een Duits centreerde, met als hoogtepunt de twaalf Londense symfonieën. violist die in Londen werkte als concertmanager, was toevallig op De eerste zes symfonieën (nr 93-98) ontstonden in het kader van Wolfgang Amadeus Mozart Haydns eerste reis naar Londen (1791-1792). De tweede reeks van Concertaria’s: zes (nr 99-104) componeerde hij voor zijn tweede bezoek in de • Misero! O sogno - Aura che intorni spiri, KV431 jaren 1794-1795. • Per Pietà, KV420 Aan het einde van de tweede reis probeerde de Engelse koning • A te fra tanti affanni, KV469 (uit: Davidde Penitente) hem te overhalen om in Londen te blijven en bood hem onderdak • Mentre ti lascio, KV513 aan in Windsor Castle, maar Haydn moest naar Oostenrijk terugke- • Un bacio di mano, KV541 ren. In januari 1794 was prins Paul Anton Esterházy overleden en • Rivolgete, KV584 (uit: Cosí fan tutte) zijn opvolger wilde het orkest in ere herstellen. Aangezien Haydn nog steeds de officiële kapelmeester was, werd hij teruggeroepen Naast zijn vele opera’s schreef Mozart nog een aanzienlijk aantal om deze taak te vervullen. losstaande aria’s. Sommige daarvan waren bedoeld als alternatief De twaalf Londense symfonieën tonen componist Haydn op het voor bestaande opera-aria’s of werden in een bepaalde opera hoogtepunt van zijn kunnen, al zijn het niet echt vernieuwende gewoon extra ingelast, om tegemoet te komen aan specifieke wen- werken. De kracht van deze orkestwerken ligt vooral in hun sen van bepaalde uitvoerders. Af en toe werden dergelijke aria’s sublieme klankrijkdom, hun schat aan muzikale ideeën en hun sub- ook wel in opera’s van andere componisten gebruikt. Dit gebeurde tiele diepgang. Enkele symfonieën kregen na verloop van tijd een bijvoorbeeld wanneer een componist niet in Wenen resideerde en bijnaam, zoals nr 96 de mirakelsymfonie, nr 100 de militaire, nr 103 men zijn opera wilde aanpassen aan de mogelijkheden van met de paukenroffel en nr 104 de Londense. Deze ondertitels kwa- bepaalde zangers. Voor deze aanpassingen werd dan vaak een men niet van Haydn zelf, maar werden later door muziekliefhebbers beroep gedaan op Mozart. toegevoegd. In de periode 1783-1785 waren er vijf operaproducties van toen zeer succesvolle componisten waarvoor Mozart extra materiaal Nicole Van Opstal leverde. Voor Mozart was dit telkens een enorme kans om te bewij- zen dat hij de vergelijking met de meest getalenteerde operacom- ponisten uit die tijd kon doorstaan.