Polska – Rosja. Poszukiwania Nowej Tożsamości
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wydział „Artes Liberales” Uniwersytet Warszawski DEBATY ARTES LIBERALES TOM XI 2017 POLSKA – ROSJA. POSZUKIWANIA NOWEJ TOŻSAMOŚCI. PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE Redaktor Adam Daniel Rotfeld Warszawa 2017 DEBATY ARTES LIBERALES Wydawnictwo ciągłe nieperiodyczne Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego Komitet redakcyjny Jerzy Axer (Uniwersytet Warszawski), Jan Kieniewicz (Uniwersytet Warszawski), Andrzej Nowak (Uniwersytet Jagielloński), Krzysztof Rutkowski (Uniwersytet Warszawski), Piotr Salwa (Uniwersytet Warszawski), Roman Szporluk (prof. em., Harvard University), Ewa M. Thompson (Rice University), Piotr Wilczek (Uniwersytet Warszawski) Redakcja Piotr Budny Korekta Katarzyna Tomaszuk Przekład na język polski Anna Grabarczyk Halina Kudlińska-Stępień Katarzyna Rawska-Górecka Anna Szczęsny Przekład na język angielski Jakub Ozimek Projekt okładki Robert Przybysz Projekt typograficzny Grzegorz Murzynowski Skład i łamanie Zakład Graficzny UW © 2016 Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski Nowy Świat 69, PL 00-046 Warszawa www.al.uw.edu.pl ISSN: 2299-8799 ISBN: 978-83-63636-60-9 Publikacja sfinansowana ze środków na naukę w roku 2016 oraz wspieranie inicjatyw LIBAL Fundacji „Instytut Artes Liberales” Druk Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego. Zam. 1044/2016 SPIS TREŚCI Od Redaktora / From the Editor Adam D. Rotfeld 7 Kształtowanie się nowej tożsamości politycznej zarys problematyki Adam D. Rotfeld 13 Część I Tożsamość Rosjan i Polaków: rozważania koncepcyjne O tożsamości i legitymizacji we współczesnej Rosji Jurij Piwowarow 27 Polska po 1989 roku: poszukiwanie nowej tożsamości Edmund Wnuk-Lipiński 47 Jedność w różnorodności jako formuła dla Rosji – państwa narodowego Walerij Tiszkow 63 Rosjanie – naród z oktrojowaną tożsamością Sławomir Dębski 81 Część II Pamięć historyczna: państwo i społeczeństwo Pamięć historyczna i samoidentyfikacja narodowa we współczesnej Rosji Irina Glebowa 105 Polska–Rosja: poszukiwanie nowej tożsamości Andrzej Mencwel 121 4 Spis treści Nacjonalizm jako czynnik kształtowania nowej rosyjskiej tożsamości. Centrum a „prowincja” Hieronim Grala 135 Część III Rola inteligencji, etnocentryzm, nacjonalizm Pożytek z przodków: inteligencja a etnocentryzm Wiktor Sznirelman 165 Historia jako źródło zasobów politycznych: idee spuścizny i spuścizna idei Andriej Korieniewski 187 Inteligencja – tożsamość narodowa – etnocentryzm Andrzej Szpociński 203 Pamięć historyczna a kształtowanie nowej rosyjskiej tożsamości Konstantin Morozow 211 Część IV Procesy narodotwórcze – rola intelektualistów, pisarzy i polityków Więcej niż poeta – o funkcji społecznej pisarza we współczesnej Rosji Aleksander Archangielski 223 Narracje przeszłości i procesy narodotwórcze na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej Kazimierz Wóycicki 233 Spis treści 5 Odpowiedzialność polityków za rozniecanie w Rosji ksenofobii i rosyjskiego nacjonalizmu Emil Pain 241 Tożsamość współczesnej Rosji i Polski a stosunki między dwoma narodami Wiktor Ross 255 Współczesna Rosja w poszukiwaniu nowej tożsamości – polski punkt widzenia Marian Broda 273 Humor i satyra jako identyfikator tożsamości Anna Łabuszewska 291 Postać i spuścizna Olgi Frejdenberg Nina W. Braginska 307 Aneks Wystąpienia podczas polsko-rosyjskiego Forum Mediów w Kaliningradzie 15 listopada 2013 r. Rosja–Polska: instytucje i problemy. Mity i realia Anatolij Torkunow 329 Nasza droga: przez dialog do wzajemnego zrozumienia Andriej Artizow 337 Poland – russia in search for new identity. Divergences and similarities. An outline 347 Autorzy artykułów 357 OD REDAKTORA W kolejnym tomie „Debat Artes Liberales” prezentujemy zbiór tekstów oparty na materiałach konferencji przepro- wadzonej w ramach serii spotkań naukowych pt. Academia in Public Discourse Poland – Russia. Konferencja ta, zorganizowana z inicjatywy Polsko- -Rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych we współpracy z Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, pomyślana była przez inicjatorów jako inauguracja całej serii spotkań podobnego typu. Okazała się początkiem, który – ze względu na rozwój sytuacji politycznej – nie miał swego ciągu dalszego. Jednak teksty przygotowane do druku po tym pierwszym spotkaniu nie tylko zacho- wały swoją wartość poznawczą i analityczną, ale zyskały w pewnej mierze na aktualności. Prezentowany zbiór jest zarysem problematyki badaw- czej, która ze wszech miar zasługuje na kontynuację już choćby dlatego, że pozwala nam lepiej zrozumieć procesy równoległe, ale odmienne, zróżnicowane i specyficzne dla kultury politycznej i historii obu państw i narodów. Większość tekstów ma wartość ponadczasową; są one próbą zmierzenia się ze zmienną rzeczywistością w sposób otwarty i szczery – bez unikania spraw trudnych, bolesnych i drażliwych, bez tego, co nazywamy często językiem po- litycznej poprawności. Struktura tomu podzielonego na cztery części odpo- wiada zasadniczo sesjom i spotkaniom dyskusyjnym, które odbyły się w dniach 9–11 grudnia 2013 r. w ramach serii seminariów pod nazwą Academia in Public Discourse 8 Od Redaktora Poland–Russia. W części pierwszej zawarto rozważania natury koncepcyjnej, które stanowią wprowadzenie do problematyki (są to eseje profesorów: Jurija Piwowarowa, Edmunda Wnuka-Lipińskiego, Walerija Tiszkowa i dra Sławomira Dębskiego). Refleksje zamieszczone w części drugiej (Iriny Glebowej, Aleksandra Archangielskiego i An- drzeja Mencwela) dotyczą pamięci historycznej, państwa i społeczeństwa w procesie kształtowania się narodowej tożsamości. Eseje w części trzeciej koncentrują się wokół roli inteligencji, etnocentryzmu i nacjonalizmu; ich autorami są profesorowie: Wiktor Sznirelman, Hieronim Grala, Andriej Korieniewski, Andrzej Szpociński i Konstantin Morozow. Część czwarta dotyczy roli, jaką w procesach narodo- twórczych odgrywa inteligencja twórcza – intelektualiści, pisarze oraz politycy (autorami tekstów zamieszczonych w tej części są: Kazimierz Wóycicki, Emil Pain, Wiktor Ross, Marian Broda i Anna Łabuszewska). Zamyka tę część esej Niny Braginskiej, która przedstawiła postać i losy wybitnej rosyjskiej intelektualistki Olgi Frejdenberg, będącej przy- kładem osoby gotowej ponieść największą ofiarę w obronie swoich poglądów i niezależności naukowej. W Aneksie zamieszczono dwa wystąpienia rosyjskich autorów (Anatolija Torkunowa i Andrieja Artizowa) wy- głoszone podczas Polsko-Rosyjskiego Forum Mediów w Kaliningradzie (15 listopada 2013 r.). Oba głosy mają charakter swoistego zwierciadła, w którym znalazł odbicie kontekst polityczny czasu i uwarunkowań, w jakich toczyły się przedstawione w tomie debaty. * * * Pragnę wyrazić podziękowanie prof. prof. Jerzemu Axe- rowi, Janowi Kieniewiczowi i Robertowi Sucharskiemu za pomoc zarówno w organizacji konferencji pod auspicjami Wydziału „Artes Liberales”, jak i w zapewnieniu możli- wości publikacji jej materiałów. Dziękuję dr. dr. Sławomi- rowi Dębskiemu, dyrektorowi Polskiego Instytutu Spraw Od Redaktora 9 Międzynarodowych, oraz Ernestowi Wyciszkiewiczowi, dyrektorowi Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Poro- zumienia, za wsparcie finansowe, które umożliwiło edycję prezentowanego specjalnego tomu „Debat Artes Liberales”. Jestem zobowiązany pani Katarzynie Rawskiej-Góreckiej za przekład niektórych tekstów oraz koordynację wszystkich poczynań związanych z organizacją konferencji i publikacją jej wyników. Szczególne wyrazy wdzięczności kieruję do pana Piotra Budnego, który opracował wszystkie artykuły redakcyjnie, oraz do pani Katarzyny Tomaszuk – za pomoc w przygotowaniu tomu do druku. Adam Daniel Rotfeld FROM THE EDITOR This subsequent volume of Artes Liberales Debates pres- ents a collection of essays based on the session which took place on 9–11 December 2013 at the Artes Liberales College, University of Warsaw. The debate was a key part of a series of meetings, organised by the “Artes Liberales” Institute Foundation within the programme Academia in Public Discourse: Poland-Russia. Its initiators conceived the session as the debate of a successive similar meetings. Yet, due to later political developments, it proved a beginning with no continuation. The texts that it gave rise to, on the other hand, have not only retained their heuristic and analytical value but have even to some extent gained in topicality. The organising of the seminar and then prepar- ing of the papers for printing were aided by the Polish- Russian Group on Difficult Matters and the Centre for Polish-Russian Dialogue and Understanding. The presented collection offers an outline of a research area that deserves further observation and monitoring, if only because it allows for a better understanding of processes which are simultaneous but run differently, governed by the peculiarities of each nation’s political culture and history. The four-partite structure of the volume generally re- flects that of the seminar and discussion panels. Part one is devoted to conceptual deliberations, which introduce this subject matter (essays by Professors Yury Pivovarov, Edmund Wnuk-Lipiński, Valery Tishkov and Doctor Sławomir Dębski). Reflections in part two (texts by Irina 12 From the Editor Glebova, Hieronim Grala and Andrzej Mencwel) deal with the impact of historical memory, the state and society on the making of national identity. Essays in part three, focusing on the role of the intelligentsia, ethnocentrism and nation- alism, were written by Professors Victor Schnirelmann, Andrey Korenevsky, Andrzej Szpociński and Konstantin Morozov. Part four is a discussion of the role played in the processes of nation-building by the so-called creative intel- ligentsia – intellectuals,