Tekst Mark Sebille / foto's Archiv AÖ

In de donkere jaren van het Derde Rijk werden de bergen niet opgeborgen of achter een gordijn verstopt, wel integendeel, de Alpen waren Hitlers trots en hij zou die troef uitspelen. Tussen 1933 en 1945 stond de bevolking van de Alpenlanden onder zware druk en klimmen was een welgekomen afleiding. Klimmers die zich lieten opvallen kregen alle denkbare faciliteiten en hun prestaties werden door de overheid geroemd. Zowel in Duitsland en Oostenrijk als in Italië werden sporters tot helden van de natie uitgeroepen. Tot daar de mooie kant van het plaatje. De foute keuze De Führer en zijn entourage beseften dat Duitsland in WOI een grote niks gevraagd, we waren al ingepakt en verzonden met de fout had gemaakt door iedereen gelijk te stellen bij de mobilisatie. Na propagandamachine van Goebbels nog voor we het zelf beseften”. afloop waren bijna de helft van hun intellectuelen, wetenschappers, Heckmair, een weeskind dat zonder vaste woonplaats als een sporters en kunstenaars om het leven gekomen in de gevechten. Ook landloper door de Alpen doolde en gewoon van bergwand naar veel prominente klimmers sneuvelden roemloos in de loopgraven bergwand trok, paste allerminst in het wereldbeeld van de nazi’s. aan de Ijzer, in Verdun of aan de Somme. Italië maakte dezelfde fout Maar dat interesseerde op dat moment niemand meer. in haar oorlog met Oostenrijk en ook Mussolini wilde dat nu anders Ook Hitler niet. Die liet zich graag fotograferen met zijn nieuwe aanpakken. supersterren en stuurde hen vervolgens mee op tour doorheen het Topsporters zouden voortaan in een voorbeeldrol staan en bijgevolg Rijk en zelfs tot in Noorwegen. “onmisbaar” verklaard. Of de sporter daarin een echte keuze had Heckmair en Vörg werden na de propagandatour benoemd tot is zeer de vraag, en het laat zich vermoeden dat velen onder hen Stammführer in de plaatselijke partijstructuur van de NSDAP zich gewillig lieten meedrijven op die roze wolk. Stel dat je van (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). Ze waren bij het bescheiden komaf bent en je krijgt van de overheid de kans om een begin van de oorlog “onmisbaar” verklaard maar de partij verplichtte Duitse vlag op de top van de Nanga Parbat te gaan planten, wie zou hen toch ideologische bijscholingen te volgen en dat was niet naar daar in de roes van 1933 voor bedankt hebben? hun zin. Ze spijbelden vaak en gingen stiekem kaartspelen. Toen ze daarbij betrapt werden, veranderde hun status van “onmisbaar” naar De helden van de “onbetrouwbaar” en kregen ze de rekening gepresenteerd. Allebei werden ze als infanterist naar het Oostfront gestuurd. Op 24 juli 1938 bereikten de Duitsers Anderl Heckmair en Ludwig Wiggerl Vörg stond in ‘41 bij de inval in Rusland in de vuurlijn en Vörg samen met de Oostenrijkers en Fritz Kasparek sneuvelde al op de eerste dag van het offensief. Hij kon ons na de als eersten de top van de Eiger via de noordwand. Na de herhaalde oorlog zijn verhaal niet meer vertellen. dramatische pogingen in de jaren die er aan voorafgingen (zes Duitse Heckmair had iets meer geluk: hij werd snel overgeplaatst naar de alpinisten hadden er al hun leven gelaten) was dit een enorme militaire Hochgebirgsschule waar hij opleider werd. Na de oorlog was prestatie. Voor Hitler was dit een gedroomd scenario om de natuurlijke hij vrij terughoudend over heel die periode. Als hij er al iets over eenheid van Duitsers en Oostenrijkers te accentueren, amper twee vertelde, dan was het met bitterheid en het woog op hem tot aan zijn maanden na de eenmaking van beide landen. Hitler had al tijdens dood. Je zou voor minder een stuk uit je geheugen willen wissen. de Olympische Spelen van Berlijn, in 1936, aangekondigd dat de Het laat zich evenwel vermoeden dat er op hoog niveau toch iemand Duitsers die als eersten de Eiger-noordwand zouden beklimmen een was die hem uiteindelijk de hand boven het hoofd hield en hem identieke gouden olympische medaille zouden krijgen. En hij zou die beschermde. Heckmair overleed in 2005 in Oberstdorf, hij werd 98. persoonlijk overhandigen. “Kinder, was habt ihr geleistet!” waren zijn woorden bij de huldiging in Breslau. Daarmee werden Heckmair, Vörg, De twee Oostenrijkers verging het anders. Kasparek werd door Harrer en Kasparek ineens opgevoerd als strategische marionetten Heinrich Himmler persoonlijk opgezocht en gepromoveerd met van het Derde Rijk. de rang van SS-Unterscharrführer. Kasparek was het type van de “adrenaline-junkie” en kickte op gevaar. Hij bleef klimmen tijdens De vier Eigerklimmers waren niet de enigen in een dergelijke situatie de oorlog en moest niet naar het front. Wat er echt in hem omging maar hun iconische prestatie is een interessante case, ook omdat ze blijft onduidelijk. Kasparek kwam uit een Weense arbeidersfamilie en nadien elk een verschillend parcours hebben afgelegd. was aanvankelijk lid van de Naturfreunde. Nadat die organisatie in Anderl Heckmair kwam uit de beklimming als sterke man naar voor, 1934 door de nazi’s werd verboden heeft hij nog meerdere bedreigde want hij was wel degelijk degene die de anderen in de slotfase door leden van de vereniging, waaronder de Weense bergbeklimmer en de wand loodste. In zijn memoires lezen we “er werd ons helemaal antifascist Eduard Rabofsky, geholpen om te vluchten over de Alpen.

58 Wanneer in 1939 Kaspareks boek ”Ein Bergsteiger” verschijnt, Kort samengevat: Harrer bruiste van ambitie en wilde hogerop, op bevat dit enkele passages die dan weer een heel andere toon alle gebied, maar vooral als klimmer. Hij wou reizen en de wereld zetten: “De Eiger noordwand zal ik nooit vergeten; die berg was zien, en met nieuwe Himalaya-expedities in het vooruitzicht wilde dé lotsbestemming van Duitsland. Zes Duitse alpinisten hadden er hij de volgende selectie niet missen. Dat was ook zijn voornaamste al hun leven voor gegeven, het was onze opdracht om dat offer te drijfveer om als eerste door de Eigerwand te geraken. eren en hun werk tot voltooiing te brengen. (…) Hoe konden we als Duitsers anders handelen? Moesten we niet altijd het voorbeeld voor Voor al die ambitie betaalde Harrer een prijs. Hij was in ‘33 lid van ogen houden van onze Führer? En zijn bovenmenselijke strijd om zijn de nationaalsocialistische partij geworden en had zich in ’38 ook bij volk langs de met doornen bedekte weg naar de bergtop te voeren? de SS laten opnemen. Dat laatste wist hij tot 1997 voor de wereld We hadden ons geen betere (leer)meester kunnen wensen.” verborgen te houden. Hij verklaarde dit nadien als een jeugdzonde, Dit leest niet meteen als de taal van een klimmer-arbeider. Allicht had louter ingegeven door opportunisme. de partij hem een ghostwriter aangeduid. Wanneer het boek in 1951 een herdruk kreeg waren deze en andere passages plots weggelaten. Fritz Kasparek verongelukte in de Andes negen jaar na het einde van "Alle klimmers uit die periode hadden de oorlog. Mogelijk nog te vroeg voor hem om voldoende afstand te een sportieve drijfveer. Zij konden zelf hebben genomen van zijn verleden en ons meer klaarheid te geven beslissen of zij mee in het verhaal van de over wat echt in hem omging. Hij was 43 jaar oud. overheid stapten of niet..." Heinrich Harrer was de intellectueel en in alle opzichten de meest ambitieuze van de groep. Harrer blonk uit in uiteenlopende sporten. Als kind was hij lid van de Academischer Turnverein Graz. Hij speelde Volgens Heckmair had Harrer in ‘38 op de Eiger in zijn rugzak een tennis, handbal, deed atletiek en zwemmen. Als zestienjarige won rode wimpel met het hakenkruis zitten, maar door de stormwind heeft hij al enkele skiwedstrijden en hij begon te klimmen in de Julische hij die op de top niet uitgehaald. Harrer zelf bleef altijd ontkennen dat Alpen. Tegelijk studeerde hij vanaf 1933 geografie en sport aan de hij die vlag bij zich had. Harrer was allicht geen antisemiet en zijn universiteit van Graz waar hij in ’38 promoveerde. Aangezien zijn engagement in Tibet stond helemaal haaks op het maatschappijbeeld ouders die studies niet konden betalen, deed hij dat zelf door klim- en van de nazi’s. Maar zijn jeugdige ambitie was dermate groot dat skilessen te geven. Hij had op de Tauplitzalm aan de Grazerhütte zijn hij geen enkele kans wou laten liggen. Aangezien Harrer bij het eigen skischool opgericht, en werkte er tegelijk als Wirt. In 1937 werd uitbreken van WOII op expeditie was op de Nanga Parbat kon men hij ook nog benoemd tot trainer van de Oostenrijkse ski-damesploeg. hem niet van foute oorlogsdaden beschuldigen. Er werd nadien nooit En alsof dat nog niet genoeg was, slaagde hij er in die periode ook een daad, een uitspraak of een tekst van zijn hand gevonden die hem nog in om zowel de “Skilehrer-“ als de “Bergführerprüfung” succesvol ook maar enigszins ten laste kon worden gelegd. Harrer overleed in af te leggen. 2006 als laatste van het viertal, op 93-jarige leeftijd.

59 Nanga Parbat, symboolberg voor de Nazi’s

Als in de Alpen de Eiger als “Schicksalsberg der Deutschen” werd Bij de vijfde poging raakten Harrer en Aufschneiter weg en vluchtten gezien, dan was de Nanga Parbat dat in de Himalaya. Uiteraard wilden in de richting van Tibet, in de hoop om via het neutrale China tot in de nazi’s nog liever als eerste op de Everest staan, maar nagenoeg het bevriende Japan te geraken. Het relaas van deze tocht werd door de hele Himalaya lag in gebied dat onder Britse koloniale controle Harrer prachtig beschreven in zijn boek Sieben Jahre in Tibet. Het stond en de Britten gaven niemand anders doorgangsrecht naar de boek werd in ’97 verfilmd met Brad Pitt in de rol van Harrer. Tenzij Everest. Daarom zette Duitsland haar zinnen op de onoverwinnelijke het je om Brad Pitt te doen is, zou ik ten stelligste aanraden om Nanga Parbat, want enkel übermenschen waren in staat om die vooral het boek te lezen. klus te klaren. Tijdens het interbellum probeerden zeven expedities, De zeven jaar die ze in Lhasa doorbrachten hebben Harrer zeker waarvan vijf Duitse, vergeefs de berg te beklimmen met éénendertig gelouterd. Hij raakte er bevriend met de nog erg jonge Dalai Lama en doden als balans. leerde hem onder meer Engels en aardrijkskunde. Peter Aufschneiter trouwde met een Tibetaanse en stichtte er een gezin. Bij de vlucht Het Reich had in 1932 een eerste verkennende expeditie naar de berg van de Dalai Lama in 1951 verlieten ook Harrer en Aufschneiter Tibet. gestuurd onder leiding van Willy Merkl. Twee jaar later, en dus na Laatstgenoemde woonde tot aan zijn dood in Nepal. Heinrich Harrer de machtsovername van de nationaalsocialisten, mocht Merkl een kwam pas in 1953 opnieuw “thuis” in Graz. Hij hield zijn leven lang veel grotere expeditie op de been brengen. Duitslands topklimmer een nauw contact met de Dalai Lama. Willo Welzenbach, Uli Wieland, Alfred Drexel en expeditieleider Merkl kwamen daarbij om het leven samen met nog zes sherpa’s. Der Wehrmachtsrichter Van Welzenbach is geweten dat hij zich al in 1933 lovend uitsprak over de nationaalsocialistische golf die over Duitsland walste, maar Terwijl over het algemeen de topklimmers gedwongen waren om het was evenzeer duidelijk dat er niemand werd meegevraagd op een met hun prestaties de glorie van het regime uit te dragen, waren er dergelijke expeditie die geen lidkaart had van de NSDAP. ook anderen die er op eigen initiatief actief aan deelnamen. Rudolf Fehrmann was aan het begin van de twintigste eeuw één van de In 1936 werd de Deutsche Himalaya Stiftung opgericht met als doel pioniers van het vrij klimmen in het Elbsandsteingebergte. Fehrmann de Himalaya verder te verkennen en zo snel mogelijk de Rijksvlag was advocaat aan de balie in Dresden en werd al vroeg lid van de op de Nanga Parbat te planten. Het jaar daarop vertrok opnieuw een NSDAP. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd hij grote Duitse expeditie waarvan zeven klimmers en negen sherpa’s prompt bevorderd tot rechter bij het militair tribunaal. Hij was toen al door één enkele lawine werden weggevaagd. In 1939 volgde een lang geen topklimmer meer maar wel nog een prominent lid van de meer voorzichtige poging die vervroegd werd afgebroken nadat ze de SBB (Sächsische Bergsteigerbund) en in die zin nog nauw betrokken lichamen vonden van Willy Merkl en zijn sherpa Gay-Lay. Die laatste bij de sport. had in ’34 nog de kans gehad om af te dalen maar hij verkoos bij “zijn” leider te blijven. De nazi propagandamachine heeft ook deze Het staat vast dat hij tijdens WOII als rechter ook doodvonnissen heldendaad-tot-in-de-dood breed opgevoerd. heeft geveld voor deserteurs. Toch was hij geen slaafse volgeling van het regime en verzette zich vaak tegen acties van de partij die in In 1939 werd een verkennende expeditie naar de Diamirvallei strijd waren met de wet. Ook in de oorlogsjaren heeft hij meermaals gestuurd. Onder hen twee nieuwe namen: Heinrich Harrer en zijn invloed aangewend opdat de klimmers in Elbsandstein met rust Peter Aufschneiter. Al vroeg tijdens deze expeditie brak de Tweede zouden worden gelaten zodat ze vrij konden klimmen. Wereldoorlog uit en de leden werden door de Britse autoriteiten Bij de bevrijding werd Fehrmann door het Sovjetleger geïnterneerd (Nanga Parbat lag in Brits Indië, in het huidige Pakistan) ondergebracht en als oorlogsmisdadiger opgesloten in het Speziallager nr.9 in een interneringskamp. Verschillende expeditieleden namen deel Fünfeichen in Neubrandenburg. Hij was op dat moment al ziek en aan ontsnappingspogingen waarvan telkens Harrer de bezieler was. overleed er in 1948.

60 Ten zuiden van de Brenner Duce Mussolini had het jaar voordien al enkele alpinisten met veel luister de medaglia d'oro al valore atletico uitgereikt, de hoogste In Italië was de situatie vergelijkbaar, maar dan met een zuiders sportonderscheiding in Italië, voor hun première op de noordoostwand tintje. In tegenstelling tot Hitler was Mussolini als jongeman van de Piz Badile. Op 29 juni 1937 werden in Rome Mario Molteni een gepassioneerd sporter: fanatiek zwemmer, ruiter, tennisser & Giuseppe Valsecchi (postuum), , Gino Esposito en en bergbeklimmer. Hij dicteerde met harde hand en plaatste in Vittorio Ratti gevierd en plechtig uitgeroepen tot helden van de natie. elke organisatie zijn mannetje. Bij de Club Alpino was dat Angelo Maar Cassin was een echte Italiaan en aldus na de oorlog niet vies Manaresi en in het Olympisch Comité Alberto Bonacossa, allebei van een portie conformisme. Hij gaf wel toe dat het totalitaire regime alpinisten. Emilio Comici was burgemeester van Wolkenstein in de van Mussolini een bijzondere impuls heeft gegeven aan de sport Dolomieten en werd in de aanloop naar de oorlog tegen wil en dank en dat het ook al zijn projecten financieel had gesteund, maar de meegesleurd in de propagandamolen van de PNF (Partito Nazionale hem toegewezen uitspraken kwamen volgens Cassin van de hand Fascista). Maar Comici verongelukt in 1940 bij een beklimming. van journalisten van het regime. Fake news? Maar er waren wel héél veel getuigen hiervan. Neen, Cassin hield vol dat hij vanaf 1940 Ettore Castiglione liep de hele periode op eieren. Hij had een afkeer publiek revolteerde tegen Mussolini en de weerstand steunde. Deze van Mussolini maar was uitgekozen om de opleiding van de Alpini en andere getuigenissen van Italiaanse sporters doen denken aan (de Italiaanse eenheid voor de gevechten in de bergen) te leiden. scènes in de film Il Conformisto van Bernardo Bertolucci. Vanaf 1943 steunde Castiglione actief de antifascisten en hielp er Alleszins had Cassin in 1945 al de antifascisten vervoegd want bij de veel over de Alpen ontsnappen naar Zwitserland. Bij één van die bevrijding van de stad Lecco sneuvelde zijn klimpartner Vittorio Ratti overtochten kwam hij op de passo del Forno zelf om het leven in een naast hem. Riccardo Cassin bleef nadien razend populair in eigen sneeuwstorm. Ook Vitale Bramani was niet geïnteresseerd in politiek land alsof de oorlog nooit had plaatsgevonden. Hij overleed in 2009 maar trachtte vooral het front te ontlopen. als honderdjarige.

Angelo Dibona had in de Eerste Wereldoorlog als inwoner van Cortina De verscheurende keuze tussen twee foute keuzes d’Ampezzo (toen nog Oostenrijks grondgebied) nog meegevochten met de Kaiserjäger in dienst van Oostenrijk-Hongarije, tégen Italië. Alle klimmers uit die periode hadden een sportieve drijfveer. Zij In die oorlog zat hij aan het Dolomietenfront in dezelfde eenheid als konden zelf beslissen of zij mee in het verhaal van de overheid Luis Trenker, Sepp Innerkofler, Rudl Eller en Gustav Jahn. Bij het stapten of niet. Maar hadden zij wel een échte keuze? In tijden van uitbreken van WOII was Dibona al de zestig voorbij en hij werd met fascisme en dictatuur lijkt alles zwart/wit, en geldt de regel “wie niet rust gelaten. met ons is, is tegen ons” en een aangeboden gunst van de overheid Een heel ander verhaal is dat van Riccardo Cassin. Ook hij had in weigeren is niet bepaald de beste optie om je toekomst veilig te de dertiger jaren zijn zinnen gezet op de Eiger noordwand maar stellen. Al deze jongens maakten voor zichzelf uit wat in de geest de Duitsers waren hem net te snel af. In de plaats daarvan wou van die tijd de juiste keuze was, ook al lijkt ons dat achteraf de foute hij absoluut als eerste op de Grandes Jorasses de Walkerpijler keuze. Maar de juiste keuze zou op dat moment voor henzelf en hun beklimmen, de resterende van de “drie grote noordwanden”. En dat gezin waarschijnlijk de slechtst denkbare keuze geweest zijn. Velen lukt hem. Na drie dagen in de wand bereiken Cassin, Luigi Esposito kozen gewoon voor de optie die hen weg hield van het front. en Ugo Tizzoni op 6 augustus 1938 de top, twee weken na de Het heeft ruim een halve eeuw geduurd alvorens het onderwerp in de Duitse triomf op de Eiger. Al meteen bij de afdaling schreeuwt hij betrokken landen bespreekbaar werd en tot vandaag ligt het bij velen zijn vreugde uit en hij draagt de overwinning op aan het fascisme. nog erg gevoelig. Gelukkig hoeven we niet meer te oordelen, de “We hebben hard gestreden om Italië en de fascistische sport een actieve klimmers uit die periode zijn inmiddels allemaal overleden. overwinning te schenken waarvan het niet mijn taak is om het belang Voor ons is het echter zinvol om te begrijpen wat er omging in hun ervan te onderstrepen…”. Een dergelijk fanatisme hadden we zelfs in hoofd en in hun hart, want alleen zo kunnen we lessen leren uit het Duitsland amper gehoord. verleden.

Reacties: Mark [email protected]

BERG HEIL Critici legden wel eens een verband tussen de aloude klimmersgroet “Berg Heil” en de nazislogan “Sieg Heil”. Dergelijk verband is geheel onterecht. In het Duits wordt “Heil” in veel samenstellingen gebruikt. Heil staat voor begrippen als verlossing, overwinning, succes, zowel als voor gezondheid en geluk. Daardoor vindt men het terug in veel sporten. Dat klimmers mekaar Berg Heil wensen op het moment dat ze de top bereiken is sinds mensenheugenis een normale begroeting in heel het Duitstalige Alpengebied. Skischolen in Oostenrijk gebruiken ook vandaag nog de groet Ski Heil en veel jagers beginnen hun jacht met Jagd Heil. De groet Berg Frei, die de Natuurvrienden al vanaf hun oprichting gebruiken, is afgeleid van Berg Heil en verwijst naar de ontvoogding van de arbeidersklasse door zich in de bergen vrij te kunnen voelen. De uitdrukking Berg Heil is vandaag dus nog even onschuldig als aan het eind van de negentiende eeuw.

Foto pagina 59: Ernst Grob poseert in 1939 met de nazivlag én de Britse vlag op de top van de Nepal Peak, een voortop van de Kirat Chuli (7362m). (foto Ludwig Schmaderer) Foto pagina 60: Euforie op Kleine Scheidegg na de eerste beklimming van de Eiger noordwand in 1938. V.l.n.r. Heinrich Harrer, Anderl Heckmair, Fritz Kasparek, Ludwig Vörg Foto pagina 60-61: Huldiging van de Eigerhelden in Breslau in 1938. V.l.n.r. Anderl Heckmair, Heinrich Harrer, , Frtiz Kasparek, Ludwig Vörg

61