Skarbiszowice Walidrogi Lubsza KOZIEGŁOWY 429 414 ZAWADZKIE Strzebin Kadłub M 906 WOŹNIKI Jaworznik Tułowice Tarnów 792 PRÓSZKÓW Nakło Osiek ł Krupski Brusiek Lgota

Opolski . Piasek

423 Żędowice P Młyn Grn.

. Izbicko a 791 l ew 426 n 789 789 405 d 413 Kielcza KALETY o Kosorowice Sucha Barut MYSZKÓW Ligota Związek Gmin i Powiatów Subregionu Zachodniego11 907 Cynków m Prószkowska 428 Włodowice e Jemielnica E75 1 i Chorula Kamień Śl. Województwa Śląskiego z siedzibą w Rybniku Tworóg Wierzbie N STRZELCE OPOLSKIE 907 908 Żerkowice ul. J. i F. Białych 7, 44-200 Rybnik Brudzowice 793 Dziewkowice Świbie 414 Rogów Opolski Brynek Zendek KORFANTÓW GOGOLIN 409 tel./fax (32) 42 22 446 Wielowieś MIASTECZKO ŚLĄSKIE PORĘBA Kalinów Błotnica Dąbrówka Strzelecka Chrzelice www.subregion.pl, [email protected] 78 407 E40 907 Sieroty 912 Ożarowice- 88 908 Pogórze Strzeleczki KRAPKOWICE G. Św. Anny 426 94 Jasiona -Tąpkowice 400 TOSZEK 901 SIEWIERZ ZAWIERCIE Łącznik Sieroniowice Mierzęcice 409 Żywocice Góra Św. Anny TARNOWSKIE GÓRY 78 423 Nogawczyce S1 Ciągowice Dębina Moszna Rozwadza LEŚNICA Żużela Nakło Świerklaniec 796 907 Zbrosławice Siemonia ŁAZY 414 416 Chechło 911

Zawada Stradunia O ZDZIESZOWICE Niewiesze PYSKOWICE 913 S1 BIAŁA Wydawnictwo 426zrealizowaneUJAZD w ramach projektu „Śląskie. Pozytywna energia. Promocja 86 790 d 94 45 40 Wieszowa PIEKARY Psary Rzepcze r turystyczna województwa śląskiego na targachI I krajowych wraz z publikacją materiałów I I Bycina I PRZEWODNIK turystyczny Niegowonice Gostomia Walce a I I I I 11 ŚL. informacyjnych i promocyjnych.”Ka współfinansowanegoi przez Unię Europejską Komorno I 40 n. Gliwick I BYTOM WOJKOWICE I I I E40 GŁOGÓWEK z EuropejskiegoI Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL 2007-2013. Bobrowniki 40 I DĄBROWA Nw. Projekt realizowany w partnerstwieRudzinie przez:c Śląską Organizację Turystyczną, 78 Lubrza Browiniec 40 KĘDZIERZYN- A4 I BĘDZIN GÓRNICZA 88 Większyce Stowarzyszenie „Region Beskidy”, Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej901 „Olza”, SubregionSIEMIANOWICE Zachodni 417 418 -KOŹLE Związek Gmin Jurajskich, Związek Subregionu Zachodniego z siedzibą w Rybniku. 910 Szonów ŚWIĘTOCHŁOWICE ŚL. Racławice Śl. Reńska 410 CZELADŹ 94 Wieś Klisino GLIWICE Cisek Kotlarnia SŁAWKÓW Pomorzowiczki Gościęcin 38 408 ZABRZE WojewództwaCHORZÓW 408 SOSNOWIEC Osoblaha Kietlice Długomiłowice Bierawa RUDA S86 Lisięcice 921 425 Sośnicowice ŚL. 417 78 A4 MYSŁOWICE BUKOWNO Pawłowiczki Dziergowice 919 Ucieszków Polska 427 Paniówki Śląskiego Zawiszyce Cerekiew Bargłówka KNURÓW Gierałtowice KATOWICE 79 422 KUŹNIA Pilchowice 921 934 Tˇemésr ˇná GołuszowiceGŁUBCZYCE RACIBORSKA 86 Dzielawy Łany 921 44 JAWORZNO Wronin 425 924 925 Grobniki Dobrosławice Rudy 922 421 927 Dobieszów Grzegorzowice CZERWIONKA- Ornontowice BABORÓW Szonowice Nędza Jankowice LESZCZYNY MIKOŁÓW A4 38 421 Rudzkie E462 416 920 ORZESZE S1 Krowiarki Babice ŁAZISKA Pietrowice Sucha 915 J. GRN. E75 IMIELIN CHRZANÓW Włodzienin Psina Rudnik 919 Lyski Rybnickie Stanowice 417 925 926 LĘDZINY 933 Raszczyce Jejkowice 934 Pawłów 925 TYCHY RACIBÓRZ 924 Gostyń CHEŁMEK LIBIĄŻ 416 Gaszowice 81 BIERUŃ ŚL. KIETRZ Pietrowice A1 44 781 Nw. Wlk. 780 Bliszczyce 923 928 KRNOV Cerekwia 916 RYDUŁTOWY RYBNIK Żarki Kornowac 935 Kobiór Bojszowy 933 Branice 419 Niekazanice Dzierżysław Rzuchów 935 ŻORY Babice Lubomia Suszec E75 Jankowice Nasiedle 917 PSZÓW Jankowice 929 45 Rybn. Międzyrzecze KRZANOWICE 932 E462 420 933 935 OŚWIĘCIM Wysoka Piasek 931 Tworków Świerklany Grn. Pilszcz Rohov WODZISŁAW 932 948 Przeciszów 936 930 BRZESZCZE ZATOR Velké Wiechowice Krzyżanowice ŚL. PSZCZYNA Heraltice Miedźna Polanka Mszana JASTRZĘBIE-ZDR. 933 Jawiszowice Píˇts ' 949 Wlk. Olza 933 Gierałtowice 78 Pawłowice isła 949 Staré OPAVA Gorzyczki 939 W Heˇrminovy Steˇborˇice ˇ Łęki Osiek Graboszyce KRAVARE Chałupki Goczałkowice- Dolni J. -Zdrój 781 Benesˇov 28 W publikacji wykorzystano zdjęcia będące wGodów Opracowanie:937 STRUMIEŃ Goczałkowickie WILAMOWICE O archiwachˇ Starostw Powiatowych w Raciborzu, CZECHOWICE- Radocza pav HLUCÍN Daunpol Sp. z o.o. aRybniku, Wodzisławiu Śl. oraz Urzędów Miast w www.daunpol-pilot.com.plMarklowice Chybie -DZIEDZICE Grn. KĘTY WADOWICE Jastrzębiu Zdroju, Rybniku, Raciborzu,BOHUMÍN Wodzisławiu 81 1 Pisarzowice Horˇejˇis Zebrzydowice Bestwina Wieprz Kuncˇice 67 Wyd. II zaktualizowane w 2010 r. C Vel. Polom Śl. oraz Żorach. Zdjęcia pochodzą takżeRYCHV zeALD zbiorów Dln. Bulowice Wydawnictwa WAW, WWF Polska, Bolesława ISBN 978-83-7475-501-6 Mazańcowice

ORLOVA 52 Inwałd e Stachowa, Remigiusza Baliczaka, Abvent Ballarin, Z Egzemplarz bezpłatny938 Bujaków ANDRYCHÓW Melcˇ Kozy Sebastiana Krupy.OSTRAVA KARVINA Targanice c Dębowiec vi Skrˇipov PETRˇVALD a Jasienica 781 r E E462 Porąbka o Výˇkovics e SKOCZÓW M ENOV Haźlach VÍTKOV Brˇezova HAVIRˇOV S1 Jaworze BIELSKO- J. Międzybrodzkie BUDIOV C E75 Śrdn. n. BUDIOVKOU -BIAŁA 938 81 Wilkowice Krzeszów VRATIMOV 948 BILOVEC H 929 CˇES. TEˇŠÍN CIESZYN Klimczok 942 Czernichów Goleszów 1117 Buczkowice 69 Las Y 946 FULNEK USTROŃ J. Łękawica wwwww.subregion.plw.subregion.pl Brenna SZCZYRK Łodygowice Żywieckie © DAUNPOL Sp. z o.o. v. n. Hladke BRU PERK Zˇermanice Gilowice Jakubcˇovice Zˇivotice Leszna Grn. 946 Rychwałd Skrzyczne Hnojník a 1252 944 ŻYWIEC dr ODRY O Lipowa Dobrá ˇ Wieprz TRINEC 934 Świnna Jeleśnia Radziechowy Koszarawa 557 Kunín Baˇks a 843 WISŁA PRˇÍBOR Bystˇicer 868 69 Barania Góra 945 Beˇlotin Hyncˇice FRÝDLANT n. O. 761 1220 Węgierska Krzyżowa TRAMBERK Górka Sopotnia NOVY 990 941 Wlk. 1047 JICˇÍN

S oł a

Punkty Informacji Turystycznej w Województwie Śląskim Wybrane punkty noclegowe

BIELSKO-BIAŁA KATOWICE SIEDLEC •• Miejskie Centrum Informacji Turystycznej, pl. •• Regionalne Centrum Informacji Turystycznej, •• Punkt IT Szkolne Schronisko Młodzie- Ratuszowy 4, tel. 33 819 00 50, fax 33 819 Rynek 13, tel. 32 259 38 08, tel./fax 32 żowe, ul. Szkolna 8, tel. 34 327 85 12, 00 61, [email protected], www.it.bielsko.pl 259 33 69, [email protected], www. 601 057 180, [email protected], Hotel „Amadeus” Hotel „Olimpia” BIERUŃ katowice.eu www.janow.pl ul. Jastrzębska 9, Wodzisław Ślaski ul. Hotelowa 12, Rybnik •• Punkt Informacji Turystycznej i Promocji •• Punkt Informacji Turystycznej w Nikiszowcu, SKOCZÓW Miasta, Rynek 14, tel. 32 324 24 00, 32 216 ul. Krawczyka 5, tel. 32 253 78 53, nikisz@ •• Biuro Promocji i Informacji ARTadres, Rynek tel.: +48 32 454 72 11 tel.: +48 32 42 22 140 47 77, [email protected], www.bierun.pl katowice.eu 18, tel./fax 33 858 50 23, promocja@ e-mail: [email protected] e-mail: [email protected] BRENNA KOTOWICE um.skoczow.pl, [email protected], •• Gminny Punkt Informacji, ul. Wyzwolenia •• Gospodarstwo Agroturystyczne “Między www.skoczow.pl www.hotelamadeus.pl www.hotel-olimpia.pl 77, 33 858 69 71, [email protected], Zamkami”, ul. Zamkowa 48, tel. 34 321 SŁAWKÓW www.brenna.org.pl 68 66, [email protected], www. •• Punkt IT Dział Kultury Dawnej Miejskiego BRZEZINY miedzyzamkami.com Ośrodka Kultury, Rynek 9, tel. 32 293 13 96, Hotel „Arena” Hotel, Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy •• Terenowy punkt IT, Agroturystyka „Zacisze”, KOZIEGŁOWY [email protected] ul. Gliwicka 72, Rybnik „Stodoły” Brzeziny 1, tel. 34 315 42 21, 503 546 •• Referat Promocji i Rozwoju Gminy, ul. Ża- •• Punkt IT Szkolne Schronisko Młodzieżo- tel.: 032 433 13 96 ul. Cisowa 2, Rybnik 261, [email protected], www.jura.turist. recka 28, tel./fax 34 314 12 61, promocja@ we, ul. Niwa 45, tel./fax 32 293 11 00, pl/brzeziny1 kozieglowy.pl 696 479 657, [email protected], e-mail: [email protected] tel.: +48 32 739 16 20 BYTOM LIPOWA www.schronisko.com.pl www.hotel-arena.pl e-mail: [email protected] •• Biuro Promocji Bytomia, Rynek 7, tel./fax •• Gminne Centrum Informacji Promocji SOSNOWIEC 32 386 36 69, tel. 32 386 36 74, promo@ i Kultury, Lipowa 654, tel./fax 33 867 •• Centrum Informacji Miejskiej, ul. Modrzejow- www.stodoly.pl um.bytom.pl, www.bytom.pl 06 63, [email protected], www. ska 1a, tel. 32 368 17 74, cim_sosnowiec@ Hotel „Czarny Rycerz” CHORZÓW ug-lipowa.com wp.pl, www.um.sosnowiec.pl •• Chorzowskie Centrum Informacji i Turystyki, OGRODZIENIEC SZCZYRK ul. Wodzisławska 5, Jastrzębie Zdrój Hotel „Perła” ul. Floriańska 42/1, tel./fax 32 771 99 74, •• Biuro Turystyczne “New Standard”, ul. •• Informacja Turystyczna, ul. Beskidzka 41, tel.: +48 32 476 34 56, ul. Kolejowa 8 , Krzanowice 502 46 38 28, [email protected], www. T. Kościuszki 11, tel./fax 32 673 29 14, tel./fax 33 815 83 88, [email protected], www. chorzow.pttk.pl [email protected], www.newstan- szczyrk.pl e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 410 80 55 CIESZYN dard.com.pl TARNOWSKIE GÓRY www.czarny-rycerz.com.pl e-mail: [email protected] •• Cieszyńskie Centrum Informacji, Rynek 1, •• Związek Gmin Jurajskich, Plac Wolności •• Punkt Informacji o Mieście, Rynek 4, tel. 32 tel. 33 479 42 48 do 49, fax 33 852 14 87 42, tel. 32 673 33 64, fax 32 673 37 98, 393 38 48, [email protected], www. www.perla.info.pl [email protected], www.cieszyn.pl [email protected], www.jura.info.pl tarnowskiegory.pl Hotel „Biały Dom” •• Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości, ul. PIEKARY ŚLĄSKIE USTROŃ Zamkowa 3 a,b,c, tel. 33 851 08 21 w. 14, •• Miejskie Centrum Informacji i Turystyki, ul. •• Miejska Informacja Turystyczna, Rynek ul. Łukowa 21, Rybnik Hotel „Politański” fax 33 851 08 21 w. 16, info@zamekcie- Bytomska 157, tel./fax 32 768 14 27, info@ 2, tel./fax 33 854 26 53, 502 628 591, tel.: +48 32 330 13 30, ul. Sosnowa 5, Rybnik szyn.pl, www.zamekcieszyn.pl piekary.pl, www.info.piekary.pl [email protected], www.ustron.pl CZĘSTOCHOWA PODLESICE •• Miejska Informacja Turystyczna, ul. Sanato- e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 422 32 80 •• Miejskie Centrum Informacji, Al. NMP •• Punkt Informacji Turystycznej Gościniec ryjna 7, tel. 33 854 20 25 www.restauracja-bialydom.pl e-mail: [email protected] 65, tel. 34 368 22 50, fax 34 368 22 60, Jurajski, Podlesice 81, tel. 34 315 20 48, fax WĘGIERSKA GÓRKA [email protected], www. 34315 20 65, [email protected], •• Punkt IT, oś. XX-lecia II RP 12 (budynek Hali www.hotelpolitanski.pl czestochowa.pl www.gosciniecjurajski.pl Sportowej), tel. 33 864 02 09, fax 33 864 15 Hotel „Dąbrówka” •• Jasnogórskie Centrum Informacji Klasztor PODZAMCZE 01 w.112, tel. 33 864 21 87, [email protected], OO. Paulinów na Jasnej Górze, ul. Kordec- •• Punkt Informacji Turystycznej - kiosk z www.wegierska-gorka.opg.pl ul. 1 Maja 49, Jastrzębie Zdrój Hotel „Polonia” kiego 2, tel. 34 365 38 88, 34 377 74 08, pamiątkami, ul. Zamkowa 19 a, 501 107 WISŁA tel.: +48 32 476 27 04 Pl. Dworcowy 16 , Racibórz fax 34 365 43 43, [email protected], www. 203, [email protected] •• Centrum Informacji Turystycznej, pl. B. Hoffa jasnagora.pl •• Pokoje Gościnne „Boner”, ul. Wojska 3, tel. 33 855 34 56, fax 33 855 29 95, e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 414 02 70 GORZYCE Polskiego 21, tel. 32 673 21 45, fax 32 673 [email protected], www.wisla.pl www.hoteldabrowka.pl e-mail: [email protected] •• Punkt Informacji Turystycznej, ul. Bogumiń- 22 20, [email protected], www. •• Centrum Rezerwacji Noclegów IT, ul. ska 31, 44-350 Gorzyce, tel. 32 4514227, zamek-ogrodzieniec.pl Wodna, tel./fax 33 855 21 67, 664 035 767, www.polonia.raciborz.pl [email protected], www.wdk-gorzyce. •• Zamek Ogrodzieniec - Kasa, ul. Zamkowa, 664 035 984, [email protected], www. Hotel „Gracja” pl/cip tel. 32 673 22 85, tel. 32 673 22 20, noclegi-wisla.pl GLIWICE [email protected], www.zamek- ZABRZE ul. Moniuszki 3, Kuźnia Raciborska Hotel „Ragos” •• Centrum Informacji Kulturalnej i Edukacji ogrodzieniec.pl •• Punkt Informacji Miejskiej, pl. Dworcowy tel.: /fax +48 32 419 14 10 ul. Kościuszki 38, Racibórz Regionalnej Zamek Piastowski, ul. Pod PORAJ 5, tel. 32 370 29 81, [email protected], Murami 2, tel.32 231 44 94, fax 32 230 73 •• Gminna Informacja Turystyczna, ul. Jasna [email protected], www.um.zabrze.pl e-mail: [email protected] tel.: +48 32 415 37 40 66, [email protected], www. 21, tel. 34 314 52 51, fax 34 314 50 06, gci. ZAWIERCIE www.hotel-gracja.pl e-mail: [email protected] muzeum.gliwice.pl [email protected], www.poraj.ug.pl •• Centrum Informacji Miejskiej, Centrala •• Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycz- PSZCZYNA Jurajskiej IT, ul. Piastowska 1, tel./fax 32 672 www.ragos.com.pl nej, ul. Dolnych Wałów 3, tel./fax 32 231 •• Biuro Informacji Turystycznej, Brama 43 31, [email protected], www.jura-it.pl Hotel „Kameleon” 38 55, [email protected], www. Wybrańców 1, tel. 32 212 99 99, bit@ •• Informacja Turystyczna Zawiercie Kiosk PTTK, muzeum.gliwice.pl/centrum pszczyna.info.pl, www.pszczyna.info.pl ul. 3 Maja, tel. 32 678 39 93, fax 32 672 18 ul. Borynska 7, Żory Hotel „Rynkowy” HUCISKO •• Biuro Informacji Turystycznej Pokazowa 41, [email protected] tel.: +48 32 43 40 167 ul. Korfantego 2, Rybnik •• Gospodarstwo Agroturystyczne M. i A. Zagroda Żubrów, ul. Żorska 5, 32 447 05 ZŁOTY POTOK Wikarek, ul. Skalny Widok 15, tel. 34 315 64 03, [email protected], www.zubry. •• Punkt IT Muzeum Regionalne im. Z. Krasiń- e-mail: [email protected] tel.: +48 32 422 18 23 99, 602 885 961,[email protected], www. pszczyna.pl skiego, ul. Kościuszki 11, tel. 34 329 11 62, www.hotelkameleon.com e-mail: [email protected] agrojura.tur.pl PYRZOWICE www.janow.pl www.hotelrynkowy.rybnik.pl ISTEBNA •• Informacja Lotniskowa Międzynarodowy ZRĘBICE •• Punkt Informacji Turystycznej, Istebna 68, Port Lotniczy Katowice, ul. Wolności 90, •• IT Agroturystyka Folwark Zrębice, ul. Główna Hotel „Mimoza” tel. 33 855 61 58, fax 33 855 61 58, promo- tel. 32 392 73 85, infolinia: 801 011 752, 17, tel. 34 328 62 28, 605 532 097, biuro@ ul. Rymera 1, Rybnik Hotel „Zamek” [email protected], www.istebna.eu [email protected], www.katowice- folwark-zrebice.pl, www.folwark-zrebice.pl JANÓW airport.com ŻORY tel.: +48 32 42 57 365 ul. Graniczna 1, Chałupki •• Punkt Informacji Turystycznej Gminna RACIBÓRZ •• Punkt Informacji Miejskiej, ul. ks. Klimka 4, e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 419 69 44 Biblioteka Publiczna, ul. Częstochowska 1, •• Raciborskie Centrum Informacji, ul. Długa 2, tel. 32 434 48 82, 801 336 555, informac- tel. 34 366 16 09, www.janow.pl tel. 32 415 72 39, fax 32 414 94 57, racibor- [email protected], www.zory.pl www.hotelmimoza.pl e-mail: [email protected] •• Punkt Informacji Turystycznej Urząd Gminy [email protected], [email protected], ŻYWIEC www.hotel-zamek.pl Janów, ul. Częstochowska 1, tel. 34 327 80 [email protected], www.raciborz.pl •• Biuro Informacji Turystycznej, ul. Zamkowa 48 w. 15, 513 094 252, turystyka@janow. SIAMOSZYCE 2, tel. 728 143 280, [email protected], it@ pl, www.janow.pl •• Ośrodek Harcerski Hufca ZHP Myszków w mosir-zywiec.pl, www.zywiec.pl JELEŚNIA Siamoszycach, 42-425 Kroczyce, tel. 34 •• Informacja Turystyczna, ul. Plebańska 1, tel. 315 57 40, [email protected] (punkt 33 863 07 77, 604 574 390, fax 33 863 67 czynny od kwietnia do października) 97, [email protected], www.jelesnia.pl

www.subregion.pl www.subregion.pl aTLAS rowerowy

Subregion Zachodni

Województwa Śląskiego w regionie turystyczne ęzły W

Konsultacja: Paweł Tułodziecki Wydawca: Związek Gmin i Powiatów Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego z siedzibą w Rybniku, 44-200 Rybnik, ul. J. i F. Białych 7, tel./fax: 32 42 22 446, www.subregion.pl Realizacja: Daunpol Sp. z o.o. 01-355 Warszawa, ul. Konarskiego 3 tel./fax: 22 664 37 20 www.daunpol-pilot.com.pl Skład: Ewa Chmielewska

ISBN: 978-83-7475-501-6 Warszawa

Katowice

[ ] - SUBREGION

Subregion Zachodni to obszar znajdujący się w południowo-zachodniej części województwa śląskiego składający się z sześciu powiatów: raciborskiego, rybnickiego, wodzisławskiego, Jastrzębia Zdroju, Rybnika i Żor, zamieszkały przez ponad 650.000 osób.

Chcemy Państwu pokazać, iż Subregion Zachodni Województwa Śląskiego posiada interesującą bazę turystyczno-rekreacyjną, ciekawe warunki przyrodnicze, a przede wszystkim kilkaset kilometrów tras rowerowych umożliwiających atrakcyjne i aktywne spędzenie wolnego czasu.

Logo naszego regionu tworzą cztery kolory. Każdemu z nich przypisaliśmy jeden rodzaj atrakcji turystycznych opisanych w przewodniku. Kolorem żółtym oznaczyliśmy turystykę sakralną i pielgrzymkową, zielonym ukazującą piękno przyrody, niebieskim dziedzictwo kulturowe, zaś czarnym zabytki techniki.

Zapraszamy do lektury i zwiedzania. Węzły turystyczne w regionie

Racibórz

Punkt węzłowy zlokalizowany został na Placu Długosza i znajduje się ok. 50 m od Miejskiego Centrum Informacji. Na Placu Długosza znajduje się duży par- king. Obok parkingu znajduje się skwer im. Ks. Pieczki wraz z dużą fontanną oraz ławeczkami.

Racibórz położony jest na polsko-cze- skim pograniczu, w pobliżu Bramy Mo- rawskiej. To najstarszy ośrodek miejski województwa śląskiego, z bogatym dziedzictwem kulturowo-historycznym. ęzły turystyczne w regionie turystyczne ęzły Ponad tysiącletnia historia zapisała się W zabytkami architektury i sztuki z prawie wszystkich epok. Część z nich, zachowa- na do dziś, stanowi o szczególnym ko- lorycie miasta. Racibórz otacza unikalna Racibórz — starówka miejska. przyroda, której zachowaniem zajmuje się utworzone przez Polską Akademię jest mumia Egipcjanki sprzed ponad Nauk, pierwsze na Śląsku Arboretum. 2000 lat, przywieziona do Raciborza w Warto również wspomnieć o przepięk- połowie XIX w., a podominikański ko- nym leśno-stawowym rezerwacie przy- ściół obecnie siedziba muzeum, stanowi rody Łężczok, stanowiącym fragment największą w Polsce nekropolię Czeskich Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych. Przemyślidów. Unikalnej przyrody nie brakuje również w centrum miasta, którego ozdobą jest Na terenie zamku piastowskiego datowa- najdłuższa w Europie „aleja leszczyny nego na XIII w. podziwiać można kaplicę tureckiej”. zamkową - perłę górnośląskiego gotyku, porównywaną często do paryskiej Saint W raciborskim muzeum, zobaczyć można Chapelle. Mniej znanym faktem z historii takie osobliwości jak najstarszy w Polsce jest to, że właśnie w Raciborzu zapisano późnogotycki piec kaflowy z końca XV uchodzące za najstarsze z zachowanych i w., odnaleziony na terenie piastowskie- napisanych w języku polskim zdań: „go- go zamku. Szczególną atrakcją muzeum rze szą nam stało” czyli „Gorzej się nam

Racibórz — rynek.

3 www.subregion.pl stało”, datowane na I poł. XIII w. Te słowa, wypowiedział Książe Henryk Pobożny, w obliczu klęski w bitwie z Tatarami pod Le- gnicą. W 1241 r. gród raciborski dwukrotnie stawił czoła nawałnicy tatarskiej, której uległ nawet Kraków!

Jeśli szukasz miejsca przyjaznego, spokoj- nego i pięknego to na pewno znajdziesz je w Raciborzu, który Jastrzębie Zdrój — Park Zdrojowy. ma wiele zalet miasta, micznych, nowej galerii handlowej i su-

ęzły turystyczne w regionie turystyczne ęzły a nie ma jeszcze jego wad. Turystów i po- permarketu, innych parkingów, a także

W dróżnych przywita tutaj dobrze przygo- siedziby Miejskiego Ośrodka Kultury towana baza hotelowa, smaczna kuchnia (m.in. galeria, kino). Przez drogę dojaz- z miejscowymi specjałami i dobre zaple- dową do obiektu przebiegają dwie trasy cze kulturalno – rozrywkowe i rekreacyj- rowerowe: żółta oraz niebieska, które łą- no – sportowe. Wszystkich uprzejmie czą się z pozostałymi ścieżkami. W nieda- zapraszamy, a tych, którzy zdecydują się lekiej odległości od dworca znajduje się odwiedzić Racibórz, zapewniamy o nie- całodobowy kiosk informacyjny (Urząd kończącej się serdeczności i gościnności Miasta, Al. Piłsudskiego 60). jego mieszkańców. Jastrzębie Zdrój usytuowane jest w po- Jastrzębie Zdrój łudniowej części Wyżyny Śląskiej na Płaskowyżu Rybnickim. Południowo-za- Punkt węzłowy znajduje się na Dworcu chodnia granica Miasta jest jednocześnie Autobusowym przy ulicy Północnej ob- granicą Polski z Republiką Czeską. Zie- sługującym komunikację miejską oraz mię jastrzębską charakteryzuje bogata międzymiastową (m.in. linie MZK, PKS rzeźba terenu, urozmaicony, miły dla oka i Drabas). Jest to nowoczesny obiekt, w krajobraz, piękne jary, a także malowni- którym znajduje się poczekalnia, bufet, cze dolinki, pagórki i zagajniki. punkty sprzedaży biletów oraz toalety. W ramach kompleksu wyodrębniono Prawa miejskie Jastrzębie Zdrój uzyska- postój taksówek oraz parking. Dworzec ło dopiero w 1963 roku, ale pisemne usytuowany jest w centrum Jastrzębia wzmianki o leżącej tu osadzie pochodzą Zdroju, w pobliżu obiektów gastrono- z XIV wieku. Na kartach historii Miasto zapisało się jako słynne uzdrowi- sko oraz miejsce, gdzie w 1980 roku podpisa- no, trzeci po Gdańsku i Szczecinie protokół ugody społecznej, tzw. „Porozumienia Jastrzęb- skie” otwierające drogę do przemian politycz- nych i gospodarczych w Polsce.

Jednym z piękniejszych zakątków Miasta jest dzielnica Zdrój z inte- Jastrzębie Zdrój — zabytkowa dzielnica Zdrój.

www.subregion.pl 4 resującym budow- nictwem uzdrowisko- wym, wkomponowa- nym w rozległe tereny parkowe. Odnowione zabytkowe pensjo- naty i sanatoria służą do dziś mieszkańcom miasta, a także stu- dentom i twórcom kultury, pełniąc nowe funkcje. Wyjątkowo atrakcyjnym miej- scem, które szczegól- nie warto odwiedzić, jest Park Zdrojowy z połowy XIX wieku, Jastrzębie Zdrój — Basen Letni figurujący w rejestrze czonych jest blisko 78 km tras rowero- zabytków klasy A. wych biegnących w różnych kierunkach w regionie turystyczne ęzły i łączących Miasto z większością sąsia- W Do atrakcji przyrodniczych Miasta można dujących gmin zarówno po stronie Pol- zaliczyć również kompleks leśny „Kyndra” ski jak i Czech. Przez Miasto przebiegają w południowo-wschodniej części Miasta międzynarodowe szlaki rowerowe (9N, ze starodrzewem grądowym i pozostało- 126Y, 24C, R4, 13Z). Turystyczne przejście ścią puszczy karpackiej, park przy hotelu graniczne Jastrzębie Zdrój- Ruptawa – „Dąbrówka” z pomnikowymi lipami drob- Petrovice u Karvine-Kempa, dzięki nowej nolistnymi oraz grupowym pomnikiem ścieżce rowerowej, pozwala na odwie- przyrody (sześcioma kasztanowcami), dzenie południowych sąsiadów zarówno a także pojedyncze egzemplarze drzew pieszo, jak i na rowerze. Szczegółowe liściastych o charakterze pomnikowym informacje na temat rajdów rowerowych we wschodniej i południowej części Ja- oraz szlaków turystycznych można zna- strzębia Zdroju. leźć na stronie internetowej Miasta www. jastrzebie.pl oraz Jastrzębskiego Oddzia- Na uwagę zasługują również zabytkowe łu Polskiego Towarzystwa Turystyczno obiekty sakralne i architektoniczne oraz Krajoznawczego www.jasnet.pl/pttk. miejsca o znaczeniu historycznym. Możliwe jest też skorzystanie z przezna- czonego do ruchu pieszego i rowerowe- W granicach Jastrzębia Zdroju wyzna-

Wodzisław Śl.—widok na starówkę z lotu ptaka.

5 www.subregion.pl go Turystycznego Przejścia Gra- nicznego Jastrzębie Zdrój-Rupta- wa – Petrovice u Karvine-Kempa, gdzie powstaje nowa ścieżka rowerowa.

Szczegółowe informacje na te- mat rajdów rowerowych oraz szlaków turystycznych można znaleźć na stronie internetowej Jastrzębskiego Oddziału Polskie- go Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego.

Wodzisław Śl.

Punkt węzłowy znajduje się na ulicy Bogumińskiej. Na miejscu

ęzły turystyczne w regionie turystyczne ęzły znajduje się parking, kawiarnia,

W hotel, zaplecze sportowe i rekre- acyjne – stadion, boiska, korty te- nisowe, minigolf, fitness – club.

Wodzisław Śląski (ok. 50 tys. Wodzisław Śl. — Baszta Rycerska. mieszkańców, 49,6 km2 po- wierzchni) stolicą Powiatu Wo- szynem. W przyszłości w pobliżu miasta dzisławskiego, położonym w południo- przebiegać będzie autostrada A-1. wo - zachodniej części województwa śląskiego, 17 km od przejścia graniczne- W mieście działa wiele organizacji i insty- go z Republiką Czeską w Chałupkach, na tucji kulturalnych, w tym między innymi: przecięciu ważnych szlaków komunika- Wodzisławskie Centrum Kultury, Miejska cyjnych. Jest pierwszym dużym miastem i Powiatowa Biblioteka Publiczna wraz z leżącym przy drodze krajowej łączącej podległymi filiami, muzeum, świetlice przejście drogowe w Chałupkach z cen- miejskie OSP, chóry Polskiego Związku trum konurbacji górnośląskiej - Kato- Chórów i Orkiestr. Miasto Wodzisław Śl. wicami i dalej z Warszawą. Wodzisław słynie z organizacji imprez masowych, Śląski jest centralnie położony pomiędzy które gromadzą jednorazowo do dziesię- ośrodkami miejskimi, z którymi łączą go ciu tysięcy ludzi. Najpopularniejsze z nich drogi wojewódzkie - Rybnikiem, Racibo- to Dni Wodzisławia Śląskiego odbywają- rzem, Jastrzębiem Zdrojem, Żorami i Cie- ce się w czerwcu oraz Pożegnanie Lata (impreza wrześniowa). Inne imprezy tego typu to Mikołaj na Ryn- ku, Sylwester na Rynku, Noc Świętojańska.

Do dyspozycji mieszkańców miasta są obiek- ty rekreacyjne, takie jak kryta pływalnia, ką- pielisko „Bala- ton” i Ośrodek Wodzisław Śl. — Rynek.

www.subregion.pl 6 Rybnik— rynek.

Jazdy Konnej w Kokoszycach. Na terenie w regionie turystyczne ęzły

miasta działa również oddział PTTK. Przez W miasto przebiegają szlaki turystyczne: Wodzisław Śl. Jankowice Studzionka oraz Szlak Ewakuacji Więźniów Oświęcim- skich. Biuro obsługi ruchu turystycznego – PTTK ul. Kubsza 15, tel. 32 455 32 58.

Rybnik

Rybnicki Punkt Węzłowy znajduje się na kompleksowo zmodernizowanym Placu Rybnik — Aeroklub Wolności – jednym z najbardziej charak- macji Miejskiej. Plac Wolności znajduje terystycznych miejsc w Rybniku, zlokali- się w bezpośrednim sąsiedztwie rybnic- zowanym w ścisłym centrum miasta. W kiego rynku, u podnóża reprezentacyj- centralnym punkcie placu, w budynku nych schodów prowadzących do odno- kas biletowych, znajduje się Punkt Infor- wionego Rybnickiego Centrum Kultury. Na Placu Wolności uwagę przechodniów zwracają efektowne fontanny, będące przedłużeniem wodnych kaskad płyną- cych środkiem schodów.

Zlokalizowany na Placu Wolności punkt węzłowy jest świetną bazą wypadową do wielu interesujących miejsc zarówno w centrum miasta, jak i poza nim. Rybnik składa się z 27 dzielnic zamieszkałych przez ok. 140 tys. mieszkańców. Dzięki swojemu położeniu wśród wód i lasów,

Rybnik — Bazylika pw. św. Antoniego Rybnik — Przystań na Zalewie Rybnickim Padewskiego.

7 www.subregion.pl ęzły turystyczne w regionie turystyczne ęzły W Żory — Mażoretki. Żory — ruiny huty „Waleska”.

zapewnia doskonałe warunki do wypo- dowanych obszarów Śląska, który jest czynku, sprawiając, że każdy znajdzie oddalony od skupisk ciężkiego przemy- tutaj coś dla siebie – zarówno miłośnik słu. To tutaj zaczynają się granice Parku różnego rodzaju sportów, amator rowe- Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje rowych wycieczek, energiczny piechur Krajobrazowe Rud Wielkich”. Lasy, które jak i tęskniący za odrobiną lenistwa spa- wchodzą w jego skład, rozciągają się na cerowicz. przestrzeni kilkudziesięciu kilometrów od Żor aż do Raciborza. Miłośnicy rowe- Żory rowych wycieczek znajdą w nich wiele szlaków do przemierzenia. Także zwo- Miasto leży w południowej części woje- lennicy pieszych spacerów znajdą coś wództwa śląskiego, nieopodal granicy dla siebie i to niedaleko od miasta. Po z Czechami i Słowacją, a także na skraju krótkiej leśnej wędrówce trafić można w atrakcyjnych terenów rekreacyjnych Be- sam środek tzw. Pojezierza palowickie- skidu Śląskiego i Żywieckiego. Zlokalizo- go ciągu kilkunastu stawów założonych wane jest przy ważnych ciągach komuni- kilkaset lat temu przez cystersów. Jest to kacyjnych: niedaleko międzynarodowej jeden z najbardziej urokliwych zakątków drogi A4 łączącej wschód z zachodem i Śląska. przy budowanej autostradzie A1 łączącej południe z północą. W punkcie węzłowym znajdują się sto- jaki rowerowe, ławki, sklepy z serwisem Żory usytuowane są na terenie jednego i częściami rowerowymi, restauracje oraz z czystszych ekologicznie i niezdegra- liczne ogródki gastronomiczne.

Żory — rynek.

www.subregion.pl 8 Turystyka pielgrzymkowa

„Studzienka” w Jankowicach dobre zbiory. Zwyczaj ten wywodzi się jeszcze z czasów pogańskich, kiedy ko- Historia Studzienki jest ściśle związana z nia wielbiono jako bóstwo i uważano, iż dziejami jankowickiego kościoła oraz z koń ciągnie po niebie słońce ze wscho- podaniem o księdzu Walentym. Począt- du na zachód. Dlatego procesja zawsze kowo w Studzience znajdowało się tylko zmierza ze wschodu na zachód. źródło, którego woda zasłynęła w okolicy cudownymi właści- wościami - miała nieść uzdrowienie w choro- bach. Według legendy źródło to wytrysnęło w miejscu śmierci, a pielgrzymkowa urystyka potem pochówku, T księdza Walentego za- mordowanego przez Husytów około 1430 roku. Pod koniec XIX wieku ksiądz Edward Bolik w podzięce za odzyskane zdrowie wybudował w Stu- Gródczanki — kościółek odpustowy. dzience kaplicę ku czci Matki Boskiej, wzorowaną na kapli- cy znajdującej się nad grotą w Lourdes Kościół paraf. pw. Trójcy Przenajświęt- we Francji (jednym z najbardziej zna- szej w Palowicach nych sanktuariów maryjnych na świe- cie). Uroczystego poświęcenia kaplicy Zabytkowy drewniany kościół przenie- dokonano 15 sierpnia 1895 roku. W jej siony został w 1981 roku z Leszczyn do wnętrzu umieszczono rzeźby Matki Bo- Palowic. Świątynię zbudowano w kon- skiej z Lourdes oraz klęczącej przed nią strukcji zrębowej w latach 1594-1595. Bernadetty Soubirous. Dach kościółka, ściany zrębu i skośne ściany wieży kryte są gontem. Nad nawą Kościół odpustowy pw. św. Krzyża w wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę. Gródczankach Wewnątrz świątyni zachował się rene- sansowy wystrój: bogato rzeźbiony oł- Drewniany kościół zbudowany w 1667r. tarz z XVII wieku z obrazem Trójcy Świę- staraniem proboszcza Marcina Moslera, po- większony w 1743r., remontowany w la- tach 1965-66. W ołta- rzu głównym baroko- wy obraz Chrystusa Ukrzyżowanego (wg tradycji znaleziony w cudownym źródełku).

W Poniedziałek Wielka- nocny z kościółka wy- rusza barwna procesja konna – kontynuacja tradycji modlitwy o Jankowice — „Studzienka”.

9 www.subregion.pl bia Ferdynand Le- opold Oppersdorf, który podjął decyzję o budowie świątyni za namową rybnic- kiego proboszcza ks. Krzysztofa Go- worka. Kościół zbu- dowany jest z drew- na na rzucie krzyża greckiego bez wieży - dzwonnicy. Kościół posiada trzy pseudobarokowe ołtarze z obrazami. W ołtarzu głównym urystyka pielgrzymkowa urystyka

T Jankowice — kościół pw. Bożego Ciała. znajduje się obraz Ostatniej Wieczerzy tej, XVII-wieczna ambona z malowidłami z początku XIX wieku, a nad nim drugi, czterech Ojców Kościoła, obraz Korona- przedstawiający Wniebowstąpienie Pań- cji NMP nad drzwiami do zakrystii. Ad- skie XVIII wiek). Ołtarz boczny (po prawej res: ul. Woszczycka, Palowice. stronie od głównego) przedstawia obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa, a dru- Kościół paraf. pw. św. Marii Magdale- gi po stronie lewej - obraz Matki Boskiej ny w Bełku Szkaplerznej. Kościół wzniesiony w XVIII w., oriento- Do zabytkowego wyposażenia należy wany, drewniany kościół w konstrukcji także późnorenesansowe tabernakulum zrębowej na podmurówce z kamienia, z drugiej połowy XVII wieku oraz organy z wieżą czołową w konstrukcji słupowej. barokowe, znajdujące się na chórze mu- Dach świątyni kryty jest gontem, ściany zycznym, które pochodzą z około 1700 boczne posiadają przydaszki wsporniko- roku. Organy ozdabiają skrzydła z rzeź- we tzw. soboty.

Wewnątrz świątyni znajduje się wcze- snobarokowy ołtarz główny z dwiema kwaterami dawnego tryptyku późno- gotyckiego z ok. 1500r. Wokół świąty- ni znajduje się zabytkowy cmentarz z nagrobkami zmarłych między innymi z rodziny Baildon. Na cmentarzu ro- śnie grupa starych drzew z pomniko- wym dębem szypułkowym. Znajduje się tam także kamienna rzeźba - Boża Męka z 1878r. Cmentarz otoczony jest murowanym parkanem z gontowym daszkiem. W ogrodzeniu, od strony cmentarza, umocowana jest żelazna kuna służąca w zamierzchłych czasach do wykonywania na złoczyńcach kary wystawienia na widok publiczny.

Kościół pw. Bożego Ciała w Janko- wicach

Kościół zbudowany prawdopodobnie ok. 1670r. Fundatorem kościoła był hra-

Bełk — kościół pw. Marii Magdaleny .

www.subregion.pl 10 słupowa z 1844r. Przy bocznych elewacjach soboty kryte gontem. Wewnątrz kościoła na stropie nawy i prezbi- terium późnogotycka polichromia patronowa i ornamentalna. Prze- niesiony z Gierałtowic do Wielopola w latach 1975-76.

Bazylika św. Antonie- go w Rybniku

Kościół neogotycki, orientowany, zbudowa- pielgrzymkowa urystyka T Łaziska — kościół paraf. pw. Wszystkich Świętych. ny wg projektu architek- bionymi popiersiami ośmiu apostołów. ta Ludwika Schneidera Niedaleko kościoła Studzienka - Sanktu- w latach 1903 - 1907. Jest to najwyższa arium Leśne. świątynia na Śląsku. W kościele zacho- wało się niemal kompletne neogotyckie Kościół św. Wawrzyńca w Ligockiej wyposażenie wnętrza. W 1993r. papież Kuźni Jan Paweł II nadał kościołowi św. Anto- niego tytuł bazyliki mniejszej. Kościół zbudowany w 1717r. przez cieślę Jakuba Sedlaczka z Gliwic. Drewniany, Kościół paraf. pw. św. Anny konstrukcji zrębowej z wieżą słupową, w Gołkowicach oszalowany, na wysokiej współczesnej podmurówce. Dach kryty gontem, wy- Drewniany kościół Św. Anny z 1874 r. ul. posażenia wnętrza oryginalne, oriento- 1 Maja 133, Gołkowice wany. Przeniesiony do Ligockiej Kuźni z Boguszowic w 1975 r. Kościół paraf. pw. Wszystkich Świę- tych w Łaziskach

Kościół paraf. pw. Wniebowzięcia Kościół zbudowany prawdopodobnie NMP w Rudach w połowie XV w., orientowany, gotycki, przekształcony w epoce baroku. Korpus Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Ma- i prezbiterium kościoła wzniesione w ryi Panny w Rudach (2. poł. XIII w.) z cu- konstrukcji zrębowej z belek na podwa- downym obrazem Matki Bożej Rudzkiej, linie z dębowych klinów, tzw. peckach, zwanej Pokorną, koro- nowanym przez papieża Jana Pawła II 17 czerwca 1999 r. w Gliwicach.

Kościół paraf. p.w. św. Katarzyny i MB Różań- cowej w Rybniku

Kościół pochodzi z ok. 1543r. Powstał w Gierał- towicach dzięki fundacji Stanisława Dąbrówki, odnowiony w 1676r. Wy- budowany został w kon- strukcji zrębowej, wieża Rybnik (dzielnica Wielopole) — kościół paraf. pw. św. Katarzyny

11 www.subregion.pl urystyka pielgrzymkowa urystyka T

Pszów — obraz Matki Bożej Pszowskiej. Palowice — Kościół paraf. pw. Trójcy Przenajświętszej stanowiących ogromną rzadkość w Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej drewnianym budownictwie sakralnym. w Turzy Śl. Dach kościoła i ściany wieży podbite gontem. Wewnątrz świątyni znajdu- Do Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej je się późnobarokowy ołtarz główny z - przybywają tysiące pielgrzymów z całej XVIII w., a w nim rzeźba Matki Boskiej z Polski, a także z zagranicy. Właśnie oni Dzieciątkiem z początku XVI w., pocho- nazwali Turzę „Śląską Fatimą”. Taki tytuł dząca z dawnego tryptyku ołtarzowego przylgnął do tego miejsca i z pewnością wcześniejszego kościoła. Kilka lat temu nie jest on przypadkowy, lecz powstał podczas prowadzonych prac remon- spontanicznie w wyniku doznanych tu towych odkryto na ścianach kościoła przeżyć i łask. Trzeba przyjechać do Tu- polichromie pochodzące z początku ist- rzy Śląskiej, aby naprawdę poczuć moc nienia. Odsłonięte fragmenty malowidła tego miejsca. Można tu odnaleźć spokój, przedstawiają sceny ze Starego i Nowe- którego każdy z nas tak bardzo potrze- go Testamentu oraz nie zidentyfikowane buje, a jednocześnie wyprosić wiele łask jeszcze kompozycje figuralne. We wnęce za pośrednictwem Matki Boskiej Fatim- parkanu kamienny krzyż pokutny. skiej. Nie można sobie wyobrazić tego

Gołkowice — kościół paraf. pw. św. Anny. Turza Śl. — Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej

www.subregion.pl 12 następnych ze zmiennym szczęściem kontynuowano dzieło. Dopiero kolejny proboszcz pszowski kanonik Mikołaj Knosała wybudował pozostałe kaplice. Projektantem i wykonawcą był miejsco- wy mistrz budowlany Walenty Maciejek. Uroczyste poświecenie kaplic nastąpiło 1 września 1929 roku.

Kościół paraf. pw. św. Barbary i Józefa w Jastrzębiu Zdroju

Zbudowany w pierwszej połowie XVII w., przeniesiony na obecne miejsce w 1974r. z Jedłownika. Jest to budowla drewniana składająca się z konstrukcji zrębowej oszalowanej deskami. Pre- pielgrzymkowa urystyka T zbiterium jest krótkie, zamknięte trój- bocznie z przylegającą zakrystią. Nawa i prezbiterium przykryte są sklepieniami kolebkowymi. Ściany wieży oraz dach pokryte są gontem. W kościele warto Jastrzębie Zdrój — kościół parafialny przyjrzeć się barokowym rzeźbom Chry- pw. św. Barbary i Józefa. stusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty oraz wizerunkowi Sanktuarium bez Nocy Pokuty i Wyna- czterech ewangelistów umieszczonemu grodzenia, Odpustów czy Dni Chorych. na ambonie, pochodzącemu najpraw- Rzesze wiernych przybywają tu, aby dopodobniej z XVII w. W kościele po uczestniczyć w tych nabożeństwach. przenosinach dokonano wielu zmian Dziękują oni za otrzymane łaski, pro- np. usunięto dwa boczne ołtarze, zmie- szą o dalsze, a także przepraszają Boga, niono całkowicie wygląd ołtarza głów- przez modlitwę różańcową, za liczne nego, osadzono kościół na betonowym zniewagi i grzechy. Sanktuarium Matki cokole, zatem wygląd kościoła na dzień Boskiej Fatimskiej jest miejscem szcze- dzisiejszy znacznie odbiega od tego sto- gólnych łask, dlatego tak wielu wiernych jącego niegdyś w Jedłowniku. tu przybywa. Serdecznie i gorąco zapra- szamy do odwiedzenia Sanktuarium w Turzy Śląskiej.

Kalwaria Pszowska

W odległości ok. 3 km od centrum Pszo- wa, na pagórkowatym terenie znajduje się Kalwaria Pszowska. Obejmuje ona rozległy obszar, na którym rozlokowa- nych jest wśród wysokich drzew czter- naście murowanych kapliczek, utrzyma- nych głównie w stylu neobarokowym, poświęconych poszczególnym stacjom Drogi krzyżowej Jezusa Chrystusa. We- wnątrz każdej kapliczki znajduje się na mensie ołtarzowej grupa figuralna, przedstawiająca przypisaną danej stacji scenę z męki Zbawiciela w drodze na Golgotę. W 1907 roku powstały pierw- sze kaplice drogi krzyżowej staraniem ks. proboszcza Brunona Laski. W latach Pszów — Kalwaria Pszowska

13 www.subregion.pl Spotkania z przyrodą

Park Krajobrazowy Cysterskie Kom- hasło „Ora et labora” (módl się i pracuj) pozycje Krajobrazowe Rud Wielkich przyczyniając się do podnoszenia kultu- ry materialnej i duchowej tego regionu Park Krajobrazowy Cysterskie Kompo- Śląska. Opactwo cysterskie, ulokowane z zycje Krajobrazowe Rud Wielkich poło- dala od miasta, pośród lasów i terenów żony jest w południowo – zachodniej rolniczych, nastawione było na wydajną części województwa śląskiego i zajmuje gospodarkę rolniczą i leśną. Zakonnicy wschodnią część Kotliny Raciborskiej zajmowali się między innymi hodowlą ryb i pszczelarstwem. Po- siadali własne smolarnie, kuźnice, fabryki kos i dru- potkania z P rzyrodą z potkania

S tu, winnicę, bielarnię płót- na, hutę szkła.

Do czasów dzisiejszych dotrwały liczne pamiątki dawnej działalności klasz- toru - rozległe zabudowa- nia opactwa, rozrzucone w okolicznych lasach leśniczówki i dworki my- śliwskie, stawy hodowla- ne, kanały wodne, zespoły zabytkowych alei i wy- Spływ kajakowy Rudą. tyczone przez cystersów oraz północne fragmenty Płaskowyżu dukty leśne. Rybnickiego. Obfitość wód, zwłaszcza powierzchniowych, przyczyniła się do Historycznym i turystycznym centrum znacznego zróżnicowania warunków parku krajobrazowego są właśnie Rudy. siedliskowych parku, a co za tym idzie Można tu podziwiać wspomniany zespół do rozwoju wielu cennych gatunków klasztorno-pałacowy otoczony zabytko- flory i fauny. Wszechdostępna woda od- wym parkiem, uroczysko Buk, park Pod grywała również kluczowe znaczenie w Dębem, szpitalik dr Rogera, system ka- gospodarce Cystersów. nałów ze śluzą na rzece Rudzie, zespoły starych alei, liczne pomnikowe drzewa, Klasztor cystersów w granicach parku lokomotywownię kolejki wąskotorowej. założono w Rudach w 1258 roku. Cystersi Wybitnie atrakcyjny turystycznie jest wypełniali należycie swoje programowe na terenie parku krajobrazowego tak-

Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich.

www.subregion.pl 14 chronionych, 249 gatunków ptaków oraz kilkaset gatunków bezkręgowców. Duża część tych zwierząt, według kryte- riów „Czerwonej Księgi” opublikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i jej zasobów, zaliczono do ga- tunków wymierających lub narażonych na wymarcie.

Najbogatszym przyrodniczo terenem w obrębie parku jest kompleks leśno-sta- wowy “Łężczok” w okolicach Raciborza, będący obecnie jedynym rezerwatem w granicach Parku. Z ciekawszych miejsc potkania z P rzyrodą z potkania

na tym terenie należy wymienić m.in. S projektowany rezerwat przyrody Głębo- kie Doły położony między Książenicami Palowice — śródleśne Stawy Łańcuchowe. i Ochojcem, który jest enklawą natural- nych lasów liściastych, wśród dominu- że rezerwat Łężczok chroniący stawy jących na Płaskowyżu Rybnickim lasów założone przez cystersów w XIV wieku sosnowych, oraz projektowane użytki oraz Zalew Rybnicki z kilkoma ośrodka- ekologiczne: Meandry rzeki Rudy poni- mi sportów wodnych i stadniną koni w żej Rybnika Stodół, Kencerz między Go- Stodołach. tartowicami i Żorami, Starorzecze przy klasztorze w Rudach oraz łąki trzęślico- Szata roślinna Parku Krajobrazowego we w Małej Nędzy i w Lyskach - jedyne ukształtowała się po ustąpieniu ostatnie- w parku naturalne stanowiska kosaćca go zlodowacenia plejstoceńskiego. Two- syberyjskiego. rzyły ją prawie wyłącznie zespoły leśne. Do dzisiaj ekosystem leśny przetrwał Arboretum Bramy Morawskiej głównie na terenach nieatrakcyjnych dla rolnictwa z powodu nieurodzajnych, Arboretum to rodzaj ogrodu botanicz- piaszczystych gleb oraz w miejscach nego, w którym dominują drzewa i krze- trudnodostępnych ze względu na zaba- wy. Poza rodzimymi gatunkami roślin w gnienie lub niekorzystną rzeźbę terenu. arboretach sadzone są także gatunki eg- Unikatowym zjawiskiem jest kilkanaście zotyczne pochodzące z podobnych stref typów wydm, zawierających warstew- klimatycznych. Tak jak we wszystkich ar- ki żwirowe, dokumentujące wiejące w przeszłości huraganowe wiatry. W południowej części występują wody mineralne - solanki i wody siarczanowe. Natomiast rzeka Ruda, stanowiąca oś hydrograficzną parku, zali- czana jest do ciekawszych rzek meandrujących na terenie województwa.

Na obszarze Parku Krajo- brazowego na szczególną uwagę zasługuje obec- ność: 46 gatunków dziko żyjących ssaków spośród Racibórz — Arboretum Bramy Morawskiej. 90 występujących w Pol- sce, 6 chronionych gatunków gadów boretach na świecie, również w polskich spośród 9 występujących w naszym arboretach gromadzi się okazy o znanym kraju, 15 gatunków płazów – w tym 10 pochodzeniu, podobnie jak utrzymuje

15 www.subregion.pl wielu gatunków roślin z południa na północ i odwrotnie tym obniże- niem terenu. Na szatę roślinną Arboretum ma też niebagatelny wpływ duże urozmaicenie gleb i stosunków wodnych, a także bardzo łagodny klimat i żyzność siedlisk.

W Lesie Obora tworzony jest ogród botaniczny, wytyczono ścieżki dy- potkania z P rzyrodą z potkania

S daktyczne oraz space- rowe. Znajduje się tutaj Bełsznica — Ośrodek jazdy Konnej „Kasztanka” mini-zoo, ścieżki zdro- się szlachetne rasy zwierząt mające swój wia, tor saneczkowy, udokumentowany rodowód. park linowy. Bardziej dociekliwi odnajdą tutaj również resztki umocnień z czasów Las Obora położony jest w unikato- powstańczych oraz poniemieckie okopy wej pod względem wartości przyrod- i betonowy bunkier. niczej okolicy Bramy Morawskiej. Nie bez znaczenia jest fakt, że leży on na Wędrując po Oborze możemy też natra- południowo-zachodnim krańcu Parku fić na trzy skupiska kurhanów. Podczas Krajobrazowego - „Cysterskie Kompo- prowadzonych w tymi miejscu wyko- zycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, czyli palisk znaleziono między innymi kości i na terenie objętym ochroną prawną i fragmenty ceramiki, z których udało się w bezpośrednim sąsiedztwie jednego z zrekonstruować trzy naczynia, wszystkie najwartościowszych rezerwatów w Pol- z ornamentyką. Cmentarzysko datowa- sce - Rezerwatu Leśno-Stawowego „Łęż- ne jest na okres od przełomu V/VI do czok” oraz niedaleko od Zespołu Przy- VIII w. Przy Arboretum znajduje się także rodniczo-Krajobrazowego „Wielikąt”. kamping i kąpielisko Ośrodka Sportu i Rekreacji w Raciborzu. Arboretum zlokalizowane jest w koryta- rzu ekologicznym o międzynarodowym Graniczne meandry Odry znaczeniu - tzw. Pradolinie Górnej Odry. Dlatego utworzono na tym obszarze Nieuregulowane odcinki wielkich rzek, ogród botaniczny drzew i nadano mu które swobodnie, bez ingerencji czło- nazwę „Arboretum Bramy Morawskiej”. wieka, kształtują własne koryta, stano- Arboretum zajmuje cały obszar lasu wią pod względem przyrodniczym i Obora i położone jest we wschodniej krajobrazowym coraz większa rzadkość. części Raciborza po prawej stronie Odry. W szerokiej dolinie rzeki, położonej po- Patrząc w tym kierunku od strony miasta, między przejściem granicznym Chałup- widzimy malowniczo zalesione wzgórza. ki/Bohumin a ujściem Olzy, można zoba- Obszar ten wybitnie nadaje się do po- czyć swobodnie przemieszczającą się w wiązania zadań dotyczących ochrony zakolach rzekę, z powstającymi i znika- przyrody z metodami efektywnego po- jącymi bocznymi odnogami, wyspami, mnażania jej zasobów. wyrwami brzegowymi i łachami piasku.

Arboretum, podobnie jak całe miasto Ten niewielki fragment doliny jest obec- Racibórz, leży w niewielkim oddaleniu nie jednym z dwóch ostatnich odcinków, od Bramy Morawskiej. Takie usytuowa- gdzie zachowały się jeszcze dynamiczne, nie miało i wciąż ma duży wpływ na na- zbliżone do naturalnych, procesy two- turalne bogactwo gatunkowe roślin wy- rzące koryto rzeki. stępujących w tym lesie i w jego najbliż- Obok aktywnego cieku ze swobodnymi szym sąsiedztwie. Znany jest bowiem z zakolami (meandry), istnieją także stare literatury botanicznej fakt wędrówki odnogi rzeki na różnym etapie wypłyca-

www.subregion.pl 16 nia. W samym cieku przeplatają się od- Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska cinki wody bystrej i wolno płynącej. Za Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska two- leżącymi w rzece, powalonymi drzewa- rzą zespół przyrodniczo-krajobrazowy. mi, tworzą się plosa wymyte przez wodę. W skład zespołu wchodzi gospodarstwo Na brzegach odkładają się ławice żwiru, rybackie złożonego z 9 większych i kilku- piasku lub mułu. nastu mniejszych stawów. Brzegi więk- szości stawów porośnięte są wąskim Meandry Odry, które znajdują się na te- pasem szuwarów trzcinowych, które renie gminy Krzyżanowice między Cha- tylko na niektórych mniejszych stawach łupkami i Zabełkowem są wyjątkowe, tworzą większe łany. Część grobli obsa- ponieważ występuje tu kilka rzadkich dzona jest drzewami liściastymi, wśród zbiorowisk roślinnych chronionych w których spotyka się także stare okazy. W skali europejskiej. Są to między innymi Lesie Tworkowskim dominują zbiorowi- lasy nadrzeczne z olszą czarną i jesio- ska grądowe i łęgowe z bogatym runem potkania z P rzyrodą z potkania nem, łęgi wierzbowo-topolowe i frag- o naturalnym charakterze. S menty wilgotnych łąk. W okolicach me- Podstawą typowania tego obszaru jako andrów potwierdzono występowanie ptasiej ostoi jest występowanie dwóch ponad 126 gatunków roślin. gatunków lęgowych bączka i podgo- rzałki. W okresie pozalęgowym uwagę Z wilgotnymi łąkami w okolicach me- zwracają duże koncentracje czapli białej andrów związany jest motyl modraszek łabędzia krzykliwego, siewki złotej oraz nausitous. Na obszarze meandrów gra- bataliona. Stawy Wielikąt to drugie w nicznych Odry stwierdzono występowa- kraju miejsce regularnego gniazdowa- nie motyla czerwończyka nieparka. W nia hełmiatki. Obszar gospodarstwa ry- lasach łęgowych, gdzie jest wystarczają- backiego stanowi terytorium łowieckie ca ilość starych i obumierających drzew, pary bielików. znaleziono chrząszcza pachnicę dębowa i silną populacją zgniotka cynobrowego. Rezerwat Łężczok W odnogach rzecznych żyją różanka i piskorz. W stałych i tymczasowych za- W granicach rezerwatu znajduje się głębieniach rozmnaża się kumak gór- kompleks ośmiu pocysterskich stawów ski. Wyrwy brzegowe stwarzają dobre rybnych istniejących tu już od XIII w. Go- warunki do gniazdowania zimorodka spodarka rybacka została tu rozwinięta i jaskółki brzegówki. Brodziec piskliwy przez cystersów, którzy osiedlili się w oraz sieweczka rzeczna budują gniazda pobliskich Rudach Wielkich w XIII w. i w osadach żwirowych. Gniazda buduje rozpoczęli powiększanie stawów oraz tu również tracz nurogęś. W meandrach budowę grobli. żyje bóbr europejski i wydra. Brzegi stawów porośnięte są szuwarami trzcinowymi i pałkowymi, a miejscami

Chałupki — Graniczny Meander Odry.

17 www.subregion.pl potkania z P rzyrodą z potkania S

Lubomia — Stawy Wielikąt. także turzycowymi. Toń wodna niektó- Spotkać tu można bociana czarnego, rych stawów zajęta jest przez dobrze kanię czarną, perkoza, trzmielojada, wykształcone zespoły makrofitów, w kormorana, orlika krzykliwego i gęś gę- tym rzadkie zespoły kotewki orzecha gawkę. wodnego i salwinii pływającej. Kom- Jedną z najcenniejszych wartości przy- pleks stawów otoczony jest przez las rodniczych rezerwatu są stare aleje na- o naturalnym charakterze, złożony z groblowe powstałe co najmniej dwieście łęgów przechodzących w zbiorowiska kilkadziesiąt lat temu. grądowe. Na groblach rośnie wiele okazałych, W rezerwacie żyją m.in. sarny, lisy, za- starych drzew tworzących aleje: Dębo- jące. Bytuje tu ponad 210 gatunków wą, Grabową i Aleję Husarii Polskiej. Są ptaków, z czego 121 lęgowych. Ocenia one miejscem życia wyjątkowo licznych się, że pod względem liczby gatunków gatunków roślin, zwierząt i grzybów, w ptaków rezerwat zajmuje drugie miejsce tym wielu chronionych. W alejach tych w Polsce po Stawach Milickich. Szczegól- udokumentowano obecność kilkuset ne miejsce w awifaunie rezerwatu mają okazów drzew o wymiarach pomniko- gniazdujące tu ptaki wodno-błotne, co wych. powoduje, że Łężczok został zaliczony do obszarów o szczególnym znaczeniu Na terenie Łężczoka znajduje się też dla ptaków wodno-błotnych w Polsce. jeden z obiektów zabytkowych gminy, wpisany do rejestru zabytków. Jest nim dworek myśliwski, usytuowany pomię- dzy stawami w południowej części re- zerwatu. Został zbudowany przez wła- ściciela dóbr Babice około 1783 roku. Po wojnie mieściła się w nim gajówka, jed- nakże obecnie budynek stoi opuszczony i jest zdewastowany.

Przez teren rezerwatu przechodzą rów- nież dwa długodystansowe szlaki tury- styczne: Szlak Husarii Polskiej z Będzina do Krzanowic, upamiętniający prze- marsz wojsk króla Jana III Sobieskiego na Wiedeń, oraz Szlak Polskich Szkół Mniejszościowych.

Nędza — Rezerwat Łężczok.

www.subregion.pl 18 Turystyka kulturowa

Pocysterski Zespół Klasztorno - Pała- ne, kanały wodne, zespoły zabytkowych

cowy w Rudach alei i wytyczone przez cystersów dukty owa leśne. UR

Ruiny Zamku w Tworkowie

Ruiny tworkowskiego zamku usytuowane są w północno-za- chodniej części wsi, na skarpie ponad korytarzem rzeki Psiny. Otoczone są częściowo nawod- nioną fosą. K ult urystyka T

Jest to dawna rezydencja rene- sansowa rodziny Wodnikow- skich, a później Wieczów, wznie- siona prawdopodobnie w II poło- wie XVI wieku na fundamentach zamku średniowiecznego. Kres świetności zamku położył pożar, który wybuchł w nocy z 8 na 9 stycznia 1931 roku. Ogień stra- wił cały budynek łącznie z wieżą zegarową. Nikt nie podjął wysił- ku jego odbudowy, a niedługo później podczas trwających 3 tygodnie działań wojennych w Rudy — Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy. marcu 1945 roku zamek został ponownie spalony. Klasztor cystersów w granicach parku założono w Rudach w 1258 roku. Cystersi Do naszych czasów zamek dotrwał jako wypełniali należycie swoje programowe ruina. Obecnie możemy zobaczyć od- hasło „Ora et labora” (módl się i pracuj) słonięte wypalone mury, resztki wieży przyczyniając się do podnoszenia kultu- oraz renesansowe portale. W skrzydle ry materialnej i duchowej tego regionu wschodnim i zachodnim w dolnych Śląska. Opactwo cysterskie, ulokowane z partiach widoczne są wątki murów o go- dala od miasta, pośród lasów i terenów tyckim układzie cegieł, a w partiach gór- rolniczych, nastawione było na wydajną nych - fragmenty pochodzące z okresu gospodarkę rolną i leśną. budowy renesansowej. W pomieszcze- niach przyziemia częściowo zachowały Zakonnicy zajmowali się między innymi hodow- lą ryb i pszczelarstwem. Posiadali własne smolar- nie, kuźnice, fabryki kos i drutu, winnicę, bielarnię płótna, hutę szkła.

Do czasów dzisiejszych dotrwały liczne pamiątki dawnej działalności klasz- toru - rozległe zabudowa- nia opactwa, rozrzucone w okolicznych lasach leśniczówki i dworki my- śliwskie, stawy hodowla- Tworków — ruiny zamku.

19 www.subregion.pl się sklepienia kolebkowe z lunetami. W charakter pałacowy. W XVI w. wzniesiono jednym z pomieszczeń skrzydła zachod- przy zamku browar, a na początku XVII w. niego widać pilastrowe podziały ścian ze gorzelnię, pod koniec XVIII w. powstała śladami skromnej dekoracji stiukowej z II nawet fabryka ceramiki. W XIX w. w kom-

owa połowy XVII wie- natach zamkowych ku. W zewnętrznej urządzono biura za- UR elewacji skrzydła rządu domeny ce- wschodniego sarskiej. Na skutek pozostały cztery poczynań w XVII w. okna w obramie- oraz działań wojen- niach kamiennych nych w 1945 zamek sfazowanych, oto- popadł w ruinę. czone resztkami dekoracji sgraffi- Pałac i park w Kro- urystyka K ult urystyka towej o motywach wiarkach T roślinnych z II po- łowy XVI wieku. Zdecydowanie najatrakcyjniejszym Do dzisiaj po- zabytkiem gminy zostały po nim Pietrowice Wielkie jedynie ruiny, jest pałac w Kro- świadczące o jego wiarkach. Powstał dawnej świetno- on w 1826 roku na ści. Obowiązuje miejscu poprzed- zakaz wstępu na niego drewnianego teren ruin. Krowiarki — ruiny zamku. pałacu, który po- chodził z XVII wieku, Zamek Książąt Raciborskich a wzniósł go Ernest Joachim Strachwitz. W latach 1852-77 nastąpiła przebudowa Murowany zamek został wzniesiony pałacu oraz powstał park. Pałac posiada przez księcia piastowskiego, Przemysła- m.in. skrzydło o charakterze secesyjnym, wa (1260-1306), w latach 1281-1287 w w którym można doszukać się stylów: miejscu gdzie dawniej stał gród drewnia- neorenesansowego i neobarokowego. no-ziemny. Jest przykładem zamku nizin- Pałac przetrwał wojnę w stanie niena- nego. Gród wraz z zamkiem był siedzibą ruszonym. Była tutaj Szkoła Aktywu Po- władców, ośrodkiem administracyjnym litycznego, a od 1947 roku Państwowy oraz pełnił rolę strażnicy granicznej pań- dom Dziecka i przedszkole. Od 1963 roku stwa Polskiego. Rozmach budowli, układ pałac przejął Szpital Rehabilitacyjno-Or- komnat, akcenty dekoracyjne nadały mu topedyczny.

Racibórz — Zamek Piastowski.

www.subregion.pl 20 się tu sanatorium. Od 1994 roku pałac znaj- duje się w rękach pry- watnych. owa Budynek sądu w Rybniku UR

Średniowieczny za- mek książęcy wznie- siony na przełomie XII i XIII wieku. W latach 1223 – 1228 był sie- dzibą klasztoru sióstr Norbertanek, prowa- K ult urystyka T dzących szkołę dla Jastrzębie — pałac. panien szlachetnie urodzonych. Obecną W 1970 roku szpital opuścił pałac wraz późnobarokowo – klasycystyczna for- z jego cennym wyposażeniem i rozpo- mę uzyskał po przebudowie pod koniec czął się okres niszczenia. Mimo przejścia XIII w., wg projektu Franciszka Ilgnera. w ręce prywatne nie podjęto żadnych W 1842r. zamek stał się siedzibą Sądu środków, aby wyremontować tę piękną Grodzkiego. Obecnie jest siedzibą Sądu budowlę. Pałac posiada w podziemiach Rejonowego. 30 piwnic, które tworzą swoisty labirynt, natomiast na parterze i piętrach znajduje Pałac w Modzurowie się 115 sal, z których najbardziej znane to: brunatna sala, mauretańska, biała, Pałac budowany w duchu angielskiego bajkowa, które były bogato zdobione neogotyku, w sąsiedztwie zabudowania malowidłami, pozłacanymi malowidłami dworskie, spichlerz przełomu XIX i XX w., i rzeźbami. pałac otoczony parkiem krajobrazowym z aleją grabową i egzotycznymi okazami Park w stylu angielskim założono w XVII drzew (założony ok. połowy XIX w.), w wieku, a gruntownie przekształcono w parku znajduje się mauzoleum późno- latach 1852-77, a rozpościera się na prze- klasycystyczne z połowy XIX w. oraz ka- strzeni 17,5 hektara. Do dzisiaj zachowa- pliczka neogotycka z 1890r. Pałac został no układ przestrzenny z osią widokową wybudowany przez von Königów, którzy i polanami, a w drzewostanie można od 1829 roku byli właścicielami majątku. znaleźć wiele gatunków egzotycznych. W holu na uwagę zasługuje duży witraż Na terenie kompleksu pałacowego za- z przewagą motywów roślinnych. W pa- chowały się wozownia i stajnia. łacu ma swoją siedzibę rolnicza stacja

Pałac w Jastrzębiu

300 - hektarowy fol- wark od 1797 r. do 1945 r. w Jastrzębiu był w posiadaniu mieszczańskiej ro- dziny Schramek, która pod koniec XIX stulecia tam wybu- dowała sobie siedzi- bę. Pałacyk, ostatnio pięknie odrestauro- wany, położony jest w rozległym parku. Po wojnie mieściło Modzurów — pałac.

21 www.subregion.pl hodowli roślin współpracująca ze Stacją z przylegającą do niej kaplicą z początku Hodowli Roślin w Szalejewie. XX wieku. W imponującym parku znaj- dują się liczne drzewa pomnikowe oraz Pałac w Krzyżanowicach inne ciekawe okazy botaniczne. owa Pałac zbudowany został w 1700 roku Pałac w Chałupkach UR przez hrabiego Jana Bernarda Praschma, a po jego śmierci w 1708 roku sprzeda- Pałac, zwany także zamkiem, od niepa- ny baronowi Karolowi Gabrielowi von miętnych czasów stanowi charaktery- Wengerskiemu. 22 listopada 1775 roku styczną budowlę Chałupek. Położony jest pałac stał się własnością rodu Lichnow- ok. 300 m od mostu na Odrze, otoczony skich, którzy gruntownie go przebudo- niewielkim, ale uroczym parkiem. Pierw- wali około 1856 roku w stylu neogotyc- sze informacje na temat pałacu zawarte kim. Do chwili obecnej obiekt zachował są w dokumencie wystawionym przez urystyka K ult urystyka zasadniczy kształt nadany mu podczas księcia opolskiego Jana, dla rycerza Pa- T ostatniej przebudowy - wznosi się na sko i pochodzą z 1373r. Określenie zamek planie rzutu prostokąta z trzema ośmio- wiernie oddaje pierwotny charakter tego bocznymi basztami w narożach i wieżą obiektu, który spełniał funkcje obronne od strony południowo-wschodniej, w i otoczony był fosą. Obecnie wewnątrz której znajduje się kaplica. W Pałacu go- znajduje się hotel oraz restauracja, brak ścili m.in. Ludwik van Beethoven i Fran- ekspozycji do zwiedzania. ciszek Liszt. W Pałacu znajduje się Dom Pomocy Społecznej kierowany przez Sio- Baszta rycerska w Wodzisławiu Śl. stry Franciszkanki. Obiekt otoczony par- kiem i murem wraz z zabytkową bramą. Wieża Romantyczna - neogotycka, znaj- dująca się w lesie podmiejskim na Gro-

Krzyżanowice — pałac. Chałupki — pałac.

Pałac w Kokoszycach dzisku. Zbudowana w 1857 roku przez Edwarda Braunsa została odrestauro- Barokowy pałac wzniesiony został w wana w 1991 roku staraniem Towarzy- 1783 roku przez ówczesnego właścicie- stwa Miłośników Ziemi Wodzisławskiej i la Kokoszyc. Jego ostatnim właścicielem obecnie pełni rolę punktu widokowego. był Gustaw von Ruffer, który pałac rozbu- Obiekt ten zosta zniszczony przez pożar dował w XIX wieku. Od 1923 roku w po- w 2004 roku i obecnie wymaga rekon- siadaniu Kurii Diecezjalnej w Katowicach, strukcji. obecnie Archidiecezjalny Dom Rekolek- cyjny. Obok budynek dawnej willi wraz

www.subregion.pl 22 w stylu klasycystycznym z silnymi wpły- wami późnego baroku. Jest to budynek murowany z cegły, na planie prostokąta, o piętrowej zabudowie. Na parterze bu-

dynku znajduje się obszerna sień. Okna owa pałacu są prostokątne, a na pierwszym piętrze zamknięte łukiem półkolistym. UR Dach jest mansardowy, pokryty dachów- ką. Budynek odnowiony ponad 15 lat temu, obecnie w bardzo dobrym stanie.

Pałac w Wojnowicach Pogrzebień — pałac. Pałac Baildona w Pogrzebieniu Kompleks pałacowo - parkowy poło- żony 7 km na południowy zachód od K ult urystyka T Pałac w roku 1882 stał się posiadłością Raciborza. W skład kompleksu wchodzi szkockiej rodziny von Baildon. W latach pałac neobarokowo - klasycystyczny, 1885-87 dworek został przebudowany zbudowany w latach 30tych XIX w. oraz we włoskim stylu willowym (renesanso- 4,5 hektarowy park krajobrazowy pełny wym) i wyposażony w cenne białe mar- przyrodniczych atrakcji. Całość otoczona murowe schody (przebudowa nadała mu cechy pałacu). Warto wspomnieć, że posiadłość wraz z pałacem należała w przeszłości do rodziny Larischów, któ- rych córka Luiza wyszła w 1815 r. za mąż za zamożnego śląskiego poetę epoki romantyzmu Josepha von Eichendorffa. W 1930r. pałac nabyło Zgromadzenie Sa- lezjanów, a w 1946 roku przejęty został przez Siostry Salezjanki. Od tego czasu jest on ośrodkiem wychowawczym, pla- cówką kulturalno - oświatową i centrum pomocy charytatywnej dla dzieci i mło- Jastrzębie Zdrój— pałac w Boryni. dzieży. jest wysokim murem z cegły klinkierowej, Pałac w Boryni z dwiema dużymi, żelaznymi bramami. Obiekt obecnie w rękach prywatnych, Malowniczo położony pałac został zbu- wykorzystywany do organizacji przyjęć i dowany w drugiej połowie XVIII wieku imprez plenerowych.

Wojnowice — pałac.

23 www.subregion.pl Muzeum Miejskie w Raciborzu

Muzeum gromadzi zabytki związane z przeszłością miasta i okolicy, związane z owa życiem codziennym mieszkańców - ich zajęciami gospodarczymi i zawodowymi, UR a także z organizacją czasu wolnego. Do- tychczas zebrano wyposażenie śląskiej kuchni z I połowy XX wieku, liczne sprzę- ty wykorzystywane w gospodarstwie do- mowym - w tym także narzędzia rolnicze. Muzeum ujawnia życie towarzyskie w XIX wieku oraz ubiory noszone w tam- tych czasach przez kobiety. W zbiorach urystyka K ult urystyka

T znajduje się również kolekcja sztanda- rów oraz zbiór cennych banknotów. Dział kultur pozaeuropejskich posiada koloro- we maski plemion afrykańskich:. Wśród zgromadzonych eksponatów znalazły się biżuteria, statuetki, przedmioty codzien- Racibórz— wystawa „Dawne techniki nego użytku plemion zamieszkujących dentystyczne” w miejskim muzeum. Afrykę. W jednej z trzech sal zorganizo- technice dentystycznej, „Śladami czło- wano fragment zagrody obronnej. Eks- wieka prahistorycznego”. „Racibórz w pozycję uatrakcyjniają wspomniane ma- średniowieczu”. „Cmentarzysko ciałopal- ski, rzeźby, ozdoby. ne kultury łużyckiej w Samborowicach Wystawy stałe: „Odkrycia w kościele ss. 1200 - 400 p.n.e.” dominikanek”. Wystawa jest prezentacją Dla zwiedzających Muzeum Miejskie odkryć archeologicznych „in situ” w pre- otwarte jest: poniedziałek – nieczynne, zbiterium oraz eksponatów z badań pod wtorek - piątek w godz. 9.00 -16.00, so- nawą główną i kaplicą św. Dominika „W bota - niedziela w godz. 10.00 – 14.00. Domu Ozyrysa” - Na wystawie imitują- Bilet wstępu: normalny - 3 zł, ulgowy - 2 cej komorę grobową prezentowany jest zł, przewodnik od grupy - 20 zł, lekcja zespół zabytków starożytnego Egiptu. muzealna - 1 zł. Fotografowanie, filmo- „Sztuka dawna” Wystawa prezentuje wanie - 5 zł rzeźbę i malarstwo po konserwacji od Adres: Racibórz, ul. Rzeźnicza 15, tel. (32) XV do XVIII wieku. „Cyna śląska” Ekspozy- 415 49 01, www.muzeum.raciborz.pl, cja przedstawia zbiór cyny śląskiej. „Rok [email protected] obrzędowy nad Górną Odrą” - Wystawa przedstawia niektóre obrzędy doroczne Muzeum Miejskie w Żorach i prezentuje towarzyszące im specjalne Muzeum gromadzi zabytki związane z akcesoria i rekwizyty. „Dawne techniki przeszłością miasta i okolicy, związane z dentystyczne”. Ekspozycja prezentuje życiem codziennym mieszkańców - ich przedmioty używane w stomatologii i zajęciami gospodarczymi i zawodowymi, a także z organizacją czasu wolnego.

Dotychczas zebrano wy- posażenie śląskiej kuchni z I połowy XX wieku, liczne sprzęty wykorzystywane w gospodarstwie domo- wym - w tym także narzę- dzia rolnicze.

Muzeum ujawnia życie towarzyskie w XIX wieku oraz ubiory noszone w tamtych czasach przez

Żory — dział kultur pozaeuropejskich w miejskich muzeum.

www.subregion.pl 24 kobiety. W zbiorach znajduje się również kolekcja sztandarów oraz zbiór cennych banknotów. Dział kultur pozaeuropej- skich posiada kolorowe maski plemion afrykańskich. Wśród zgromadzonych owa eksponatów znalazły się biżuteria, sta- UR tuetki, przedmioty codziennego użytku plemion zamieszkujących Afrykę. W jed- nej z trzech sal zorganizowano fragment zagrody obronnej. Ekspozycję uatrakcyj- niają wspomniane maski, rzeźby, ozdo- by.

Ekspozycje stałe: „Dział historii i kultury urystyka K ult urystyka

regionu”. Dla zwiedzających Muzeum T Miejskie otwarte jest: wtorek, środa - w godz. 10.00 - 14.00, czwartek, piątek, niedziela - w godz. 14.00 - 18.00, ponie- działek, sobota – nieczynne. Bilety wstę- Wodzisław Śl.— wystawa „Z dziejów pu: ulgowy 2 zł, normalny 3 zł, wtorek śląskiego rzemiosła” w miejskim muzeum. - wstęp wolny.

Adres: Żory, ul. Dolne Przedmieście 1, Muzeum Miejskie w Rybniku www.muzeum.zory.pl , tel. (32) 434 37 14 Wystawy stałe: „Rybnik nasze miasto”, Muzeum Miejskie w Wodzisławiu Ślą- „Cechy rzemieślnicze w miastach Górne- skim go Śląska (do 1939 r.)”, „Wyrobisko gór- nicze”. Dla zwiedzających Muzeum Miej- Muzeum w Wodzisławiu Śląskim istnieje skie otwarte jest: środy: 10:00 - 18:00, po- od 1971 roku. Stała ekspozycja w mu- zostałe dni: 10:00 - 14:00, soboty: wstęp zeum przedstawia historię i dzieje ziemi bezpłatny, poniedziałki: nieczynne. Bile- wodzisławskiej. ty wstępu: normalny - 4 zł, ulgowy/zbio- rowy - 3 zł, karnet dla szkół (od osoby) - 6 Muzeum organizuje również wystawy zł, oprowadzanie grup (przewodnik) - 15 czasowe. Ekspozycje stałe: „Rybnicki zł, Organizacja i przeprowadzenie lekcji Okręg Węglowy w pradziejach i śre- muzealnej 25 zł, Odpłatność za opro- dniowieczu”, „Z dziejów Wodzisławia wadzanie i lekcje muzealne pobierana 1922-1939”, „Dni walki i zwycięstwa”. Dla jest również od grup uprawnionych do zwiedzających Muzeum Miejskie otwar- bezpłatnego wstępu i w soboty. Adres: te jest: poniedziałek – nieczynne, środa Rybnik, ul. Rynek 18, tel. (32) 422 14 23, – w godz. 12.00 - 17.00, pozostałe dni – w www.muzeum.rybnik.pl, muzeum@mu- godz. 10.00 do 14.00. Adres: Wodzisław zeum.rybnik.pl. Śląski, ul. Kubsza 2 , tel. (32) 455 25 74.

Rybnik — wystawa „Rybnik nasze miasto” w muzeum miejskim.

25 www.subregion.pl Turystyka przemysłowa

Zabytkowa Stacja Kolei Wąskotorowej zbudowanie, w oparciu o najważniejsze i w Rudach najciekawsze pod względem walorów hi- storycznych i architektonicznych obiekty W 1899 roku została uruchomiona linia poprzemysłowe w regionie, markowego kolejki wąskotorowej z Gliwic do Rud, produktu turystycznego. Docelowo Szlak półtora roku później oddano do użytku Zabytków Techniki ma stać się najbar- odcinek Rudy-Paproć. Najwięcej pasażerów korzystało z kolejki w latach pięćdziesiątych XX wieku. Potem, w wyniku rozwoju komu- urystyka P rzemysłowa urystyka

T nikacji autobusowej i samochodowej, liczba ta sukcesywnie malała. Przewozy pasażerskie zostały zawieszone w 1993 roku. Rok później fragment linii stał się własnością gminy Kuź- nia Raciborska, co było początkiem powstania skansenu. Dzisiaj ko- Rudy — zabytkowa stacja kolejki wąskotorowej. lejka kursuje na trasie Rudy-Paproć, podróż w obie strony trwa dziej interesującą trasą turystyki indu- około godziny. strialnej w kraju i jako jeden z głównych markowych produktów turystycznych Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków województwa śląskiego charakteryzo- Techniki. Jest to tematyczny, samocho- wać region na turystycznej mapie Polski dowy szlak turystyczny o zasięgu regio- i Europy. Adres: Zabytkowa Stacja Kolej- nalnym, obejmujący obiekty związane ki Wąskotorowej w Rudach ul. Szkolna z dziedzictwem przemysłowym woje- 2, 47-430 Rudy, tel.: 0048 500 282 732, wództwa śląskiego. Tworzy go 32 obiekty e-mail: [email protected] www.ko- związane z tradycją górniczą i hutniczą, lejkarudy.pl energetyką, kolejnictwem, łącznością, produkcją wody oraz przemysłem spo- Przejazdy: Rudy-Paproć-Rudy, wtorek- żywczym. Intencją autorów projektu jest piątek, 12.00, 15.00, sobota, niedziela przejazdy od 11.00 do 18.00. Kolejka jeździ także na re- lacji Rudy-Stanica- Rudy w niedziele i święta 14.00, 16.00. Poniedziałek –nie- czynne. Warunkiem przejazdu jest ze- branie się minimum 10 dorosłych osób (80 zł). Przejazd może zostać odwo- łany ze względu na warunki pogodowe lub inne wydarze- nia niezależne od organizatorów! Rudy — przejazd wąskotorówką.

www.subregion.pl 26 W sąsiadującej z Zabytkową Stacją szkole się na terenie kopalni zalicza się wieżę uruchomiono Schronisko Młodzieżowe ciśnień oraz dwie parowe maszyny wy- (32 miejsca noclegowe w cenie od 10 do ciągowe szybów: Głowacki z roku 1900 15 złotych). oraz Kościuszko z roku 1920, które w znakomity sposób przedstawiają wysoki Zabytkowa Kopalnia „Ignacy” poziom ówczesnej techniki, fascynujący w Rybniku do dziś. Na terenie kopalni można zoba- czyć również inne urządzenia niezbęd- Kopalnie, szyby czy hałdy na trwałe wpi- sane są w krajobraz Górnego Śląska. Obecna restrukturyza- cja przemysłu spowo- duje, że część kopalń zniknie z powierzchni P rzemysłowa urystyka T ziemi. Niektóre obiek- ty posiadają jednak unikatowe walory historyczne lub krajo- brazowe.

W wyniku rozpoczę- tej na początku lat 90–tych ubiegłego wieku restrukturyzacji Parowa maszyna wyciągowa w kopalni „Ignacy”. górnictwa kopalnia Ignacy została wyłączona z eksploatacji. ne do funkcjonowania kopalni, a także Obecnie spełnia funkcje szybów wenty- wystawę poświęconą górnictwu węgla lacyjnych oraz regionalnej atrakcji tury- kamiennego. stycznej. W chwili obecnej dla potrzeb zwiedza- Chcąc uchronić od zniszczenia unika- jących udostępniona jest jedynie po- towe obiekty i urządzenia w 1999 r., wierzchnia kopalni. Trwają jednak sta- zawiązano Stowarzyszenie Zabytkowej rania, aby turystom umożliwić również Kopalni „Ignacy”, dzięki któremu utwo- obejrzenie podziemi na poziomach 400 rzono Muzeum Tradycji Górniczych. Do i 600. .Zabytkowa kopalnia Ignacy będzie najciekawszych obiektów znajdujących z pewnością interesującą atrakcją tury- styczną podczas wyprawy rowerowej na trasie zielonej 315. Obiekt znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki. Adres: ul. Mościckiego 3 – dzielnica Nie- wiadom, tel. (32) 433 10 72, www.rybnik. pl/ignacy/, [email protected]

Zwiedzanie zabudowy powierzchniowej odbywa się pod opieką przewodnika po uprzednim uzgodnieniu terminu zwie- dzania. Koszt zwiedzania: 4 zł/osobę.

Górnicza sztolnia ćwiczebna w Wodzi- sławiu Śl.

Sztolnia jest wierną imitacją górniczego wyrobiska, ma długość kilkuset metrów i jest największym tego typu obiektem w Polsce. Sztolnie wyposażono w rurociągi przeciwpożarowe, posiadają wentyla- Rybnik — zabytkowa kopalnia “Ignacy”.

27 www.subregion.pl cję, tamy wentylacyjne drewniane lub stalowe i inne niezbędne wyposażenie stosowane w podziemiach kopalni np. czynne urządzenia do drążenia wyrobisk i eksploatacji węgla w ścianie.

Sztolnia jest otwarta do zwiedzania cały rok, oprócz celów dydaktycznych sztol- nia służy jako obiekt modelowy do zwie- dzania podziemnych wyrobisk takich sa- mych jakie znajdujemy w kopalni. Warunki zwiedzania są dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Obiektem opiekuje się Powiatowe Cen- trum Kształcenia Ustawicznego w Wodzi- urystyka P rzemysłowa urystyka sławiu Śl. T

Najwyższa w Europie hałda SZARLOTA w Rydułtowach

Osobliwością krajobrazu i dumą Ryduł- tów jest zlokalizowana przy KWK „Ryduł- Wodzisław Śl. — sztolnia. towy-Anna” hałda stożkowa skały płon- nej. Jej wysokość względna sięga 132 m! niegdyś w nieistniejącym już dzisiaj Pierwotnie usypane były tu dwa stożki, przysiółku Łanuch koło Palowic. Pozosta- lecz stożek nr 2 częściowo zlikwidowano. łość po hucie zwana Gichtą jest pamiąt- Zachowany stożek jest najwyższą hałdą ką rodzimego przemysłu hutniczego. nasypową w Europie. W 2007 roku hał- Pierwsza kuźnica (hamernia) istniała w dzie nadano nazwę Szarlota. Obecnie tym miejscu już w połowie XVIII wieku. umieszczony jest na hałdzie podświe- Produkowano w niej żelazo sztabowe tlony napis, głoszący wszem i wobec, że metodą prymitywnego wytopu z rudy nosi ona imię „Szarlota” . darniowej. Zachowana do dziś ceglana budowla z kwadratową wieżą o czterech Zabytkowe ruiny huty „Waleska” i wie- kondygnacjach, wybudowana w 1830 ża „Gichta” roku, ma 15 metrów wysokości.

Zabytkowe ruiny huty Waleska położo- ne są w lasach palowickich. Huta stała

Bieńkowice — Kuźnia Pana Sochy założona w 1702 r.

www.subregion.pl 28 Piknik na rowerze? Proszę bardzo

Piknik to jedna z nieco zapo- mnianych tradycji. Szkoda. Przecież pozwala cieszyć się ciepłem i słońcem i zapo- mnieć o kłopotach. Siedzisz ze znajomymi na przykrytej kocem trawie, w zasięgu ręki chłodne napoje i zakąski. Aby piknik był udany, nie iknik na rowerze iknik na

trzeba wyszukanych dań i P specjalnego wysiłku. Gene- ralnie zabierajmy to, co nie wymaga podgrzewania ani wymyślnej zastawy. „Marklowice - tropikalna wyspa”. - jajka na twardo, - sosy np. tatarski i chili oraz musztarda, - ogórki konserwowe lub inne pikle, - różne rodzaje pieczywa, - słodycze (cukierki, pa- luszki, herbatniki, ciasto drożdżowe), - owoce (ale nie jagodo- we), - napoje (unikajmy słod- kich), - termos z herbatą, po obfitym posiłku wszyscy chętnie się napiją. Czyżowice — Szwajcaria Czyżowicka.

Do koszyka? Transport

Właściwie można zabrać wszystko. Ale, Są proste rozwiązania, które pomogą się po co? Tłuste mięsa czy ciastka z kremem z tym uporać. Wiadomo, że jest żywność, łatwo się psują i są trudne w transporcie. której pod żadnym pozorem nie powin- Lepiej wybrać kanapki, ciastka, sałatki. no się zostawiać poza lodówką przez Zabierz pieczywo, masło, umyte i po- dłuższy okres. W takim przypadku do- krojone składniki kanapek i sałatek - warzywa, wędliny, sery i napoje.

Sprawdzone dania to:

- pieczony kurczak podzie- lony na porcje lub inne niezbyt tłuste mięso, - paszteciki lub krokiety z różnymi farszami, - zestaw warzyw i gotowe sałatki, - pasty do chleba np. z białego lub żółtego sera,

Śląsk — Kraina wielu kultur

29 www.subregion.pl brze jest zaopatrzyć się w torbę termiczną. Do transportu pozo- stałych przysmaków wystarczy nam zwykły koszyk. Aby uniknąć niespodzianek w trak- cie transportu, najle- piej zapakować pro- dukty do plastikowych pojemników. Każdy z produktów zawijamy iknik na rowerze iknik na uprzednio w folię spo- P żywczą. Produkty w sztywnych pudełkach układamy w koszu tak by nic się nie przesu- Czernica — ośrodek kultury „Zameczek”. wało i nie przewra- cało podczas jazdy. prawy, ręczniki papierowe i serwetki, Wystrzegajmy się siatek i reklamówek. paczkę wilgotnych chusteczek, otwie- racz do butelek, napoje i woda, torby na śmieci, preparat odstraszający komary i muszki.

Podczas pikniku

Oprócz leniuchowania w pełnym słońcu na kocu zadbajmy o trochę ruchu, weźmy rakietki do bad- mintona, piłkę. Wymyśl- my wcześniej gry i zaba- wy. Starajmy się unikać włączania muzyki, lepiej wsłuchać się w dźwięki przyrody. Jeśli ktoś nie potrafi się zrelaksować Ocice — stadnina koni. bez muzyki, niech zadba Dobre rady o to by nie przeszkadzała ona innym oso- bom, które mogą w pobliżu chcieć odpo- Zapakuj jedzenie do koszyka w kolej- cząć od miasta i hałasu. ności odwrotnej od spożywania. Naj- pierw zjedz pieczone mięsa i te produkty, które najszybciej się psują. Weź koszyk - zabezpieczysz je- dzenie przed zgnie- ceniem.

Zabierz koniecznie:

Koce lub coś innego do siedzenia, sztućce i naczynia, deskę do krojenia, sól, pieprz, ewentualnie przy- Rybnik — 150-lecie kolei.

www.subregion.pl 30 iknik na rowerze iknik na P

Rybnik —Zalew rybnicki. rehabilitację rannych zwierząt z okolicy. Pamiętaj, po zakończeniu pikniku zostaw Każde zwierzę w Mini ZOO posiada swo- miejsce takim, jakim chciałbyś go zastać ją tabliczkę ze zdjęciem, nazwą polską i następnym razem. łacińską oraz rejonem występowania. Na terenie Mini ZOO znajduję się rów- nież Ośrodek Jazdy Konnej, Powozow- nia, Restauracja, Place Zabaw oraz Zbiór Starych Zegarów. Organizowane są tutaj imprezy okolicznościowe oraz festyny, na które przybywają tłumy ludzi. Zaple- cze gastronomiczne pozwala nam na organizację masowych festynów jak i przyjęć zamkniętych takich jak przyjęcia weselne, urodzinowe itp. Adres: ul. Głów- na, Buków, www.minizoobukow.pl, mini- [email protected], tel. (32) 454 40 29.

Miejsce piknikowe w Czernicy

Miejsce piknikowe znajduje się na tere- nie zespołu pałacowo - parkowego „Za- meczek” w Czernicy. Pięknie odremonto- wany, zabytkowy pałacyk z XIX w., w któ- rym obecnie umieszczona jest placówka ośrodka kultury „Zameczek”. Wokół pała- Kapliczka w Bukowie. cu rozlega się park, w którym znajdują się pomniki przyrody tj. dąb szypułkowy Miejsce piknikowe w Buko- wie

Miejsce piknikowe znajduje się na terenie Ośrodka Wypoczyn- kowego w Bukowie. W Pobliżu mini ZOO. W Mini ZOO, może- my zobaczyć wiele ciekawych gatunków zwierząt, zarówno tych egzotycznych jaki i tych z naszej strefy klimatycznej. W tym małym ogrodzie zoo- logicznym prowadzi się też zależnie od potrzeb leczenie i Samborowice — kapliczka przydrożna.

31 www.subregion.pl o obwodzie 336 cm i lipa drob- nolistna o obwodzie 413 cm. Na terenie ośrodka znajduje się kawiarnia oraz poczta. Adres: ul. Wolności 41, Czernica.

Miejsce piknikowe w Czyżo- wicach

Miejsce piknikowe znajduje się na terenie „Szwajcarii Czyżo- wickiej”. W pobliżu znajduje się iknik na rowerze iknik na restauracja Piknik Country oraz P miasteczko westernowe. Re- stauracja leży przy żółtej ścież- Bojanów — zabytkowy spichlerz. ce rowerowej nr. 316. Adres: ul. rokowy obraz Chrystusa Ukrzyżowanego Bełsznicka, Czyżowice. (wg tradycji znaleziony w cudownym źródełku). W Poniedziałek Wielkanocny z kościółka wyrusza barwna procesja kon- na – kontynuacja tradycji modlitwy o do- bre zbiory. Zwyczaj ten wywodzi się jeszcze z czasów pogańskich, kiedy konia wielbiono jako bó- stwo i uważano, iż koń ciągnie po niebie słońce ze wschodu na zachód. Dlatego procesja zawsze zmierza ze wschodu na zachód. Adres: ul. Wiejska, Gródczanki ,gmina Pietrowice Wielkie.

Miejsce piknikowe w Jastrzębiu Zdroju

Miejsce piknikowe znajduje się Tworków — żupany w kościele parafialnym. na terenie Parku Zdrojowego. Park Zdrojowy położony jest w Miejsce piknikowe w Gródczankach Jastrzębiu-Zdroju pomiędzy ul. 1 Maja i Witczaka i jest uznawany za zabytek kla- Miejsce piknikowe znajduje się przy sy A. Park zajmuje obszar 18 hektarów. kapliczce źródlanej kościoła odpusto- W parku znajduje się wiele ciekawych wego pw. św. Krzyża w Gródczankach. drzew z różnych stron świata. W parku Drewniany kościół zbudowany w 1667r. mieści się zabytkowy Dom Zdrojowy, w staraniem proboszcza Marcina Moslera, którym obecnie odbywają się różne im- powiększony w 1743r., remontowany w prezy, między innymi pokazy teatralne, latach 1965-66. W ołtarzu głównym ba- zabawy i warsztaty. Naprzeciwko Domu Zdrojowego znajdują się Ła- zienki, które obecnie służą jako filia Uniwersytetu Śląskiego. Na centralnym placu znajduje się muszla koncertowa. Nieopodal placu znajduje się Kawiarenka Letnia, która kiedyś służyła jako Pijalnia Wód. W parku znajdują się również rzeźbione pomniki z drewna, kamienna szachowni- ca, zegar kwiatowy, mostki nad strumyczkami. Niedaleko parku powstaje rynek. Adres: ul. 1 Maja, Jastrzębie Zdrój. Rybnik — Mecz żużlowy na stadionie miejskim.

www.subregion.pl 32 Miejsce piknikowe w Jastrzębiu Zdro- ju – Ruptawie

Miejsce piknikowe znajduje się w pobliżu przejścia granicznego Jastrzębie Zdrój- Ruptawa - Petrovice u Karvine-Kemply. Adres: ul. Żwirki i Wigury, Jastrzębie Zdrój.

Miejsce piknikowe w Olzie

Miejsce piknikowe znajduje się na tere- nie Ośrodka Wypoczynkowego w Olzie. rowerze iknik na P Ośrodek położony jest w miejscowości Olza, niedaleko Wodzisławia Śląskiego, oferuje strzeżone piaszczyste kąpielisko, Oznakowanie ścieżek rowerowych. miejsca noclegowe (kempingi, pole na- miotowe), dwa bary, bufet, grill. Ponadto pobliżu dwa stawy. Adres: ul. Szkolna, Palowice.

Miejsce piknikowe w Rudach

Miejsce piknikowe znajduje się przy ścieżce rowerowej na terenie leśnictwa Bargłówka.

Miejsce piknikowe w Rybniku - Chwałęcicach

Miejsce piknikowe znajduje się na terenie Ośrodka Żeglarskiego „Ko- Jeden z uczestników subregionalnego rajdu twica”. Na terenie ośrodka można rowerowego. korzystać z kajaków, rowerków wodnych, desek windsurfingo- organizowane są zabawy przy muzyce wych. Do dyspozycji żeglarzy jest bogata na żywo. Adres: ul. Kolejowa, Olza, www. baza wypoczynkowa w postaci domków olza.com.pl, [email protected], tel.: 886 kempingowych. Można tu zagrać w siat- 23 22 22. kówkę plażową. Wędkarze znajdą do- godne stanowiska dla połowu ryb. Ośro- Miejsce piknikowe w Palowicach dek jest przystosowany do organizacji imprez i festynów. Można skorzystać z Miejsce piknikowe znajduje się w lesie, wiat wyposażonych w kręgi ogniskowe. przy czerwonym szlaku rowerowym. W Adres: ul. Rudzka 266, Rybnik.

Rybnik—Plac Wolności.

33 www.subregion.pl Miejsce piknikowe w Ryb- niku - Chwałęcicach (Pnio- wiec)

Miejsce piknikowe znajduje się przy Zalewie Pniowiec. Adres: ul. Łabędzia, Rybnik.

Miejsce piknikowe w Rybni- ku - Grabowni

Miejsce piknikowe znajduje iknik na rowerze iknik na się przy Zalewie Grabownia. P Adres: ul. Poloczka, Rybnik.

Racibórz — wystawa „W domu Ozyrysa” w miejskim muzeum. Miejsce piknikowe w Szczejkowicach - Nowej Wsi

Miejsce piknikowe znajduje się w pobliżu Nowej Wsi w lesie Lipownice. W pobliżu znajdują się: staw Lipnik, czarna ścieżka rowerowa, Śródleśne Stawy Łańcucho- we.

Miejsce piknikowe w Rybniku - Stodo- łach

Miejsce piknikowe znajduje się na tere- nie Ośrodka Sportów Wodnych i Rekre- acji w Rybniku. Ośrodek Sportów Wodnych i Rekreacji w Stodołach jest położony na zachodnim brzegu Zalewu Rybnickiego w pobliżu parku Krajobrazowego „Cysterskich Kom- pozycji Krajobrazowych Rud Wielkich”. Racibórz — pokazy rycerskie na zamku Dzięki takiemu usytuowaniu stanowi piastowskim. doskonałe miejsce wypoczynku dla miło- śników sportu, przyrody i dla wszystkich tych, którzy chcą zdrowo spędzać wolny Miejsce piknikowe w Rybniku - Kamie- czas. Jest to również ośrodek żeglarski, niu który jednocześnie może stanowić do- skonałą bazę noclegową dla uczestników Miejsce piknikowe znaj- duje się na terenie Miej- skiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Rybniku. W pobliżu znajduje się ba- sen kąpielowy, boisko, miejsce na camping, korty tenisowe, stadnina koni, przystań kajakowa oraz ścieżki rowerowe.

Pietrowice Wielkie — wielkanocna procesja konna.

www.subregion.pl 34 regat, kolonii, turnusów rehabilitacyjnych oraz turnusów hipoterapeu- tycznych. Ponadto jest to doskonałe miejsce na organizację imprez ple- nerowych, koncertów i fe- stynów. Adres: ul. Rudzka 394, tel. (32) 739 11 95.

Miejsce piknikowe w Szczejkowicach - Nowej Wsi rowerze iknik na P

Miejsce piknikowe znaj- duje się w pobliżu Nowej Tworków — wnętrze kościoła parafialnego. Wsi w lesie Lipownice. W pobliżu znajdują się: staw znajdują się pasieki, miejsca na ogniska. Lipnik, czarna ścieżka rowerowa, Śródle- Adres: Tworków, gmina Krzyżanowice. śne Stawy Łańcuchowe. Miejsce piknikowe w Żorach Miejsce piknikowe w Tworkowie Miejsce piknikowe znajduje się przy sta- Miejsce piknikowe znajduje się na tere- wie Śmieszek. Znajdują się tam miejsce nie „Działki pszczelarzy” przy kapliczce na ogniska, przystań kajakowa. W pobli- św. Urbana w Tworkowie. Działka pszcze- żu przebiega Szlak Husarii Polskiej. Ad- larzy znajduje się w pobliżu kapliczki res: ul. Rybna , Żory. św. Urbana oraz przy zielonej ścieżce rowerowej numer 347. Na terenie działki

Rybnik — kąpielisko „Ruda”. Gorzyce — Ośrodek „Nautica”.

35 www.subregion.pl Spis Treści

Węzły turystyczne w regionie ...... 3 Racibórz ...... 3 Jastrzębie Zdrój ...... 4 Wodzisław Śląski ...... 6 Rybnik ...... 7 Żory ...... 8

Turystyka pielgrzymkowa ...... 9 „Studzienka” w Marklowicach ...... 9 Kościół odpustowy pw. św. Krzyża w Gródczankach ...... 9 Kościół paraf. pw. Trójcy Przenajświętszej w Palowicach ...... 9 pis treści

S Kościół paraf. pw. św. Marii Magdaleny w Bełku ...... 10 Kościół pw. Bożego Ciała w Jankowicach ...... 10 Kościół św. Wawrzyńca w Ligockiej Kuźni ...... 11 Kościół paraf. pw. Wniebowzięcia NMP w Rudach ...... 11 Kościół św. Katarzyny i MB Różańcowej w Rybniku ...... 11 Bazylika św. Antoniego w Rybniku ...... 11 Kościół paraf. pw. św. Anny w Gołkowicach ...... 11 Kościół paraf. pw. Wszystkich Świętych w Łaziskach ...... 11 Sanktuarium Matki Boskiej Fatimskiej w Turzy Śl...... 12 Kalwaria Pszowska ...... 13 Kościół pw. św. Barbary i Józefa w Jastrzębiu Zdroju ...... 13

Spotkania z przyrodą ...... 14 Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich ...... 15 Arboretum Bramy Morawskiej ...... 15 Graniczne meandry Odry ...... 16 Stawy Wielikąt i Ligota Tworkowska ...... 17 Rezerwat Łężczok ...... 17

Turystyka kulturowa ...... 19 Pocysterski Zespół Klasztorno - Pałacowy w Rudach ...... 19 Ruiny Zamku w Tworkowie ...... 19 Zamek Książąt Raciborskich ...... 20 Pałac i park w Krowiarkach ...... 20 Pałac w Jastrzębiu ...... 21 Budynek sądu w Rybniku ...... 21 Pałac w Modzurowie ...... 21 Pałac w Krzyżanowicach ...... 22 Pałac w Kokoszycach ...... 22 Pałac w Chałupkach ...... 22 Baszta rycerska w Wodzisławiu Śl...... 23 Pałac Baildona w Pogrzebieniu ...... 23 Pałac w Boryni ...... 23 Pałac w Wojnowicach ...... 23 Muzeum Miejskie w Raciborzu ...... 24 Muzeum Miejskie w Żorach ...... 24 Muzeum Miejskie w Wodzisławiu Śl...... 25 Muzeum Miejskie w Rybniku ...... 25

Turystyka przemysłowa ...... 26 Zabytkowa Stacja Kolei Wąskotorowej w Rudach ...... 26 Zabytkowa Kopalnia “Ignacy” w Rybniku ...... 27 Górnicza sztolnia ćwiczebna w Wodzisławiu Śl...... 27 Hałda „Szarlota” w Rydułtowach ...... 28 Zabytkowe ruiny huty „Waleska” i wieża „Gichta”...... 28

Piknik na rowerze? Proszę bardzo ...... 29 Do koszyka? ...... 29 Sprawdzone dania to ...... 29 Transport ...... 29 Dobre rady ...... 30 Zabierz koniecznie ...... 30 Podczas pikniku ...... 30

www.subregion.pl 36 Punkty Informacji Turystycznej w Województwie Śląskim Wybrane punkty noclegowe

BIELSKO-BIAŁA KATOWICE SIEDLEC •• Miejskie Centrum Informacji Turystycznej, pl. •• Regionalne Centrum Informacji Turystycznej, •• Punkt IT Szkolne Schronisko Młodzie- Ratuszowy 4, tel. 33 819 00 50, fax 33 819 Rynek 13, tel. 32 259 38 08, tel./fax 32 żowe, ul. Szkolna 8, tel. 34 327 85 12, 00 61, [email protected], www.it.bielsko.pl 259 33 69, [email protected], www. 601 057 180, [email protected], Hotel „Amadeus” Hotel „Olimpia” BIERUŃ katowice.eu www.janow.pl ul. Jastrzębska 9, Wodzisław Ślaski ul. Hotelowa 12, Rybnik •• Punkt Informacji Turystycznej i Promocji •• Punkt Informacji Turystycznej w Nikiszowcu, SKOCZÓW Miasta, Rynek 14, tel. 32 324 24 00, 32 216 ul. Krawczyka 5, tel. 32 253 78 53, nikisz@ •• Biuro Promocji i Informacji ARTadres, Rynek tel.: +48 32 454 72 11 tel.: +48 32 42 22 140 47 77, [email protected], www.bierun.pl katowice.eu 18, tel./fax 33 858 50 23, promocja@ e-mail: [email protected] e-mail: [email protected] BRENNA KOTOWICE um.skoczow.pl, [email protected], •• Gminny Punkt Informacji, ul. Wyzwolenia •• Gospodarstwo Agroturystyczne “Między www.skoczow.pl www.hotelamadeus.pl www.hotel-olimpia.pl 77, 33 858 69 71, [email protected], Zamkami”, ul. Zamkowa 48, tel. 34 321 SŁAWKÓW www.brenna.org.pl 68 66, [email protected], www. •• Punkt IT Dział Kultury Dawnej Miejskiego BRZEZINY miedzyzamkami.com Ośrodka Kultury, Rynek 9, tel. 32 293 13 96, Hotel „Arena” Hotel, Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy •• Terenowy punkt IT, Agroturystyka „Zacisze”, KOZIEGŁOWY [email protected] ul. Gliwicka 72, Rybnik „Stodoły” Brzeziny 1, tel. 34 315 42 21, 503 546 •• Referat Promocji i Rozwoju Gminy, ul. Ża- •• Punkt IT Szkolne Schronisko Młodzieżo- tel.: 032 433 13 96 ul. Cisowa 2, Rybnik 261, [email protected], www.jura.turist. recka 28, tel./fax 34 314 12 61, promocja@ we, ul. Niwa 45, tel./fax 32 293 11 00, pl/brzeziny1 kozieglowy.pl 696 479 657, [email protected], e-mail: [email protected] tel.: +48 32 739 16 20 BYTOM LIPOWA www.schronisko.com.pl www.hotel-arena.pl e-mail: [email protected] •• Biuro Promocji Bytomia, Rynek 7, tel./fax •• Gminne Centrum Informacji Promocji SOSNOWIEC 32 386 36 69, tel. 32 386 36 74, promo@ i Kultury, Lipowa 654, tel./fax 33 867 •• Centrum Informacji Miejskiej, ul. Modrzejow- www.stodoly.pl um.bytom.pl, www.bytom.pl 06 63, [email protected], www. ska 1a, tel. 32 368 17 74, cim_sosnowiec@ Hotel „Czarny Rycerz” CHORZÓW ug-lipowa.com wp.pl, www.um.sosnowiec.pl •• Chorzowskie Centrum Informacji i Turystyki, OGRODZIENIEC SZCZYRK ul. Wodzisławska 5, Jastrzębie Zdrój Hotel „Perła” ul. Floriańska 42/1, tel./fax 32 771 99 74, •• Biuro Turystyczne “New Standard”, ul. •• Informacja Turystyczna, ul. Beskidzka 41, tel.: +48 32 476 34 56, ul. Kolejowa 8 , Krzanowice 502 46 38 28, [email protected], www. T. Kościuszki 11, tel./fax 32 673 29 14, tel./fax 33 815 83 88, [email protected], www. chorzow.pttk.pl [email protected], www.newstan- szczyrk.pl e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 410 80 55 CIESZYN dard.com.pl TARNOWSKIE GÓRY www.czarny-rycerz.com.pl e-mail: [email protected] •• Cieszyńskie Centrum Informacji, Rynek 1, •• Związek Gmin Jurajskich, Plac Wolności •• Punkt Informacji o Mieście, Rynek 4, tel. 32 tel. 33 479 42 48 do 49, fax 33 852 14 87 42, tel. 32 673 33 64, fax 32 673 37 98, 393 38 48, [email protected], www. www.perla.info.pl [email protected], www.cieszyn.pl [email protected], www.jura.info.pl tarnowskiegory.pl Hotel „Biały Dom” •• Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości, ul. PIEKARY ŚLĄSKIE USTROŃ Zamkowa 3 a,b,c, tel. 33 851 08 21 w. 14, •• Miejskie Centrum Informacji i Turystyki, ul. •• Miejska Informacja Turystyczna, Rynek ul. Łukowa 21, Rybnik Hotel „Politański” fax 33 851 08 21 w. 16, info@zamekcie- Bytomska 157, tel./fax 32 768 14 27, info@ 2, tel./fax 33 854 26 53, 502 628 591, tel.: +48 32 330 13 30, ul. Sosnowa 5, Rybnik szyn.pl, www.zamekcieszyn.pl piekary.pl, www.info.piekary.pl [email protected], www.ustron.pl CZĘSTOCHOWA PODLESICE •• Miejska Informacja Turystyczna, ul. Sanato- e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 422 32 80 •• Miejskie Centrum Informacji, Al. NMP •• Punkt Informacji Turystycznej Gościniec ryjna 7, tel. 33 854 20 25 www.restauracja-bialydom.pl e-mail: [email protected] 65, tel. 34 368 22 50, fax 34 368 22 60, Jurajski, Podlesice 81, tel. 34 315 20 48, fax WĘGIERSKA GÓRKA [email protected], www. 34315 20 65, [email protected], •• Punkt IT, oś. XX-lecia II RP 12 (budynek Hali www.hotelpolitanski.pl czestochowa.pl www.gosciniecjurajski.pl Sportowej), tel. 33 864 02 09, fax 33 864 15 Hotel „Dąbrówka” •• Jasnogórskie Centrum Informacji Klasztor PODZAMCZE 01 w.112, tel. 33 864 21 87, [email protected], OO. Paulinów na Jasnej Górze, ul. Kordec- •• Punkt Informacji Turystycznej - kiosk z www.wegierska-gorka.opg.pl ul. 1 Maja 49, Jastrzębie Zdrój Hotel „Polonia” kiego 2, tel. 34 365 38 88, 34 377 74 08, pamiątkami, ul. Zamkowa 19 a, 501 107 WISŁA tel.: +48 32 476 27 04 Pl. Dworcowy 16 , Racibórz fax 34 365 43 43, [email protected], www. 203, [email protected] •• Centrum Informacji Turystycznej, pl. B. Hoffa jasnagora.pl •• Pokoje Gościnne „Boner”, ul. Wojska 3, tel. 33 855 34 56, fax 33 855 29 95, e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 414 02 70 GORZYCE Polskiego 21, tel. 32 673 21 45, fax 32 673 [email protected], www.wisla.pl www.hoteldabrowka.pl e-mail: [email protected] •• Punkt Informacji Turystycznej, ul. Bogumiń- 22 20, [email protected], www. •• Centrum Rezerwacji Noclegów IT, ul. ska 31, 44-350 Gorzyce, tel. 32 4514227, zamek-ogrodzieniec.pl Wodna, tel./fax 33 855 21 67, 664 035 767, www.polonia.raciborz.pl [email protected], www.wdk-gorzyce. •• Zamek Ogrodzieniec - Kasa, ul. Zamkowa, 664 035 984, [email protected], www. Hotel „Gracja” pl/cip tel. 32 673 22 85, tel. 32 673 22 20, noclegi-wisla.pl GLIWICE [email protected], www.zamek- ZABRZE ul. Moniuszki 3, Kuźnia Raciborska Hotel „Ragos” •• Centrum Informacji Kulturalnej i Edukacji ogrodzieniec.pl •• Punkt Informacji Miejskiej, pl. Dworcowy tel.: /fax +48 32 419 14 10 ul. Kościuszki 38, Racibórz Regionalnej Zamek Piastowski, ul. Pod PORAJ 5, tel. 32 370 29 81, [email protected], Murami 2, tel.32 231 44 94, fax 32 230 73 •• Gminna Informacja Turystyczna, ul. Jasna [email protected], www.um.zabrze.pl e-mail: [email protected] tel.: +48 32 415 37 40 66, [email protected], www. 21, tel. 34 314 52 51, fax 34 314 50 06, gci. ZAWIERCIE www.hotel-gracja.pl e-mail: [email protected] muzeum.gliwice.pl [email protected], www.poraj.ug.pl •• Centrum Informacji Miejskiej, Centrala •• Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycz- PSZCZYNA Jurajskiej IT, ul. Piastowska 1, tel./fax 32 672 www.ragos.com.pl nej, ul. Dolnych Wałów 3, tel./fax 32 231 •• Biuro Informacji Turystycznej, Brama 43 31, [email protected], www.jura-it.pl Hotel „Kameleon” 38 55, [email protected], www. Wybrańców 1, tel. 32 212 99 99, bit@ •• Informacja Turystyczna Zawiercie Kiosk PTTK, muzeum.gliwice.pl/centrum pszczyna.info.pl, www.pszczyna.info.pl ul. 3 Maja, tel. 32 678 39 93, fax 32 672 18 ul. Borynska 7, Żory Hotel „Rynkowy” HUCISKO •• Biuro Informacji Turystycznej Pokazowa 41, [email protected] tel.: +48 32 43 40 167 ul. Korfantego 2, Rybnik •• Gospodarstwo Agroturystyczne M. i A. Zagroda Żubrów, ul. Żorska 5, 32 447 05 ZŁOTY POTOK Wikarek, ul. Skalny Widok 15, tel. 34 315 64 03, [email protected], www.zubry. •• Punkt IT Muzeum Regionalne im. Z. Krasiń- e-mail: [email protected] tel.: +48 32 422 18 23 99, 602 885 961,[email protected], www. pszczyna.pl skiego, ul. Kościuszki 11, tel. 34 329 11 62, www.hotelkameleon.com e-mail: [email protected] agrojura.tur.pl PYRZOWICE www.janow.pl www.hotelrynkowy.rybnik.pl ISTEBNA •• Informacja Lotniskowa Międzynarodowy ZRĘBICE •• Punkt Informacji Turystycznej, Istebna 68, Port Lotniczy Katowice, ul. Wolności 90, •• IT Agroturystyka Folwark Zrębice, ul. Główna Hotel „Mimoza” tel. 33 855 61 58, fax 33 855 61 58, promo- tel. 32 392 73 85, infolinia: 801 011 752, 17, tel. 34 328 62 28, 605 532 097, biuro@ ul. Rymera 1, Rybnik Hotel „Zamek” [email protected], www.istebna.eu [email protected], www.katowice- folwark-zrebice.pl, www.folwark-zrebice.pl JANÓW airport.com ŻORY tel.: +48 32 42 57 365 ul. Graniczna 1, Chałupki •• Punkt Informacji Turystycznej Gminna RACIBÓRZ •• Punkt Informacji Miejskiej, ul. ks. Klimka 4, e-mail: [email protected] tel.: /fax +48 32 419 69 44 Biblioteka Publiczna, ul. Częstochowska 1, •• Raciborskie Centrum Informacji, ul. Długa 2, tel. 32 434 48 82, 801 336 555, informac- tel. 34 366 16 09, www.janow.pl tel. 32 415 72 39, fax 32 414 94 57, racibor- [email protected], www.zory.pl www.hotelmimoza.pl e-mail: [email protected] •• Punkt Informacji Turystycznej Urząd Gminy [email protected], [email protected], ŻYWIEC www.hotel-zamek.pl Janów, ul. Częstochowska 1, tel. 34 327 80 [email protected], www.raciborz.pl •• Biuro Informacji Turystycznej, ul. Zamkowa 48 w. 15, 513 094 252, turystyka@janow. SIAMOSZYCE 2, tel. 728 143 280, [email protected], it@ pl, www.janow.pl •• Ośrodek Harcerski Hufca ZHP Myszków w mosir-zywiec.pl, www.zywiec.pl JELEŚNIA Siamoszycach, 42-425 Kroczyce, tel. 34 •• Informacja Turystyczna, ul. Plebańska 1, tel. 315 57 40, [email protected] (punkt 33 863 07 77, 604 574 390, fax 33 863 67 czynny od kwietnia do października) 97, [email protected], www.jelesnia.pl

www.subregion.pl www.subregion.pl Skarbiszowice Walidrogi Lubsza KOZIEGŁOWY 429 414 ZAWADZKIE Strzebin Kadłub M 906 WOŹNIKI Jaworznik Tułowice Tarnów 792 PRÓSZKÓW Nakło Osiek ł Krupski Brusiek Lgota

Opolski . Piasek

423 Żędowice P Młyn Grn.

. Izbicko a 791 l ew 426 n 789 789 405 d 413 Kielcza KALETY o Kosorowice Sucha Barut MYSZKÓW Ligota Związek Gmin i Powiatów Subregionu Zachodniego11 907 Cynków m Prószkowska 428 Włodowice e Jemielnica E75 1 i Chorula Kamień Śl. Województwa Śląskiego z siedzibą w Rybniku Tworóg Wierzbie N STRZELCE OPOLSKIE 907 908 Żerkowice ul. J. i F. Białych 7, 44-200 Rybnik Brudzowice 793 Dziewkowice Świbie 414 Rogów Opolski Brynek Zendek KORFANTÓW GOGOLIN 409 tel./fax (32) 42 22 446 Wielowieś MIASTECZKO ŚLĄSKIE PORĘBA Kalinów Błotnica Dąbrówka Strzelecka Chrzelice www.subregion.pl, [email protected] 78 407 E40 907 Sieroty 912 Ożarowice- 88 908 Pogórze Strzeleczki KRAPKOWICE G. Św. Anny 426 94 Jasiona -Tąpkowice 400 TOSZEK 901 SIEWIERZ ZAWIERCIE Łącznik Sieroniowice Mierzęcice 409 Żywocice Góra Św. Anny TARNOWSKIE GÓRY 78 423 Nogawczyce S1 Ciągowice Dębina Moszna Rozwadza LEŚNICA Żużela Nakło Świerklaniec 796 907 Zbrosławice Siemonia ŁAZY 414 416 Chechło 911

Zawada Stradunia O ZDZIESZOWICE Niewiesze PYSKOWICE 913 S1 BIAŁA Wydawnictwo 426zrealizowaneUJAZD w ramach projektu „Śląskie. Pozytywna energia. Promocja 86 790 d 94 45 40 Wieszowa PIEKARY Psary Rzepcze r turystyczna województwa śląskiego na targachI I krajowych wraz z publikacją materiałów I I Bycina I PRZEWODNIK turystyczny Niegowonice Gostomia Walce a I I I I 11 ŚL. informacyjnych i promocyjnych.”Ka współfinansowanegoi przez Unię Europejską Komorno I 40 n. Gliwick I BYTOM WOJKOWICE I I I E40 GŁOGÓWEK z EuropejskiegoI Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach RPO WSL 2007-2013. Bobrowniki 40 I DĄBROWA Nw. Projekt realizowany w partnerstwieRudzinie przez:c Śląską Organizację Turystyczną, 78 Lubrza Browiniec 40 KĘDZIERZYN- A4 I BĘDZIN GÓRNICZA 88 Większyce Stowarzyszenie „Region Beskidy”, Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej901 „Olza”, SubregionSIEMIANOWICE Zachodni 417 418 -KOŹLE Związek Gmin Jurajskich, Związek Subregionu Zachodniego z siedzibą w Rybniku. 910 Szonów ŚWIĘTOCHŁOWICE ŚL. Racławice Śl. Reńska 410 CZELADŹ 94 Wieś Klisino GLIWICE Cisek Kotlarnia SŁAWKÓW Pomorzowiczki Gościęcin 38 408 ZABRZE WojewództwaCHORZÓW 408 SOSNOWIEC Osoblaha Kietlice Długomiłowice Bierawa RUDA S86 Lisięcice 921 425 Sośnicowice ŚL. 417 78 A4 MYSŁOWICE BUKOWNO Pawłowiczki Dziergowice 919 Ucieszków Polska 427 Paniówki Śląskiego Zawiszyce Cerekiew Bargłówka KNURÓW Gierałtowice KATOWICE 79 422 KUŹNIA Pilchowice 921 934 Tˇemésr ˇná GołuszowiceGŁUBCZYCE RACIBORSKA 86 Dzielawy Łany 921 44 JAWORZNO Wronin 425 924 925 Grobniki Dobrosławice Rudy 922 421 927 Dobieszów Grzegorzowice CZERWIONKA- Ornontowice BABORÓW Szonowice Nędza Jankowice LESZCZYNY MIKOŁÓW A4 38 421 Rudzkie E462 416 920 ORZESZE S1 Krowiarki Babice ŁAZISKA Pietrowice Sucha 915 J. GRN. E75 IMIELIN CHRZANÓW Włodzienin Psina Rudnik 919 Lyski Rybnickie Stanowice 417 925 926 LĘDZINY 933 Raszczyce Jejkowice 934 Pawłów 925 TYCHY RACIBÓRZ 924 Gostyń CHEŁMEK LIBIĄŻ 416 Gaszowice 81 BIERUŃ ŚL. KIETRZ Pietrowice A1 44 781 Nw. Wlk. 780 Bliszczyce 923 928 KRNOV Cerekwia 916 RYDUŁTOWY RYBNIK Żarki Kornowac 935 Kobiór Bojszowy 933 Branice 419 Niekazanice Dzierżysław Rzuchów 935 ŻORY Babice Lubomia Suszec E75 Jankowice Nasiedle 917 PSZÓW Jankowice 929 45 Rybn. Międzyrzecze KRZANOWICE 932 E462 420 933 935 OŚWIĘCIM Wysoka Piasek 931 Tworków Świerklany Grn. Pilszcz Rohov WODZISŁAW 932 948 Przeciszów 936 930 BRZESZCZE ZATOR Velké Wiechowice Krzyżanowice ŚL. PSZCZYNA Heraltice Miedźna Polanka Mszana JASTRZĘBIE-ZDR. 933 Jawiszowice Píˇts ' 949 Wlk. Olza 933 Gierałtowice 78 Pawłowice isła 949 Staré OPAVA Gorzyczki 939 W Heˇrminovy Steˇborˇice ˇ Łęki Osiek Graboszyce KRAVARE Chałupki Goczałkowice- Dolni J. -Zdrój 781 Benesˇov 28 W publikacji wykorzystano zdjęcia będące wGodów Opracowanie:937 STRUMIEŃ Goczałkowickie WILAMOWICE O archiwachˇ Starostw Powiatowych w Raciborzu, CZECHOWICE- Radocza pav HLUCÍN Daunpol Sp. z o.o. aRybniku, Wodzisławiu Śl. oraz Urzędów Miast w www.daunpol-pilot.com.plMarklowice Chybie -DZIEDZICE Grn. KĘTY WADOWICE Jastrzębiu Zdroju, Rybniku, Raciborzu,BOHUMÍN Wodzisławiu 81 1 Pisarzowice Horˇejˇis Zebrzydowice Bestwina Wieprz Kuncˇice 67 Wyd. II zaktualizowane w 2010 r. C Vel. Polom Śl. oraz Żorach. Zdjęcia pochodzą takżeRYCHV zeALD zbiorów Dln. Bulowice Wydawnictwa WAW, WWF Polska, Bolesława ISBN 978-83-7475-501-6 Mazańcowice

ORLOVA 52 Inwałd e Stachowa, Remigiusza Baliczaka, Abvent Ballarin, Z Egzemplarz bezpłatny938 Bujaków ANDRYCHÓW Melcˇ Kozy Sebastiana Krupy.OSTRAVA KARVINA Targanice c Dębowiec vi Skrˇipov PETRˇVALD a Jasienica 781 r E E462 Porąbka o Výˇkovics e SKOCZÓW M ENOV Haźlach VÍTKOV Brˇezova HAVIRˇOV S1 Jaworze BIELSKO- J. Międzybrodzkie BUDIOV C E75 Śrdn. n. BUDIOVKOU -BIAŁA 938 81 Wilkowice Krzeszów VRATIMOV 948 BILOVEC H 929 CˇES. TEˇŠÍN CIESZYN Klimczok 942 Czernichów Goleszów 1117 Buczkowice 69 Las Y 946 FULNEK USTROŃ J. Łękawica wwwww.subregion.plw.subregion.pl Brenna SZCZYRK Łodygowice Żywieckie © DAUNPOL Sp. z o.o. v. n. Hladke BRU PERK Zˇermanice Gilowice Jakubcˇovice Zˇivotice Leszna Grn. 946 Rychwałd Skrzyczne Hnojník a 1252 944 ŻYWIEC dr ODRY O Lipowa Dobrá ˇ Wieprz TRINEC 934 Świnna Jeleśnia Radziechowy Koszarawa 557 Kunín Baˇks a 843 WISŁA PRˇÍBOR Bystˇicer 868 69 Barania Góra 945 Beˇlotin Hyncˇice FRÝDLANT n. O. 761 1220 Węgierska Krzyżowa TRAMBERK Górka Sopotnia NOVY 990 941 Wlk. 1047 JICˇÍN

S oł a