Strategie Państw W Polityce Międzynarodowej – Przykład Tanzanii Strategies of States in International Politics – Example of Tanzania
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
mgr Anna Cichecka Uniwersytet Wrocławski [email protected] STRATEGIE PAŃSTW W POLITYCE MIĘDZYNARODOWEJ – PRZYKŁAD TANZANII STRATEGIES OF STATES IN INTERNATIONAL POLITICS – EXAMPLE OF TANZANIA Streszczenie: Artykuł stanowi przegląd strategii bezpieczeństwa Tanzanii. Wyszczególniono także czynniki, które odegrały istotną rolę w kształtowaniu tych strategii. W pierwszej części omówiono okres postkolonialny i zobrazowano sylwetkę pierwszego prezydenta niepodległej Tanzanii – Juliusa Nyerere oraz jego wpływ na zmiany polityczne i społeczne w państwie. Na- stępnie zaprezentowano ogólną charakterystykę Sił Zbrojnych Tanzanii, a także pozostałych podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe w państwie. Artykuł został przy- gotowany na podstawie analizy literatury przedmiotu, danych statystycznych, materiałów źró- dłowych oraz oficjalnych wypowiedzi przedstawicieli Tanzanii. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, strategie bezpieczeństwa, terroryzm, Tanzania Abstract: The article reviews security strategies of Tanzania. What is also enumerated are the factors which played a crucial role in shaping those strategies. In the first part the post-colonial period was discussed and the figure of the first president of independent Tanzania - Julius Ny- erere was pictured, as well as his impact on political and social changes in the country. Then, general characteristics of Tanzanian Armed Forces and the remaining subjects responsible for national security are presented. The article was prepared on the basis of the analysis of the subject literature, statistic data, source materials and official utterances of the representatives of Tanzania. Key words: security, security strategies, terrorism, Tanzania Wstęp Współczesne koncepcje ładu wewnętrznego i zewnętrznego Tanzanii wywodzą się z wczesnego okresu postkolonialnego i wiążą się z postacią Juliusa Nyerere. To wła- śnie Nyerere jako pierwszy określił kierunek rozwoju państwa i wywarł decydujący wpływ na kształtowanie wizerunku Tanzanii na arenie międzynarodowej. Pomimo, iż ostatecznie jego projekty okazały się nieefektywne, w wyniku czego prezydent ustąpił z urzędu, w pamięci Tanzańczyków Nyerere przetrwał jako bohater narodowy, wzorzec mądrości i oddania dla kraju. Minione dwudziestolecie przyniosło jednak liczne zmiany geopolityczne, ekonomiczne oraz społeczne i doprowadziło do transformacji zagrożeń oraz sposobów zabezpieczenia się przed nimi, zarówno w Tanzanii, jak i na arenie mię- 138 Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2016, vol. 10, nr 1 dzynarodowej. Chęć przyjrzenia się tym procesom oraz koncepcjom powstałym, jako odpowiedź na nowe niebezpieczeństwa, stało się pobudką do przygotowania niniejszego artykułu. Celem niniejszej pracy jest dokonanie przeglądu strategii bezpieczeństwa Tanzanii oraz wyszczególnienie i scharakteryzowanie uwarunkowań, które odegrały istotną rolę w procesie ich kształtowania. Obserwacja powyższych fenomenów doprowadziła do sformułowania następujących pytań badawczych: jakie czynniki determinowały okreś- lanie strategii w okresie wczesnopostkolonialnym? Czy strategie przyjęte po odzyskaniu niepodległości uległy przeobrażeniom? Czy istnieją elementy wspólne pomiędzy strate- giami z czasów postkolonialnych a współczesnymi koncepcjami bezpieczeństwa? Wy- bór państwa subsaharyjskiego jako podmiotu najbardziej reprezentatywnego do prze- prowadzenia analizy w tym zakresie jest determinowany następującymi czynnikami. Po pierwsze region Afryki Subsaharyjskiej jest uznawany za najbardziej konfliktowy w świecie (Global Conflict, 2016). Po drugie, Tanzania należy do obszaru Afryki Wschod- niej, stanowiącego jedną z najbardziej konfliktogennych stref tego kontynentu. Wśród najpoważniejszych zagrożeń na tym terenie wskazywane są te, wynikające z niestabilnej sytuacji politycznej w Somalii (Silverman, 2016) i związane z działalnością organizacji terrorystycznych, z Al-Shabaab na czele. Pomimo iż Tanzania nie sąsiaduje z Somalią, często sygnalizuje się o ryzyku rozprzestrzenienia się terroryzmu na jej terytorium (Al- lAfrica, 2015) i prognozuje scenariusze analogiczne do ataków w Kenii (Cichecka, 2013, s. 4–8). W świetle powyższej argumentacji, dokonanie rozeznania w strategiach bezpie- czeństwa Tanzanii oraz podjęcie próby ich ewaluacji są w pełni uzasadnione. Praca dotyczy kontynentalnej części Tanzanii, pomija kwestię strategii bezpieczeń- stwa na terenie obszaru autonomicznego, tj. Zanzibaru. Ograniczenie to zostało do- konane celowo i determinowane jest faktem, iż obydwa organizmy państwowe, które wchodzą aktualnie w skład Zjednoczonej Republiki Tanzanii, różnią się pod względem dziedzictwa historycznego, sytuacji etniczno-kulturowo-religijnej, charakteru transfor- macji ustrojowej oraz współczesnej specyfiki struktur polityczno-gospodarczych. Daje to podstawy do traktowania ich jako odrębnych obszarów badawczych. W pierwszej części omówiono wczesny okres postkolonialny oraz rolę Juliusa Nyerere w procesie kreowania zmian ustrojowych i społeczno-politycznych. W kolejnym fragmencie doko- nano ogólnej charakterystyki sił zbrojnych i podmiotów odpowiedzialnych za bezpie- czeństwo państwa. Autorka pragnie zaznaczyć, iż ta część pracy okazała się najbardziej problematyczna, ponieważ dostępne dane dotyczące stanu uzbrojenia Zjednoczonej Re- publiki Tanzanii są często jedynie szacunkowe. Wynika to z faktu, iż wiele afrykańskich instytucji państwowych nie posiada dobrze rozwiniętych stron internetowych oraz nie ma zwyczaju publikowania oficjalnych dokumentów. W związku z powyższym, w pra- cy ograniczono się do ogólnej prezentacji Sił Zbrojnych Tanzanii i militarnej pozycji państwa. W następnym akapicie zaprezentowano współczesne strategie bezpieczeństwa Tanzanii. Ostatnia część pracy zawiera konkluzje. Artykuły 139 Tło historyczne Geneza kształtowania się współczesnych strategii bezpieczeństwa Tanzanii wywo- dzi się z wczesnego okresu postkolonialnego i jest silnie związana z postacią pierwszego prezydenta niepodległej Tanganiki1 – Juliusa Nyerere (Davidson, 2011, s. 147–148). Od- zyskanie przez Tanzanię niepodległości państwowej wiązało się bowiem z konieczno- ścią przeprowadzenia transformacji ustrojowej oraz zabezpieczeniem interesów na are- nie międzynarodowej. Elity polityczne kształtującej się władzy miały niełatwe zadanie opracowania strategii politycznych, które z jednej strony uwzględniałyby skomplikowa- ną sytuację wewnętrzną państwa, a z drugiej były gwarantem bezpieczeństwa w rela- cjach z aktorami z zewnątrz. Postacią, która wywarła najsilniejszy wpływ na kreowanie wizerunku Tanzanii w przestrzeni międzynarodowej oraz na kształtowanie koncepcji bezpieczeństwa narodowego, był Julius Nyerere – przywódca nacjonalistycznej partii Tanzania African National Union (TANU), określany często jako nieugięty lider poli- tyczny, który poprowadził kraj ku niepodległości (Meredith, 2011, s. 228–237). Pierwsze ruchy nacjonalistyczne pojawiły się w Tanganice już w latach 30. XX wie- ku. W 1929 r. została utworzona Tanganyika African Association (TAA). Była to gru- pa dyskusyjna założona przez nieliczne wykształcone elity, które domagały się przede wszystkim zwiększenia liczby przedstawicieli ludności afrykańskiej w brytyjskim rzą- dzie kolonialnym. W miarę upływu czasu i pod wpływem nowych idei nacjonalistycz- nych pojawiających się po II wojnie światowej (Davidson, 2011, s. 59–99), TAA stawiała coraz śmielsze żądania i postulowała zjednoczenie narodowe. Po 1953 r., kiedy Julius Nyerere stanął na czele TAA, ugrupowanie przekształciło się w partię polityczną i zmie- niło nazwę na Tanganyika African National Union (TANU). Pod silnym przywódz- twem nowego lidera, TANU w ciągu kilku lat doprowadziło do wyzwolenia kraju spod rządów kolonialnych (Philips, 2010, s. 109–132). Konfrontacja pomiędzy TANU a ko- lonialnymi przedstawicielami Wielkiej Brytanii przebiegała łagodnie, zwłaszcza w po- równaniu z sytuacją w pozostałych byłych państwach kolonialnych w regionie Afryki Wschodniej (Davidson, 2011, 144–155). W 1961 r., w pokojowych warunkach doszło do przejęcia władzy z rąk Brytyjczyków. Następnie TANU utworzyło rząd cieszący się ogól- nym społecznym poparciem (ibidem, s. 148). Jednocześnie jednak, pomimo entuzjazmu i atmosfery radości towarzyszącej odzyskiwaniu niepodległości, elity przejmujące wła- dzę stanęły przed trudnym zadaniem stworzenia spójnej koncepcji bezpieczeństwa na- rodowego oraz ułożenia relacji na arenie międzynarodowej. Dążenia te były spowalnia- ne przez wiele problemów odziedziczonych po kolonizatorach, takich jak: niekorzystne uwarunkowania gospodarcze wynikające z zależności od państw Zachodu; ogranicze- nia w sferze kultury i edukacji skutkujące zacofaniem społecznym, analfabetyzmem na dużą skalę2 oraz niewystarczającym i nieefektywnym systemem kształcenia; ogranicze- nia w sferze politycznej przejawiające się w różnorodnych formach kontroli ze strony by- 1 Zjednoczona Republika Tanzanii powstała w kwietniu 1964 r. z połączenia niepodległej Tanganiki i Zanzibaru. 2 Szacuje się, że do 1970 r. tylko około 27% Afrykanów posiadało umiejętność pisania i czytania. 140 Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2016, vol. 10, nr 1 łego mocarstwa kolonialnego; brak wykształconych elit przygotowanych do zarządzania państwem (ibidem, s. 187). Pierwszym prezydentem niepodległej Tanganiki w 1961 r., a następnie Tanzanii w 1964 r., został Nyerere. Jego pozycja zaczęła umacniać się w tym okresie i zaledwie kilka lat od momentu odzyskania niepodległości Nyerere został okrzyknięty Ojcem Narodu (ang. Father of the Nation) (Philips, 2010, s.115). Nyerere zdawał sobie sprawę,