pagina 1 Anno 17 n.1 Febbraio 2019

Anno 17 Distribuzione gratuita in: Mensile di attualità e cultura italo-albanese Albania, Australia, Numero 1 Belgio, Canada, Germania, Direttore editoriale: Hasan Aliaj Grecia, Francia, Italia, Febbraio 2019 Stati Uniti e Svizera

Enea ritrova Eleno e Andromaca Enea gjen përsëri Eleno dhe Andromakën Matrimonio di Preparato da HASAN ALIAJ dal nemico nel sacrificio, e non preda, Përgatitur nga HASAN ALIAJ e Simoenta të re (lumi afër Trojës) për të né del suo vincitore serva, né moglie! Io bërë një sakrificë solemne të varreve dhe, Giovanni Castriota, “Appena mi vide venire e dopo l’incendio di Troja, e dopo aver va- “Sapo më pa duke ardhur dhe si zakonisht, kishte ndërtuar një grumbull riconobbe me, parve che vedesse gato per tanti mari destinata ormai a ser- më njohu, dukej se shihte diçka të madh midis dy areve të mëdha të tufës cosa prodigiosa, perché stupita vire, fui costretta a subire il giogo ed il të mrekullueshme, duke qënë se së gjelbër, monument loti dhe dhimbje; në figlio di Scanderbeg e forsennata rimase prima lusso della stirpe di Achille ed a sopport- ishte e habitur dhe e frikësuar të cilin, me dhuntitë e trishtuara dhe me immobile; quindi smorta e gelata are come sposo il suo superbo figlio Pirro. mbeti fillimisht pa lëvizur; pastaj, zëra të zymta që thërrasin shpirtin e madh Di ALESSANDRO CASTRIOTA SCANDERBEG cadde svenuta. Poi quando noi, Questi poi si invaghì di Ermione (figlia di e shurdhër dhe e akullt, ra pa të Hekorit, nderonte kujtimin e tij. Menelao e di Elena, la triste eroina) e lei dopo lungo tentativo, riuscimmo ndjenja. Pastaj kur, pas një “Sapo më pa duke ardhur dhe më on riferimento alla figura di Giovanni Castriota, a farla rinvenire, mirandomi, che era della razza di Leda e del sangue përpjekjeje të gjatë, arritëm ta njohu, dukej se shihte diçka të mrekul- cosi disse: “Oh sei tu davvero, di Sparta, sposò, preferendola a me e lueshme, duke qënë se ishte e habitur Cfiglio di Scanderbeg, di cui abbiamo recente- kthejmë atë, duke më parë, ajo mente pubblicato un profilo biografico (Rrenjet n. o mi sembri, Enea, sei corpo od volle che Eleno ed io, tutte e due schiavi, tha: “Oh, a je ti me të vërtetë, dhe e frikësuar mbeti fillimisht pa lëvi- 2 del 2018), ci ombra? Se vieni dai nostri morti ci sposassimo insieme. apo më dukesh, Enea, a je një zur; pastaj, e shurdhër dhe e akullt, ra ed hai udito il mio richiamo, “Intanto Oreste (marito di Ermione, trup apo një hije? Nëse vjen nga pa ndjenja. Pastaj kur, pas një përpjekjeje piace aggiungere perché il mio Ettore manda te? a cui Pirro l’aveva tolta) che si vede to- të vdekurit tanë dhe ke dëgjuar të gjatë, arritëm ta kthejmë atë, duke më un’importante gliere l’amata sua donna, infiammato Perché non è teco venuto? Tu ci thirrjen time, përse Hektori im ju parë, ajo tha: “Oh, a je ti me të vërtetë, notizia, finora dall’amore e dalle furie materne, innanzi sarai suo araldo …” dërgoi ju? Pse nuk erdhi me ty? apo më dukesh, Enea, a je një trup apo sfuggita agli stori- agli altari del padre Achille, insidiosa- Ju do të jeni lajmëtari i tij...” një hije? Nëse vjen nga të vdekurit tanë ci più avveduti: ra già finito il giro dell’anno, e i ge- dhe ke dëgjuar thirrjen time, përse Hek- lidi aquiloni infuriavano sul mare, tori im ju dërgoi ju? Pse nuk erdhi me ty? la data esatta ed Eper cui io appesi sulle porte della Ju do të jeni lajmëtari i tij... “ il luogo del matri- città lo scudo del grande Abante, re di “Duke thënë kështu, duke qarë hidhur monio dello stes- Argo che di lucido e concavo metallo era i mbushi me të qara dhe vajtime fushat. so Giovanni con insegna della sua potenza e poi nostra “Unë i hutuar nga keqardhja dhe dhim- Erina Brankovic, preda, cosi scrivendovi: “Enea lo tolse ai bja mezi munda të flisja me fjalë të shkur- figlia di re Lazza- Greci vincitori, ed a te, o Apollo, lo con- tra edhe ato, të ndërprera nga emocionet: ro di Serbia e di sacra”. “Po unë jetoj, o Andromaka, nëse mund Elena Paleologo, “Poi scesi al mare ci tornammo ad im- të quhet jetë vazhdimi i këtyre ditëve kaq barcare e remigando a gara giungemmo të rënda dhe të vështira. Megjithatë unë la figlia primo- tutti insieme in vista di Corfù, di cui si ve- jetoj ende dhe në të vërtetë jam unë ai genita di Tommaso despota della Morea. devano le torri Feaci, e l’oltrepassammo. që të dukem. Oh! Nga çfarë lartësie ke (segue a pagina 7) Poi rivolti a destra costeggiammo l’Epiro zbritur dhe çfarë burri të njohur ke hum- e giungemmo al porto di caonia entrando bur! Oh Andromaka e Hektorit, me Pir- nella città di Butroto (ora Butrinto) ove ron je kaq e bashkuar? Po tani cili fat udii notizia che mi dette insieme meravi- më i lumtur të ka buzëqeshur?” “Ajo La Labe originale glia e gioa. Sapemmo che Eleno, un o dei uli fytyrën dhe me një zë plot emocion u figli di Priamo, nostro Re, era stato assun- përgjigj: “Oh fatlume ajo, mbi çdo grua to a re di quelle terre, e che era divenuto tjetër, që virgjëreshë dhe mbretëreshë në e’ nell’acqua erede di Pirro, (figlio di Achille) del suo atdheun e saj u ofrua viktimë nga armiku Di FRANCESCO ARGONDIZA scettro e della sua sposa Andromaca (in në sakrificë dhe jo pre, as e fituesit të saj, felice moglie di Ettore, che condotta schi- as bashkëshorte! Pas zjarrit të Trojës dhe ava aveva sposato il Re Pirro) con la quale pasi isha endur për kaq shumë dete e de- a labe originale ha la sua causa nella sorgente come trojano, sposo alla trojana donna si stinuar për të shërbyer, unë u detyrova t’i Ldell’acqua, che sta al principio e all’origine era congiunto in matrimonio. nënshtrohem zgjedhës dhe luksit të vijës di tutte le cose. Che questa labe sia nell’acqua ci Arsi di gran desiderio di visitarlo e di së Akilit dhe të duroja si bashkëshort dja- viene anche documentato dai seguenti vocaboli; sapere di lui come queste cose fossero av- lin e tij të shkëlqyer Pirro. Ky i fundit më dalla parola albanese Fhtèsie, che significa labe, venute; e sceso a terra, seguito da pochi pas u dashurua me Hermionen (vajza e colpa peccato, radice comune con Ftòghie, freddo; amici andai e ritrovarlo. Menelaus dhe Elena, heroina e trishtuar) si dice u-ftoga: mi sono raffreddato. “Proprio quel giorno per caso la Re- dhe ajo që ishte e racës së Leda dhe gjaku gina Andromaca era scesa in sulla riva i Spartës, u martua, duke e preferuaruar del nuovo Simoenta (fiume presso Troja) para meje dhe donte që Eleno dhe unë, per fare solenne sacrificio sepolcrale, e, të dy skllevër të martoheshim së bashku. come è rito, aveva fatto erigere un gran “Ndërkohë, Oresti (burri i Hermionës, tumulo fra due grandi are orne di verdi të cilit Pirro ja kishte marrë atë), i cili cespi, monumento di lacrime e di dolore; shihet duke hequr gruan e tij të dashur, sul quale con tristi doni e con lugubri voci i përflakur nga dashuria dhe zemërimi ishte mbaruar tashmë xhiroja e vi- invocando la grande anima di Ettore, on- mente lo uccise. Per la morte di Pirro il mëmësor, përpara altarëve të të atit të orava la memoria di lui. suo regno fu diviso, e questa parte della tit dhe kullat e ftohta tërboheshin tij Akilit, e vrau atë. Për vdekjen e Pir- “Appena mi vide venire e riconobbe me, Caonia fu assegnata ad Eleni, che l’ha Kpërtej detit, kështu që unë vara ros, mbretëria e tij u nda, dhe kjo pjesë e parve che vedesse cosa prodigiosa, perché chiamata Caonia dal nome trojano, come në portat e qytetit mburojën e Abantes Kaonias iu caktua Elenës, që e quajti atë (segue a pagina 4 stupita e forsennata rimase prima immobile; si chiamò Ilio la rocca di Troja del nostro së madh, mbretit të Argos, që ishte një Caonia, nga emri Trojan, siç u quajt Ilio quindi smorta e gelata cadde svenuta. Poi Ilio. Questa rocca che qui tu vedi, è Per- shenjë e fuqisë së tij dhe pastaj preja shkëmbi i Trojës i Ilios tonë. Ky shkëmb quando noi, dopo lungo tentativo, riuscim- gamo e Simoenta questo fiume. jonë, duke shkruar kështu: “Enea e hoqi që shihni këtu është Pergamon dhe ky Spiegazione del nome mo a farla rinvenire, mirandomi, cosi disse: “Ma tu come sei giunto qui? Quali venti atë nga grekët fitimtarë dhe ju, ose Apol- lumi Simoenta. “Oh sei tu davvero, o mi sembri, Enea, sei ti hanno portato, o quale nostra fortuna lo, e shenjtëroi atë”. “Po ti si ke ardhur këtu? Cilat erëra corpo od ombra? Se vieni dai nostri morti contro lo stesso nostro volere ed il tuo? Il “Pastaj të rënë në det ne u kthyem për ju kanë sjellë, apo cili fat i yni kundër Skyp (Shqiptar) ed hai udito il mio richiamo, perché il mio nostro Ascanio vive, cresce, cosa fa? Come të hyrë dhe të gjithë së bashku arritëm në vullnetit tonë dhe tëndit? Ascanio ynë je- razie ai nuovi studi fatti dagli Albanologi fuori Ettore manda te? Perché non è teco venuto? ha sopportato la morte di Creùsa? E come Korfuz, nga ku mund të shihnim kullat ton, rritet, çfarë bën? Si e duroi vdekjen Tu ci sarai suo araldo …” ci fa affidamento che Enea suo padre ed Feaci dhe e kaluam. Pastaj duke u kthyer e Creùsa? Dhe si mbështetet tek ne se Gconfini della Grecia, ed alle accurate ricerche “Ciò detto, piangendo amaramente em- Ettore suo zio si rinnovino in lui?”. djathtas kaluam Epirin dhe arritëm në Enea, ati i tij dhe Hektori, xhaxhai i tij dei viaggiatori gli Albanesi oramai sonosi meglio piva di stridi e di lamenti i campi. “Andromaca parlava e piangeva, ed portin e Kaonia˗s duke hyrë në qytetin e ripërtërihen në të?”. conosciuti nelle varie razze, come nei primissimi “Io confuso per pietà e per dolore potei ecco in tanto Eleno che uscito dalla città Butroto˗s (tani Butrint) ku dëgjova lajme “Andromaka fliste dhe qante, dhe këtu tempi, sorti da punti diversi, poi concentrati sul appena con brevi parole ed anche quelle, seguito da molti compagni, ci viene in- që më jepnin çudi dhe gëzim. Ne e dinim është Eleno që del nga qyteti pasuar nga Caucaso. Le prime razze pervenute nell’Armenia që Eleno, një nga bijtë e Priamit, Mbretit interrotte dalla commozione, parlare: “ contro. Subito che ci ebbe visti, pieno shumë shokë, ai vjen për të na takuar. furono già menzionate dal Corenese, cioè quella di meraviglia ci riconobbe, ci accolse e tonë, ishte punësuar për mbretin e këtyre Si io vivo, o Andromaca, se pure si può Sapo na pa, i mrekulluar që na njohi, na dei Gogh e quella dei Guegari, erano commilitoni chiamar vita il condurre questi giorni cosi lietamente ci condusse seco e andavamo tokave dhe se ai ishte bërë trashëgimtar i përshëndeti dhe na çoi me kënaqësi dhe di Haigh. gravosi e duri. Eppure io vivo ancora e parlando dei comuni affanni, anch’egli ra- Pirrosit (djali i Akilit) i skeptrit të tij dhe biseduam për shqetësime të përbashkëta, veramente sono proprio io quello che ti gionando e piangendo. Alfine entrammo gruas së tij Andromaka (gruan e lumtur ai gjithashtu arsyetonte dhe qante. Më në sembro. Oh! Da quale altezza tu sei disc- nella piccola nuova Troja, ove con pro- të Hektorit, që duke qenë skllave ishte fund hymë në Trojën e vogël të re, ku me esa e quale inclito marito hai perduto! Oh fonda commozione sentii chiamare con martuar me Mbretin Pirro) me të cilën emocion të thellë dëgjova të thërriste me Andromaca di Ettore, a Pirro fosti cosi finti e rinnovati nomi un arido ruscello si një trojan, u martua me gruan trojane. emra të rremë dhe të rinovuar një lumë congiunta? Ora quale altra più lieta for- ed un angusto cerchio di mura Pergamo Arsi me dëshirën e madhe për ta viz- të thatë dhe një rreth të ngushtë muresh tuna ti ha sorriso? “ e Xanto, ed entrando da una porta che ituar dhe për të ditur për të se si gjërat Pergamon dhe Xanto dhe duke hyrë nëpër “Ella abbassò il volto e con voce com- avevano chiamato Scea (la porta di Troja kishin ndodhur; zbriti në tokë, i ndjekur një derë që e kishin quajtur Scea (porta e mossa cosi mi rispose: “Oh fortunata che si apriva verso il mare) abbracciai in nga pak miq dhe shkoi e vizitoi. Trojës që hapej drejt detit) e përqafova në colei, sopra ogni altra donna, che vergine memoria della patria l’amata soglia. “Pikërisht atë ditë, rastësisht, Mbretëre- kujtim të pragut të dashur atdheut. e regina nella sua patria fu offerta vittima (segue a pagina 2) sha Andromaka kishte zbritur në bregun (vijon në faqen 2) (segue a pagina 3)

cmyk Antichità Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 2 Enea ritrova Eleno e Andromaca Enea gjen përsëri Eleno dhe Andromakën në fund ndau tokën e Italisë nga ajo e Sicilisë, dhe fushat (segue dalla pagina 1) partito, quando da vicino vedrai la Sicilia e ti si aprirà innanzi (vijon nga faqja 1) dhe qytetet që mbetën në brigje, tani i ndan dhe i mbulon Cosi fecero tutti i miei godendo meco la terra ospitale, l’angusta foce di Peloro, tienti a sinistra e naviga tenendoti Kështu bënë të gjithë të mitë, duke shijuar tokën mik- një ngushticë: në anën e djathtë është Sicilia, në anën e come fosse propria e vera loro patria. Il re empiendo di sempre a sinistra tutta l’isola, e fuggi la terra e le onde che pritëse me mua, sikur të ishte atdheu i tyre dhe i vërtetë. majtë Cariddi, ka një humnerë që duke u sjellë tre herë mense le sale ed i portici fece recare dai servi regi cibi e vini ti saranno a destra. È antica fama che questi due promontori Mbreti i mbushi me tryeza sallat dhe oborrin, solli shërbë- rreth vetes, thithi valët e mëdha deri te yjet. Sicilia qën- in vasi d’argento ed in coppe di oro. (Sicilia e Cariddi), che ora sono tra loro separati, fossero un torët e mbretit me ushqime dhe verë në vazo prej argjendi dron brenda shpellave të saj të errëta, të gatshme të jenë “Passammo cosi due giorni, quindi vedendo prospero il tempo uniti e per forza di tempo, di tempeste e di cataclisma dhe në kupa prej ari. vento, prendemmo commiato dal Re indovino (Eleno aveva la (tanto può il corso dei secoli nelle nostre cose terrene) furono të fshehta, dhe me gojën e monstrave të saj të pangopur, facoltà di predire il futuro) e fattici tutti e due in disparte cosi smembrati. E il mare entrando fra mezzo a loro tanto li urtò e detarët tërheqin brenda shpellës së saj dhe gllabërojnë. corrose, che finalmente divise il suolo d’Italia da quello della Nga mesi i trupit të tij, ai ka fytyrën, qafën dhe gjoksin e Sicilia, e i campi e le città che restarono sulle rive, ora divide një virgjëreshe, dhe pjesa tjetër ka forma të një peshku të e bagna un angusto stretto: dalla parte destra è Sicilia, dalla madh të ngjashëm me delfinin. Pra, është më mirë që ju pa parte sinistra Cariddi, quivi è una voragine che per tre volte nxitim dhe me një ecje të gjatë të ktheheni rreth Pachino raggirandosi intorno a sé stessa, assorbe gli immensi ribol- dhe të gjithë Sicilisë, në vend që të shihni këtë shpellë të limenti fino alle stelle. Sicilia se ne sta entro le sue oscure tmerrshme dhe të dëgjoni britmat e frikshme dhe të egra caverne, pronta all’insidia, e con le bocche dei suoi mostri të qenjve të saj të zemëruar. voraci, i naviganti attira entro la sua spelonca e divora. Dal “Përtej kësaj, nëse jeni të kujdesshëm, nëse ju duken mezzo del suo corpo in su, ha faccia, collo, e petto di una besnikë dhe do të thoni për mikun tuaj Eleno, dhe nëse vergine, ed il resto ha le forme di un immenso pesce simile Apollo nuk më bën të qetë me nxitjen e së vërtetës së tij, unë al delfino. Dunque è meglio che tu senza fretta e con lungo mbi të gjitha ju paralajmëroj, ju predikoj, ju përsëris disa cammino giri intorno a Pachino ed a tutta la Sicilia, piuttosto herë dhe ju kujtoj të thërrisni Giunone i madh; për të bërë che vedere questo orrendo antro e sentire gli urli spaventevoli zotime, lutje, dhurata dhe sakrifica dhe ajo me devocion, e feroci di quei ceruli, rabbiosi suoi cani. sepse kur i keni fituar këto lutje, më në fund mund të arrini gli dissi: “Oh inclito Sire, al quale non sono ignote le volontà “Oltre a ciò se prudenti, se fedeli ti possono sembrare e detti në bregun e dëshiruar të Italisë. degli Dei, e sei ispirato da Apolo, che spargi i responsi e gli del tuo amico Eleno, e se Apollo non mi rende piano all’impeto “Kur të arrish në Itali, kur të jesh në plazhin e Cumas allori del suo tempio, che intendi ogni secreto delle stelle e dei della sua verità, io soprattutto ti avverto, ti predico, ti ripeto più vizitoni liqenin e shenjtë të Averno dhe ato pyje dhe shkëm- numi, dona a noi ti prego, indizio e notizia delle nostre future volte e ti rammento d’invocare la grande Giunone; di fare voti, binj ku virgjëresha Sibilla parashikon të ardhmen, duke shk- avventure. Da ogni nume finora da noi interrogato ci è stato preghiere, doni e sacrifici e lei devotamente, poiché quando ruar fatet në gjethe: them se shkruan të ardhmen në gjethet accennato, che il nostro corso deve volgere verso l’Italia, e lieti con queste preghiere l’avrai avvinta, potrai infine raggiungere il në shpellë të rregulluara dhe të shtrira, dhe pasi lexohen i lë e fortunati ci ha fatti giungere fin qui. Sola l’arpia Celene, ne ha desiderato lido d’Italia. mënjanë. Këto gjethe që ruajnë rendin dhe vargjet flasin për minacciati nuovi e tristi infortuni e fame, e ira degli dei. Io da “Quando sarai giunto in Italia, quando sarai sulla spiaggia njerëzit që zbulojnë të ardhmen e tyre, por kur ndonjëherë te chiedo, che tu ne dia sicure notizie, perché io possa in caso di Cuma visita il sacro lago di Averno, e quelle selve e quelle hapin derën, era i prish ata dhe fillon të fluturojnë rreth affrontare tali perigli ed essere forte a nuovi affanni. Allora rupi ove l’antica vergine Sibilla profetizza il futuro, scrivendo i shpellës, Sibilla nuk kujdeset më për t’i mbledhur ato dhe Eleno, uccisi solennemente i dovuti giovenchi, come sacrificio, fati sulle foglie: dico che scrive il futuro sulle foglie nella grotta t’i riorganizojë ato, kështu që shumë veta kthehen të zhgën- impetrò dagli Dei con umili parole favore e pace, quindi rac- ordinate e distese, e perché siano lette le lascia in disparte. jyer, të dekurajuar dhe të pakënaqur me të. Ju përkundër “Kështu kaluam dy ditë, pastaj duke parë lulëzimin e colto in sé si sciolse le bende dal sacro capo, e prendendomi Tali foglie conservando l’ordine ed i versi parlano ai mortali faktit që ju duket e mbingarkuar, as nga thirrja e erërave, as erës, morëm lejen e mbretit (Eleno kishte fuqinë të para- per mano, cosi, come io era, attonito ed incerto, mi condusse scoprendo il loro avvenire, ma quando aprendo qualche volta nga shokët, mos e neglizhoni ta vizitoni atë dhe ta impononi shikonte të ardhmen) dhe kur ishim të dy mënjanë, i thashë nella spelonca di Apollo e con voce divina prese a pregare: “Oh la porta, il vento le scompiglia e cominciano a volare intorno hirin e saj, sepse ajo përgjigjet nga goja e saj dhe jo nga kështu: “O Zot i prirur, të cilit nuk janë të panjohur vullnetin insigne figlio della dea, innanzi tutto è chiaro che il tuo corso è per l’antro, la Sibilla non si prende più cura di raccoglierle e gjethet. Ajo do t’ju japë lajme për Italinë, për luftërat dhe rivolto verso grande fortuna, tale è il volere del cielo, dei fati, di riordinarle, per cui molti se ne tornano delusi, sconfortati e e zotave, dhe ju jeni të frymëzuar nga Apollo, i cili përhapë për njerëzit që do të jenë kundër jush, dhe do t’ju mësojë e del padre degli dei. Io di molte e grandi cose che antiveggo malcontenti di lei. Tu malgrado che ti sembri soverchio perdi- përgjigjet dhe dafinat e tempullit të tij, që synon çdo sekret se si të shpëtoheni, të duroni ngjarjet, të tejkaloni të gjitha intorno al tuo pellegrinaggio, te ne dirò alcune, perché tu più tempo, né per richiamo dei venti, né dei compagni non trascu- të yjeve dhe perëndive, ju lutemi na jepni, lajme për aven- fatkeqësitë tuaja dhe së fundi të arrini në port. animoso navighi per il nostri mari e giunga quando che sia, al rare di visitarla e d’impetrarne la grazia, perché di sua bocca turat tona të ardhshme. “O Zot i prirur, të cilit dëshirat e “Kjo ishte ajo që më duhej t’ju them dhe se më lejohej porto d’Italia. Non tutto posso dirti, perché le Parche (tre Dee ti risponda e non con le fronde. Ella ti darà notizie dell’Italia, perëndive nuk u janë të panjohura, dhe ju jeni i frymëzuar t’ju kujtoja, tani shkoni, dhe me veprat tuaja sillni veten dhe della vita e della morte) me lo vietano, e Giuno non vuole. delle guerre e delle genti che ti saranno contrarie, e t’insegnerà nga Apollo, i cili përhapë përgjigjet dhe nderimet e tempullit Trojën e madhe në kulmin e famës”. “Innanzitutto il tuo arrivo nel porto d’Italia che cerchi, e il modo di fuggire, di sopportare gli eventi, di superare tutte le të tij, që ju thotë çdo sekret të yjeve dhe perëndive, ju lutemi che sembra cosi prossimo, è invece da te lontano, per cosi tue sventure e finalmente di raggiungere il porto. na jepni indikacione dhe lajme të aventurave tona të ardh- ANDROMAKA PËR JULO E VOGËL. lunghe e difficili vie, che prima che tu vi giunga, il cammino ti “Ciò era quello che mi occorreva dirti e che mi era per- shme. Nga çdo fuqi që kemi kërkuar deri më tani, na është “Meqë ky profet tha kështu, si një mik ai urdhëroi që sarà necessario prima stancare più volte i rematori e i remi; e messo di ricordarti, ora va, e con le tue gesta porta te, i tuoi, përmendur se vazhdimi ynë duhet të kthehet drejt Italisë, anijet tona të silleshin me dhurata dhe vepra prej ari dhe dovrai percorrere il Mare di Sicilia e il Mar Tirreno ed i laghi e la grande Troja al sommo della fama”. dhe të lumtur dhe me fat na ka sjellë këtu. Vetëm Celene fildishi të përgatitura tashmë, dhe masa të mëdha argjendi inferi, e l’isola di Circe che ti sarà necessario cercare prima, lubi, ka kërcënuar lëndime dhe uri të reja dhe të trishtuara, dhe vazo metalike të mëdha: një parzmore të shkëlqyeshme, che in Italia tu possa fondare sicura sede. Di ciò ti darò sicuri ANDROMACA AL PICCOLO JULO. dhe zemërimin e perëndive. Unë kërkoj nga ju që të jepni një mburojë, një përkrenare me fshehje, armët nga të cilat segni, dei quali tu devi prendere nota. “Poscia che quale profeta ebbe ciò detto, come amico co- lajme të sigurta, në mënyrë që të mund të përballem me Neottolemo bëhej pompoz (njëjtë si Pirro). Babai i vjetër “Quando tu, più che mai stanco e travagliato, sarai giunto mandò che alle nostre navi fossero portati doni e lavori di oro rreziqe të tilla dhe të jem i fortë për problemet e reja. Pastaj Anchise gjithashtu kishte dhuratat e tij dhe të gjithë kishin in riva ad una fiume ove sotto una frondosa, elce vedrai una e di avorio già preparati, e grande masse d’argento, grandi Eleno solemnisht vrau demat e nevojshëm, si një sakrificë, kuaj të shfrytëzuar, secili dru ishte furnizuar me rrema dhe candida scrofa che avrà trenta bianchi figlioletti, parte attaccati vasi di metallo: una corazza di lucente lavoro d’intarsio, uno e impetruar nga zotat me fjalë të përulura dhe paqe, pastaj armë të reja dhe për shkak se era që frynte në mënyrë të fa- alle sue poppe e parte intorno, tu potrai dire: scudo, un elmo con celata, armi di cui andava pomposo mblodhi në vetvete fashot e liruara nga kreu i shenjtë dhe vorshme të mos shfryhej kot, Anchise dha urdhër të zgjidhë “Questo è il segno ed il tempo ove fermare la mia sede, e l’altero Neottolemo (lo stesso che Pirro). Il vecchio padre An- më kapi për dore, siç isha, i habitur dhe i pasigurt, më çoi velat ndërkohë që Eleno para tij tha: questa è la fine dei miei travagli”. Ora che una straziante fame chise ebbe anch’egli i suoi doni, e tutti ebbero cavalli bardati, në shpellën e Apollos dhe me një zë hyjnor filloi të lutet: “O “Oh njeri i denjë, të cilit nëna e madhe e dashurisë i di debba ridurre a divorare le mense, ovunque ciò sia per ciascun legno fu provvisto di nuovi remi e di armi, e perché biri i shquar i perëndeshës, para së gjithash është e qartë ishte një mike dhe grua. Oh kujdesi suprem i Celesti, i cili avvenire, i fati te ne daranno opportuno compenso ed Apollo, il vento che spirava favorevole non soffiasse invano, Anchise se vazhdimi yt është kthyer drejt një fati të madh, kështu dy herë i mbijetoi masakrës së Trojës, këtu ju jeni në brigjet da voi invocato, vi sarà largo del suo aiuto. dette ordine di sciogliere le vele mentre Eleno fattosi a lui është vullneti i qiellit, i fateve dhe i atit të perëndive. Do t’ju e Italisë. Në këtë vend ktheni rrugën, por është gjithashtu e “Queste terre d’Italia, questa riva rivolta verso noi e vicina innanzi cosi disse: tregoj disa nga gjërat e mëdha për pelegrinazhin tuaj, kështu nevojshme ta ktheni atë me një kurs të gjatë, pasi është larg ai nostri lidi è abitata e coltivata tutta dai malvagi nostri nemi- “Oh uomo ben degno, al quale la grande Madre di Amore që unë do t’ju tregoj edhe më shumë, në mënyrë që të lun- ajo pjesë e asaj që Apollo ju sinjalizon. Tani nisu i lumtur, ci: i Greci; e però fuggi lontano da loro. Ivi i Locri di Narizia, fosse amica e sposa. Oh suprema cura dei Celesti, che già droni më shpirtërisht në detet tona dhe të arrini në portin baba i lumtur i fëmijës aq i mëshirshëm. Dhe meqë era fryn si fermarono per colonizzare; ivi per il promontorio salentino per due volte sopravvivesti dall’eccidio di Troja, eccoti gi- e Italisë. Unë nuk mund t’ju them gjithçka, sepse Parcae kaq favorshëm, nuk do të humbas më shumë kohë “. Më Idomeneo condusse i suoi locresi. Ivi il campione Melibeo unto in vista delle rive d’Italia. A questo paese volgi il corso, (tre perëndeshë të jetës dhe vdekjes) ma ndalojnë atë, dhe pas, Andromaka i përshëndeti të gjithë dhe me dashuri të Felotete (Re di Melibea nella Tessaglia) eresse la sua piccola ma è necessario anche di girargli intorno col lungo corso, Giuno nuk dëshiron. madhe Ascanio, të cilit i dhuroi sende prej ari, mbulesa dhe Petilia (ora Strongoli). Ebbene ti dico di fuggirli, e quando poiché lontana assai è la parte di essa che Apollo vi segnala. “Para së gjithash, ardhja juaj në portin e Italisë që po rroba me punë maureze, si dhe friza dhe stoli të tjera dhe sarai disceso di là, nell’alto lido e sarai intento a sciogliere Ora parti lieto, padre felice di figlio cosi pietoso. E poiché il kërkoni, dhe që duket kaq afër, është larg nga ju, në rrugë set të pasur liri dhe më pas u tha: i voti di ringraziamento agli Dei, copriti il capo di purpureo vento spira cosi propizio, non vi farò perdere altro tempo”. të gjata dhe të vështira, që para se t’i arrini, për të ecur do Biri im, merr nga unë këto vepra që vijnë nga duart e mia ammanto, perché mentre adori i tuoi numi, tra i santi fuochi, Quindi la maesta Andromaca salutò tutti e con grande af- të jetë e nevojshme që të lodhësh shumë herë rematorët dhe i mbaj ato në kujtesën e dashurisë së madhe të gjatë që ostile fantasma non conturbi te né i tuoi sacrifici. E questo rito fetto Ascanio, al quale fece dono di oggetti d’oro, di drappi dhe remat; dhe duhet të kalosh Detin e Sicilisë dhe Detin gjithmonë do të ketë për ju Andromaka, gruaja e Hektorit; sia poi assiduamente conservato da te e dai tuoi nipoti. Di qui e vesti di moresco lavoro ed altri fregi ed ornamenti e ricco Tirren dhe liqenet e ferrit, dhe ishullin e Circe që do të jetë ndoshta janë dhuratat e fundit që merrni nga prindërit tuaj. corredo di biancheria e quindi li disse: Figlio mio, prendi da e nevojshme ta gjesh më përpara, se në Itali mund të gjesh Ju biri im, ju jeni aq i dashur për mua, sepse unë shoh në ju me queste opere uscite dalle mie mani e tienle per memoria një vend të sigurt. Për këtë do t’ju jap shenja të sigurta, të të njëjtën fytyrë si Astianatte tim (biri i Hektor dhe Andro- del grande lungo amore, che avrà sempre per te Andromaca cilat duhet t’i mbash shënim. maka). Kështu, ai lëvizte gojën, kështu duart, kështu sytë, moglie di Ettore; forse sono gli ultimi doni che ricevi dai “Kur ti, i lodhur dhe i trazuar më shumë se kurrë, do të djali im i varfër i palumtur, dhe ishte i barabartë me ju në tuoi parenti. Tu figlio mio, mi sei tanto più caro, perché arrish në buzë të një lumi ku nën një pishë, do të shohësh vite dhe si ju në lule të jetës! vedo in te lo stesso viso del mio Astianatte (figlio di Ettore e një candida scrofa që do të ketë tridhjetë fëmijë të bardhë, “Dhe unë shkova tek ata me lot në sytë e mi, kështu që Andromaca). Cosi egli moveva la bocca, cosi le mani, cosi një pjesë të bashkangjitur me sternat e saj dhe pjesë rreth, më në fund u bashkuam: “Mirupafshim, jetoni të lumtur, Mensile di attualità e cultura gli occhi, quel mio povero infelice figliuolo, ed era uguale a ti mund të thuash: sepse tashmë fati juaj është kryer! Ne që dimë me çfarë italo-albanese te di anni e come te nel fiore della vita! “Kjo është shenja dhe koha për të ndalur në vendin tim, ngjarjesh do të shkojmë në tapini duke kërkuar atë që ju Anno 16 = Numero 1 = Maggio 2013 “Ed io partendomi da loro con le lacrime agli occhi, cosi dhe ky është fundi i vuajtjeve të mia”. Tani që një uri tortu- tashmë keni. Ju gëzoheni në heshtje, nuk keni det për të finalmente soggiunsi: “Addio, vivete lieti, poiché già la vostra Direttore editoriale: Hasan Aliaj ruese do t’ju bëjë të përpini mensat, kudo që të ndodhë kjo, kaluar, as nuk keni për të kërkuar fushat e Italisë, të cilat sorte è compiuta! Noi chi sa con quali vicende ce ne andremo Sede operativa presso: Hasan Aliaj fati do t’ju japë kompensim të duhur dhe Apollo, i thirrur gjithmonë ikin, ndërsa ju tashmë gëzoni në paqe përkujtimin tapini cercando quello che voi già possedete. Voi godete la via Filippo Coridoni 23, 00046 nga ju, do të jetë bujar me ndihmën e tij. e Ilio dhe Troja, mbretërinë dhe punën tuaj, të jetë gjithnjë e quiete, non avete nessun mare da varcare, né dovete cer- Grottaferrata (Roma) Tel. +39/3335912236 “Këto toka të Italisë, ky breg përballë dhe afër brigjeve më shumë e lumtur dhe më pak e ekspozuar ndaj grackave care i campi d’Italia, che sempre sfuggono, mentre voi già [email protected] tona është i banuar dhe i kultivuar tërësisht nga të ligjtë të grekëve. Unë, nëse nuk do të shoh kurrë brigjet e Tiberit, la rievocazione di Ilio e di Troja vi godete in pace, regno [email protected] armiqtë tanë: Grekët; dhe largohuni prej tyre. Atje Locri në qoftë se do të vijë dita që muret e destinuara për ne do ed opera vostra, possa essa essere sempre più felice e meno [email protected] di Narizia, ndaluan për të kolonizuar; atje, për kepin e të ngrihen në fushat tona, sepse Esperia jonë dhe Epiri juaj esposta alle insidie dei Greci. Io, se giammai vedrò le sponde gazetarrenjet.word.pres Salentos, Idomeneo udhëhoqi vendin e tij. Atje kampioni janë aq afër, kështu që le të hyjmë në lidhje miqësore dhe Capo Redattore: del Tevere, se verrà mai il giorno che sorgeranno nei suoi Andrea Llukani Melibeo Felotete (Mbreti i Melibea në Thesalinë) ndërtoi farefisnore dhe të dy të ngremë Pergamo e lashtë, dhe të Capo Traduttore: campi le mura a noi destinate, poiché la nostra Esperia ed il Nikolin. Sh. Lemezhi Petilinë e tij të vogël (tani Strongoli). Megjithatë, unë po kujdesemi për nipërit tanë”. vostro Epiro sono cosi vicini, cosi stringiamoci in amicizia e të them që të ikni prej tyre, dhe kur të zbrisni nga atje në “Ne përparojmë përgjatë maleve Cerauni nga deti, Hanno collaborato: parentela, ed entrambi facciamo risorgere l’antica Pergamo, Antonio Biasco, Artan Shkreli, bregun e lartë dhe keni për qëllim t’i shpërndani zotimet e nga ku bëjmë një rrugë shumë të shkurtër për në Itali. Ana Bisholla, Maria Teresa, Mihal Selimaj, e rimanga cura de’nostri nipoti”. falenderimit perëndive, mbuloni kokën me purpur, sepse Ndërkohë dielli u zbeh dhe hijet e errëta zbritën nga malet. Oltjon Muzakaj, Petrit Aliaj, Saimir Ljola “Ci avanziamo per mare lungo i monti Cerauni, donde si ndërsa adhuroni perënditë tuaja, në mesin e zjarreve të Ndërruam turnet e rrematorëve, u shtrimë në barkun e Direttore responsabile: Massimo Marciano fa brevissimo cammino per l’Italia. Intanto il sole tramontava shenjta, fantazmat armiqësore të mos të shqetësojnë ty dhe tokës së dëshiruar dhe këtu dhe atje braktisim trupat e Proprietario ed editore: Università Popolare dei Castelli e scendevano dai monti le opache ombre. Disposti i turni dei as sakrificat tuaja. Dhe ky ritual do të ruhet me vëmendje lodhur në arenën e thatë të bregut dhe një ngërç i ëm- Romani rematori, ci sdraiamo nel grembo della desiderata terra e qua nga ju dhe nipërit tuaj. Prej këtu fillo, kur do të shohësh bël pushton gjymtyrët. Dhe ende nata e shtyrë nga orët Direzione, redazione e amministrazione: e là abbandoniamo i corpi stanchi sull’asciutta arena del lido Sicilinë nga afër dhe do të hapet përpara Gryka e ngushtë kishte ardhur në gjysmë, Palinuro i gatshëm ngrihet nga via Cavour n. 21, 00044 e un dolce sopore invade le membra. E non ancora la note e Pelorusit, qëndro majtas dhe lundro duke lënë gjithmonë shtrati i tij, i eksploron të gjitha erërat dhe e shtrin veshin Frascati (Roma). Tel. 0689012752, spinta dalle ore era giunta a metà, che Palinuro pronto sorge majtas të gjithë ishullin, dhe ik nga toka dhe valët që do fax 0662276721, e dal suo giaciglio, ed esplora tutti i venti, e tende l’orecchio alla në zërin e erërave, vëren yjet që nuk bien në qiellin e të jenë në të djathtë. Është një famë e lashtë që këto dy heshtur, Arturo dhe Jadi me shi dhe binjakët Trioni dhe -mail [email protected] voce dei venti, osserva le stelle che non declinano nel taci- kështjella (Sicilia dhe Cariddi), të cilat tani janë të ndara Registrazione del Tribunale civile di Velletri n. 11/2003 turno cielo, Arturo e le piovose Jadi e i gemelli Trioni e sorge Orioni ngrihen të armatosur me shpatën e artë të dritës. nga njëra-tjetra, dikur ishin të bashkuara dhe me forcën Duke vëzhguar gjithë këtë dhe verifikuar qiellin e qartë, del 25/6/2003 Orione armato dell’aurea spada della luce. Osservato tutto e kohës, stuhitë dhe kataklizmat (aq më shumë rrjedha e Përkujdesja grafike: Bujar Karoshi questo e verificato il cielo sereno, dà il segno della partenza jep shenjën e largimit nga anija e tij. Ne ngrihemi, heqim shekujve në gjërat tona tokësore) u shpërbënë. Dhe deti që kampet dhe lëshojmë velat në erë. Tel. 00355 4 22 33 283 / 00355 69 20 68 603 da poppa della sua nave. Noi ci leviamo, togliamo gli accam- hynte midis tyre aq shumë i përplasi dhe i shkeli ato, sa më pamenti e diamo le vele al vento. Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi pagina 3 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Antichità

Spiegazione del nome Shpjegim i emrit Skyp (Shqiptar) shqiptar Di FRANCESCO TAJANI differivano l’una dall’altra nel parlare, cosi le Nga FRANCESCO TAJANI Ashtu siç ata ndryshonin nga njëra-tjetra në të prime razze presentavansi ciascuna quasi con folur, kështu racat e para paraqiten secila pothuajse razie ai nuovi studi fatti dagli Albanologi un tipo, o almeno con dei lineamenti del tutto alë studimeve të reja të bëra nga ana e me një lloj, ose të paktën me karakteristika shumë fuori confini della Grecia, ed alle accurate particolari, e tale diversità perdura tuttavia. Alcuni Albanologëve, jashtë kufijve të Greqisë, dhe të veçanta dhe kjo shumëllojshmëri vazhdon ende. Gricerche dei viaggiatori gli Albanesi oramai poggiandosi più sulla variante di qualche razza Fkërkimeve të sakta të udhëtarëve, Shqiptarët Disa mbështeten më shumë në variantin e ndonjë sonosi meglio conosciuti nelle varie razze, come soltanto, non facendo distinzione, anno attribuiti a tani njihen më mirë në racat e ndryshme, si race të vetme, duke mos bërë dallime, të gjitha nei primissimi tempi, sorti da punti diversi, poi tutti dei caratteri scitici, mentre non è per tutti cosi. në kohët më të hershme, të lindur nga pika të ato i atribuohen karaktereve scitici, ndërsa nuk concentrati sul Caucaso. Le prime razze pervenute Lo disse Steur, lo dice Davity, lo ripete Huques, ndryshme, pastaj të përqendruar në Kaukaz. Racat është për të gjithë kështu. E thoshte Steur, e thotë nell’Armenia furono già menzionate dal Corenese, l’osserva Proust (61). Ma il prognatismo non è e para të pranuara në Armeni ishin përmendur Davity, e përsërit Huques, e vëren Proust (61). Por cioè quella dei Gogh e quella dei Guegari, erano una impronta fisica generale per tutti, lo portarono tashmë nga Corenese, domethënë ajo e Gogh˗ut prognatizmi nuk është një gjurmë e përgjithshme commilitoni di Haigh. Ad esse si unirano i quelli delle razze più vicine al mare ircano, le altre dhe ajo e Guegari˗it, ishin ushtarë të Haigh˗it. Me fizike për të gjithë, e mbanin ato të racave më të Mardaiti, o Mirditi dai Mardi, i buoni i valorosi, invece andarono ammirate per le belle fattezze, e ta u bashkuan Mardaitët, ose Mirditët nga Mardi, afërta me detin, ndërsa të tjerët u admiruan për e tante altre tribù poste nella Media magna su per elevata statura. trimat e mirë, dhe shumë fise të tjera të vendosura tiparet e tyre të bukura dhe për lartësinë e tyre. i confini della Scizia, ed i Jazigi nelle sponde Tale distinzione ad altri non sfuggi. Il Klaprot në Median e madhe në kufijtë e Shicias, dhe Ky dallim nuk u shpëtoi të tjerëve. Klaprot duke settentrionali del Ponto Eusino, da un po’ di tutte riferendosene ad Eratostene, e a Dionisio Jazigët në brigjet veriore të Ponto Eusino˗s, nga iu referuar Eratostene, dhe Dionisio Pieregete queste razze vennero gli Skumki, per dirsi molti Pieregete li sceverò dagli Sciti, dai Caspi, dagli pak ‘të gjitha këto raca ishin Skumki, për të thënë i mori nga Sciti, nga Caspi, nga Uni; Tillemont, raunati nello stesso luogo. Anche il de Hahn, e Uni; Il Tillemont, dimostra quanto sia assurdo shumë të mbledhur në të njëjtin vend. Gjithashtu tregon se sa absurde është për t’i bërë ata Alani, con lui il Fallmerayer considerano in Grecia tutto il farli Alani, Messageti. Se i Tartari si dissero de Hahn, dhe me të, Fallmerayer, e konsiderojnë Messageti. Nëse Tartari u quajtën Sciti, dhe Sciti u popolo Albanese in sole due razze, quella dei Gosg Sciti, e gli Sciti si dissero Tartari, perché stavano në Greqi të gjithë popullin shqiptar në vetëm dy quajtën Tartari, sepse të gjithë ishin sipas Diodoro o Tosk, e quella dei Gueg, o Gueghi, ed in esse tutti, secondo Diodoro Siculo, in un cantone raca, atë të Gosg ose Tosk, dhe atë të Gueg ose Siculo, në një kanton pranë lumit Arasse, dhe prej fondano tutte le altre. Uno dei più chiari illustratori vicino al fiume Arasse, e da questi gli Albanesi Gueghi dhe në to bazuan të gjitha të tjerat. Një tyre shqiptarët u rivalizuan, ata duhet të merrnin degli Albanesi n’ è stato il Pouqueville Accademico furono guerreggiati, si debbono ritenere tutto prej ilustruesve më të qartë të shqiptarëve ka qenë në konsideratë asgjë, përveç Sciti. Shumë u thirrën delle iscrizioni e belle lettere di Parigi, il quale altro che Sciti. Molti furono chiamati cosi Pouqueville Akademik i mbishkrimeve dhe letrave në këtë mënyrë që t’i quanin barbarë dhe të da Console francese in Grecia avvicinò, per dieci per additarli barbari e feroci, ma stando ad të bukura të Parisit, i cili nga Konsull francez egër, por sipas Herodotit, Diodoro Siculo, Quinto anni il toxido Ali di Tephlen Pascià di Giannina, Erodoto, a Diodoro Siculo, a Quinto Curzio në Greqi iu afrua, për dhjetë vjet Ali Pashë Curzio, Sciti ishin të tjerë më pak barbarë dhe më segui le fasi della rivoluzione greca, e ne lasciò gli Sciti forse erano degli altri meno barbari Tepelena i Janinës, ndoqi hapat e revolucionit pak të egër. Ata adhuronin zjarrin si Persët, ata una storia, osservò da vicino i paesi di Albania, e meno feroci. Adoravano il fuoco al pari dei grek dhe la një histori, vëzhgoi nga afër vendet mendonin se ishte shkaku i parë i natyrës, ata e n’ esamino linguaggi e costumi, non poche Persi, lo ritenevano causa prima della natura, e Shqipërisë, shqyrtoi gjuhët dhe zakonet, jo pak personifikuan atë tek Dea Vesta. Ata ndjenin aq osservazioni storico- geografiche nei suoi viaggi lo personificarono a volta loro nella Dea Vesta. vëzhgime historiko-gjeografike në udhëtimet e shumë për veten e tyre sa ata kërkonin që të gjithë ne trasmise Egli dice “Senza violentare le parole Sentivano tanto importanti da pretendere che tij që ai transmetonte. Ai thotë se “pa shkelur popujt e tjerë të ishin shërbëtorët e tyre; dhe kur si possono riconoscere nei Gueghi, i Gosko, Goci, tutti gli altri popoli fossero loro servi; e quando fjalët mund të njihet në Gueghi, Gosko, Goci, të Dari donte të nënshtronte shefin e tyre, ai e pengoi che i geografi Armeni piazzano tra il quarantadue Dario li voleva sottomettere il capo di essi gli fece cilin gjeografët armenë vendosin midis dyzet e dy atë të njihte si zot tjetër përveç Jupiterit, një prej ed il quarantatreesimo grado longitudine – I sentire di non riconoscere per padrone altri che dhe dyzet e tre gradë gjerësi - Mirditët në këtë paraardhësve të tij dhe Dea Vesta Mbretëresha e Mirditi in questo confronto di nomi chiamano a Giove, uno degli avi suoi, e la Dea Vesta regina krahasim të emrave i quajnë Mardaitë, etimologjia Scitëve. Vihet re gjithashtu që grekët i quanin Scitë volta loro Mardaiti, la cui etimologia nella lingua degli Sciti. È noto poi che i Greci chiamarono e të cilave në gjuhën Skypa, si në persishten të gjithë ata që luftonin me kalë, si më të djathtë Scypa, come nel persiano moderno, significa Sciti tutti quelli, che combattevano a cavallo, moderne, nënkupton të mirët - Çamidët kujtojnë për të trajtuar harkun dhe shigjetën, dhe shqiptarët i bravi – I Chamidi ricordano una colonia degli come più destri a maneggiare l’arco e la saetta, e një koloni të Skumki - Toxidi ose Harkëtarë do ishin të shpejtë për të kalëruar dhe harkëtarë të Skumki – I Toxidi o Arcieri sarebbero i Legisdani, gli Albanesi erano all’uopo svelti nel cavalcare, të ishin Legjisdanët, ose Shigjetarët në brigjet e aftë. Ky duket të jetë aludimi për zërin Skyp, duke o i Saettieri sulle rive del mare ircano, oppure i ed abili arcieri. A ciò pare alludesse la voce detit iranik, ose Doshi - Japigji mund të quhet dashur të shprehë me një onomatope lëvizjen Dosci – I Japigi possono dirsi uno sciame, di cui si Skyp, volendo esprimere con una onomatopea një tufë, nga të cilat gjenden homonimet në e shigjetës, kuptimi i të cilës gjendet në skicat e trovano le omonimie sulle coste vicine all’Italia”. il brusio del dardo, il quale significato si trova bregdetin pranë Italisë “(59). Këto homonime Caspio, në Skirtari ose Scirtari të përmendura Di queste omonimie ne fecero conto il Paganel, eziandio negli Sketkipi del Caspio, negli Skirtari morën në konsideratë Paganel, Hequard, dhe nga Plinio, në Sceptruchi dei Sarmati në Tacito, lo Hequard, e più di tutti il Robert, che la discorre o Scirtari menzionati da Plinio, negli Sceptruchi mbi të gjitha Robert, i cili e diskuton atë kështu: në Skritone të Tolomeo, jo ndryshe në Skyptari, cosi: “Al pari che un tempo le tribù greche si dei Sarmati in Tacito, negli Skritoni di Tolomeo, “Dikur fiset greke u ndanë në katër konfederata sepse sipas Strabonit luftonin me hark dhe ata dividevano in quattro confederazioni con quattro non altrimenti negli Skyptari, poiché al dire di me katër dialekte, eolik, jonik, atik, dorik, i gjithë ishin të orientuar mirë me shigjetën: kur erdhën dialetti, eolico, ionico, attico, dorico, il popolo Strabone combattevano coll’arco e ben miravano populli i Skyptarëve u nda në katër grupe fisesh, në Greqi, në vend të mburojës ata ende mbanin intero dei Scyptari si divise in quattro gruppi di colla freccia: quando vennero in Grecia, invece të cilat i dhanë emrin të katërve Albanie. Këto timonin. Në fakt, fjala Skyptari kushton dy Skyp tribù, che anno dato nome alle quattro Albanie. dello scudo portavano ancora la rotella. Difatti katër grupe janë përmendur tashmë nga Arriano, indo-ariane, zëra onomatopeik, e tar proto-ariane, Questi quattro gruppi si trovano già menzionati la parola Skyptari costa di due Skyp indo- Plinio dhe Strabone, ashtu si shumë popuj përsosmëri përfundimi, të kombinuara tregojnë një da Arriano, da Plinio, da Strabone, come tanti ariana, schizzare saettare, e tar proto-ariana, shitikë që vijnë nga Kaukazi nën emrat e Gogs, gjuajtës të shkëlqyer. Ose nga folja Sanskrit Kship, popoli scitici venuti dal Caucaso sotto i nomi di completamento perfezione, unite denotano Mardaiti, Lesghisdani ose Toxidi di Japygi dhe për të rrahur, dhe ndjekur nga tar do të thoshte Gogs, Mardaiti, Lesghisdani o Toxidi di Japygi, ottimo tiratore. Oppure dal verbo sanscrito Çamidët (Çamët)”(60). Secili prej këtyre grupeve gjuajtës i përsosur i harkut. Ky kuptim reflektohet e di Chamidi”. Ognuno di questi gruppi di tribù Kship, battere, e seguito da tar varrebbe a dire fisnore përfshinte njerëz të së njëjtës racë. Fliste tek Sekeptin, llambë; në Sehept, menjëherë; në comprendeva gente della stessa razza. Parlava perfetto battitore di arco. Tale significato si një dialekt për veten e tij, krejt ndryshe nga të Schepten nxitim, dhe ata janë të gjitha me vlerë un dialetto a sé, alquanto diverso dagli altri, da riflette in Sekeptin, lampo; in Sehept, subito; in tjerët, për t’u thënë për fjalën, ose idioma për për të treguar shkathtësinë e madhe, gatishmërinë potersi dire delle favelle, oppure idioni a ciascuna Schepten fretta, e valgono tutte per indicare la çdo racë përkatëse, duke iu referuar pikave të në lëvizje dhe në tërheqje. Megjithatë mbetet razza pertinenti, riferibili ai punti diversi da cui grande agilità, la prontezza nelle mosse e nel ndryshme nga të cilat ata kishin dalë. Një numër gjithmonë e zbatuar mirë, duke qenë shqiptarët erano uscite. Tale pluralità di linguaggi esisteva tirare. Comunque si voglia resta sempre bene i tillë gjuhësh tashmë ekzistojnë në Azi, kështu dikur gjuajtës të mirë, pushkatues të shkëlqyeshëm già in Asia, per lo che in Grecia pervennero più applicata, essendo stati gli Albanesi buoni që në Greqi ato u ndanë më shumë duke qenë në më vonë. suddivisi da poterli dire dei veri dialetti. Come saettieri un tempo, ottimi fucilieri in seguito. gjendje t’u tregonin dialektet e vërteta. Përktheu Nikolin Sh. Lëmezhi Mitologia Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 4 La Labe originale e’ nell’acqua Njolla1 origjinale është në ujë Di FRANCESCO ARGONDIZA Eleno a Buthroto, dalle splendide mura pelasgiche Di FRANCESCO ARGONDIZA anijet e Akenjve. Akili, nga ana e tij, duke e parë che ancor oggi vi si ammirano, stupisce di trovarvi gli shtrembër, e shan dhe i drejtohet me këto fjalë të ash- stessi toponimi di Troja. Ma nessuna meraviglia per pra dhe të vrazhda: “Mos drejto përgjërime, o qen, a labe originale ha la sua causa nella sorgente noi; poiché erano popoli cognati (cognatas urbes) e jolla origjinale e ka shkakun e saj në burimin duke bërë betime as për gjunjët e mi as për prindërit dell’acqua, che sta al principio e all’origine di quelli di Troia e quelli di Buthroto. Del resto in arb. e ujit, që është në fillim dhe në zanafillë të të e mi, sepse në çdo rast tërbimi im dhe shpirti im do Ltutte le cose. Che questa labe sia nell’acqua il termine Troia designa l’area, su cui sorse prima la Ngjitha gjërave. Që kjo njollë gjendet në ujë na të më nxisnin që t’i gllabëroj mishrat e tu, pasi t’i ketë ci viene anche documentato dai seguenti vocaboli; casa, e più tardi designò la città stessa. dokumentohet edhe nga fjalët në vijim: nga fjala shq- bërë copash, kaq të tilla gjëra ti ke vepruar kundër dalla parola albanese Fhtèsie, che significa labe, Paride è la personificazione della sorgente d’acqua, ipe Fhtèsie, që do të thotë njollë, faj, mëkat, rrënjë e meje!” dhe shpirti i tij pa mëshirë, kështu e përfun- colpa peccato, radice comune con Ftòghie, freddo; che scaturisce dai boschi del monte Ida, cui Omero përbashkët me Ftòghie, ftohtë; thuhet u˗ftoga, që do don kërcënimin: “Qentë dhe zogjtë do të gllabërojnë si dice u-ftoga: mi sono raffreddato. Preso Valona conferisce l’attributo di polupidaches: dalle molte të thotë jam ftohur. Në Vlorë është një burim uji që çdo pjesë tënden!” (III. XXII, 354). è una sorgente d’acqua detta in greco Krionèro, sorgenti. Ida, è composta da “I” acqua (in alb. Uje) në greqisht quhet Krionèro, burim uji, por në shqip Hektori, pastaj, duke e njohur mirë natyrën mizore sorgente d’acqua, ma in albanese riceve il nome di e da “dhe” terra; acqua della terra. Il nome paride, merr emrin Ujite˗Fhtòghte, ujë i akullt. Fhtèsie, do- të armikut të vet, duke qenë afër vdekjes, kështu i flet: Ujite-Fhtòghte, acqua gelida. Fhtèsie, dunque radice a sua volta, è formato da “Par”, acqua, alla quale in methënë, rrënjë ujore, na konfirmon se është pikër- “Sigurisht, unë të shikoj, duke të të njohur mirë, as acquatica, ci conferma che è proprio nell’acqua la albanese corrisponde i-pari, il primo, perché l’acqua isht në ujë faji ose mëkati origjinal. Fjala tjetër, që me të vërtetë nuk kisha shpresë të ta mbushja mend- colpa o peccato originale. L’altro vocabolo, che fu la prima fra tutte le cose. Ne deriva la preposizione dokumenton këtë domethënie, është fjala latine jen; meqenëse ti ke pa dyshim një frymë hekuri, që e documenta questo significato è il latino fallere, greca para, nelle sue numerose accezioni. fallere, që do të thotë mëkatoj, gaboj: në shqip Falia shfaq në fjalët e tua. Dëgjo tani: mos ndodhtë që unë cioè peccare, errare: in albanese Falia o Valia, già Paride è il simbolo della purezza e della innocenza ose Valia, kemi thënë më parë se është vallja e valëve të ngrihem kundër teje, në prani të Perëndive, si një dicemmo che è danza delle onde ( cf. lat. Valere, e perciò designato da Zeus ea far da arbitro nel (krh. Lat. Valere, që është për ujin e fuqishëm). Si- hakmarrës, kur do të vijë ajo ditë, në të cilën Paridi dhe che è dell’acqua potente. Come anche pot-sum, cf. famoso giudizio del pomo, il quale è la goccia di kurse edhe pot˗sum, krh. potmòs, lumë dhe shqipen Febo Apolli do të të shtrijnë përdhe, megjithëse ti je i potmòs, fiume e l’albanese bathe, fallo. In albanese sperma nella Sorgente, che la Liturgia aborigena, bathe, faj. Në shqip “bëri një faj”, ka bërë një gabim, patrembur, tek dyert e Shee˗ut!”; ndërkaq, dyert Shee beri nje fai ha commesso un errore si trova accanto a chiama Fonte Divino. gjendet afër shprehjes “dërgoj të fala” (dërgoj për- ishin dyert e hijes, dyert që shikonin drejt perëndimit, dergoj te fala, mando saluti, e accanto a falin nderit, E qui Paride è allegoria del Fonte Divino poiché shëndetje) dhe afër faleminderit, të jap nder, duke iu ku dielli perëndon dhe hijet zbresin. Enea, duke i bërë ti rendo onore, con evidente riferimento al culto egli consegna ad Afrodite la goccia di sperma, che si referuar në mënyrë të qartë kultit të ujit që vërtetohet vizitë Eleno˗s dhe Buthroto˗s, prej mureve të shkëlqyera edhe nga folja adorare (adhuroj) që përbëhet nga ad pellazge që akoma admirohen, mahnit se gjen të njëjtat dell’acqua attesato anche dal verbo adorare da ad, cela sotto il velame del pomo, e che diventerà frutto që do të thotë në, tek, afër, pranë dhe dore, ujë (krh. toponime të Trojës. Por, asnjë çudi për ne; meqenëse presso, e dore, acqua (cf. Dora Baltea, Riparia ecc.), maturo nel ventre materno, affinché la Dea la gonfi Dora Baltea, Riparia etj., nga ku vjen fjala shqipe ishin popuj të afërm (cognatas urbes) si ata të Trojës donde l’albanese dora, la mano, che si ramifica come col suo amore e la faccia crescere come creatura dora (italisht mano), që degëzohet si uji; le të përmen- si ata të Buthroto˗s. Nga ana tjetër në arb. termi Troja l’acqua; menzioniamo infine Dori, popoli delle acque. umana, di celeste generazione. Afrodite di fatti dim më në fund Dorët2, popujt e ujërave. përkufizon zonën, mbi të cilën përpara u ndërtua shtë- L’Anànche è l’acqua che corre, per cui forza etimologicamente si risolve in “fri”, eccitare, soffiare, pia e pastaj më vonë përkufizon vetë qytetin. tutto scorre (panta rèi): essa si lascia dietro quel che Paridi është personifikimi i burimit të ujit që rrjedh è impuro e non può sopravvivere e conserva solo nga pyjet e malit Ida, të cilit Homeri i atribuon emrin quello che è puro e idoneo a diventare immortale, polupidakes: tek shumë burimet. Ida, përbëhet nga cioè l’anima universale, da cui si genera l’anima “I” Ujë e nga “dhe” (tokë); uji i tokës. Emri Parid, particolare ed individuale. L’Anànche perciò nga ana tjetër, formohet nga “Par”, ujë, fjalë e cila në cammina e camminerà fino a quando questa shqip përkon me “i parë ˗ i pari”, sepse uji qe i pari purificazione non sia avvenuta. mes të gjitha gjërave. Nga ku rrjedh edhe parafjala Figli dell’acqua, noi siamo consapevoli della colpa greke “para”, në kuptimet e saj të shumta. che è nell’acqua, la quale perciò è vulnerabile, e Paridi është simboli i Pastërtisë dhe i pafajësisë conseguente mortalità sono nel tallone o piede o dhe, prandaj, i caktuar nga Zeusi që të jetë gjyqtar Zampa, da cui Zampillo; dal qual fatto nascono gli në gjykimin e famshëm të mollës së artë, e cila është epiteti di piè-d’argento dato a Teti, di piè-veloce ad pika e spermës në Burimin, që Liturgjia e zanafillës e Achille e di podàrches anche a Priamo. quan Burimi Hyjnor. L’acqua è principio di vita in quanto essendo Dhe këtu Paridi është alegori e Burimit Hyjnor mobilissima ed avendo in sé il principio del moto, meqenëse ai i dorëzon Afroditit pikën e spermës, muove tutte le altre cose: “perpetuum mobile”. që fshihet nën velin e mollës e që do të bëhet fryt i Il peccato o colpa originale, invece vuol dire pjekur në gjirin amënor, gjersa Perëndesha ta fryjë me acqua impacciata, legata, ostacolata, sicchè peccare dashurinë e saj dhe ta bëjë të rritet si krijesë njerëzore, è da (m) bègh -, oppure (m) bàgh (cf. bacalus), che me prejardhje qiellore. Afërdita, në fakt, etimologjiki- significa rimanere, restare, non potersi muovere, sht, shpjegohet si “fri”, nxis, fryj, ndërsej dhe “dhit”, sicchè, non potendosi evolvere, non può perfezionarsi ujërat, të cilat kaq të marra me dashuri për tokën, duan ed è condannata a perire. Anche qui sono le antiche të martohen me të. Në pyllin e Idës gjendet tek Latinët etimologie che ci spingono a queste considerazioni. In lucus˗i, pylli i shenjtë, dhe në Parajsën tokësore Pema Greco difatti amartìa è da a privativa e mart, acqua, aizzare, e “dhit”, le acque, le quali cosi prese d’amore Anànke është uji që vrapon, nga forca e të cilit e jetës, ose më mirë Falusi dhe Ernjonët. cioè senz’acqua, ossia senza vita; in Latino pauper è per la terra, vogliano ad essa sposarsi. gjithçka rrjedh (panta rèi): ajo lë pas atë që është e E gjithë kjo më konfirmon në idenë se feja e lashtë da pa, senza, e ip, acqua che sale, che Zampilla; il Al bosco dell’Ida fa riscontro presso i Latini il papastër dhe nuk mund të mbijetojë dhe ruan vetëm ishte me natyrë falike. Nga kjo vjen sekreti i Mister- loro contrario è di-ves, da dy, due, come i Gemelli, lucus, il bosco sacro, e nel Paradiso terrestre l’Albero atë që është e pastër dhe e përshtatshme për t’u bërë eve, që siç thamë, etimologjikisht kanë këtë kuptim: Romolo e Remo, Castore e Polluce, e come la Dea di vita, ossia il Phallus e gli Ernioni. e pavdekshme, domethënë, fryma universale, nga ku spermë në ujë, ose më mirë mishërim. Kur ranë dhe Dia, identificata con Acca Larentia, cioè l’acqua Tutto questo mi conferma nell’idea che la religione lind fryma e veçantë dhe individuale. Prandaj, Anànke u prishën, qenë zhdukur prej autoriteteve nga imo- ecën dhe do të ecë derisa ky pastrim të most ë kryhet. limpida e pur, nutrice dell’uomo. antica era di natura fondamentalmente fallica. A raliteti. Athina me titullin Pallas, Mendja Hyjnore, Bij të ujit, ne jemi të vetëdijshëm për fajin që është Dia poi in albanese vuol dire capra perché cornigera questo si deve il segreto dei Mysteri, che, come është mbrojtësja e qytetit të Trojës brenda rrethimit dicemmo, etimologicamente, significano: sperma në ujë, i cili për këtë është i dobët, dhe si rrjedhojë të mureve të saj gjigante. Ajo, sipas një parashikimi të ed allattatrice di Zeus (la capra Amàlteia) e sappiamo vdekshmëria është në thembër ose në këmbë (në fund) già dagli antichi le acque erano rappresentate nell’acqua, ossia incarnazione. Quando decaddero vjetër do të kishte rënë në ditën kur do të ishte grabi- e si corruppero, furono dalle autorità soppressi per ose në Zampa (shputë), nga ku rrjedh fjala Zampil- tur Paladi, mbrojtje e përjetshme e Qytetit. cornigere. lo (rrjedh, del curril); fakt nga i cili lindin epitetet Non essendo riuscita la madre Teti, ossia il mare, immoralità. Dhe, në fakt, Troja ra kur Paladi qe rrëmbyer nga Atena col titolo di Pallas, la Mente Divina, è la këmbë˗argjendi i dhënë Tetëve, këmbë˗shpejti drej- Uliksi dinak dhe nga Diomedi i dhunshëm, sepse për a purificare il piccolo Achille per renderlo immortale, 3 protettrice della città di Troia entro la cintura delle tuar Akilit dhe podàrkes edhe Priamo˗s . egli viene affidato per questa bisogna alle cure di shkak të veseve të saj, Perëndia ia hoqi intelektin, që sue gigantesche muraglie. La quale, secondo un Uji është fillimi i jetës për faktin se, duke qenë tejet Fenice, guaritore del corpo e dell’anima, dal padre personifikohej në Paladin. E kështu qe Hyji (Perën- antico presagio, sarebbe caduta il giorno, in cui le fisnik dhe duke pasur në vetvete parimin e lëvizjes, Peleo, al quale il poeta omerico conferisce l’epiteto dia) që deshi që njeriu të humbasë: quem Deus vult fosse stato rapito il Palladio, presidio perenne della lëviz të gjitha gjërat tjera: “Perpetuum mobile”. di petrai t’elibàtoi (III. XVI, 35) che, secondo la mia perdere dementat . Ndërsa, Paridi, nuk mund të bëjë Città. Ndërsa, mëkati ose faji origjinal, do të thotë ujë asgjë për shpëtimin e qytetit, sepse është një hero që etimologia significa roccia generatrice della vena E di fatto Troja cadde quando il Palladio le fu i turbulluar, i lidhur, i penguar, kështu që, pecca- d’acqua, per farci intendere che l’Eroe ebbe dal jeton jashtë rrethit të mureve ciklopike. Tashmë ai ka rapito dall’astuto Ulisse e dal violento Diomede, re (mëkatoj) vjen nga (m)bègh ˗, ose (m)bàgh (krh. detyrën fatale t’i japë Pelidit dënimin e madh, dhe padre un cuore di pietra, e non gli fu madre una dea, perché a cagione dei suoi vizi, Dio l’aveva privata bacalus), që do të thotë mbetem, pamundësi për të në fakt, ai e vret tek dyert Shee˗ut, me shigjetat që i ma il glauco mare, che è senza pietà nel suo furore; dell’intelletto, personificato in Pallade. E così fu Dio lëvizur, prandaj, duke mos mundur të përparojë, nuk drejtohen nga një Perëndi, Apolli, sipas parashikimit sicchè bene gli si attaglia l’epiteto di nelèes, senza quando vuole che l’uomo vada in perdizione: quem mund të përsoset dhe është i dënuar të humbasë. të kobshëm të Hektorit ndërsa po vdiste. misericordia, e che io etimologicamente traduco: o tu Deus vult perdere dementit. Edhe këtu janë etimologjitë antike që na shtyjnë të Ia ka vlejtur për Akilin, i cili duke e larguar che non lasci la preda. Paride invece non può far nulla per la salvezza bëjmë këto vlerësime. Në greqisht, në fakt, amartìa nga Fati Feniks i ka mësuar të mos pijë në gjirin e Vi è poi un altro luogo dell’Illiade (XII, 345-347), della città perché è un eroe che vive fuori della është nga a˗ja mohuese, që do të thotë pa, dhe mart, vdekjes, dhe, me një paralajmërim të përjetshëm, i che meglio ci dipinge la natura selvaggia di Achille, il cerchia delle muraglie ciclopiche. Egli ha ora il që do të thotë ujë, domethënë, pa ujë, ose më mirë pa ka ndërruar emrin nga Ligyrion “ai që lë qumështin quale, allorché ebbe prostrato Ettore nella polvere, in compito funesto di infliggere al Pelide il grande jetë; në Latinisht pauper vjen nga pa, që do të thotë amënor”, në Akil, që do të thotë “ujë i shpejtë” që tal modo apostrofa lo sventurato, che lo scongiura di castigo, e difatti egli lo uccide presso le porte scee, pa, dhe ip, që do të thotë ujë që ngjitet lart, që Rrjedh të ikë larg. Dhe Akili vrapon vrapon meshpejtësi, i non lasciare che i cani lo divorino presso le navi degli con le frecce che gli sono guidate da un Dio, Apollo, çurg; e kundërta e tyre është di˗ves, nga dy, siç është ndjekur nga faji, që e mundon dhe më në fund e Achei. Achille, alla sua volta, guardatolo biecamente, secondo il funesto presagio di Ettore morente. dy në shqip, si Binjakët Romolo e Remo, Castore e rrëmben dhe bëhet pronar i tij, në të cilin mbijeton lo vitupera e lo apostrofa con queste acerbe parole: Né è valso ad Achille che a sottrarlo al suo Fato Polluce, dhe si Perëndesha Dia, e identifikuar me vetëm fryma e egërsirës, që ka etje për hakmarrje dhe “Non rivolgere suppliche, o cane, né per le mie Fenice gli abbia insegnato a non bere alla mammella Aka Larencia, domethënë, ujë i kulluar dhe i pastër, për gjak njerëzor. I plagosur në pjesën e tij të brishtë, ginocchia né per i miei genitori, perché in ogni caso della morte, e, a perpetuo ammonimento, gli abbia mëndeshë (ushqyese) e njeriut.Dia (dhia), pastaj, në në thembër, domethënë në burim, ku është edhe il mio furore ed il mio animo mi ecciterebbero a cambiato il nome di Ligyrion “colui che lascia il latte shqip do të thotë dhi sepse është me brinjë dhe i jep shkaku i njollës origjinale, vdes tek dyert e Shee˗ut, divorare le tue carni, dopo averle fatte a pezzi, cotali materno” in quello di Achille, “acqua veloce” perché gji Zeusit (dhia Amàlteia) dhe e dimë që nga antikët sikurse Hektori ia kishte paralajmëruar. cose tu hai operato contro di me”! e il suo animo fugga lontano. E Achille corre corre veloce, come se ujërat paraqiteshin me brinjë. Sipas një legjende tjetër, Akili qe vrarë pabe- senza misericordia così conclude la minaccia: “I cani incalzato dalla colpa, che lo tormenta e finalmente Duke mos ia dalë nëna Teti, ose më mirë deti, të sisht ndërsa kremtonte dasmën e Polisenës, bijës së e gli uccelli divoreranno ogni cosa di te” (III. XXII, lo ghermisce e si impadronisce di lui, nel quale pastrojë Akilin e vogël për ta bërë të pavdekshëm, Priamo˗s, domethënë damari i ujit të ndenjur sepse 354). sopravvive soltanto l’anima della belva, che ha sete di ai u besohet për këtë nevojë përkujdesjeve të Fe- është i palëvizshëm, i ndalur, nga bolle, emër arkaik Ettore poi, ben conoscendo la natura crudele del vendetta e di sangue umano. niksit, shërues i trupit dhe i frymës (shpirtit), nga i fjalës “polla” (damar uji i ndenjur), dhe “sen”, e suo nemico, essendo vicino a morte, cosi gli parla Ferito nella sola parte vulnerabile, al tallone, babai Peleo, të cilit poeti omerik i jep epitetin petrai penguar për të lëvizur (krh. lat. Sen˗ex, i penguar për “Certo, io ti guardo, ben conoscendoti, né invero io cioè alla sorgente, dove è anche la causa della labe t’elibàtoi (III. XVI, 35), që, sipas etimologjisë sime të lëvizur), që, prandaj, nuk mund të rrjedhë dhe të mi illudevo di persuaderti; poiché tu hai senza dubbio originale, muore presso le porte Scee, come Ettore gli do të thotë shkëmb krijues i dellit të ujit, që të na bëjë ruajë Akilin nga vdekja e pashmangshme. të kuptojmë se Heroi pati nga i ati një zemër guri, dhe un animo di ferro, che manifesti nelle tue parole. aveva presagito. Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi Ascolta ora: che io non sia per erigermi contro di te, nuk pati për nënë një perëndeshë, por deti vezullues, Secondo un’altra leggenda, Achille fu ucciso që është i pamëshirshëm në tërbimin e tij; kështu që 1 Nga italishtja labe, do të thotë njollë, por kryesisht në kuptimin in presenza degli Dei, come un vendicatore, quando moral. (shënim i përkthyesit). proditoriamente mentre celebrava le nozze con i përshtatet mirë epiteti nelèes, pa mëshirë, dhe që verrà quel giorno, in cui Paride e Febo Apollo Polissena, figlia di Priamo, cioè la polla stagnante 2 Dorët (në greqisht Δωριεῖς) qenë një fis i Greqisë antike, me prostreranno te, benché tu sia valoroso preso le porte unë etimologjikisht e përkthej: o ti që nuk e lë prenë! origjinë indevropiane, mitologjikisht pasardhës të Doro˗s. Përbënin perché immota, impacciata, da bolle, nome arcaico Është pastaj një vend tjetër i Iliadës (XII, një prej etnive të Greqisë së lashtë së bashku me Akenjtë, Jonët dhe Scee”. Osservo subito che “scee” in arb. vuol dire Eolët dhe ishin të ndarë në tri fise: Panfilët, Dimanët dhe Ilenjtë. Nga delle polla, e sen, impedita nel movimento (cf. 345˗347), që më mirë na paraqet natyrën e egër të “ombra”; le porte Scee erano pertanto le porte delle lat. Sen-ex, legato nei movimenti), che non può Helenët e tjerë dalloheshin nga dialekti i tyre dhe nga karakteristikat ombre, le porte che guardavano verso l’occidente, ove Akilit, i cili, kur pati hedhur përdhe Hektorin, në këtë e tyre sociale dhe historike. (shënim i përkthyesit). perciò soccorrere e preservare Achille dalla morte mënyrë i drejtohet me fjalë të ashpra fatkeqin, që i 3 Priamo, në mitologjinë greke është biri më i ri i Laomedontit, tramonta il sole e scendono le ombre. Enea, visitando inesorabile. mbret i Trojës gjatë luftës së famshme dhe të tmerrshme me të njëjtin përgjërohet të mos lejojë që qentë ta gllabërojnë tek emër, i cili vdes natën e rënies së qytetit. (shënim i përkthyesit). pagina 5 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Iconografia Një ikonë e rrallë perandorake Nga KRISTAQ BALLI nëpërmjet faktesh historike të njohura pamore duket se i takojnë një pikture me pas shpalljes si “Perandori më i Madh”, botërisht e që i lidh bashkë prezenca e përmbajtje laike e jetësore. Piktura iko- midis të tjerash, politika fetare e Kostan- ostandin dhe Athanas Zografi perandorit romak Kostandini I me origjinë nografike e Betejës mbi urën Milvian të tinit e vendos atë si autoritetin e parë që (Vako), piktorët e njohur pasbi- nga Iliria. Por, si? ikonës sonë ka një gërshetim surprizues ndaloi persekutimet ndaj të krishterëve Kzantinë të shek. XVIII me origji- Kronologjikisht, pjesa e poshtme e iko- të stilit të realizmit rilindas me elementët dhe legalizimin e Krishtërimit njëlloj si në nga treva e Korçës, kanë lënë një nës, merr shkas nga beteja e njohur mbi figurativë mrekullibërës të doktrinës kris- besimet dhe kultet e tjera në Perandorinë trashëgimi të vyer në artin e atëhershëm Urën Milvian të Lumit Tibër, në luftën tiane dhe artit pasbizantin. Skena të fut në Romake me anën e shpalljes së një dekre- zyrtar të krishtërimit lindor jo vetëm për civile midis ushtrive të perandorëve amosferën e luftës. Në qendër Kostandini ti të quajtur “Edikti i Milanos”, në vitin numurin e madh të veprave të tyre, por 313. edhe për repertorin, regjistrin tematik, Pa dyshim që tabloja e mësipërme do përmbajtjen, stilin, si dhe për nivelin e të mbetej disi partikulare, nëse intuita teo- tyre artistik. Të inkuadruar në mënyrë vir- logjike e kozmopolite e piktorëve K. dhe A. tuale në një grupim piktorësh, të clësuar Zografi nuk do t’i kish bashkëngjitur ikonës nga disa studiues të sotëm si atelieja e skenën e “Këshillit të Parë të Nikeas”, një Korçës (ku rreshtohen edhe D. Selenicasi, ngjarje po aq madhore eklisiastike për tri- K. Jeromonaku, vëllezërit Çetiri (Katro), umfin e doktrinës së krishterë që i lidh të Nikollë Guga( Th. Popa: Shkolla e Kor- dyja pikturat me të njëjtin personazh qen- çës dhe tradita e saj në pikturën kishtare: dror, Perandorin Kostandin I. “Këshilli i Konfereca II e Studimeve Albanologjike, Parë i Nikeas” në vitin 325, pra 13 vjet më Tiranë, 1969; K.Naslazi: Ndikimi i shkol- vonë se “Beteja mbi Urën Milvian”, quhet lës ionografike të Korçës tek piktorët…” ndryshe edhe “Sinodi i Parë Ekumenik”; Revista Tempulli, Nr.7, 2003, f.5,22, 24) ai u thirr dhe u vëzhgua nga Kostandini. Mësues Kostandini, etj., ata janë, në fakt, pretetendentë romakë Kostandini I (272 me kurorën mbretërore dhe breroren e Kjo ngjarje mblodhi për herë të parë në përfaqësues të një arti fresko dhe ikono- – 337) dhe Maxentius (278 – 312) më shenjtorit hipur në kalë të kuq dhe prapa historinë e deriatëhershme të krishtërimit grafik të një territori më të gjerë gjeografik 28-29 Tetor të vitit 312. Ura shërbente tij kavaleria e komandantëve militarë. 318 etër të shenjtë të kishës, prelatëve e artistik që përfshin disa vende të Ball- si porta e hyrëse veriore gjatë rrugës për Përpara - formacionet luftarake me hush- dhe peshkopëve nga e gjithë perandoria kanit Perëndimor ku inkuadrohej edhe në Romë. Fati i kësaj beteje tashmë nji- ta e shigjeta të prirë nga flamuj. Ndërkaq në qytetin metropolitan kishtar të Nikeas të pjesa jugore të Shqipërisë, Greqia, Kreta, het historikisht si një fitore madhore e Kostandinit i është shfaqur në qiellin blu Azisë së Vogël. Një ndër arsyet kryesore të Epiri i Veriut, Maqedonia dhe sigurisht Kostandinit ndaj Maxentius. Ai u bë pe- vegimi i kryqit që i jep ogurin e fitores këtij takimi ishte demaskimi i herezisë dhe kryeqendra e artit ikonografik të kësaj randori suprem i Perandorisë Romake mbi Maxentius, në se ai do të përmbushë teorisë arianiste të përfaqësuar nga prifti periudhe - Mali i Shenjtë. Edhe pse në dhe e sundoi atë gjatë viteve 312-337. paradigmën e kryqit në qiell. Marrëdhë- Arius i Aleksandrisë (Egjipt) (shek. IV) dhe një kontekst konceptual kanunor e ske- Ardenicë (“Fjetja e Shën Marisë”,1744), Por në këtë fitore është futur edhe kon- nia midis betejës dhe shfaqjes së kryqit pasuesve të tij, sipas të cilëve Krishti nuk matik biblik të paracaktuar, si shumë ar- ikonat në kishën e Libofshës, Voskopojë teksti spiritual nga historia eklisiastike dhe krijon lidhjen midis realitetit dhe doktri- është i barabartë me Perëndinë Atë, duke tistë të tjerë, këta piktorë sollën gjithashtu ( “Shën Thanasi” 1744 dhe hajati i mrekullibërëse e besimit të krishterë. Si- nës së krishterë si një binom spiritual, i cënuar kështu doktrinën e ekuivalencës së shumë tipare e elementë të rinj origjinalë “Shën Kollit” 1750, “Shën Apostujt”, pas kronikanëve të asaj kohe Eusebius i pranueshëm për të përligjur përhapjen e trinitetit të shenjtë, traditën dhe harmoni- evolucionistë në mënyrën se si e mbru- 1765), Vithkuq (“Shën Kozma e Dam- Caesareas dhe Lactantius, beteja shënon fesë së krishterë nëpërmjet një ngjarje me në e Kishës. “Me të njëjtin besim, me të jtën dhe e paraqitën artin e tyre. Për ar- janoi”, 1750, ikonat e “Shën Pjetri e Pavli, fillimin e konvertimit të Kostandinit në natyrë njerëzore. Mos është stisur kontek- njëjtën frymë e me unanimitet, Sinodi har- sye të ndryshme historike, gjeopolitike e 1764”), Mali Athos (katedralen “Ungjil- Krishtërim. Kronikanët dëshmojnë që sti spiritual i kësaj beteje të madhe ushta- toi Simbolin e Besimit dhe rikonfirmoi dok- kulturore, shekulli XVIII shënon fazën e lëzimi” të Manastirit Filotheu, 1752, Kostandini dhe ushtarët e tij ndeshën rake pas përfundimit ngadhnjimtar të saj? trinën e Trinisë së Shenjtë”. (Wikipedia: mbrame të artit pasbizantin lindor në 1765, “Shën Ana”, skiti i manasirit Laura në qiell një vizion të dërguar nga Zoti i Doktrina e krishterë nuk e parashtron këtë First Council of Nicaea.). Simboli i Besimit, trojet mesdhetare. Pasojat e rënies së e Madhe, 1755), skitin bullgar Bogodorica Krishterë. Ishte vizioni i kryqit dhe fjalët version. Asaj i nevojitej të zbulonte bren- në fakt, u bë simboli i unitetit rreth Traditës Kostandinopojës dhe trysnia e pushtimit të Manastirit Pandelimon, Manastiri Ksiro- “Me këtë shenjë ju do t’i mposhtni”. Kjo da ngjarjeve që ndryshuan perandorinë së shenjtë të Kishës dhe hodhi themelet e otoman, nga njera anë dhe zotërimet potam (Kisha 40 Shenjtorët, 1783), etj. konsolidimit të krishtërimit si një doktrinë venedikase në jug të gadishulit Ballkan- Bashkë edhe me krijimtarinë e djemve të shpirtërore zyrtare e perandorisë që do ik ishin ndjerë edhe në prodhimtarinë tyre respektivë Terpo dhe Evthim, arti fres- të sanksionohej përfundimisht me të ash- e fizionominë e artit pasbizantin. Po t’i ko dhe ikonografik i kësaj shpure familjare tuquajturin Dekret i Selanikut (“Edict of shtojmë këtyre edhe faktin që influencat përbën një kontribut të posaçëm sasior e Thessalonika”) në vitin 380. e lëvrimit të artit të Rilindjes italiane e cilësor në rajonin e Ballkanit. Pikërisht këtë mesazh mesianik trans- perëndimore kishte kapërxyer tashmë Një prej veprave madhore, që pasqy- meton fragmenti i sipërm i ikonës. Në këtë edhe Adriatikun e ishujt jonianë, veçmas ron shprehjen e botëkuptimit të moderuar Kretën, si dhe buisjen e një lëvizjeje të teologjik, artistik e estetik të krijimtarisë gjerë humaniste e iluministe, është krejt e së tyre pikturale është ikona e madhe me natyrshme të përligjen “shartimet”, ndry- dy skena: “Sinodhi i Parë Ekumenik” shimet, modifikimet, elementët realistë dhe “Aleksandri me Imazhin e Kryqit me risi kompozicionale, stilistikore, trendi në Betejën e Lumit Tibër”. Performanca për një art ku idealistja e transhendentalja kompozicionale e kësaj ikone është e ndërthuret me realisten, arti kishtar bëhet përveçme, përfaqësuese, unikale dhe e më “konkret” e jetësor, më social, më palëvruar në progamin ikonografik të au- dekorativ, më dinamik, më ornamental, torëve të tjerë më të vjetër, apo më të rinj. më estetik, më solemn në paraqitje, me Zakonisht, arti bizantin dhe pasbizantin këndvështrimet, teknikat e teknologjitë i hershëm ishte më skematik, më her- kontemporane të kohës. Difuzioni i princi- metik dhe më konservator në paraqitjen peve të hershme biblike romane e bizan- tematiko-kompozicionale dhe subjektin e tine, i artit paleolog maqedonas, i Kretës, ikonave, apo afreskut, duke i qëndruar i rilindjes italiane, i Malit të Shenjtë dhe më besnik programit biblik të Dhjatës së u interpretua si një premtim për fitore, aspektin e botëkuptimit shpirtëror dhe el- territoreve të tjera ortodokse të Lindjes Vjetër, apo asaj të Re (Ungjijve). Ikona nqs kryqi dhe simbolet e dy shkronjave të ementët mrekullibërës që duhej ta bënin ishin një traditë e përvojë shumë e gjerë e mësipërme është një nga shembujt e para të emrit Krisht në gjuhën greke, pra hyjnore nën këndvështrimin e besimit të dhe e thellë që përcaktoi përkatësinë e K. rrallë e domethënës në disa pikpamje “XP” do të vendoseshin në mburojat e ri të krishterë këtë ngjarje vendimtare. e A. Zografit si produkt artistik në sink- kryesore të shprehjes e të shfaqjes së el- ushtarëve, veprim i cili u plotësua një ditë Dhe e ka gjetur me detaje të përligjura ron të kohës dhe vendit kur dhe ku jetuan ementëve historikë, jetësorë, etnoklturorë, para betejës. Kjo merr kuptimin doktrinor si mesazhe mesianike që i dërgonte Zoti i e punuan. Zhvillimi e lulëzimi ekonomik e artistikë, të cilat, të marra së bashku, se Kostandini dhe ushtarët e tij hynë në krishterë nga kubeja e qiellit dhe që ishin rast autori (ët) ka preferuar të përzgjedhë e kulturor i disa qendrave shqiptare si konfirmojnë zbehjen e misticizmit eklisi- Romë si “të krishterë”, pra duke krijuar të sinkronizuara me realitetin në tokë. një tjetër rrymë e stil pikturimi. Për t’i Voskopoja, Vithkuqi, Llënga, Shipska, astik të artit bizantin e pasbizantin dhe terrenin e favorshëm për legjitimimin e Nga pikpamja pikturale ky fragment dhënë asaj një kuptim të thellë transh- Grabova, Nikolica, Korça, ku gjatë shek. promovimin e disa aspekteve më jetësorë, një feje të re që për më se 3 shekuj ishte dallohet për frymën e theksuar perëndi- endental dhe për ta futur në një atmos- XVIII u ndëtuan shumë kisha, bazilika e më racionalë e humanë, me personazhe, përndjekur deri në Katakombet e Romës. more. Një tablo kompozicionale e zgjidhur ferë më eklisiastike e më sugjestionuese, manastire krijoi gjithashtu premisa që ato ngjarje, peizazhe, arkitekturë më të afërta Edhe pse një pjesë njerëzish laikë nuk me mjeshtëri artistike e racionalizëm, ku piktura i afrohet nga pikpamja kompozi- t’i dekoronin mjeshtrat provincialë më në me realitetin dhe raportin historik kundre- mund ta perceptojnë këtë koincidencë, dominon dinamizmi, guximi, optimizmi, cionale dhe e përmbajtjes skenave stan- zë të asaj kohe. Në këtë aspekt mund të jt narrativave simbolike dydimensionale të duhet theksuar se krishtërimi është një komunikimi, besimi dhe besnikëria tek darte të ikonografisë bizantine, por duke thuhet pa mëdyshje se ata karakterizo- Testamenteve. Këtë liri shprehjeje e vër- besim hyjnor, një besim i mrekullive, i Kostandini që, nga ana e vet është i befa- ndërkallur tipare të reja tipike të artit të hen nga një art ku lëvroheshin tiparet e teton edhe fakti që në krijimtarinë e tyre Trinisë së Shenjtë, i mistereve universale, suar nga imazhi i kryqit që i del para syve vonë pasbizantin, veçanërisht elementëve përbashkëta të një morie të madhe ikono- pikturale në afresk apo ikona ne ndeshim por edhe tokësore, edhe me prirje për t’u dhe që e bën atë të vendosur në betejen e të artit barok (shek. XVII-XVIII), që grafësh të huaj apo edhe shqiptarë, aq sa edhe ngjarje, personazhe të njohur nga kuptuar e asimiluar nga besimtarët me tij edhe pse ushtria e armikut të tij është i japin pikturës një një pamje të pasur ndonjëherë ata edhe nuk dallojnë shumë jeta si shenjtorë e prelatë provincialë, ngjarje, fenomene e personazhe konkrete më e madhe. Një tablo impresionuese për dekorative e shumë impresionuese ndaj nga njeri-tjetri, nëse nuk do të kishin edhe ktitorë (dhurues), mirëbërës, arkondë, (psh. Papa Gjon Pali (Si shenjtor), Shën nga saktësia e vizatimit, nga paleta shumë shikuesit. Subjekti i saj është thjeshtësisht disa detaje autentike e individuale, apo (veçanërisht tek piktori David Selenica, (Nënë) Tereza, të cilët janë shenjtorët më e pasur e ngjyrave pikante, brilante, i kuptueshëm. Në qendër të tablosë është mbishkrimet dhe emrat në pikurat, apo si Joan Klimaksi, Shën Nikodhim Vith- të rinj e që të gjithë i kanë njohur. thuajse të gjalla, e një regjistër grafik e skena e frustimit të Ariusit nga Shën Kolli kishat ku ata kishin lënë pikturat e tyre. kuqari, farëhedhësi, Joan Kukuzeli, Karl Fragmenti i poshtëm i ikonës me dy të mprehtë në silhuetë, e në kontrast të për shkak të mospranimit të herezisë së Dhjetra ansamble, qindra tablo afresk- Topia, Shën Gjon Vladimirin, etj.) skena, pra, Beteja në Urën Milvan ka fortë me njera tjetrën. Ky mozaik i nde- tij ndaj doktrinës së krishterë, si rezultat esh dhe ikonash të K.& A. Zografit zenë Ikona e dyfishtë “Sinodhi I Ekumenik” një mbishkrim KΩNSTANTINE EN zur ngjyrash tregon, gjithashtu, pasurinë e i së cilës ai dhe pasuesit e tij do të për- një hapësirë të gjerë gjeografike (Shqipëri, dhe “Beteja në Urën Milvian” (me dimen- TOYTΩNIKA (Kostandini në këtë push- veshjeve dhe rekuizitën e larmishme ush- jashtoheshin nga kisha e do të dënoheshin Maqedoni, Mali i Shenjtë) e kohore (rreth sione 183cm x 73cm x 4cm), konceptohet tim) që shpjegon përmbajtjen e skenës. tarake, por edhe natyrën, qiellin, tokën, nga Kostandini me ekzil në Iliri. Kjo skenë 1730-1784) (K.Balli: Të dhëna të reja mbi e realizohet nëpërmjet një modeli të rrallë Duhet ta kundrosh bashkë me pjesën e peizazhin. Por, mbi të gjitha, ajo është një zhvillohet në praninë e të gjithë etërve të veprimtarinë e K. dhe A.Zografit…Sim- autentik, pra i paraqitjes së dy skenave sipërme që të kuptosh se kjo pamje është tablo pikturale e fantazuar në teknikën e kishës në krye të të cilëve dominon Peran- poziumi Ndërkobëtar Shkencor 2000 Vjet komplementare në të njëjtën ikonë që, së një “fragment” ikone, sepse jo vetëm që temperas (me vezë) që pasqyron nivelin dori Kostandin, të cilit i është kushtuar një Krishtërim, Tiranë 2000) sidomos në bashku pasqyrojnë promovimin e prani- është subjekt shumë i rrallë ikonografik, e lartë mjeshtëror, teologjik, profesional, vëmendje e posaçme. qytetin e Korçës (Burimi Jetëdhënës), në min e gjerë të një feje të re, krishtërimit, por thuajse të gjithë elementët e shprehjes artistik të K. dhe A. Zografit. Menjëherë, (vijon në faqen 8) Storia Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 6 Rrëfimi i periudhave historike të Ismail Qemalit përmes objekteve të tij në Muzeun Historik Kombëtar Nga DORIA KOÇI pamvarur nën një Qeveri të Përkohshme. Po kështu në të njëjtin pavion ndodhet edhe ë të gjitha pavijonet e Muzeut Histo- aparati mors Gjithashtu në Muzeun Historik Kom- rik Kombëtar ka koleksione muzeale të bëtar është ekspozuar aparati telegrafik Mors, me Nmrekullueshme. Ato u hulumtuan dhe u të cilin Qeveria e përkohshme e Vlorës ka marrë përzgjodhën si objektet muzeore më përfaqësuese dhe ka dhënë telegrame gjatë viteve 1912-1914. të trashëgimisë sonë kulturore: nga ish-Muzeu i Aparati telegrafik Mors ka formë drejtkëndëshe Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, Instituti dhe krah për transmetim. Ka përmasat 62x12x11 i Kulturës Popullore, Instituti i Kërkimeve Arke- cm dhe numër inventari 1953. Materiali nga i cili ologjike, muzetë e rretheve etj., dokumente e është bërë aparati Mors është metalik dhe bazën fotografi nga Arkivi i Shtetit, nga arkivi i Institutit e ka prej ebaniti. Aparati telegrafik Mors është i të Historisë, të Institutit të Gjuhësisë, të Institutit tipit Czeija, Nissl u Co, Vienna. Me anën e aparatit të Monumenteve etj.Rëndësia e tyre nuk shtrihet telegrafik Mors Qeveria e përkohshme e Vlorës vetëm në rolin ekspozues e ilustrues të historisë ka marrë dhe ka dhënë telegrame gjatë viteve por edhe në rolin e rrëfimit të historisë dhe epokës 1912-1914; Telegram i Kryetarit të Qeverisë së që përfaqësojnë. Në këtë mënyrë muezologjia i Përkohshme të Vlorës, drejtuar të gjitha qarqeve, vjen në ndihmë historisë përmes dokumentimit me anën e të cilit njofton Shpalljen e Pavarësisë së dhe ilustrimit të ngjarjeve dhe epokave historike Shqipërisë dhe kërkon bashkim dhe qetësi në të duke e vendosur historinë e territoreve ku banojnë gjithë vendin. Në telegram thuhet: Duke përfituar sot shqiptarët në një histori integrale të Mesdheut. nga kushtet e krijuara nga gjendja e sotme, u pa Dokumentet, koleksionet muzeore dhe gjuha for- e nevojshme të Shpallet Pavarësia e Shqipërisë. mësojnë një identetitet të përbashkët kulturor të Tani, shqiptarët do të mbajnë qetësinë, do ta shqiptarëve në rajon por përmes koleksioneve të ruajnë bashkimin njeri me tjetrin, do të rrojnë si veçanta muzeore historia jonë mund të rrëfehet jo vëllezër me të gjithë, qoftë me turqit, qoftë me të vetëm si një histori lineare por edhe si një histori huaj të tjerë. Të forcohet armonia dhe të rrojmë integrale e Mesdheut. Një nga koleksionet më të si vëllezër. Këtë ta kemi si një detyrë njerëzore e rëndësishëm muzealë të ekspozuara në Muzeun politike. Imponohet nga gjendja që populli të mba- Historik Kombëtar janë objektet e Ismail Qemalit, jë një qëndrim të ndershëm e të qartë. Këtë gjë lus babait të pavarësisë së Shqipërisë dhe kryeminis- prej popullit të ndershëm; përndryshe pas kësaj trit të parë shqiptar. shpalljeje do të jepen dënimet më të rrepta kun- Në Muzeun Historik Kombëtar është ekspozuar dra guximtarëve. Në pavijonin e Rilindjes Kom- pena e nënshkrimit të aktit të pavarësisë së Shq- bëtare është ekspozuar flamuri i Ismail Qemalit me ipërisë, me numër inventari 1863. Pena është numër inventari 1860. Ky është një flamur i vogël përdorur nga delegatët në Kuvendin e Vlorës të tekstili i përdorur nga Ismail Qemali. Flamuri ka datës 28 nëntor 1912, për nënshkrimin e aktit të përmasat 12 x9 cm. Materiali nga i cili është bërë Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Ajo është është pambuk. Në qendër të flamurit është një një objekt i veçantë historik. Ndonëse është një shqiponjë e zezë dykrenore. Thekët anash flamurit objekt i vogël ajo ka një rëndësi mjaft të madhe janë qëndisur me të verdhë. Gjithashtu është edhe për historinë e shqiptarëve. Pena ndodhet pranë një gotë uji e përdorur nga Ismail Qemali, e cila Deklaratës së Pavarësisë si simbol i përfundimit mban numër inventari 1859. Ajo është një gotë të etapës së rëndësishme të Rilindjes Kombëtare e thjeshtë dhe e lyer me shirita varaku. Në njërin Shqiptare dhe hapjes së një etape të re në historinë krah ajo është e pikturuar me lule ngjyrë rozë. e shqiptarëve, siç është ajo e përpjekjeve të shq- Në pavijonin e pavarësisë pasqyrohet me anë të iptarëve për ndërtimin e shtetit kombëtar shqiptar. disa busteve të punuara nga studentë të akademisë Pjesa origjinale është trupi i penës ndërsa maja e së arteve në janar të vitit 2008 edhe kabineti i Qe- për çeljen e shkollave shqipe, për njohjen e kom- mail Qemalin. Në këtë Kuvend, që u mblodh nën saj është shtuar më vonë. verisë së Vlorës, i cili u miratua më 4 dhjetor 1912. bësisë shqiptare, për një autonomi territoriale kryesinë e tij më 28 nëntor 1912, lexoi deklaratën Ismail Qemal Vlora zhvilloi veprimtari të dendur Ajo përbëhej prej 9 dikasteresh, Ismail Qemali, administrative në vilajetet me popullsi shqiptare. e Shpalljes Pavarësisë së Shqipërisë dhe ngriti politike në Europë për njohjen e kombit shqiptar përveç se kryeministër mori dhe detyrën e Min- Me këtë dokument kryengritja e Malësisë vihej në Flamurin Kombëtar. Ismail Qemali ndër të tjera dhe realizmin e shpalljes së Pavarësisë. Ai shpalli istrit të Punve të Jashtme. Zëvendëskryeministër, rafshin kombëtar. tha: Të bëhet Shqipëria më vehte nën një Qeveri botërisht programin e tij autonomist në intervista e peshkopi katolik i Durrësit Imzot Nikollë Kaçorri. Gjate rrugës së Ismail Qemalit për ngritjen e fl- të Përkohshme; të zgjidhet një pleqësi për ndihmë artikuj të botuar në shtypin shqiptar të kohës dhe Ministër i Drejtësisë Petro Poga; Ministër i Arsimit amurit dhe shpalljes së pavarsisë do shoqërohej e kontroll të Qeverisë, të dërgohet një komision në organe të huaja. Platofrma politike e Ismail Qemal Luigj Gurakuqi; Ministër i Bujqësisë Pandeli Cale; nga Luigj Gurakuqi dhe pas shume ndalesash në Europë për të mbrojtur çështjen shqiptare përpara Vlorës në përgjithësi përputhej me ato të idelologëve Ministër i Punëve të Brendshme Myfit Libohova, vende të ndrysme më 21 nëntor 1912 do mbërinin Mbretërive të mëdha. Të gjithë delegatët me një zë të tjerë të Rilindjes. Mori pjesë aktive në lëvizjen Ministër i Financave Abdi Toptani; Ministër i Pu- në Durrës. Më 28 nëntor 1912 u mblodh Kuvendi i pëlqyen fjalët e Ismail Qemal Beut dhe vendosën xhonturke, në krahun përparimtar të saj, që ishte për nëve Botore Mithat Frashëri, Ministër i Mbrojtjes i Vlorës, i cili zgjodhi si kryetar të qeverisë Is- që: Shqipëria të bëhet që sot më vehte, e lirë, e njohjen e të drejtave të kombeve të Perandorisë, por Mehmet Dëralla dhe Ministër i Post-Telegrafës Lef u hodh kundër xhonturqëve, kur këta morën push- Nosi. Në Muzeun Historik Kombëtar ka qenë edhe tetin dhe vendosën diktaturën ushtarake. Në dhje- një shtatore e Ismail Qemalit, e cila në vitin 2012 tor të vitit1908, me gjithë luftën që i bënë autoritet me rastin e 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë xhonturke, u zgjodh deputet i sanxhakut të Beratit së Shqipërisë u vendos tek lulishtja përballë hotel në parlament, ku së bashku me grupin e deputetëve “Rogner”. Shtatorja është vepër e realizuar në vi- patriotë shqiptarë, mbrojti interesat kombëtare. tin 1982 nga skulptori Odhise Paskali. Vendosja I ngarkuar nga rrethet patriotike të vendit, në e shtatores në një nga sallat kryesore të Muzeut pragun e Luftërave Ballkanike shkoi në Stamboll Historik Kombëtar tregon aftësitë dominuese, për ta bindur qeverinë osmane t’u jepte Shqip- duke e vulosur përfundimisht, artistin, veprën dhe tarëve autnominë. Pas fillimit të Luftës së Parë patriotin në histori, me hijeshinë dhe shkëlqimin Ballkanike ndërmori, së bashku me Luigj Gur- që i takon. Në kuadër të 100 vjetorit të vdekjes akuqin, një aksion të ri politik për të shpëtuar at- së Ismail Qemalit, si titullar i institucionit më të dheun e për të shpallur Pavarësinë e Shqipërisë. madh muzeor në vend propozoj që një kopje e Në mbledhjen e Bukureshtit më 5 nëntor 1912 kësaj shtatoreje të vihet në ambientet rreth Muzeut gjeti përkrahjen e kolonisë shqiptare të atjeshme Historik Kombëtar. Për figurën e Ismail Qemalit, dhe prej andej shkoi në Vjenë, ku u takua me per- duhet medoemos të krijohet një shesh qendror, ku sonalitete politike austro-hungareze e me përfaqë- të vendoset një përmendore e përmasave gjigande, sues diplomatikë të Fuqive të Mëdha dhe siguroi për këtë lider të pavarësisë së vendit. përkrahjen e tyre për çështjen shqiptare. Ismail Kombet e qytetëruar krijuesin e shtetit të tyre e Qemal Vlora ndoqi me kujdes ndryshimin e shpe- kanë vendosur jo vetëm në kryeqytetin e vendit, jtë të qëndrimit politik të Fuqive të Mëdha ndaj por dhe në shumë qytete kryesore. Ismail Qemali Perandorisë Osmane dhe arriti në përfundimin vdiq në Peruxha të Italisë më 26 janar 1919. Më se duhej thelluar kërkesa politike, duke e çmuar 12 shkurt 1919 trupi i tij u soll në Vlorë dhe i shpalljen e pavarësisë si të vetmin mjet për shpë- përcjellë nga mijëra banorë, u varros në Kaninë, tim. Luigj Gurakuqi sëbashku me Ismail Qemalin pranë të parëve të tij. Me rastin e 20-vjetorit të hartuan Memorandumin e Greçës, i cili kishte një Shpalljes së Pavarësisë, më 28 Nëntor 1932, u karakter të përgjithshëm kombëtar. Memorandumi vendos në një varr të ri monumental në lulishten i Greçës kalonte nga kërkesa me karakter kom- pranë Sheshit të Flamurit në Vlorë. Përmendorja e bëtar në një program me dimension mbarëkom- “Flamurtarit”, që ngrihet mbi këtë varr është reali- bëtar. Fillohej me një protestë kundër ekspeditave zuar nga skulptori Odhise Paskali. Ajo simbolizon ndëshkimore të Xhavit Pashës dhe Turgut pashës kurorëzimin e luftës çlirimtare të popullit shqiptar në Kosovë e në Malësi për të vijuar me kërkesën me Shpalljen e Pavarësisë. pagina 7 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Medioevo Matrimonio di Giovanni Martesa e Gjon Katriotit të Castriota, figlio di Scanderbeg birit të Skënderbeut

Di ALESSANDRO CASTRIOTA SCANDERBEG ricostruzione della biografia del figlio di Giorgio Cas- Nga ALESSANDRO CASTRIOTA SCANDERBEG Napoli, e transportuar nga anijet mbretërore, më triota detto Scanderbeg, dominus Albaniae. Giovanni datë 28. Lajmi vjen tek ne nga një dëshmitar okular i on riferimento alla figura di Giovanni Castriota, Castriota Scanderbeg, bozzetto di Pietro Cavoti tratto uke iu referuar figurës së Gjon Kastriotit, birit jashtëzakonshëm, i ftuar në dasmë: Zakaria Barbaro, figlio di Scanderbeg, di cui abbiamo recente- dal libro di Luigi Galante e Giancarlo Vallone: Pietro të Skënderbeut, për të cilin kemi publikuar orator venecian në Napoli nga shtatori i vitit 1471 deri Cmente pubblicato un profilo biografico (Rren- Cavoti, i ritratti degli illustri salentini, Centro di Studi Dkohët e fundit një profil biografik (Rrënjet Nr. në shtator të vitit 1473. Këtu janë fjalët e Barbaro˗s jet n. 2 del 2018), ci piace aggiungere un’importante Salentini, Lecce 2016. 2 i vitit 2018), ne dëshirojmë të shtojmë një lajm të në njoftimin e dërguar tek Kryesia e Venedikut një notizia, finora sfuggita agli storici più avveduti: la ditë pas ngjarjes: data esatta ed il luogo del matrimonio dello stesso “Dje hyri bija e Dhespotit të Serbisë, e ardhur nga Giovanni con Erina Brankovic, figlia di re Lazzaro di zotëria i Shenjtes Maura me rrethin mbretëror, që ajo Serbia e di Elena Paleologo, la figlia primogenita di të martohet me të birin e Skënderbeut që është këtu Tommaso despota della Morea. tek mbreti, kundër së cilës i shkoi don Zhuan (i biri In Ottobre del 1472 Giovanni è a Napoli, presso i mbretit, komandanti abat i Montekasino˗s, pastaj la corte aragonese in Castel Nuovo (dove era fissata kardinali i SRC, ndr) me gjithë pjesën tjetër të Këshillit la residenza della madre Andronica), ad attendere dhe qeshë ftuar edhe unë; ajo është tejet e bukur, la sua promessa sposa Erina. Ella giunge a Napoli, 13˗vjeçare dhe u ul në Kastel Nuovo në një dhomë të trasportata da navi regie, il giorno 28. La notizia ci zonjës Leonora (e bija e mbretit, në 1473 u martua viene da un testimone oculare d’eccezione, invitato me Ercole d’Este, Duka i Ferrarës, ndr) dhe me të alle nozze: Zaccaria Barbaro, oratore veneziano a mbërritur qe martuar. Shpresoj të ketë arritur në pikë të Napoli dal settembre 1471 al settembre 1473. Ecco mirë, pastaj ky bir i Skënderbeut ka hirin e mbretit”. 1 le parole del Barbaro nel dispaccio inviato alla Si- Për të ikur nga Serbia, e pushtuar nga Turqit, gnoria di Venezia il giorno successivo all’evento: Erina kishte zbritur me nënën e saj Elena në Santa “Heri intrò la figliola del Despoti de Servia, veg- Maura (Lefkada, në Greqi), toka e Toko˗s, ku motra nuta dal signor de Santa Maura cum le galie regie, e saj Milica Brankoviç ishte martuar me Leonardo per esser quella maridada nel figluol de Scandrabego III Toko, despoti i Artës (motra tjetër e Irena, Maria che è qui presso lo re, contra la qual li andò don Elena, ishte martuar me mbretin e Bosnjës, Stefan Zuane (figlio del re, abate commendatario di Monte- Tomaseviç). Fakti që “rrethin mbretëror” ka shkuar në cassino, poi cardinale di SRC, ndr) cum tuto el resto Santa Maura të bën të mendosh për një rol parësor të del Conseglio et invitomene anche mi; costei è belis- Mbretit Ferrante në kombinimin e martesës së Gjon sima, de anni XIII et era nobilissima et smontò in el Kastrioti Skënderbeut me vajzën e despotit të Serbisë, Castel Nuovo in una camera de madama Leonora (fi- Irene Brankoviç. Është e qartë se kjo martesë ka një glia del re, nel 1473 sposa di Ercole d’Este duca di kuptim të qartë “politik” për gjykatën aragoneze: Ferrara, ndr) et subito zonta fu spoxata. Spero sarà të shtrijë, përmes familjes Kastrioti Skëndërbeu, si venuta in bon ponto, poi questo figluol de Scandrab- besnikë ndaj saj, ndikimin e saj në Ballkan në një ego ha la gratia del re”.1 funksion anti-turk. 2 In fuga dalla Serbia, occupata dai Turchi, Erina Dasma u zhvillua një javë më vonë, më 4 nëntor era approdata con la madre Elena a Santa Maura 1472, siç vë në dukje vetë ambasadori venecian: (Lefkada, in Grecia), terra dei Tocco, dove sua sorella “Madhëria mbretërore sot më ftoi që unë të gjendem Milica Brankovic aveva sposato Leonardo III Tocco, në martesën e gruas së birit të Skënderbeut, kur qe despota di Arta (l’altra sorella di Irene, Maria Elena, akoma ambasador de Uson Cassan dhe ai i Ferrarës. aveva invece sposato il re di Bosnia, Stefan Tomase- Dhe, përpara se të shkonim ne Meshë, mbreti më thirri vic). Il fatto che a Santa Maura siano andate le “galie etj...”. 3 regie” fa pensare ad un ruolo primario del re Fer- Zaccaria Barbaro gjithashtu na informon se babai rante nella combinazione del matrimonio di Giovanni i Irene, despoti i ndjerë Lazaro Brankoviç, kishte një Castriota Scanderbeg con la figlia del despota di Ser- të ardhur vjetore prej një milion dukatësh, një shifër bia Irene Brankovic. E’ evidente che tale matrimo- e madhe për ato kohë.4 nio ha per la corte aragonese un chiaro significato Ky lajm për një pasazh të rëndësishëm në jetën “politico”: estendere, attraverso la famiglia Castriota e Gjonit paraqet një pjesë të rëndësishme në Scanderbeg, a essa fedelissima, la sua influenza sui rindërtimin e biografisë së djalit të Gjergj Kastriotit, i Balcani in funzione antiturca 2. njohur si Skënderbeu, dominus Albaniae. Il matrimonio fu celebrato una settimana dopo, il Gjon Kastrioti Skënderbeu, një skicë nga Pietro 4 novembre 1472, come annota lo stesso ambascia- Cavoti e marrë nga libri i Luigi Galante dhe Giancarlo tore veneziano: Vallone: Pietro Cavoti, portretet e të shquarve “La regia Maestà hoci mandò per mi aziò io mi salentinë, Qendra e Studimeve Salentine, Lecce attrovasse a le sponsalitie dela moier del fiol de Scan- 2016. drabego, foli anchora l’ambassador de Uson Cassan rëndësishëm, i cili deri më tani i ka shpëtuar histo- Përktheu: Nikolin Sh. Lëmezhi 1 Zaccaria Barbaro, Corrispondenze diplomatiche veneziane da Na- et quello de Ferrara. Et, prima andassamo a la messa, rianëve më mendjemprehtë: data dhe vendi i saktë i 1 Zaccaria Barbaro, Korrespondenca diplomatike veneciane nga poli. Dispacci. Ist. Poligr. dello Stato, Roma 1994, p. 408 el re me chiamò etc.3”. Napoli. Dërgesat. Ist. Poligr. i shtetit, Romë 1994, f. 408. 2 De Filippo M.S. Ferrante d’Aragona e la ricerca di un’egemonia martesës së vetë Gjonit me Erina Brankoviç, e bija e 2 De Filippo M.S. Ferrante d’Aragona dhe kërkimi i një hegjemonie Zaccaria Barbaro ci informa inoltre che il padre politica napoletana in Italia. Dottorato di ricerca in storia, Uni- mbretit Llazar të Serbisë dhe Elena Paleologo, vajza politike napolitane në Itali. Doktoraturë në histori, Universiteti versità degli studi di Napoli Federico II, tutor: prof. Senatore F, di Irene, il defunto despota Lazaro Brankovic, aveva e madhe e Thomas Despotit nga Morea. i Studimeve Napoli Federico II, udhëheqës: prof. Senatore F, co-tutor: prof. Stori F. Anni accademici 2008-2011 un’entrata annua di un milione di ducati, una cifra bashkë-udhëheqës: prof. Stori F. Vitet akademike 2008-2011. 3 Zaccaria Barbaro, Corrispondenze diplomatiche veneziane da Na- Në tetor të vitit 1472, Gjoni është në Napoli, 4 3 Zaccaria Barbaro, Korrespondenca diplomatike veneciane nga enorme per quei tempi. poli. Dispacci. Ist. Poligr. dello Stato, Roma 1994, p. 418. në gjykatën aragoneze në Kastel Nuovo (ku është Napoli. Dërgesat. Ist. Poligr. i shtetit, Romë 1994, f. 418. 4 Zaccaria Barbaro, Corrispondenze diplomatiche veneziane da Na- Questa notizia su un passaggio cruciale della vita vendosur banesa e nënës së tij Andronika), për të 4 Zaccaria Barbaro, Korrespondenca diplo¬¬matike veneciane poli. Dispacci. Ist. Poligr. dello Stato, Roma 1994, p. 413. di Giovanni rappresenta un importante tassello nella pritur gruan e tij të premtuar Erina. Ajo arrin në nga Napoli. Dërgesat. Ist. Poligr. i shtetit, Romë 1994, f. 413. Dokument që ndryshon biografinë e Marin Barlecit Dokument që ndryshon biografinë e Marin Barlecit, më të moçmit historian arbër nga epoka e Humanizmit dhe Rilindjës europiane! Nga JAHJA DRACOLLI Obsidione Scodrensi”), “Historia e jetës dhe veprave shek. XIX-XX, nuk kanë ofruar fare njohtime për të Skënderbeut, princ i epirotëve (1506/1510, His- krijimtarinë e Barlecit në Padova. Kur e përmendin arin Barleci (lat. Marinus Barletius, ital. toria de vita et rebus gestis Scanderbegi Epirotarum krijimtarinë e tij në këtë qytet, këtë e ngatërrojnë me Marino Barlezio, rreth 1450/1460- pricipis”) dhe “Kompendium i jetës së papëve dhe Marin Biçikemin. Një qasje e këtillë ndikoi që në M1512/1513). Historian dhe shkrimtar hu- perandorëve” (1555, “Compendium vitarum pon- vepra të historisë së letërsisë, historisë, enciklopedi, manist arbëror. Biografia e Barlecit nuk është e njo- tificum et imperatorum”). Dy veprat e para, megjithë si dhe në leksikone të proveniencave të ndryshëme, hur sa duhet. Lindi në Shkodër në vitet ‘50 të shek. lëshimet tipike për historiografinë humaniste, siç lexuesi të ndeshet në sorollajtje. Nga burimet e zbu- XV. Vdiq ndërsa në vitin 1512 ose 1513. Për disa janë, imitimi i historianëve të antikitetit, pasaktësitë luara arkivore, bëhet e njohur se Barleci, qe rektor hollësi të jetës njihemi nga veprat e tij. Siç na thotë kronologjike, retorika e tepruar, ato mund të kon- i kishës parokiale Shën Shtjefni në Plovenara të di- vetë në veprën “Rrethimi i Shkodrës”. Më 1474, siderohen për dy monumente jo vetëm të Rilindjes oçezës së Padovës, si dhe abat në kishën katedrale, në rrethimin e parë të Shkodrës nga osmanët, ai arbërore, por edhe evropiane. Zbulimet e reja arki- Shën Justina në Padova. Në këtë kishë katedrale, ndodhej në qytet si dëshmitarë i ngjarjeve. Ndërsa, vore në Arkivin Shtetëror të Padovës (Archivio Stato rreth gjysmë shekulli më parë, kishte vepruar edhe në rrethimin e dytë të Shkodrës (1478/1479), mori di Padova), Arkivin Antik të Univirsitetit të Padovës, Gjin Gazulli, doktor i shkencave të astronomisë e të pjesë në luftime për mbrojtjen e qytetit. Pas mbro- Arkivin e Ipeshkëvisë së qytetit nga shek. XV – XVI, matematikës, si dhe profesor i Universitetit të Pa- jtjes heroike, me dorëzimin e qytetit (1479), M.B., kanë nxjerrë në dritë se, Marin Barleci, ishte siste- dovës. Këto poste, si dhe titulli doktor shkencash i bashkë me gjithë qytetarët e tjerë (450 burra dhe muar mirë në Padova e Venedik, ku ishte themeluar diturive kanonike e teologjike, kishin mundësuar, që 150 gra?), sa kishin mbetur në Shkodër, kaloi në “Shkolla e arbërorve” (1442, Scuola degli Albanesi). Barleci të inkuadrohet sigurtë në jetën universitare tokat e Republikës së Venedikut. Atje, u bë i njo- Përveç, Padovës e Venedikut, supozohet se një pjesë padovase! hur në qarqe të shkencës dhe të letërsisë evropiane të jetës e ka kaluar edhe në Roma, sepse këtu botoi Burimi: Archivio di Stato di Padova (ASP), i realizuar për me veprat: “Rrethimi i Shkodrës” (1501/1504, “De edhe kryeveprën e tij. Studiusit e sotëm, por edhe të postim nga kolegu MA. sc. Ermal Gashi! Antichità Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 8 GLI ILLIRI NELL’AFGHANISTAN Një ikonë e rrallë perandorake Sappiamo dello sconforto e della (vijon nga faqja 5) më të shquar të kishave të çdo vendi. Kostandini disperazione di Alessandro dopo Me kurorën dhe skeptrin mbretëror, si dhe ndihmoi për realizimin e takimit duke bërë të quest’ atto inconsulto, ma ben poco mundur shpenzimet e udhëtimit të peshkopëve è stato scritto sulla sorte dei seimila breroren shenjtërore, ai qëndron ulur në thronin e vendosur mbi një piedestal plot breza rrethorë me anë të fondeve publike, siguroi një sallë të fedelissimi cavalieri eteri che Clitone dhe i shoqëruar nga katër ushtarë të armatosur madhe komode në pallat ku të dëgjohej e ndiqej aveva portato con sé dalle regioni romakë, që përfaqësojnë statusin e tij publik. gjithçka me dinjitet. Gjatë fjalës hapëse të Sinodit, illiriche. Sappiamo con certezza Në krye të ikonës ndodhet mbishkrimi H AΓIA ai iu sugjeroi peshkopëve dakordësi e mirëkuptim che quei seimila albanesi-illirici, ΠΡΟΤΝ CYNOΔOC (Këshilli i Parë i shenjtë). dhe iu përmendi atyre të ndiqnin mësimet e drejta per protesta contro l’uccisione del të Shkrimeve të Shenjta. Perandori iu kushtoi loro capo, disertarono dall’esercito kujdes të veçantë fjalimeve të të dy kampeve macedone rifugiandosi nelle vallate dhe u tërhoq të dëgjojë vendimin e peshkopëve. dell’Hindu Kush, in mezzo alle Ata i thanë se teoria e Ariusit ishte një anatemë montagne della Battriana, vera (mallkim) dhe formuluan një dokument besimi roccaforte naturale, a Sud-Ovest del për korrigjimin e kësaj doktrine. Kur Ariusi dhe Kashmir. pasuesit e tij refuzuan të binin dakord, një gjyq peshkopal vendosi përjashtimin e tyre nga kisha. Di ERNESTO SCURA Duke respektuar vendimin klerikal dhe rrezikun e një trazire të mundshme, Kostandini organizoi lcuni anni fa, trovandomi in Romania, edhe një gjyq civil, i cili vendosi dëbimin e tyre në dedicai molto del mio tempo alla visita Për të vlerësuar rëndësinë e madhe të kësaj ekzil. Ky ishte fillimi i praktikës së përdorimit të Adelle chiese bizantine della Moldavia, ngjarjeje në historinë e krishtërimit, por edhe në fuqisë laike (sekulare), shembëll, i cili u ndoq nga veri gioielli d’architettura e di pittura. In quel rolin vendimtar ndaj tij të perandorit Kostandin të gjithë perandorët e mëvonshëm. girovagare tra un monastero e l’altro ebbi la I, pikturës i është kushtuar një kujdes i veçantë Ikona e dyfishtë “Beteja mbi Urën Milvian” dhe fortuna d’imbattermi in un anziano professore, artistik brenda kuadrit të zhvillimeve më të denja “Këshilli i Parë i Nikeas” përbën një shembull docente di Diritto Canonico all’Università di ikonografike të shek. XVIII. Së pari piktura është të rrallë e autentik të vyer eklisiastik, historik Bucarest. Conversatore amabilissimo, apprezzò e një niveli të lartë aristokratik dhe kjo i dedikohet e artistik. Ajo është një kompozim e sintezë e molto il mio interesse per l’arte e la cultura temës e subjektit, por jo më pak edhe mjeshtërisë bizantina. Spiegai che il mio interesse derivava dhe eksperiencës së piktorit. Jo çdo artist mund dal fatto che io, ingegnere, operavo in Italia nel Alessandro si sentì offeso, e nella sua rabbia da ubriaco spinse të pikturonte skena të tilla. Ngjyra dhe veshja me da parte le sue guardie del corpo Tolomeo e Perdicca e lanciò contesto di una minoranza albanese, cattolica, di una lancia contro Clito, che morì sul colpo. ar, si dhe drita që rrezaton ai në pjesën e epërme rito greco. Nell’apprendere che ero albanese si synojnë të të futin në një situatë transhendente e dilungò a tessere le lodi di questo popolo, diretto dell’Afghanistan e del Pakistan, fraternizzando devotshmërie hyjnore. Përkundër, sfondi i errët discendente degli antichi Illiri. Parlò, con maturata con le tribù del posto ( era impensabile un ritorno prapa figurës së Ariusit të fut në botën e mëkatit e convinzione, della dignità e della fierezza di questa nei Balcani, data l’enorme distanza e la caccia herezisë. Fytyrat e personazheve me kontraste dhe gente e delle ragioni storiche che ne hanno causato inesorabile di Alessandro). Vediamo cosa resta sfumatura të errëta i aviten artit të rilindjes, ndërsa lo smembramento ma non l’annullamento. «La oggi, a distanza di ventitré secoli, di quei fatti veshjet luksoze, veçanërisht ato të Kostandinit dhe vostra storia – mi disse – non va letta soltanto nelle e di quegli uomini. I Kafiri sono uno dei popoli etërve, ngjyrat e tyre të theksuara, draperitë e pagine della Storia D’Albania, ma nella Storia di più affascinanti e misteriosi dell’Asia e non pochi larmishme me motive të shumëllojshme gjeometrike Roma, dei Balcani, della Grecia, della Turchia. elementi hanno contribuito a creare un alone e floreale, janë elementë ekzotikë dekorativë të Pensa! Alessandro il Macedone non era greco, e di leggenda sulla loro presenza in quell’area artit barok e etno-folklorik që theksojnë rëndësinë diede la gloria alla Grecia. Ma poi, fino a che punto dell’Hindu Kush che si chiama appunto Kafiristan. dhe solemnitetin e kësaj ngjarjeje madhore për vyer e rinovimit të artit pasbizantin sidomos drejt era macedone questo inquieto figlio di Filippo e di Circondati dall’Islam, mantengono antichissime krishtërimin. ngërthimit të steriotipeve, traditës e kanuneve Olimpiade, principessa d’Epiro?». credenze pagane. Alti, con la pelle chiara, i capelli Vezullues në purpur dhe ar, Kostandini bëri biblike me ngjarje dhe personazhe historike Mi sentii subito investito dall’obbligo di castani e spesso biondi, sono famosi per la loro një hyrje ceremonale gjatë çeljes së Këshillit, por realë, që, së bashku, do ta bënin më të besueshme approfondire questo stimolante argomento. longevità. La vallata in cui vivono resta isolata per u ul duke respektuar që peshkopët të ishin para e më konsistente jetën sociale e shpirtërore dhe Cominciai col voler capire in che misura l’indole sei - sette mesi quando la neve chiude i passi, gli tij. Sipas Eusebius, Kostandini qëndroi në mes universializimin e saj në një pjesë të madhe të e il temperamento di Olimpiade avevano influito stessi che attraversò Marco Polo nel suo favoloso të kuvendit, si lajmëtar hyjnor i Zotit, i veshur Botës, por edhe demokratizimin e lirinë e artit sulla formazione del giovane Alessandro e se la viaggio. me rroba që shkëlqenin me rrezëllim drite dhe e të artistëve të talentuar për t’iu shmangur componente epirota ebbe o meno qualche ruolo A questo popolo ed a questo ambiente si ispirò reflektonin rrezatimin e ndezur të mantelit të klisheve të konsumuara dhe për të shfaqur edhe determinante nelle folgoranti intuizioni e negli James Hilton per scrivere il romanzo “Orizzonte purpurt të stolisur me shkëlqimin brilant të arit preferencat, vlerat e individualitetin e tyre artistik istintivi scatti di questo giovanissimo stratega. perduto” da cui fu ricavato un altrettanto famoso dhe stolive të çmuara. Perandori ishte i pranishëm në një realitet të ri kohor, historik, gjeopolitik e E’ certo che Olimpiade, donna passionale, film interpretato da Ronald Colman. Nel romanzo si një dëshmitar e mbikqyrës dhe nuk kishte te shoqëror. altera ed ambiziosissima, aveva programmato la felice vallata prende il nome di Shan-gri- Ikona e mësipërme shpërfaq edhe një fenomen meticolosamente l’educazione del figlio che, nei La, ma in effetti si chiama Hunza (HUNDZA. shumë interesant që lidhet me organizimin e suoi piani, avrebbe dovuto succedere a Filippo. Probabilmente l’orografia della zona richiama jetës ekonomike e qytetare të Korçës në mes të E’ fuor di dubbio che madre e figlio si parlassero la forma del naso). Bumburet, il capoluogo, è shek. XVIII. Gjatë këtij shekulli Qyteti i Korçës in albanese, lingua che doveva essere di casa alla adagiato in una fertile pianura chiamata BALTA ishte rritur dhe funksiononte ekonomikisht si një Corte di Filippo per la presenza del numeroso = FANGO. La loro lingua è il Burushaki = Gjuhë qendër urbane paraindustriale, kryesisht zejtare stuolo di famigli, dignitari e cortigiani che avevano Burri. Le donne sono bellissime, socievoli e non si e tregtare që plotësonin nevojat e jetës, por seguito Olimpiade nella nuova reggia. Non a caso lasciano intimorire dalla presenza dello straniero. edhe që shkëmbenin mallrat apo prodhimet e Alessandro fu affidato alle cure di Leonida, parente Nel 1913 il Kafiristan, fino ad allora indipendente, përpunuara me krahinat përreth. Mjeshtëritë dhe di Olimpiade, il quale dirigeva l’opera dei suoi non fu annesso all’Afghanistan e migliaia di Kafiri, profesionet ekzistuese ishin organizuar në bashkësi pochi pedagoghi ed istruttori che precedettero decisi a non convertirsi alla fede islamica, furono të quajtura “rufete”, të cilat ishin disa organizime Aristotele nell’alto e difficile compito. fatti a pezzi o squartati dai musulmani inferociti. Si që mblidhnin rreth tyre zejtarë, profesionistë dhe La cerchia personale di Alessandro era salvarono dall’islamizzazione solo i Kafiri Kalash tregtarë të të njëjtave zeje (rufetet e papuçinjve, composta in stragrande maggioranza da amicizie (neri, per le vesti che portavano le donne) rimasti tabakëve, gëzofpunuesit, terzinjve, kasapëve, che gli venivano dalla madre o da scelte autonome al di là del confine. opingarëve, bakejve, lëkurëregjësve, hanxhijve, sapientemente operate tra i principi illirici come A Bumburet si produce e si beve vino. Poiché samarxhinjve, kujunxhinjve, bakërxhinjve, Clitone, figlio di Bardhulli e fratello della sua nutrice non possono essere stati i musulmani, che li etj.) dhe kishin si qëllim nëpërmjet kanunoreve Eunice. L’amicizia con Clitone ed il suo tragico circondano da oltre mille anni, ad avere insegnato apo statuteve të tyre mbrojtjen e të drejtave epilogo ci danno l’esatta misura del coinvolgimento loro la tecnica della vinificazione, rimane l’ipotesi dhe konkurencën e tyre, por edhe detyrime degli albanesi nella grande avventura di di un’antichissima tradizione che risale ai tempi kontributesh financiare në favor të bamirësisë, Alessandro. E’ noto come Alessandro da “buon di Alessandro. E, si badi, il vino viene bevuto zhvillimit e përmirësimit të jetës urbane, të albanese”, non gradisse essere contraddetto. sempre miscelato con acqua, all’antica maniera sponsorizimeve ndaj institucioneve fetare, publike, D’altronde, possiamo ben capire come Clitone, macedone. Il culto dei morti e degli antenati, sociale,etj. Këtë funksion e konfirmon edhe ikona altrettanto “buon albanese”, non amasse molto sentito, si estrinseca con monumenti funebri e mësipërme. Në mesin e ikonës është vendosur l’adulazione, al punto da criticare coraggiosamente rappresentati da statue di legno, rozze, ma molto përkushtimi ΔEHSIS TΩN ΘΕOY POYΦETIOY alcune decisioni di Alessandro. Accadeva cosi che, espressive, molte delle quali si trovano ora nel drejtë për votë zyrtare. Ai e organizoi Sinodin sipas TOY AΓIOY KΩNCTANTINOU (Lutje e nella lontanissima Samarkanda, in un ennesimo museo di Peshawar. Ad onta di tutte le tragedie, linjës së Senatit Romak. shërbëtorit të Zotit të rufetit të Shën Kostandinit), scatto d’ira, Alessandro trafiggeva, con una di cui fu protagonista e succebe, questo popolo Pra, në dallim nga skena e “Betejës në Urën 1765. Zakonisht rufetet kishin nga një shenjt sarissa, Clitone, uno dei suoi più valorosi generali ha conservato l’indole bellicosa. Abili cavalieri, Milvan”, në “Këshillin e Parë në Nikea” Perandori mbrojtës të cilin e festonin dhe e lusnin në ditën al quale era, peraltro, legato da fraterna amicizia. si cimentano periodicamente nel “Buskashi”, una Kostandin, në aparencë, nuk është protagonisti e celebrimit të tij kishtar, madje atë ditë ata nuk Sappiamo dello sconforto e della disperazione di sorta di torneo in cui cavalcando velocemente kryesor i ngjarjes, por, sidoqoftë, pas kuintash, punonin. Ikona e financuar prej tyre ishte e Alessandro dopo quest’ atto inconsulto, ma ben si strappavano di mano, a colpi di scudiscio, roli i tij është i një rëndësie substanciale kundrejt destinuar për ikonostasin e katedrales “Burimi poco è stato scritto sulla sorte dei seimila fedelissimi il corpo di un vitello morto. La storia piuttosto besimit kristian. Ishte roli i liderit dhe autoritetit Jetëdhenës”(Ndërtuar rreth vitit 1725), që do të cavalieri eteri che Clitone aveva portato con sé recente li ha visti impegnati contro gli inglesi che suprem civil të perandorisë. Si i tillë, përgjegjësia thotë se ajo prestonte një vepër të vlerë dhe për dalle regioni illiriche. Sappiamo con certezza che tentarono inutilmente, con una guerra logorante, për ruajtjen e rregullit e rendit publik ishte mjeshtra të denjë. Ajo qëndroi aty për më se 200 quei seimila albanesi-illirici, per protesta contro di sottometterli, onde garantirsi il controllo del ekskluzivisht e tij dhe të kujdesej që edhe Kisha vjet, deri më 1967, vit kur kishat metropolitane l’uccisione del loro capo, disertarono dall’esercito passaggio verso l’India. Ma alla fine gli stessi të ishte harmonike e në paqe. Kur u vu në dijeni u prishën. Por ikona, për fat, i rezistoi kohës, macedone rifugiandosi nelle vallate dell’Hindu inglesi dovettero ammettere di non esercitare të debateve ariane në Aleksandri (Egjipt), ai u ajo është restauruar dhe ekspozuar në Muzeun e Kush, in mezzo alle montagne della Battriana, vera alcuna sovranità su quella regione. Come sempre, shqetësua dhe këshilloi Ariusin e ndjekësit e tij Artit Mesjetar Korçë dhe përbën pa dyshim një roccaforte naturale, a Sud-Ovest del Kashmir. la sfida ai potenti usurpatori è lanciata da un si shkakun e fillimit të trazirave. Por meqë situata prej veprave madhore pasbizantine jo vetëm të Per essere più chiari, s’insediarono in quella piccolo popolo che nel grande nome racchiude il diverse nuk u qetësua, ai vendosi të thërrasë autorëve të saj K. & A. Zografit, por të mbarë artit vasta regione, ai piedi dell’Himalaya, a cavallo concetto di Libertà: Illiro = i lir = uomo libero. Sinodin në Nikea, ku ftoi pjesëmarrjen e njerëzve pasbizantin shqiptar e më gjerë. pagina 9 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Storia Androniku i Korfuzit dhe dëshmitë për Shqipërinë Nga LUAN RAMA gradë me shumë prestigj dhe ai ruhej nga shumë bodigardë. Cdo ditë bënte ndeshje të shkëlqyera kundër francezëve, çka i jepnin atij ronisti i shekullit XVI Androniku i Korfuzit, apo Andronic akoma më shumë lavdi. Shpesh dilte dhe bënte inkursione në krye Nucios, siç kishte emrin e familjes (Nicandre de Corcyre), të një grupi të vogël kundër armiqve që ishin në një numur shumë të Ki cili përmendet edhe në disa libra historikë mbi ngjarjet madh, të cilët i shpartallonte. Armiqtë e kishin shumë frikë. Një ditë e mëdha të shekullit XVI në Europë, është një nga personazhet Thomas mori vesh nga pararoja e tij se të nesërmen francezët do të e çuditshme të kësaj bote, i cili pati rastin të njohë nga afër shu- transportonin me karro në kështjellën e tyre ushqime, topa, armë dhe më princër, mbretër e fisnikë të shquar, por dhe personalitete të mjete luftarake, dhe se një trupë e rëndësishme e formuar prej shumë botës shqiptare që ishin shpërndarë tej territoreve të Shqipërisë së ushtarësh dhe kalorësish do ta shoqëronin. Kur u njoftua nga njerëzit pushtuar në atë kohë nga perandoria osmane. Para disa vitesh në e tij, menjëherë mblodhi ushtarët e vet dhe u dha urdhër të përgatit- Francë janë botuar kronikat e tij nën titullin “Udhëtim në Perënd- eshin me nxitim. Sapo ngjeshën armët, ata u hipën kuajve dhe morën im” të përmbledhura në një libër të vetëm dhe të përkthyera nga rrugën drejt qytetit Terrouane dhe Ardes. Mendova se duhej t’i ndiqja studjuesi francez Paolo Odorica, me një parathënie të studjuesit të jo thjeshtë për të parë duart e tyre të lyera me gjak por për të vëzhguar kësaj epoke Yves Hersant, ku ai shkruan: “Nicandre njohu një fat se si i kapnin armiqtë e tyre gjatë sulmeve që bënin për çka gjithë bota vërtet të çuditshëm. Duket se historia e trajtoi keq atë, duke e kthyer fliste shumë. Pra, të hipur mbi kuaj, ne morrëm udhën. Pesëqind e në një kopist të thjeshtë, rol, të cilit ai i shpëtoi për ca kohë, për të pesëdhjetë burra shoqëronin kapitenin Thomas. Pritëm të agonte dhe takuar pastaj mbretër e perandorë, sulltanë, ambasadorë e prijësa të ishim në pritë në rrugën nga ku do të kalonin francezët, e cila ishte mëdhenj ushtarakë. Por libri i tij me kujtime ra në pluhurin e biblio- në një zonë moçalore. Dhe në agim pararoja n’a paralajmëroi se fran- tekave, libër nga i cili, ai priste nderime e lavdi, dhe kjo ndodhi sepse cezët kishin dalë nga qyteti dhe po drejtoheshin tutje nga kështjella. ajo u shkrua në një gjuhë të vdekur…” Do kalonin tre shekuj që një Pararoja po n’a njoftonte, kur ndërkohë pamë ushtarët e pararojës studjues anglez J.A. Cramer e zbuloi në një bibliotekë të pluhuro- armike me armët e tyre që shkëlqenin çka ishte një pamje e jashtëz- sur nga koha e të harruar dhe përktheu sëpari veç një nga tre librat akonshme. Kapiteni Thomas i mblodhi të gjithë njerëzit e tij dhe u e tij, vëllimin e dytë që kishte lidhje me mbretërinë angleze. Dy mbajti një fjalim. librat e tjerë u bënë të njohur shumë më vonë. Fjalim i kapitenit Thomas për ushtarët: “Ushtarë, ju që luftoni për Androniku ishte një qytetar i Korfuzit, i lindur atje, ishull i cili në mua, siç e shikoni sot ne gjendemi në skajin ekstrem të tokës. Ne atë kohë ishte ende nën zotërimin e Republikës së Venedikut. Në luftojmë për një mbret dhe për një popull që janë qendra e gjithçkaje. vitin 1537, pas rrethimesh e përpjekjesh të mëdha, ushtria osmane Ne kemi ardhur këtu pa sjellë asgjë nga vendet tona, veç vlerën e mundi ta pushtojë e ta plaçkisë ishullin përballë brigjeve shqiptare. kurajos dhe të forcës së sprovës. Ja pse ne ndeshemi burrërisht kundër Familja e tij fisnike arriti të largohej nga Korfuzi dhe gjeti strehë në atyre që na luftojnë. Edhe pse kundërshtarët tanë duken më shumë Venedik, ku kishte një komunitet shqiptarësh ortodoksë e katolikë, se ne, ata s’mund të bëjnë asgjë kundër nesh dhe virtyteve tona. Ne shumë prej tyre të ardhur dhe nga Peloponezi si dhe grekë e kroatë, nuk i trembemi barbarëve. Le të tregojmë trimëri dhe të tregojmë se apo shumë hebrenj. Pikërisht atje ishin vendosur më parë dhe stra- ortodoksët që gjenden në vendin më të largët të Europës, arrijnë të diotët e famshëm si Merkur Bua Shpata, Bokali (me të cilët ai lidhi bëjnë bëma të mëdha. Kështu ne do të arrijmë të bëjmë të njohur krushqi), Buziki apo dhe Gjergj Skënderbeu i ri, siç vetëquhej ai, lavdinë tonë tek perëndimorët dhe popujt që jetojnë përtej oqeanit dhe një stradiot po aq i njohur dhe i mbështetur nga Venediku. Në Ve- kështu ne do të përfitojmë përkujdesjen e përjetshme të mbretërve. Le të nedik, Androniku nisi të punojë si kopist i dorëshkrimeve të vyera, shkojmë ushtarët e mi, le të sulmojmë armikun me kurajo e furi, le ti kodikëve, etj, dhe ishte në shërbim të një fisniku spanjoll me emër, Quinte. Pikërisht në Londër ai do të kishte rastin të njihte trupën e skuqim brigjet e oqeanit me gjakun e armiqve tanë. Përmes aksioneve Hurtado de Mandoza. Kopjonte pra dorëshkrimet nga greqishtja e famshme të stratiotëve shqiptarë që mbante afër mbreti anglez. Në tona le tu tregojmë atyre se ç’është vlera e burrit, çka çmohet shumë vjetër apo latinishtja. Pikërisht në këtë periudhë në Venecie ndaloi atë kohë sapo kishte shpërthyer një kryengritje në Skoci, por mbreti nga grekët…” një udhëtar jo i zakonshëm, ambasadori i perandorit Charles Quint, anglez që mbante afër tij stradiotët shqiptarë të Peloponezit, dërgoi Kështu foli Thomas. Të gjithë morën zemër dhe u vunë në dy i cili e kishte mundur mbretin francez François I. Ishte flamandi trupën e stradiotëve të komanduar nga kapiten Thomas. Ata kishin rradhë, ku njërin ia besoi Eleazarit, ushtarit të tij që mbante fla- Gerard Veltwick de Ravenstein, i cili po udhëtonte nëpër Europë. ardhur nga Nafplio ku ishte kështjella e fortë veneciane, apo Argo- murin dhe rradhën e dytë e kryesoi vetë. Flamurmbajtësit i dha Pa hezituar, Androniku shkoi ta takojë dhe duke i treguar ambasa- lidha dhe kështjella e Argos, ku siç dëshmojnë shumë historianë të urdhër t’i shpartallonte armiqtë. Së fundi, mori bodigardët e vet dorit aftësitë e tij dhe njohjen e disa gjuhëve të huaja përveç greqi- kësaj kohe, veçanërisht venecianë, Nafplio dhe Argolidha banohej dhe menjëherë duke tundur shtizat u hodh mbi armiqtë. Pasi hodhi shtes, e bindi atë ta shoqëronte gjatë udhëtimeve të tij diplomatike, kryesisht nga shqiptarët, të cilët në Perëndim, meqë vinin nga Pe- kundërshtarin e parë që iu shfaq përpara, duke goditur të dytin së pari drejt Stambollit pranë Sulejmanit të Madh, por edhe drejt loponezi dhe flisnin dhe greqishten, i quanin nganjëherë grekë. Pra ai vazhdoi sulmin e tij. Kur heshta iu thye, ai iu sul armiqve me Francës, Anglisë e gjetkë. Ishte viti 1545 dhe që nga ky moment ai trupat e kapitenit Thomas i dhanë fund rrebelimit me shpatat e shpatë duke vazhduar me të njëjtën trimëri. Dhe të tjerët nuk mun- do të quhej Nicandre de Corcyre, siç kishte bërë dhe bashkëkohësi tyre dhe veçanërisht heshtat e gjata që përdornin stradiotët, të cilët guan të tregojnë vlerat e tyre si burra trima, të denjë për tu lëvduar. i tij Nicolas Chalcondylas që quhej Laonikos. Kështu Androniku e la luftonin në këmbë mbi kalë. Më së fundi skocezët u dorëzuan dhe Francezët, edhe pse me kurajo dhe trima, e bënë luftën e tyre pa punën e kopistit si dhe familjen në Venecie dhe shoqëroi ambasado- dërguan një delegacion pranë mbretit duke pranuar pushtetin e tij. rregull, të shpërndarë nga sulmi i atyre të ardhur nga Greqia. Elea- rin në atë udhëtim europian nëpër Konstantinopojë, Itali, Flandër, Pasi u kthyen nga Skocia e nënshtruar, mbreti anglez i nisi ata drejt zari, mbrojtësi i flamurit që i ishte sulur pararojës, kishte krijuar aq Brabant, Calais, Londër, Paris… Një eksperiencë e jashtëzakons- brigjeve të Francës në anën tjetër të La Manche ku do të zbarkonte hutim në rradhët e armiqve sa ata ia mbathën. Meqë terreni ishte hme për një kronist si ai që ngado që shkonte mbante shënime dhe vetë më pas. Meqë Androniku përmes gjuhës u bë mik i tyre me rërë, kuajt e atyre që iknin rrëshkisnin dhe kalorësit binin në që do t’i mbeteshin historisë. Siç shënon në kujtimet e tij Andro- dhe i pëlqente aventura, iu lut ambasadorit që ta lironte nga detyra, duart e tyre. Francezët që arrinin të shpëtonin u strehuan në qytetet niku, nga Venecia, dy anije veneciane e shoqëruan ambasadorin meqë donte të niste një aventurë të re në jetën e tij: të shkonte me pranë në Ardes dhe Therouanne. Thomas dhe trimat e tij arritën një dhe njerëzit e tij drejt brigjeve të Ilirisë (Epidor), nga ku pastaj ata trupën stradiote. Dhe ambasadori e mirëkuptoi dhe i dha leje, duke fitore të mrekullueshme dhe patën shumë trofe si karro me ushqime, morrën rrugën tokësore drejt Maqedonisë, Thrakës, duke mbërritur i dhënë para si dhe duke i falur dhe një kalë nga ana e tij. Kështu, shumë topa dhe shumë armë. U kapën dhe 30 kalorës me pazmore së fundi në Konstantinopojë, ku i priti sulltani Sulejmani i Madh. Androniku u gjend në brigjet franceze bashkë me stradiotët. Në dhe bashkë me trofetë u kthyen në Boulogne, ku u pritën me thirrjet Pas bisedimeve, ata morën rrugën e kthimit duke kaluar përsëri nga shënimet e tij të botuara më pas, ndër të tjera rreth kësaj ekspedite e fitores. Të gjithë thërrisnin për kurajon dhe famën e tij dhe të kom- Thraka drejt Epidorit, ku një anije e quajtur “Aquilé”, do t’i merrte ushtarake ai shkruan: panisë së tij. Gjatë atij inkursioni u vranë 30 grekë dhe u plagosën për t’i çuar drejt gjirit të Triestes, nga ku pastaj, do të drejtoheshin KAPITENI THOMAS 40 prej tyre, ndërkohë që nga francezët kishte 360 të vdekur dhe drejt qyteteve Padova, Ferrare, Mantova, Verona, Trente, Bolzano, 100 të plagosur, apo më shumë. Edhe Thomas u plagos, i goditur nëpër Alpe, drejt Augsburg, Danube, Rhin, Aix-la-Chapelle, Ultre- «Pra mbreti Henry VIII dërgoi në Boulogne pikërisht kapitenin në kofshë nga një heshtë. Dy armiq e kishin sulmuar dhe e kishin ch, Bruxelles, Anvers, Gand, Bruge, Hollandë, Calais, Londër, etj. Thomas nga Peloponezi bashkë me trupën e tij dhe i besoi mbrojtjen goditur përballë dhe anash, pa mundur ta hidhnin nga kali. Këto Në atë kohë ai e shoqëroi ambasadorin dhe gjatë takimit të tij me dhe qeverisjen e pjesës së poshtme të qytetit dhe të portit. I tha se bëma lufte të kapitenit Thomas e bënë atë akoma më të lavdishëm mbretin anglez Henry VIII, i cili ishte aleat me perandorin Charles të gjithë banorët e qytetit do i bindeshin. Mbreti i kishte dhënë një tek mbreti i Anglisë. (vijon në faqen 21) Diaspora Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 10 KAPRA fjalë etruske për dhinë, Capri/cornus/bricjapi! Nga SHQIPE HOXHA Capricornus nganjëherë njihet edhe si Zoti Pan, me kokën e dhisë, Në etruskishte “Kapra” është i cili e shpëtoi veten nga perbindeshi quajtur dhia e egër, sipas fjalorit të Typhon duke i dhënë vetes një bisht Hesychit, etruskishtja vërtetohet si të peshqve dhe duke zhytur në një gjuhë shqipe. Përfaqësimi i Bricjapit lumë. të Detit apo Bricjapi - peshk, si një Shpjegimi më i mirë i dhisë së krijesë me kokën dhe trupin e një Bricjapit vjen nga miti i shenjës së dhie dhe bishti i një peshku, ndoshta zogjve të Bricjapit që u zbuluan në mund të ketë origjinën nga paraqitjet shkrimet e njohura si Shkrimet e Del- Assyro - Babylonase të zotit të tyre phi ... të wisdon Oannes, i cili ishte gjysmë Në thelb dhitë e detit erdhën nga njeri, gjysmë peshku ... Imazhet e dhia e parë e detit, Pricus, i cili u krijesës të përfaqësuar nga Capricor- krijua nga Zoti Cronos. nus, shpesh me kokën dhe trupin e një dhie dhe bishtin e një peshku janë Burimi: Berman Pewter Tone Met- gjetur në 3000 B.C.E. vjeçare babi- al Vtg Antique Style Etruscan Goat lonase. Njohja e konstelacionit është Ram Head Lamp ndoshta edhe më e vjetër ... Etruscan Young Jupiter riding the Në folklorin “grek” konstelacioni Goat Amalthea. Exceptional Roman nganjëherë njihet si Amalthea, dhia republic coin që thithte Zeusi si foshnjë pasi nëna THESSALONICA Macedonia e tij, Rhea, e shpëtoi nga të ngrënit e 148BC RARE Genuine Ancient Greek babait të tij, Cronosi ... Coin ZEUS & GOATS i61555

Di ERNESTO SCHIRO Ma anche in questo caso la poca documentazio- ne, limitata e spesso frammentaria, sulle vicen- emota nel tempo ma incancellabile nel de storiche, politiche e dei movimenti migratori cuore, la tragica storia della diàspora(1) della popolazione balcanica è stata acquisita da Rdei greco-albanesi è impregnata di un documenti di fonte civile ed ecclesiastica. dolore quasi più grave del sangue versato per La difficoltà della diffusione di una forma di la difesa della Patria e non basterebbero milio- letteratura scritta è da attribuire a tutta una serie ni di parole per affrancare un popolo disperso, La diàspora di concause fra le quali la diversità fonetica del- ma non distrutto, dall’implacabile tragedia dello le lettere degli alfabeti dei dialetti albanesi del scippo della propria terra e dalla nostalgia dei nesi siano avvenuti in Italia già tra il XIII ed il La maggior parte delle informazioni inerenti la nord (Gheghi), del sud (Toschi), del Monastir luoghi natii il cui ricordo ha fatto scivolare sui XV secolo e più precisamente nel 1272, nel 1388 storia delle emigrazioni degli albanesi in Italia, e dalle diversità legate all’influenza della fede loro volti lacrime senza lasciare alcun segno e e nel 1389…”. Questi piccoli nuclei familiari nel lasso di tempo che va dal 1400 al 1700, si praticata (l’ortodossia, il cristianesimo e l’isla- il sangue grondante delle ferite della vita come s’integrarono facilmente con la popolazione lo- limitano ad una superficiale elencazione di sette mismo). Da queste diversità nacquero diverse il vino caduto dai bicchieri durante i giorni di cale facendo così scomparire in breve tempo le ondate migratorie con date ed argomenti, non correnti letterarie(4): L’Arnauta che utilizzava festa. tracce della loro identità nazionale. sempre attendibili e storicamente validi. Anche l’alfabeto turco; l’Arvanita che usava l’alfabeto Per meglio comprendere il dramma del popo- Anche in Sicilia vi erano degli albanesi, come il Regio Bibliotecario Lorenzo Giustiniani che greco; l’arbëreshë d’Italia che utilizzava l’alfa- lo albanese occorre fare una distinzione fra la ricordato dallo storico Francesco Tajani che nei primi anni dell’ottocento ha redatto, su inca- beto latino intramezzato da fonemi greci. A que- storia vera e la storia romanzata che, creando così scrive(3): ”… al declinar della fortuna alcuni rico del Ministro di Grazia e Giustizia del Regno ste si aggiunsero anche alcune correnti minori di solo confusione, non ha saputo dare la dimen- albanesi guidati da Giorgio Matranga giunsero di Napoli, il Dizionario Geografico Ragionato area slava e rumena che utilizzavano l’alfabeto sione esatta degli uomini, degli avvenimenti e nella Sicilia e si posero al servizio del re Martino del Regno di Napoli, pur avendo acquisito dati Cirillico. delle situazioni reali nel panorama del contesto il Giovane che eravisi già raffermato e per dieci registratati con sufficiente precisione dai cronisti Il primo tentativo di scrittura della lingua storico degli altri stati europei devastati dalle anni resse i destini dell’isola (1399-1409)”. dei tempi, riporta solo scarne informazioni su- albanese è da accreditare al letterato armeno discordie intestine e dalle guerre per cogliere i Questi mercenari, molto apprezzati in quan- gli eventi più significativi e sui presupposti che Nesrop Mastody studioso di lingue balcaniche fallaci benefici del potere e delle conquiste. to combattenti audaci e spietati, organizzati in hanno caratterizzato le migrazioni e non sono e persiane. Nesrop Mastody, che aveva fon- Il convincimento che la diaspora degli alba- bande provenienti per lo più dal Peloponneso, esaurienti per fissare con certezza le date degli dato una scuola di lingue, dopo aver appreso nesi sia stata un evento concernente la storia di dopo la conclusione del loro ingaggio, attratti stanziamenti e delle fondazioni di molti insedia- i caratteri fonetici dei dialetti albanesi, ideò un un piccolo popolo che ha attraversato il mare dalle condizioni favorevoli offerte, trovarono menti arbëreshë. apposito alfabeto composto da 38 lettere per per raggiungere le sponde italiche solo dopo conveniente stabilirsi con le proprie famiglie in Per tentare una ricostruzione affidabile del- esprimere i suoni gargarici, gutturali ed aspri l’invasione turca e la scomparsa di Skanderbeg, Sicilia e Calabria. le vicende inerenti quel movimento migratorio, della lingua albanese che presenta molte affinità non risponde alla verità storica perché le ondate Incoraggiati dalle notizie del generoso tratta- che ha portato alla formazione delle comunità con la lingua armena. migratorie degli albanesi verso l’Italia non sono mento ricevuto dai militari albanesi che avevano albanesi in alcune regioni dell’Italia Meridiona- Il documento più antico in lingua albanese, la state né improvvise né spontanee ma germinaro- combattuto per gli aragonesi, diversi raggruppa- le, è stato necessario procedere ad un raziona- “Formula e Pagëzimit” (la formula battesimale) no da intese consolidate fra i principi albanesi menti di albanesi formati da uomini ansimanti le coordinamento ed integrazione delle notizie venne redatto nel 1462 da Pal Engjëlli e scaturì con i loro pari della penisola italica come appare sotto il peso di grandi carichi, vecchi e donne provenienti da documenti storici con quelle ri- dalla necessità di dotare i sacerdoti e i fedeli di chiaro nella documentazione degli Acta Veneta piangenti con in braccio bambini abbandonaro- cavate dalle elaborazioni mitiche della corposa uno strumento capace di tramandare i principi in cui sono riportate numerose notizie concer- no la propria terra per sottrarsi al nemico vitto- tradizione orale della storia albanese, tenendo della religione cristiana. Una seconda opera, il nenti contatti commerciali, militari, religiosi e rioso e, ammassati come stracci nelle stive delle ben presente che, a causa del quasi totale anal- Meshari (il Messale), sempre di carattere reli- persino artistici fra le principali città albanesi e navi di Venezia e Napoli, vennero abbandonati fabetismo di quel popolo, estremamente legato gioso, fu redatta nel 1555 dal sacerdote Gjon la Repubblica di Venezia. sui litorali italiani ove, spesso, ebbe inizio la se- all’atavica figura dei rapsodi che giravano di vil- Buzuku. Secondo lo studioso Eqrem Çabej il passag- conda fase del calvario. laggio in villaggio, le memorie, le abitudini, ma Una prima creazione letteraria arbëreshë si gio di piccoli gruppi di albanesi in terra italica anche gli aspetti giuridici ed economici erano deve a papas Luca Matranga di Piana degli Al- provenienti dai grandi centri portuali di Du- Il documento più antico in tramandati oralmente. banesi scritta in tosco antico frammisto al greco razzo, Dulcino e Antivari è stato registrato nel lingua albanese, la “Formula Quelle memorie sono state frequentemente aulico, ma, la svolta decisiva avvenne per mano utilizzate, sia come materiale integrativo dei 1272, nel 1388 e ancora nel 1393. Al riguardo e Pagëzimit” (la formula dell’arciprete Nicola Figlia di Mezzojuso con l’e- il Rodotà scrisse(2): “….né i timori cessarono alla documenti scritti, sia come vere e proprie fonti dizione del Codice Chieutino in cui sono eviden- morte di Amurat I ucciso nella sua tenda, poi- battesimale) venne redatto storiche alternative ma che, spesso, hanno sov- ziate le differenze fonetiche della lingua e della ché dopo quella fatale giornata Bajazzet primo nel 1462 da Pal Engjëlli vertito la collocazione cronologica e parentale letteratura degli albanesi gheghi, dei toschi, de- sconvolse l’Albania di mezzo, minacciava grandi “e scaturì dalla necessità di come, ad esempio, quella relativa ad Irene Ca- gli arbëreshë e del monastir. striota che, da molti, viene ricordata come figlia sbarchi nel Peloponneso, e fu allora che a fron- dotare i sacerdoti e i fedeli te di tanti perigli spaventati del nome turco non di Giorgio Castriota Skanderbeg e fondatrice 1) La diàspora, spesso confusa con la migrazione, è un pochi Albanesi abbandonarono quei luoghi delle di uno strumento capace di delle colonie albanesi nel cosentino nel 1470 termine di origine greca (διασπορά) che significa disper- sventure. Una turba di dieci famiglie guidate, da tramandare i principi della “ mentre, nella realtà, Irene era la pronipote di sione, un movimento forzato di un gruppo omogeneo reli- Mico Dragowik, men che sessanta individui, si religione cristiana. Una Skanderbeg e giunse in Calabria nel 1539 come gioso e/o etnico che, costretto ad abbandonare la propria rifugiò nel villaggio di Peroi sui confini veneti, seconda moglie di Pietro Antonio Sanseverino terra natale, si è assicurato la sopravvivenza in una terra seconda opera, il Meshari (il che non è la propria. là in appartati casolari stabilivansi (1396). Altri principe di Bisignano. Messale), sempre di carattere Le prime notizie affidabili sulle migrazioni 2) Del rito greco in Italia - Martinier Diction Geograph. ripararono sui monti della Dalmazia nella Ser- 3) Historie Albanesi – Salerno 1866. bia”. religioso, fu redatta arbëreshë in Italia riguardano prevalentemente quelle dei gruppi di soldati/mercenari che furo- 4) I primi testi in lingua albanese sono opera dei poliglot- Francesco Altimari nel suo libro Profili stori- nel 1555 dal sacerdote ti ecclesiastici della Propaganda Fide fra i quali Giulio co-letterari, in Esilio della Parola aggiunge: “… no raggiunti dai familiari e dai profughi di Kruja Gjon Buzuku. Varibona del XVIII secolo e, più tardi, per opera di Gi- si ritiene che sporadici passaggi di gruppi di alba- dopo il 1468 anno della morte di Skanderbeg. rolamo de Rada, Giuseppe Crispi e Demetrio Camarda pagina 11 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Medioevo Piktori rilindas Michelis Greci de Valona Mikele nga Valona i perket grupit te mbiemri Greco (varjanti italisht), as Greko (shqip). Ne Mikele nga Valona, i njohur si artist i ardhur nga Al- ekspozoj publikut gjate muajit nentor te viti 2011. piktorve, qe perfaqesojne “rilindjen analizen morfologjke dhe fonetike te fjales GRECI, bania, jetoj prane familjes ne Abruzzo e nga ketu, Shtypi i beri jehone ketij aktiviteti, duke e informuar adriatike”. Kritika e konsideron sipas rregullave te gjuhes italiane, germa C mes dy za- duke ndjekur shtegetimin sezonal te dheneve, levizi publikun: “veprat e Mikele nga Valona u kthyen ne mjeshter autentik i dy brigjeve, noreve shqiptohet Ç, pra greçi. Kuptohet se mbiemri i ne drejtimin Akuila (Aquila) – Foxhia (Foggia) dhe shtepi, por jo ne Albania, ku lindi piktori yne i viteve shkruar GRECI, nga italianet shqiptohet greçi, qe per- me pas u ngjit ne Molise. ‘500, por ne bregun perballe, ne Abruco e Molise”. mjeshter i pikturave te kultit, ne kon me shumesin e emerit GRECO (Grek). Ketu ka Ne historine e artit kishtar italian, figura e artistit al- Ne vitet 2011 – 2013, ne Itali jane hapur disa kishat ndermjet Abrucos dhe Molise, lindur dhe ngaterresa, por dihet se fjala greci (greket) banez Mikele nga Valona, prezantohet emblematike, si ekspozita me punimet e piktorit tone, jane zhvilluar ku ruhen piktura shenjetoresh, ne numerin shumes, kurre nuk eshte perdorur dhe as perzjerje e kulturave bizantine, me Rilindjen italiane. workshope e konferenca shkencore, ku kane refruar disa me shume vlera. Mikele nga nuk perdoret si mbiemer as ne gjuhen greke, as ne Mikele eshte vazhdues i vepres te mjeshtrave te shquar studiuesit me kompetenta italiane e te huaj, mes tyre Valona eshte dhe autor skulpturash. gjuhen italiane e as ne gjuhen shqipe. Pra etimologjia italiane te shekujve XIV-XV, sidomos te Iacobello Del dhe shqiptari Ilir Shahollari, historian, studiues dhe Studiuesja Fernanda Pugliese, e e mbiemerit GRECI nuk lidhet me emerin GRECO Fiore perfaqesuesi i gotikut te vonshem dhe piktoreve restaurues i artit kishtar. Nje nder ekspozitat e vitit apasionar per historine dhe kulturen (Greku), por eshte krejt e pavarur e me tjeter origjine. rilindas Karlo Krivelli (Carlo Crivelli), Pietro Alamanno 2011 titullohet: Zonja Shen Meria dhe shenjetoret arbereshe, shkruan: “Ikonat e Ne se kontrollojme listen e emerave dhe mbiemerave dhe te Vittorio Carpacci, perfaqesuesi me i shquar i “tane” ne veprat e Mikele Greci nga Valona ne Mo- Mikele nga Valona, kane ngjyrat dhe me origjine nga gjuha greke, nuk rezulton forma Greci, “Shkolla e albanezeve” ne Venecia, te cilet gjate le- lise. Pas ekspozites prestigjioze “Rilindja dancuese. bukurine e drites dhe perbejne nje qe gjejme ne firmen triptikeve te Mikele nga Valona. vizjeve nga veriu drejt jugut te bregut te Adriatikut, Mikele Greko nga Valona dhe artistet e Adriatikut Keto inkonvenienca gjuhesore ndodhin shpesh kur me pikturat e tyre kishtare, behen zedhenes te tradites ndermjet Abruco e Molise”, me 28 korriku deri 25 deshmi unikale, te pranise arbereshe perdoren emera dhe mbiemera te gjuheve te te tjera se kultures venedikase. Dihet se Venecia historikisht shtator 2011, ne keshtjellen Pikolomini ne Celano ne Molise ne vitet 1500”- dhe kur behen krahasime mes gjuheve te ndryshme. ka qene e hapur e ka krijuar raporte shkembimesh (Akuila), u hap nje tjeter ekspozite e shoqeruar me Po bej nje shembull te thjeshte. Ne italisht eshte shume me kulturat e tjera te Adriatikut dhe te Jonit e ne kete workshop-in “Hulumtime diagnostike rreth veprave Ekskluzive nga Prof. LUTFI ALIA i perdorur mbiemri Rosa (shqiptohet Roza), qe do te bashkpunim dhe me kulturen bizantine. Rikujtojme te Mikele Greko nga Valona”, ku referuan studiues thote trendafili, ndersa ne shqip shkruhet njelloj, por se ne shekujt XV - XVI, ne Venecia lulezoj piktura e italiane, shqiptare, greke dhe kroate. Shtypi molisian as vdekjes te kryetrimit Gjergj Kastrioti dhe shqiptohet Rosa dhe ka kuptimin rosa – shpendi. Ke- njohur si “scuola degli albanesi – shkolla e albaneze- shkruan: “Arti i shenjte i Mikele nga Valona, pikto- pasi rënë Kruja e Shkodra, dy bastionet e fun- shtu ka ndodhur me Mikelin nga Valona, i cili nuk e ve”, me perfaqesuesin me te shquar Vittorio Carpacci ri i viteve ‘500, i lindur ne Albania, por me aktivitet Pdit të rezistences heroike të popullit tonë kun- ka mbiemrin Greco - Greko, por si e shkruan dhe vete, (me origjine albaneze), autori i shume veprave, disa ne Molise dhe Abruco, u rikthye ne rajonin tone. Nje der hordhive turko-bogomile, ne vitin 1479, Dozha mbiemeri i tij eshte GRECI, i cili ne gjuhen italiane sh- prej te cilave kane ne qender Shen Gjergjin, qe evokon triptik i firmosur, si dhe nje kuader ne telajo jane ek- i Venedikut dhe Sulltani firmosen aktin e pushtimin qiptohet Greçi, ndersa ne gjuhen tone shqiptohet ashtu qendresen heroike te albanezeve me ne krye Gjergj spozuar ne Kishen Shen Maria ne Gulioneze, ndersa turk, te gjitha trojeve te banuara nga albanezet. Kjo si shkruhet Greci, qe eshte mbiemer shume i vjeter i Kastriotin. Kur u themelua “Scuola degli Albanesi” ne statuja e Shen Pardo, eshte ekspozuar ne Katedralen e drame e historise sone, u pasua me nje dhimbje tje- albanezeve, i ndeshur ne forma te ndryshme si Greci, vitin 1502, ne fasaden kryesore te nderteses, ndermjet Shen Pardo te Komunes se Larino”. Pas shume vitesh ter, largimin e shume albanezeve drejt brigjeve te Greca, Greça, Grrica etj dhe i ruajtur ende ne Shqiperi dy dritareve, Vittorio Karpaci gdhendi bazorelievin, qe te ruajtur ne Muzeun Kombetar ne Akuila, triptiku i Italisë. Disa eksode njeri pas tjetrit, me largimin me e ndermjet arberesheve te Italise. prezanton rrethimin e Shkodres, nje kujtim domethe- firmosur nga Mikele nga Valona, u vendos ne Kishen grupe te shumta banoresh per te shpetuar jeten dhe Problemin e mbiemrit te Mikele nga Valona e kane nes per dashurine dhe lavdine e atdheut. Ne kete e Shen Merise ne Gulionezi, ndersa triptiku i katert fene. Nje kalvar pa fund, ikje pa kthim dhe vendosja trajtuar dhe shume studiues italiane, madje Don shkolle pikture benin pjese shume albaneze, emrat e ne Kishen e Shen Xhiusepe ne komunen e Vasto. e perhereshme ne dhè te huaj. Albanezet emigruan Nikolla Mattia, nje nga njohesit dhe interpretuesit te cileve jane perzier me ato te piktoreve italiane, aq sa Piktori yne Mikele nga Valona ishte i integruar ne ne mase. Vetem ne vitet 1468 – 1550, nga trojet me kompetente te veprave te Mikelit ka deklaruar: shpesh eshte e veshtire te veçohen. jeten e Molise e te Abruco, madje njihte mire histo- tona u larguan mbi 250 000 banore. Te paret qe «Il cognome Greco potrebbe non essere reale, ma è un Ne fundin e shekullit XV e fillimin e shekullit XVI, rine e tyre, veçorite e Kishave dhe kulturen kristiane iken ishin familjet aristokrate, te ndjekur dhe nga nje semplice riferimento alle sue origini di confessione – ne trevat italiane buze adriatikut, gjalluan lirshem te banoreve, çka e provon me triptikun Shen Maria pjese e konsiderueshme e popullit. Ishte emigrim i mbiemri Greko, mund te mos jete real, por eshte nje dhe te nderthura te dy kulturat e piktures kishtare, me Xhiovani Batista e Shen Adamin. Kete triptik Ai imponuar, per t’i shpetuar reprazaljeve dhe hakmar- referim i thjeshte i origjines te besimit te tij». Pra ketu si ajo katolike dhe ajo ortodokse bizantine, ku sipas i a dedikon popullit rjes primitve te barbareve turq. Perandoria Osmane shfaqet ajo ngaterresa e hereshme, e njesimit te ritit shume studiuesve te artit, Mikele nga Valona u shqua te Gulioneze, i cili gjate viteve te luftes dhe pasi na pushtoj, e masakroj ortodoks bizantin me ritin grek. Studiuesit e artit nuk si “piktor interesant albanez, i cili na zbulon nje liri e adhuron Shen popullin tone, e deboj me force, e ndau, e shpërnguli, jane marre me problemet e historise, apo te origjines te veçante shprehjeje, qe asht frut i eksperinces te Adamin, pasi ai vrau me qindramijera banore, rrafshoj shume qendra te mbiemrit te tij, sepse te gjithe jane te sigurte per pjekur nga ana tjeter dhe nga kjo ane e Adriatikut ashtu si Xhiovani banimi, e shfarosi ne mase popullin e pambrojtur, e origjinen albaneze, andaj nuk i kushtojne kohe ketij - un interessante pittore albanese il quale rivela una Batista, kishte per- kete gjenocid te albanezeve, Perandoria Osmane e aspekti te njohur, por impenjohen kryesisht ne studi- particolare libertà espressiva, frutto delle esperienze gatitur takimin me kreu per ta ndeshkuar per rezistencen 25 vjeçare, qe min dhe analizen e punimeve te tij, qe shenojne nje maturate al di là e al di qua dell’Adriatico”. Mike- Jezu Krishtin. Ne i beri populli yne, duke e penguar te avancoje drejt perzierje te artit bizantin me te rilindjes italiane, çka le nga Valona i perket grupit te piktorve, qe perfa- aktivitet e organi- vendeve te tjera te Europes. Perandoria Osmane zba- shihet qarte ne portetet e Shen Merise, te realizuar qesojne “rilindjen adriatike”. Kritika e konsideron zuara per njohjen toj nje politike te eger antialbaneze, madje Sulltani ne triptiket e fundit, qe jane shume me teper te artit mjeshter autentik i dy brigjeve, mjeshter i pikturave dhe promovimin e nxorri fermanin, qe ndalonte te flitej gjuha e jone e rilindas se sa te artit bizantin. te kultit, ne kishat ndermjet Abrucos dhe Molise, ku Mikele nga Valona, bukur e kesisoj tentoj t’i heqi popullit tone identitetin Per mjeshtrin tone Mikele nga Valona, prej shume ruhen piktura shenjetoresh, disa me shume vlera. nje rol te dores se kombetare. vitesh eshte perdorur mbiemri Greko e kuptohet se Mikele nga Valona eshte dhe autor skulpturash. Stu- pare kane dhene Ne Itali, shumica e albanezeve u vendosen ne troje eshte e veshtire ta ndryshoj, ose me sakte ta perdor diuesja Fernanda Pugliese, e apasionar per historine Zyra e Vlerave Hi- te çpopulluara, ku filluan nje jete te re, te organizuar formen e drejte, mbiemrin origjinal GRECI, andaj dhe kulturen arbereshe, shkruan: “Ikonat e Mikele storike - Artistike ne baze te traditave te vendit te origjines e ne respekt per inerci te tradites “se gabuar”, jam i detyruar te nga Valona, kane ngjyrat dhe bukurine e drites dhe dhe Etnoantropo- te rregullave te vendit bujtes. Kesisoj u themeluan shu- perdor formen zyrtare, ashtu si njihet ne historine e perbejne nje deshmi unikale, te pranise arbereshe ne logjike e Rajonit te me fshatra te banuara nga arbereshet, madje banoret artit dhe kultures te rilindjes Italiane, ashtu si prezan- Molise ne vitet 1500”. Nder punimet me te mira te Molise, ne bashke- e ardhur nga Kruja, Lezha dhe Durresi themeluan dhe tohet ne shtyp dhe ne te gjitha portalet kombetare e Mikele nga Vlona jane triptiku i Shen Merise me Je- punim me dioqezen qytetin e Avelino. Dhe pse u larguan nga vendlindja e nderkombetare. Familja e Mikele nga Valona fillimi- zusin foshnje, ndermjet Shen Pjetrit dhe Shen Palit, e Termoli-Larino u shperndane me banim te perhershem ne disa rajone sht u vendos ne Abruco. Nuk ka te dhena per femi- e konsideruar kryevepra e tij, e cila mban dhe firmen dhe me Biblioteken te Italise, populli yne nuk e humbi identitetin, perkun- jerine e moshen e adoleshenciale te kaluar ne Vlore, e autorit. Kete triptik mjeshtri yne e kishte pikturuar Provinciale “P. drazi e ka ruajtur me fanatizem gjuhen, qe vazhdon te por sipas studiuesve Lucia Arbace dhe Daniele Fer- per Kishen e Shen Pietrit, ku arbereshet celebronin Albino” te Kam- flitet ne ditet e sotme, ruajti vlerat etno-kulturore, za- rara, ai u transferua kur ishte ende i ri. Njohurite e me ritin bizantin, por kur kisha u shemb dhe arbere- pobasso, te cilet konet, traditat shoqerore dhe besimin fetar. Aktualisht para si piktor i ka marre ne vendlindje, ndersa ne Itali shet u shperngulen per te banuar ne Montecilfone e me 22 Mars 2012 ne Itali, arbereshet mbajne ende mbiemrat e tyre te i thelloj e u formua si piktor dhe resturues i pikturave moren me vehte dhe triptikun. Aktualisht, ky triptik i organizuan nje ta- vend-lindjes, ndersa qindra mijera te tjere, te larguar kishtare ne rajonet e Abrucos dhe Molises. Emeri i famshem ndodhet ne Kishen e Shen Merise ne Gulio- kim nderkombetar si individa, ose ne familje te vogla dhe te shpernda- qytetit te origjines Valona, u bë identifikues, duke e nezi (Guglionesi - Molise), ku banon nje komunitet i me titull: “Michele re neper fshatra e qytetet italiane, jane te regjistruar specifikuar ndermjet piktoreve te tjere italiane e ke- madh arberesh. Ne dialektin arbereshe, kjo komune Greco da Valona me mbiemrin albanese, qe deshmon origjinen e tyre sisoj ne ditet tona njihet: maestro albanese Michele quhet Ujunishe. Nder punimet me te mira renditen e il Rinascimento nga Albania. Nder emigrantët qe arrijten ne brigjet e Greco da Valona, piktor i shquar i “rilindjes adriatike dhe nje pikture ne telajo dhe statuja e Shen Pardo. Adriatico. Studi per Italise ne vitet e fundit te shekullit XV, bente pjese dhe te shekullit XVI”. Ne vitet e para te shekullit XVI, Keto tre vepra, Kuria e Peshkopates te Termolit i i restauri e la valo- familja e djaloshit Mikele Greci nga qyteti i Vlores, nje rizzazione – Mikele nder piktoret e njohur te rilindjes Italiane, i shquar me Greko nga Valona dhe Rilindja Adriatike: Studime veprat e kultit ne trevat e bregdetit juglindor te Italise. mbi restaurimin dhe vlerat”. Kjo iniciative lindi per te Ne historine e artit dhe te kultures italiane, ky piktor njohur shkembimet kulturale dhe artistike, ndermjet albanez, njihet si Michele Greco da Valona - Mikele dy brigjeve te Adriatikut dhe ndikimet reciproke ne Greko nga Valona. artet figurative ne fillimet e shekullit XVI. Ne kete shkrim, insistoj te deklaroj se mbiemrin e Ne kete konference shkencore, Rilindja Adriatike tij eshte i gabuar, sepse ka nje interpretim te pasakte eshte veshtruar dhe diskutuar nepermjet analizes te gjuhesor, ose me qarte, historianet dhe kritiket e artit figures te nje prej eksponenteve me te medhenj te e kane perkthyer ne italisht, duke mos marre ne kon- kesaj periudhe, pikerisht te piktorit tone Mikele nga siderate origjinen albaneze te mbiemrit te piktorit. Per Valona. Studiuesit e shumte, e prezantuan ne menyre fatin tone te mire, ky piktor, ne nje triptik, i konside- te plote, aktivitetin e Mikele nga Valona ne vitet ‘500, ruar kryevepra e tij dhe i ekspozuar ne Kishen e Shen te shtrire ne nje hapsire te gjere ndermjet Molise dhe Merise se Madhe ne Guglionesi, ka firmen autentike, Abruco, ku ai shquhet si piktor i jashtzakonshem ek- pra kemi nenshkrimin ne origjinal, ku Ai ka shkruar ne lektik, qe dijti te bashkoje ne nje te veteme e me stil gjuhen latine e me germa te medha: MICHELIS GRECI origjinal, te gjitha kategorite e gjuheve artistike, qe DE VALONA. Firma e Mikelit nga Valona ne nje nga gjallonin ne te dyja anet e Adriatikut. Shtypi moli- triptiket, eshte e filmuar nga zonja Rossella De Rosa. san dhe abrucez, ndalet ne veçanti per keto aktivi- Ky filmim eshte dokument autentik e i pa kontestue- tete, duke i bere jehone lidhjeve historike dhe kul- shem, qe shpall publikisht se mbiemeri i vertete i Mike- turore ndermjet Shqiperise dhe Arberise molisane, le nga Valona eshte GRECI. Gjithashtu, ne ekspoziten kehtu i quajne trevat e banuara nga arbereshet. e vitit 2011, te organizuar nga Dioqeza e Termoli-La- Si epilog te ketij shkrimi per Mikele Greci nga Va- rino dhe MiBAC e Molise, nga 4 punime te prezan- lona, figure e shquar e rilindjeve italiane, albaneze tuar, tre prej tyre jane te firmosura nga Mikele nga dhe europiane, po rendis nje thenie te Pavel Aleksan- Valona e jane te vitit 1505 (Nga nje Komunikate Zyur- droviç Florenskij: “Ne se nuk kuptojme, se çdo akt i tare e Ministrise te Kultures te Republikes Italiane). kultures eshte nje e vertete, nuk do te jemi ne gjendje Ne asnje nga veprat e Mikele nga Valona nuk ekziston te njohim dinjitetin e brendshem dhe humanizmin”. Antichità Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 12 Dëshmitari dardan i Manastirit të Deçanit Nga FATBARDHA DEMI Fama botërore e këtij objekti fetar i kushtohet dhin idenë se dy “alienët” e afreskut të Manastirit PIKTORI QË PËRJETËSOI MITIN tre faktorëve: 1. Si kisha më e madhe ortodokse në Deçan, në të vërtetë janë simbole që shprehin E ATLLANTIDËVE PELLAZGË rësyeja e emërtimit ”dardan” është për t´i e mesjetës në Gadishull ; 2. Manastiri më i pasur “diellin” dhe “hënën”, si tek bazorelievet e peri- Përdorim emrin e Atllantidëve pellazgë sepse qëndruar besnik faktit historik se, kur u me piktura në Europe, të cilat pasqyrojnë episode udhës romake (fig.1 poshtë) e Perendisë Mithra historikisht nuk njihet ndonjë mitologji më e la- përurua Manastiri dhe ka jetuar dëshmi- nga Testamenti i Vjetër e i Ri , shënjtorë, ngjarje gjatë sakrifikimit të kaut (shk 1-4 pas K.) dhe iko- A shtë se e tyre, që sot padrejtësisht është zëvëndë- tari ynë (shek14-të), ky objekt fetar ndodhej në dhe portrete historike të dinastisë Nemanjia; 3. nat e hershme të sakrifikimit të Krishtit (fig.2). suar me emërtimet moderne “parahistorik” dhe trevën e Dardanisë, emërtim i përdorur deri në Ka afreskun më të madh të artit bizantin i ruajtur James Hall, në librin e tij (Dizionario dei sog- “grek”. Meqënëse tema e shkrimit synon të dës- shekullin e 19-të. Ky fakt bazohet mbi dokumen- mrekullisht deri në ditët e sotme. (3) getti e dei simboli nell’arte,1993) pohon se hëna hmojë rolin e faktorit ETNI në kuptimin e artit tet shkrimore. Në regjistrin e vëndeve ku dërgo- Si në çdo objekt kulti kristian vëndin kryesor dhe dielli në të dyja anët e kryqit janë elementë të të lashtë dhe atij mesjetar, nuk do të ndalem heshin për të kryer detyrën besimtare priftërinjt e zë skena “Kryqëzimi i Krishtit”e vendosur si- zakonshme në ikonat e mesjetës mbi kryqëzimin tek emri i piktorit të afreskut, për të cilin nuk e Dioqezës së Varshavës (Poloni) , përmëndet se për altarit. Emri i përfolur i këtij afresku nuk i e Krishtit. “Ato mbijetuan deri në fillimin e Ri- kemi ndonjë dokument shkrimor, por në zbulimin në vitin 1814, Francis Zambrzycki, që deri në përket aq madhësisë dhe artit të tij, se sa për fi- lindjes dhe çfaqen më rrallë pas shekullit të XV- e përkatsisë etnike dhe besimit të tij. atë kohë kishte shërbyer në Dardani, do të zëvën- gurat që ndodhen në dy anët mbi Krishtin (fig. të. Origjina e tyre është e lashtë (...) Kur filloi të Në këtë drejtim, njohja e simboleve dësonte një prelat që kishte ndruar jetë. (1) poshtë). Studiuesit e sotëm nuk janë në gjëndje pasqyrohej Krishti i kryqëzuar, duket se këto dy parahistorike ka rëndesi të dorës së parë. Fakti Për origjinën dardane të dëshmitarit, që do ta të përcaktojnë kuptimin dhe simbolizmin e tyre simbole ishin pranuar nga teologët dhe shkrimet që dy “alienët” e Manastirit nuk përputhen me quajmë “anonim”, do të flitet gjatë këtij studimi. në mitin kristian, duke ju lënë rradhën hamënds- biblike.” (8) simbolet (hena-dielli) të mithraizmit dhe as të artit Është fakt i njohur se, ngjarjet historike të ive të fantashkencës aq e përkushtuar ndaj Ufove Shkenca e besimit, veçanërisht historia e zhvilli- bizantin, tregon se piktori ka vendosur një mit së kaluarës, si të Lashtësisë, Mesjetës apo të jashtëtokësorë. Gjatë gjashtë shekujve, që kur u mit të botkuptimit fetar në Euro-Azi, na ndihmon autokton për të cilin ka patur edhe miratimin e periudhës së Rilindjes vijojnë të trazojnë shpirtrat pikturuan dy “alienët” (v.1350), nuk është dëg- të zbulohen dallimet, e figurave “aliene” të Mana- dinastisë Nemanja. e popujve të sotëm (po flasim konkretisht për juar kurrë të flitej për ta. Sot mund të arsyetojmë stirit të Deçanit me bazorelievin e Mithrës dhe të Po të vështrojmë me vëmëndje vendosjen në Ballkanin). Studimet historike janë “arena” ku se kjo ishte pasojë e lartësisë se kupolës ku ndo- ikonës së kryqëzimit të Krishtit. Nga ky krahasim afresk të “alienëve”, kuptohet se ata shprehin një ndeshen kundër-thënjet akademike për përkatsitë dheshin (afro 15 metra), lirisë që i dha piktori vërehet qartas se lidhja e mitit të afreskut tonë me “udhëtim” drejt hapësirës hyjnore, të padukshëm etnike në lidhje me hapsirat territoriale, origjinën fantazisë së tij ose për to është heshtur qëllimisht. dy të tjerat, bazohet tek fakte sipërfaqësore dhe jo për syrin e njeriut (asnjëri në afresk nuk shikon e toponimeve , emërtimeve, figurave të shquara, në drejtim të tyre). Pozicioni i trupit dhe i fytyrës traditave kulturore dhe etnografike, trashëgimisë së figurës nr.2 me atë nr.1, tregon një veprim të arkeologjike deri edhe të objekteve besimtare, etj. Kjo dukuri politike dhe shkencore e ditëve të sotme shtroi problemin: Në se duhej marre parasysh në këto studime ETNIJA , kur behet fjalë për bashkësitë fisnore që janë zhdukur, kanë emigruar në treva të huaja, janë asimiluar, tjetërsuar apo kanë bashkjetuar me popuj të tjerë dhe mungesës së dokumenteve shkrimore, siç na e dëshmon Historia moderne? M.Cuozzo dhe A.Guidi në studimin e tyre (Archeologia delle identità e delle differenze) shprehen se trashëgimija materiale mundëson të zbulohen veçoritë dalluese etnike të popujve të lashtë dhe të sotëm. (2) Përdorimi i metodave të reja studimore ka vërtetuar se kuptimi i Etnisë ka qënë i njohur që në parahistori dhe mund të vërtetohet edhe për periudhat historike të më vonshme, kur mungojnë dëshmitë shkrimore. Ky studimi , duke i dhënë (4) rolin udhëheqës llogjikës (analizës së fakteve), Që kur u bë normë për objektet fetare zbukuri- ka si synim zbulimin e etnisë së besimtarëve mi i murreve me mitet kristiane, ata që miratonin autokton dhe të autorit të “figurave misterioze” të dhe ndiqnin me rreptësi zbatimin e tyre ishin teo- ashtuquajtura : logët e besimit. Në një kod bizantin të shekullit X apo XI, gjënden udhëzimet të hollsishme dhe shu- UFO-T E MANASTIRIT TË DEÇANIT më të detajuara për artistët që duhet të pikturonin skenat e shenjta si : mënyra e vizatimit të figurave Ky manastir ndodhet në këmbët e Maleve të biblike, qëndrimi , shprehja e fytyrës së tyre, e Nëmura, siç i kanë emërtuar shqipëtarët, pranë natyrës që do të vendosej në ikonë, ngjyrave që do qytetit të Deçanit në Komunën e Gjakovës të përdornin etj.(5) Rastet e mosbindjes quheshin 1 . Bazoreliev i shk 472 aC, Neapolis. (Kosovë). Manastiri së bashku me kishën sot herezi, pasojat e së cilës janë pasqyruar në filmin përbashkët në një mit të pakuptuar nga studiuesit. njihet si vepër e Stefan Uroshit III Nemanja “Kohë e largët”(1983) me fundin tragjik të pikto- Figura udhëheqëse, si në “udhëtimin” qiellor (1282/4 -1331) i njohur nga historia botërore si rit arbër David Selenica, autor i afreskëve të Ma- ashtu edhe në studim, ndodhet në krahun e majtë mbreti i parë i serbëve. nastirit të Athosit e shumë objekteve ortodokse të të Krishtit (fig.2). Shtrohet natyrshëm pyetja: Si shek.XVII. Përsamësipër llogjika të çon në përf- lindi idea e formës së mjetit, kur një shekull më undimin, se ishte vetë kryesia e priftërinjve dhe vonë, Leonardo da Vinçi (1452 -1519) për këtë mbreti me këshilltarët e tij, që e kishin pranuar qëllim u frymëzua nga krahët e zogjve? Forma afreskun “Kryqëzimi i Krishtit” së bashku me fi- prej “sateliti” është një rastësi e pikturës, siç ndo- gurat e çuditshme sepse përputhej me botkupti- dh jorrallëherë edhe në natyrë. Piktorit as nuk i min e tyre fetar. kishte shkuar ndërmend të shprehte një mjet, por Për tu njohur me besimin e familjes mbretero- një udhëtim hyjnor në qiell (siç do e sqarojmë re të Nemanjëve , duhet të përmendim sidomos më poshtë) duke përdorur simbolet e besimit të vëllanë e Konstandin Urosh III Nemanja (Stefan (9) popullit të tij. Në fig.2 dallojmë këto simbole : i Deçanit), Rastko Nemanjin i njohur me emrin 2. ikonë e periudhës bizantine. a - maja eshte e formuar nga një V e vendosur fetar Shën Sava (1178-1235). Nga historianet ay shkencore për arsye se : me drejtim horizontal që jep idenë e drejtimit të mbahet si themelues i Kishes së pavarur sërbe, në 1. Të tre objektet e artit u përkasin periudhave lëvizjes ( ˃). saj të ngritjes së manastirit ortodoks (Hilandar) të të ndryshme kohore të botkuptimit besimtar në b - brënda majës ndodhet simboli i kryqit të dinastisë Nemanja në malin e Athosit (Greqi). Ai Euro- Azi. Tek relievi i Mithrës, dielli përfaqëson dyfisht ( x , + ) në qëndërën bosh të të cilit njihet si hartues i Kanunit (Nomokanon 1220) li- triumfin e pushtetit mbretëror (fig.1) mbi atë ndodhet topthi. gjor për studentët e besimit ortodoks dhe qytetarët fetar i shprehur me simbolin e hënës. Ndërsa në c -“kabina” e formuar nga gjysëm-hëna është civil, si erudit dhe dipllomat i shquar që shfrytëz- ikonën e Krishtit (fig.2) dielli shpreh triumfin e e ngjitur me simbolin V. Hëna ka të pikturuar oi figurat më të larta të kishës ortodokse bizantine, Kristianizmit dhe të njeriut tokësor – Krishtit. gjithashtu kryqin e dyfishtë, por më të madh se katolike romake dhe të Perandorisë bullgare në Në teologji kjo ide është shprehur në formulën e ai brënda majës. interes të ortodoksisë sërbe dhe kurorzimit të vëll- bekimit ku vihet shënja e barazimit midis tyre: “në d - rrezet që dalin nga kurrizi i hënës shprehin ait si mbret. Historia e emërton Konstandin Urosh emër të Atit, Birit dhe Shpirtit të shenjtë”. (10) numrin 3. III Nemanjën si mbretin e parë të popullit serb.(6) 2. Ikona nr.2 pasqyron ndikimin e besimit Të gjitha këto simbole e kanë origjinën nga Për të gjitha këto merita, katër shenjtorë të këtij parahistorik mbi kristianizmin nëpërmjet rrymës periudha e Matriarkatit dhe shprehin botkupti- besimi i përkasin familjes së tij dhe në Beograd fetare të Mithraizmit (Azia e Vogël). Flijimi min e parë besimtar dhe mitik të njeriut primi- është ngritur (2004) kisha ortodokse më e madhe i kaut, simbol i besimit hënor, ka shprehur tiv të lidhur me femrën dhe figurën e HËNËS . në botë e cila i kushtohet Shën Savës. NDRYSHIMET në TEOLOGJINË e pellazgëve Për botën shkencore kjo periudhë u bë e njohur Studimet e viteve të fundit vënë në dukje një të Azisë që u përhap në Europën romake dhe në shk.19 me librin e Johan Jakob Bachofen fakt të rëndësishëm për temën tonë : “Zyrtarisht bizantine. Romakët e emërtonin “Sol Invictus” (Das Matterrecht, 1861), por studimin e plotë të dhe sipas emrit që ka, Shën Sava tradicional është (Dielli fitimtar) dhe kulti i Mithrës festohej më objekteve arkeologjike të saj u krye nga Marija një shenjt i krishterë dhe një propagandues shumë datën 25 dhjetor e njohur nga kisha katolike dhe Gimbutas (Il linguaggio della Dea, 2008). i zellshëm; me gjithatë, në thelb, prej karakterit ortodokse si dita e lindjes së Krishtit. Studiuesja gjermane Heide Goettner-Abendroth dhe temperamentit të tij si dhe prej miteve e besi- “Alienët” e Manastirit nuk shprehin asnjë nga (La società matriarcale: definizione e teoria) meve të lidhura me të, ai akoma i takon periudhës këto ide. Krahasimi i tre objekteve të artit vetëm pohon se kjo periudhë gabimisht emërtohet Në foton e parë (fig.1) paraqitet Manastiri i Deçanit dhe së vjetër parakristiane...” (7) na dëshmon, se në teologjinë ortodokse të shek.14 “sundimi i gruas” duke u barazuar me periudhën (fig.2) afresku i cili dëshmon se, sipas traditës mesjetare, Në mbështetje të studiuesve serb se botkuptimi vijonin të përdoreshin simbolet parakristiane, e patriarkatit që me të drejtë përcakton “sundimin mbreti e ka kryer detyrimin besimtar duke ngritur shtëpinë parakristian vijonte të kishte ndikim tek dinastia por mbetet i pasqaruar fakti se : Çfarë shprehin e burrit”. Emërtimi më i saktë i saj, duhet të jetë tokësore të Zotit dhe të vend-varrimit të tij mbas vdekjes. e Nemanjëve, janë studiuesit e artit biblik që he- “alienët” në afresk? “fillesa femërore”.(11)

cmyk pagina 13 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Antichità Matriarkati njihet si periudha më e gjatë e historisë njerëzore, për botkuptimin besimtar dhe mitollogjinë e së cilës është folur gjërësisht në librin “Sellenizmi-besimi që sundon Botën”, prandaj në këtë shkrim do të ndalem vetëm tek simbolet kryesore: V, Hëna-Ylli dhe Rrezet. Siç vërehet nga tre shëmbujt e mëposhtëm, simbolet e lartpërmëndura me të cilat piktori ynë formoi “mjetin fluturues” e kanë origjinën nga trupi i femrës (fig.1) dhe Hëna. që dëshmojnë qënjen e besimit fetar dhe mitik që në fillimet e historisë njerëzore, por edhe nivelin e arritur të zhvillimit mendor të asaj kohe. PROBLEMI I ETNISË NË OBJEKTET dy simbole te kryqit brënda rrethit. Origjina e ARKEOLOGJIKE DHE BESIMTARE tyre është gjithashtu nga besimi hënor pellazg. Në tumulën e Rogovës në Kosovë , që sipas A kanë qënë banorët që faleshin në Manastirin studiuesve i përket periudhës së bronzit të e Deçanit, stërnipërit e Pellazgëve të lashtë që mesëm (1800- 1500 p.e.s.) dhe të hekurit të vijonin ta ruanin besimin e të parëve? Le t´iu hershëm dallohet i njejti simbol (16) . drejtohemi përsëri simboleve. Në këtë kohë akoma nuk kishin filluar dyndjet (14) Fotot e mësipërme lidhen me historinë, e fiseve nomade aziatike në Gadishull dhe nuk gjuhën, emërtimet dhe simbolet e Arbërve. Ky njihej besimi kristian. Topthat që mbushin fakt dëshmohet lehtësisht duke filluar nga emri i shiritat e hekurta tek porta, siç vërehen në shumë perëndisë Thot (ai që flet) apo Tat (baba në shqip) porta të banesave të vjetra, sunduqet, tek jelekët që sipas studiuesit arbëresh Xhuzepe Katapanos e veshjes së traditës shqipëtare (burrave dhe (Thoti fliste shqip) njihet si udhëheqës i fiseve 3. Shqiponja në Manastir është me një kokë si ajo e Arbërve. (17) grave) dhe rrobën e bardhë të Papës janë simbole atllantide-pellazge të mbijetuara nga përmbytja parahistorike të besimit pellazg për Krijuesin. gjejmë të ligjëruar në Kanunin e Lek Dukagjinit (fig.1). Qeleshja e Thotit si e shqipetarëve të Edhe tek kryqi/yll tek “alieni” (fig.2) ka në mes : “Pronet e pasunia e kishës janë të paprekshme. sotëm dhe krahët e shqiponjës, flasin për rolin topthin, simbolin e Zotit. Përkatsinë etnike të Kush then kishën , asht i djegun e i pjekun e i e tij si Kryeprift i lidhur me Zotin. Në këtë reliev banorëve të krahinës ku ngrihet Manastiri dhe qitun me rob e robi jashta Bajrakut “ (20) me origjinë etruske, Thoti (Hermesi-hellen,Mërk- familjes mbretërore e dëshmojnë edhe fakte Të bie në sy se shqiponja e Manastirit në uri-romak) u tregon bashkombasve “udhën e Zo- të tjera. Në fotot poshtë jepen dy ndërtime të Deçan ështe me një kokë si ajo e shtetit të Arbërit tit” me simbolin e besimit të tij (Hëna-Yll). I njejti ngjashme, e para tregon kullën (siç e përcakton dhe principatave të Zakariajve dhe Buzëzezëve simbol është gdhëndur në objektet arkeologjike të edhe shënimi në anglisht) e Shen Savës në malin dhe jo me dy kokë si e vulës së Shën Savës në arbërve parahistorikë (fig.2), në zbukurimet prej Athos në Greqi. një dokument të Manastirit Hilandar i cili përf- metali të ilirëve, mbi qeleshet e mbretërve të tyre Ne foton e dytë shikojme të njëjtin stil ndërtimi aqëson simbolin ortodoks të huazuar nga fiset (Aleksandri i Madh), si eblemë e principatës së pellazge. Kjo shqiponjë u përdor nga Stefani i Arberit , në tatuazhe dhe gur-varret dhe sot e kës- Deçanit vetëm mbas pushtimeve. Në një grafikë aj dite, ruhen tek veshja dhe objektet e jetesës së të filmuar me titull “Historia e Serbisë ndër vite” Shqipetaro-Arbërve. mësojmë se familja princërore Nemanja nuk e ka Qëllimi i përdorimit të simboleve besimtare origjinën nga arbërit e Dardanisë por nga Arberia nuk ka qënë vetëm për të patur mbrojtjen hyj- veri-perëndimore, sot Mali i Zi. (History of Serbia Sipas M.Gimbutas janë simbole që datojnë që nga vitet nore gjatë jetës së tyre, por edhe për të dalluar : Every Year 20 000-17 000 pK (Paleolitico Superiore) ku vënd të përkatsinë etnike ndaj popullsive të huaja. Kjo ka Përfundimi II : Simbolet e afreskut dhe vetë veçant zë simboli V, X dhe zig-zaku (fig.2), motive që qënë edhe dëshira e piktorit anonim në afreskun ndertesa e Manastirit dëshmojnë se kemi të bëjmë autorja i ka mbledhur nga qindra objekte të kulturës Vinka e “Sakrifikimit të Krishtit”. me një vepër të rikonstruktuar të një objekti kulti (5200-4000pK) (12) treva të fiseve dardano-ilire, që përd- dardan nga familja mbretërore e etnisë arbërore oren edhe sot në alfabete dhe shkencat e kohës moderne. e besimit ortodoks . Për këtë qëllim u shfrytëz- Po të vërehet me kujdes fig.2, të gjitha viza- uan artistë të ikonave dhe mjeshtër ndërtimi të timet janë krijuar nga simboli V i cili në periu- etnisë së tyre, të famshëm për këto mjeshtri në të dhën e Matriarkatit shprehte natyrën e femrës si gjithë Gadishullin mesjetar dhe njohës të besimit KRIJUESE të JETËS. (13) Pellazgët në njohjen e autokton. natyrës kanë marrë si mjet krahasues FEMRËN , Në këtë shkrim nuk u përdorën edhe faktet duke zbuluar natyrën ciklike të jetës së njeriut, historike, dokumente dhe fotografi të studiuesve botës bimore e shtazore në Tokë dhe tre fazat shqipëtarë lidhur me Manastirin e Deçanit, që e Hënës. Çdo dukuri e Lashtësisë që lidhet me dëshmojnë katërcipërisht çka pohuam më lart. numrin “3” shpreh besimin hënor pellazg, siç Arësyeja e mospërdorimit të fakteve historike mbi e shikojmë edhe në afreskun e Manastirit me tezën etnike, ka qënë hapësira e kufizuar e një numrin e rrezeve të “alienit” të parë (3 + 3) dhe shkrimi dhe synimi për të zbuluar fakte të reja (3) tek i dyti. duke u bazuar tek shkenca e besimit. Mungesa e Femra ishte objekti më misterioz dhe më dëshmive besimtare në studimet sllave mbi përk- tronditës për njeriun primitiv, që i friksuar 1. Pirgue (tower) of St. Sava, Hilandar (Helladë) atsinë sërbe të Manastirit, krahinës së Dardanisë vërente gjakun që derdhej (por ajo mbetej gjallë) dhe të dinastisë Nemanja, por duke u mbështetur dhe organin nga dilte një krijesë e ngjashme me vetëm tek pushtimet dhe lloji i besimit (ortodoks), të. Për ta shprehur natyrën e saj krijuese, ai e tregon se nuk kemi të bëjmë me një metodë përdori formën natyrale te trupit të femrës V siç shkencore. i shikojmë në figurinat e para (fig.1,2 lart) dhe Vështirsia për të kuptuar simbolet e afreskut skulpturat e perëndeshave të artit parahistorik dhe të ndërtesës së Manastirit nga ana e studiue- të Euro-Azisë. Tek (fig.1) ky simbol është i sve sllave rrjedh prej faktit, se fiset e ardhura në vendosur dy herë, mbi bark dhe më poshtë, për Gadishull të kësaj etnije nuk kishin akoma një të treguar vendet hyjnore të trupit të femrës. Ky teollogji besimtare të formuar dhe shërbenjës pri- 1.“alieni” në të djathtë të afreskut të Krishtit. 2. punim fakt vërteton drejtësinë e H. Goettner-Abendroth në xham i dy shënjtorëve Pietrit dhe Palit (shk. IV pK.) ftërinj apo tempuj të besimit të tyre. Në vendin e për emërtimin “fillesa femërore” e historisë 3.Porta e Manastirit te Deçanit 4. Nekropoli i tumulave ri, ata u ndodhën nën trysnin e besimit pellazg njerëzore. Ajo që nuk dinte studiuesja ishte fakti të Rogovës në krahun e djathtë të rrugës Gjakovë-Prizren të popullit që gjetën, atij ortodoks të Bizantit dhe se këto simbole u mitizuan nga Atllantidët pellazg (Kosovë). (15) të sektit të Bogomilëve të Bullgarisë (shek. XI). të cilët e quanin veten “bij të tokës”. Figurën Kjo gjëndje na çon në përfundimin se për sërb- e tretë mund ta quajmë “modelin” parahistorik Në fig.1 lartë, shikojmë dy shirita që valviten ët më shumë se sa besim shpirtëror, ortodoksia të minotaurit apo sfinksave, ku bashkoheshin prapa kokës, sikurse edhe ato që dalin nga ishte një besim i lidhur me pushtetin mbretëror gjymtyret e kafshëve dhe të njeriut. Në këto kurora mbi kokat e dy shënjtorëve të parë të të mesjetës (1219 me Shën Savën) dhe të shtetit figurina metalike (fig.3) që i përkasin gjithashtu kristianizmit (fig.2) Palit dhe Pjetrit dhe tek në kohët moderne (1880-1956). (21) kulturës Vinka, dallohet lidhja e gjysëm hënës mozaiku i Mesaplikut në Muzeun Historik të Kjo dëshmohet edhe nga sondazhi i bërë në me simbolin e organit femror V, siç ka vepruar Tiranës. Paraqitja e dy shiritave të lidhura prapa të gjitha republikat dhe krahinat autonome të Ju- edhe piktori ynë në afresk(13). kokës me nyje, që në gjuhën shqipe emërtohet gosllavise më 1985, rreth % së punëtorëve që Përfundimi I: Simbolet e përdorura nga piktori KOM është simbol besimtar që dëshmon “lidhjen shprehnin besimin fetar. Në Kosovë besimtarët për dy “alienët”në afresk dëshmojnë se bëhet me Zotin”. Për tu dalluar nga etnitë e huaja, me 2.kulle ne Kosove zinin vëndin e parë me 44%, ndërsa në Serbi fjalë për një mit të besimit pellazg. Ai shpreh emrin Kom-b u përfshinë të gjith fiset e etnisë të shqipëtarëve në Kosovë dhe në të gjithë Malës- 11% . Një vizitor polak , në fillim të shekullit botkuptimin e tyre mbi hyjnizimin e njeriut pas Arbërore duke u vetquajtur “popull hyjnor”, inë e Dardanisë dhe në Shqipërinë e veriut. Edhe të XX vëren se “Ata (serbët-shën im) kanë shu- vdekjes duke u larguar nga toka drejt botës së emërtim që mbahet edhe sot, pavarësisht që në emërtimi i mbetur i këtij ndërtimi (pirg) është i më kisha e manastire - por kishtat janë përherë përtejme ku ndodhet Krijuesi(fig.1 në afresk). Ky mënyrë absurde në shqip, ne e përdorim për gjuhës shqipe që dëshmon etninë e ndërtuesve bosh...” (22). udhëtim ndërmjedsohet me ndihmën e “të parëve “shtetet” dhe për çdo popullsi tjetër të huaj. dhe të familjes së shënjtorit. Në Fjalorin e gjuhës Pra teza ETNIKE vërteton shkencërisht të tyre” (koka e kthyer mbrapa e fig 2). Po të Duke e vendosur qëllimisht këtë detaj (lidhjen shqipe lexojmë :“Pirg - Ndërtesë e lartë rrumbul- trashëgiminë historike të Manastirit të Deçanit vëresh pikturat e enëve të baltës mbi ngjarjet e nyjes) në afresk, piktori dhe familja Nemanja lake a katërkëndëshe pranë mureve të një qyteti dhe përkatsinë etnike të ndërtuesve, besimtarëve tokësore të mitive, mbi kokën e tyre u qëndron kanë dashur të dëshmojnë përkatsinë etnike ose të një kështjelle, që shërbente për mbrojtje, të tij dhe vetë familjes mbretërore. Njohja e të një formë e vogël shtëpie që shpreh “kultin arbërore dhe natyrën hyjnore të dinastisë. si pikë vrojtimi etj.” (18) gjitha fakteve historike e bën rast unik në Botë, e të parëve”, idenë e së cilës e dëgjojmë edhe Në rast se do të vërejmë simbolet e ndërtesës Në muret e manastarit dallojmë edhe figurën e pamjen që ka sot Manastiri i Deçanit - i rrethuar sot : “ ata (prindërit e vdekur) na vështrojnë/na së Manastirit të Deçanit, do të bindemi se nuk ka shqiponjës (fig.3) që sipas besimit pellazg është nga muret e larta me tela dhe tanket 24 orëshe, mbrojnë nga lart”. Ikonat ortodokse që njohim, qënë piktori, i vetmi që ka përdorur simbolet e ndërlidhesja e Zotit me njerëzit tokësorë. Në këtë për ta ruajtur nga ata që e ndërtuan, u falën dhe nuk shprehin asnjë “udhëtim” qiellor, por vetëm besimtarëve etnik arbër, por edhe dekoratorët e rast, ajo dëshmon se Manastiri i Deçanit është e ruajtën gjatë të gjitha periudhave gjakatare që sakrifikimin dhe Krishtin e ringjallur. saj. Tek porta e Manastirit (fig.3 lartë) shikojmë “shtëpia e Zotit”, një objekt i paprekshëm, siç e kaloi Gadishulli Ballkanik.

cmyk Storia Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 14 Faik Konica, përkthyesi i parë në lëmin e filozofisë dhe të letërsisë bashkëkohore moderne Fletore koniciane nr. 23. nga mënyra jote. bëri perëndira, dhe ca njerëz, ca robër, dhe ca të lirë. Pse rrojte kaq kohë anës së moçales, gjersa u bëre Harmoni e fshehur është më e mirë nga ajo e Nga FOTAQ ANDREA 1 dhe ti si bretkosë, bretkosë e verdhë? shfaqur. Duke shkuar Nuk rrjedh dhe ndër dejtë e tu tani gjaku i Deti është uja më e paqme dhe më e ndyrë; peshqit anafillat e përkthimologjisë shqipe, në kupti- (Kthyer prej gjermanishtes nga kryevepra «Ashtu foli moçaleve, i ligësuar dhe i jargosur, kur dhe ti ditke e pinë dhe i mban të gjallë, njerëzia e gjejnë si të ligë min e gjerë të fjalës, si një praktikë riprodhimi Zarathustra» e Fr. Nietzsche-s prej «Nirvanës») tani të gushosh [kuatësh] e të bështëmosh?19 dhe të vdekshme për të pirë. Zgojor dhe të shkruar nga një gjuhë në tjetrën, Përse nuk vajte në pyll? Përse nuk lërove dhenë? Të pavdekshmit janë të vdekshëm, të vdekshmit lypset t›i kërkojmë që herët, që në vetë lindjen dhe Duke shkuar kështu ngadalë nërmjet shumë A po s›është deti plot me nisira [ujdhesa] të gjelbra? janë të pavdekshëm, cilido rron nga vdekja e tjetrit zhvillimin e shqipes si gjuhë nga më të lashtat, duke popujsh e shumë qytetesh, Zarathustra kthehej në E kontemnoj kontemnimin20 tënd; se kur më jep dhe vdes nga rrojta e tjetrit. hulumtuar e zbuluar gjurmët e hershme ilire dhe malet e tij e në shpellë të tij nga ca pateka [udhëtime]. zë mua të ruhem, përse s›i paske dhënë zë vetes sate Perëndia është ditë dhe natë, dimër dhe verë, proto-ilire, apo pellazgo-indo-europiane. Sepse, Dhe ja, papandehur, vate dhe afër portës së «Qytetit më parë? luftë dhe paqe, ngopësi dhe uri. kur krismat gjarpëruese vetëtimë, në epokat “xëc” të Madh»: po këtu, një i marrë i shkumbëzuar, u hodh Vetëm nga dashuria lips të më vijë fluturim Më i bukuri majmun është i shëmtuar po të të mendjes njerëzore, me gjëmimin bu-bu-llimë do përsipër, me krahët të nderë dhe i zuri udhën. Ish i kontemnimit tim dhe nga shpesa [zogu] ime përqaset me racën e njeriut. çanin dhe zhurmon frikshëm qiejt me onomatopenë gjithë ai i marrë, të cilin populli e quante «majmun› i zëdhënëse: dhe jo nga moçalja! Më i urti njeri, po të përqaset me Perëndinë, është «zzz», domosdo te proto-proto-iliri do krijohej fjala Zarathustrës»: se imitonte mënyrat e Zarathustrës dhe Të quajnë majmuni im, o i marrë i shkumbëzuar; si një majmun nga urtësia, nga bukuria dhe nga çdo shqipe «zë», dhe më pas vetë përfytyrimi «Zot», bejtet e tij dhe huhej [huazonte] shpesh nga thesar i po unë të quaj derri im grindavec, - grindja jote do tjetër. «Zeus» si perëndi e zërit dhe e shpirtit para-ilir, urtësisë së tij. I marri i foli kështu Zarathustrës: [që] të ma ngatërrojë më së fundi lëvdimin tim të Është e vështirë lufta kundër zemrës; se është gati ndërkohë që grekët e lashtë nuk do vononin ta marrëzisë. ta shesë shpirtin për të blerë dëshirat e saj. përvetësonin për ta shndërruar në krye-perëndi të «O Zarathustrë, ja, këtu është qyteti i madh. Këtu Po ç›të ka bërë të grindesh kështu? 21 Asndonjë Dielli do mos i [s›do t›i] kapërcejë kurrë masat tyren, për të dënuar me bubullimën dhe fjalën e vet s›ke gjësendi për të kërkuar, dhe të gjitha për të s›të lajkësonte mjaft: - prandaj ndenje pranë qelbësive [kufijtë] e tij, ndryshe Erinyet [Erinitë],25 shërbëtoret vetë perënditë e tjera. Nga ana tjetër, postulati biblik humbur. [plehrave] që të kesh arsye për t›u grindur, që të kesh e drejtësisë do ta gjenin. «E para ishte fjala» (“e para ishte onomatopeja” - Përse të laturisesh nëpër këtë baltovinë? Le të të arsye për më shumë gjakmarrje! Se gjakmarrje është Zoti, orakulli i të cilit është Delfi, as zbulon, as do thoshim në këtë rast) vlen, si kudo, edhe për vijë keq [Ki mëshirë] për këmbët e tua. Pështy më tërë shkumba jote, o i marrë kotësor,22 të kuptova fsheh, po vetëm tregon udhën. vetë shqipen në forcën e saj shprehëse të asaj mirë mbi portën e qytetit dhe kthehu prapa! mirë! Për Perëndinë, të gjitha gjërat janë të bukura, të të mbinatyrshmeje të “përkthyer” dhe më pas të Këtu është ferr i mejtimeve vetmore2. Këtu i ziejnë Po fjala jote e marrë më bën dëm, dhe kur ke mira dhe të drejta; njerëzia i quajnë ca gjëra të drejta shkrirë në botën shpirtërore. të gjalla mejtimet e mëdha dhe i bëjnë lëngurineza arsye! Dhe kur fjalë e Zarathustrës do të kish një mijë dhe ca të padrejta. Në kuptimin shkencor të përkthimologjisë shqipe, [lëngurina]. herë arsye: ti me fjalën time do të më sillje gjithnjë Çfarë urtësie, çfarë mendje është kjo e këtyre? U zanafillat lypset t›i kërkojmë përtej pikëtakimeve Këtu kalben tërë ndjenjat e mëdha; këtu, vetëm dëm!» japin besim ca këngëtorëve të udhës [aedëve] dhe të hershme të ilirikëve dhe të arbërve me fqinjët, ndjenjëzat e fishkura lihen të trokëllijnë. Ashtu foli Zarathustra, dhe hodhi synë mbi qytetin marrin turmën për mësonjës, duke mos ditur që sidomos në atë përcjellje gojore të eposit të Nuk po të bie erë kundërmim i kasapaneve dhe të e madh, psherëtiti dhe heshti për shumë kohë. Më së shumë janë të ligj dhe pak të mirë. kreshnikëve te pezmat serbe, tek aedët e lahutës çervishaneve3 të mendjes? Nuk tymon ky qytet nga fundi, foli kështu: Qentë lehin me cilindo që s›e njohin. dhe çiftelisë që shëtisnin mes popullatave slavone avujt e mendjeve të therura? Më vjen krupë dhe mua nga ky qytet i madh, s›më Efesianet do bënin mirë të vareshin të gjitha, pa zbarkuar në Jug të Ballkanit në shekujt VI-VIII, por Nuk shikon shpirtet të varen [nderen] si pishtarë4 vjen vetëm nga ky i marrë. Si këtu, dhe atje, s›ka lënë burrë prej syresh [mes tyre] e t›ua linin qytetin edhe tek stratopitë arbërore para-skënderbejane [paçavure] të qullosur e të ndyrë? – Dhe bëjnë gazeta gjësendi për të përligjësuar.23 djemve pa mustaqe. Se bën syrgjyn Hermodorin, më (të shekujve XI-XIV), që do formonin në shekullin prej këtyre pishtareve [paçavureve]! Mjerë ky qytet i madh! Do të doja të shikoja tashti të mirin burrë nga të gjithë, duke lëçitur: S›duam të XV Gardën e Skënderbeut dhe kalorësinë e Nuk dëgjon [e ndjen] si sqojtësira5 e këtushme kollonën e zjarrit që do ta përdjegë! kemi mes tonë njeri më të mirë; në qoftë se ndodhet lehtë shqiptare me famë europiane (shek. XVI) bëhet lodër fjalësh? bëhet lodër me kallambure6 të Se të këtija [këtilla] kollona zjarri duhet të vijnë ndonjë, le të jetë i tillë gjetkë dhe në mes të tjerë udhëhequr nga gjeneralisimi Gjergj Basta. Duhet mërzitshme! – dhe bëjnë gazeta me këto çpërlarovina! përpara mesditës së madhe. Po kjo ka kohën e saj njerëzish. t›i kërkojmë tek drogomanët (përkthyesit gojorë) Ndërsejnë njëri-tjetrin dhe s›dinë për ku! Nxehen dhe fatësinë [fatin] e saj. arbër e ilirikë që krijonin pikëtakime dhe ndërlidhje dhe s›dinë për se. E trokëllijnë teneqen e tyre, dhe Me gjithë këto, të jap një këshillë si «lamtumirë» ty, PESIMISTI. me Bizantin, Republikën e Sinjorisë, Raguzën, floririn e tyre e tingëllijnë.7 o i marrë: kur s›mund njeriu të dashurojë më, duhet Spanjën, Francën, Korfuzin, Maltën, Romën, e Janë të ftohtë dhe kërkojnë ngrohtësi ndër të shkojë»24 Notë [Shënim i Faik Konicës] - Herakliti, një nga më në fund, edhe me vetë Kostandinopojën e shpirtovinat8; ndezen dhe kërkojnë freshkatë [freski] Ashtu foli Zarathustra dhe shkoi përpara të marrit filozofët e kohës së vjetër, lulëzoi në Efes nga mbarimi Athinën. Po ashtu, kancelaria e fuqishme arbërore ndër mendjet e ngrira; i zënë ethet dhe bëhen të dhe përpara qytetit të madh. i shekullit 6-të P.K. ngaqë fliste dhe shkruante pa e Skënderbeut do shkëlqente me diplomatët e saj, zjarrtë nga opinioni i botshëm [publik]. vënë re aspak në e kuptonin të tjerët, po si për veten që nga Gjergj Pelini, Andrea Smaçi, Gjon e Pal Tërë dëshirat shtazërishte dhe tërë ligësitë e kanë Nietzsche e tij; e quajtën të errët. Gazulli, Dhimitër Frangu, Martin Muzaka e deri te shpirtin e tyre këtu; po ka edhe të virtytshëm, ka këtu (Përkth. PESIMISTI). Albania, vëll. XII, 1909. kryediplomati Pal Engjëlli, që do t›i shërbenin edhe 9 shumë virtyte mjeshtërake dhe punëtore . 1 Te “Albania”, ky titull ka një gabim shtypi dhe është dhënë: si “terxhumanë” Skënderbeut dhe shtetit të parë Shumë virtyte punëtore me gishtërinj për të “Duke shkruar”, ndërkohë që origjinali është “Duke shkuar”. të Arbrit në lidhjet me Perëndimin venedikas, me shkruar, me qëndresë plumbi dhe me katër sy10 të (shënimi im F.A.). papatin, Orientin, etj. E nëse do të bënim historikun bekuara me dekoracje [dekorime] të vogla dhe me 2 [Gjermanisht] Einsiedler – Gedanken; [frëngjisht] pensées soli- e artit përkthimor në Letrat shqipe, këtë do duhej 11 Mendime të taires, mejtime vetmore (shënim i F.K.). vajza të përmbushura e pa vithe. 3 Garküchen: [ fr.] - gargotte, çervishane (shënim i F.K.); ta nisnim domosdo me Formulën e Pagëzimit të Pal Ka dhe shumë pietet [dashuri ndaj prindit], dhe çervishane; gjelltore për spirilëngje, për çorba (të mendjes – Engjëllit, si dokumenti më i lashtë i vetë shqipes shumë kortezari devote dhe poshtërira përpara F.A.). (1462), kur postulati i Biblës hebraike dhe katolike Perëndisë së ushtrive12. Heraklitit 4 Në përkthimin frëngjisht (nga gjermanishtja) këtu është fjala do të shndërrohej për herë të parë në fjalët e bukura (Kthyer prej greqishtes së vjetër). torchon (leckë, paçavure) dhe jo fjala torche (pishtar), gjë që ka Se, që «lartazi» bien si shi yjet dhe pështymat shkaktuar një lapsus në përkthimin shqip të Faik Konicës (shënim shqip “Unte paghesont premenit Atit et birit et spertit hireplote; dhe për lart fluturon dëshira e të gjithë F.A.). senit, dhe më tej do vijonim me Budin e Bogdanin kraharorëve pa yll. Të gjitha rrjedhin; gjë s›mbetet. 5 Geist: [fr.] - esprit, sqojtësirë (??) – shënim i FK. së bashku me për të shkuar te Kristoforidhi dhe De Rada me Hëna ka oborrin e saj dhe oborri ka rrotullojësit Te gjithë ai lumë, asnjëri s›mund të hyjë dy herë. dy pikëpyetjet e tij. (Sqojtësirë = zgjuarsi – F.A.). shokë. Te gjithë ata lumenj, dhe hyjmë, dhe s›hyjmë; dhe 6 Nga frëngjishtja: calembour: lojë fjalësh. Përkthimi frëngjisht: [satelitët] e tij: po me çdo gjë që vjen nga oborri, repoussant limon de mots: lymishte e neveritshme fjalësh Shkëlqen në këtë mes përkthyesish e po ngre lutje turma lypsanike dhe çdo virtyt lypsar jemi, dhe nuk jemi. (shënimi im F.A.). përkthimologësh Faik Konica me Albania-n e tij mjeshtërak [marifetçi]. Njeriu duhej të vinte pas asaj që është e përbashkme 7 Në kuptimin: nuk marrin vesh kujt i bien më parë dap e dup, dygjuhëshe (1897-1909), ku përpunoi në fusha të «Shërbej, shërben, shërbejmë» – kështu falet çdo ndër gjithë njerëzit. Po me gjithë që arsyeja është teneqes apo floririt (shënim F.A.). ndryshme të revistës (gjuhësi, folklor, histori, letërsi, 13 e përbashkme ndër të gjithë, prapë, më të shumët 8 Fjalë e krijuar nga Konica për “eliksirin e jetës së gjatë”, një virtyt mjeshtërak te sipërani : që të mbërthehet më pije e krijuar nga alkimistët në Mesjetë, e ngjashme me “acqua shkencë, etj.) vetë konceptin e përkthimit apo të së fundi yll i merituar te kraharor i ngushtë! njerëz rrojnë sikush me një urtësi të veçantë të tij. vitae” apo “ujin e jetës”, siç thuhet për rakinë. (shënim F.A.). barasvlerës midis dy gjuhëve që lëvroi, shqipes dhe Po hëna rrotullohet14 edhe rreth çdo gjëje Po të ishin gëzimet e trupit lumturi, do t›i quanim 9 Në kuptimin: plot zotësi dhe plot gjallëri (shënim F.A.). frëngjishtes. Konica do arrinte kështu majat - në rrafsh të dheshme [tokësore]; prandaj, gjithashtu dhe të lumtur shtazët kur gjejnë bar për të ngrënë. 10 Mit hartem Sitz und wrate – fleishe; [fr] - cul-de plomb et rond- evropian - me veprën e tij të shquar «Sprovë për gjuhët Po të mos kish padrejtësi, njerëzia kurrë do mos e de-cuir, me qëndresë plumbi dhe katër sy (?) – shënim i FK. (Në sipërani [sovrani] rrotullohet rreth atyre [edhe] më fakt, ka këtu një vështirësi përkthimore për vetë figuracionin e natyrale dhe për gjuhët artificiale», ku i bën një trajtim të dheshmeve; po ajo më e dheshmeja është florir› mësonin emrin e drejtësisë. përdorur nga Niçja : është fjala konkretisht për njerëz me vullnet dhe përpunim shkencor vetë lëndës së përkthimit dhe [verdhushka] i bakajve. Njeriu ndizet e shuhet si një dritë ndaj nate. të hekurt, që nuk shkulen nga karrigia e punës (me prapanicat ku shfaq, teorikisht e praktikisht, përmes erudicionit Perëndi e ushtrive s›është perëndi e hunjëve15 ; Ka një gjë të cilën njerëzit më të mirë e çmojnë plumb të rënda) dhe me mballoma lëkure në bërrylat e xhaketave dhe poliglotizmit të tij tërë elementët e domosdoshëm 16 përmbi ç›do tjetër – lavdinë e përjetshme përmbi të ngrëna nga fërkimi mbi tryezën e punës. Pra njerëz në pritje sipërani qëllon, po bakalli drejton. të punës që u besohet dhe që janë dekoruar për vullnetin dhe të përkthimologjisë (traduktologjisë). Në këtë drejtim, Për emrin e çdo gjëje të ndritshme, të fortë e të gjithë gjërat e përkohshme. Me gjithë këto, më të gatishmërinë që tregojnë si burokratë – shënim F.A.). me të drejtë, Faik Konicën mund ta konsiderojmë mirë që ke në veten tënde, o Zarathustrë, pështy mbi shumët e njerëzve s›bëjnë tjetër veç të përmbushin 11 Vijon figuracioni i Niçes: është fjala për burokratët që janë etër si “postierin e parë modern”, që përcjell vlerat e këtë qytet të bakajve dhe kthehu prapa. barkun e tyre si kafshë. bijash (veprash) mbushur me kashtë (si shpendë të balsamosur qytetërimit perëndimor në botën shqiptare, duke Këtë botë, të njëshme për të gjithë, s›e ka bërë që i mbushnin nga prapanica me kashtë – shënim F.A.). Këtu rrjedh nëpër dejtë gjaku i ligësuar, i dobësuar 12 Ka gjithashtu shumë mëshirim dhe shumë miklim (lajkatari) plot konvertuar kryeveprat e mendimit filozofik e estetik dhe i jargosur; pështy mbi qytetin e madh që është asndonjë, as perëndi, as njeri, po ish gjithnjë, dhe devocion, dhe shumë poshtëri përpara Perëndisë së ushtrive. europian dhe të prozës e poezisë avanguardiste gardina17 e madhe, ku përtogësohet [mblidhet] tërë është, dhe do të jetë një zjarr i gjallë përgjithmonë, 13 Kështu luten drejt sovranit gjithë virtytet e shkathta perëndimore në Letrat shqipe falë bukurisë, hijeshisë shkumba! masa të vendosura që ndizen dhe masa të vendosura (dredharake). dhe elasticitetit të fuqishëm të shqipes koniciane, që shuhen. 14 Mondkälber: lodër fjalësh me Mond, - hënë, dhe Mondkälber – Pështy mbi qytetin e shpirtrave të shembur [të njerëz të shëmtuar. Vajta pas ktthenjësit [përkthyesit] frëng i cili shqipes novatore dhe revolucionare à la faikio. ligështuara] e të kraharorëve të ngushtë, të syve Urtësia është një dhe vetëm një. Që të dyja, dhe do kthen [përkthen] “satellites”. Po japim më poshtë dy përkthime të Konicës me plot nakar e të gishtërijve me gomë – mbi qytetin dhe s›do të quhen me emrin e Jupiterit (Z...) [Zeusit]. 15 E shufrave me ar të derdhur. pseudonimin PESIMISTI (oh! ky pseudonim i shkon e importunëve [bezdisësve] dhe të impertinentëve Të marrët, edhe kur dëgjojnë të vërtetën, janë 16 Der Fürst denkt, aber der krämer – lenit [fr.]: Le souverain propose, për shtat vetë natyrës filozofike të shkrimeve), botuar porsi njerëz të shurdhër. Për ata, është e vërtetë fjala mais l’épicier dispose. Shqip: sovrani qëllon [propozon], po bakalli [të pacipëve], të shkronjavecëve [kalemxhinjve] drejton [vendos]. te Albania e tij, si shembull i hershëm aftësie i gjuhës dhe të pëlletacëve [sokëllitësve], të ambiciozëve të e «të ndodhur-pranë ndodhen-larg.» [nuk janë as në 17 Abraum: [fr.] dépotoir, gardinë [depo]. shqipe për të pasqyruar tërë forcën e shpirtërores, ashpëruar [të dëshpëruar]: - mbi qytetin ku mblidhet qiell, as në tokë]. 18 Mich ekelt: [fr.] Je suis dégoûté, më vjen ndot, më vjen krupë. arsyes dhe estetikës njerëzore. Dhe tërë ironinë dhe çdo gjë që është e dregosur [dregëzuar], e çnderuar, Derrit i pëlqen të lahet në baltovinë; patave, në 19 Lästern, [fr.] blasfemer, bështëmoj [shaj e mallkoj zot e fe]. aluzionin konician! pluhur e në hi. 20 E përbuz përbuzjen tënde. gjuhë-varur pas grash, buzë-lëshuar, plagë-kalbur, 21 Po përse grindesh kështu? këshpiratore [komplotiste] : - pështy mbi qytetin e Një njeri, për mua, bën sa njëqind, po të jetë më 22 Në kuptimin : mendjemadh. Nga Faik Konica madh dhe kthehu prapa!» i miri. 23 Për të ndrequr me anë ligji, apo për të përmirësuar. Më pas, Po këtu, Zarthustra ia preu fjalën të marrit të Kundërshtimi i sjell bashkë njerëzit; dhe prej mungon fjalia: S’ka gjësendi për të përkeqësuar. (Dy ide në Botohen për herë të parë sipas Albania-s dhe solli në zënies vijnë harmonia më e bukur, dhe të gjitha gjërat antitzë). shkumbëzuar dhe ia mbylli gojën. 24 Do me thënë: të ikë, t’ia mbathë, nga sytë këmbët. shqipe të sotme Fotaq Andrea «Pusho, më së fundi! – thirri Zarathustra, ka e kanë burimin e tyre me luftën. 25 Ose Eumenidet, që në mitologjinë greke janë hyjneshat e hak- shumë kohë që më vjen krupë18 nga fjala jote dhe Lufta është ati dhe mbreti i të gjithave, dhe ca i marrjes, hyjneshat e mbretërisë së nëntokës. pagina 15 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Folclore Kapela e ushtarit të Batalionit “Antonio Gramshi”, Leo Malagoli Leo Malagoli në testamentin tek forcat partizane, që ndodheshin në afërsi më 29 nëntor 1944. e tij ka shkruar: të kampit. Pas përfundimit të Luftës Antifashiste Na- “Kur të vdes, mbi arkivolin tim Natën e 11 shtatorit 1943, forcat partizane cionalçlrimtare italianët që ishin në Shqipëri u dua flamurin shqiptar” sulmuan kampin. Barbarizma gjermane arriti riatdhesuan. Prej janarit 1945 e deri më 25 kulmin. Një kasaphanë e vërtetë kundër shtator 1945 janë riatdhesuar rreth 22500 Nga ANDREA LLUKANI italianëve të pa armatosur, të cilët luftonin me ushtarë italianë, të cilët u kthyen në Itali me sy ç’të mundnin. Gjaku shkonte rrëke. Sheshi u të përlotur dhe me mirënjohjen e pafund ndaj ë pavijonin e Luftës Antifashiste Nacio- mbush me kufoma. Falë ndërhyrjes së forcave popullit shqiptar, që i strehoi dhe i trajtoi si nalçlirimtare të Muzeut Historik Kom- partizane dhe errësirës së natës, një pjesë e të barabartë mes të barabartëve. Me të drejtë Nbëtar është ekspozuar kapela alpine e italianëve mundën të çajnë rrethimin. Leo Leo Malangoli ka shkruar në testamentin e tij: ushtarit të batalionit “Antonio Gramshi”, Leo Malagoli u bashkua me partizanët në çetat që “Kur të vdes, mbi arkivolin tim dua flamurin Malagoli, e sjellë në muze nga familjarët e tij. vepronin në zonën e Fierit, Mallakastrës dhe shqiptar”. Këta të fundit e kanë bërë traditë tashmë, që Vlorës të inkuadruara në batalionin “Baba Leo Malagoli e ka kthyer një nga dhomat e çdo vit të vizitojnë Muzeun Historik Kombëtar Abaz”. Në vijim ai kaloi në batalionin partizan shtëpisë së tij në muze, ku ka ekspozuar doku- për të bërë homazhe në stendën ku janë ekspo- italian “Antonio Gramshi”. mente të kohës së luftës, fotografi të tij me uni- zuar sendet e ish partizanit të batalionit “An- Leo rrëfen për operacionin nazist të dimrit, formën e partizanit, fotografi të çetave partizane tonio Gramshi”, Leo Malagoli. Pranë kapelës duke theksuar se luftohej për jetë a vdekje. dhe të bashkëluftëtarëve, dëshminë e veteranit të gjendet edhe ditari i tij, që përmban mjaft ngja- Partizanët shqiptarë e ata italianë, megjithëse Luftës Antifashiste Nacionalçlrimtare, flamurin e rje e kujtime të kohës së luftës. Ditari tashmë në kushte të vështira klimaterike, të zbathur Shqipërisë, ditarin e tij, fotografinë e nënë Marës, është botuar në libër “A fianco del partigiani e të pangrënë, të pabarabartë në numër e në që i shpëtoi jetën etj. Këtë e ka bërë, që pasar- albanesi” (Në krahë të partizanëve shqiptarë), armatim luftuan me heroizëm. Për fatin tim të dhësit e tij të mos harrojnë se gjyshi i tyre ka qenë nga shtëpia botuese “8 Nëntori”. Në libër keq kujton Malagoli plagëve ende të pambyllura partizan në Shqipëri. Ata duhet të njihen me hi- përmblidhen kujtimet 15 italianëve, që luftuan iu shtuan edhe ethet e malaries. U sëmura rëndë, storinë e traditat shekullore të popullit shqiptar, përkrah popullit shqiptar. -Kam disa arsye tre- u raskapita aq sa s’mund të haja e të ecja. Isha me besën, trimërinë, atdhedashurinë, kulturën gon Leo Malagoli, që më kanë rrënjosur thellë bërë kockë e lëkurë. Përsëri e pashë vdekjen dhe humanizmin e këtij populli bujar. në zemër dashurinë për Shqipërinë dhe shqip- me sy. Për një çast mendova se “çdo gjë mori Partizanët italianë, që kanë luftuar në tarët, por mbi të gjitha ishte lufta e përbashkët fund”, por komanda partizane tregoi përkujdesje Shqipëri kanë qenë një faktor i rëndësishëm për në të njëjtën llogore dhe humanizmi i popullit çfarë na priste, por po shihnim vdekjen me vëllazërore ndaj meje. Italianin Leo e strehoi një forcimin e miqësisë midis dy popujve, të cilët shqiptar. 8 shtatori i vitit 1943, kujton Leo sy. Pa u gdhirë mbrritëm në periferi të Fierit. familje në Hysoverdhë. E zonja e shtëpisë quhej në kohë të vështira, i janë gjendur pranë njëri- Malagoli më gjeti të shtruar në spitalin ushta- Na futën në një kamp përqëndrimi, ku ishin Mare Kola. Ajo ishte një grua e veshur me të tjetrit. Kështu ka ndodhur në vitin 1943 kur rak të Tepelenës. Të nesërmen mbërritën gjer- grumbulluar rreth 6000 ushtarë italianë, të zeza, e thatë, e gjatë, që kishte një djalë, të cilin rreth 22500 ushtarë italianë gjetën bujarinë dhe manët, të cilët filluan menjëherë “boshatisjen” cilët patën rënë robër në duart e gjermanëve, e quanin Banush. Mare Kola i shërbeu, e veshi, kujdesin vëllazëror të popullit shqiptar. Kështu e spitalit. Ushtarët e plagosur rëndë i masa- të tradhëtuar nga oficerët e tyre, duke i ma- e ushqeu me harapashin e bukën e misërt dhe po ndodh tani, në këto vite të tranzicionit, ku kruan në një përrua, ndërsa ne të tjerët na hi- shtruar se do t’i riatdhesonin. Çfarë tradhtie. e mjekoi me ilaçe popullore partizanin italian. mijra emigrantë ekonomikë gjetën ndihmën, pën në një kamion dhe na nisën në drejtim të Vetëm brenda pak ditëve qenë pushkatuar 200 Brenda 40 ditëve Leo Malagoli u shërua. Ai u humanizmin dhe përkrahjen vëllazërore të paditur. Breshëritë e automatikëve gjermanë ushtarë italianë. Vetëm një rrugë kishte, lar- kthye në repartin partizan, ku vazhdoi të luftojë popullit italian. Një histori që përsëritet dhe një na futën një ankth të tmerrshëm. Nuk dinim gimi nga kampi me çdo sakrificë dhe kalimi me trimëri deri në çlirimin e plotë të Shqipërisë, miqësi që forcohet. Lëre Hankonë të qajë o Petrit Ruka Përsiatje mbi baladën “Hanko mos qaj nëpër varre” të Petrit Rukës

Nga TIMO MËRKURI mos shko nëpër varre” është një romancë korb’ e Hanko qyqe,/Hanko pelivaneja duke dashurie. ….do të mjaftonte veç vargu i parë e përjashtuar kategorikisht idenë e një këngë 1 …. Hanko mos qaj nëpër varre …. Edhe i këngës origjinale (i harruar a i humbur) për lirike. Kjo duket qysh te cilësimi korb’ dhe qyqe unë kështu do t’i thoshja, more Petrit Ruka, po ta përmbysur kokë e këmbë keqkuptimin fatal që i bëhet Hankos te vargu i dytë, i cili luan ta dëgjoja duke qarë nëpër varret e Kamenicës. për një nga kryeveprat e folklorit shqiptar… edhe rolin e një refreni te kënga. Ndërsa vargu Domosdo që kështu do t’i thoshja, madje edhe Teksti real i mbritur te ne nga kjo këngë është Hanko pelivaneja ka kuptimin pozitiv e shkathët, më tejë, do i jipja një shami të fshinte lotët e regjistruar në Zhulat-Gjirokastër në 1979 dhe pra një grua e shkathët. Pikërisht mungesa e do t’i lutesha që të dilte nga varreza, se nuk përfshirë te Këngë popullore nga rrethina e vargjeve... : Ç’kërkon ti në Kamenicë,/Hanko ishte e diela e të vdekurve ajo ditë dhe kësisoj, Kardhiqit dhe e Rrëzomës fq 482 është: korb’ e Hanko qyqe,/Hanko pelivaneja....ka nuk bënte t’u prishte qetësinë të shumtëve. Hanko mos shko nëpër varre ndryshuar komplet natyrën e këngës dhe duke Domosdo që kështu do t’i thoshja, po pasi të Hanko pelivaneja qënë se kënga dhe vaji janë shumë pranë njera përmëndesha nga të fikëtit që do më kish rrënë Se të vdekurit i ngjalle tjetrës, lehtësisht një vajtim është shndruar në me domosdo qysh në fillim të vajit. Ose do zija Të gjallët i vdiqe fare këngë, duke i hequr një varg dhe një refren. kokën me duar e do nisja vajin bashkë me të. Mes’holl e vathë manxhare Jemi dakort me studiuesin Fitim Çaushi se : Se kjo ishte gjëmë mbi gjëmë, nga ato që qahen Hanko mos shko nëpër gurrë emri Hanko në këtë këngë nuk është emër me bot. Ja, mendoje vetë njëherë. Vjen vajza në Se s’më del na mëntë kurrë personi, por titull i hierarkisë shoqërore, me të derë të të babait dhe s’gjën as baba dhe as derë, Qafëgjat leshëra drudhë cilin emërtoheshin vajzat dhe gratë e shtresave madje s’gjen as prag të derës.. Kërkon babën, Kur del te porta në udhë të pasura.(F.Çaushi, Bukuria e një ligjërimi mëmën e motrën dhe s’u gjen as hijet nëpër një kristianizëm të hershëm. Në vitin 1650 në Vete në çezm e mbushë ujë artistik. Zemrashqiptare 23.02.2012). Por nuk shtëpi, se për vëllanë i thanë që u vra, ndaj u nis Labëri filloi myslimanizimi. Kamenica refuzoi Pse s’na flet o mori ftujë . jemi dakort me të kur thotë se ky është vajtimi që me natë nga Zhulati. Nëpër fshat s’ka kë të dhe pas disa betejave të pasuksesëshme me E parë në këtë konteks, kënga duket si një i një shoqëruese të Hankos në Kamenicë. Ky pyesë se s’sheh njeri, as nëpër rrugë e as nëpër turqit, u muar vendimi popullor për braktisjen këngë lirike, ndonëse besoj se varianti që krijim është krijim popullor që ka për bazë dritare. Po ç’është kjo ëndër e keqe që po sheh e vendit duke shkuar gjithë banorët në drejtim ka komentuar Ismail Kadareja në esen e tij kolektivitetin dhe anonimatin dhe nuk mund syzgjuar? Vjen vajza në shtëpi dhe nuk gjen as të Italisë. brilante është marrë nga një antologji e këngëve të identifikohet me një person, si shoqëruesja prindërit, as vëllanë e motrën, po nuk gjën as 3- Në librin “Autobiografia e popullit në popullore botuar në vitet ‘60. Por duke e parë e Hankos. Kamenicën. Se Kamenica ishte Kamenicë me vargje” (fq 101) Ismail Kadare i bën këtë koment me vëmëndje tekstin e mësipërm konstaton 5- Në qoftë se do ëndërojmë për ndonjë halle, kasaba e shkuar kasabasë. Shtëpitë me këngës së Hankos: “Megjithëse për përshkrimin se vargu…Hanko mos shko nëpër gurrë … e subjekt, ai përafërsisht ka këtë rrjedhë: Me dy- tri kate, me portikët e mermertë ku qene trupor të bukurisë femërore poeti anonim ka të vijuesat, janë vargje kënge të shtuar pas vargjeve qëllim që të mos pranonin kushtet e pushtuesit gdhëndur stema e zhgabonja e me dritare të gjitha mjetet, ai rrallë përdor laboratorin e vet, vaji të mëparëshme, ku Hankua shkonte nëpër turk për ndërimin e fesë, banorët e Kamenicës mëdha, ku vajzat, fshehur pas saksive, hidhnin duke parapëlqyer rrugën e tërthortë. Përshkrimi varre. Kjo dallohet pikërisht nga ambienti ku braktisin qytezën befasisht natën, duke marë me e prisnin isharete të trëndafilta me djemtë që i bukurisë së Helenës së Trojës është quajtur një lëviz personazhi i këngës lirike, lëvizje e cila vete gjithë ç’mund të mirnin, veshje , ushqime, kinse shkonin rrugës. Plakat po nëpër pragje nga gjetjet gjeniale të Homerit... Ja tani bukuria nuk shkon asnjëherë nga varrezat te gurrët. stema e armë, ikona e këmbana të kishës, kryqe tirnin orët e ditës e thurnin fijet e fatit. Rrugët e një vajze me emrin Hanko: Pra kemi dy këngë të bashkuara, ose më saktë të varreve dhe gurrët e pragjeve. Ikën me anie e kalldrëmta ku kërcisnin dhe ëndrat, pa le më Hanko mos shko nëpër varre një vajtim dhe një këngë lirike. Kjo ska pse të dhe në Itali krijuan fshatin e ri Kamenicë, ku patkonjtë e kuajve. Vrapon për në varreza të Se të vdekurit i ngjalle na habisë pasi në Vlorë në vitin 1959 është u riorganiizuan përafërsisht sipas lagjeve që takojë të vdekurit, por lemeri mbi lemeri. Kisha Të gjallët i vdiqe fare regjistruar një tjetër këngë lirike e cila mbyllet kishin. Por ndërkohë në Kamenicë vjen një pa këmbanë e varret pa kryq, varret e vjetra Është po ajo gjetje e Homerit veçse ajo shkon me vargjet e famëshme të Hankos dhe që thotë: vajzë vendi e martuar në Zhulat, e cila pasi pa të hapura dhe varret e reja të pambuluara. Ku më larg. Nuk janë pleqtë e lajthitur nga jeta që Krevati me boje arre,/Bajame,/prane penxheres qytezën të braktisur shkon në varreza ku vajton është tretur gjyshja e ku ta qajë vëllanë…oi,ooi. mahniten prej gruas, por shumë më tej, janë e maje; /perkundrejt keshe ca male,/ maje vesh mbi varre të vrarët e luftës së fundit, ku mund të 2-Kamenica, qytet me legjendë themelimi ata që kanë pushuar së jetuari fare... Mendoj se cules diare,/un’ i bjerje, tine qaje./Hanko, mos ketë qënë dhe një vëlla i saj apo i jati. Si rëndom Neptolemin ( i biri i Akilit) i kthyer nga Troja këtu ka një keqkuptim nga Ismail Kadare dhe ky shko neper varre,/moj mushk’ e kuqe xanxare,/ nëpër vareza fillon vajtimin për të afërmin e që rrezatoi një kulturë e qytetërim në trevat keqkuptim citohet nga Petrit Ruka qysh në fillim se te dekurit i ngjalle,/te gjallet i diqe fare! saj dhe është normale që të vijojë vajtimin për përreth, me mbi 600 familje të ndara në katër kur shkruan… Prej gati pesë shekujsh vazhdon 4- Varianti që këndon populli fillon me Kamenicën e vdekur. lagje (viti 1583), me 12 kisha që dëshmojnë keqkuptimi i madh se balada rrëqethëse “Hanko vargjet : Ç’kërkon ti në Kamenicë,/Hanko (vijon në faqen 21) Storia Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 16 Nga PAULIN ZEFI “ ërmadhat e Malit të Shëlbuem (Akrolis- sus, Kisha katolike mesjetare e të Shël- GËRMADHAT E MALIT TË SHËLBUEM Gbuemit dhe Tyrbja e Xhymert Kasapit) në kuotën 410 m.”. I gjithë ky sit arkeologjik i panjohur, i (Akrolissus në kuotën 410 m) pastudiuar, pak ose aspak i gërmuar nga arkeologët, i papromovuar dhe i lënë në har- resë të plotë ndër vite, është marrë në mbro- jtje që me dt.17.03.1948, vendim i aprovuar me Ligj. Nr.609, dt.24.05.1948 dhe ka marrë statusin Monument Kulture i kateg. I-rë me dt.23.09.1971. Akrolissusi paraqet një verti- kale të thellë historike, sepse në bazë të gjetjeve arkeologjike rezulton se kjo është bërthama e parë protourbane e Lissusit antik, që e ka zanafillën në periudhën tranzitore të kalimit nga Epoka e Bronzit në Epokën e Hekurit (Shek. XIII-XII p.k.). Akrolissusi është i vendosur në Malin e Shëlbuemit, i cili ka një pozitë domin- uese mbi të gjitha territoret fqinje dhe sidomos mbi qytetin e Lezhës, Fushën e Zadrimës, Kod- rat e Kakarriqit, Fushën e Torovicës, pjesën më të madhe të Malësisë së Lezhës, Fushën midis Lezhës dhe Tiranës, por gjithashtu të ofron një fushëpamje të plotë të të gjithë vijës bregdetare të Gjirit të Drinit në detin Adriatik, nga Ulqini e deri në Kepin e Rodonit. Fillimisht ka qenë një vendbanim i mirëfilltë urban i fisit ilir të Abrejve, më vonë ka shërbyer si qendra më e rëndësishme e fisit luftarak të Pi- rustëve dhe si kufiri jugor i shtetit të Ardianëve. Abrejtë ishin një fis i vogël dhe shumë shpejt u shkrinë me Pirustët, por më vonë edhe vetë Pi- rustët, duke qenë se nuk ishin ndonjë fis i madh si Dardanët, Ardianët, Taulantët apo Enkelejdët, sa të formonin nën udhëheqjen e tyre federata fisesh, edhe ata u detyruan të inkuadrohen në bashkimet fisnore të Ardianëve dhe Taulantëve. Në këto kushte, pjesa më e madhe e territorit Në pjesën e sipërme ose kurrizore të malit të pikës më të lartë, shtrihen mbeturinat e mureve verior, teknika e ndërtimit është ajo trapezoidale pirust u bë pjesë integrale e shtetit të Ardianëve Shëlbuem janë zhdukur mbeturinat e ndërtime- perimetrale të qytezës antike, e cila ka trajtë dhe rrjedhimisht më e vonë (Shek.VII-V p.k.). me qendër në Scodrinon(Shkodër) dhe si Ak- ve të lashta, përveç themeleve të murit rrethues vezake, me drejtim veri-jug, me gjatësi 330 m. Sot më shumë se kurrë, Akrolissusi pret të nji- rolissusi ashtu edhe Lissusi u lidhën ngushtë në pjesën veriore dhe jugore. Fortesa antike dhe gjerësi 80 m. Zona e mbrojtur përfshin të het, promovohet, gërmohet dhe studiohet, sepse me Shtetin e Ardianëve, formacionin shtetëror përfshinte të dy majat e malit dhe pranë pjesës gjithë terrenin shkëmbor, që ndodhet deri në 20 deri më tani ne vetëm kemi gërvishtur lehtë pararendës të Mbretërisë së madhe Ilire. Ak- më të lartë, asaj jugore, sot ndodhen rrënojat e m. distancë nga mbeturinat e mureve antike. sipërfaqen e tij. Për këtë vend të mrekullueshëm rolissusi dhe Lissusi janë dy fortifikata të palid- Tyrbes së Xhymert Kasapit, e cila është ndër- Muret e themeleve janë të punuara nëpërmjet dhe misterioz ne dimë fare pak ose aspak, pran- hura me mur dhe të ndara nga njëra-tjetra prej tuar mbi muret e Kishës Katolike mesjetare të një teknike primitive (Shek.XIII-XII p.k.), por daj lind nevoja që t’a hapim siparin me ndonjë qafës malore, që ndodhet midis kodrës së qytetit Shëlbuemit (San Salvatore). nëse analizojmë me kujdes fragmetet murale që ekspeditë arkeologjike dhe jo me perlustrim ter- dhe malit te Shelbuemit, e cila njihet si Qafa e Masivi gëlqeror ose mali i të Shëlbuemit ka një i kanë mbijetuar kohës, në pjesën e sipërme dhe reni dhe vëzhgim sipërfaqësor (Survey), sepse kështjellës së Lezhës dhe Nekropoli mesjetar. trajtë të mirëfilltë piramidale dhe pikërisht pranë sidomos blloqet ciklopike të rrëzuara në skajin kjo nuk mjafton. Historia e panjohur e “KONJAKUT SKANDERBEG” Nga ERVIN FETAHU Taka, familja Besho, Familja Resuli, tregtarin Familje të pasura tregtare të asaj gjirokastrit Andon Kabili, Tregtarin Kostaq ara se të zbulohej kjo shishe konjaku kohe, të cilat kishin nisur bizneset, Deçolli, Familja Pogaçe, Familja Papuçiu, me etiketën SKANDERBEG KONJAK, të cilat gjenden në regjistrat tregtarë Familja Dakoli, Familja Bushati, Familja Luka, Pdhe me vend origjine qytetin bregdetar italian: Familja Vlora, Familja Vrioni, Familja Kraja, Familja Turtulli, Familja Faber, të Vlorës, të gjithë kujtonim ose më saktë na Familja Vërlaci, Familja Toptani, Familja Plasa, Familja Samarxhi, Familja ish thënë se vendi i origjinës së prodhimit të “ Qyteza, Familja Selfo, Familja Çelo, Familja Vëllezërit Mborja në Korçë të cilët konjakut Skënderbeg ishte Korça... mirëpo Karagjozi, Familja Kokalari, Familja Gurgajn rastësia apo fati e deshi që kjo shishe 80 prodhuan birrën e parë shqiptare, e shumë e shumë familje e individ të tjerë në vjeçare, për hirë të së vërtetës shumë e bukur vëllezërit Gjata, Familja Sharra, mbarë vendin. dhe e veçantë për nga stili dhe dizajni, të binte Familja Kripa, Familja Petrela, Por do të ishte Siri bej Vlora pinjolli i Xhafer në dorën e një koleksionisti të njohur shqiptar. Familja Kondi, Familja Tafaj, Familja bej Vlorës ai i cili vite e vite kishte përpunuar Duke biseduar me mikun tim, pra koleksionistin Begeja, Familja Demneri, Familja në kokën e tij idenë se uji i ftohtë i Vlorës ishte Bledar Keneta për koleksionet e tij, ai më tregoi Kaçeli, Familja Beshiri, Familja ideal për një pije të tillë si konjaku, dhe patjetër se si ra në kontakt me vinotekën italiane e cila e Bakalli, Familja Taka, familja Besho, ai duhej të kishte informacion të retajuar në ruante shishen me emrin e heroit tonë kombëtar kiminë-ushqimore, me gjasa zotëronte edhe Familja Resuli, tregtarin gjirokastrit prej shumë e shumë vitesh. Në çast nuk nguroi, formulën magjike të kësaj pije të veçantë e cila me nuhatjen prej një koleksionisti nxitoi dhe Andon Kabili, Tregtarin Kostaq më vonë do të bëhej marka kombëtare shqiptare, i kërkoi vinotekës që t’a blinte prej saj këtë Deçolli, Familja Pogaçe, Familja e do të çante tregjet përtej shqipërisë. Konjakut ekzemplar të rrallë dhe domethënës. Papuçiu, Familja Dakoli, Familja Skënderbeg ju bë një reklamë si askush tjerër Historiku i lëngut me ngjyrë fillon në vitet Bushati, Familja Luka, Familja Kraja, nga prodhimet autentike shqiptare, u bënë

20-të të shekullit të kaluar, ku shumë familje Familja Turtulli, Familja Faber, modë dhe trendi dhuratat me shishe konjaku të pasura filluan bizneset me linja prodhimi Familja Plasa, Familja Samarxhi, të paketuar ashtu bukur, sa që ju këndua edhe dhe industri të lehtë e cila vinte nga vendi fqinj “ këngë, u thurën mite e legjenda pëf formulën e Familja Qyteza, Familja Selfo, Italia. Sipërmarrësit në fjalë e dinin që vendi i tij magjike. Më pas Siri Vlora ja shet biznesin e tyre kishte mangësi në shumë sektor industrial Familja Çelo, Familja Karagjozi, tij një distilerie të njohur italiane e cila vazhdon dhe kështu filluan ortakëritë e para, ose thënë Familja Kokalari, Familja Gurgajn e prodhimin e pijes alokolike deri në vitet e 40-të ndryshe shoqëritë e para tregtare me orientim shumë e shumë familje e individ të të shekullit të kaluar ku me ardhjen e komunizmit perëndimor dhe kryesisht ishte vendi përtej tjerë në mbarë vendin. Shqipëria u izolua dhe të gjitha sipërmarrjet adriatikut Italia e cila joshte dhe plotësonte e huaja she vendase u konfiskuan, sekuestrua me teknologjinë industriale në tregun e varfër Familja Vlora, Familja Vrioni, Familja nga regjimi komunist, i cili ashtu siç u rrëmbeu dhe të etur në Shqipërinë e pas luftës së parë Vërlaci, Familja Toptani, Vëllezërit Mborja në pronat, rrëmbeu edhe emrin e patentave dhe botërore. Korçë të cilët prodhuan birrën e parë shqiptare, markave origjinale, si konjaku në fjalë. Më pas Këtu do të cekim disa emra të njohur dhe vëllezërit Gjata, Familja Sharra, Familja Kripa, kjo pije filloi të prodhohej në Korçë dhe u bë familje të pasura tregtare të asaj kohe të cilat Familja Petrela, Familja Kondi, Familja Tafaj, pije e dëgjuar ku në lokalet dhe baret shqiptare kishin nisur bizneset të cilat gjenden në regjistrat Familja Begeja, Familja Demneri, Familja dëgjohesin shpesh trokitjet me lëngun e errët të tregtar italian si psh: Kaçeli, Familja Beshiri, Familja Bakalli, Familja quajtur SKANDERBEG...! pagina 17 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Cultura Alessio Conti e il suo primo libro “Fiat Lux”

Lule Arktiku Di MARIA TERESA CARNEVALI PISANI tregim icordo Alessio alunno di una seconda classe elemen- Nga FARUK MYRTAJ “Si ai, edhe unë isha e ngrohtë, kur u lidhëm...” tare parallela alla mia seconda B. Di tanto in tanto nella “Duhet të mos jesh me mendje diku tjetër…” - shtoi Rscuola si sapevano notizie dei miglioramenti nello studio del metodo adottato per gli alunni nella sua stessa condizione. uk është se s’kemi çfarë rrëfejmë, kur ju lutemi shoqëruesi. Quando incontravo il Sig Sergio Conti, padre di Alessio mi të mos na pyesni shumë për fshehuritë tona. Si “Nuk jam tjetërkund, unë...” informava dei progressi di suo figlio. Ma la soddisfazione di zakon, ne s’merremi me gjërat e fshehta”, - bëri “Atëherë duhet të jetë ai...” saperlo destinato all’insegnamento di ragazzi che frequentava- sërishN të shpjegohej shoqëruesi, para se të arrinim si vizitorë “Kam frikë se jo...” - tha ajo. no lo stesso metodo che aveva praticato precedentemente lui, në vendbanimin e njerëzve të tij. Tridhjetë metra më tej, pasi e mbaruam këtë takim riempì tutti di grande soddisfazione. Saperlo apprezzato nel suo lavoro dai suoi superiori per la gioia di tutti. Finalmente S’ishte e para herë që i përgjigjej pyetjeve që vetë i bënte. I të parë, morëm vesh se, në të njëjtën kohë që mes nesh si vedevo negli occhi del Dr. Sergio Conti, quel senso di libera- sigurt, që ne do donim, a do bënim mirë, ta pyesnim pikërisht ekspeditë investiguese po flitej, supozohej dhe hamendësohej zione da preoccupazione ben comprensibile in chi è immerso ashtu. për shkrirjen e akujve të Arktikut dhe ftohtësinë e banorëve in simili aspettative. L’atmosfera diveniva sempre più leggera. “S’ka lidhje të drejtpërdrejtë mes vetëvrasjeve, ndër ne, me në këto vise, ai njeri perëndie, i shoqi i gruas me të cilën E poi saperlo impegnato in tale ruolo diveniva una conquista. heshtjen që mbahet për to. Vetëvrasjet vërtet janë shtuar, por sapo bisedoi shoqëruesi ynë, kishte vrarë veten. Asnjë ten- Un “Piccolo trattato sulla teologia della Luce” come lo chiama ajo çfarë do ta kërkonte përgjigje është se gjithnjë e më shumë sion nuk ndjehej mes njerëzve aty. Ashtu si për varfërinë, që l’autore del libro; è la risposta positiva al suo impegno “Io non vedo la Luce, la percepisco come freddo”. E si illumina njerëz nga ne po marrin rrugën për të ikur, në Jug...” shihej si diçka e virtytshme, edhe për vetëvrasjet heshtej, si di un’altra luce: la Fede. La Fede è una vera Luce, un “Faro” E shqetësonin më shumë ikjet se vetëvrasjet? Pritëm të për fshehtësi të thella që s’ka pse trazohen, përderisa kurrë per il cammino della vita. Tutte le riflessioni personali tratteg- shtonte diçka, që ta merrnim përgjigjen, qoftë edhe indirekt. nuk rreshtin. giano la via da seguire. Dalle “Alte sfere” ci si immerge con il “Ne lindemi dhe rritemi me besimin se kur mendojmë “Mund të pyesim diçka më shumë? Për këtë rast...” - e lu- Nuovo Maestro in riflessioni più terrene: Non risultano troppo shumë për to, të fshehtat na ofendojnë shpirtin’”, - tha dikur. tëm shoqëruesin. illusorie tutte le operazioni con mezzi sempre più sofisticati e nascondono il vero, su ciò che è semplice e concreto? Tutto Na kishte treguar, më parë, se vetë ai s’ishte dot mes entu- “Përpara disa javësh, ai zbriti në Jug, për të parë me sy të questo lavoro interiore appartiene solo ad Alessio, o non è ziastëve për hapjen, integrimin e vendasve me jetën në Jug. vet nëse mund të zbrisnin më pas familjarisht, por u kthye anche una trasfusione su chi lo segue? Un lievito che nutrirà e Megjithatë, e kishim pranuar si shoqërues, mjaft të na bënte shpejt. Vazhdoi të ankohej se ndjente të ftohtë, edhe pse atje farà crescere ancora nuovi lieviti? të mundur t’i dëgjonim me veshët tanë qëndrimet e tyre. E ku shkoi dielli digjte. Të dridhurat i vazhduan. Ai u nis për Il suo libro: “Fiat Lux” contiene tutto il lavoro personale, gjykuam të tepërt t’i kujtonim, aq më pak t’i luteshim që, të ikur, të gjente alternativë për vetëvrasjet e shtuara këtu, pieno di interrogativi filosofici e di fede, il tormento personale gjatë ndërmjetësimit, të ishte sa më korrekt në përkthim. por s’mundi... Nuk qëndroi dot në Jug. Tashmë s’është as nella inesauribile ricerca del Vero. E’ un libro che si legge con grande interesse e anzi, stimola ad unirsi in tale ricerca Por nuk hezituam t’i thoshim, duke qeshur, s’kishte pse ta këtu ku ishte lindur...” con la passione di chi si auspica di raggiungere gli stessi obiet- shprehte skepticizmin e vet në sy të të vetëve. Ekspedita jonë kishte mision të vëzhgonte trojet ku thuhej tivi. C’è da augurarselo veramente! Immagino ed auspico che “Ti duhet ta ngrohësh më shumë trupin e tët shoqi”, - i tha se njerëzit lindnin të vdekur por, për të qenë etikë, ishim questo lavoro di appassionata ricerca del “Vero” continui con shoqëruesi një gruaje, sapo hymë në punishten ku ajo qepte këshilluar të mos pyesnim shumë... risultati ancora moltiplicati che saranno di guida alle singole lëkurë, bashkë me gruan e tij. Ngaqë kjo, mos-pyetja, shëmbëllente me pa-dëshirën e ven- ricerche personali. Non trascura il periodo Mosaico del vec- chio Testamento dei profeti dell’attesa del Salvatore, il figlio “Unë s’jam dot e ngrohtë për vete…”, - tha ajo. dasve për të folur për të fshehtat e tyre, foli ai, sërish pa e del Dio unico, entità superiore: da cui si giunge al “Logos”, Nga çfarë arrinim të vështronim a të merrnim me mend, pyetur. Por nuk foli për njerëzit. il significante della “Parola”, in cui si cristallizza il “Signifi- ajo grua nuk po shtirej në çfarë thoshte, edhe pse s’ishim aq Tregoi për një nga lulet e Arktikut që mbinte e rritej, çelte e cato”. La parola di Grazia, di Luce vera, non corporea, ma të sigurt nëse kështu thjesht shfajësohej. Biseda nisi e vazhdoi thahej, brenda pak javëve. interiore, illuminante del rapporto Dio, uomo, la luce che në sy të gruas së shoqëruesit, e cila dëgjonte kryeulur, si të “Jeton aq ditë sa ndjen diell...” - tha. -“Dhe, kush na bind trascende dal sensibile al mistico, ma reale non come il “Nir- mos ishte aty. dot se, duke qenë kjo lloj luleje që është, do jetonte më gjatë vana” dell’infinito, ma come la felicità vera nella gloria di un Dio Padre. Alcune stranezze del mondo terreno, se non rasen- “Nuk besoj se është ankuar për mua ai...” diku tjetër?!” tano l’immoralità, sono effimere e deludenti. Nell’opera del “Jo, por s’ka pse presim të jeni gra burrash të vdekur...”, - Përgjatë tërë rrugës për të arritur aty ku do të strehoheshim Prof. Alessio Conti, colgo tali insegnamenti a completamento sikur nguli këmbë ai. atë natë, vijoi heshtja, si hije e ftohtë. di promettenti nuove riflessioni. Memorie Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 18 Gabimi fatal i Shqipërisë - Pas një meshe për të vërtetën -

Pas gabimit fatal të Shqipërisë, si ai që ka arritur fundit, të ngjallim shpresat e ringritjes. “Bashkëpunim, së pari mes nesh, pastaj me të tjerët, aty ku aspirojmë, me botën e përparuar EuroAtlantike. S’ka pse të pritet nga ndokush, të mos i besohet verbërisht disave, që nuk besojnë në ne, sidomos atyre që udhëhoqën “Gabimin fatal” dhe atyre që e vazhdojnë si një mashtrim të madh, por ta

kërkojmë nga vetvetet, që s’janë pak, është nuklea e të gjithës,

e pafund, është popull, duke dashur të hapim edhe më Qiellin tonë, “për më shumë dritë”, për “ më shumë dashuri. Të thirret e ardhmja që të bëhet e tashme, por kujdes se përgjigjia mund të jetë ashtu siç je(mi) sot...

Nga VISAR ZHITI si me prostestat, nën thirrje të tjera, por është Të ndizja dhe një qiri... Gjatë homelisë Ah, po, ai vinte këtu para se ta vrisnin, shtova po ajo. Duket sikur do të nisë prapë siç nisi meshtari po na fliste për ringjalljen e Krishtit këtë varg dhe po mendoja ringjalljen e tij, aq FJALË PËR NJË FILLIM: dikur, për dritat elektrike që nd:erpriteshin në e për dyshimin e Tomës, nga që s’kishte qenë i sa ia dilja, presidenciale, trashendentale, e konviktet e studentëve, por fjala ishte për dritën pranishëm në atë ringjallje dhe donte të sigurohej mistershme, qiellore pa tjetër, ndërsa unë kisha jë nga porositë për këtë Vit të ri ç’mund e madhe, që sjell liria, manifestuan në fund në ishte i njëjtë ai që ishte kthyer nga vdekja me ardhur këtu pas vrasjes time, ia shtova dhe këtë të ishte? Se çdo fillimi, jo vetëm i vitit, të vitit që shkoi për përgjysmimin e tarifave të atë që kishin kryqëzuar... pa vënë gishtin tim në poezisë, por s’e dija ç’ringjallje kisha pësuar apo Npor dhe i një takimi, i një rruge apo studimit, për kushtet etj, sa edhe Kryeministri vëndin e gozhdave, pa e shtirë dorën time në thjeshtë atë tokësoren, të plagës time, të bërë epoke, i një jete, i një libri, i një elegjie a i Vendit u dha të drejtë, ndërkaq ajo duhet kraharoron e tij, kurrë nuk besoj... shkruhet në tashmë më të madhe se sa unë. kënge, etj, etj, i duhet një shenjëz, një ndjellje, kuptuar si protestë kundër përgjysmimit të Ungjillin sipas Gjonit. se, siç ka një pikturë firmën në fund, ka dhe dëshirave, ëndrrave, lumturisë, të së vërtetës. E Pa këtë vazhdimësi s’do të kishte kuptim... T’I RIKTHEHEMI POROSISË. njollën e parë nistore apo filmi, kur mbaron e vërteta përgjysmë nuk është më e vërtetë... Kjo po thoshte meshtari. Ngrita kryet i tronditur lexohet “The end”, ka një titull në fillim. Dhe do njohjen e zanafillës, ‘pse-në?’ e saj… si ai që zbulon një gjë me rëndësi. Tek ne E patë Presidentin e vendit më të pasur në s’ka pse të jetë një fillim i ngjashëm me fundin, Për këtë qëllim, në këtë fillimviti unë zgjodha kishte ndodhur ndryshe, nuk i kishin prekur botë, më të fuqishëm e më demokratik? Në nga nisi, pavarsisht vazhdimësisë. Gjithsesi një meshë, që e kam rrëfyer në një libër timin, “Si dhe aq plagët tona, s’na kishin vënë dorë në tempull dhe ai si të gjithë, për të dëgjuar lutjet e do që të thuash diçka pararendëse, që të mos na ershi ai, i ndaluari”, që, sipas meje dëshmon kraharor, nuk na besonin duke qenë dhe vetë njerëzve? Librat e Shenjtë, mes të tjerash kanë jetë vetëm për ty, por për sa më shumë... për atë që na ishte ndaluar, shpirtëroren,hapur apo të mosbesuar dhe më e rënda, të tjerë ishin dhe porosinë, që të lutemi dhe për armiqte tanë, njerëz e kohën. Drithmërisht e sinqertë, që të fshehurazi. Duket se flitet për një poet të njohur, ata që u kryqëzuan dhe të tjerë ishin ata që u t’i kthejmë ata në vëllezër, t’i duam, edhe pse shërbejë si një e vërtetë, si një përvojë. Le të “zyrtar”, duke dashur të them se në një farë ringjallën. jetojmë në kohën e çvëllazërimit, të zhgënjimeve. jetë qortuese për të gjithë dhe askënd, t’i ngjajë mënyre gjithkush është poet i jetës së vet. Është Gabimi fatal që kishte bërë Shqipëria... Ia Po humbjet duhet të bëjmë që të kthehen në hapjes së një testamenti nga viti i shkuar, për dhe një student, e ardhmja që kërkon prej nesh thashë sime shoqeje. Më pa dëshpërueshëm... përvojë për mirë, korrupsioni të mos jetë motori një zbatim të ri, në mos, një denoncimi për atë dhe na gjykon duke na dashur. Por gjendja Dhe shkuam shumë larg, në Uashington. Mora që do të lëvizë dhe këtë vit, të rikthehen puna, që s’duhet më, që e bën ende më lodhës atë mund të ashpërsohet. Dhe shkaqet nuk janë të me vete tragjedinë time, dhëmbjen, mëkatet të mirat e saj dhe ngazëllimi i tyre, gjithë arritjet që vazhdojmë ta quajmë “tranzicion”, duhet një gjitha të tanishme. Çfarë u bë keq qysh në krye? që i dija dhe s’i dija. Atdheun. Dhe dëshirën e të japin lumturinë e brendshme, begatinë e porosi për vazhdimin tjetër, le të jetë klithmë e thellë për ringjallje. Jo timen, por dhe timen... gjithanëshme, paqen, nderin dhe moralin që vetmuar, rënkim plage, ngazëllim dhe qëndresë TË PREKËSH PLAGËT... Si është ajo dhe si ndodh?... është për të duhet të jenë me të parat fare. jona, shpresë, dorë që na tregon drejtimin. gjithë? Pasvdekja është një nga shqetësimet Pas gabimit fatal të Shqipërisë, si ai që ka Unë e zgjodha atë që do të doja të thosha, jo Të gjithë jemi poetët e një perandorie të rënë, e përjetëshme të njeriut, besoj, edhe për jo arritur fundit, të ngjallim shpresat e ringritjes. për vete, është si një dashuri, - e dëshpëruar e pa me poezi, pa poezi, mërmërita sërisht. Na ka besimtarët. Bashkëpunim, së pari mes nesh, pastaj me të dëshpëruar - dashuria është dashuri. Thjesht po zënë nën vete dhe dalim nga gërmadhat të Përjetësia është dashuri, them, prandaj dhe tjerët, aty ku aspirojmë, me botën e përparuar sjell një zbulesë për atë që s’ka qenë e mbuluar, copërluar. Ca i nxjerrin të vdekur. Ndokush ka dashuria mbetet e përjetëshme. EuroAtlantike. S’ka pse të pritet nga ndokush, të që dihet, por nuk është përmbledhur as si një qenë i mbrojtur brenda ndonjë bunkeri a nën Që në ditët e para në Uashington kërkuam mos i besohet verbërisht disave, që nuk besojnë përfundim e as si një prirje udhe, s’është në ligj, ndonjë kupolë. Në fund të fundit gjithkushi ka kishë. E gjetëm afër shtëpisë. Mesha në anglisht. në ne, sidomos atyre që udhëhoqën “Gabimin mbase në përbetimet e fshehta, ngjan me kodet ringjalljen e vet. The Lord be with yuo, tha meshtari dhe ne, fatal” dhe atyre që e vazhdojnë si një mashtrim kafkiane, por gjendet thellë e më më thellë. Më Edhe poezia është ringjallje... E në Shqipëri?- të gjithë, u përgjigjëm: And with your spirit. të madh, por ta kërkojmë nga vetvetet, që s’janë ndihmoi një meshë ta gjej. pyes unë, një poet është më pak se një poet? Gjatë lutjeve, nën zërat që na mbulonin, unë pak, është nuklea e të gjithës, e pafund, është Po ua them, është si një hakmarrje biblike Dhe shtova në heshtje: “Ai” është poeti i madh mërmërisja në shqip, Ati ynë që je në qiell... popull, duke dashur të hapim edhe më Qiellin ndaj vetveteve tona, për të gjithe ata “që nuk i një perandorie që ra, që natyrisht poezia nuk At’joni im... Ndodhte dhe që shkruaja. tonë, “për më shumë dritë”, për më shumë e bëjnë historinë, por e pësojmë atë”, jo, jo, bie bashkë me perandoritë. Mezi po prisnim të Ishim të ulur nga fundi... Kur mesha mbaroi, dashuri. Të thirret e ardhmja që të bëhet e shërben për të dy palët, për të gjithë si vetë shkonim në kishën tonë... Donim të luteshim së në anë të ndenjësjes pashë një targëz metalike, tashme, por kujdes se përgjigjia mund të jetë mesha Heshtet për të ashtu siç heshtet për më bashku. Për djalin. Për ëndrrat e tij ... edhe për e lexova, aty rrinte Presidenti John F. Kennedy, ashtu siç je(mi) sot... të rëndësihmet, por dhe ishte folur siç flitet për të dashurit tanë, për miqtë e përbashkët... për shih, shih, sa interesante dhe nuk shkonte në Të bëhemi ashtu siç duam të jemi nesër. Me rrezikun, nën zë, mbytur, por që befas shpëthen vendin. rreshtin e parë... punë e mund e dashuri! pagina 19 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Attualità Kujtojmë me mall patriotin e madh Padre Emiliano Fabbricatore

ujtojmë me mall patriotin e madh Padre KEmiliano Fabbricatore nga Santa Sofia D’Epiro, Arkimadritin e Manastirit “San Nilo” në Grottaferrata. Ai, ka qenë një strehë e ngrohtë për njerëzit në nevojë. Me thjeshtësinë dhe dashurinë që e karakterizonte Padre Emiliano Fabbricatore jepte ngrohtësi e mirësi dhe padyshim të gjithë e kanë ndjerë mikpritjen dhe dorën e tij vëllazërore. Të shumtë kanë qenë ata, të cilët i priste, i mbante dhe i përcillte me shpenzimet e tij, qofshin këta historianë, gjuhëtarë, hulmutues, arkeologë, shkrimtarë, por edhe emigrantë që patën ardhur nga Shqipëria. Në ambientet e manastirit dhe të bibliotekës ata, ndiheshin si në shtëpinë e tyre. Padre Emiliano Fabbricatore ishte me të vërtetë një ndër shqiptarët arbërorë, që punonte me zell e patriotizëm, por në heshtje pa zhurmë, me moton “Mëmëdheu duhet ndihmuar”. Ai, ka qenë një bashkëpunëtor i denjë i gazetës “Rrënjët”, që nga dita e krijimit të saj. Ndihma e tij për gazetën ka qenë shumë e çmuar. Sa herë që shfletonte gazetën “Rrënjët”, Padre Emiliano Fabbricatores i mbusheshin sytë me lotë dhe ëmbëlsisht thoshte: Ah! Rrënjët e atdheut tim të lashtë. Kështu e vlerësonte gazetën “Rrënjët”, Un monaco a servizio dell’uomo për të cilën ishte impenjuar në çdo kohë e Di ALESSIO CONTI, suoi confratelli perché più giovane di molti di loro, Chiesa di San Teodoro di Roma. Ricordo bene lo moment dhe shprehte gjithmonë admirim për Docente di Religione Cattolica lo faceva con discreta bontà, preoccupandosi per i straordinario lavoro ecumenico che hai svolto. këtë tribun historiko&kulturor, me tematikën e della Diocesi di Roma. malanni di tutti. Mi ripetevi spesso: la cosa che so e posso fare larmishme dhe misionin e saj fisnik. Oggi, anche in ambito ecclesiale, si parla molto per i nostri fratelli ortodossi è l’accoglienza (Redaksia “Rrenjet”) ascere al cielo nel giorno dell’ di periferie: Emiliano le periferie le ha battute tutte, ed è stata una tua opera straordinaria che ha Epifania, mentre la Divina Liturgia con una carità che era tanto più sincera quanto più abbattuto muri ed incrostazioni accumulatisi Ncommemora il Battesimo di Gesù. sapeva stare nella discrezione e nell’ anonimato. nei corso dei secoli fra le due Chiese sorelle. Questo è stato l’ultimo lascito di Padre Salutandolo, mentre i canti si susseguivano, io Con la tua accoglienza, il tuo amore e la tua Emiliano Fabbricatore che restò sempre riandavo, con memoria grata, al mio liceo, alle semplicità hai reso uno straordinario servizio Ricordiamo un semplice Monaco, anche quando la persone che vegliano su di noi dal cielo. In quella al dialogo fra le due Chiese. provvidenza e le circostanze lo chiamarono cerimonia ho incontrato tutti: Padre Nilo, con la A novembre con una delegazione di Parlamentari con nostalgia il a responsabilità più elevate. Era nato nel sua cura dei canti; Padre Nicola, con l’amore per il ortodossi a ho visitato il Monastero di Santa Caterina, 1938 a Santa Sofia D’Epiro, piccolo paese greco; Padre Paolo, con l’inno inesausto alla bontà nel deserto del Sinai e l’egumeno ed i monaci della provincia di Cosenza. La sua vita si di Dio e della Vergine Maria. Ed erano lì, tutti e appena hanno sentito che venivo da Grottaferrata grande patriota è dipanata dal luogo d’origine a quelli di ciascuno per lui, ad accogliere un confratello, un mi hanno chiesto: Ti kanei o P. Emilianòs ? Come elezione: il Monastero di Grottaferrata e la umile Fabbricatore della casa del signore. Per lui sta P. Emiliano? Ma la stessa domanda mi viene Padre Emiliano Grecia, con cui conservava un rapporto vivo ogni carica fu realmente un servizio, proverbiali le fatta ogni qualvolta vado a Patmos o al Monte Athos. e fecondo sia conoscendone la lingua, sia sue omelie, stringate, ma sempre capaci di andare Persino il Patriarca Ecumenico Bartolomeo, quando tramite una pluridecennale rete di relazioni, dritte all’essenza delle cose:con un monito, un lo incontro, mi chiede notizie di te. Fabbricatore coltivate in uno stile di fraternità semplice e insegnamento, un esempio che facevano dialogare Ricordi il nostro viaggio ad Istanbul per schietta. É stato tante cose Padre Emiliano, icordiamo con nostalgia il grande patriota Parola e Vita. incontrare il Patriarca Bartolomeo? In Turchia non ma non è facendo la lista degli incarichi, pur Padre Emiliano Fabbricatore di Santa Ricordarlo oggi, come ha fatto con accenti si può entrare in tonaca e pertanto fosti costretto a R prestigiosi fino all’ esarcato da lui ricoperti commossi e commuoventi il suo confratello, vestire abiti civili e si vedeva da lontano che non ti Sofia D’Epiro, Archimandrita del Monastero che se ne attinge la natura più intima e Padre Basilio, al termine della Divina liturgia, trovavi a tuo agio con giacca e cravatta. Tu sei nato “San Nilo” di Grottaferrata. Lui era un rifugio profonda. significa attingere l’essenza della vita monastica, il monaco e sei rimasto sempre tale. Fu una grande accogliente per le persone bisognose. Con la Dirò, quindi, cosa egli è stato per me che suo essere con il popolo e per il popolo, in modo soddisfazione : dopo 7 secoli un Egumeno semplicità e l’amore che caratterizzava Padre oggi in un inveramento della tradizione, semplice, dando ad un ragazzo una carezza, una di Grottaferrata incontrava il Patriarca Emiliano Fabbricatore, dava calore e bontà e esercito una delle sue “professioni”, quella parola, una caramella, e facendo transitare tramite Ecumenico. ovviamente tutti hanno sentito la sua ospitalità di Docente di Religione Cattolica. Credo di quei gesti quel “dio buono e amico degli uomini” Con il tuo amore e la tua semplicità e la sua mano fraterna. Erano molti quelli interpretare i sentimenti anche di altri allievi, che tante volte, e con tanta intensità, ha cantato conquistavi tutti. Ricordo che durante il Millenario che ha accolto, mantenuto e accompagnato a noi Insegnanti di Religione Cattolica, anche nella Divina Liturgia. venne all’Abbazia una delegazione dall’isola di proprie spese, come storici, linguisti, esploratori, in scuole piccole come il Benedetto XV, ne Patmos che è gemellata con Grottaferrata ed un archeologi, scrittori, ma anche immigrati venuti abbiamo moltissimi. GROTTAFERRATA, LA LETTERA giorno, volendoli accompagnare a Roma, mi accorsi dall’Albania. Per tutti noi, specie per chi era più fragile DI VIRGILIO AVATO IN MEMORIA DI che non entravamo tutti nella mia macchina. Ti Nei locali del monastero e della biblioteca, si nelle materie “pesanti” come latino e greco, PADRE FABBRICATORE chiamai, pregandoti di mandare Saro, ma dopo sentivano come a casa loro. Padre Emiliano aveva: una carezza, una caramella, una pochi minuti vidi arrivare in macchina proprio te. Fabbricatore era in realtà uno degli albanesi parola di conforto. Era vicino soprattutto ai “Caro P. Emiliano, Non puoi immaginare quello che hai causato. arbërorë, che lavoravano diligentemente e seminaristi ed ai novizi di cui era maestro che immagino che tu proprio in questo momento A Patmos non si parlava di altro: l’egumeno di patriotticamente, ma in silenzio, con il motto gratificava con pizza e gelati. Segni, questi, sia in compagnia di P. Nicola, P. Marco, Grottaferrata, P. Emiliano ci ha accompagnati alla “La madrepatria dovrebbe essere aiutata”. Lui di una fede semplice che entra nelle viscere P.Nilo, P. Paolo e che stiate ammirando questa Metro. è stato un degno collaboratore del giornale della vita, mutandola. La sua spiritualità, mai chiesa strapiena di amici che si sono stretti Mi hai voluto al tuo fianco per il Millenario disincarnata, transitava sempre per gesti, materiali “Rrënjët” sin dalla sua creazione. Il suo aiuto intorno ai monaci ed alla tua amata sorella che Niliano e, non ostante le tante difficoltà, possiamo perché il Dio fatto uomo si prende cura di tutto al giornale è stato molto prezioso. Ogni volta non si aspettavano che tu te ne andassi via così essere soddisfatti del risultato: convegni, incontri l’uomo. Come il Buon Samaritano versò olio e che sfogliava il giornale “Rrënjët”, Padre velocemente. interreligiosi, pubblicazioni, mostre ecc. E ricordo vino sulle innumerevoli ferite di chi incappava nei Emiliano Fabbricatore riempiva gli occhi di Ci sono i tuoi compaesani di Santa Sofia che bene che prima del Millenario solo P. Luciano e P. briganti della vita. Fu affettuoso anche, se non hanno affrontato il lungo viaggio per darti l’ultimo Partenio accompagnavano i pochi visitatori. Oggi il lacrime e dolcemente diceva: Ah! Le radici soprattutto, con chi, capendo che quella non era saluto. Ci sono tanti grottaferratesi che venendo GAL fa da guida a migliaia di visitatori e pellegrini. della mia antica patria. Cosi apprezzava la sua strada, usciva dal Monastero. Sempre e in massa hanno voluto dimostrarti il loro affetto e Concludo, P. Emiliano,chiedendoti scusa per lui il giornale “Rrënjët”, per il quale è stato ovunque servì l’uomo, creato a immagine di Dio ringraziarti per quello che tu hai fatto per l’amata essermi dimesso dall’incarico che mi avevi affidato. impegnato in qualsiasi tempo e momento e ha e redento dal Sangue di Cristo. Era lui a guidare Abbazia e per ognuno di loro. So che ci sei rimasto male, ma sono stati tanti anni sempre espresso ammirazione per questa tribuna il pulmino dei Frati con cui si saliva al Tuscolo, Ma quello che ti farà sicuramente molto di grande impegno, purtroppo, a discapito della storica e culturale, con le sue diverse tematiche nelle calde estati per onorare la Vergine Maria, piacere è che qui oggi a darti l’ultimo saluto c’è mia famiglia e capii che era giunto il momento di e la sua nobile missione. regina dei nostri colli, chiedendole protezione e anche un rappresentante della Chiesa Ortodossa, smettere di fare l’oblato. (Redazione “Le radici”) aiuto. Era lui, anche da Archimandrita, a servire i l’amico P. Simeon, Archimandrita e parroco della Eterna sia la tua memoria Cultura Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 20 Nata e errët e shpirtit të Nënë Terezës përcaktoi të gjitha vendimet e saj, sipas studimit të fundit nga Birminghami -Vendimi për tu bërë murgeshë dhe errësira shpirtërore e Nënë Terezës ishin pasoja të traumave të fëmijërisë -Kurimi nga zbrastësia shpirtërore ishte preokupim i murgeshës gjatë gjithë jetës -Përkushtimi i misioneres ndaj të varfërve u motivua nga qëllimi për t’i shërbyer shpirtit të saj

7 Shkurt 2019, Birmingham, MB

tudimi i ri i ndërmarrë nga Gëzim Alpion i Universitetit të Birminghamit konkludon Sse nata e errët e shpirtit të Nënë Terezës filloi në fëmijërinë e saj dhe se ajo u gërrye nga dyshime për ekzistencën e Zotit deri në momentet e fundit të jetës. Dr Gëzim Alpion, i Departamentit të Politikave Sociale, Sociologjisë dhe Kriminologjisë, në studimin e tij të ri shkruan se disa nga arsyet përse Nënë Tereza nuk foli kurrë për jetën e saj private dhe të familjes ishin traumatizimi nga helmimi i babait të saj nga nacionalistët sllavë në vitin 1919 kur ajo ishte nëntë vjeç, rekrutimi i vëllait të saj në ushtrinë fashiste të Benito Musolinit, dhe kujdesi për të mos rrezikuar nënën dhe motrën e saj që jetonin në Shqipërinë komuniste. Alpion sugjeron se nata e errët e shpirtit e Nënë Terezës përcaktoi të gjitha vendimet e saj, përfshirë vendimin për tu bërë murgeshë, zgjedhjen e Indisë si destinacion, largimi nga urdhëri i Loretos, themelimi i kongregatës Alpion njofton për herë të parë ekzistencën e Misionaret e Bamirësisë, dhe zgjerimi i aktivitetit një anëtarje të panjohur deri më sot të familjes të saj jashtë Indisë duke filluar nga viti 1967. së Nënë Terezës në Australi, kushërirës së saj të Për të ilustruar këtë, Alpion konkludon se edhe parë e cila u adoptua nga nëna e murgeshës si Dikur isha një fëmijë ...! projektet që Nënë Tereza ndërmori në Australi, jetime në moshën 6 vjeçare, gjë të cilën Alpion fillimisht në vitin 1969, ishin një përpjekje tjetër Nga ARIANA KOSOVA HOXHA e mësoi filimisht gjatë vizitës së tij në Melburn për tu çliruar nga zbrastësia shpirtërore në një në 2011. kohë kur po e kuptonte gjithnjë e më shumë se dodh shpesh të hedhim sytë Që nga ajo kohë, Alpion po e përdor kjo ishte diçka e pashërueshme. drejt atyre viteve që ndryshuan informacionin nga ky burim dhe burime të Dr Gëzim Alpion thotë: “Nënë Tereza rrënjësisht historinë e tjera për të shkruar studimin ‘Rooting Mother N vendosi të bëhej murgeshë dhe zgjodhi Indinë njerëzimit. Ishte nëntor i vitit 1989, unë Teresa: The Saint and Her Nation’ (‘Në Kërkim si destinacion jo thjesht apo kryesisht për tu isha një fëmijë që me sytë e ngulitur në të Rrënjëve të Nënë Terezës: Shenjtorja dhe shërbyer të varfërve por, mbi të gjitha, me ekranin e televizorit vështronte: Rënien Kombi i Saj’), që do të botohet në fund të 2019- shpresë se, nëpërmjet të vobektëve, do të gjente e murit të Berlinit. Ndihej gjithkund tës. Vitin tjetër, Alpion do të përfundoj librin për Zotin elusiv dhe se do të arrinte t’i jepte fund ndjenja e shpresës, kureshtjes, heshtjes motrën e harruar të Nënë Terezës në Australi. natës së errët të shpirtit. Përkushtimi i saj ndaj të sikurse ankthit për atë që do të ndodhte Në monografinë e tij të mirënjohur ‘Mother varfërve ishte konstant deri në fund. Megjithatë, në Atdheun tonë të shtrenjtë. Rrëzohej Teresa: Saint or Celebrity?’ (‘Nënë Tereza: të varfërit, anëtarët e kongregatës së saj, dhe regjimi më i dhunshëm i shoqëruar nga Shenjtore apo e Famshme?’), që u botua në vullnetarët ishin ‘instrumente’ me ndihmën e kënga e cila u bë himn i demokracisë” 2007, Alpion argumentoi për herë të parë se Wind of change”, këngë e cila në të cilëve ajo shpresonte të çlirohej nga terri i besimi dhe aktivitetet e murgeshës duhen parë ‘natës së shpirit’.” “Ndryshe nga pretendimet e mënyrë të fuqishme shoqëronte në kontekstin e influencës së traditës familjare studentët e dhjetorit. E kush mund hagiografëve, kriza shpirtërore e Nënë Terezës dhe kombëtare në jetën e saj si misionare, nuk filloi pas themelimit të kongregatës së saj t’ i harroj ata heronj që sakrifikonin temë e cila është në qendër të studimit të ri të vetveten gjatë grevës së urisë për të në 1950 por nga viti 1919 deri 1922, periudhë përmedur më lart. Mother Teresa, e cila njihet gjatë të cilës, bashkë me babain, ajo humbi fituar mendimin dhe të shprehurin e nga Kisha Katolike Romake si Shenjt Tereza e lirë, sikurse endërruan Shqipërinë si edhe 8 pjesëtarë të familjes së dajës së saj në Kalkutës, ishte një murgeshë shqiptare në Indi, Shkup. Prezenca e vazhdueshme e vdekjes në gjithë Evropa. e lindur në 1910 në Shkup, që ishte pjesë e Vitet pasuan njëri pas tjetrit fëmijëri patën një efekt traumatik në gjendjen Vilajetit të Kosovës. Në 1928, pasi qëndroi e saj shpirtërore, dhe marrëdhëniet e saj me ndërsa studentët e lirisë u larguan disa javë në Irlandë, në moshën 18-vjeçare, ajo drejt një realiteti të panjohur por anëtarët e familjes, kombin dhe veçanërisht me udhëtoi për në Indi ku kaloi pjesën më të madhe njerëzit në nevojë. shumë të dëshiruar. Sot nuk jam të jetës deri kur vdiq në 1997. më ajo kureshtare e vogël që ndiqte “Nënë Tereza nuk u kurua kurrë nga dyshimet të tjerë përshkuan kilometra për të realizuar për ekzistencën e Zotit. Pavarësisht këtyre Shënim për Editorët: ndryshimet historike, por një e re shqiptare që në dhé të huaj, sëbashku me bashkëkombasit bashkimin e intelektualëve shqiptarë. Një vështirësive, ajo gjithmonë e konsideronte të Dr Gëzim Alpion është një akademik, shkrimtar ditë historike ku përfaqësohej Shqipëria nga dhe dramaturg i vlerësuar. Ai ka një BA nga e saj identifikohet me emrin “shqiptar”. shenjtë dinjitetin e çdo qënie njerëzore.” Disa Kosova deri tek Camëria. Votohej për herë Universiteti i Kajros dhe një PhD nga Universiteti Dikur studentët e dhjetorit kërkonin lirinë e nga këto konkluzione janë përfshirë në studimin të parë: Lidhja e mësuesve shqiptarë në Itali. e fundit të Alpion titulluar ‘Përse ikonat moderne i Durhamit në Angli. Alpion konsiderohet si të shprehurit,ndërsa sot zëri i tyre bashkohet “autori më autoritar në gjuhën angleze” për në dhé të huaj për të ngritur lart identitetin Të ftuarit nga Ministria e Arsimit të Kosovës fetare mungojnë në studimet e famës?’, që sapo dhe ambasadës shqiptare në Romë qëndronin është botuar në revistën shkencore Celebrity Nënë Terezën dhe “themeluesi i Studimeve për kombëtar nërmjet shkollave shqipe. Përkrah Nënë Terezën”. Vitet e fundit ai ka zhvilluar mbi pranë nesh. Heshtja pushtoi atmosferën kur Studies (Routledge). Sipas Alpion, anashkalimi njëri - tjetrit më 25 nëntor 2018 u takuam 50 ligjërata në konferenca ndërkombëtare dhe numërimi i votave do të krijonte komisionin e i personaliteteve fetare në studimet e famës në Fermignano ( Marche) për të bashkuar universitete prestigjioze në 15 vende të ndryshme. shkollat shqipe të Kosovës dhe Shqipërisë. lidhjes ndërsa në shpirt ndieja një emocion të është i pajustifikueshëm po të kihet parasysh Universiteti i Birminghamit është një nga 100 papërshkruar. Dikur isha një femijë që ndiqte ndikimi në rritje i kulturës së famës në jetën e Zëri i studentëve të dhjetorit dhe të patriotëve universitetet më të mira në botë. Akademikët dhe të historisë u ndie sërisht. Dritani, Durimi, me kureshtje fitoren e demokracisë ndërsa sot përditshme si dhe influenca që ajo po ushtron 6,500 studentët e huaj të këtij institucioni vijnë Irena, Elvira, Neati, Ragipi, Faiku dhe shumë kryetarja e lidhjes së parë të intelektualëve të prej kohësh edhe mbi fenë. Në këtë studim, nga më se 150 vende. Shqipërisë etnike. pagina 21 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Storia Androniku i Korfuzit dhe Lëre Hankonë të dëshmitë për Shqipërinë qajë o Petrit Ruka (vijon nga faqja 9) (vijon nga faqja 15)

Ai e konsideronte atë si një nga gjeneralët më të Asnjëherë populli ynë nuk ka haruar që në vajtimet e mirë dhe dha urdhër t’i jepnin çdo vit një shumë tij të shprehte dhimbjen për fatet e fshatit dhe të atdheut, të madhe parash. Ditët më pas nuk pata ndonjë krahas dhimbjes për rrënien e bijve të tij në luftë. Një ngjarje të shënuar, veç inkursioneve dhe sulmeve të grua pilurjote vajtonte dy djemtë e saj të vrarë në luftë në vazhdueshme. Herë kapeshin ushtarët e një kampi 1750 me vargjet e vajit: Ç’dreq e pru këtu sulltanë/Erdhi dhe herë nga kampi tjetër. Pastaj pagoheshin ha- na dogji vatanë/E na vrau djemtë tanë…Ose një këngë raçet dhe ata liroheshin. Këto ishin ngjarjet e luftës e luftës së 1920 fillon me vargjet klithmë;O djem se iku së mercenarëve të huaj si dhe të mercearëve që ki- vatani/Na e mori breshkamani. Më kujtohet një këngë-vaj shin francezët (kronistët francezë tregojnë në shkri- e kohës së luftës së dytë botërore për Vunoin që thotë: U met e tyre se ata që shkonin drejt kështjellës ishin prishe Vuno u prishe/Të vjen gjylia prej Vishe/…/Shtëpitë stradiotë shqiptarë nën shërbim të mbretit francez, me dy tri kate/S’jan’ ahure, jan’ pallate. Ishte normale që L. R.). Aksionet e anglezëve dhe të francezëve nuk Hanko të vajtonte të afërmit e saj bashkë me Kamenicën. kishin ndonjë rëndësi të madhe. Megjithatë pati Por ligjërimet e saj duhet të kënë qenë mjaftë të ndjera një betejë të ashpër dhe mizore, aq sa të dyja palët qoftë si tekste qoftë dhe si ligjërim. Me siguri që vajtimet i trajtuan robërit në mënyrë shumë brutale dhe i e saj duhet të kenë qënë n ga ato vajtime, në dëgjimin e masakruan mizorisht: as haraçi e asgjë tjetër nuk e pakësoi furinë e tyre, apo të tregoheshin më të të cilave shumë burrave u bie të fikët nga tronditja. Kaqë mëshirshëm. Përkundrazi, kjo betejë i bëri akoma shumë tronditje duhet të kenë prodhuar sa që njerëzve u më të egër të dy popujt. Dhe ja çfarë ndodhi: mbreti dukej se lëviznin dhe të vdekurit në varre, “ngjalleshin” Henry mendoi se ishte e nevojshme të ngrinte një nga tronditja sepse nga vajtimi “mësonin” fatkeqësinë që e kështjellë pranë bregut të oqeanit, shtatë milje nga kishte gjetur Kamenicën pas vdekjes së tyre.. Boulogne dhe njëmbëdhjetë milje nga Calais, në Por sigurisht që ajo ka qënë një vajtore e famëshme, një vend që kishte një liqen shumë të madh. Por pasi vajtimi i saj tërhiqte vëmëndjen e banorëve të sapo paqja u nënshkrua, të dy mbretërit i kthyen fshatrave përeth të cilët gjenin te vaji i saj shprehjen ushtritë e tyre. Shumë njerëz u kthyen në shtëpitë e dhimbjes së tyre. Ata skishin sy të shihnin sa e që kishin, të tjerë shkuan në qytete e vende të tjera, bukur ishte kjo Hanko, ata kishin veshë e shpirt duke u shpërndarë secili ku mundej. Kapiteni ynë të dëgjonin dhe të vajtonin bashkë ligjërimet e saj. Thomas u kthye në Angli, ndërsa unë dhe disa miq 6- Kështu, të tronditur nga dhimbja ata afroheshin në të mi kishim dëshirë të ktheheshim në Itali. Kështu varreza dhe I luteshin Hankos që të mos vajtonte më “në i kërkova leje kapitenit Thomas që të largohesha atë mënyrë” se “i vdiste fare” ata që e dëgjonin. Madje, dhe ai më la plot dëshirë duke më dhënë me bujari duke I treguar edhe ndonjë varr ku kishte lëvizur dheu (për para dhe një kalë. Ai tregohej gjithnjë i shkathët arsye sizmike) I thoshnin se dhe të vdekurit “i ngjallte me në çështjet e luftës, madje më me shumë kurajo dhe vajtimet e saj”. inteligjencë se ç’mund të mendohet. Kështu, nga Unë e di që shumë lexues nuk do ta kuptojnë këtë që Boulogne u nisa drejt Calais. Pasi përgatita gji- shkruaj, por unë dhe Petrit Ruka që jemi nga trevat e thçka për udhëtimin tim, ditën tjetër u nisa. M’u vajtimit me ligje, kemi qënë dëshmitarë nëpër morte ku duk me interes të shkoja në Francë duke kaluar të pranishmit u drejtoheshin vajtoreve melutjen…Pushoni nga Belgjika, meqë ky vend nuk ishte në luftë: pothuaj në gjithë territorin e tij zotëronte paqja…» moj se na vdiqët me këto vaje….ose….mjaftë më me vaje, Kur zbarkoi në Paris, Androniku u habit shumë lereni të tretet i ziu djalë se e ngritët nga varri… Është me parisianët dhe nivelin e qytetërimit, me universi- kjo psikologjia që ka krijuar vargjet famoze që ndrijnë nga tetin e Sorbonne-s si dhe kulturën e një populli. Më lotët ( jo nga diamantët) Hanko mos shko nëpër varre/se pas, ai do t’i drejtohej Venedikut, pranë familjes së të vdekurit i ngjalle/të gjallët i vdiqe fare. Këto vargje vaji tij. Udhëtimi i tij i fundit kishte qenë ai drejt brigjeve i shkojnë shumë bukur një kënge lirike, mjafton të heqësh të Korfuzit, Patras, Nafplios, ishujt e Egjeut dhe vargun e parë dhe refrenin. ishujt jonianë. Më pas, në Venecie ai botoi librin e tij 7- Mua më vjen mirë që edhe Ismail Kadareja, ky mjeshtër me tre pjesë, i cili shumë shpejt humbi në bibliotekat «Vetë sulltan Sulejmani me trupat e tij të Orientit dhe ato perëndimore i madh i penës dhe njohës i folklorit “u ngatërua” te kjo e Venedikut. përshkoi Thrakën, Maqedoninë dhe me armë të shumta hyri në Iliri këngë. Nuk është mosparje e I. Kadaresë, është shkëlqim SHËNIME NGA ARDHJA E SULEJMANIT TË MADH NË ku ndaloi pranë Vlorës, buzë lumit Vjosa, ku ngriti kampin e tij me verbues i krijimit popullor dhe finesë e tij, që në një varg GJIROKASTËR DHE SULMET një ushtri prej 700.000 ushtarësh dhe duke pritur flotën e tij prej 300 fsheh një botë të tërë. Jam i bindur se Ismail Kadareja po të PËR PUSHTIMIN E KORFUZIT anijesh të drejtuara nga Khar al-Din (Mjekërkuqi). Njëkohësisht ai u kishte në dorë tekstin e plotë, përsëri do kishte krijuar një dha urdhër njerëzve të tij që nën komandën e vezirit të madh Ajaz kryvepër për këtë vajtim, siç e shkruajti për këngën. Që më 1532, admirali venedikas Andrea Doria kishte sulmuar me të sulmonin qytetin e Himarës dhe t’i zinin robër banorët e maleve 8- Eh more Petrit Ruka, mirë i thua Hanko mos qaj nëpër flotën e tij Koronin në Peloponez, të cilin pasi e rrethoi e pushtoi atë. Akrokeraune, duke shkuar ngado në vendet e mollosëve, duke pushtuar varre, prapë mirë që ja thua me të qarrë, po pse mundohesh «Ai, - tregon Androniku, - kishte angazhuar si ushtarë grekë e shqip- kështjellat e fortesat si dhe të pushtonin fshatrat. Ekspedita u nis por ta fshehësh vajin more djalë.. Apo mendon se s’të kuptojmë tarë të cilët vinin nga rrethinat përreth, duke siguruar jo vetëm qytetin nuk arritën të bënin ndonjë gjë të madhe pasi banorët e Himarës u ne? Po pse more, duke fshirë lotët me mëngët e xhaketës, por dhe duke bërë luftë me turqit në qytetet e tjera të Peloponezit…» tërhoqën drejt thepisjeve të maleve ku vranë shumë nga osmanët, të mendon se do fshehësh vajin dhe gulçet e shpirtit? Ka bir Lidhur me rrethimin e ishullit të Korfuzit më 1537 dhe dyndjen e cilët nuk e njihnin atë vend dhe kështu ata u kthyen të handakosur. nëne që nuk ngashërehet me vargjet… Hanko mos qaj ushtrisë osmane drejt brigjeve të Ilirisë, Androniku i kushton një Ndërkohë flota turke la Konstantinopojën dhe u bashkua me shumë nëpër varre/Se të vdekurit i ngjalle,/Mos i nxirr nga nata!/ vemendje të posaçme në librin e tij. Ndër të tjera ai ka shkruar: anije të tjera duke lundruar në detin e Egjeut dhe të Peloponezit. Ajo Hanko mos shko nëpër varre,/Mos i laj me lot,/Të gjallët i kaloi Eubean (Evia), Kretën, Peloponezin, Zakinton, Qefaloninë dhe vdiqe fare/Ikën nga kjo botë. Hanko t’u thinjën balluket/ hyri në gjirin e Ambrakisë. Që andej vazhdoi drejt Korfuzit, në Kaskipi, kaloi anash maleve Akrokeraune dhe arriti në Vlorë pa ndeshur rrugës që kullojnë ar,/Të vjen vjeshta, të merr supet/s’kemi më askënd, meqë venedikasit në ato kohë ishin në paqe me turqit…» behar./Hanko mos qaj më me ligje, /Ngjethe gurë e drurë,/ Por shpejt paqja do të prishej. Ngrinë sorkadhet, qajnë në shtigje/Era u bë mur. Të qe ndonjë tjetër edhe mund ta toleroja. Por nuk mund të të KAPJA E JONUZ BEUT toleroj ty o tepelenasi Petrit Ruka, sepse ti ashtu si dhe NGA HIMARIOTËT unë je nga trevat që vajtojnë me ligje dhe e di mirë se çfarë është vajtimi. Një episod interesant është dhe ai i përshkruar nga Androniku Vajtimi nuk është një të qarë me ë e ëëë. Vajtimi është e që lidhet me të dërguarin e Sulejmanit, ambasadorin Jonuz Beu. duf i shpirtit që po s’doli me ligje, plas zemra e njeriut. Ndërkohë veneciani Andrea Doria kishte nisur anijet drejt Korfuzit Dhe njeriu që vete zemër plasur në atë botë, ti e di që që kërcënohej për jetë a vdekje nga rrethimi dhe ata arritën para nuk tretet kollaj. Vajtimi është kujtesë për mos të përsëritur flotës turke dhe u vunë në mbrojtje. “… Doria arriti të kapë dhjetë gabimet e të ikurve. Vajtimi është kujtimi i të mirëve të anije turke. Ishte admirali Jerôme që mbronte Korfuzin. Sulltani u kësaj bote. Ligjërimi i tij është si qiriri që ndizet në kishë, dërgoi ambasadorin Jonuz Beu që tu kërkonte të dorëzoheshin, por me qëllim që zoti të na shohë e të na njohë kush jemi ne nga anijet e tyre ata e qëlluan me shigjeta dhe pastaj me gjyle. Pa që i lutemi e të na pranojë lutjen. Vajtimi është dokument mundur të kryente misionin e tij, ai u kthye drejt Vlorës, por rrugës i shkruar në kujtesën e popullit për të mirët e zemrës dhe ndeshi anijet e tjera të Andrea Dorias. Pas peripecish, atë dhe njerëzit të vatanit. Po u shkrua dhe vulos nuk griset dhe as digjet e tij deti i nxorri në brigjet e Himarës… Ata që shpëtuan nga mbytja ky dokument. Vajtimi është mosha e djalit dhe e vajzës kur u vranë nga banorët. Jonuz Beu u bëri të ditur se ishte ambasadori njohin veten dhe nisin e njohin dhe jetën. Vajtimi është i sulltanit dhe atëherë ai u respektua dhe u la i lirë, duke bërë mar- malli i zemrës, fytyra e qeshur e nënës dhe fjala serioze e rëveshje me ta. Kur iku në Konstantinopojë ai do t’i tregonte sull- babait. Vajtimi është dashuria që ke rritur në zemër dhe tanit se çfarë kishte bërë flota venedikase dhe sulltani ishte tërbuar shumë…» mbjell në jetë. Lere o Petrit Ruka Hankon të qajë me ligje Luan Rama se kemi nevojë dhe ne të qajmë bashkë me të. Storia Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 22 Një histori e veçantë e trimërisë shqiptare (1912 – 1913) Nga ALI HASANI këtu janë të pajisur edhe me topa. Të nesërmen ser- bët më të përforcuar, sulmuan përsëri Pistën. Lufta ista e Malziut është një perlë natyrore e minierë vazhdoi në gjithë fshatin e deri në breg të Goskës thesaresh, është dheu i kapedanëve, i lirisë e tek shtëpia e Ram Ethemit. Serbët pushtuan Pistën, Ppatriotizmit por edhe një kështjellë qëndre- e dogjën, e shkatërruan tërësisht, ata vranë 26 pleq stare në mbrojtjen shekullore nga sulmet e pushtuesve plaka dhe fëmijë midis të cilëve edhe kryeplakun e osmanë, austriak, serb, malazez, italian etj. Pista ka fshatit Sadik Ramën që pasi e ropën për së gjalli, i bërë pjesë në njërin nga 7 bajrakët e Pukës dhe është prenë edhe kokën të cilën ja ngulën mbi një hu gësht- quajtur Nahija e Spasit por që nga fundi i shekullit 17 enje në vilat e Petkajve. Një nënë burrneshë nga ka marrë emrin Dheu i Malziut ose Malziu, emërtim i Pista për të mos rënë në duart e serbëve, u hodh nga cili sipas studiuesit K. Ulqini, i është vënë për shkak shkëmbinjtë e malit të Korrilës dhe aty vdiq. Hava e të pyjeve të shumta kryesisht me pishë të zezë (pinus Hysen Ukës fëmijë shumë i vogël, në rrëmujën e ikjes nigra), Kumtari...i Shkodrës, 1973, f. 109. së familjeve, pati ngelë në mes të bjeshkëve të Tha- Mendohet se banorët e parë në Pistë të Malziut, çit. E vetmuar ajo mbijetoi për 17 ditë duke lëpirë kanë ardhur aty nga fundi i shekullit XIV nga Berisha gurët ku hidhej kripë dhe duke pirë uji në lugjet e një e Mërturit të Pukës. Ato ishin 4 vëllezër : Nik Pali, mrizi bagëtish në mes të bjeshkëve. Të mbijetuarit e Kurt Pali, Brah Pali dhe Ahmet Pali, që ndër shekuj Pistës e Malziut, burra, gra, pleq, plaka, fëmijë, të ata u shtuan dhe u bën një fshat i madh që krahas lodhur, të uritur dhe të rraskapitur u bënë pjesë e një punës kanë mbajtur mbi supe pushkën dhe lirinë dhe udhëtimi biblik që për tu vetëmbrojtur u fshehën në kanë bërë histori. Ngjarja më kulmore e historisë së thellësi të bjeshkëve të Thacit, Iballes, Mëziut, Milis- Pistës e pistorëve të Malziut është qëndresa e tyre në kasë dhe Berishës. Ajo ka qenë një lemeri vërtetë, e luftën për liri e pavarësi në vitet 1912-1913 si dhe pa parë dhe e pa dëgjuar më parë. Fëmijë, gra, pleq akti heroik i Halil Hasanit, njeriut që projektoi, ndër- e plaka që qanin e rënkonin nga plagët e dhimbja për toi dhe luftoi me top duke goditur tre herë pushtuesit të vrarët e dashur në këtë luftë gjakatare. Ato ishin serb, një histori e veçantë e trimërisë shqiptare. Po njerëz të pafajshëm që luftuan për të mbrojtur vatanin kush ishte Halili ? por që ajo luftë i vrau, i hodhi në mes të pyjeve, ku Halil Mustaf Hasani ka lindur në Pistë të Malziut për shtrojë kishin vetëm tokën e ftohtë e për mbulojë më 1884 në një familje me origjinë patriote dhe kleri- qiellin e hapur dhe si ushqim vetëm barishte. kale. Babai i tij quhej Mustafë ndërsa e ëma Zarife. E njëjta tragjedi si me Pistën ndodhi në gjithë Halili ka pasur edhe tre vëllezër të tjerë, Imerin, fshatrat e Malziut. Kujtojmë : Në Spas serbët vranë Maliqin, dhe Hysenin. Dy nga vëllezërit e tij Maliqi e masakruan 26 veta, në Shikaj e Dukagjin 22 veta, dhe Ymeri qenë shkolluar si klerik mysliman dhe në Kryemadh 36 veta, në Kalimash 34, prej të cilëve kanë shërbyer si imam njëri në Pistë dhe tjetri në Ma- 9 vetëve u prenë kokat, në Mgullë e Gdheshtë u ma- mushë të Prizrenit. Ndërsa vllau i fundit është marrë sakruan barbarisht 70 burra, gra, pleq, plaka si edhe me bujqësi, blegtori si edhe me punët e shtëpisë. I fëmijë në djepe të cilët serbët i kanë therë me boja- ati, që në moshë të re konstatoi se Halili kishte aftësi neta si berret. U plaçkitën shtëpitë, pasuritë, e çdo të veçanta, prandaj e mbante gjithnjë afër vetes si në gjë që gjendej mbi tokë. Malziut ju vu zjarri. Si rrallë punët e shtëpisë, në gjueti, në dasma e lojëra popul- në ndonjë krahinë tjetër në Shqipëri u dogjën dhe u lore, në oda apo në kuvende burrash ku tregoheshin bënë shkrumb e hi fshatra të tërë si Pista, Gdheshta, histori shqiptare apo këndoheshin këngë patriotike, Spasi, Mgulla e Kryemadhi. Çfarë masakre për një epike e majëkrahut. Por Halili ishte edhe një djalë i krahinë të tërë që luftoi për mbrojtjen e trojeve të zgjuar e plot shëndet, këmbëngulës dhe i prirur për veta. Ata që mundën të shpëtonin nga përndjekja, u të ndërtuar me duart e tij objekte praktike çka kishte strehuan tek të parët e tyre në Brigjet e Drinit Zi dhe rënë në sy të prindërve. Vitet kaluan, Halili u rrit, u u kthyen nga “ udhëtimi biblik ” pas 7 javësh me burrërua, u martua dhe për grua mori Havë Arifen, dhimbjen e madhe të vrarëve, masakruarve, shtëpive motrën e Ismail Arifit një tjetër luftëtarë lirie që ishte dhe tokës së djegur. nga derë e madhe në Vaspas. Më pas erdhi momenti Prandaj në kuadër të 105 vjetorit të kësaj ngjarjeje kurë Halili Hasani vendosi të shërbente në ushtrinë çeta e Beq Hoxhës. Me thirrjen : ” 7 e më 70 të gjithë pistorët kishin në kontroll lëvizjet e forcave armike historike hodhëm dritë për njërën nga faqet më të osmane. Falë inteligjencës dhe aftësive praktike, ai u të mbrojmë Atdheun nga pushtuesit serb“ u ngritën që po i afroheshin Pistës. Prandaj në momentin shndritshme, kontributin e qëndrestarëve të Pistës përzgjodh dhe u përgatit në kompaninë e artilerisë në këmbë burra e gra nga Pista e Malziu. Në ndihmë më të favorshëm për të goditur serbët, Komandant e Malziut, me një bilanc të rëndë e tronditës të asaj dhe pastaj ka shërbyer në repartet e ushtrisë osmane të tyre shkuan edhe vullnetarë nga bajrakët e Thaçit, Halili tërhoqi litarin dhe shtiu me top kundër tyre lufte disa mujore, ku u vranë e masakruan 205 veta, si komandant artilerie për më shumë se 3 vjet. Situ- Iballes, Kabashit, Lumës e Hasit sipas lidhjeve miqë- në drejtim të Bokave të Rrustem Metës dhe Lakut të të cilëve u a dimë emrat, atësinë, mbiemrat dhe vend- ata e krijuar me marrjen e pushtetit nga gjonturqit sore, shoqërore e të gjakut, që mbështetën luftëtarët Kaprresë. Qitja e parë me top e pistorëve, u dëgjua varrimet e tyre. Këto janë shifra e fakte tronditëse, e rij, fillimi i kryengritjeve të përgjithshme shqiptare popullorë të Pistës e Malziut, në mbrojtje të trojeve në gjithë krahinën dhe rezultoi mjaft e suksesshme data e ngjarje, luftëtarë e të vrarë, beteja të humbura anti osmane dhe fillimi i luftës Ballkanike, bënë që kombëtare. Heroikën e atyre ditëve të stuhishme na e për luftëtarët e lirisë. Këtë ngjarje populli e ka për- a të fituara pse jo edhe një genocid i përgjakshëm që si shumë patriot të tjerë shqiptarë edhe Komandant sjellë Znj. Kristina Marku në vargjet e këngës : jetësuar me vargjet e këngës që këndohet prej 105 u ushtrua në përballjen heroike të Pistës e Malziut të Halili të kthehej në Atdhe për të mbrojtur trojet am- ... “Po na vinë si degët e lisit vjetësh: Pukës me serbët, (sot njësi administrative e Kukësit). tare nga një plan tepër djallëzor, pushtimi e copëtimi Rend e rend burrat e fisit “Halil Hasani, burr’ drague, Ne duam të vemë në piedestalin e nderit veçanërisht nga aleanca serbo - malazezo - bullgaro - greko - ruse. 7 bajrakët s’bashku për jetë “ Topin dardhe ” e ka mbarue heroizmin e gjithë pistorëve dhe të prijësit të tyre Lufta ballkanike filloi. Më 30 tetor 1912 Mali i Zi Kanë luftu ata me serbët “ ... Populli i Pistës ka ba gajret qëndrestarë e popullorë Halil Hasani, komandant me 30 mijë trupa, i mbështetur nga Serbia, u fut në Luftëtarët popullorë të Pistës kishin siguruar bash- ka luftue me top të vet.....”. çete dhe dëshmor i rënë në luftën për liri dhe pa- Shkodër. Brenda një jave serbët dhe malazezët fil- këpunimin edhe me krerët më në zë e më trima të Në vlerësim të kësaj ngjarje dhe vepre historike, varësi kundër pushtuesve serb më 1913, dekoruar luan pushtimin e tokave të Shqipërisë së Veriut, me Malziut. Betejat e ndërmarra prej tyre zgjatën disa Dr. Profesor Shefqet Hoxha, gjuhtarë, historian, al- pas vdekjes nga Presidenti i Republikës Z. Sali Beri- pikësynimin final daljen në Adriatik. Në këtë situatë muaj dhe kulmuan me luftën heroike e qëndrestare të banolog e studiues i spikatur kuksian ka shkruar : “ sha me Urdhrin “ Për Veprimtari Patriotike të klasit 24 mijë forca turke nën komandën e Hasan R. Pashës çetës së Pistës e udhëheqësin e sajë legjendarë Halil Ndërtimi i një topi prej druri të dardhës për të luftuar të parë ” më 1993. dhe 15 mijë rezervistëve shqiptarë nën komandën e Hasanin. Këtu mundë të përmendim shokët krye- pushtuesin serb në Pistë (Malzi) nga Halil Hasani Pista e Malziu u bënë kështjellë qëndrestare në Esat Pashës, mbrojtën heroikisht me armë në dorë sor të çetës së tij si : Haxhi Brahimi, Maliq Mustafa, (1913) është një vepër, në mos unike, tejet e rrallë VL. të Shqipërinë së Veriut kundër pushtuesve sho- për 6 muaj rresht Kalanë dhe qytetin e Shkodrës. Në Hasan Alia, Sadik Rama, Hysen Mustafa, Zymer Ve- ndër shqiptarë ”. Shefqet Hoxha, Vepra “ Malziu “, venistë serbomëdhenj. Në muzeun e Topalltasë afër këtë luftë morën pjesë edhe 60 malzias midis të cilëve lia, Rezhep Hyseni, Mustaf Alia, Rrustem Uka, Ymer Tiranë 2013, fq. 8, parag. 1. Beogradit është një kupë me dheun e marrë në lugi- edhe artiljeri Halil Hasani nga Pista i cili sapo ishte Mustafa, Isuf Ibra, Muzli Bajrami, Sheqer Elezi, Zeq Lufta vazhdoi më tej... Edhe goditja e dytë me topin nën e Goskës (Malëziut), në të cilën akademiku Çu- kthyer në Atdhe. Ai luftoi trimërisht kundër Malit të Tahiri,... Për të përballuar një armik si Serbinë e ar- e dardhës pati jehonë të madhe në gjithë krahinën e briloviç ka shkruar: ”Kujtoni golgothanë e Spasit”. Zi e serbëve dhe në betejë e sipër u plagos në Shtoj matosur me armët më moderne të kohës, në situatën Malziut e më gjerë, ajo rriti klasin e qëndrestarëve të Kjo është porosia e gjyshërve serbomëdhenj për të Shkodrës, çka e detyroi të mjekohej nga mjekët po- e krijuar Halili Hasani ftoi në një kuvend burrat më lirisë. Në kohën që Komandant Halili përgatitej për nipat e tyre që ata të mos e harrojnë kasaphanën që pullorë. Për këtë akt heroik Halili është dekoruar nga të mençur e më trima pistorë pse jo edhe malzias të qitjen e tretë, në momente entuziazmi e gëzimi të pa pësoi ushtria serbe në luginën e Goskës, në Malzi, Presidenti i Republikës Z. Sali Berisha me urdhrin cilëve u foli për masat urgjente që duheshim marrë, përmbajtur e mbushi tej mase me barut e saçme “ më 1912–1913. Për heroizmin e Pistës e pistorëve “ Për veprimtari patriotike të klasit dytë “, me mo- si edhe u propozoi që pushtuesin serb përveçse me topin “ e tij. Ai piskati me të madhe si në këngët majë të Malziut, për aktin heroik të kapuçbardhit Halil tivacion “Luftëtarë i shquar në mbrojtjen e qytetit kmesa, sakica e petica do ta prisnin edhe me top. e krahut, sa u dëgjua në gjithë krahinën: “Oooooo Hasani, ideuesit, ndërtuesit, dhe autorit të një topi të Shkodrës nga pushtuesit serbo-malazez në vitet Por, shtrohej pyetja kush do ta ndërtonte topin ? Pas prite serb Topin e dardhës “, dhe goditi për të tretën primitiv, kanë shkruar Dr. Prof.,“ Mësues i Popul- 1912-1913, Tiranë 3.6.1993, Dekret Nr. 547 “ shumë konsultimesh kuvendi vendosi që topi të ndër- herë mbi forcat serbe. Ky ka qenë edhe momenti më lit ” Shefqet Hoxha, Dr. Vangjel Kasapi, “Mjeshtër Por sa mbërriti në Pistë, Halili u gjend përpara një tohej me mjete rrethanore e sipas projektit të hartuar kulmorë por që tronditi së tepërmi armikun. Predhat i Madh” Xhemal Meçe, dr. i muzeut Kukës Sami situate të re. Më 10 nëntor 1912 Ministria serbe e nga komandant Halili dhe konkretisht u zgjodh druri kishin rënë mbi objektiv dhe përpara këtij fakti ush- Ferizi, Ali Hasani, Ukë Sinani, Hasan Alia, Hysen luftës urdhëroi divizionin “ Drina 2 “ të armatës së III i dardhës së egër si druri më i fortë. Kështu bashkë tarët serb kujtuan se aty po luftohej me ” derzhavë ” Shehu, Shaban Hasani, Bajazit Cahani, Bardhyl të dislokuar në Gjakovë që të sulmonte Shqipërinë... me 12 pistorë të tjerë, Halil Hasani, ndërtoi “ topin apo shtet tjetër, prandaj filluan tërheqjen. Mezini etj. Kanë bërë piktura Alaudin Tabaku, Agim (shkruante Boris Ratkovic) dhe përmes luginës së e dardhës “. Sipas projektit, topi u realizua me një Ndërsa për palën tonë ndodhi ajo që nuk pritej : Bido, Pjetër Marku, Denisa Meçe, etj. të cilët i falën- Drinit të mbërrinte në Shëngjin. “Drina 2” ka pasur gjatësi 1.2 m. dhe u shtërngua me 12 rrathë çeliku, Topi i dardhës nga tej mbushja dhe tej nxehja e mad- derojmë për kontributin që kanë dhënë me punimet një efektiv të përgjithshëm me 9219 trupa ushtarake të cilët i përgatiti Preng Kovaçi prej Kryeziut të Pukës he mori flakë dhe në atë zjarr të madh e përvëlues e tyre. Kjo luftë kundër pushtuesit serb, do të mbetet të pajisur me armatimin më modern të kohës përfshi i ardhur në Sakat, punë për të cilën u shpërblye me ai plasi se u hapën edhe rrathët. Si pasojë u dogj unike në llojin e vet, për faktin se aty u përtëri tra- 7 batalione këmbësorie, 10 topa malorë, 12 mitraloz, 5 napolona të kohës. Municioni, 3 mushka me barot së gjalli edhe komandanti ynë legjendar Halil Hasani dita e lashtë e luftës çetnike si dhe e ndërtimit dhe 2 eskadronë artilerie, dy çeta të xhenjos etj. Nga Gja- e dhjetra gjyle për mbushjen e topit i siguroi Bajram bashkë me topin “ bumzakun ” e tij të dardhës. Ai ra goditjes me një top prej druri nga Halil Hasani, që kova serbët kaluan në Has, në Qafë Prush, Golaj, Jashari nga Mgulla, që i kishte marrë në Mat. heroikisht, si bien trimat përballë armikut në mbrojtje gazetari Z.Hoxha e ka quajtur “ Mic Sokoli i Malziut Krumë dhe përmes Urës së Vezirit sulmuan të gjitha Halili, “Topin e dardhës” u vendosi në Kodërkuqël të Pavarësisë të sapo shpallur, në mbrojtje të Flamu- “. Ne jemi krenarë që kemi lindur këtu. Këtu janë fshatrat e krahinës. Në përpjekje për të penguar ser- të Pistës, në një pozicion që kontrollonte të gjitha rit dhe të Atdheut, në Kodërkuqël në Pistë të Malziut rrënjët tona dhe në këto troje do të rrojmë. Por kemi bët në rrugëtimin e tyre pushtues për në Shëngjin e lëvizjet e armikut në krahinë. Ishin përgatitur edhe duke bërë histori, çka për atë kohë përbën një vepër edhe të drejtën, madje obligimin që në muzetë tona të Adriatik, pistorë e malzias u vetëorganizuan në çeta vend fortifikimet për vendosjen e topit si dhe hen- tejet të rrallë për gjithë shqiptarët. Serbët të tronditur vendosim kupën me dheun, ku të parët tanë luftuan patriotike antiserbe. Në Pistë ishte ngritur dhe ve- deklidhjet për lëvizjen e luftëtarëve në 2 km. gjatësi, dhe të tmerruar nga efekti goditës e gjëmimi i madh i e skuqën me gjakun e tyre trojet e veta, duke rënë pronte çeta e Halil Hasanit, një artiljer me përvojë, që fillonin nga kodrat e Adem Adllahut, në qafë të topit, u tërhoqën përkohësisht. Madje në atë moment dëshmorë në luftën për Liri dhe Pavarësi Kombëtare në Spas ishte ngritur çeta e Ismail Arifit dhe në Shikaj Kamthiut e deri në livadhet e egra. Nga ai pozicion, patën njoftuar edhe eprorët e Beogradit se shqiptarët 105 vite më parë! pagina 23 Anno 17 n.1 Febbraio 2019 Cruciverba

Lëndë që Lind Shtrëngim Humbje SUDOKU I LEHTË përftohet Orët e që i bëhet ± në mjete Shkrimtari nga lidhja e caktuara përsëri, Italia Koha e fi llimit _____:_____ në foto bakrit me (shq.) filloj një jetë dikujt për Detar të re diçka (shq.) nikelin Koha e mbarimit _____:_____ Thënie Aktorja a fjali e e njohur, shkurtër Oreiro Shkurre e Dafinë helmët (shq.) Njësia e r. elektrike Radiumi ‘Master ± of Arts’ Pikëlor Lloj i veçantë i Këngëtari, krijimtarisë Muçiqi gojore Vend Pjesa në Ndjenjë e një sendi Rajasthan, shqetësimi Indi (shq.) N. D. L Besim, fe, Aktori, besë Pacino LL. N

Ndrrim ÇAJUP KAJTAZI AUTOR: malli Spanja Ofertë SUDOKU MESATAR (shq.) Atomi Koha e fi llimit _____:_____ Bezgë, sfakë Koha e mbarimit _____:_____ I rregullt, i zakon- ‘Interior shëm Architects’

Tempo Shkrimtari, Behrami Guximtar (shq.) Amulli Regjisorja, Kallaba Rebook Akil Përcaktoj Zamkë Koci me anë të një mase Shkrimtari i njohur, Kelmendi

Tempo Por, porse, veçse Punë krijuese Radiusi

± GJEJINI FIGURAT E FSHEHURA

Koha e fi llimit _____:_____ R, RAMIZ, T, AMA, HARTIM. AMA, T, RAMIZ, R,

ZGJIDHJA: D, AFORIZËM, LARI, OMAN, PIKALOR, RA, AFRIM, MIT, SUIN, ANA, LLN, DIN, AL, A, TENDERI, NORMAL, IA, ISA, T, AMTI, AK, AK, AMTI, T, ISA, IA, NORMAL, TENDERI, A, AL, DIN, LLN, ANA, SUIN, MIT, AFRIM, RA, PIKALOR, OMAN, LARI, AFORIZËM, D, ZGJIDHJA: Koha e mbarimit _____:_____ TETËKAHORE Gjej emrat e shkrimtarëve " Koha e fi llimit _____:_____ Thënie Koha e mbarimit _____:_____ ‘Si një pendë e patundshme, Gjergj Kastrioti ndaloi furinë e sulmeve turke GJERGJ FISHTA dhe i pengoi të zaptonin Europën NAIM FRASHERI Kristjane’! DRITERO AGOLLI (Papa Kalikst i III) FAIK KONICA ‘Gjergj Kastrioti kaloi gati gjithë jetën MARTIN CAMAJ e tij, duke luftuar për kauzën kristiane. Është zor me gjetë XHEVAHIR SPAHIU një prijës kryqëzate, që mund FATOS KONGOLI të krahasohet me të’! FATOS ARAPI (Papa Piu I II) ISMAIL KADARE ‘Kurrë s’ka për të dalë më mbi tokë një luan i tillë’! ESAD MEKULI (Sulltan Mehmeti II) REXHEP QOSJA AGIM VINCA ‘Ai (Skënderbeu) ua kalon gjithë oficerëve, të lashtë e të sotëm, DIN MEHMETI për drejtimin e një ushtrie të vogël AZEM SHKRELI mbrojtëse’! ( Gjenerali Xhejms Volfi, heroi i Kebekut) Reclama Anno 17 n.1 Febbraio 2019 pagina 24

Tek Smerald Shpk Vlore me President Mihal Selimaj do të gjeni llojshmëri materialesh si: Pllaka të dimesioneve të ndryshme, paisje Hidrosanitare, Aksesorë, Tulla për Oxhak, Mozaik shumëngjyresh, Kol, Fino, Stuko…, por mbi të gjitha një shërbim të shpejtë, cilësor e me kulturë. Ju mirëpresim në ambjentet tona me shumëllojshmëri materialesh sipas gustos dhe shijes suaj dhe me çmim të arsyeshëm.

Adresa: Rruga Trasballkanike, pranë rrethrrotullimit të Omones. Magazina qëndrore në hyrje të Nartës. Vlorë, Albania / Tel: 00355/67202359 & 00355/682040290 / FB : Smerald Shpk Vlore

Nella palestra “Perfect body’’, con dirigente maestro Valacchi Fabrizio, ci sono tutti gli sport come: Kick Boxing, Zumba, Pugilato/Prepugilistica, Difesa personale, Sala Pesi, Fitness, Pilates … e tanto altro ancora, ma le cose più interessanti in questo luogo sportivo e di divertimento, sono: il buon servizio, i personal trainer preparati e professionali, i prezzi convenienti e l’ambiente molto piacevole. Venite a vederla, siamo convinti che rimarrete molto contenti! Noi vi aspettiamo a Via IV Novembre, 5 - Grottaferrata Tel: 06/9415298 www.perfectbodyasd.it

cmyk