Tam Metin Için Tıklayınız
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
1 I-GİRİŞ Teftiş Kurulu Başkanlığının 07.06.2006 tarih ve TKB/1291 sayılı talimatları ile 07.06.2006 tarih ve TKB/666-1278 sayılı Bakan Onayı gereğinin yerine getirilmesi görevi Müfettişliğimize verilmiştir. II-KONU Ülkemizin biyolojik varlıklarının turizm ve tanıtımda kullanılabilmesi, uluslararası standartlardaki botanik bahçeleri ve doğa tarihi müzelerinin bir proje olarak sunulabilmesi amacıyla İsviçre’deki botanik bahçeleri ve doğa tarihi müzelerinde yapılan inceleme. III-İNCELEME VE DEĞERLENDİRME A-İSVİÇRE FLORASI İsviçre, yaklaşık 41.000 kilometrekare yüzölçümüyle Avrupa’nın % 0.4’ü (Binde 4’ü) kadar bir alana sahip olmasına rağmen, 3000 tür bitkisiyle tüm Avrupa bitki türlerinin % 20’sine evsahipliği yapmaktadır. Ancak anavatanı İsviçre olan endemik bitki sayısı yok denecek kadar azdır. İsviçre’nin 1 adet endemik bitki türü bulunmakta olup bu bitkinin adı Grengiols Lalesi (Tulipa grengiolensis) dir.Bu bitki Walais Kantonu’nun Grengiols Kasabası dolaylarında yetişen lokal bir tür olup bilimsel ismini de bu kasabadan almıştır. İsviçre, yaklaşık Konya ilimiz büyüklüğünde olmasına rağmen zengin bitki kaynaklarına sahip olması dolayısıyla bu konuda kitaplar kaleme alınmıştır. En önemli kitap “Flora Helvetica“ (İsviçre Florası) adındaki kitaptır. Bu kitapta İsviçre’de yetişen bütün doğal bitkiler resimleriyle ve yetiştikleri bölgeler itibarıyla tanıtılmaktadır. İsviçre’de yetişen 3000 bitki türünün tanıtıldığı söz konusu kitapta bitkilerin tehlike dereceleri (Tehlikede, Çok Tehlikede, İzine Rastlanmayan) de belirtilerek bilimsel sınıflandırmaları yapılmıştır. İsviçre Florası kitabından daha önceki yıllarda yayımlanan ve 2000 bitki türünün resimli tanıtımlarına yer verilen Bern Kantonu Florası’ da önemli bir başvuru kaynağıdır. İsviçre’de yetişmekte olan 73 orkide türünün resimleriyle birlikte tanıtıldığı İsviçre’nin Orkideleri kitabı da bu ülkede ilgi çeken orkide türleri hakkında kaleme alınmıştır. Sadece İsviçre Florası kitabı değil, Türkiye Orkideleri (Die Orchideen der Türkei) ile Türkiye Kelebekleri (Die Tagfalter der Türkei) isimli kitapların da Almanca olarak basılmış olması, bu suretle ülkemizin nadir ve endemik orkide ve kelebekleri ile ilgili kaynaklara Almanlar tarafindan Türk halkından daha kolay erişilebilmesi de dikkat çeken konulardandır. İsviçre’deki kitabevlerinde botanik konusunda ayrı reyonların olduğu, bu reyonlarda İsviçre ve diğer ülkelerle ilgili botanik konularında onlarca kitabın bulunduğu dikkate alındığında ülkemizde botanik alanına ve turizmine olan ilginin gelişmesinde en büyük eksikliklerden birinin bu zenginlikleri ülkemiz insanına ve yabancı turistlere tanıtan Türkçe kaynak yetersizliği olduğu görülmektedir. Bakanlığımızın öncülüğü ve işbirliğinde basılacak kitapların ülkemizde varolan doğa ve botanik turizmi potansiyelini harekete geçirecek bir çalışma olacağı düşünülmektedir. Hediyelik eşya sektöründe İsviçre’nin doğal bitkilerinin dikkat çekici bir şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir. Özellikle Türkçesi Aslanpençesi, Latincesi ise Leontopodium alpinum olan, Almanca Edelweiss (Türkçe anlamı Asilbeyaz) veya 2 Latince Stella (Yıldız) adındaki Alpdağları çiçegi İsviçre’nin gayrıresmi ulusal çiçeği olarak nitelendirilmekte, bu çiçek resimleri tebrik kartlarına basılmakta (Ek: 2), hediyelik eşyalara bu çiçeğin kurutulmuş örnekleri iliştirilmekte, bu çiçeğin resminin bulunduğu tişörtler satılmakta, söz konusu bitki hemen her yerde saksılarda canlı olarak yetiştirilmektedir. İsviçre’nin resmi turizm örgütü de bu çiçeği sembol olarak seçerek, çiçeğin merkezine İsviçre bayrağı konulmak suretiyle tanıtım logosu olarak kullanmaktadır. Söz konusu logonun altına da “İsviçre; tamamıyla doğal“ sloganı iliştirilerek söz konusu bitki vasıtasıyla İsviçre doğasının zenginliği vurgulunmaktadır. İsviçre turistik otellerinin bir kısmı bu bitkinin adını tesislere vermektedirler (Hotel Edelwiss, Silencehotel Edelweiss v.b. gibi). Hatta bir İsviçre havayolu şirketi de bu bitkinin adını kullanmaktadır. Ayrıca dünyaca ünlü Lindt çikolata firması bu çiçeği çikolata paketlerine amblem olarak koymaktadır. Edelweiss bitkisi literatürde Alp Çiçeklerinin Kraliçesi olarak adlandırılmakta, sıradan İsviçre vatandaşı söz konusu bitkinin korunması gerekli milli bir bitki olduğunu bilmekte, bu bitki evlerin bahçelerinde de yetiştirilmektedir. Ülkemiz İsviçre’den yüzlerce kat daha fazla nadir bitki zenginliğine sahiptir: Ülkemizde turistlere yönelik üretilen hediyelik eşyaların ambalaj ve süslemelerinde kullanılabilecek, Edelweiss bitkisinden daha görkemli yüzlerce nadir bitkimiz bulunmaktadır. Bu nadir varlıklarımızın, özellikle ülkemize özgü lokal endemik türlerimizin tebrik kartı, tişört, ambalaj vb. gibi unsurlarda görsel olarak tanıtımının yapılmasının ülkemiz zenginliklerinin bir bütün halinde tanıtılmasını saglayacağı, hediyelik eşya ile flora unsurlarının her ikisinin birbirlerine değer katması sonucunu doğurarak ülke tanıtımında tamamlayıcılık sağlayacağı düşünülmektedir. Ülkemiz bitkilerinin tamamını Türkçe olarak ve resimleriyle tanıtan bir çalışma yayımlanmamıştır. 2005 yılı itibarıyla ülkemizde 12.000 bitki türü yetiştiği, bunların 3500 kadarının endemik olduğu, endemik bitki sayısının Avrupa’nın tamamından fazla, toplam bitki sayısının ise Avrupa’yla eşit olduğu, 150 dolayında da orkide türümüzün bulunduğu göz önüne alındığında, Türkçe açıklamalı Resimli Türkiye Florası ve Türkiye Orkideleri kitabının basımının acil olarak ele alınması gerekli projelerden biri olması gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ayrıca İsviçre’de çok makbul bir çiçek olan siklamenlerin dünyadaki doğal türlerinin % 60’ının Türkiye’de yetiştiği, birçoğu endemik, sümbül, çiğdem ve terslale gibi soğanlı bitkilerin anavatanının Türkiye olduğu gözönünde tutulduğunda bu bitki cinsleri için de kitap basımlarının yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. B-İSVİÇRE’DE BOTANİK TURİZMİ VE CANLI BİTKİ MÜZELERİ: BOTANİK BAHÇELERİ Avrupa botanik bahçeleri Afrika, Amerika ve Asya kıtalarına yapılan keşif gezilerinde rastlanılan bitkilerin toplanmasıyla 16 ncı yüzyıldan itibaren oluşturulmaya başlamıştır. Bu bahçeler zamanla bitki meraklıları ve bilimsel araştırma yapmak isteyenlerin uğrak mekanlarına dönüşmüştür. Bu tarihlerden itibaren botanik bahçeleri, bitkilerin tanınması ve sınıflandırılması konusundaki araştırmalar için önemli roller oynamaya başlamış, botanik bahçeleri günümüzde “çok küçük bir alanda çok büyük tür çeşitliliği barındıran“ anlamında İngilizce “Hotspot“ olarak isimlendirilmişlerdir. Bir botanik bahçesinde ne kadar çok sayıda ekolojik niş bulunursa o botanik bahçesinin biyolojik çeşitliliği de o derece yüksek olmaktadır. Botanik bahçelerindeki biyoçeşitlilik bahçelerin coğrafi çeşitliliğinden yararlanılarak gerçekleştirilebilir. Botanikçiler için botanik bahçeleri bir laboratuvar niteliğindedir. Bir botanik bahçesinin bilimsel 3 özellikleri yanısıra estetik düzenlemesi de önem taşımaktadır. Botanik bahçesi ziyaretçileri ziyaret ettikleri bahçelerden yüksek bir bitkisel çeşitlilik beklemektedirler. Bitki çeşitliliği fazla olan botanik bahçeleri az olanlara nazaran daha ünlü ve ilgi çeken botanik bahçeleridir. Botanik bahçeleri ile parklar arasındaki en önemli fark; birincisi bitki çeşitliliğini ön planda tutarken ikincisi hoş bir yeşil çevre yaratma amacındadır. 16 ıncı yüzyıllarda kurulmaya baslayan botanik bahçelerinin ilk kuruluş amaçları zenginlerin ve güçlü insanların eğlenmesinin temin edilmesi idi. Sergilediği bitkilerin kökeni açısından belirli bir bölgeyle sınırlanan botanık bahçesi çok az olup, genelde azami miktardaki bölgeden azami sayıda bitkinin sergilenmesi amaçlanmaktadır. Örneğin Kirstenbosch adlı botanik bahçesi sadece Güney Afrika bitkilerini barındırmaktadır. Dünya bitkilerinin yaklaşık % 30’una tekabül eden 85.000 bitki türü botanik bahçelerinde yetiştirilmektedir. Dünyadaki ve İsviçre’deki bazı botanik bahçelerinin alan büyüklüğü ve sahip oldukları çiçekli tür sayıları aşağıdaki çizelgede karşılaştırılmaktadır: Botanik Bahçesi Alan Büyüklüğü (Hektar) Çiçekli Bitki Türü Sayısı Zürih (İsviçre) 7 10.000 Kew Gardens (İngiltere) 121 34.000 Berlin-Dahlem (Almanya) 43 20.000 Edinburgh (İngiltere) 24 17.000 New York (ABD) 100 15.000 München (Almanya) 22 14.000 Frankfurt (Almanya) 20 13.000 St. Gallen (İsviçre) 2 8.000 Fribourg (İsviçre) 1,8 5.000 İsviçre sınırları içerisinde bitki ve ağaçların canlı olarak sergilendiği toplam 30 adet botanik bahçesi bulunmaktadır. Bu bahçeler aşağıdadır: 1-Arosa: Maran Alpin Deneme Merkezi 2-Aubonne: Aubonne Arboretumu 3-Basel: Basel Üniversitesi Botanik Bahçesi 4-Basel Brüglingen Botanik Bahçesi (Yıllık Ziyaretçi Sayısı: 80.000 ) 5-Bern Üniversitesi Botanik Bahçesi 6-Bourg-St. Pierre: Linneae Alpin Bahçesi 7-Brissago: Ticino Kantonu Botanik Bahçesi 8-Champex: Alpin Bitkiler Botanik Bahçesi 9- Frioburg Üniversitesi Botanik Bahçesi 10-Cenevre: Cenevre Botanik Bahçesi (Yıllık Ziyaretçi Sayısı: 300.000) 11-Davos Alp Bahçesi 12-Grüningen Botanik Bahçesi 13-İnterlaken Alp Bahçesi 14- Lullier Merkez Botanik Bahcesi 15- Lozan Üniversitesi Botanik Bahçesi 16-Lugano-Castagnola 17-Marin Botanik Bahçesi 18-Meyrin: Meyrin Botanik Bahçesi 4 19-Neuchatel Üniversitesi Botanik Bahçesi (Yıllık Ziyaretçi Sayısı: 20.000) 20-Montreaux Rochers de Naye: Rochers de Naye Alpin Bahçesi 21-Porrentruy Botanik Bahçesi 22-St. Gallen Botanik Bahçesi (Yıllık Ziyaretçi Sayısı: 60.000) 23-Tripnon Botanik Bahçesi 24-Wadenswill Yabani Ot Bahçesi 25-Zürih Üniversitesi Yeni Botanik Bahçesi (Yıllık Ziyaretçi Sayısı: 130.000) 26-Zürih Üniversitesi Eski Botanik Bahçesi 27-Zürih Kaktüs Bitkileri Müzesi (Yıllık Ziyaretçi