Zrozumieć Śląsk
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ZroZumieć Śląsk ZroZumieć Śląsk Praca zbiorowa pod redakcją Dawida Kellera i Bogdana Klocha MuzeuM w Rybniku StowaRzySzenie HuManiStyczne Europa, Śląsk, Świat NajmNiEjszy Rybnik 2012 © by Muzeum w Rybniku, Stowarzyszenie Humanistyczne: Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy oraz autorzy, Rybnik 2012 Recenzent: dr Jacek Kurek Redakcja naukowa: Dawid Keller, Bogdan Kloch Redakcja i korekty: Barbara Konopka Skład: Dawid Keller Projekt okładki: Sławomir Studnik ISBN: 978-83-929428-9-4 Wydawca: Muzeum w Rybniku, ul. Rynek 18, 44-200 Rybnik, www.muzeum.rybnik.pl Stowarzyszenie Humanistyczne: Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy, ul. Rynek 18, 44-200 Rybnik, www.europa-slask.us.edu.pl Druk: INFOPAKT s.c., 44-206 Rybnik, ul. Przewozowa 4 Po wyczerpaniu nakładu książka będzie dostępna w wersji elektronicznej na stronach internetowych wydawców Spis treści Słowo Wstępne – Bogdan Kloch 7 Wprowadzenie – Dawid Keller 9 Krzysztof Maliszewski – Etyka pracy jako zombie 11 Marcin Jarząbek – Kolej na Górnym Śląsku w XIX wieku jako miejsce pracy 21 Bogusław Tracz – Współzawodnictwo pracy na obszarze górnośląskiej konurbacji przemysłowej jako przykład stalinizacji kultury pracy i adaptacji wzorców sowieckich 37 Dawid Keller – Początki kolei żelaznej w rejonie Gorzyc 65 Łukasz Gądzik – Zdrowotność i zachorowalność w Katowicach w okresie międzywojennym 93 Zbigniew Hojka – Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na ziemi rybnickiej 1898–1939 111 Michał Kompała – Koncepcje przynależności państwowej Górnego Śląska w latach 1918–1922 w świadomości Wojciecha Korfantego 125 Marcin Jarząbek – Różne narracje historyczne o powstaniach śląskich i górnośląskiej historii lat 1919–1922 – próba typologii 143 Zuzanna Pawlik – Z dziejów polskich tradycji śpiewaczych na ziemi rybnickiej (do 1939 roku) 159 Marcin Wieczorek – Żory w okresie II wojny światowej – wybrane zagadnienia z dziejów miasta pod rządami nazistowskiej III Rzeszy Niemieckiej 175 Marta Paszko – Sceny z życia codziennego w Rybniku czasów PRL O historii w narracjach wspomnieniowych 221 SpiS treści 5 Bogdan Kloch – Udział zakonów w kształtowaniu struktur parafialnych biskupstwa wrocławskiego w XIII wieku w świetle ówczesnych zapisek źródłowych (przyczynek do badań nad średniowieczną siecią parafialną na Śląsku) 267 Damian Halmer – Między pobożnością, sympatią i polityką. Mikołaj II Przemyślida wobec raciborskiego zgromadzenia dominikanek 305 Paweł Michalewski – Sprawy narodowościowe w kontekście sprawowania rządów w diecezji wroc ławskiej przez biskupa Jana IV Rotha (1482–1506) 325 Roman Cop – Dominikanki raciborskie w świetle źródeł praskich z lat 1574–1657. Przyczynek do dziejów klasztoru w XVI i XVII wieku 335 Adrian Strączek – Parafia pw. Bożego Ciała w Jankowicach w latach 1897–1939 353 Magdalena Wojtasiak – Powstanie parafii pw. św. Barbary i św. Józefa w Jastrzębiu-Zdroju. Przyczynek do dziejów relacji Kościół – państwo w Polsce lat siedemdziesiątych XX wieku 375 6 SpiS treści Słowo wstępne Kolejny raz pragniemy zabrać Czytelnika w podróż po niezwy- kłym świecie śląskiej problematyki historycznej. Tytuł tomu Zrozu- mieć Śląsk prowokuje. Cóż jest w tej przestrzeni, co nie byłoby zro- zumiałe? W przestrzeni tej ziemi żyjemy w cieniu wyjątkowo wielu widm przeszłości. Są one na każdym kroku. Spór o Śląsk, jego toż- samość, inność czy swojskość trwa. Ile w tym swady i umiłowania tej krainy, a ile partykularnych interesów, na to pytanie zapewne nie uzyskamy łatwej odpowiedzi. Tu w Rybniku, daleko na śląskiej, a nawet górnośląskiej prowincji, gromadzimy teksty głównie mło- dych adeptów historii. Część to badacze posiadający już mniej lub bardziej rozbudowany dorobek naukowy, inni są w trakcie żmud- nego konstruowania swojego wizerunku badawczego, a jeszcze inni dopiero rozpoczynają swoją peregrynację. Są wśród nich osoby związane z Uniwersytetem Śląskim, Instytutem Pamięci Narodo- wej, z rybnickim ośrodkiem akademickim, gdzie rozpoczynali swo- ją drogę, są osoby wywodzące się stąd – w szerokim rozumieniu tego słowa. Wreszcie są i ci, którzy związali się z rybnickim Mu- zeum lub też z nim współpracują na naukowej niwie. Zebraliśmy się wokół śląskiej sprawy – tak jak ją rozumiemy, jak chcemy ją przedstawiać. To główna oś tego zbioru artykułów. Zna- leźć tu można tematy, które w nauce się już przewijały. Mamy nowe spojrzenia, a także powroty na zarośnięte ścieżki dawnych badań. Jest i spora grupa tematów, które dopiero stają się przedmiotem narracji historycznej. Niewątpliwie ze względu na wydanie tomu, tu w Rybniku, tematyka tego obszaru, tzw. ziemi rybnickiej (po- wiatu rybnickiego), znajduje w nim szczególne miejsce. Ale nie za- wężamy się do tego małego poletka badawczego. Są i tematy w szer- szej górnośląskiej perspektywie. Są również dwa ogarniające cały historyczny Śląsk. Tematyka tomu jest bardzo zróżnicowana, a zarazem skupiona wokół kilku centralnych zagadnień. Przemysł to górnośląska matka Bogdan Kloch 7 rodzicielka współczesnego oblicza tej ziemi. W pracy znajduje od- zwierciedlenie w czterech tekstach, ale jakże odbiegające od pod- ręcznikowego ujmowania tej problematyki. Tematyka społeczna z jej wieloma odcieniami to aż siedem tekstów. Kilka aspektów gór- nośląskiego życia na przestrzeni XX wieku ma tu swoje odbicie. Życie religijne i działalność Kościoła, to w istnieniu pojęcia „Śląsk” jeden z najistotniejszych tematów. Zakres tematyczny tomu może zainteresować różne środowiska i odmienne gusta. Jego otwarty charakter pozwolił zebrać wiele wiele ciekawych wątków narracyjnych. Liczymy, że ich przybliżenie pociągnie za sobą wiele pytań, momentów dyskusyjnych i pobudzi do refleksji nad śląskim bytem przeszłości. Nasza droga wiedzie przez poznanie. Niech to poznanie będzie kolejnym małym kro- kiem rybnickiego (śląskiego) środowiska w misji zachowywania i odzyskiwania przeszłości naszej przestrzeni historycznej, by mogła służyć nie tylko jako symbol, ale także jako lekcja, którą należy odrobić, by móc iść dalej w przyszłość. Wierzymy, iż niniejszy tom znajdzie wielu sympatyków i pozwoli na nowo spojrzeć na wiele istotnych zagadnień z dziejów Śląska. Na koniec pragnę podziękować wszystkim tym, którzy przyczy- nili się do sfinalizowania prac nad tym tomem, a szczególnie dr. Jackowi Kurkowi z Instytutu Historii UŚ, którego wielka pasja i entuzjazm skłoniły młodych badaczy do twórczego wysiłku na kartach tego tomu. Również dziękuję dr. Dawidowi Kellerowi za wielki wysiłek, jaki włożył w przygotowanie do druku tej zbiorowej pracy. Pragnę również podziękować władzom samorządowym Mia- sta Rybnika za zrozumienie i wspieranie naszej idei tworzenia prze- strzeni badawczej nauk humanistycznych w tym regionie Śląska. dr Bogdan Kloch 8 Słowo wStępne Wprowadzenie Od kilku lat rybnickie Muzeum i Stowarzyszenie Europa, Śląsk, Świat Najmniejszy poprzez regularne organizowanie spotkań z cy- klu „Pomiędzy przeszłością a historią” oraz konferencji naukowych o różnorodnej, ale zawsze śląskiej, tematyce, czynią starania, aby lepiej zrozumieć Śląsk dzięki poznaniu jego historii. Prezentowane wydawnictwo stanowi efekt tych działań. Jest ono tak różnorodne, jak wielopłaszczyznowe są badania prowadzone przez publikują- cych w nim autorów. Tym razem wiodącą rolę w wydaniu publi- kacji przyjęło Muzeum w Rybniku, co zaowocowało zmianą szaty graficznej. Nie ulega wątpliwości, że w ostatnim czasie coraz bardziej staje się widoczna potrzeba wzmożenia badań nad dziejami Śląska, histo- rią ludzi zamieszkujących ten teren, nad ich zwyczajami, pogląda- mi czy wreszcie, wieloznacznie pojmowaną, codziennością. Śląsk, a zwłaszcza Górny Śląsk, z jego pogranicznym charakterem, wyróż- nia się na tle innych rejonów Polski – zarówno przebiegiem wyda- rzeń historycznych, jak i ich tłem. Zamieszczone w tomie artykuły mogą pomóc zrozumieć te dzieje. Materiały zostały podzielone na cztery grupy rzeczowe, którym można nadać tytuły odpowiadają- ce sferom życia ludzkiego na Górnym Śląsku: Praca, Gospodarka, Społeczeństwo, Religia. Części te, niejednorodne objętościowo – co, jak się wydaje, ukazuje współczesne zainteresowania badawcze – skupiają teksty prezentujące nowe fakty i nowe spojrzenia – co jest specyfiką prac badawczych wydawców tomu. Podobnie również tom Zrozumieć Śląsk pozwala w jednym miej- scu spotkać się uznanym badaczom dziejów tego terenu, młodym adeptom historiografii, ale również badaczom z innych dziedzin hu- manistyki. Wszystko to pozwala lepiej odpowiedzieć na określone w tytule zadanie. Różnorodność prezentowanych tekstów (od ana- lizy pojęcia i zasad pracy, przez wskazanie rozwoju gospodarczego w dziedzinach kolejnictwa i górnictwa, wątki poświęcone organiza- cjom społecznym oraz prezentowaniu pojmowania wydarzeń i epok dawid Keller 9 historycznych z perspektywy lat, aż po dzieje Kościoła katolickiego zarówno w kategoriach diecezji, jak i wybranych parafii) umożliwia wielopłaszczyznowe spojrzenie na Śląsk – ale zawsze z perspektywy mieszkańców tego terenu, aktywnych społecznie, zaangażowanych lokalnie, współpracujących w staraniach o budowę linii kolejowych czy własnego, parafialnego kościoła, troszczących się o krzewienie polskości, ale i wiodących spory o ocenę wydarzeń historycznych. Uważam, że historia Śląska jest ciekawa właśnie przez wszystko to, co znajduje się w prezentowanym tomie. Teksty pochodzą nie tylko ze spotkań z cyklu „Pomiędzy prze- szłością a historią”, wspólnych konferencji naukowych wydawców. Niektóre również powstały na potrzeby niniejszego tomu, dwa natomiast zostały przedstawione już kilka lat temu i złożone do druku dotąd jednak nie zostały opublikowane. Mam nadzieję, że wszystkie one spełnią stawiane przed