288333.Pdf (1.216Mb)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. ANKARA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ TAR ĐH (GENEL TÜRK TAR ĐHĐ) ANAB ĐLĐM DALI XIX. YÜZYILIN ĐKĐNC Đ YARISINDA BAYBURT Yüksek Lisans Tezi Ali KÖKSAL Ankara - 2011 2 T.C. ANKARA ÜN ĐVERS ĐTES Đ SOSYAL B ĐLĐMLER ENST ĐTÜSÜ TAR ĐH (GENEL TÜRK TAR ĐHĐ) ANAB ĐLĐM DALI XIX. YÜZYILIN ĐKĐNC Đ YARISINDA BAYBURT Yüksek Lisans Tezi Ali KÖKSAL Tez Danı şmanı Prof. Dr. E şref BUHARALI Ankara - 2011 I ÖNSÖZ Bayburt, Türklerin Anadolu’da ilk yerle ştikleri yerlerden biridir. Selçuklu Sultanı Tu ğrul Bey’e ba ğlı kuvvetler 1054’te Bayburt’u almı şlardır. Ancak bu fetih kısa sürmü ş ve Bayburt 1071 Malazgirt Zaferinden sonra tam olarak fethedilip bir Türk vatanı olmu ştur. Osmanlılar tarafından fethinden, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu şuna kadar sürekli Erzurum eyaleti sınırları içine dahil olan Bayburt, XIX.yüzyıl boyunca idari yapıda kaza dönemi, sancak dönemi ve tekrar kaza dönemi olarak yer almı ştır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Bayburt’un sosyal ve idari yapısının yanında, şehrin ve köylerinin toplumsal geli şiminde önemli bir yere sahip olan vakıflar, e ğitim öğretim hayatında önemli bir yeri olan medreseler, şehirdeki ve köylerdeki e ğitim- öğretim faaliyetleri, şehrin ve köylerin nüfus yapısı, nüfusun etnik da ğılımı, aile reislerinin meslekleri, köylerin gelir kaynakları, tarım ve hayvancılık faaliyetleri, yeti ştirilen ürünler, arıcılık, madencilik faaliyetleri ayrıntılı olarak ele alınmı ştır. Bu çalı şmanın hazırlanmasında konunun tespitinden itibaren bütün safhalarda ilgi ve yardımlarını esirgemeyen, çalı şmalarımda bana yol gösteren danı şman hocam Sayın Prof. Dr. E şref Buharalı’ya, çalı şmanın geli ştirilmesi hususunda sürekli yönlendirme yapan Ara ştırma Görevlisi Cihat Aydo ğmu şoğlu’na te şekkürü bir borç bilirim. II KISALTMALAR DĐA Diyanet Đslam Ansiklopedisi YA Yurt Ansiklopedisi Bkz. Bakınız a.g.e. Adı Geçen Eser a.g.m. Adı Geçen Makale E.s. Erzurum Vilayeti Salnamesi TÜ ĐK Türkiye Đstatistik Kurumu S. Sayı C. Cilt s. Sayfa III ĐÇĐNDEK ĐLER ÖNSÖZ ..................................................................................................................... I KISALTMALAR......................................................................................................II ĐÇĐNDEK ĐLER........................................................................................................III BĐRĐNC Đ BÖLÜM.....................................................................................................1 1. BAYBURT’UN ADI, TAR ĐHÇES Đ VE ĐDAR Đ YAPI............................................1 1.1. Bayburt’un Adı ...................................................................................................1 1.2. Bayburt’un Tarihçesi...........................................................................................1 1.3. Şehrin Co ğrafi Konumu ......................................................................................2 1.4. Bayburt’un Türk hâkimiyetine Giri şi ve Osmanlılar Tarafından Fethi .................3 1.5. Osmanlı Đdarî Te şkilatı ve XIX. Yüzyılda Yapılan De ğişiklikler .........................4 1.6. Osmanlılar Tarafından Fethinden XIX. Yüzyıl Sonuna Kadar Bayburt’un Đdarî Yapısı................................................................................................................6 ĐKĐNC Đ BÖLÜM .......................................................................................................8 2. NÜFUS VE YERLE ŞME ......................................................................................8 2.1. XIX. Yüzyılda Yapılan Nüfus Sayımı ve Bayburt’un Nüfus Yapısı.....................8 2.2. Bayburt Kazasının Nüfusu ..................................................................................9 2.2.1. Müslüman nüfus...............................................................................................9 2.2.2. Gayrimüslim nüfus.........................................................................................10 2.3. Yerle şme...........................................................................................................12 2.3.1. Mahalleler......................................................................................................13 2.4. Köy Yönetimi ve Bayburt’a Ba ğlı Köyler .........................................................16 2.4.1. XIX. Yüzyılda Osmanlı Köy Đdaresi ve Muhtarlık Te şkilatının Kurulması .....16 IV 2.4.2. XIX. Yüzyılda Bayburt Köyleri......................................................................18 2.4.2.1. Müslümanların Ya şadı ğı Köyler..................................................................19 2.4.2.2. Gayrimüslimlerin Ya şadı ğı Köyler..............................................................25 2.4.2.3. Müslüman ve Gayrimüslimlerin Birlikte Ya şadıkları Köyler .......................25 2.4.2.3.1. Müslümanların Ya şadı ğı Köyler...............................................................27 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................72 3. SOSYAL VE EKONOM ĐK YAPI .......................................................................72 3.1. Sosyal Yapı.......................................................................................................72 3.1.1. Yönetici zümresi ............................................................................................72 3.1.2. Đlmiye zümresi ...............................................................................................74 3.1.3. Şehir halkı......................................................................................................74 3.2. Vakıflar ve Dinî Müesseseler ............................................................................76 3.3. Bayburt’ta E ğitim-Öğretim Hayatı ....................................................................80 3.4. Ekonomik Yapı.................................................................................................83 3.4.1. Tarım .............................................................................................................83 3.4.2. Yeti ştirilen Ürünler ........................................................................................85 3.4.3. Hayvancılık....................................................................................................86 3.4.3.1. Büyükba ş Hayvancılık.................................................................................87 3.4.3.2. Küçükba ş Hayvancılık.................................................................................87 3.4.3.3. Ko şum Hayvancılı ğı....................................................................................88 3.4.3.4. Arıcılık........................................................................................................88 3.5. Madencilik........................................................................................................89 3.5.1. Helva madeni .................................................................................................89 3.6. Ormancılık........................................................................................................92 V 3.7. Şehrin Gelir Kaynakları ve Da ğılımı .................................................................93 3.7.1. Şehirde ya şayan aile reislerinin meslekleri ve gelir kaynakları........................94 SONUÇ ...................................................................................................................99 ÖZET ....................................................................................................................101 KAYNAKÇA ........................................................................................................103 EKLER..................................................................................................................106 BĐRĐNC Đ BÖLÜM GĐRĐŞ 1. BAYBURT’UN ADI, TAR ĐHÇES Đ VE ĐDAR Đ YAPI 1.1. Bayburt’un Adı Bayburt ismi de ğişik kaynaklarda çe şitli şekillerde geçmektedir. Ortaça ğa ait kaynaklarda “Baberd” ve “Paypert” Bizans kaynaklarında Bayberd, Payper ve Paybert olarak şeklinde geçer. 1 Osmanlı kaynaklarında genelde bugünkü söyleni ş biçimiyle yer alan Bayburt olarak yerini alır. Katip Çelebi’nin Cihannûma’sında “Bayburt” olarak anılmaktadır. 2 Eretnalılar’dan Mehmet Eretna adına Bayburt’ta basılan tarihsiz parada “Baybirt” olarak geçer. Akkoyunlu kaynaklarında “Baybird” veya “Pabirt”, Selçuklu kaynaklarında ise “Baybirt” şeklinde yazılıdır. Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde şehrin adından “Bayburt” diye bahsetmektedir. 3 1.2. Bayburt’un Tarihçesi Urartu döneminde Domana adını ta şıyan şehir, Đskitler döneminde Gymnias diye anılmı ştır. Bayburt, sonraları, sırasıyla Med, Pers, Makedonya ve Pantos 1 Đsmet Miro ğlu, XVI. Yüzyılda Bayburt Sanca ğı, Đstanbul 1975, s. 9 - s. 226 2 Hasan Basri Karadeniz, “Bayburt Adı Hakkında”, Türk Dünyası Tarih Dergisi , Sayı 127, Đstanbul 1997, s. 8. 3 Kâtip Çelebi, Kitâb-ı Cihannûmâ , s. 422. 2 krallıklarının yönetimine girmi ştir. M Ö. 1. yüzyılda ise Roma Đmparatorlu ğu kenti ele geçirmi ştir. M S. 395 tarihinde Roma Đmparatorlu ğu’nun ikiye ayrılmasının ardından, Do ğu Roma Đmparatorlu ğu’nun (Bizans) sınırları içinde kalan Bayburt (Baiberdon), Khaldia Theması’nın yedi piskoposlu ğundan biri olmu ştur. Bizans imparatoru Iustinianus zamanında, Bayburt Kalesi onartılmı ş, şehrin geli şmesi için çaba sarf edilmi ştir. 4 1.3. Şehrin Co ğrafi Konumu Bayburt, Do ğu Karadeniz’de yer alan bir ildir. Anadolu’nun kuzeydo ğusunda, Çoruh vadisinde kurulmu ştur. Denizden yüksekli