• Bitwa Warszawska 1920 r. Postacie: na terenie gminy • Franciszek Józef • w Bitwie Warszawskiej 1920 r. Sikorski • Chotomów i Jabłonna 1920 • Jerzy - zaplecze frontu Odrowąż-Pieniążek • Pomnik 28. Pułku Strzelców Kaniowskich • Oktawiusz Bogdan w Wólce Radzymińskiej Dymowicz NASZA HISTORIA Miesięcznik historyczny powiatu legionowskiego Wrzesień 2020 nr 7 (7)

Budowa umocnień polowych pod Serockiem w 1920 roku Partner wydawnictwa:

Więcej o historii lokalnej przeczytasz na: www.gazetapowiatowa.pl Wieliszew Krzysztof Klimaszewski Bitwa Warszawska 1920 r. na terenie gminy Wieliszew Teren dzisiejszej gminy Wieliszew, z uwagi na bliskie sąsiedztwo prowadzonych walk, był bezpośrednim zapleczem dla sił polskich walczących w rejonie Zegrza, Dębego i Nieporętu w Bitwie Warszawskiej 1920 roku. Już 5 sierpnia 1920 r., w celu reor- baterii z dwudziestoma pięcioma nie folwarku Olszanka koło Skrze- ganizacji, przybyły w okolice Legiono- działami. szewa, z punktem obserwacyjnym wa oddziały VII Brygady Rezerwowej 12 sierpnia 1920 r. dowództwo ar- w forcie Dębe, ppłk. Kazimierza Zentkelera i zostały tylerii 1. Armii nakazało, by artyleria 4. bateria por. Protasiewicza oraz 5. ba- zakwaterowane w Chotomowie, Łaj- 10. DP oraz inne baterie zajęły stano- teria ppor. Ciby - w rejonie Komor- skach i Zegrzu. wiska na odcinku „”, tworząc nicy z punktem obserwacyjnym 8 sierpnia o godz. 5.00 dowódca grupę artylerii „Skrzeszew”. Osta- w forcie Dębe. 1. Armii, gen. Franciszek Latinik otrzy- tecznie ta grupa artylerii składała się Jedna bateria 10. PAC zatrzymała mał rozkaz Naczelnego Dowództwa z pięciu baterii 10. Kaniowskiego Puł- się w rejonie Skrzeszewa. Dodatko- WP Sztabu Generalnego Oddz. III L. ku Artylerii Polowej (2. bateria miała wo 12 sierpnia przybył do Łajsk III 8393/III i Ministerstwa Spraw Wojsko- tylko trzy działa, a 4. - dwa działa), dywizjon 4. Pułku Artylerii Polowej wych Oddz. I Sztabu L. 32904/Mob. oraz dwóch baterii 10. Pułku Artylerii (8. i 9. bateria) dowodzony przez por. Org., regulujący ruch odwrotowy Ciężkiej - 1. bateria (działa 105 mm) Szczepana Pileckiego, przydzielony i ustalający dla każdej dywizji głów- i 3. (działa 155 mm). do 10. DP. ną marszrutę w kierunku Warszawy. 13 sierpnia baterie 10. PAL zajmo- 13 sierpnia w okolicach Dębego 10. Dywizji Piechoty gen. Lucjana Żeli- wały stanowiska: przebywały 41. i 35. PP, które miały gowskiego, stanowiącej rezerwę Fron- 1. bateria por. Świnarskiego - w lasku do godz. 21.00 utrzymać odcinek tu Północnego, wyznaczono w nim w rejonie wsi , z punktem nad Bugo-Narwią, po czym odejść do rejon koncentracji Kałuszyn - Choto- obserwacyjnym w Orzechowie za Nowego Dworu. Już ok. godz. 20.00 mów - Wieliszew. Również w rozkazie Narwią, 35. Pułk przemaszerował koło Dę- dla odcinka „Zegrze” ustalono pod- 2. bateria por. Lisowskiego - w rejonie bego, skąd skręcił przez most do sektor artylerii „Skrzeszew”, na któ- fortu Dębe, Skrzeszewa, a 41. Pułk przybył do re- rym stanowiska miało mieć siedem 3. bateria por. Majewskiego - w rejo- jonu Krubina, gdzie zanocował. W

mał awans na stopień kapitana. cy garnizonu i 13. Pułku Strzelców. Postacie: W kwietniu 1915 r. otrzymał nowy Wraz z wojskiem znalazł się najpierw przydział - do 4. PP Legionów Pol- w Odessie, potem w Besarabii. Franciszek Józef Sikorski skich dowodzonego przez ppłk. W Wojsku Polskim był dowód- (1889-1940) – w czasie Bitwy Bolesławę Roję, gdzie został cą formowanego w czerwcu 1919 r. Warszawskiej 1920 r. w stopniu puł- mianowany dowódcą II bata- 28. Pułku Strzelców Kaniowskich, kownika, dowódca XX Brygady lionu. Jego batalion walczył na następnie dowodził XIX oraz XX 10. DP, kwaterujący w Michałowie. froncie od lipca 1915 r. do lip- Brygadą Piechoty w Bitwie War- Urodził się 4 października ca 1916 r. Franciszek Sikorski szawskiej. Od grudnia 1920 r. do 1889 r. we Lwowie jako najmłod- w tym czasie był dowódcą bata- kwietnia 1921 r. szkolił się na kur- sze dziecko lekarza weterynarii lionu w 4. PP (od lutego 1916 do sie informacyjnym dla wyższych Narcyza Sikorskiego i Adeli lutego 1917 r.), dowódcą batalionu dowódców w Wyższej Szkole z d. Małuszyńskiej. Uczył się w gim- w 6. PP (od lutego do lipca 1917 r.) Wojennej. W okresie kwiecień nazjum w Tarnowie i we Lwowie, i dowódcą 4. PP (od lipca do wrze- 1921 – styczeń 1922 r. był dowód- a następnie kontynuował eduka- śnia 1917 r.). cą XIX BP i pełniącym obowiązki cję w szkole realnej w Krakowie, W momencie odmowy zło- dowódcy 10. Dywizji Piechoty. gdzie zdał egzamin maturalny. żenia przysięgi został zawieszony 3 maja 1922 r. został zweryfikowa- Przez rok studiował na Politech- w czynnościach dowódcy pułku ny w stopniu pułkownika ze star- nice Lwowskiej, a kolejne pięć se- i oskarżony o działalność wywro- szeństwem z 1 czerwca 1919 r. i 53. mestrów spędził na Uniwersytecie tową na dwa miesiące znalazł się lokatą w korpusie oficerów pie- Lwowskim jako słuchacz Wydziału w więzieniu w Przemyślu. Dzięki choty. W 1922 r. trafił do Siedlec, Filozoficznego. W maju 1909 zręcznej linii obrony pod koniec gdzie pełnił funkcję najpierw Franciszek Józef Sikorski r. Franciszek wstąpił do Związku listopada 1917 r. został zwolnio- komendanta garnizonu, później Walki Czynnej, a rok później do ny i na własną prośbę odesłany dowódcy piechoty dywizyjnej do Brześcia, gdzie miał objąć do- Związku Strzeleckiego. W 1912 r., do armii austriackiej. Jednak 9. DP, a w lipcu 1926 r. objął stano- wództwo twierdzy. Następnie udał po zdaniu egzaminu oficerskiego, nie wytrwał w niej zbyt długo, wisko dowódcy 9. Dywizji Piecho- się do Lwowa, gdzie zameldował został mianowany podporuczni- ponieważ już w styczniu 1918 ty. W czasie wypadków majowych się do dyspozycji dowództwa Fron- kiem. r. znalazł się w Krakowie, w 1926 r. opowiedział się po stro- tu Południowego. 12 września objął Latem 1914 r. wstąpił do orga- gdzie rozpoczął działalność nie marsz. Józefa Piłsudskiego. dowództwo obrony Lwowa. nizowanych przez Piłsudskiego w szeregach podziemnej Pol- 16 marca 1927 r., w wieku Po agresji ZSRR na Polskę w Krakowie pierwszych oddzia- skiej Organizacji Wojskowej. 38 lat, mianowany został genera- i kapitulacji Lwowa został, wbrew łów Legionów Polskich. We wrze- W kwietniu 1918 r. został prze- łem brygady ze starszeństwem warunkom kapitulacji miasta, śniu został mianowany dowódcą niesiony do rodzinnego Lwowa, z dniem 1 stycznia 1927 r. i 8. lokatą wzięty do niewoli sowieckiej i prze- 11. kompanii w III batalionie gdzie objął stanowisko komen- w korpusie generałów. Od marca (dowódca kpt. Kazimierz Fabrycy) danta okręgu POW. Ścigany przez 1932 r., wskutek różnych zawiro- wieziony do obozu w Starobielsku. 2. PP płk. Zygmunta Zielińskiego. wojska austriackie wyjechał do wań wokół jego osoby, pozostawał Wiosną 1940 r. został zamordo- W tym samym miesiącu otrzymał Kijowa, a stamtąd na Kubań, w dyspozycji dowódcy Okręgu wany przez NKWD w Charkowie awans na stopień porucznika. gdzie brał udział w organizowaniu Korpusu nr IX w Brześciu nad Bu- i pogrzebany w Piatichatkach. Od Od listopada 1914 r. Franciszek przez gen. Lucjana Żeligowskiego giem. 30 czerwca 1933 r. przeszedł 17 czerwca 2000 r. spoczywa na Sikorski pełnił w zastępstwie późniejszej 4. Dywizji Strzelców. w stan spoczynku. Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu obowiązki dowódcy II batalionu Jako podpułkownik, potem pułkow- Po agresji III Rzeszy na Polskę w Charkowie. 3. PP i 18 stycznia 1915 r. otrzy- nik, pełnił kolejno funkcje dowód- 5 września 1939 r. ewakuował się Krzysztof Klimaszewski 2 Nasza historia wrzesień 2020 Karczma i zajazd w Michałowie, w którym stacjonowało dowództwo XX Brygady 10. DP w nocy z 14 na 15 sierpnia 1920 r. W środku właściciele: Bronisława z domu Dębkowska i Franciszek Grzybowski oraz wójt gminy Jabłonna (ze zbiorów R. Grzybowskiego) tym dniu ppłk Pilecki, szef sanitarny gady miały zostać przetransportowa- wa, dokąd przybył z Nowego Dwo- 1. Armii rozlokował szpitale polowe, ne warszawskimi autobusami szosą ru 31. Pułk Strzelców Kaniowskich wśród których szpital nr 903 w Mi- z Legionowa przez Michałów do skrzy- kpt. Mikołaja Bołtucia, będący do- chałowie. żowania dróg Wieliszew-Nieporęt. tychczas w odwodzie 10. DP. O godz. 14 sierpnia między godziną 18.00 Okazało się jednak, że przewóz bry- 4.10 płk Sikorski wysłał do 31. Pułku a 19.00, dla wsparcia kontrnatarcia gady pochłonąłby zbyt wiele czasu rozkaz niezwłocznego wymarszu z rejonu Nieporętu prowadzone- z uwagi na małą liczbę autobusów do Nieporętu. Mimo to dowódca XX go przez 10. DP gen. Żeligowskiego, i wtedy ppłk Thommée rozkazał, by Brygady pojechał ponownie moto- grupę artylerii „Skrzeszew” opuści- 28. Pułk ruszył pieszo przez folwark cyklem do Wieliszewa o godz. 5.30, ły (pod dowództwem kpt. Wacława Michałów na południowy kraniec Nie- by osobiście przypilnować wymarszu Bartoszkiewicza) dwie baterie 10. Ka– porętu. Natomiast pierwszy transport 31. Pułku z tej wsi do Nieporętu. niowskiego Pułku Artylerii Polowej autobusami składał się z kompani Ponadto 5. Armia gen. Władysława (2. i 5. bateria), odchodząc ze stanowisk strzeleckich I batalionu 29. Pułku wraz Sikorskiego, działająca na linii Wkry w rejonie Skrzeszewa i Komornicy z dwoma karabinami maszynowymi na północny zachód od Modlina pod- ruszyły przez Wieliszew do Nieporętu. z obsługą. Reszta kompani karabinów jęła działania związane z zabezpiecze- Ponadto do wsparcia 10. DP odszedł maszynowych maszerowała piechotą. niem swoich tyłów poprzez wysłanie III dywizjon 4. PAL por. Pileckiego, Jednocześnie późnym wieczorem 70. PP przez Modlin dworzec - most który znajdował się na reorganizacji 14 sierpnia 1920 r. dowództwo XX Bry- na Bugo–Narwi – Okunin - Krubin do i odpoczynku w Łajskach. gady (dowódca płk Franciszek Sikor- Kałuszyna z zadaniem skierowania Wieczorem 14 sierpnia 1920 r. oko- ski) przemieściło się do Michałowa, silnych patroli zwiadowczych w kie- ło godz. 20.00 – 21.00 przemieszczały gdzie rozlokowało się w przydrożnej runku północnym na Dębe. Pułk ten się z Legionowa przez Michałów, bio- karczmie i zajeździe Franciszka Grzy- przybył na miejsce 15 sierpnia o godz. rące udział w kontrnatarciu z rejonu bowskiego, znajdującym się przy 7.30. W południe 16 sierpnia 1920 r. Nieporętu pododdziały 28. i 29. Pułku szosie do Zegrza, tuż przed skrętem do dyspozycji płk. Małachowskiego, 10. DP. Kontrnatarciem, zgodnie z roz- w drogę do Łajsk. następnie przenio- dowódcy odcinka „Zegrze” oddano kazem gen. Żeligowskiego, dowodził sło się do Nieporętu. batalion lotniczy, który przybył do ppłk Wiktor Thommée, dowódca 15 sierpnia o godz. 1.00 płk Sikor- Wieliszewa. XIX Brygady 10. DP. Oddziały tej bry- ski udał się motocyklem do Wielisze-

Ważniejsze źródła: 1. B. Waligóra, Bój na przedmościu Warszawy w sierpniu 1920 r., Warszawa 1934, 2. K. Klimaszewski, M. Pakuła, Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszew, Legionowo 2016. Nasza historia wrzesień 2020 3 Serock

KALENDARIUM Mirosław Pakuła

1 lipca 1861 r. – w Suchedniowie uro- Budowa umocnień dził się Apoloniusz Kędzierski, ma- larz, wykładowca w serockiej szkole koszykarskiej. polowych pod Serockiem

1 lipca 1946 r. - w Nieporęcie pracę rozpoczęła Misja Angielska. w 1920 roku Istotnym elementem systemu obrony stolicy przed 6 lipca 1904 r. – w Baku zmarł Witold Zglenicki, „Polski Nobel”, pochowany bolszewikami w 1920 r. miały być umocnienia polowe później w grobie rodzinnym na cmen- i istniejące umocnienia stałe osadzone na bokach trójką- tarzu w Woli Kiełpińskiej k. Serocka. ta Warszawa-Zegrze-Modlin, wyposażone w odpowiednią załogę i artylerię. Prace fortyfikacyjne prowadzono między 6 lipca 1917 r. - w kościele w Wielisze- wie odbyła się msza św. żałobna ku innymi na linii obrony położonej na południe od Serocka. czci mjr. Wyrwy-Furgalskiego oraz Oficer odpowiedzialny za te prace borykał się z wieloma kpt. Sławy-Zwierzyńskiego, dowód- problemami. ców batalionów 5. PP Legionów, sta- cjonującego w Zegrzu Płd., w pierw- szą rocznicę bitwy pod Kołodziejami, w której ponieśli śmierć.

10 lipca 1902 r. – w Sichowie urodził się Konstanty Radziwiłł, ostatni wła- ściciel dóbr ziemskich Zegrze i pałacu w Jadwisinie.

12 lipca 1932 r. – ze stacji kolejowej w Legionowie wyruszyła Pierwsza Pol- ska Wyprawa Polarna.

14 lipca 1917 r. - w Zegrzu Południo- wym żołnierze 5. Pułku Piechoty III Brygady Legionów Polskich odmówili złożenia przysięgi na wierność zabor- com.

16 lipca 1925 r.- w Jabłonnie w budyn- ku dawnego kino-teatru poświęcono kaplicę parafialną.

20 lipca 1387 r. - utworzenie parafii w Wieliszewie poprzez wydzielenie jej Pierwsza strona pisma dotyczącego skierowania por. Pieniążka z parafii Chotomów. do prac na odcinku „Zegrze” (ze zbiorów CAW [WBH])

21 lipca 1957 r. - ks. prymas kardynał Budowę umocnień przedmościa pełnie pojęcia o robotach ziemnych, Stefan Wyszyński konsekrował dzwo- Warszawy rozpoczęto na początku nie mówiąc już o wykonywaniu zapór ny kościoła w Jabłonnie. sierpnia 1920 r. Prace powierzono z drutu kolczastego. Brakowało narzędzi Grupie Fortyfikacyjnej nr 8 płk. Zyg- i konieczna okazała się ich konfiskata 22 lipca 1963 r. - otwarto Jezioro munta Nawratila. Fortyfikowanie w okolicznych wsiach. Zegrzyńskie. odcinka od Modlina do Wołomina Pieniążek ocenił także krytycznie odbywało się w ramach 4 pododcin- przekazaną mu instrukcję i plany forty- 22 lipca 1964 r. - na otwarcie stadionu ków: nr I – Modlin, nr II – Orzecho- fikacyjne. w Legionowie rozegrano mecz towa- wo-Dębe, nr III – Dębe-Zegrze-Rynia, Na bieżąco meldował o trudno- rzyski piłki nożnej „Legionovia” Legio- nr IV – Rynia-Radzymin-Wołomin. ściach swojemu przełożonemu płk. nowo – „Świt” Nowy Dwór Maz. (3:2). Bezpośredni nadzór nad prowadze- Zygmuntowi Nawratilowi, w związku niem prac w zakresie umocnienia z czym 6 sierpnia 1920 r. jego przełożo- 23 lipca 1789 r. - Michał Poniatow- pododcinka nr III „Zegrze” sprawował ny przybył na inspekcję. Nawratil zgo- ski, prymas Polski, po zatwierdzeniu por. inż. Jerzy Odrowąż-Pieniążek. dził się na częściowe ustępstwa odno- zamiany dóbr Gozd na dobra klucza Por. Pieniążek już od początku śnie przebiegu linii obronnej – zgodnie Wieliszew, formalnie stał się ich wła- ścicielem. miał trudności przy wykonaniu po- z propozycjami Pieniążka. Przełożony wierzonego zadania. 2 sierpnia 1920 r. skierował też do pomocy podchorąże- 26 lipca 1927 r. - zarejestrowano przystąpił do pracy przy okopach go Króla oraz wyczekiwane wsparcie Towarzystwo Miłośników Osiedla mobilizując pięciuset Żydów z Se- w zakresie siły roboczej. Z Warszawy Gucin–Jabłonna znane później jako rocka, którymi kierowało dwunastu dotarło 500 robotników, niestety bez Towarzystwo Miłośników Legionowa. saperów przysłanych z Warszawy. narzędzi, aprowizacji, w dodatku 2/3 Okazało się, że ci ostatni nie mieli zu- stanowiły kobiety. Por. Pieniążek narze- 4 Nasza historia wrzesień 2020 Serock

linię obrony. Żołnierze za- stali nieskończone okopy i zapory z drutu kolczaste- go, a robotnicy natych- miast przerwali pracę, zo- stawiając jej dokończenie żołnierzom przybyłego pułku . Por. Pieniążek miał problemy z przydzielo- nym żołnierzami, nawet z oficerami. Bez jego wiedzy wyjechał do War- szawy por. Staniszewicz, w dodatku zabrał doku- menty i klucze od ma- gazynu. Podobnie zrobił ppor. Nowak, który na mocy rozkazu ppłk. Bere- zowskiego wyjechał bez poinformowania Pieniąż- Informacja o skierowaniu robotników do prac na odcinku „Zegrze” ka. Inny oficer wywiózł do (ze zbiorów CAW [WBH]) Legionowa, na polecenie Berezowskiego, dużą ilość kał na ich niezdyscyplinowanie i pierw- blemów por. Pieniążka, gdyż 9 sierp- drutu kolczastego. sze dezercje. nia pojawił się ppłk Otton Berezowski, Zgodnie z poleceniem przełożo- 7 sierpnia odcinek Pieniążka od- dowódca Grupy Fortyfikacyjnej nr 12, nych Pieniążek był zobowiązany za- wiedził dowódca 1. Armii gen. Franci- jego nowy przełożony, i polecił powrót kończyć prace do 14 sierpnia, jednak szek Latinik, który zaaprobował plan do fortyfikowania pierwotnej linii już 13 sierpnia robotnicy zostali zasko- linii. Już wieczorem pojawiła się kom- obronnej. czeni przez podjazd nieprzyjacielski pania techniczna 159. Pułku Piechoty 10 sierpnia pojawiła się bardzo licz- i niektórych pojmano. Linia obrony pod dowództwem por. Budzińskiego na, bo dwutysięczna grupa robotników przygotowana z takim trudem przez i nazajutrz przystąpiła do prac forty- cywilnych. Cóż z tego, skoro, jak twier- Pieniążka spełniła swoją rolę. W dniach fikacyjnych. Kolejnego dnia zjawił się dził Pieniążek, praktycznie nie nada- 14-17 sierpnia załoga odcinka „Zegrze” kontradmirał Kazimierz Porębski, wali się do pracy. Wśród przysłanych skutecznie stawiała opór bolszewikom dowódca obrony odcinka „Zegrze”, warszawiaków byli nawet starcy i osoby a potem przeszła do natarcia. który zakazał prac na obecnej linii niepełnosprawne. W dodatku przyje- obronnej i polecił ją przesunąć kilka ki- chali bez żadnego prowiantu. Zdjęcie na okładce: Plan umocnień lometrów na północ. Pieniążek musiał Również 10 sierpnia w okolicach na podserockiej linii obrony (ze zbiorów przegrupować siły i rozpocząć pracę fortu Dębe pojawiły się czołówki 167. CAW [WBH]) od nowa. Nie był to jednak koniec pro- Pułku Piechoty, który miał obsadzić

Ważniejsze źródła: 1. Raport por. Odrowąża-Pieniążka z dnia 29 sierpnia 1920 r., CAW (WBH), Relacje i wspomnienia, sygn. I.400.1505.P, 2. Pismo kierownika Grupy Fortyfikacyjnej nr 8 do por. inż. Odrowąża– Pieniążka z dnia 6 sierpnia 1920 r. CAW (WBH), Relacje i wspomnienia, sygn. I.400.1505.P, 3. Pismo Inspektoratu Inżynierii Polowej Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego do inż. Odrowąża – Pieniążka z dnia 30 lipca 1920 r., CAW (WBH), Relacje i wspomnienia, sygn. I.400.1505.P.

Postacie:

Jerzy Pieniążek urodził się w Londynie. Potem, do 1919 r., wy. W czasie wojny z Niemcami 10 marca 1890 r. w Tomaszowicach pracował w angielskim minister- był dowódcą kompanii saperów. w woj. lubelskim jako syn uczest- stwie lotnictwa i ministerstwie Podczas okupacji żołnierz Armii nika Powstania Styczniowego wojny. W 1919 r. został przydzie- Krajowej ps. „Władysław Jur”. Wojciecha Odrowąża-Pieniążka lony do polskiej misji wojskowej W 1940 r. został aresztowany i był i Bronisławy Olizar-Wołczkiewicz. w Paryżu. więziony w alei Szucha, potem Uczęszczał do szkoły Edwarda W czasie wojny z bolszewi- przy Daniłowiczowskiej i na Pa- Rontalera w Warszawie, a następ- kami, jako porucznik, kierował wiaku. nie do Gimnazjum im. Króla Ste- między innymi pracami forty- Po II wojnie światowej praco- fana Batorego we Lwowie. W 1905 r. fikacyjnymi na odcinku „Ze- wał jako starszy radca technicz- uczestniczył w strajku szkolnym. grze” – podserockiej linii obrony. ny w Centralnym Urzędzie Pla- W latach 1907–1912 studiował W Wojsku Polskim służył do nowania, a następnie w Urzędzie na Wydziale Chemicznym Poli- 1926 r. Był współzałożycielem Patentowym. Zmarł 30 grudnia techniki Federalnej w Zurychu. Oficerskiego Yachtklubu Rzeczy- 1974 r. i pochowany został na Przez kolejne dwa lata pracował pospolitej Polskiej, a także dłu- Cmentarzu Powązkowskim w War– na Wydziale Chemicznym Poli- goletnim członkiem zarządu Pol- szawie, kwatera 39, rząd 3, miej- techniki Monachijskiej. W latach skiego Towarzystwa Heraldycznego. sce 21. 1914-1917 służył jako ochotnik W 1925 r. został współzałożycie- Mirosław Pakuła Jerzy Odrowąż-Pieniążek w armii francuskiej. W latach lem pierwszego w Polsce klubu (1890-1974) – saper wojskowy, kie- 1917–1918 był asystentem prof. konnej gry polo. rownik robót fortyfikacyjnych pod Chaima Weizmana w labora- 19 marca 1939 r. otrzymał Serockiem w sierpniu 1920 r. torium admiralicji brytyjskiej awans na stopień kapitana rezer- Nasza historia wrzesień 2020 5 Legionowo

Rafał Degiel Legionowo w Bitwie Warszawskiej 1920 r. Gdy w 1920 r. bolszewicy rozpoczęli ofensywę na Warszawę, Sejm powołał Radę Obrony Państwa, która 3 lipca wydała odezwę wzywającą wszystkich zdolnych do noszenia broni do walki. Dowódcą powstałej Armii Ochotniczej został gen. Józef Haller. Jeden z obozów szkolących ochotników ulokowano w koszarach w Legionowie. wodził kpt. Janusz Gaładyk 26 lipca 1920 r. na stacji kolejkowej Jabłonna (Legionowo) został zawagonowany i wysłany pociągiem na front. Sta- nisław Thugutt wspominał, że nim doszło do wyjazdu „choć lament był straszny, trzeba było odesłać do Warszawy wszystkich ochotni- ków mniejszych od swego karabi- na, a była tego niemała chmara”. W służbie pozostała starsza mło- dzież szkolna, dużo robotników i chłopów oraz garść inteligencji. Jednym z oficerów 201. Pułku Piechoty był kpt. Karol Lilienfeld- -Krzewski. Upamiętnił on obóz szkoleniowy Armii Ochotniczej w Legionowie w sztuce teatral- nej „Bohater znad Wisły” napisa- nej pod pseudonimem Bronisław Bakala. Jej premiera miała miejsce w Teatrze Praskim w Warszawie 22 kwietnia 1922 r. Przedstawienie chwalone było za aktualny i pla- styczny przekaz. Wstępne ćwiczenia z karabinem. Jasna linia przed ścianą lasu W sierpniu 1920 r. legionowskie to dzisiejsza ul. Zegrzyńska wznosząca się na wydmę, koszary stały się punktem reorga- gdzie obecnie stoi PIM. „Tygodnik Ilustrowany” nr 31 z 31 VII 1920 r. nizacji i odpoczynku dla oddziałów (Muzeum Historyczne w Legionowie). wycofanych z frontu. 4 sierpnia do- tarł tu 167. Bytomski Pułk Piechoty, Na terenie dzisiejszego osiedla Byli oni przeważnie harcerzami który następnego dnia odesłano do „Piaski” zorganizowano przyko- i członkami „Sokoła”, którzy zgła- Chotomowa. Wchodził on w skład szarowy poligon, na którym wśród szali się w zwartych grupach z róż- VII Brygady Rezerwowej, która wydm wybudowano okopy i strzel- nych części Polski. Obok młodzieży pod dowództwem ppłk. Kazimie- nice. W krótkim czasie musiano na- jako ochotnicy do Legionowa trafili rza Zenktellera od 5 do 10 sierpnia uczyć rekrutów podstaw wojenne- również ludzie dojrzali, o ustalonej przechodziła w Legionowie reorga- go rzemiosła – musztry, konstrukcji pozycji społecznej i długiej karierze nizację. broni i strzelania. Ćwiczenia miały politycznej: Tadeusz Hołówko (były 11 sierpnia do Legionowa przy- bardzo forsowny charakter i słabsi członek rządu Jędrzeja Moraczew- była 10. Dywizja Piechoty gen. Lu- fizycznie ciężko je znosili. Ochot- skiego), Witold Giełżyński (dzien- cjana Żeligowskiego, będąca od- nikom towarzyszyły jednak duży nikarz), Eugeniusz Śmiarowski (ad- wodem Frontu Północnego. Tutaj zapał i entuzjazm, które pomagały wokat, późniejszy poseł), Bronisław uzupełnienie otrzymały 28. i 29. ukończyć trwające około tygodnia Siwik (działacz socjalistyczny) i Sta- Pułk Piechoty. Do Dywizji dołączył szkolenie. Żołnierze byli źle wypo- nisław Thugutt (działacz ludowy), również pluton Tatarskiego Pułku sażeni, niektórzy nie mieli nawet który chcąc walczyć na pierwszej Ułanów por. Wacława Totjewa. butów. Niezbędny ekwipunek, jak linii odmówił przysługującego mu 12 sierpnia w Legionowie stanął czapki, buty i spodnie otrzymywali stopnia oficerskiego. Wszyscy oni Dywizjon Huzarów Śmierci por. z darów ludności cywilnej. Do Le- zostali przydzieleni do szkolonego Józefa Siły-Nowickiego, do którego gionowa trafiło wielu bardzo mło- w Legionowie III Batalionu 201. Puł- dołączył Szwadron Policji Konnej dych chłopców w wieku 14-15 lat. ku Piechoty. Batalion, którym do- ppor. Andrzeja Jezierskiego. Po re-

6 Nasza historia wrzesień 2020 Legionowo organizacji Dywizjon został skiero- przybył z Chotomowa 30. Pułk, któ- wany do Zegrza. ry po północy opuścił koszary i po- KALENDARIUM 14 sierpnia od rana 10. Dywizja maszerował do Kątów Węgierskich. Piechoty w Legionowie postawio- Po przełamaniu frontu właśnie ten na była w stan ostrego pogotowia. pułk pod dowództwem ppłk. Ka- 31 lipca 1944 r. – rozlokowanie W koszarach słychać było huk zimierza Jacynika 15 sierpnia wie- w Jabłonnie niemieckich dywizji ostrzału artyleryjskiego z okolic czorem jako pierwszy wkroczył do „Hermann Göring” i „Viking”. Wólki Radzymińskiej. Do sztabu dy- Radzymina. wizji przybyli dwaj oficerowie Fran- W Legionowie w czasie walk 1–4 sierpnia 1944 r. – na ulicach Le- cuskiej Misji Wojskowej z informa- funkcjonowało zaplecze ułatwia- gionowa toczone były walki Powsta- cją o załamaniu przeciwnatarcia jące ich prowadzenie. Tutaj znaj- nia Warszawskiego. pod Radzyminem. W tej sytuacji dowały się składy amunicji i ma- gen. Żeligowski wysłał z Legionowa teriałów saperskich do budowy 3 sierpnia 1944 r. – w walkach w rejon Kątów Węgierskich bata- umocnień. Tutaj działały szpitale powstańczych poległ dowódca lion pod dowództwem por. Pogo- polowe nr 402 i 902. W Legionowie 3. Kompanii ppor. Stefan Krasiń- nowskiego, a w ślad za nim kompa- miały też swoją siedzibę lotne sądy ski „Kacper”, kierownik Szkoły nię etatową por. Grębockiego. polowe, które surowo karały żołnie- Powszechnej w Chotomowie. Ok. godziny 15 w koszarach rzy za niesubordynację. W połowie 5 sierpnia 1779 r. – Jabłonnę odwie- w Legionowie odbyła się brzemien- sierpnia z ich rozkazu rozstrzela- dził brytyjski historyk William Coxe, na w skutki narada gen. Żeligow- no w koszarach szer. Aleksandra który sporządził opis pałacu bpa Mi- skiego z gen. Hallerem (dowódcą Kuczyńskiego dezertera z 13. Pułku chała Poniatowskiego. Frontu Północnego) i gen. Latini- Piechoty. kiem (dowódcą 1. Armii). Podczas Legionowo było również miej- 7 sierpnia 1915 r. – Niemcy zajęli bro- spotkania przyjęto plan odzyskania scem internowania ochotników nione przez Rosjan Dębe i Zegrze. Radzymina. Gen. Żeligowski objął i żołnierzy pochodzenia żydowskie- dowodzenie nad trzema dywizjami: go, których podejrzewano o sym- 12 sierpnia 1962 r. -konsekracja obec- 10., 11. i 1. Litewsko-Białoruską. Po- patie probolszewickie. Utworzony nego kościoła w Wieliszewie przez wierzona mu operacja miała zawa- dla nich w czerwcu 1920 r. obóz kardynała Stefana Wyszyńskiego. żyć o przebiegu bitwy warszawskiej znajdował się prawdopodobnie na tym odcinku frontu. w drewnianych barakach najstar- 19 sierpnia 1944 r. - w lesie nieporęc- Po wyjeździe generałów płk szej części koszar tuż przy linii kim Niemcy rozstrzelali dziewięciu żoł- Thommée rozpoczął przerzucanie Kolei Nadwiślańskiej. Otoczonego nierzy z Batalionu Nieporęckiego AK. autobusami żołnierzy 28. i 29. Puł- drutami obozu strzegli żołnierze ku w rejon Nieporętu. Zbyt mała z Wielkopolski, a jego komendan- 21 sierpnia 1897 r. – twierdzę w Ze- grzu odwiedził car Mikołaj II z mał- liczba samochodów uniemożliwiła tem był por. Słowik. Istnienie obozu żonką. szybkie przewiezienie wszystkich było krytykowane w prasie lewico- oddziałów. W tej sytuacji większość wej i żydowskiej. Został on rozwią- 26 sierpnia 1852 r. - hrabia August żołnierzy dotarła na linię frontu zany 9 września 1920 r. Potocki odsprzedał klucz dóbr pieszo. Tymczasem do Legionowa w Wieliszewie Iwanowi Fiodorowi- czowi Paskiewiczowi za 154.627 rubli srebrnych.

26 sierpnia 1889 r. – w Złoczowie urodził się kpt. Gustaw Bernaczek, pierwszy dowódca ośrodka szkolenia wojskowych kadr łączności w Zegrzu.

26 sierpnia 1927 r. – Legionowo od- wiedził Prezydent RP Ignacy Mościcki.

28 sierpnia 1729 r. - konsekracja no- wego kościoła w Wieliszewie wybu- dowanego staraniem ks. Antoniego Pożewskiego. Konsekracji dokonał ks. biskup kamieniecki Stanisław Hozjusz.

29 sierpnia 1877 r. – uruchomienie Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej ze sta- cją kolejową Jabłonna (obecnie Legio- nowo). Najmłodsi ochotnicy. W tle widać parterowe drewniaki najstarszej części koszar w Legionowie. „Tygodnik Ilustrowany” nr 31 z 31 VII 1920 r. 1 września 1939 r. - około godz. 17.00 (Muzeum Historyczne w Legionowie). na łące w Stanisławowie Drugim rozbił się zestrzelony przez Niemców Ważniejsze źródła: myśliwiec PZL P.7a. z nr „3”. W kabi- 1. K. Klimaszewski, M. Pakuła, Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, nie maszyny poległ kpt. pil. Mieczy- Wieliszew, Legionowo 2016, sław Olszewski, dowódca 123. Eska- 2. J. Szczepański, Wyszli z Legionowa, „To i Owo”, 2006, nr 32, dry Myśliwskiej. 3. S. Thugutt, Wybór pism i autobiografia, Warszawa 1939. Nasza historia wrzesień 2020 7 Mieszkańcy Jabłonny zbierają siano z łąki za pałacem Potockich, lata 20. XX w. (Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Rafał Degiel Chotomów i Jabłonna 1920 - zaplecze frontu Rozważając historię wojny z bolszewikami w latach 1919-1921 i Bitwy Warszawskiej 1920 r. warto pamiętać również o codziennej sytuacji ludności cywilnej zamieszkującej wówczas gminę Jabłonna.

Trwająca od początku 1919 r. „Fortuna” i hurtownia Suchenka, m3 budulcowego drzewa iglastego wojna polsko-bolszewicka była do- którym przekazano do dystrybucji na potrzeby Głównej Komisji Roz- tkliwie odczuwana przez cywilów, 3094 kg nafty. Kartki zapewniały działu Drzewa przy Ministerstwie których zaopatrzenie w podsta- niewielką ilość produktu w licz- Robót Publicznych. Drewno to wowe produkty uzależnione było bie 4 kg nafty na osobę rocznie. W niezbędne było do naprawy linii od kontyngentów rządowych. przypadku soli mieszkańcy teore- kolejowych i budowy umocnień W sprawie braku dostaw dla miesz- tycznie mogli otrzymać na kartki na linii frontu. kańców gminy Jabłonna interpela- 800 gramów na osobę. W związku Mieszkańców gminy gnębiły cję do ministra aprowizacji złożył z brakiem wagonów towarowych nie tylko problemy w zaopatrze- w lutym 1920 r. poseł PPS Kazi- do gminy Jabłonna dostarczono niu i ogólny kryzys gospodarczy, mierz Dobrowolski. Najbardziej jedynie 4337 kg soli. Pozwoliło to ale wyrosłe w czasie jego trwania palącymi problemami okazały się na wydanie mieszkańcom tylko bandy rabunkowe. Podczas napa- niedobory w dostawach cukru, po 600 gramów soli. dów w Szamocinie zamordowano nafty i soli. Nafta i sól już w grud- Ofiarą wojennej gospodarki Henryka Bartla, a w Nowych Brze- niu 1919 r. zostały objęte systemem padł również właściciel dóbr Ja- zinach Piotra i Eufrozynę Kliwe- kartkowym. Na terenie Jabłonny błonna Maurycy hr. Potocki, które- rów. Śledztwo prowadził policjant naftę rozprowadzały trzy hurtow- mu w marcu 1920 r. Ministerstwo z Jabłonny kapral Ignacy Kwiat- nie: Stowarzyszenia Spożywców „Jabło- Rolnictwa i Dóbr Państwowych kowski. Udało się mu się schwytać nianka”, Stowarzyszenia Spożywców zajęło w prywatnych lasach 3 tys. jednego członka bandy parobka 8 Nasza historia wrzesień 2020 Jabłonna Stanisława Kowalskiego, który rętem. Również mieszkańcy Cho- w lipcu 1920 r. został skazany przez tomowa zgłaszali się ochotniczo Sąd Okręgowy na karę śmierci. do wojska. Za udział w wojnie Krzy- KALENDARIUM Trudna sytuacja ekonomiczna żem Virtuti Militari odznaczeni sprawiała, że wielu mieszkańców zostali Stefan Nagat i ks. Jan Trza- 2 września 1932 r. – w Chotomowie nie chciało lub nie mogło brać skoma (wówczas jeszcze seminarzy- miało miejsce poświęcenie kamienia udziału w uchwalonej przez Sejm sta), który walczył w sutannie. Obok węgielnego pod Zakład Wychowaw- długoterminowej pożyczce pań- nich w wojnie brali udział Polikarp czy Fundacji Imienia Piusa XI. stwowej. Proboszcz z Chotomowa Wróblewski i Stefan Krasiński (póź- miał skarżyć się, że pomimo ogło- niejszy kierownik szkoły powszech- 2-4 września 1933 r. – piloci balono- szenia z ambony informacji o po- nej w Chotomowie). Ochotniczo do wi z Legionowa Franciszek Hynek życzce chłopi przeznaczali na nią wojska wstąpił również Maurycy i Zbigniew Burzyński zdobyli po „tak małe sumy, że po części, co hr. Potocki, który walczył w bitwie raz pierwszy puchar Gordona Ben- dała cała wioska, z łatwością mógł- pod Komarowem w szeregach netta. by dać jeden gospodarz”. Nie była to 1. Pułku Ułanów Krechowieckich. jednak postawa powszechna. Zwycięstwo polskie w Bitwie 7 września 1939 r. - na polach Wólki 27 lipca 1920 r. w Jabłonnie miał Warszawskiej nie oznaczało zmniej- Radzymińskiej rozbił się zestrzelony miejsce pobór koni z terenu całej szenia ciężarów ponoszonych przez przez Niemców bombowiec „Łoś”. gminy. W jego trakcie gospodarz ludność cywilną. 25 sierpnia 1920 r. W szczątkach maszyny zginęli: ppor. ze wsi Tarchomin Antoni Sapiejew- Rada Obrony Państwa wydała roz- obs. Władysław Kołdej, ppor. pil. Wacław Cierpiłowski, kpr. strz. Karol Pysiewicz, ski wyszedł z propozycją zbiórki porządzenie o jednorazowej dani- kpr. strz. Kazimierz Wielgoszewski. pieniędzy na rzecz Armii Polskiej. nie na potrzeby wojska. W celu jej Inicjatywa udała się i w jej wyniku ściągnięcia w Jabłonnie powołano 9 września 1939 r. – wojska niemiec- przekazano na ręce starosty war- komitet społeczny, w którego skład kie wkroczyły do Serocka. szawskiego 8525 marek. Przy innej weszli dr Bzura, Józef Wodzyński, okazji Chotkowski z Jabłonny wpła- Jadwiga Walewska i Edward Kubal- 10 sierpnia 1925 r. – utworzono pa- cił 500 marek na Komitet Robotni- ski. O obowiązku dostarczania dani- rafię w Jabłonnie wyłączając jej teren czy Obrony Warszawy, a Stanisław ny informował nakaz wójta gminy z parafii Chotomów. Wróblewski z Chotomowa za 202 Jabłonna rozesłany do wszystkich marki wykupił świadectwo długo- mieszkańców. Rozkazywał on prze- 12 września 1794 r. - zmarł prymas terminowej pożyczki wewnętrznej. kazać na ręce komitetu w ciągu Michał Poniatowski, właściciel dóbr 8 sierpnia 1920 r. uruchomiono 10 dni: „jedną parę butów z cho- Jabłonna i Wieliszew. w Jabłonnie prom parowy przez Wi- lewami lub dwie pary trzewików, słę dla przeprawy na lewy brzeg ta- jedną parę spodni wełnianych lub 13 września 1939 r. – Niemcy zajęli borów walczących jednostek. Prom dwie pary bawełnianych grubych, Zegrze. pozwalał przewieźć 10-12 wozów dwa komplety bielizny składają- dwukonnych co pół godziny. W tym cych się z koszuli, pary kalesonów, 14 września 1939 r. – wojska niemiec- kie wkroczyły do Legionowa. czasie Chotomów stał się drugim pary skarpetek lub onuczek i kołdrę obok Legionowa ważnym puntem ciepłą lub koc wełniany.” Przedmio- 14 września 1944 r. – W koszarach stacjonowania Wojska Polskiego na ty miały być dostarczone w dobrym w Zegrzu Niemcy zamordowali ofi- terenie ówczesnej gminy Jabłonna. stanie. Zbiórka została obwarowa- cera AK por. Konstantego Radziwiłła 5 sierpnia w Chotomowie za- na przez wójta licznymi obostrze- ps. „Korab”. kwaterowani zostali żołnierze VII niami: „Żadne reklamacje co do Brygady Rezerwowej, tego samego możności dostarczenie wyznaczo- 15 września 1929 r. – w Legionowie dnia zjawił się tutaj 167. Bytomski nych ilości daniny nie będą wzięte sformowano 2. Batalion Balonowy. Pułk Piechoty. 11 sierpnia do Cho- pod uwagę, gdyż wyszczególnione tomowa przybył na uzupełninie przedmioty są koniecznie potrzeb- 17 września 2015 r. – w Jabłonnie i reorganizację batalion pozostały ne i muszą być bezwzględnie złożo- otwarto Centrum Badawcze „Kon- po zdziesiątkowaniu 159. Pułku Pie- ne. Osoby winne uchylenia się od wersja Energii i Źródła Odnawialne” choty. W tym samym czasie stanęła obowiązku dostarczenia zarekwi- (KEZO) PAN. w Chotomowie XX Brygada Piecho- rowanych przedmiotów na potrze- ty wraz ze swym dowódcą płk. Fran- by wojska ulegną w drodze admi- 22 września 1668 r. - rozstrzygnięcie ciszkiem Sikorskim oraz 30. Pułk nistracyjnej karze aresztu do 6-ciu sporu pomiędzy proboszczami pa- Piechoty dowodzony przez ppłk. miesięcy lub do 100 tysięcy marek”. rafii Wieliszew i Nieporęt przez bi- skupa ordynariusza diecezji płockiej Kazimierza Jacynika. Restrykcje te, będące samodzielną o uposażenie nowej parafii w Nie- 13 sierpnia do Jabłonny skiero- inicjatywą wójta Jabłonny, wywoła- poręcie po jej wydzieleniu z parafii wano na nocleg szwadron 201. Puł- ły liczne protesty. Ich echo dotarło Wieliszew. ku Szwoleżerów. Następnego dnia do władz w Warszawie. Te zmuszo- odszedł on w rejon Wólki Radzy- ne były dodatkowo informować 26 września 1739 r. - wizytacja pa- mińskiej i Dąbkowizny. Do pułku organy samorządowe o zasadach rafii Wieliszew przez biskupa płoc- tego zaciągnął się nadleśny dóbr ściągania daniny. kiego Antoniego Sebastiana Dem- Jabłonna Przemysław Kamieński, bowskiego. który poległ 15 sierpnia pod Niepo- 29 września 1939 r. – w pałacu w Ja- Ważniejsze źródła: błonnie odbyły się negocjacje w spra- 1. Bitwa warszawska. Materiały do historii wojny 1918-1920 r., t. 1-2, Warszawa 1935-1939, wie kapitulacji Twierdzy Modlin. 2. K. Klimaszewski, M. Pakuła, Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszew, Legionowo 2016, 3.P. Dźwignia, Głos robotnika polskiego. Polska – to jest wielka rzecz, Warszawa 1920. Nasza historia wrzesień 2020 9 Nieporęt

Konrad Szostek Pomnik 28. Pułku Strzelców Kaniowskich w Wólce Radzymińskiej Pomnik ku czci żołnierzy 28. Pułku Strzelców Kaniowskich ma szczególną historię. Wzniesiony został w 1924 r., przy drodze fortecznej Rembertów - Zegrze (obecnie ulica Kapitana Stefana Pogonowskiego), na wysokości Zamostków Wólczyńskich, niedaleko Wólki Radzymińskiej. Monument odsłonił dnia towarzysze broni oraz władze powia- ległych. Podstawę ozdobiono rzeźbą 14 września 1924 r. Prezydent Rze- towe, miejskie i gminne. przedstawiającą wieniec, dwie szable czypospolitej Polskiej Stanisław Pierwotnie był to pomnik i wstęgę. Wojciechowski z udziałem premiera w formie niskiego obelisku zwień- Pomnik przetrwał II wojnę świa- Władysława Grabskiego, arcybiskupa czonego kulą z wyrzeźbionym tową, przepadła jednak wieńczą- Aleksandra Kakowskiego, który po- krzyżem Virtuti Militari, na trzech ca go kula i ogrodzenie. Jego ele- mnik poświęcił, biskupa Stanisława niskich podstawach i cokole z gra- menty zostały silnie postrzelane Galla, oraz generałów Lucjana Żeli- nitowych głazów polnych. Całość przez żołnierzy sowieckich, praw- gowskiego, Władysława Sikorskiego została otoczona czterema słupkami dopodobnie w odwecie za klęskę i Wiktora Thommée, pułkownika prostopadłościennymi połączonymi w 1920 r. Szczęśliwie nie został ro- Kazimierza Jacynika i kapitana Je- metalowymi rurami. Obelisk, kulę, zebrany w okresie PRL, nie od- rzego Boskiego. W uroczystości brali podstawy i słupki wykonano z pia- bywały się jednak przy nim żad- udział także: prezydent Łodzi, rodzi- skowca. Na trzech ścianach obelisku ne uroczystości patriotyczne. ce kapitana Stefana Pogonowskiego, wykuto inskrypcje z nazwiskami po- Pierwsze oficjalne obchody miały

Pomnik przed renowacją (fot. K. Szostek) Pomnik po renowacji (fot. K. Szostek)

10 Nasza historia wrzesień 2020 Nieporęt miejsce dopiero w końcu lat 80. XX w. Od tamtej pory, corocznie, 14 sierpnia spotyka się przy nim lokalna społeczność kultywując pamięć o poległych bohaterach. U progu 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej pomnik był w bardzo złym stanie technicznym. Cokół, jak i piaskowcowe podstawy, były spę- kane i pokruszone, co w rzeczywisty sposób zagrażało statyce obiektu. Całość silnie zabrudzona i porażona korozją mikrobiologiczną. Zamiast kuli - obelisk wieńczył nieproporcjo- nalny krzyż wykonany z piaskowca. Nieporęckie Stowarzyszenie Hi- storyczne i Nieporęt podjęły decyzję o przeprowadzeniu grun- townej renowacji pomnika, wraz z odtworzeniem jego wyglądu z okre- su międzywojennego, ale z pozosta- wieniem śladów po ostrzale – pozo- stałości II wojny światowej. Stowarzyszenie realizowało to Uroczystość odsłonięcia pomnika („Świat” 1924, nr 38) przedsięwzięcie w ramach zadania publicznego pn. "Ochrona zabyt- nych. Jego powierzchnie zostały podda- obelisku: „WYKONAŁ KOZŁOWSKI”. ków gminy Nieporęt, prace reno- ne działaniom środków chemicznych Wokół powstała opaska drenażo- wacyjno-konserwatorskie pomnika w celu usunięcia zielonego nalotu, od- wa oraz niskie ogrodzenie. Podczas 28. Pułku Strzelców Kaniowskich powiednio wycyzelowane i oraz zaim- ponownego montażu pomnika, w Wólce Radzymińskiej". Zadanie pregnowane. Naprawiony został fun- w jego wnętrzu umieszczona została zostało sfinansowane przez Gminę dament oraz liczne spękania cokołu. kapsuła czasu. Nieporęt. Wykonaniem prac zajęła się Niektóre bardzo zniszczone elementy 14 sierpnia 2020 r. podczas gmin- firma Imag Sp. z o. o. wraz z konserwa- zostały wymienione, inne uzupełnione nych obchodów 100. rocznicy Bitwy torem Piotrem Mądrachem. Pomnik metodą flekowania. Odtworzone zo- Warszawskiej 1920 r. pomnik został został zdemontowany (19 maja 2020 r.) stało także zwieńczenie w postaci kuli ponownie odsłonięty. Jego poświęcenia i przewieziony do pracowni kamieniar- z wizerunkiem krzyża Virtuti Militari. dokonał Biskup Warszawsko-Praski skiej, gdzie przeszedł szereg zabiegów Zabezpieczony został ponadto frag- Romuald Kamiński. konserwatorskich i rekonstrukcyj- ment oryginalnej sygnatury autora

Ważniejsze źródła: 1. „Świat” 1924, nr 38.

Postacie: Oktawiusz Bogdan Dymo- froncie. Kochający Mamusie Otek”. ożenił się z Władysławą Stysińską. wicz (1905-1970) – małoletni żoł- List ten można zobaczyć na wysta- W następnych latach pracował nierz Armii Ochotniczej w Legio- wie w Filii „Piaski” Muzeum Histo- w Częstochowie i w Ursusie. nowie. rycznego w Legionowie. Od 1936 r. mieszkał we Lwowie. Nie wiemy, czy Otek trafił na Brał udział w wojnie obron- Urodzony 22 lutego 1905 r. front. W życiorysach sporządza- nej 1939 r. W 1940 r. aresztowany w Częstochowie, syn Józefa Dymo- nych w okresie PRL starannie ukry- przez NKWD na terenie obwodu wicza (właściciela Wytwórni Figur wał fakt udziału w wojnie 1920 r. Być kirowohradzkiego trafił do łagru Gipsowych Religijnych i Fantazyj- może wraz z innymi małoletnimi w Peczorze w Republice Komi. W 1942 r. nych) i Romany z Bańkowskich. żołnierzami odesłano go w bez- wstąpił do armii gen. Andersa, W czasie wojny polsko-bolsze- pieczne miejsce na tyłach. z którą przeszedł cały szlak bojowy wickiej jako 15-latek zgłosił się do Umiejętności wojskowe zdo- od Monte Cassino po Ankonę i Bo- Armii Ochotniczej. W lipcu 1920 r. byte w Legionowie miały przydać lonię. W 1946 r. wyjechał do Anglii, przeszedł przeszkolenie wojskowe się Otkowi w 1921 r. podczas III Po- gdzie w 1947 r. zdemobilizowano go w koszarach w Jabłonnie (Legiono- wstania Śląskiego. Służąc w pułku w stopniu sierżanta. wie) i pełnił tutaj funkcję łącznika lubliniecko-opolskim uczestniczył Po powrocie do Polski w 1948 r. kancelarii sztabu. Z koszar wy- m.in. w ataku na Strzelce Opolskie. przejął po zmarłym właśnie ojcu słał list do matki, który cytujemy Zaimponował wówczas kolegom zakład wyrobu figur gipsowych w pisowni oryginalnej: „Kohana Ma- swobodą obsługi ciężkiego karabi- i został wpisany do rejestru Izby Rze- musiu! W pierwszych słowach mo- nu maszynowego. Po zakończeniu mieślniczej. Od 1950 r. pracował na jego Listu donoszę że jestem zdrów walk powrócił do domu rodziców. różnych stanowiskach w firmach czego i mamusi życzę. Podróż nam W tym czasie w działaniach na rzecz państwowych w Częstochowie się udała. A teraz stoimy w Jabłon- przyłączenia Górnego Śląska do Pol- m.in. w „Cepelii” i w „Argencie”. nie chodzimy na ćwiczenia dwa ski brała udział również jego matka Przed 1967 r. przeszedł na rentę. razy dzienne co do życia mamy do- Romana Dymowicz wspierająca ak- Zmarł 29 lipca 1970 r. Pochowany Oktawiusz Dymowicz w mundurze bre pięć razy na dzień ja dostałem tywnie akcję plebiscytową. w grobie rodzinnym na cmentarzu 2. Korpusu Polskiego, ok. 1944 r. się do kancelarji za łącznika ale na W 1925 r. Oktawiusz podjął św. Rocha w Częstochowie (sektor 5, (Muzeum Historyczne w Legionowie) front jade nie długo od nas front pracę w zakładzie wyrobów gipso- rząd 6, grób nr 2). jest nie daleko dwa dni marszu i na wych w Krakowie. Tutaj w 1928 r. Rafał Degiel

Nasza historia wrzesień 2020 11 Wydawnicwo zostało wsparte § nansowo przez:

Powiat Miasto i Gmina Miasto Legionowo Gmina Nieporęt Gmina Jabłonna Legionowski Serock

Jabłonna Wspieramy pamięć o lokalnej historii

Patroni wydawnictwa:

®

Nasza Historia Autorzy w wydaniu: Rafał Degiel, Mirosław Pakuła, Krzysztof Klimaszewski, Konrad Szostek Wydawca: Grey Line Agencja Reklamowo – Wydawnicza Nakład: 3500 egzemplarzy Skład: Krzysztof Grodek Konsultacja naukowa Redakcja: Muzeum Historyczne 05-120 Legionowo, ul. ks. płk J. Mrugacza 1 C w Legionowie Redaktor naczelny: Mirosław Pakuła www.gazeapowiaowa.pl

12 Nasza historia wrzesień 2020