Ochrona Przeciwpowodziowa W Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gmin
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
„ZAOPATRZENIE W WODĉ, JAKOĝû I OCHRONA WÓD” „WATER SUPPLY AND WATER QUALITY” Jolanta KWIATKOWSKA-MALINA, Dominik PIETRZAK Katedra Gospodarki Przestrzennej i Nauk o ĝrodowisku Przyrodniczym Politechnika Warszawska OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA W STUDIUM UWARUNKOWAē I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMIN FLOOD PROTECTION IN THE LOCAL STUDY OF CONDITIONS AND DIRECTIONS OF SPATIAL PLANNING The paper presents the analysis of flood protection in a basic planning document – the local study of conditions and directions of spatial planning. The case study was carried out in the Wieliszew dictrict located in the basin of narew river. For the purpose of analy- sis zones of flood threats (direct and idirect) were indicated. In the current planning document for the Wieliszew district no solutions for flood protection are included. As this document has to be actualized anyway due to substantial changes in spatial planning, there is a good possibility to include in it solutions for flood protection. 1. Wprowadzenie PowódĨ jest najczĊĞciej wystĊpującą klĊską Īywioáową w Polsce. Wedáug ustawy Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019, z póĨn. zm.) powódĨ toczasowe pokrycie przez wodĊ terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstaáe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanaáach oraz od strony morza, powodujące zagroĪenie dla Īycia i zdrowia ludzi, Ğrodowiska dziedzictwa kulturowego oraz dziaáalnoĞci gospodarczej. Zmiany klimatyczne i dziaáalnoĞü czáowie- ka (zabudowa obszarów zalewowych, obniĪenie potencjaáu retencyjnego gleb, uszczel- nienie zlewni) przyczyniają siĊ do zwiĊkszenia zagroĪenia powodziowego. PostĊpująca urbanizacja coraz czĊĞciej wywoáuje tzw. powodzie miejskie. Skuteczna ochrona przeciwpowodziowa coraz intensywniej zagospodarowywanych terenów dolin rzecznych opiera siĊ na stosowaniu Ğrodków technicznych i nietechnicz- nych. ĝrodki nietechniczne: ustawodawstwo stymulujące sposób zagospodarowania terenów zalewowych, systemy ostrzegania i informowania ludnoĞci, edukacja, koalicje wspierające dziaáalnoĞü jednostek samorządowych oraz komunikacji wewnątrz i na zewnątrz samorządów. Do technicznych Ğrodków zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych zalicza siĊ: zbiorniki retencyjne, poldery, obwaáowania, kanaáy ulgi odprowadzające 80 J. KWIATKOWSKA-MALINA, D. PIETRZAK. wody powodziowe. Ze wzglĊdu na rodzaj stosowanych Ğrodków technicznych, ochronĊ przeciwpowodziową dzieli siĊ na czynną i bierną. OchronĊ bierną stanowią obiekty hydrotechniczne i dáugofalowa dziaáalnoĞü czáowieka: odpowiednie zagospodarowanie obszaru zlewni, regulacja rzek i potoków górskich, utrzymanie wáaĞciwego stanu koryta rzeki i obszaru miĊdzywala, ewakuacja ludnoĞci z terenów zagroĪonych. Czynna ochro- na przeciwpowodziowa polega na sterowaniu obiektami hydrotechnicznymi w celu redukowania wysokoĞci fali powodziowej, likwidacji zatorów lodowych, zwiĊkszenie zalesienia zlweni, zwiĊkszenie zdolnoĞci retencyjnej maáych zbiorników wodnych, stawów i cieków oraz wáaĞciwą agrotechnikĊ i agromelioracjĊ [1]. NajczĊĞciej stosowaną techniczną formą ochrony przed powodzią w Polsce są waáy przeciwpowodziowe. Istniejące obwaáowania chronią ok. 75% obszarów zagroĪonych zalewami, co stanowi 4% obszaru kraju. Znaczna czĊĞü waáów zostaáa wybudowana przed okresem miĊdzywojennym a niektóre odcinki nawet w XIX wieku [2]. Zbiorniki retencyjne, które mogą teĪ peániü funkcje uĪytkowe: hydroenergetyka, zaopatrzenie w wodĊ pitną i przemysáową, Īegluga, irygacja, hodowla ryb, turystyka i rekreacja, w Polsce mogą zgromadziü jedynie 6,5% Ğredniego odpáywu rocznego rzek. Poldery przeciwpowodziowe pomiĊdzy kolejnymi wezbraniami wykorzystywane są jako áąki, pastwiska lub grunty uprawne [3]. Przy ustalaniu ograniczeĔ w zagospodarowaniu terenów zalewowych naleĪy okreĞliü strefy zagroĪenia powodziowego, które zasiĊgiem odpowiadają przybrzeĪnym terenom zalewowym, okreĞlonym dla przepáywów wysokich. Strefy najczĊĞciej wyznaczane są na podstawie rocznego maksymalnego przepáywu Qmax o prawdopodobieĔstwie prze- wyĪszenia p = 1% i p = 10% [6]. Polskie ustawodawstwo nie okreĞla procesu wyznacza- nia stref zagroĪenia powodziowego ich zasiĊgu i rodzaju. Na podstawie ustawy Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019, z póĨn. zm.) moĪna przyjąü jedynie, Īe podstawowa strefa zagroĪenia powodziowego jest wyznaczana na podstawie Qmax przy p = 1%. Celem pracy byáo wyznaczenie stref zagroĪenia powodziowego i obszarów naraĪo- nych na okresowe zalewanie oraz analiza zapisów studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego (SUiKZP) gminy Wieliszew pod kątem wystĊpowa- nia powodzi. Zakres pracy obejmowaá: (i) przegląd przepisów prawnych dotyczących ochrony przeciwpowodziowej na poziomie unijnym i polskim, (ii) zasady sporządzania studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, (iii) cha- rakterystykĊ obiektu badaĔ, (iv) analizĊ zagroĪenia powodziowego na terenie gminy Wieliszew i stosowane rodzaje zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych. Wykonano analizĊ ustaleĔ zawartych w SUiKZP gminy Wieliszew pod kątem ochrony przeciwpowodzio- wej. Na potrzeby analizy wyznaczono strefy zagroĪenia powodziowego (bezpoĞrednią oraz poĞrednią). Stwierdzono brak bezpoĞrednich zapisów w SUiKZP odnoszących siĊ do ochrony przeciwpowodziowej. Ze wzglĊdu na nieaktualnoĞü obecnie obowiązującego SUiKZP zaleca siĊ sporządzenie nowego dokumentu zawierającego wyznaczone strefy zagroĪenia powodziowego, a takĪe zapisy dotyczące ograniczenia w sposobie uĪytko- wania i zabudowy trenów zalewowych. OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA W STUDIUM UWARUNKOWAē I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA... 81 2. Ochrona przeciwpowodziowa w Polsce w Ğwietle przepisów prawa Podstawowym aktem prawnym okreĞlającym zasady gospodarki wodnej w krajach UE jest Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paĨdzierni- ka 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego dziaáania w dziedzinie polityki wodnej tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) (Dz.U. L 327 z 22.12.2000 z póĨn. zm.). Gáównym celem RDW jest osiągniĊcie dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód w UE do 2015 r., który bĊdzie realizowany m.in. poprzez zmniejszenie skutków powo- dzi i suszy. OsiągniĊcie zaáoĪeĔ RDW planuje siĊ m.in. poprzez opracowanie planów gospodarowania wodami na obszarach zlewni i programów dziaáaĔ. Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019 z póĨn. zm.) transponuje zapisy RDW w tym plany gospo- darowania wodami na obszarach dorzeczy oraz program wodno-Ğciekowy [14]. Uzupeánieniem RDW w zakresie gospodarowania wodami jest Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 paĨdziernika 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim tzw. Dyrektywa Powodziowa (DP) (Dz.U. L 288 z 6.11.2007). Gáównym celem DP jest ujednolicenie definicji i wyznacze- nie standardu postĊpowania przy identyfikacji zagroĪenia, oceny ryzyka i podjĊcia Ğrodków zaradczych ograniczających straty powodziowe. Na kaĪdym etapie wdraĪania DP paĔstwa czáonkowskie zobligowane są do sporządzenia nastĊpujących dokumentów: (i) wstĊpna ocena ryzyka powodziowego do 22.12.2011 r., (ii) mapy zagroĪenia powo- dziowego do 22.12.2013 r., (iii) mapy ryzyka powodziowego do 22.12.2013 r., (iv) plan zarządzania ryzykiem powodziowym do 22.12.2015 r. [15] WstĊpna ocena ryzyka powodziowego dla obszarów dorzeczy ma na celu wyznacze- nie obszarów naraĪonych na wystąpienie powodzi, dla których sporządza siĊ mapy zagroĪenia powodziowego i ryzyka powodziowego. Mapy zagroĪenia powodziowego przedstawiają zasiĊg powodzi, gáĊbokoĞü wody lub poziom zwierciadáa wody, prĊdkoĞü przepáywu wody lub odnoĞny przepáyw wody oraz prawdopodobieĔstwo wystąpienia powodzi: niskie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 500 lat lub bĊdzie miaáa charakter zdarzenia ekstremalnego, Ğrednie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 100 lat, wysokie - powódĨ wystąpi co najmniej raz na 10 lat [14]. Mapy ryzyka powodziowego przedstawiają szacunkową liczbĊ mieszkaĔców poten- cjalnie dotkniĊtych powodzią, rodzaj dziaáalnoĞci gospodarczej prowadzonej na tym obszarze, wykaz instalacji, które mogáyby spowodowaü przypadkowe zanieczyszczenie, obszary, na których powodziom towarzyszy transport duĪej iloĞci osadów i rumowiska. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarze dorzecza obejmują: progno- zy i system wczesnego ostrzegania, uwzglĊdniające cechy dorzecza/zlewni, dziaáania na rzecz zrównowaĪonego zagospodarowania przestrzennego, skuteczną retencjĊ wód, kontrolowane zalewanie obszarów podczas powodzi. Plan zarządzania ryzykiem powo- dziowym zawiera mapĊ obszaru dorzecza z zaznaczonymi obszarami wystąpienia powodzi, mapĊ zagroĪenia i ryzyka powodziowego, opis celów zarządzania ryzykiem powodziowym i wykaz dziaáaĔ sáuĪących osiągniĊciu tych celów [14]. Podstawowe zasady ochrony przeciwpowodziowej zawiera Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2005.239.2019 z póĨn. zm.) w dziale V – Ochrona przed powodzią i suszą. Ochrona przeciwpowodziowa jest zadaniem organów administracji rządowej i samorzą- dowej, prowadzonym zgodnie z planami ochrony przeciwpowodziowej terenów, których zabezpieczenie jest niezbĊdne ze wzglĊdu na ochronĊ Īycia, zdrowia i mienia ludzi oraz majątku o znacznej wartoĞci. Dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej sporzą- dza studium ochrony przeciwpowodziowej (SOP), w którym dokonuje podziaáu na 82 J. KWIATKOWSKA-MALINA, D. PIETRZAK. nastĊpujące obszary: (i) wymagające ochrony przed zalaniem z uwagi na ich zagospoda- rowanie, wartoĞü gospodarczą lub kulturową, (ii) sáuĪące przepuszczeniu wód powo- dziowych - „obszary bezpoĞredniego zagroĪenia powodzią", (iii) obszary potencjalnego zagroĪenia powodzią.