Strategia Rozwoju Aglomeracji Opolskiej Na Lata 2014–2020

STRATEGIA ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ STRATEGIANA LATA 2014–2020 Dokument opracowany przez firmę Lider Projekt Sp. z o.o. www.LiderProjekt.pl

We współpracy z: Magdalena Szydłowska – Urząd Miasta Opola Aniela Wojtowicz – Urząd Miasta Opola Anna Wójcik – Urząd Miasta Opola Aleksandra Tyła – Stowarzyszenie Aglomeracja Opolska Katarzyna Harnyś-Mielnik – Stowarzyszenie Aglomeracja Opolska oraz Gminy Aglomeracji Opolskiej STRATEGIA ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie...... 5 CZĘŚĆ 1. Jak funkcjonują aglomeracje?...... 7 1.1. Modele funkcjonowania aglomeracji w warunkach europejskich...... 8 1.2. Uwarunkowania prawne tworzenia aglomeracji w Polsce...... 11 1.3. Spójność Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej z dokumentami strategicznymi na poziomie europejskim, krajowym i regionalnym...... 14 CZĘŚĆ 2. Jaka jest Aglomeracja Opolska?...... 19 2.1. Delimitacja obszaru Aglomeracji Opolskiej...... 20 2.2. Analiza porównawcza...... 28 2.3. Świadomi swoich mocnych i słabych stron odnajdujemy szanse i niwelujemy zagrożenia – czynniki strategiczne SWOT...... 41 CZĘŚĆ 3. Jaka będzie Aglomeracja Opolska?...... 47 3.1. Razem możemy więcej. Jak to wykorzystamy? Rozstrzygnięcia strategiczne...... 48 3.1.1. Koncepcja funkcjonowania Aglomeracji Opolskiej...... 48 3.1.2. Wizja Aglomeracji Opolskiej w 2020 r...... 50 3.1.3. Wyzwania strategiczne – obszary współpracy...... 51 3.1.4. Cele strategiczne i projekty, które przyczynią się do realizacji celów...... 59 3.2. W jaki sposób zamierzamy osiągnąć założone cele? Założenia do procesu wdrażania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 67 3.2.1. Podmioty wdrażające...... 67 3.2.2. Źródła finansowania...... 69 3.2.3. Monitoring i ewaluacja Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 71 3.2.4. Zasady aktualizacji...... 74 CZĘŚĆ 4. Udział społeczeństwa w pracach nad Strategią rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 75 CZĘŚĆ 5. Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko...... 83 Załącznik 1 – Syntetyczna diagnoza strategiczna Aglomeracji Opolskiej wraz z oceną potencjałów...... 87 I. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego...... 88 II. Mieszkańcy i kapitał społeczny Aglomeracji Opolskiej...... 93 III. Gospodarka i rynek pracy...... 102 IV. Edukacja i nauka...... 112 V. Infrastruktura kulturalna Aglomeracji Opolskiej...... 117 VI. Aktywny wypoczynek i dziedzictwo kulturowe Aglomeracji Opolskiej...... 121 VII. Środowisko...... 128 VIII. Infrastruktura techniczna i transport...... 136 IX. Atrakcyjność gmin Aglomeracji Opolskiej...... 145

WPROWADZENIE

Aglomeracja Opolska to silnie urbanizujący się ob- terytorialnych. Strategia jest potwierdzeniem wspólnie szar, gdzie rzeczywistość społeczna, gospodarcza i prze- obranego kierunku integracji międzygminnej przy jedno- strzenna podlega intensywnym przemianom. Pojawiają czesnym solidarnym współdziałaniu wszystkich najważ- się nowe trendy demograficzne i społeczne, przekształ- niejszych podmiotów w ramach całej Aglomeracji. ceniu ulega struktura gospodarki, środowisko przyrodni- Prezentowany dokument składa się z pięciu części. cze oraz krajobraz miast i obszarów wiejskich. Istotnym W pierwszej wskazane zostały uwarunkowania krajowe czynnikiem wpływającym na obszar Aglomeracji Opol- oraz europejskie tworzenia aglomeracji miejskich oraz skiej jest postępująca suburbanizacja. Ma ona kluczowy wykazana została spójność zapisów Strategii rozwoju wpływ na postrzeganie Aglomeracji jako zwartej struk- Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 z europejskimi, tury przestrzenno – funkcjonalnej, na którą składają się krajowymi i regionalnymi dokumentami strategicznymi. odrębne administracyjnie jednostki. W części drugiej przedstawione zostały wyniki delimitacji Stojące przed Aglomeracją Opolską wyzwania rozwo- obszaru funkcjonalnego miejskiego ośrodka wojewódz- jowe wymagają określenia nowych zasad, reguł i planów kiego oraz analizy porównawczej Aglomeracji Opol- działania samorządów lokalnych, partnerów społecznych skiej z pozostałymi miejskimi obszarami funkcjonalnymi i gospodarczych. Niniejsza Strategia rozwoju Aglomeracji ośrodków wojewódzkich w Polsce. Zarówno delimitacja, Opolskiej na lata 2014–2020 pełni funkcję planu działania jak i analiza porównawcza zostały przeprowadzone na w perspektywie do 2020 roku. Jej realizacja winna przy- podstawie specjalnie wyselekcjonowanych wskaźników. czynić się do budowania spójności i konkurencyjności Podsumowaniem tej części dokumentu jest analiza sil- całego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkie- nych i słabych stron Aglomeracji Opolskiej oraz szans i zago – Opola. grożeń mogących istotnie wpłynąć na jej rozwój (analiza Gminy tworzące Aglomerację Opolską, będące w peł- SWOT). Została ona przeprowadzona na podstawie do- ni świadome stojących przed nią wyzwań rozwojowych głębnej analizy sytuacji społeczno-gospodarczej Aglome- oraz identyfikujące się z ideą integracji aglomeracyjnej, racji, która stanowi załącznik do niniejszego dokumentu. podjęły się wspólnej realizacji Strategii rozwoju na najbliż- Zasadniczą częścią Strategii jest rozdział III o charakte- sze lata. Prezentowany dokument strategiczny stanowi rze postulatywnym. Określona została tu wizja Aglome- potwierdzenie woli intensyfikowania współpracy samo- racji Opolskiej w 2020 roku oraz kluczowe wyzwania stra- rządów lokalnych w ramach Aglomeracji Opolskiej, która tegiczne w perspektywie najbliższych lat. Realizacja wizji wyrażona została w podpisanym we wrześniu 2012 roku możliwa będzie poprzez wyznaczone cele strategiczne Porozumieniu w sprawie utworzenia Aglomeracji Opol- i szczegółowe stanowiące odpowiedź na zdefiniowane skiej oraz sformalizowana powołaniem w październiku wyzwania rozwojowe. Ponadto rozdział zawiera najważ- 2013 roku Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska. niejsze informacje o podmiotach wdrażających, źródłach Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– finansowana oraz zasadach monitoringu i aktualizacji 2020 określa wspólną wizję rozwojową gmin z jej ob- Strategii. Ostatnie dwa rozdziały dotyczą udziału społe- szaru. Realizacja celów strategicznych zapewni poprawę czeństwa w tworzeniu Strategii (rozdział IV) oraz stano- spójności wewnętrznej i dostępności komunikacyjnej wią podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania Aglomeracji, wpłynie na jej stały wzrost gospodarczy, po- na środowisko (rozdział V). prawę jakości i dostępności świadczonych usług publicz- Realizacji zapisów Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej nych, w tym edukacyjnych, poprawę stanu środowiska na lata 2014–2020 podejmują się partnerzy Aglomeracji przyrodniczego przy jednoczesnym rozwoju obszarów Opolskiej – 21 gmin województwa opolskiego: Opole, wiejskich. Celem nadrzędnym zaplanowanych działań Gogolin, Krapkowice, Lewin Brzeski, Niemodlin, Ozimek, strategicznych jest zagwarantowanie zrównoważone- Prószków, Zdzieszowice, Chrząstowice, Dąbrowa, Dobrzeń 05 go rozwoju Aglomeracji oraz poprawa jakości życia jej Wielki, Izbicko, Komprachcice, Łubniany, Murów, Popielów, mieszkańców. Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Walce, Tułowice1. Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata Wdrażanie założeń dokumentu strategicznego spo- 2014–2020 to pierwszy tego typu dokument, posiadający czywać będzie przede wszystkim na samorządach two- charakter integracyjny dla gmin ją tworzących. Wskaza- rzących Aglomerację, jednak pełne powodzenie jego ne w nim kierunki rozwojowe z jednej strony wpisują się realizacji wymagać będzie zaangażowania mieszkańców, w realizowane już przez poszczególne jednostki działania, organizacji społecznych, przedsiębiorców, organizacji z drugiej natomiast wyznaczają nowe płaszczyzny współ- gospodarczych oraz innych podmiotów współpracują- pracy, przy zachowaniu zasady samorządności jednostek cych na obszarze Aglomeracji.

1 Gmina Tułowice przystąpiła do Aglomeracji Opolskiej w 2014 roku na podstawie uchwały Zarządu Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska z dnia 19 marca 2014 r. Prace nad dokumentem strategicznym były wówczas wysoce zaawansowane. Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Opola wskazała jednak, iż Tułowice cechują się wysokim stopniem aglomeracyjności oraz podobnymi uwarunkowaniami społeczno – gospodarczymi co pozostałe gminy AO. W związku z powyższym powiększenie obszaru Aglomeracji Opolskiej o gminę Tułowice nie wpłynęło zasadniczo na kształt Strategii, wskazane w niej kierunki rozwoju i najistotniejsze rozstrzygnięcia strategiczne.

1JAK FUNKCJONUJĄ AGLOMERACJE? 1.1. MODELE FUNKCJONOWANIA AGLOMERACJI W WARUNKACH EUROPEJSKICH

Aglomeracje miejskie zarówno w Europie jak i w Pol- kraju, stanowiąc centrum ekonomiczne, polityczne, kul- sce są zróżnicowane pod względem wielkości, struktury turalne regionu lub państwa, z silnie rozwiniętą siecią i form zarządzania. Stanowią one jednocześnie podsta- połączeń transportowych, w tym przede wszystkim połą- wowe ogniwa współczesnego rozwoju przestrzennego, czeń międzynarodowych. Metropolie charakteryzują się społecznego i gospodarczego Europy. Cechuje je wysoki dostępnością przestrzenną i stanowią centrum rozwoju stopień zagospodarowania i silna koncentracja kluczo- systemu połączeń sieciowych. Otaczane są przez strefy wych działalności – w szczególności tych o znaczeniu podmiejskie o znacznym potencjale rozwoju gospodar- ponadgminnym. Ich powstanie jest przede wszystkim czego. wynikiem koncentracji i rozwoju zabudowy oraz wystę- Intensywnie przebiegające procesy suburbanizacji, powania szeregu funkcji na terenie znaczenie wykracza- będące konsekwencją rozwoju przestrzennego, co- jącym poza granice administracyjne jednostek je two- raz częściej występujące zjawisko rozlewania się miast rzących. To właśnie obszary wielkomiejskie (aglomeracje (ang. urban sprawl) i wychodzenia poza granice admi- miejskie) w największym stopniu uczestniczą w pro- nistracyjne poszczególnych struktur miejskich, a także cesach rozwojowych, w tym w procesie globalizacji. szczególna rola dużych miast w procesach globalizacji, Duże miasta i ich otoczenie są więc nie tylko miejscami to tylko najważniejsze zagadnienia mające wpływ na generującymi wysoki poziom życia i zagospodarowania wzrost zainteresowania tematyką integracji samorządo- przestrzeni lecz także traktowane są jako centra zmian, wej w ramach aglomeracji miejskich w Europie. oddziałujące na całe regiony. W kontekście tworzenia się przestrzennych struktur Zgodnie z wieloma definicjami aglomeracja miejska wielkomiejskich szczególnego znaczenia nabiera kwestia to spójny przestrzennie obszar o specyficznych właści- współpracy między jednostkami, wchodzącymi w skład wościach powstały jako efekt toczącego się procesu danej aglomeracji. Efektywna współpraca w ramach koncentracji zabudowy. Swym zasięgiem obejmuje nie aglomeracji miejskich ma bezpośrednie przełożenie na tylko miasto, ale także powiązany z nim obszar silne- racjonalne zarządzanie obszarami zurbanizowanymi oraz go oddziaływania. Przebiegające intensywnie procesy lepsze wykorzystywanie posiadanych zasobów. urbanizacyjne idą w parze z silnymi zjawiskami gospo- Struktury samorządowe niejednokrotnie nie są do- darczymi, społecznymi, koncentracją wykwalifikowanej stosowane do dynamicznie postępujących procesów siły roboczej. Na terenie aglomeracji funkcjonują liczne suburbanizacji i wynikających z nich zmian przestrzen- instytucje administracyjne, finansowe, ośrodki naukowe, no-funkcjonalnych. W dobie silnego rozwoju aglomera- badawcze i dydaktyczne. Ważnym wyznacznikiem aglo- cji miejskich pojedyncze jednostki podmiejskie często meracji jest występowanie na jej terenie skoncentrowa- nie są w stanie realizować w sposób efektywny swoich nej infrastruktury technicznej, węzłów komunikacyjnych zadań publicznych. Są albo zbyt małe albo zbyt mocno oraz infrastruktury społecznej. uzależnione funkcjonalnie w ramach aglomeracji. Frag- W warunkach europejskich, jak i polskich, wyróżnia się mentaryzacja administracyjna występująca na obsza- dwa podstawowe rodzaje aglomeracji miejskich: rach aglomeracji powinna być rekompensowana przez »» Aglomeracje monocentryczne – najbardziej typo- sprawnie funkcjonujący proces integracji zarządzania we aglomeracje, których ośrodkiem centralnym jest jej sprawami. Doświadczenia krajów Europy zachodniej jedno duże miasto (zazwyczaj stolica regionu), wy- pokazują, iż problemy rozwojowe miast centralnych różniające się spośród innych jednostek osadniczych, oraz jednostek podmiejskich, a także bieżącą realizację wchodzących w skład jej skład wielkością, poziomem ich najważniejszych zadań należy rozpatrywać w ujęciu centralności i bogactwem funkcji. całych aglomeracji miejskich. Konsekwencją tego jest 08 »» Aglomeracje policentryczne – tworzone przez kilka wypracowanie różnych modeli ustrojowych, gwarantu- ośrodków miejskich, często wysokiego poziomu cen- jących skuteczność działań samorządowych. tralności, otoczonych przez obszar zurbanizowany. W większości krajów europejskich, w tym w Polsce, Przykładem takich aglomeracji w Europie jest zagłę- współpraca między poszczególnymi szczeblami admini- bie Ruhry w Niemczech czy Aglomeracja Randstad stracyjnymi jest koniecznością, zauważaną w szczególno- w Holandii, w Polsce Aglomeracja Górnośląska oraz ści w obszarach aglomeracyjnych czy metropolitalnych. Trójmiejska. Istniejące formy współpracy międzygminnej regulowane Aglomeracji miejskich nie należy utożsamiać z metro- są z jednej strony przez odgórne regulacje wewnątrzkra- poliami oraz jeszcze szerzej traktowymi obszarami me- jowe, a z drugiej są wynikiem oddolnych, nieformalnych tropolitalnymi. W warunkach europejskich metropolie inicjatyw samorządowych. to aglomeracje miejskie liczące powyżej 1 mln miesz- Struktury podziału administracyjnego mają bardzo kańców. Jednak nie liczba ludności jest zasadniczym istotne znaczenie w występowaniu i przebiegu sze- wyznacznikiem w definiowaniu metropolii. Zasadniczo regu powiązań funkcjonalno-przestrzennych w aglo- odgrywają one istotną pozycję w strukturze osadniczej meracjach miejskich. Mają też wpływ na wybór form 1.1. Modele funkcjonowania aglomeracji w warunkach europejskich

współpracy, ich trwałości i perspektywicznych szans rządczych – organów władzy. Współpraca opiera się rozwojowych. Występujące w Europie modele koope- najczęściej na zapisach umów. racji samorządowej w obszarach aglomeracji miejskich Występujące w krajach europejskich przykłady inte- przybierają różne formy, opierając się niejednokrotnie gracji aglomeracyjnej przybierają z jednej strony formę na odmiennych regulacjach prawnych. Zasadniczo działań odgórnych (top down), narzucanych przez wła- współpraca w ramach aglomeracji miejskich w Europie dze na poziomie krajowym lub regionalnym w formie przebiegać może w jednej ze wskazanych poniżej form regulacji ustawowych oraz działań oddolnych (bottom (Kaczmarek, Mikuła 2007): up), mających przeważnie charakter dobrowolny. Należy »» Zmiana istniejących już struktur administracyjnych na jednak zauważyć, iż obydwie formy integracji w warun- obszarze aglomeracji. Jest to najbardziej zaawanso- kach europejskich występują zazwyczaj łącznie. Proces wana forma integracji interkomunalnej, występująca integracji przebiega zarówno na podstawie działań od- najczęściej na etapie reform administracyjnych w Eu- górnych jak i oddolnych, co stanowi pewnego rodzaju ropie na poziomie gminnym i regionalnym. Tej formie kompromis refom metropolitalnych zarówno ze strony integracji towarzyszy znaczny opór gmin podmiej- władz centralnych jaki i samorządów lokalnych. skich, obawiających się utraty swojej autonomii po- Ciekawymi przykładami integracji międzygminnej przez wchłonięcie przez większe struktury powoduje. w ramach struktur aglomeracyjnych są opisane poniżej Jest ona mało efektywnym instrumentem współpra- obszary Hanoweru, Stuttgartu, Lille oraz Helsinek. Zasto- cy. W tym przypadku w grę wchodzą również aspek- sowane w tych aglomeracjach rozwiązania organizacyj- ty wpływów i aspiracji politycznych poszczególnych no-prawne stanowić mogą bazę dobrych praktyk dla jednostek, które w wyniku zmian administracyjnych rozwijającej się działalności samorządów w Polsce w za- miałyby przekazać część swoich kompetencji i zakresie budowania współpracy międzygminnej. dań do realizacji jednostce wyższego rzędu, w tym wypadku jednostce aglomeracyjnej (metropolital- HANOWER nej). Stworzony ponad dotychczas funkcjonującym Wyjątkowo bogate doświadczenia w zakresie integracji podziałem administracyjnym nowy szczebel admini- aglomeracyjnej mają Niemcy, gdzie z uwagi na federal- stracyjny, stanowiący formę samorządu metropolital- ny charakter kraju występuje duża różnorodność stoso- nego zazwyczaj dotyczy drugiego szczebla podziału wanych rozwiązań. Aglomeracje miejskie w Niemczech, – pomiędzy gminnym a powiatowym. Nazywany w przeciwieństwie do tych w krajach unitarnych, nie są bywa na gruncie europejskim powiatem metropo- traktowane jednakowo w skali całego kraju, tylko posiadają litalnym, który w Europie funkcjonował w latach 80’ zróżnicowaną pozycję w ramach poszczególnych Landów. w Anglii, a także w dużo mniejszym zakresie we Wło- Wyjątkowym przykładem jest Region Hanower, zmie- szech, Holandii i Niemczech. W przypadku tej mocno niający przez ostatnie dziesięciolecia formę funkcjono- sformalizowanej współpracy pojawiającym się pro- wania integracji aglomeracyjnej z modelu „odgórnego” blemem jest kwestia podziału kompetencji między w kierunku działań „oddolnych”. poszczególne szczeble administracyjne, podziału Reforma przeprowadzona w 2000 roku do stworzenia zadań, a przede wszystkim sama forma sprawowania Regionu Hanoweru, z bezpośrednio wybieranymi wła- władzy i podział środków finansowych na realizację dzami, realizującego wszystkie działania polityczne i ad- swoich wspólnych zadań. ministracyjne w obszarze aglomeracji. Likwidacji uległ »» Działania opierające się na różnego rodzaju formach Związek Komunalny, lecz sam region zachował określony prawnych tj. związkach publicznoprawnych, obliga- wcześniej zakres przestrzenny. Organem związku pozo- toryjnych związkach komunalnych, fakultatywnych stało zgromadzenie z wybieranymi w sposób bezpośred- związkach komunalnych, porozumieniach, stowarzy- ni członkami a także zarząd oraz prezydent regionu, rów- szeniach oraz związkach cywilnoprawnych. Zakres nież wybierany w wyborach bezpośrednich. zadań tego typu form zależny jest od praw i kompe- Przykład Hanoweru, często stanowi wzór dla kształ- tencji jednostek go tworzących. Związki międzygmin- tujących się polskich aglomeracji miejskich. Cechują go ne to powszechnie występująca forma współpracy częste zmiany form organizacyjnych i ich duża elastycz- w ramach aglomeracji miejskich zarówno w Europie ność, związana ze zmieniającym się otoczeniem. jak i w Polsce. Związki międzygminne są reprezento- wane przez przedstawicieli jednostek wchodzących STUTTGART w ich skład, a w przeciwieństwie do nich realizują tyl- Aglomeracja Stuttgartu stanowi przykład integra- ko te zadania, do których zyskały uprawnienia. Mniej cji, bazującej na wieloletniej tradycji i doświadczeniu sformalizowaną formą współpracy są różnego rodza- w intensywnej kooperacji wielkomiejskiej dużego miasta ju stowarzyszenia, stanowiąc jedynie uzupełnienie dla i okolicznych gmin. Rozwijane przez lata modele zarzą- 09 działań gminy. Najczęściej realizowanymi działaniami dzania obszarem Aglomeracji Stuttgartu doprowadziły stowarzyszeń jest promocja gmin, wspieranie wspól- do stworzenia rozbudowanej, mocno sformalizowanej nych działań i wspieranie idei współpracy. i zinstytucjonalizowanej struktury, która obok Hanoweru »» Międzyterytorialne porozumienia, nie bazujące na wymieniana jest często jako wzorzec dla powstających żadnych formach osobowości prawnej. Należą do aglomeracji w Polsce. Podstawę instytucjonalną obszaru nich najczęściej porozumienia, na podstawie których metropolitalnego Stuttgartu stanowi Związek Regionu możliwe jest przekazanie wykonania realizacji pew- Stuttgartu (Verband Region Stuttgart), pełniący funkcje nych zadań innej współpracującej jednostce. Porozu- polityczne oraz organizacyjne w regionie. mienia gminne posiadają luźny charakter o cechach Głównym zadaniem związku jest wspieranie rozwoju partnerskich i całkowicie dobrowolnych. W celu gospodarczego regionu na zasadach ścisłej współpracy wykonywania określonych zadań na podstawie po- międzygminnej. Zadaniami obowiązkowymi są: regio- rozumienia nie tworzy się, jak w przypadku dwóch nalne i miejscowe planowanie przestrzenne, planowane poprzednio wskazanych form odrębnych struktur za- komunikacyjne, organizacja transportu publicznego, go- jak działają aglomeracje?

spodarka odpadami oraz działania z zakresu marketingu inicjatywom gmin wchodzących w jej skład, a także są turystycznego i promocji. Do zadań fakultatywnych nale- wynikiem współpracy innych organizacji publicznych żą natomiast: inicjatywy kulturalne, sportowe i kongreso- i społecznych. Współpraca międzygminna w Helsinkach we oraz organizacja targów wystawienniczych. Związek funkcjonuje już od lat 70. XX wieku. Dotychczasowe part- Regionu Stuttgartu swoje kluczowe zadania o charakte- nerstwa koncentrowały się głównie wokół problemów rze aglomeracyjnym wykonuje poprzez tworzone spółki usług publicznych, a z biegiem czasu przeniosły się na celowe, których jest udziałowcem w sposób bezpośredni płaszczyznę współpracy regionalnej w zakresie roz- lub pośredni. woju gospodarczego oraz promocji. Współpraca gmin w ramach Aglomeracji Helsińskiej nastawiona jest przede LILLE wszystkim na budowanie i utrzymanie wysokiej pozycji We Francji początki integracji międzygminnej sięga- konkurencyjnej Helsinek na arenie międzynarodowej. ją końca XIX wieku, kiedy to po raz pierwszy nastąpiła Zadaniami podstawowymi Związku jest przede wszyst- w formie syndykatów gmin. Pełniły one rolę podobną kim zarządzanie transportem publicznym i gospodarką do współcześnie funkcjonujących związków gmin, po- odpadami, a także realizacja zadań z zakresu ochrony siadały oddzielną osobowość prawną zapewniając przez środowiska, zwłaszcza monitoring jakości powietrza. Poza to skuteczną realizację zadań publicznych. Obecnie obsługą czterech gmin tworzących Aglomerację, z usług współpraca międzygminna w obszarach aglomeracyj- związku korzystają również sąsiednie gminy nie zrzeszone nych we Francji jest również bardzo bogata i przybierała w ramach struktur aglomeracyjnych. na przestrzeni lat wiele form, do których zaliczyć nale- ży m.in. związki miejskie, dystrykty miejskie, wspólnoty WENECJA miejskie czy także związki aglomeracyjne. Przykładem aglomeracji miejskiej, w której koordynacja Organizacja administracji publicznej we Francji cha- zarządzania przebiega również na zasadach oddolnych rakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, przez co dużą jest włoska Wenecja. W ramach współpracy jednostek sa- popularnością formą współpracy są liczne związki mię- morządu terytorialnego, mającej charakter horyzontalny dzygminne. Dla aglomeracji miejskich o liczbie ludno- wypracowano rozwiązania dotyczące przede wszystkim ści powyżej 500 tys. mieszkańców przewidzianą formą gospodarki wodno-ściekowej. Współpraca na obszarze współpracy upraszczającą struktury zarządzania jest Aglomeracji Weneckiej była możliwa wraz z wypracowa- wspólnota miejska (Communauté Urbaine). Realizuje niem porozumienia, co do wspólnych celów jednostek ją ona zarówno zadania obowiązkowe jak i opcjonalne. tworzących oraz zagadnień uspołecznienia problematyki Uczestnictwo we wspólnocie jest obowiązkowe dla aglomeracyjnej. Tego typu inicjatywy coraz częściej two- gmin obszaru metropolitalnego. Do tej pory we Francji rzone są również w Polsce m.in. w zakresie wspólnego powołano 15 wspólnot miejskich. zakupu energii elektrycznej czy realizacji programów go- Interesującym przykładem jest policentryczna Aglo- spodarki odpadami i wodno-ściekowej. meracja Lille, wykazująca cechy konurbacji. Z uwagi na Jak wskazują europejskie przykłady w zakresie inte- jej położenie przy granicy z Belgią traktowana jest jako gracji aglomeracyjnej forma i wybór obszarów współ- aglomeracja transgraniczna. Jej oddziaływanie funkcjo- pracy w ramach aglomeracji miejskich uzależnione są nalne i przestrzenne znajduje wyraz także poza granicą w dużej mierze od aspektu przestrzennego. To właśnie Francji. Zadania realizowane są poprzez Wspólnotę Miej- kwestie odległości pomiędzy poszczególnymi jednost- ską Lille Metropole obejmującą francuską część konur- kami determinują skalę i intensywność współpracy. Ma bacji. Wspólnota Miejska Lille Metropole (Lille Metropole to szczególne znaczenie w realizacji wspólnych projek- Communauté Urbaine) została powołana w 1966 roku, tów o charakterze infrastrukturalnym m.in. z zakresu go- co sprawia, że jest jednym z najstarszych obszarów me- spodarki komunalnej, infrastruktury technicznej. Formy tropolitalnych Europy o zintegrowanej strukturze zarzą- współpracy narzucone jednostkom lokalnym odgórnie, dzania. Wspólnota działa na zasadzie organizacji publiczna podstawie regulacji krajowych nie spotykają się jednej zajmującej się współpracą międzygminną, o własnym nak z powszechną akceptacją i są traktowane jako forma budżecie. Została ona powołana w celu wspierania dzia- ingerencji w autonomiczność gmin. łalności gmin, a w szczególności dla zapewnienia odpo- Europejskie doświadczenia w zakresie integracji wiedniej struktury i harmonijnego rozwoju konurbacji aglomeracyjnej wskazują, iż najczęściej obieraną formą poprzez tworzenie sieci instytucji publicznych i usług. współpracy terytorialnej są związki i stowarzyszenia, które nie ingerują w strukturę zastanego podziału admi- HELSINKI nistracyjnego danego terenu. Współpraca ta ma charak- W Aglomeracji Helsińskiej współpraca międzygmin- ter dobrowolny, stanowiąc uzupełnienie dla sztywnych, 10 na realizowana jest przede wszystkim dzięki oddolnym funkcjonujących już form kooperacji. 1.2. UWARUNKOWANIA PRAWNE TWORZENIA AGLOMERACJI W POLSCE

Obecnie w Polsce nie występuje jednolita i zintegrowa- wych występujących wokół dużych miast, jednak próba na polityka miejska, realizowana na poziomie centralnym. regulacji zjawisk w aglomeracjach miejskich zarysowana Także w kontekście tworzenia aglomeracji miejskich, czyli została bardzo ogólnie. Brakuje szczegółowych wytycz- w procesie wymagającym intensywnej współpracy władz nych niezbędnych do efektywnego wykorzystania instru- na wszystkich szczeblach administracji publicznej – od mentów planistycznych w aglomeracjach miejskich. poziomu rządowego, przez regionalny, aż po poziom lo- Do tej pory nie zostały wypracowane w Polsce sku- kalny, brak jest spójnej strategii nastawionej na regulację teczne narzędzia w zakresie współpracy jednostek sa- mechanizmów zarządzania w obszarach wielkomiejskich. morządu terytorialnego w kreowaniu i realizacji polityki Mimo toczącej się od wielu lat w kręgach rządowych oraz rozwoju w aglomeracjach miejskich. Sytuacja ta ulega samorządowych dyskusji na temat wspierania integracji jednak stopniowej poprawie, co jest m.in. konsekwencją międzygminnej w aglomeracjach miejskich brakuje na- realizowanej polityki Unii Europejskiej nastawionej na dal nowoczesnych rozwiązań prawnych w tym zakresie. wspieranie obszarów wielkomiejskich, tzw. „biegunów Wobec braku centralnych wytycznych, dotyczących two- wzrostu”. Coraz częściej pojawiają się także dobre przy- rzenia aglomeracji miejskich współpraca samorządów kłady współpracy międzygminnej w różnych aglomera- w tym zakresie przebiega zasadniczo w oparciu o ogólne cjach miejskich w kraju. regulacje prawne dotyczące samorządu terytorialnego, Aktualnie współpraca jednostek samorządu terytorial- które nie zawsze uwzględniają specyfikę obszarów silnie nego w aglomeracjach miejskich opiera się głównie na zurbanizowanych. zapisach ustawy o samorządzie gminnym, na mocy któ- Podstawą prawną w kreowaniu współpracy w aglome- rej możliwe jest nawiązanie ścisłej współpracy w trzech racjach miejskich jest obecnie ustawodawstwo w zakresie zasadniczych formach. Zaliczają się do nich: planowania metropolitalnego oraz współpracy jednostek 1. „Celowe” związki międzygminne (komunalne), samorządu lokalnego. Różnego typu zapisy i rozstrzygnię- 2. Porozumienia komunalne, cia w zakresie aglomeracji miejskich zawarte są w usta- 3. Stowarzyszenia gmin. wach dotyczących m.in. rozwoju regionalnego i gospodar- Zakres podmiotowy poszczególnych form współpracy czego, w strategii rozwoju kraju i strategiach sektorowych jest zróżnicowany i mimo pewnych specyficznych ogra- oraz w programach operacyjnych, w koncepcji zagospo- niczeń stwarza możliwości dla inicjowania i kreowania darowania przestrzennego kraju, a także w programach współpracy w obszarach aglomeracji miejskich w Pol- zawierających zadania rządowe. Dość enigmatycznie sce. Mimo niewielkich korzystnych zmian dotyczących aglomeracje miejskie traktuje również ustawa o planowa- m.in. umożliwienia tworzenia stowarzyszeń gminno-po- niu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 roku, wska- wiatowych to w zasadniczych obszarach m.in. dotyczą- zując jedynie na potrzebę opracowywania na poziomie cych powoływania związków między tymi szczeblami województw planów zagospodarowania przestrzennego administracji i realizacji przez nie wspólnych projektów na bliżej niezdelimitowanych obszarach metropolitalnych. o zasięgu aglomeracyjnym, regulacje prawne nie uległy Istotny jest fakt dostrzeżenia specyfiki procesów rozwojo- w ostatnich latach zmianom.

ZWIĄZKI KOMUNALNE

Związki komunalne mogą być tworzone w celu wspól- przez gminę zadania stają się zadaniami własnymi związ- nego wykonywania zadań publicznych, ale tylko przez ku ze wszystkimi konsekwencjami. Podstawową zaletą jednostki tego samego szczebla administracyjnego. tej formy współpracy jest przysługująca mu osobowość 11 Związek międzygminny to struktura współpracy dobro- prawna, umożliwiająca podejmowanie czynności zarów- wolnej o charakterze typowo zadaniowym. Odpowie- no w sferze prawa cywilnego jak i publicznego. Związek dzialny jest za realizację zadań publicznych w ramach tworzony może być przez minimalnie dwie jednostki, wyodrębnionej pod względem organizacyjnym, praw- które nie muszą sąsiadować ze sobą bezpośrednio. Nie nym i finansowym struktury. Związek koncentruje się istnieją również ograniczenia co do możliwości uczest- jedynie na realizacji powierzonych mu przez jego orga- nictwa jednej jednostki w więcej niż w jednym związku. nizatorów zadań, a w przeciwieństwie do gmin go two- Funkcjonujące w Polsce związki komunalne najczęściej rzących nie jest obarczony szerokim katalogiem zadań realizują zadania z zakresu: ochrony środowiska, go- wynikających z ustaw szczegółowych. Przeniesienie na spodarki odpadami, gospodarki wodno-kanalizacyjnej związek pewnych zadań publicznych wiąże się z przenie- i ściekowej, turystyki i promocji turystycznej, transportu sieniem praw i obowiązków za ich realizację. Przekazane publicznego, rozwoju gospodarczego, edukacji i kultury. jak działają aglomeracje?

POROZUMIENIA ADMINISTRACYJNE

Porozumienia międzygminne stanowią szeroko wyko- jednostkę samorządową, niż ta, która pierwotnie była od- rzystywaną formę współpracy administracji publicznej powiedzialna za jego realizację. Powierzone zadanie po- w Polsce. Zawiązywane mogą być między jednostkami zostaje nadal zadaniem własnym gminy. Porozumienia samorządu terytorialnego a organami administracji rzą- mają charakter dobrowolny, a gminy mają pełną autono- dowej. W zakresie współpracy międzygminnej wyróżnia miczność co do określenia zadań, zakresu porozumienia, się porozumienia celowe oraz zadaniowe. Przedmiotem wyboru partnerów i czasu jego trwania. porozumień jest podobnie jak w przypadku związku re- Dziedzinami stanowiącymi najczęściej przedmiot po- alizacja zadań publicznych będących w kompletacjach rozumień międzygminnych są zadania z zakresu orga- samorządu. nizacji transportu publicznego, edukacji, pomocy spo- Zasadniczym celem zawarcia porozumienia między łecznej, kultury, gospodarki odpadami czy gospodarki gminami jest przeniesienie wykonania zadania na inną wodno-ściekowej.

STOWARZYSZENIA LOKALNE

Stowarzyszenie to powszechna forma zrzeszania się W dobie intensywnie prowadzonej dyskusji nad przy- jednostek samorządu terytorialnego, która wynika bez- szłością aglomeracji miejskich istotny wydaje się pomysł pośrednio z zapisów Konstytucji RP. Obecnie przepisy powołania zespołów współpracy terytorialnej, który za- prawa dopuszczają możliwość tworzenia stowarzyszeń warty jest w Prezydenckim projekcie ustawy o współdzia- przez każdą jednostkę samorządową. Powoływane sto- łaniu w samorządzie terytorialnym na rzecz rozwoju lo- warzyszenia mogą mieć charakter horyzontalny (stowa- kalnego i regionalnego oraz o zmianie niektórych ustaw rzyszenia tworzone między jednostkami tego samego (druk sejmowy nr 1699) z 30 sierpnia 2013 r. Zakłada on szczebla administracyjnego) oraz wertykalny (tworzony m.in. dobrowolne tworzenie sieci formalnej współpracy przez jednostki różnych szczebli administracyjnych). w aglomeracjach w elastycznych ramach ustawowych, Stowarzyszenia mogą być tworzone przez co najmniej 3 dających znaczne możliwości dostosowania modelu jednostki samorządowe różnych poziomów administra- współpracy do lokalnych potrzeb i uwarunkowań. Była- cji. W momencie wpisania stowarzyszenia do Krajowego by to pośrednia forma między związkiem komunalnym Rejestru Sądowego uzyskuje ono osobowość prawną, a stowarzyszeniem. stanowiąc odrębny od tworzących go jednostek pod- Jednakże jak wskazuje praktyka współpracy międzyg- miot prawa. minnej w Polsce i działania rządowe w tym zakresie, Stowarzyszenie lokalne jest dobrowolnym, samo- w dobie braku ogólnokrajowych regulacji ustawowych rządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobko- w tworzeniu aglomeracji miejskich przyszła współpraca wych. Jego powołanie służy przede wszystkim wspól- najprawdopodobniej bazować będzie na oddolnych, nej reprezentacji interesów jednostek go tworzących dobrowolnych inicjatywach. Kierunki i dynamika za- w różnych obszarach życia społecznego, gospodarcze- rządzania w aglomeracjach miejskich w Polsce będzie go i politycznego. zatem uzależniona przede wszystkim od aktywności Szczególną formą stowarzyszeń jednostek samorządo- władz samorządowych w tworzeniu poszczególnych wych są stowarzyszenia metropolitalne (aglomeracyjne). płaszczyzn współpracy. W Polsce stowarzyszenia metropolitalne tworzone są Ułatwienie zasad współpracy jednostek tworzących w największych aglomeracjach miejskich miast woje- aglomeracje miejskie powinno iść w kierunku zwiększa- wódzkich, np. Szczecińskiej, Gdańskiej, Poznańskiej, Rze- nia elastyczności w realizacji wspólnych działań i przy- szowskiej, Opolskiej, Zielonogórskiej, Olsztyńskiej oraz czynić się do zapewnienia ich wysokiej efektywności. Wrocławskiej. Nabiera to szczególnego znaczenia w dobie odejścia od Współpraca samorządów lokalnych poza wyżej wy- hierarchicznego zarządzania publicznego. mienionymi formami możliwa jest także w ramach za- Samorządy terytorialne w Polsce w celu budowania wiązywania umów bilateralnych i wielostronnych. Wy- płaszczyzny współpracy z innymi podmiotami wykorzy- stępują również tzw. nieformalne sieci metropolitalne stują ponadto inne dostępne możliwości prawno – orga- (aglomeracyjne), których przekładem są Aglomeracja nizacyjne. Na podstawie zapisów ustaw szczegółowych Kalisko – Ostrowska oraz Aglomeracja Wałbrzyska. dopuszczalne jest również tworzenie następujących Skuteczna integracja samorządów lokalnych w ramach form współpracy, tj. 12 aglomeracji miejskich mimo licznych możliwości praw- »» Spółek prawa handlowego, no-organizacyjnych napotyka także na wiele ograniczeń, »» Lokalnych organizacji turystycznych, związanych z niedoskonałościami poszczególnych form »» Lokalnych grup działania (w formie stowarzyszeń lub integracji. Szansą na minimalizację tych ograniczeń może fundacji), być wprowadzenie jednolitych, ogólnokrajowych regu- »» Konsorcjów, lacji ustawowych w zakresie tworzenia i funkcjonowania »» Klastrów, aglomeracji miejskich w Polsce. »» Sieci współpracy. 1.2. Uwarunkowania prawne tworzenia aglomeracji w Polsce

Tabela 1. Formy współpracy jednostek samorządu terytorialnego w Polsce Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd wojewódzki 1. Związek międzygminny 1. Porozumienie z gminą 1. Porozumienie ws. powierze- 2. Porozumienie komunalne 2. Stowarzyszenie nia zadań publicznych JST 3. Stowarzyszenie 3. Spółka prawa handlowego z obszaru województwa Samorząd 4. Spółka prawa handlowego 4. Lokalna grupa działania 2. Stowarzyszenie gminny 5. Lokalna grupa działania 5. Lokalna organizacja tury- 3. Spółka prawa handlowego 6. Lokalna organizacja turystyczna styczna 1. Związek międzypowiatowy 1. Porozumienie ws. powierze- 2. Porozumienie międzypo- nia zadań publicznych JST wiatowe z obszaru województwa Samorząd 3. Stowarzyszenie 2. Stowarzyszenie powiatowy 4. Spółka prawa handlowego 3. Spółka prawa handlowego 5. Lokalna grupa działania 6. Lokalna organizacja turystyczna Samorząd 1. Stowarzyszenie wojewódzki 2. Spółka prawa handlowego Źródło: Współpraca JST w Polsce. Stan i potrzeby (2013)

13 1.3. SPÓJNOŚĆ STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020 Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI NA POZIOMIE EUROPEJSKIM, KRAJOWYM I REGIONALNYM

„Coraz bardziej potrzebujemy całościowych strategii i skoordynowanych działań ze strony wszystkich instytucji i osób zaangażowanych w proces rozwoju miejskiego. Strategii, które wykraczałyby poza granice miast. Władze publiczne na każdym szczeblu – lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim – ponoszą odpowiedzialność za przyszłość na- szych miast. Aby wszystkie te szczeble działały w sposób efektywny, musimy poprawić koordynację obszarów polityki sektorowej i rozwinąć nowe poczucie odpowiedzialności za politykę zintegrowanego rozwoju miejskiego” .

(Karta Lipska, 2007)

W ramach procesu opracowania Strategii rozwoju »» Strategię Rozwoju Województwa Opolskiego do roku Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 wykazana została 2020, spójność zapisów strategicznych z dokumentami wyż- »» Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Woje- szego rzędu, do których zaliczyć należy: wództwa Opolskiego na lata 2014–2020. »» Strategię Unii Europejskiej – Europa 2020, »» Strategię Rozwoju Kraju - Polska 2030, Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– »» Średniookresową Strategię Rozwoju Kraju 2020, 2020 wpisuje się określone cele i priorytety rozwojowe »» Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010–2020, wskazane w dokumentach strategicznych na poziomie »» Umowę Partnerstwa, europejskim, krajowym, regionalnym i wojewódzkim. »» Projekt Krajowej Polityki Miejskiej,

14 1.3. SPÓJNOŚĆ STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI CEL 5 CEL wiejskich Nie dotyczy Rozwój regionalny Rozwój obszarów obszarów Rozwój II. Równoważenie potencjału potencjału II. Równoważenie rozwojowego regionów Polski regionów rozwojowego CEL 4 CEL z zasobów i środowisko Ochrona środowiska Ochrona Bezpieczeństwo energetyczne energetyczne Bezpieczeństwo Europa efektywnie korzystającaEuropa CEL 3 CEL Kapitał ludzki Polska cyfrowa Młodzież w drodze Program na rzecz nowych na rzecz nowych Program Innowacyjność gospodarki umiejętności i zatrudnienia i kreatywność indywidualna Wysoka jakość edukacji jakość Wysoka i innowacji I. Konkurencyjność i innowacyjność gospodarki Unia Innowacji Strategia Europa 2020 Europa Strategia Trzecia Fala Nowoczesności Fala Trzecia CEL 2 CEL globalizacji spójność gospodarczą, społeczną i terytorialnąspójność gospodarczą, Kapitał ludzki Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju - Polska 2030 - Polska Kraju Rozwoju Strategia Długookresowa Rozwój gospodarczyRozwój I. Rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy Program na rzecz nowych na rzecz nowych Program Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji Innowacyjność gospodarki umiejętności i zatrudnienia Europejska agenda cyfrowa i kreatywność indywidualna Polityka przemysłowa w erze Polityka przemysłowa III. Rozwój sprzyjający społecznemu – gospodarka włączeniu cha - rakteryzująca się wysokim zatrudnienia i zapewniająca poziomem Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 Aglomeracji rozwoju Strategia CEL 1 CEL II. Rozwój wspieranie gospodarki zrównoważony: efektywniej korzystającej przyjaznej bardziej konkurencyjnej i bardziej środowisku z zasobów, Transport z zasobów globalizacji Rozwój regionalny komunikacyjnej 15 Poprawa dostępności dostępności Poprawa Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji II. Równoważenie potencjału potencjału II. Równoważenie Polityka przemysłowa w erze Polityka przemysłowa rozwojowego regionów Polski regionów rozwojowego Europa efektywnie korzystającaEuropa Priorytety Cele strategiczne Cele Cele strategiczne Cele Obszary strategiczne Inicjatywy przewodnie Tabela 2. Spójność Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 z dokumentami strategicznymi poziomu unijnego, krajowego i regionalnego krajowego unijnego, poziomu Opolskiej strategicznymi 2014–2020 z dokumentami na lata Aglomeracji rozwoju 2. Spójność Strategii Tabela jak działają aglomeracje? - - CEL 5 CEL torialna wiejskich blemowych usług publicznych Rozwój obszarów obszarów Rozwój III. 3. Wzmocnienie me Wzmocnienie III. 3. 2. Budowanie spójności 2. Budowanie kurencyjności regionów i określonych standardów standardów i określonych chanizmów terytorialnegochanizmów III. 2. Zapewnienie dostępu III. 2. Zapewnienie dostępu równoważenia rozwoju oraz równoważenia III. Spójność społeczna i tery - marginalizacji obszarów pro obszarów marginalizacji wijania i pełnego wykorzysta - nia potencjałów regionalnych nia potencjałów 1. Wspomaganie wzrostu kon - wzrostu Wspomaganie 1. terytorialnej i przeciwdziałanie - przestrzenna dla roz integracja - CEL 4 CEL tyczne i środowisko kurencyjności regionów Ochrona środowiska Ochrona rencyjności województw II. 6. Bezpieczeństwo energe II. 6. Bezpieczeństwo 1.3. Budowa podstaw konku podstaw 1.3. Budowa - 1. Wspomaganie wzrostu kon - wzrostu Wspomaganie 1. CEL 3 CEL torialna usług publicznych technologii cyfrowych technologii rencyjności województw III. 1. Integracja społeczna i określonych standardów standardów i określonych III. 2. Zapewnienie dostępu III. 2. Zapewnienie dostępu Wysoka jakość edukacji jakość Wysoka III. Spójność społeczna i tery - 1.3. Budowa podstaw konku podstaw 1.3. Budowa - II. 5. Zwiększenie wykorzystaniaII. 5. Zwiększenie II. 4. Rozwój Kapitału Ludzkiego - - II. Konkurencyjna gospodarka Strategia Rozwoju Kraju 2020: Kraju Rozwoju Strategia Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Miasta, Obszary Regiony, darki CEL 2 CEL ści gospodarki Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Rozwoju Strategia Krajowa makroekonomicznej technologii cyfrowych technologii 1.1. Wzmacnianie 1.1. Wzmacnianie funkcji Rozwój gospodarczyRozwój wojewódzkich i integracja wojewódzkich i integracja Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji metropolitalnych ośrodków ośrodków metropolitalnych ichobszarów funkcjonalnych ichobszarów II. 1. Wzmocnienie stabilności Wzmocnienie II. 1. II. 2. Wzrost wydajności gospo Wzrost II. 2. II. 3. Zwiększenie innowacyjnoII. 3. Zwiększenie II. 5. Zwiększenie wykorzystaniaII. 5. Zwiększenie Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 Aglomeracji rozwoju Strategia aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo konkurencyjna gospodarka, sprawne aktywne społeczeństwo, 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności wzrostu regionów Wspomaganie 1. CEL 1 CEL transportu komunikacyjnej

16 1.1. Wzmacnianie funkcji obszarów funkcjonalnych obszarów Poprawa dostępności dostępności Poprawa Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych spójności terytorialnej obszarów 2. Budowanie marginalizacji i przeciwdziałanie metropolitalnych ośrodków ośrodków metropolitalnych wojewódzkich i integracja ich wojewódzkich i integracja II. 7. Zwiększenie efektywności II. 7. Zwiększenie Kierunki działań Cele strategiczne Cele Obszar strategiczny Cele strategiczne Cele Cele politykiCele regionalnej 1.3. SPÓJNOŚĆ STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI CEL 5 CEL wiejskich ność zawodowa nej i terytorialnej wości rozwojowe wości Rozwój obszarów obszarów Rozwój Spójność społeczna i aktyw - skich o najniższym poziomie i usług warunkujących- możli 2. Poprawa spójności społecz - 2. Poprawa 2.2. Wspieranie obszarów wiej - obszarów Wspieranie 2.2. dostępu mieszkańcówdostępu do dóbr - - CEL 4 CEL sieciowa ści gospodarki darowanie zasobami darowanie Ochrona środowiska Ochrona Nowoczesna infrastruktura Nowoczesna 1. Zwiększenie konkurencyjno1. Zwiększenie Środowisko i efektywne gospo Środowisko - - CEL 3 CEL ści gospodarki ność zawodowa nej i terytorialnej wości rozwojowe wości wzrostu i zatrudnienia wzrostu biorczości i innowacjom biorczości Spójność społeczna i aktyw - Wysoka jakość edukacji jakość Wysoka skich o najniższym poziomie i usług warunkujących- możli 2. Poprawa spójności społecz - 2. Poprawa 2.2. Wspieranie obszarów wiej - obszarów Wspieranie 2.2. 1. Zwiększenie konkurencyjno1. Zwiększenie Infrastruktura na rzecz sieciowa dostępu mieszkańcówdostępu do dóbr Otoczenie sprzyjające przedsię - - Umowa Partnerstwa Umowa CEL 2 CEL sieciowa ści gospodarki wości rozwojowe wości w układzie krajowym wzrostu i zatrudnienia wzrostu biorczości i innowacjom biorczości Rozwój gospodarczyRozwój rencyjności województw Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji Nowoczesna infrastruktura Nowoczesna 2.1. Wzmacnianie 2.1. Wzmacnianie spójności skich o najniższym poziomie 1.3. Budowa podstaw konku podstaw 1.3. Budowa - i usług warunkujących- możli 2.2. Wspieranie obszarów wiej - obszarów Wspieranie 2.2. 1. Zwiększenie konkurencyjno1. Zwiększenie dostępu mieszkańcówdostępu do dóbr Infrastruktura na rzecz sieciowa Otoczenie sprzyjające przedsię Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 Aglomeracji rozwoju Strategia - CEL 1 CEL sieciowa ści gospodarki wojewódzkimi nej i terytorialnej wości rozwojowe wości komunikacyjnej

wzrostu i zatrudnienia wzrostu 17 Poprawa dostępności dostępności Poprawa Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji Nowoczesna infrastruktura Nowoczesna rozwojowych i zwiększania skich o najniższym poziomie rozprzestrzeniania procesów procesów rozprzestrzeniania 1.2. Tworzenie warunków dla Tworzenie 1.2. i usług warunkujących- możli ich absorpcji ośrodkami poza 2. Poprawa spójności społecz - 2. Poprawa 2.2. Wspieranie obszarów wiej - obszarów Wspieranie 2.2. 1. Zwiększenie konkurencyjno1. Zwiększenie Infrastruktura na rzecz sieciowa dostępu mieszkańcówdostępu do dóbr Cele główne Cele Cele strategiczne Cele Priorytetowe obszaryPriorytetowe wsparcia jak działają aglomeracje? CEL 5 CEL Nie dotyczy Nie dotyczy Nie dotyczy wiejskich Rozwój obszarów obszarów Rozwój 7. Wysoka jakość7. środowiska twa kulturowego i naturalnego twa kulturowego 10. Wielofunkcyjne obszary10. wiejskie VI.2.A.1 Ochrona środowiska,VI.2.A.1 Ochrona dziedzic - CEL 4 CEL 7. Wysoka jakość7. środowiska twa kulturowego i naturalnego twa kulturowego Ochrona środowiska Ochrona IV.2.A.1. Gospodarka niskoemisyjnaIV.2.A.1. V.2.A.1. Zapobieganie zagrożeniom V.2.A.1. VI.2.A.1. Ochrona środowiska,VI.2.A.1. Ochrona dziedzic - CEL 3 CEL miejskich społeczną oferta turystyczno-kulturalna X.2.A.1. Wysoka jakośćX.2.A.1. edukacji XI.2.A.1. Inwestycje w infrastrukturę XI.2.A.1. Inwestycje w infrastrukturę Wysoka jakość edukacji jakość Wysoka 5. Nowoczesne usługi oraz atrakcyjna usługi 5. Nowoczesne 1. Konkurencyjny rynek i stabilny pracy 8. Konkurencyjna Opolska Aglomeracja nych funkcji ich upadkowi oraz przeciwdziałanie ekonomicznemu Projekt Krajowej Polityki Miejskiej Polityki Krajowej Projekt CEL 2 CEL gospodarka II.2.A.1. E-opolskie oferta turystyczno-kulturalna twa kulturowego i naturalnego twa kulturowego 3. Innowacyjna i konkurencyjna Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego 2020 do roku Województwa Rozwoju Strategia I.2.A.1. Innowacje w gospodarce Rozwój gospodarczyRozwój 4. Dynamiczne przedsiębiorstwa Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji 3. Odbudowa zdolności do rozwoju poprzez rewitalizację zdegradowanych społecznie, ekonomicznie społecznie, i fizycznie obszarów do rozwoju zdegradowanych 3. Odbudowa zdolności poprzez rewitalizację VIII.2.A.1 Konkurencyjny rynek pracy 5. Nowoczesne usługi oraz atrakcyjna usługi 5. Nowoczesne VI.2.A.1. Ochrona środowiska,VI.2.A.1. Ochrona dziedzic - 9. Ośrodki miejskie biegunami wzrostu Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 Aglomeracji rozwoju Strategia 4. Wspieranie zrównoważonego rozwoju miejskich, ośrodków w tym zrównoważonego negatywnym przeciwdziałanie suburbanizacji zjawiskomWspieranie niekontrolowanej 4. 1. Poprawa konkurencyjności i zdolności głównych ośrodków miejskich ośrodków konkurencyjności i zatrudnienia do kreowania głównych rozwoju, wzrostu i zdolności 1. Poprawa Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego 2014-2020 na lata Województwa Operacyjnego Regionalnego Programu Projekt CEL 1 CEL Nie dotyczy dóbr i usług komunikacyjnej

18 rzecz mobilności mieszkańców Poprawa dostępności dostępności Poprawa Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji IV.2.A.1. Gospodarka niskoemisyjnaIV.2.A.1. 6. Dobra dostępność rynków6. Dobra dostępność pracy, VII.2.A.1. Zrównoważony transport na VII.2.A.1. Zrównoważony 2. Wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych miejskich, ośrodków przede rozwoju wszystkim subregionalnych Wspomaganie polityki2. (w tym na obszarach problemowych na niektórych regionalnej obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich 5. Stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego5. Stworzenie warunków dla skutecznego, zarządzania rozwojem na obszarach miejskich,- na obszarach metropolital w tym w szczególności Cele strategiczne Cele Cele szczegółowe Cele Osie priorytetowe Cele strategiczne Cele 2JAKA JEST AGLOMERACJA OPOLSKA? 2.1. DELIMITACJA OBSZARU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

1. WSTĘP

Jedną z kluczowych analiz, które należy wykonać w ra- cyjnych. Jest ono jednocześnie kompromisem pomiędzy mach prac nad Strategią rozwoju Aglomeracji Opolskiej na odmiennymi podejściami do tego, czym jest aglomeracja. lata 2014–2020 jest wyznaczenie właściwego zasięgu Podstawą delimitacji jest stwierdzenie, iż aglomeracja AO. Przez zasięg Aglomeracji można rozumieć jej obszar to przestrzeń towarzysząca dużemu i silnemu miastu geograficzno-administracyjny, którego centrum stanowi (ośrodek aglomeracyjny – Opole), wykazująca duże po- miasto o funkcjach aglomeracyjnych, a obszary je ota- dobieństwa do niego: zarówno morfologiczne (układy czające tworzą z nim silne powiązania o charakterze funk- struktur), fizjonomiczne (wygląd otoczenia), jak i funkcjonalnym. W takiej rzeczywistości społeczno-gospodar- cjonalne (wsie o charakterze nierolniczym). Oznacza to, czej i przestrzennej zaczynają zanikać różnice pomiędzy że w skład aglomeracji wchodzą te gminy, które na tle ośrodkiem centralnym, a otaczającymi go obszarami – województwa są najbardziej „miejskie” niezależnie od ich gminami. Wyrównuje się poziom urbanizacji, dostępność statusu administracyjnego. „Miejskie” cechy mogą wyka- do infrastruktury technicznej i do innych usług publicz- zywać także gminy wiejskie czy miejsko-wiejskie. nych, obszary rolnicze zagospodarowywane są pod funk- W województwie opolskim struktura Aglomeracji jest cje mieszkaniowe lub funkcje gospodarcze o charakterze jasno zdefiniowana i określona zarówno w wymiarze pozarolniczym. Przejawem istnienia aglomeracji są także przestrzennym, jak i w wymiarze polityki regionalnej. Za- przepływy ludności. Mieszkańcy suburbii miasta aglome- wdzięczamy to pracom podjętym w ramach sporządza- racyjnego codziennie przemieszczają się do ośrodka cen- nia Planu Zagospodarowania Przestrzennego Wojewódz- tralnego głównie w celach zawodowych. twa Opolskiego2, które potwierdziły i utrzymały zasięg Wyznaczeniu zasięgu Aglomeracji służy analiza określo- Aglomeracji w kształcie, jaki zapisano w Strategii Rozwoju na jako delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych. Województwa z roku 2005. Rok 2012 przyniósł aktualizację Przeprowadzając delimitację, zastosowano zróżnicowane Strategii Rozwoju Województwa3, która nieznacznie zmie- podejście badawcze, będące swoistą kompilacją dotych- niła zasięg Aglomeracji, dołączając do niej gminy Lewin czasowego dorobku naukowego w studiach aglomera- Brzeski i Izbicko oraz odłączając gminę Tułowice.

Rycina 1. Zasięg Aglomeracji Opolskiej wg Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego (po lewej) i wg Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. (po prawej)

Źródło: Przytoczone dokumenty

2 Przyjęty Uchwałą Nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 września 2010 r. 3 Przyjęta Uchwałą Nr XXV/325/2012 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 grudnia 2012 r. 2.1. Delimitacja obszaru Aglomeracji Opolskiej

Aglomeracja Opolska jest podmiotem zinstytucjonali- iż Tułowice cechują się wysokim stopniem aglomera- zowanym4. Punktem wyjścia przyjętym w analizie doty- cyjności oraz podobnymi uwarunkowaniami społecz- czącej jej delimitacji był zasięg Aglomeracji wskazany na no-gospodarczymi co pozostałe gminy AO. W związku mapie „Bieguny wzrostu i obszary problemowe” zawartej z powyższym powiększenie obszaru Aglomeracji Opol- w Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. skiej o gminę Tułowice nie wpłynęło zasadniczo na Z tego powodu, w badaniu za punkt odniesienia uzna- kształt Strategii, wskazane w niej kierunki rozwoju i naj- no właśnie tę granicę. Obszar Aglomeracji zaznaczono istotniejsze rozstrzygnięcia strategiczne). Należy podkre- żółtym kolorem na kartogramach prezentujących zasto- ślić, że niniejsze opracowanie nie jest próbą weryfikacji sowane w analizie wskaźniki. Pozwala to na odniesienie tak wyznaczonych granic i w żaden sposób nie podważa wyników badania wprost do gmin tworzących Aglome- dotychczasowych ustaleń w tym zakresie, zarówno na rację Opolską, co jest niejako swoistą formą diagnozy poziomie krajowym, regionalnym jak i lokalnym. Aglo- stanu tych jednostek i Aglomeracji jako całości. Ma to meracja Opolska ma znacznie szerszy wymiar, niż tylko fundamentalne znaczenie dla wdrażania idei skoordyno- planistyczny bądź statystyczny. Opiera się na idei poro- wanego i zintegrowanego planowania, która opiera się zumienia i partnerstwa pomiędzy jednostkami samorzą- na partnerstwach międzygminnych, dialogu z szerokim du terytorialnego, które dostrzegają potrzebę spójnego spektrum partnerów i planowaniu rozwoju lokalnego i zintegrowanego planowania rozwoju, wykraczającego w szerszym kontekście niż granice jednej gminy. poza granice pojedynczej gminy. W związku z tym jej W skład Aglomeracji Opolskiej wchodzi miasto Opole obecny kształt jest efektem woli wszystkich partnerów (stanowiące rdzeń Aglomeracji) wraz z następującymi porozumienia co do wspólnej przyszłości. Zamierzeniem gminami: Chrząstowice, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Go- delimitacji jest nowe spojrzenie na tę strukturę, dokona- golin, Izbicko, Komprachcice, Krapkowice, Lewin Brze- ne przy użyciu odmiennego ujęcia badawczego i próba ski, Łubniany, Murów, Niemodlin, Ozimek, Popielów, zwymiarowania Aglomeracji Opolskiej za pomocą zesta- Prószków, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Walce, wu wskaźników statystycznych. Pytaniem badawczym Zdzieszowice i Tułowice (Gmina Tułowice przystąpiła do nie jest więc „Gdzie jest Aglomeracja?”, tylko „Jaka ona Aglomeracji Opolskiej w 2014 roku na podstawie uchwa- jest?”. Do odpowiedzi na nie wykorzystano wskaźnikową ły Zarządu Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska z dnia metodę statystyczną, a przedmiot analiz został rozszerzo- 19 marca 2014 r. Prace nad dokumentem strategicznym ny na całe województwo opolskie, aby ukazać osadzenie były wówczas wysoce zaawansowane. Delimitacja miej- Aglomeracji na tle pozostałych gmin regionu. skiego obszaru funkcjonalnego Opola wskazała jednak,

2. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE

Do wyznaczenia zasięgu Aglomeracji Opolskiej wyko- a) udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy, rzystano szeroki zestaw wskaźników delimitacyjnych. Me- b) udział użytków rolnych w powierzchni gminy. toda delimitacji opierała się na analizie danych statystycz- »» Wskaźniki społeczne opisujące najważniejsze (z punk- nych. Dane były gromadzone i analizowane dla wszystkich tu widzenia aglomeracji) zjawiska zachodzące w spo- gmin województwa opolskiego. łeczeństwie: W badaniu wykorzystano najnowsze dostępne dane a) dynamika zmian liczby ludności, statystyczne5. Opierano się w znacznej mierze na pu- b) saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały. blicznie dostępnych zasobach statystycznych (GUS) tak, »» Wskaźniki infrastrukturalne opisujące stopień wypo- aby ułatwić ewentualną aktualizację i ponowienie bada- sażenia gmin w infrastrukturę techniczną (sieciową), nia. Wskaźniki delimitacyjne są w zdecydowanej więk- w odniesieniu do powierzchni i liczby ludności; dobre szości wartościami względnymi, odniesionymi do innych wyposażenie techniczne gmin świadczy o poziomie cech – wskaźników podstawowych: powierzchni, liczby rozwoju, jakości życia mieszkańców i stanie środowi- ludności, liczby podmiotów gospodarczych, liczby osób ska naturalnego (zagospodarowanie i zainwestowa- w wieku produkcyjnym i in. Miało to na celu uniknięcie nie przestrzeni, standardy cywilizacyjne): przekłamań statystycznych wynikających z obiektyw- a) gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej, nych różnic pomiędzy poszczególnymi gminami. Dla b) udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej zapewnienia szczegółowości i obiektywności badania, w ludności gminy ogółem, wykorzystano wskaźniki opisujące różne aspekty funk- c) gęstość czynnej sieci wodociągowej, cjonowania gmin – przyrodnicze, społeczne, infrastruk- d) udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej turalne i gospodarcze. w ludności gminy ogółem, 21 »» Wskaźniki przyrodnicze, opisujące uwarunkowania e) gęstość sieci gazowej, środowiskowe i przyrodnicze gmin, informujące f) udział ludności korzystającej z sieci gazowej w lud- o występujących dobrach naturalnych w postaci la- ności gminy ogółem, sów i użytków rolnych (gleb o dużej przydatności dla g) udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków rolnictwa); są to obiektywne uwarunkowania rozwoju, w ludności gminy ogółem. nie wynikające z prowadzonej polityki lokalnej bądź »» Wskaźniki gospodarcze opisujące podstawowe cechy regionalnej czy procesów społeczno-gospodarczych: profilu gospodarczego gmin, zmiany ilościowe przed-

4 W postaci Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska. 5 W analizie wykorzystano dane z 2005 roku. 6 Źródło danych: „Ogólna charakterystyka badania przepływów ludności związanych z zatrudnieniem w 2006 r.”, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Ośrodek Staty- styki Miast, 2010 r. jaka jest aglomeracja opolska?

siębiorstw w nich zlokalizowanych, oddziaływanie 3 pkt., dla wartości zbliżonych do średniej wojewódzkiej gospodarcze miasta rdzeniowego oraz lokalne plano- 2 pkt., dla wartości wskaźnika wyraźnie poniżej średniej wanie przestrzenne i procesy inwestycyjne: wojewódzkiej 1 pkt. Oznacza to, że każda gmina dla a) liczba wydanych pozytywnych decyzji dotyczą- każdego wskaźnika delimitacyjnego otrzymała punkta- cych zabudowy (bez inwestycji celu publicznego) cję zawierającą się w przedziale 1-3 punktów, w zależ- na 10 000 mieszkańców, ności od prezentowanych wartości. Dobór wskaźników b) liczba obowiązujących miejscowych planów zago- spowodował, że nie zawsze wyższe wartości wskaźnika spodarowania przestrzennego, oznaczały większe podobieństwo danej gminy do Aglo- c) liczba dojeżdżających do pracy do Opola na meracji. Dotyczy to wskaźników: udział lasów i gruntów 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym6, leśnych w powierzchni gminy, udział użytków rolnych d) dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych, w powierzchni gminy oraz udział podmiotów gospodar- e) udział podmiotów gospodarczych z rodzaju „rol- czych z rodzaju „rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybac- nictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo” w liczbie two” w liczbie podmiotów ogółem – zgodnie z definicją podmiotów ogółem. aglomeracji, im wyższe ich wartości wykazała gmina, tym Metodologia opierała się na odnoszeniu wartości niższa liczba przyznanych punktów. wskaźników delimitacyjnych, wykazywanych przez po- Otrzymana punktacja wynikowa miała kluczowe zna- szczególne gminy, do średniej wojewódzkiej. Na tej pod- czenie dla dokonania syntezy, której zasady opisane zo- stawie każdej z gmin przyznane zostały noty punktowe: stały w dalszej części niniejszego opracowania. dla wartości wskaźnika powyżej średniej wojewódzkiej

3. AGLOMERACJA OPOLSKA A WYNIKI BADAŃ

Poniższy zestaw kartogramów prezentuje przestrzennych szczebla regionalnego oraz zgodnym z zasięgiem ne zobrazowanie wszystkich zastosowanych wskaź- Aglomeracji Opolskiej ustalonym w Porozumieniu w spra- ników delimitacyjnych. Pozwala to na uchwycenie wie utworzenia Aglomeracji Opolskiej7. Kartogramy nale- przestrzennego układu cech/wskaźników zawartych ży odczytywać jako statystyczną diagnozę stanu gmin w danych statystycznych. Jak wspomniano wcześniej, dla Aglomeracji i jej otoczenia. Poszczególne wskaźniki dają umożliwienia odniesienia wyników wprost do Aglome- obraz silnych i słabych stron jednostek ją tworzących. racji Opolskiej, na kartogramach umieszczono jej granicę w kształcie zdefiniowanym w dokumentach strategicz-

Rycina 2. Wskaźnik A: udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni Rycina 3. Wskaźnik B: udział użytków rolnych w powierzchni gminy – % gminy – % [2012] [2005]

7 Z dnia 24.09.2012 r. 2.1. Delimitacja obszaru Aglomeracji Opolskiej

Rycina 4. Wskaźnik C: dynamika zmian liczby ludności 2012 – % [2002 = 100%] Rycina 5. Wskaźnik D: saldo migracji wewn. na pobyt stały – osoby [2012]

Rycina 6. Wskaźnik E: gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej – km/km2 [2012] Rycina 7. Wskaźnik F: udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem – % [2012]

Rycina 8. Wskaźnik G: gęstość czynnej sieci wodociągowej – km/km2 [2012] Rycina 9. Wskaźnik H: udział ludności korzystającej z sieci wodociągo- wej w ludności gminy ogółem – % [2012]

23 jaka jest aglomeracja opolska?

Rycina 10. Wskaźnik I: gęstość sieci gazowej – km/km2 [2012] Rycina 11. Wskaźnik J: udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem – % [2012]

Rycina 12. Wskaźnik K: udział ludności korzystającej z oczyszczalni Rycina 13. Wskaźnik L: liczba wydanych pozytywnych decyzji o ustaleniu ścieków w ludności gminy ogółem – % [2012] warunków zabudowy (bez inwestycji celu publicznego) – sztuk [2012]

Rycina 14. Wskaźnik M: liczba obowiązujących miejscowych planów Rycina 15. Wskaźnik N: liczba dojeżdżających do pracy do Opola na zagospodarowania przestrzennego – sztuk [2012] 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym – osoby [2006]

24 2.1. Delimitacja obszaru Aglomeracji Opolskiej

Rycina 16. Wskaźnik O: dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych Rycina 17. Wskaźnik P: udział podmiotów gospodarczych z rodzaju „rolnictwo, 2012 – % [2009=100%] leśnictwo, łowiectwo i rybactwo” w liczbie podmiotów ogółem – % [2012]

Źródło: Opracowanie własne

Wykonane analizy dostarczyły materiału statystycznego, niezbędnego do wykonania syntezy wyników. Proces ten opierał się na sumowaniu poszczególnych wartości punktowych, osiągniętych przez gminy w analizie wskaźnikowej.

Rycina 18. Gminy Aglomeracji Opolskiej w wynikach syntezy

Źródło: Opracowanie własne jaka jest aglomeracja opolska?

Wyniki przeprowadzonej syntezy w układzie prze- (grupa druga) oraz Murów, Strzeleczki i Walce (grupa strzennym zostały przedstawione na mapie. Pierścienio- trzecia). Dostarcza to istotnych wniosków do Strategii wy układ gmin otaczających Opole jest bardzo czytel- Rozwoju. Aglomeracja Opolska (jak każda aglomeracja) ny i wypełnia znaczną część Aglomeracji. Składa się na nie jest wewnętrznie całkowicie jednorodna. Występują niego 12 gmin: Chrząstowice, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, w niej gminy o pewnym stopniu zróżnicowania w zakre- Gogolin, Komprachcice, Krapkowice, Łubniany, Ozimek, sie jakości życia mieszkańców, nasycenia infrastrukturą Prószków, Tarnów Opolski, Turawa oraz Zdzieszowice. To techniczną, uwarunkowań przyrodniczych, gospodarki grupa tych jednostek, które wykazały najwyższe punk- czy procesów społecznych. Wskazane w syntezie trzy tacje w syntezie. Są to jednostki o najbardziej miejskim grupy gmin tworzących Aglomerację Opolską będą wy- charakterze w swoim: zagospodarowaniu, uzbrojeniu magały indywidualnego podejścia w planowaniu dalsze- w infrastrukturę sieciową, profilu gospodarczym i spo- go rozwoju. Wynika to z faktu zróżnicowanego poziomu łecznym oraz użytkowaniu gruntów. Poza Aglomeracją rozwoju poszczególnych gmin i stopnia ich podobień- Opolską, badanie wykazało silną pozycję Nysy, Klucz- stwa do teoretycznego wzorca aglomeracji. Gminy o naj- borka, Brzegu i Kędzierzyna-Koźla – są to wojewódzkie niższych wartościach punktowych syntezy wymagają ośrodki subregionalne (miasta powiatowe). Obraz ten wsparcia głównie w zakresie podstawowej infrastruktury jest zgodny z hierarchią sieci osadniczej definiowaną sieciowej (w tym zakresie wykazują największe braki), na- przez plan zagospodarowania przestrzennego woje- tomiast gminy o najwyższych wartościach w mniejszym wództwa opolskiego. stopniu wymagają interwencji o charakterze infrastruk- Zgodnie z wynikami badania, do Aglomeracji Opol- turalnym, a w większym stopniu w rozwiązania o charak- skiej zaliczają się również gminy o niższych punktacjach terze systemowym i organizacyjnym (np. zintegrowane syntezy: Popielów, Lewin Brzeski, Niemodlin i Izbicko systemy transportu publicznego do Opola).

INNE ELEMENTY OPISUJĄCE ZASIĘG AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Dla funkcjonowania Aglomeracji Opolskiej istotne zna- również wykorzystano szereg wskaźników statystycznych. czenie ma dokument opracowany przez Ministerstwo In- Wskaźniki te zostały odniesione do średniej wojewódzkiej frastruktury i Rozwoju8, które wskazało w przestrzeni pol- bądź wartości dla miasta rdzeniowego. Na tej podstawie skich województw miejskie obszary funkcjonalne (MOF). dokonano klasyfikacji gmin do miejskiego obszaru funk- Zawarte w materiale9 wyniki opierają się na bardzo zbli- cjonalnego miasta wojewódzkiego (gminy o wartościach żonej do niniejszego opracowania metodologii, w której powyżej średniej/zbliżonych do miasta rdzeniowego).

Rycina 19. Miejski obszar funkcjonalny Opola

Źródło: Opracowanie własne na podstawie MIR

8 Ówczesne Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 9 Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce, MRR, lipiec 2013 r. 2.1. Delimitacja obszaru Aglomeracji Opolskiej

Jak widać, obszar tak wskazanego MOF-u jest istotnie na większość przestrzeni Aglomeracji Opolskiej znajduje mniejszy od obszaru Aglomeracji. Niemal wszystkie gmi- się w zasięgu do 45 minut w ruchu drogowym od Opola. ny wchodzące w jego skład są jednocześnie gminami Tylko północne fragmenty gminy Murów i południowe tworzącymi Aglomerację Opolską. Należy jednak pamię- gminy Walce znajdują się w zasięgu do 60 minut. W ru- tać, że obszar funkcjonalny miasta wojewódzkiego nie chu kolejowym obraz Aglomeracji jest również bardzo jest tą samą strukturą, jaką jest aglomeracja tego miasta. korzystny. Ze względu na dużą liczbę linii kolejowych, Dla sprawnego funkcjonowania aglomeracji bardzo biegnących dośrodkowo do Opola, aż 11 gmin Aglome- duże znaczenie mają systemy transportowe, które umoż- racji położonych jest w niewielkiej odległości do 30 mi- liwiają szybkie dotarcie do miasta centralnego z każdego nut jazdy od Opola. Są to gminy: Chrząstowice, Dąbrowa, miejsca i zapewniają spójność.10 Zestawiając mapy do- Gogolin, Izbicko, Komprachcice, Lewin Brzeski, Łubniany, stępności czasowej Opola w transporcie drogowym i ko- Ozimek, Tarnów Opolski, Turawa, Zdzieszowice. Ten ro- lejowym z przebiegiem granicy Aglomeracji Opolskiej, dzaj transportu jest atrakcyjny szczególnie dla miesz- otrzymano informację na temat stopnia wewnętrznego kańców gmin położonych na obrzeżach Aglomeracji, skomunikowania gmin z miastem centralnym. w znacznej odległości (mierzonej jednostkami długości) Zarówno w transporcie drogowym, jak i w transpor- od Opola, tj. Lewin Brzeski i Zdzieszowice. Gmina Walce, cie kolejowym, sytuacja jest bardzo korzystna. Strefa również w zakresie tego rodzaju transportu, wykazuje najlepszej dostępności miasta centralnego rozkłada się pewne braki na tle Aglomeracji, oddalona jest bowiem niemal koncentrycznie, modyfikowana przez rozmiesz- aż o 90–120 minut podróży koleją od Opola. czenie układów drogowych województwa. Zdecydowa-

10 60 minut uznawane jest za najdłuższy czas, w jakim mieszkańcy podejmują się trudu podróży. 2.2. ANALIZA PORÓWNAWCZA

Celem analizy porównawczej jest określenie pozycji w sferze polityki przestrzennej i strategicznej państwa konkurencyjnej Aglomeracji Opolskiej na tle innych aglo- sprawiają, że wynik tej analizy nie stanowi tradycyjnie meracji w Polsce. rozumianego benchmarkingu wyznaczającego jednost- Analizą objęte zostały wszystkie aglomeracje miej- kę o najwyższych parametrach jakościowych, będącej skich obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich wzorem i punktem odniesienia dla pozostałych podmio- wskazane w dokumencie „Kryteria delimitacji miejskich tów. Wynik niniejszej analizy jest próbą określenia pozycji obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich” konkurencyjnej Aglomeracji Opolskiej oraz wskazania opracowanym na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Re- mocnych i słabych stron wyróżniających Aglomerację gionalnego. Oczywiste różnice wynikające z wielkości Opolską na tle innych obszarów funkcjonalnych miast poszczególnych aglomeracji11, a także ról jakie pełnią wojewódzkich.

Wykres 1. Ludność zamieszkująca poszczególne aglomeracje w 2012 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Benchmarking został przeprowadzony w oparciu »» stymulanty (wskaźniki pozytywne) – zmienne, których o odpowiednie mierniki, przy wykorzystaniu zbioru da- rosnąca wartość świadczy o wzroście poziomu badanych statystycznych gromadzonych przez GUS. Zebrany nego zjawiska. Rosnącym wartościom tych wskaźni- materiał statystyczny objął wszystkie gminy Aglomeracji ków przyporządkowane są rosnące oceny. Wartością 28 Opolskiej oraz gminy wchodzące w skład pozostałych najkorzystniejszą stymulanty jest wartość maksymal- obszarów funkcjonalnych ośrodków wojewódzkich, co na, najmniej korzystną – wartość minimalna, po odpowiednim zsumowaniu pozwoliło na określenie »» destymulanty – zmienne, których malejąca wartość obrazu statystycznego poszczególnych aglomeracji, nie- świadczy o wzroście poziomu badanego zjawiska. zbędnego do właściwego przeprowadzenia analizy po- Rosnącym wartościom tych wskaźników przyporząd- równawczej. kowane są malejące oceny. Wartością najkorzystniej- Przy analizie porównawczej posłużono się zmiennymi, szą destymulanty jest wartość minimalna, najmniej określając jednocześnie ich typ: korzystną – wartość maksymalna.

11 Mimo różnicy metodologicznej pojęć aglomeracji i obszaru funkcjonalnego na potrzeby niniejszego rozdziału, celem ułatwienia wywodu i dokonania porów- nania obszarów w oparciu o jednolite kryterium doboru, przyjęto tożsamość znaczeniową tych pojęć. 2.2. Analiza porównawcza

Wskaźniki zostały wystandaryzowane w taki sposób, tywności usług publicznych, wysoka pozostaje ich ogól- aby możliwe stało się porównanie pozycji konkurencyjna ocena, a zatem dostępność i jakość lub tylko jakość. nej w różnych obszarach potencjału aglomeracji.12 »» Społeczeństwo i infrastruktura społeczna, Wystandaryzowane wskaźniki można sumować i two- »» Gospodarka, rzyć tzw. wskaźniki sumaryczne (syntetyczne), które moż- »» Infrastruktura techniczna i transport, na interpretować swobodniej aniżeli wskaźniki proste. »» Środowisko. Wskaźniki sumaryczne ukazują czy np. mimo niskiej efek-

OBSZAR SPOŁECZEŃSTWO I INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

Ten obszar tematyczny został podzielony na trzy ta- »» liczba ludności przypadająca na 1 aptekę ogólnodo- bele, których zakres, z uwagi na ich wagę i objętość, stępną, obejmuje następujące zagadnienia: politykę społeczną, »» liczba placówek ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na zasoby pracy i infrastrukturę społeczną. Wystandary- 10 tys. ludności, zowane wskaźniki poszczególnych zagadnień tema- »» liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną, tycznych zostały zsumowane i powstał jeden wskaźnik »» liczba ludności na 1 miejsce w kinach stałych, sumaryczny dla całego obszaru „Społeczeństwo i infra- »» liczba ludności przypadająca na 1 obiekt kultury struktura społeczna”, który został przedstawiony w tabe- (domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice), li na końcu podrozdziału. »» liczba ludności przypadająca na 1 muzeum, »» uczniowie przypadający na 1 komputer z dostę- INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA pem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów Pomiar rozwoju społecznego dotyczy ochrony zdrowia, w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach po- edukacji i wychowania, kultury i sztuki, a także warunków nadgimnazjalnych, mieszkaniowych danej aglomeracji. W efekcie miernik »» liczba miejsc noclegowych na 1000 ludności, ten ma za zadanie wskazać relatywny, tj. ograniczony »» liczba mieszkań przypadająca na 10 tys. mieszkańców, odniesieniem do porównywanych aglomeracji, poziom »» przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania, zapewnienia odpowiednich warunków dla zaspokaja- »» liczba miejsc w żłobkach i klubach malucha na 1 000 nia potrzeb społecznych mieszkańców poszczególnych dzieci w wieku 0–2 lat13, aglomeracji. »» udział dzieci uczęszczających do przedszkoli w ogóle Dla oszacowania stopnia rozwoju podstawowej infra- liczby dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat). struktury społecznej wykorzystano następujące wskaźniki:

12 Standaryzacja wskaźników polega na odjęciu od nominalnej wartości wskaźnika dla danej aglomeracji średniej wartości dla wszystkich analizowanych pod- miotów i podzieleniu przez odchylenie standardowe dla wszystkich aglomeracji. Wystandaryzowane wskaźniki oznaczają odchylenie od normy, którą reprezentuje wartość średnia dla całej badanej populacji i mogą przyjmować wartości dodatnie lub ujemne. Przejście odchylenia od średniej do wartości dodatniej wskazuje, które aglomeracje odznaczają się wskaźnikiem efektywności, dostępności lub jakości parametrów wyższym od średniej dla całej badanej populacji, czyli wszystkich aglomeracji. Z kolei wartości ujemne odchylenia ukazują aglomeracje o gorszych wskaźnikach. 13 Dane dla 2011 r. dotyczą tylko liczby miejsc w żłobkach, od 2012 r. GUS poszerzył swoje dane o zestawienia klubów malucha. jaka jest aglomeracja opolska?

4,7 0,4 5,4 5,9 5,8 8,6 6,4

-1,9 -0,1 -0,3 -2,0 -3,4 -4,1 -6,2 -8,8 IS wskaźnik wskaźnik -10,1 2012

4,6 2,3 0,3 5,7 5,0 5,4 5,6 6,3

-0,4 -1,2 -1,3 -3,5 -3,8 -6,2 -8,6 -10,3 2011 w wieku 3–6 lat (w %) (w lat 3–6 wieku w

0,63 0,57 0,69 0,67 0,70 0,69 0,68 0,66 0,86 0,68 0,68 0,53 0,52 0,70 0,54 0,48 2012 dzieci liczbie w przedszkoli do

uczęszczających dzieci Udział

0,62 0,55 0,68 0,68 0,67 0,67 0,65 0,63 0,86 0,66 0,65 0,52 0,54 0,70 0,54 0,45 2011 w wieku 0-2 lat 0-2 wieku w

57,4 89,5 68,7 93,0 63,0 86,3 72,5 67,8 78,5 54,4 67,8 47,8 65,1 26,9 2012 117,4 100,7 Miejsca w żłobku na 1 000 dzieci dzieci 000 1 na żłobku w Miejsca

53,1 89,9 79,7 53,0 78,0 37,0 70,4 52,6 55,7 44,5 67,0 43,4 56,5 32,6 43,9 23,8 2011

użytkowa (w m (w użytkowa ) 1 mieszkania 1 )

2 67,8 76,2 58,6 67,3 72,2 65,5 78,1 67,8 81,8 75,2 66,7 67,6 68,0 61,8 65,4 67,0 2012 Przeciętna powierzchnia Przeciętna 67,5 76,2 58,4 67,0 71,8 65,1 77,9 67,5 81,5 74,9 66,4 67,4 67,8 61,6 65,1 66,8 2011

2012 Mieszkania na 10 tys. ludności tys. 10 na Mieszkania 3798,8 4166,6 4536,2 4579,6 3798,7 3950,5 3310,7 3951,6 3493,3 3917,3 3961,8 3533,7 3931,5 4001,9 3751,5 3979,0 2011 3740,2 4083,2 4477,9 4538,4 3768,4 3878,4 3278,0 3890,1 3457,6 3869,7 3906,3 3498,1 3897,4 3971,6 3714,5 3910,6

5,9 9,3 8,6 6,4 7,5 4,8 9,4 13,5 12,0 38,3 10,1 25,2 13,7 12,3 16,6 21,2 Miejsca noclegowe na 1000 ludności 1000 na noclegowe Miejsca 2012

5,7 7,8 9,0 8,5 6,3 7,2 4,9 9,1

11,8 11,3 39,9 25,9 13,4 12,1 14,8 19,8 2011

specjalnych 5,0 4,8 5,2 5,8 4,4 2,9 7,0 5,8 2,2 5,2 5,6 6,4 5,0 5,8 5,5 5,8

2012 Szkoły ponadgimnazjalne bez bez ponadgimnazjalne Szkoły

5,3 5,5 5,6 6,3 4,9 3,4 7,4 6,3 2,7 5,6 6,5 7,1 4,8 6,1 6,2 6,3

2011

ży bez specjalnych bez ży 9,8 6,0 9,6

10,7 10,5 11,2 12,7 10,0 10,1 10,3 13,8 12,4 10,5 11,6 13,0 14,0

2012

- młodzie i dzieci dla Gimnazja

11,1 11,3 11,8 10,1 14,9 10,1 11,1 11,3 10,7 10,0 13,9 12,0 11,3 12,1 13,8 14,4 2011

i młodzieży bez specjalnych bez młodzieży i 9,5 8,6

11,2 11,1 13,4 12,8 12,7 11,6 10,3 12,8 12,8 10,4 12,9 13,8 14,2 14,3 2012 Uczniowie przypadającyUczniowie na 1 dzieci dla podstawowe Szkoły przeznaczony do użytku uczniów przeznaczony komputer z dostępem do internetu do internetu z dostępem komputer 9,1

11,5 11,9 14,0 13,5 13,8 13,2 10,2 11,4 13,6 13,0 11,2 13,8 15,1 15,5 15,1

2011

z oddziałami z 2012

59870 35518 49254 36447 46302 46256 33172 22666 30555 48606 45494 93072 79465 71497 36931 111330 Ludność na 1 obiekt – muzea łącznie łącznie muzea – obiekt 1 na Ludność

2011

53859 38431 49511 36670 46147 57783 32895 22593 28513 48407 45493 92952 77288 65490 36760 111688 kultury, kluby i świetlice i kluby kultury,

5792 6549 2012 24492 26907 21549 26985 30868 19273 12811 14785 12544 15923 12987 16758 13560 20144 Ludność na 1 obiekt – domy i ośrodki ośrodki i domy – obiekt 1 na Ludność

7385 7129 2011 24481 13354 25997 20387 27323 30765 14446 12910 14483 16760 13603 16599 12883 20422 w kinach stałych kinach w

71,2 82,4

75,0 78,5 57,0 78,9 78,1 2012 184,8 112,2 159,9 101,4 115,6 175,5 110,7 101,0 103,2

miejsce 1 na Ludności

69,8 82,8 98,4 75,8 53,0 86,2 2011 185,3 112,2 145,4 101,1 121,4 174,7 125,1 148,4 105,3 102,8 Ludność na 1 placówkę biblioteczną placówkę 1 na Ludność 5672 9154 7777 8088 5788 7227 4147 7703 3243 7333 7767 8591 7267 7710 2012 11110 11541 okalnych, G U S

5854 8928 7759 8008 5768 6420 4413 7629 3253 7241 7767 8580 7253 7630 2011 11064 11488

wotnej na 10 tys. ludności tys. 10 na wotnej 6,7 8,4 6,0 7,8 5,1 6,0 7,1 7,1 6,2 5,7 6,8 6,0 6,1 6,0 3,8 30 3,9

2012

- Placówki ambulatoryjnej opieki zdro opieki ambulatoryjnej Placówki L ank Danych nfrastruktury społecznej” 6,3 8,1 5,7 7,8 5,0 5,8 7,1 7,0 6,2 5,6 6,6 5,9 6,1 5,9 3,7 3,7 2011

2363 2968 2559 2573 2964 2894 3004 2991 2613 3121 2338 2895 3173 3203 3375 2939 2012 Ludność na aptekę ogólnodostępną aptekę na Ludność 2352 2869 2504 2505 3149 2840 2963 3066 2664 3222 2542 2793 3187 3320 3247 3080 2011

- Aglomeracja łódzka opolska kielecka lubelska gdańska -toruńska olsztyńska krakowska

bydgosko poznańska rzeszowska białostocka szczecińska wrocławska warszawska górnośląska

zielonogórska Pozycja rankingowa w 2012 w rankingowa Pozycja 7 8 9 6 4 5 2 3 1 11 10 12 13 14 15 16 Tabela 3. Analiza porównawcza w obszarze „ I w obszarze 3. Analiza porównawcza Tabela B własne na podstawie: Opracowanie Źródło: 2.2. Analiza porównawcza

Z przeprowadzonej analizy wynika, iż Aglomeracja na przyjęcie do żłobka lub klubu malucha (2. miejsce po Opolska cechuje się najwyższym poziomem wyposa- Aglomeracji Wrocławskiej). żenia w infrastrukturę społeczną. Wartość wskaźnika su- Liczba dostępnych mieszkań w AO na 10 000 miesz- marycznego dla infrastruktury społecznej znajdowała się kańców jest drugą najniższą spośród wszystkich aglome- zdecydowanie powyżej średniej dla wszystkich aglomeracji, jednak przeciętna powierzchnia użytkowa mieszka- racji i w 2012 r. znacznie wzrosła w stosunku do 2011 r. nia jest najwyższa (81,8 m² w 2012 r.). Przyczyną takiego Aglomeracja Opolska, na tle innych aglomeracji w Pol- stanu rzeczy jest rozproszenie zabudowy oraz znaczny sce, charakteryzuje się najwyższym poziomem dostępu udział domów jednorodzinnych w strukturze budynków do takich placówek kulturalnych jak biblioteki czy domy mieszkalnych. i ośrodki kultury, co wpływa na jakość życia kulturalne- Baza noclegowa Aglomeracji Opolskiej wykazuje wy- go i możliwość rozwoju społecznego jej mieszkańców. raźne braki (6,4 miejsca na 1 000 mieszkańców w 2012 r.). Słabszą stronę w tej dziedzinie stanowią widoczne braki Aglomeracje o podobnej wielkości jak Olsztyńska, Kielec- w zakresie liczby dostępnych miejsc kinowych w prze- ka, Rzeszowska czy Białostocka notowały znacznie wyż- liczeniu na 10 tys. mieszkańców (przedostatnie miejsce sze poziomy tego wskaźnika. Było to odpowiednio: 38,3, wśród wszystkich aglomeracji). 12,3, 10,1 i 7,5. Wpływ na niski poziom wskaźnika dostęp- W sferze opieki zdrowotnej Aglomeracja Opolska nie ności noclegowej może mieć za mało rozpropagowana wypada korzystnie. Utrudniony jest dostęp mieszkań- oferta turystyczna ziemi opolskiej, wymagająca zintensy- ców do aptek, a liczba placówek ambulatoryjnej opieki fikowanych działań promocyjnych. Widoczna jest także zdrowotnej jest najniższa wśród aglomeracji o podobnej mała liczba muzeów, co również może wpływać na niż- wielkości. Aglomeracje: Białostocka, Rzeszowska, Olsz- sze zainteresowanie turystów tym obszarem Polski. tyńska, Lubelska czy Kielecka posiadają zdecydowanie wyższe poziomy tego wskaźnika. OBSZAR ZASOBY PRACY AO wyraźnie wyróżniają najwyższe wskaźniki kompu- Pomiar w zakresie tego obszaru dotyczy potencjału za- teryzacji szkół na każdym poziomie nauczania. Wskaźnik sobów pracy. Ma pozwolić na uzyskanie odpowiedzi, na ten ma znaczący wpływ na jakość kształcenia i możli- ile struktura społeczeństwa i zasoby ludzkie danej aglo- wość realizacji nowoczesnych programów edukacyj- meracji odpowiadają współczesnym wymogom rynku nych, dostosowanych do wymagań współczesnego pracy i wyzwaniom demograficznym. Analizie poddane społeczeństwa cyfrowego, o ile sprzęt komputerowy zostały następujące wskaźniki: wyposażony jest w odpowiednie oprogramowanie i do- »» ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 os. w wie- stęp do sieci szerokopasmowej, gwarantującej szybki ku produkcyjnym, przesył danych. »» pracujący w przeliczeniu na 100 os. w wieku produk- Aglomeracja Opolska zdecydowanie posiada naj- cyjnym, wyższe wskaźniki spośród wszystkich aglomeracji je- »» saldo migracji, żeli chodzi o opiekę przedszkolną i dostęp do żłobków. »» ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób W 2012 r. na terenie AO 86% dzieci w wieku przedszkol- w wieku przedprodukcyjnym, nym (3-6 latków) uczęszczało do przedszkoli (najwyższy »» udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie lud- wynik), a co dziesiąte dziecko w wieku 0–2 lat może liczyć ności w wieku produkcyjnym.

Tabela 4. Analiza porównawcza w obszarze „Zasoby pracy”

Ludność Udział bezrobot- Ludność Pracujący w wieku popro- nych zarejestro- w wieku niepro- w przeliczeniu dukcyjnym na wanych w liczbie Wskaźnik dukcyjnym na na 100 os. w wie- Saldo migracji 100 os. w wieku ludności sumaryczny ZP Aglomeracja 100 os. w wieku ku produkcyj- przedproduk- w wieku produk- Pozycja produkcyjnym nym cyjnym cyjnym

2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

1 Poznańska 53,60 55,26 55,66 56,08 3450 3156 95,49 98,27 2,98 3,66 4,7 4,7

2 Warszawska 58,12 59,70 59,45 59,39 18310 16672 111,35 112,90 4,37 5,13 4,4 4,4

3 Wrocławska 52,95 54,51 52,11 52,24 4183 4352 114,15 117,58 4,17 4,92 2,4 2,4

4 Olsztyńska 49,65 51,23 45,14 44,89 641 714 89,32 93,60 5,99 6,94 2,8 2,4 5 Krakowska 55,00 56,18 46,99 47,85 5008 4328 105,51 108,31 4,62 5,40 1,3 1,4 31 6 Zielonogórska 51,87 53,51 42,76 42,65 430 436 96,75 101,36 6,69 6,86 0,4 0,5

7 Rzeszowska 54,94 55,73 46,64 46,91 1110 1286 86,95 89,41 7,98 8,68 -0,1 0,3

8 Gdańska 56,26 57,66 40,73 41,12 3947 3382 99,45 102,95 4,24 4,91 0,2 0,2

9 Opolska 50,80 51,71 39,39 39,93 -260 -351 110,45 114,89 5,56 6,29 -0,2 0,0

10 Białostocka 52,06 52,85 37,23 36,84 884 970 94,79 98,03 8,02 8,60 -1,1 -0,8

11 Szczecińska 52,49 54,13 37,52 38,09 1274 1266 105,71 110,91 6,68 7,30 -1,2 -1,3

12 Bydgosko-toruńska 56,24 57,33 43,72 43,02 1066 931 102,30 106,88 6,27 7,00 -1,3 -1,4

13 Lubelska 54,64 56,06 40,55 41,00 0 30 101,48 105,45 7,23 7,77 -1,9 -1,7

14 Kielecka 54,01 55,28 42,17 42,64 -152 -123 100,21 105,00 8,52 9,44 -2,0 -2,1 jaka jest aglomeracja opolska?

2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

15 Górnośląska 53,44 54,68 43,49 43,75 -5126 -5409 115,20 119,79 5,91 6,68 -2,2 -2,4

16 Łódzka 57,70 59,52 43,73 44,28 319 31 142,31 147,28 8,35 9,37 -6,4 -6,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Wskaźnik sumaryczny dla Aglomeracji Opolskiej w ob- w AO 114,89%. Jest to czwarty najwyższy wynik spośród szarze „Zasoby pracy” w 2012 r. nie odbiegał od średniego wszystkich aglomeracji. Jedynie Aglomeracja Wrocław- poziomu dla wszystkich aglomeracji. Widocznym nega- ska, Górnośląska i Łódzka posiadają wyższy poziom tego tywnym zjawiskiem na tle innych aglomeracji jest wysoki parametru. Wskaźnik ten jest o tyle niekorzystny iż uka- poziom ujemnego salda migracji, który widocznie wzrósł zuje wymienność pokoleniową oraz możliwość wymia- w badanych latach. Jest to o tyle niepokojące, że ogólno- ny kadr na obecnych stanowiskach pracy. Odnotowany krajowa tendencja jest odwrotna i ludność emigruje do du- poziom wskaźnika oznacza, że 15 na 100 zwalnianych żych, rozwijających się obszarów miejskich. Wyjątek obok miejsc pracy nie znajdzie pokrycia w obecnych zaso- AO stanowią aglomeracje: Górnośląska i Kielecka. Tenden- bach ludzkich Aglomeracji wchodzących na rynek pracy. cja ta spowodowana jest drenażem ludności w wieku pro- Utrzymanie się tak szybkiego przyrostu tego wskaźnika dukcyjnym do bliskich i silnie rozwiniętych gospodarczo (ponad 4% pomiędzy 2011 a 2012 rokiem), spowoduje miast jak Wrocław czy Kraków oraz emigracją części ludno- w nadchodzących latach wzrost obciążenia demogra- ści do Niemiec i innych krajów Europy Zachodniej. ficznego ludności i znaczące problemy natury społecz- Wskaźniki dotyczące bezrobocia w Aglomeracji Opol- nej i gospodarczej. Problem ten wymaga jak najszybszej skiej wypadają korzystnie na tle innych aglomeracji o po- reakcji ukierunkowanej na zapewnienie atrakcyjnej ofer- dobnej wielkości. Udział bezrobotnych zarejestrowanych ty prorodzinnej skierowanej do ludzi młodych. Należy w ogóle ludności w wieku produkcyjnym wzrósł w 2012 r. również podjąć działania zmierzające do zahamowania w porównaniu do 2011 r. w całym kraju i w AO wyniósł migracji mieszkańców w wieku produkcyjnym do innych 6,4%. Jest to wynik sporo niższy, aniżeli poziom bezrobo- miast. Niezbędne jest również wdrożenie programów cia zaobserwowany w aglomeracjach: Kieleckiej (9,4%), aktywizujących ludność w wieku emerytalnym oraz pro- Lubelskiej (7,8%), Olsztyńskiej (6,9%) czy Rzeszowskiej gramów umożliwiających kontynuację zatrudnienia. (8,7%). Co ciekawe, widoczny jest jednocześnie niski, na tle innych aglomeracji, udział ludności pracującej w ludności OBSZAR POLITYKA SPOŁECZNA w wieku produkcyjnym wynoszący w AO niecałe 40%. Na Obszar ten dotyczy zagadnień związanych z przeciw- tak znaczącą różnicę pomiędzy obydwoma wskaźnikami działaniem wykluczeniu społecznemu oraz stopniem ak- ma wpływ tzw. bezrobocie ukryte, praca części społe- tywności samorządu terytorialnego i organizacji pozarzą- czeństwa w „szarej strefie” oraz podejmowanie pracy poza dowych w sferze zapewnienia podstawowych potrzeb terenem Aglomeracji, zarówno na terenie kraju (np. we niezbędnych dla rozwoju społecznego. Wrocławiu, na Górnym Śląsku), jak i za granicą. Analizie poddano następujące zmienne składowe: Mimo ogólnokrajowej tendencji wzrostowej wskaź- »» fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na nika obciążenia demograficznego ludności w badanym 10 tys. mieszkańców, okresie, Aglomerację Opolską wciąż cechuje jeden z naj- »» wydatki na 1 mieszkańca na oświatę i wychowanie, niższych jego poziomów. Na 100 osób w wieku produk- »» wydatki na 1 mieszkańca na kulturę i ochronę dzie- cyjnym przypada 51,71 osób w wieku nieprodukcyjnym. dzictwa narodowego, Obecny korzystny poziom tego parametru zakłócany jest »» udział osób w gospodarstwach domowych korzysta- jednak przez ujemne saldo migracji, a przede wszystkim jących ze środowiskowej pomocy społecznej w lud- wysoki poziom wskaźnika ludności w wieku poproduk- ności ogółem, cyjnym (emerytalnym: kobiety w wieku 60+/mężczyźni »» miejsca w placówkach stacjonarnej pomocy społecz- 65+) w stosunku do osób w wieku przedprodukcyjnym nej na 10 tys. mieszkańców, 32 (dzieci i młodzieży: osoby w wieku <18) wynoszący »» mieszkania socjalne na 10 tys. ludności.

Tabela 5. Analiza porównawcza w obszarze „Polityka społeczna” - - - Wydatki na Miejsca Fundacje, 1 mieszkańca w placówkach Wydatki na Mieszkania stowarzyszenia na kulturę stacjonarnej 1 mieszkańca na socjalne Wskaźnik su- i organizacje spo- i ochronę pomocy oświatę i wycho- na 10 tys. maryczny PS Aglomeracja łeczne na 10 tys. dziedzictwa społecznej na wanie (w zł) ludności mieszkańców narodowego 10 tys. miesz- (w zł) kańców wej pomocywej społecznej stających ze środowisko stających ze Udział osób w gospodar w ludności ogółem (w %) stwach domowych korzystwach domowych

Pozycja rankingowa w 2012 rankingowa Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 1 Wrocławska 37,07 39,45 1135,1 1288,7 190,0 285,0 18,6 19,4 2,7 2,7 26,0 26,7 2,0 4,0 2 Warszawska 44,67 47,45 1271,6 1351,8 203,0 172,9 23,8 25,6 3,9 3,8 26,2 25,5 4,6 3,4 2.2. Analiza porównawcza - - - Wydatki na Miejsca Fundacje, 1 mieszkańca w placówkach Wydatki na Mieszkania stowarzyszenia na kulturę stacjonarnej 1 mieszkańca na socjalne Wskaźnik su- i organizacje spo- i ochronę pomocy oświatę i wycho- na 10 tys. maryczny PS Aglomeracja łeczne na 10 tys. dziedzictwa społecznej na wanie (w zł) ludności mieszkańców narodowego 10 tys. miesz- (w zł) kańców wej pomocywej społecznej stających ze środowisko stających ze Udział osób w gospodar w ludności ogółem (w %) stwach domowych korzystwach domowych

Pozycja rankingowa w 2012 rankingowa Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 3 Olsztyńska 43,70 45,70 1464,8 1471,6 109,6 122,2 14,8 16,1 6,6 6,8 41,0 41,0 3,1 2,3

4 Krakowska 35,30 37,26 1241,3 1285,5 186,0 183,1 11,2 15,9 3,6 3,9 31,9 32,8 2,0 1,3

5 Zielonogórska 37,81 39,36 1343,2 1434,1 85,8 91,1 37,5 37,4 5,3 5,3 21,7 21,3 0,9 1,1

6 Białostocka 31,04 32,33 1419,0 1558,0 103,7 98,5 20,6 19,5 6,5 6,1 32,0 36,3 -0,2 0,8

7 Łódzka 29,13 30,81 1016,3 1091,0 142,0 201,6 35,6 34,5 5,9 6,1 34,8 37,1 -0,6 0,1

8 Gdańska 31,08 32,94 1234,6 1330,4 216,3 236,2 14,7 15,6 4,4 4,5 21,7 22,0 0,3 0,1

9 Opolska 30,65 32,16 1291,3 1369,6 172,2 126,9 24,2 25,0 4,6 4,6 24,0 24,2 0,8 -0,4

10 Lubelska 34,94 36,78 1270,3 1376,8 140,4 176,5 9,6 10,0 5,8 5,9 24,5 25,5 -1,8 -1,1

11 Poznańska 37,56 40,02 1238,1 1318,0 174,1 171,3 9,0 11,7 4,5 4,6 17,1 18,0 -1,0 -1,2

12 Kielecka 31,65 33,35 1333,4 1380,6 139,0 144,5 17,9 21,1 8,4 9,0 36,3 38,4 -1,0 -1,3

13 Górnośląska 19,40 20,57 1193,6 1284,8 116,4 150,1 34,3 37,5 5,4 5,6 24,9 26,1 -2,6 -1,6

14 Szczecińska 30,86 32,86 1144,5 1190,8 136,2 164,2 23,3 23,9 5,6 5,7 24,8 25,0 -2,0 -2,0

15 Rzeszowska 31,86 33,41 1389,8 1466,6 93,0 92,8 11,6 11,3 6,4 6,8 27,9 28,8 -2,1 -2,4

Bydgosko- 16 29,72 31,23 1242,9 1324,2 157,5 118,9 22,8 25,1 6,1 6,2 17,6 18,3 -2,3 -3,1 toruńska Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

W ogólnym zestawieniu rankingowym dotyczącym w 2012 r. i na każde 10 tys. ludności przypadało 25 miesz- analizy obszaru „Polityka społeczna” w 2012 r. Aglomera- kań socjalnych. cja Opolska uplasowała się na 9. pozycji, co oznacza wy- Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych nik o trzy pozycje słabszy aniżeli w 2011 r. funkcjonujących na terenie AO przypadających na każde W 2012 r. w większości aglomeracji, w porównaniu do 10 tys. mieszkańców należała do najniższych spośród roku 2011, widoczny był wzrost wskaźnika gospodarstw wszystkich rozpatrywanych obszarów funkcjonalnych domowych korzystających z pomocy społecznej w lud- Wydatki budżetowe gmin Aglomeracji Opolskiej kie- ności ogółem. Aglomeracja Opolska nie wpisała się jed- rowane na rozwój społeczno-kulturowy w przeliczeniu nak w ten trend i utrzymała stały, relatywnie niski po- na mieszkańca nie należały w badanych latach do naj- ziom tego wskaźnika wynoszący 4,6%. Był to najniższy wyższych w porównaniu z innymi aglomeracjami, przy poziom spośród aglomeracji miejskich o podobnej do czym widoczne było zwiększenie nakładów na edu- AO wielkości. kację, przy sporej obniżce wydatków skierowanych na Liczba miejsc w ośrodkach pomocy społecznej na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego (spadek 10 tys. mieszkańców kształtowała się na średnim po- o 45,3 zł/mieszkańca w 2012 r. w stosunku do 2011 r.). ziomie w stosunku do innych aglomeracji, wynosząc Wydatki edukacyjne w AO były najniższe spośród grupy w 2012 r. 24,2 msc./10 tys. mieszkańców. Podobnie za- aglomeracji o podobnej liczbie mieszkańców i wynosiły soby mieszkań socjalnych, które nieznacznie wzrosły 1291,3 zł/os. w 2011 r. oraz 1369,9 zł/os. w 2012 r.

Tabela 6. Zestawienie wyników obszarów tematycznych tworzących analizę porównawczą obszaru „Społeczeństwo i infrastruktura społeczna”

Wskaźnik sumaryczny: Zasoby pracy Infrastruktura społeczna Polityka społeczna Społeczeństwo i infra- Aglomeracja struktura społeczna 33 gowa w 2012 gowa

Pozycja rankin - Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

1 Wrocławska 2,4 2,4 4,6 4,7 2,0 4,0 9,0 11,1

2 Olsztyńska 2,8 2,4 5,7 5,4 3,1 2,3 11,5 10,1

3 Poznańska 4,7 4,7 6,3 6,4 -1,0 -1,2 10,0 9,8

4 Krakowska 1,3 1,4 5,4 5,8 2,0 1,3 8,7 8,5

5 Opolska -0,2 0,0 5,6 8,6 0,8 -0,4 6,3 8,2

6 Warszawska 4,4 4,4 0,3 -0,1 4,6 3,4 9,3 7,7

7 Rzeszowska -0,1 0,3 5,0 5,9 -2,1 -2,4 2,8 3,8

8 Zielonogórska 0,4 0,5 -1,2 -0,3 0,9 1,1 0,2 1,3 jaka jest aglomeracja opolska?

Wskaźnik sumaryczny: Zasoby pracy Infrastruktura społeczna Polityka społeczna Społeczeństwo i infra- Aglomeracja struktura społeczna gowa w 2012 gowa

Pozycja rankin - Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

9 Białostocka -1,1 -0,8 -1,3 -2,0 -0,2 0,8 -2,6 -2,0

10 Lubelska -1,9 -1,7 -0,4 -1,9 -1,8 -1,1 -4,1 -4,7

11 Łódzka -6,4 -6,7 2,3 0,4 -0,6 0,1 -4,6 -6,2

12 Kielecka -2,0 -2,1 -3,5 -3,4 -1,0 -1,3 -6,6 -6,8

13 Szczecińska -1,2 -1,3 -3,8 -4,1 -2,0 -2,0 -7,0 -7,4

14 Gdańska 0,2 0,2 -10,3 -10,1 0,3 0,1 -9,8 -9,8

15 Górnośląska -2,2 -2,4 -6,2 -6,2 -2,6 -1,6 -11,0 -10,2 Bydgosko-to- 16 -1,3 -1,4 -8,6 -8,8 -2,3 -3,1 -12,1 -13,2 ruńska Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Zbiorczy ranking aglomeracji w obszarze tematycznym: „Społeczeństwo i infrastruktura społeczna” wskazuje, iż Aglo- meracja Opolska posiada spory potencjał w tym zakresie. Wzrost ogólnej punktacji rankingowej w 2012 r. (w porównaniu do roku 2011) pozwolił na przesunięcie się o jedną pozycję rankingową i zajęcie 5. pozycji. Rozpatrując aglomeracje o liczbie mieszkańców zbliżonej do Aglomeracji Opolskiej, jedynie Aglomeracja Olsztyńska uplasowała się wyżej aniżeli AO. Poza nią czołówkę tworzyły obszary funkcjonalne tak dużych ośrodków jak: Wrocław, Poznań i Kraków.

OBSZAR GOSPODARKA

Pomiar rozwoju gospodarczego dotyczy obszarów »» dochody z podatku PIT na 1 mieszkańca, struktury branżowej gospodarki, działalności inwestycyjnej »» dochody z podatku CIT na 1 pracującego, i potencjału strategicznego aglomeracji w obszarze polity- »» udział spółek handlowych z udziałem kapitału zagra- ki budżetowej. W efekcie miernik ma wskazać relatywny, tj. nicznego w przedsiębiorstwach ogółem, ograniczony odniesieniem do porównywanych aglomeracji, »» szacowana wartość PKB wypracowana na 1 miesz- poziom rozwoju gospodarczego i atrakcyjności inwestycyj- kańca subregionu w latach 2008-2010, nej mierzonej czynnikami konkurencji lokalnej, która może »» atrakcyjność inwestycyjna regionu dla działalności przyczynić się do rozwoju aglomeracji w latach następnych. przemysłowej14. Analizowane zmienne składowe to: »» atrakcyjność inwestycyjna regionu dla działalności »» podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności, usługowej »» poziom przedsiębiorczości (osoby fizyczne prowa- »» atrakcyjność inwestycyjna regionu dla działalności dzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku wysokich technologii produkcyjnym),

14 Do określenia atrakcyjności inwestycyjnej w poszczególnych obszarach posłużono się wynikami „Atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów Pol- ski” z 2011 r. i 2012 r. opracowanymi przez Instytut Badań nad Gospodarką Narodową 2.2. Analiza porównawcza

35 jaka jest aglomeracja opolska?

9,9 6,4 3,8 3,5 1,9 1,4

-0,2 -0,6 -3,6 -4,8 -5,0 -6,7 -6,7 -6,9 -9,5 17,2 2012

G sumaryczny Wskaźnik

5,7 4,0 3,5 2,4 1,2

-0,5 -0,3 -4,1 -4,6 -6,3 -7,1 -4,7 -6,2 16,9 10,2 -10,2 2011

nu w latach 2008–2010 latach w nu

- subregio mieszkańca 1 na wana

- wypraco PKB wartość Szacowana 59013 55327 38513 36340 38870 32940 28073 29481 30225 29578 30945 28943 42408,5 37215,5 36874,5 41004,2

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 3 4 3 3 3

wysokich technologii wysokich 2012

podregionu dla działalności działalności dla podregionu Atrakcyjność inwestycyjna inwestycyjna Atrakcyjność 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 5 3 4 4 4 3 2011

5 5 5 4 5 5 5 5 5 3 5 3 3 4 4 2

usługowej 2012

podregionu dla działalności działalności dla podregionu Atrakcyjność inwestycyjna inwestycyjna Atrakcyjność 5 5 5 4 5 5 5 5 5 4 5 2 3 4 4 2 2011

4 5 5 5 5 3 5 5 5 4 4 3 4 3 3 1

przemysłowej 2012

podregionu dla działalności działalności dla podregionu Atrakcyjność inwestycyjna inwestycyjna Atrakcyjność 4 5 5 5 5 3 5 5 5 4 4 3 4 4 3 1

2011 stwach ogółem (w %) (w ogółem stwach

5,4 2,6 3,0 2,9 2,1 2,2 1,8 1,3 1,5 2,3 1,1 2,5 0,9 0,8 1,1 1,1

2012 - przedsiębior w nicznego

- zagra kapitału udziałem z Udział spółek handlowych handlowych spółek Udział 5,3 2,6 2,9 2,8 2,0 2,2 1,8 1,3 1,5 2,3 1,0 2,7 0,9 0,8 1,1 1,1 2011

2012 569,0 326,2 306,3 247,6 239,3 288,9 265,7 219,6 206,4 221,3 179,4 198,3 166,0 165,3 198,0 195,8 pracującego (w zł) (w pracującego

na 1 1 na CIT podatku z Dochody 2011 623,7 387,2 262,2 253,5 270,2 360,2 279,2 187,8 247,1 199,3 220,9 230,1 158,0 194,5 197,3 196,7

2012 865,2 996,7 978,9 900,6 822,0 916,5 710,9 687,2 902,5 806,3 774,9 814,9 957,1 1 mieszkańca (w zł) (w mieszkańca 1 1673,5 1128,5 1076,0

na na PIT podatku z Dochody

2011 858,6 979,6 968,0 856,1 785,5 888,3 678,2 637,7 833,6 747,4 743,4 763,8 890,5 1634,5 1095,1 1035,1 cyjnym

18,8 18,9 16,0 17,2 15,4 15,2 14,0 13,1 11,3 12,3 11,2 14,0 12,4 13,9 12,4 12,9

2012 - produk wieku w osób 100 działalność gospodarczą na na gospodarczą działalność

okalnych, G U S Osoby fizyczne prowadzące prowadzące fizyczne Osoby 18,3 18,4 15,4 16,9 14,8 14,8 13,5 12,8 11,0 12,2 10,9 13,4 12,0 13,6 12,1 12,5 36 2011

ank Danych L ank Danych

ludności 2012 974,5

1809,0 1694,9 1505,3 1523,5 1401,5 1382,8 1177,7 1131,0 1023,9 1128,6 1287,1 1041,6 1188,9 1068,5 1204,3

rejestru regon na 10 tys. tys. 10 na regon rejestru Podmioty wpisane do do wpisane Podmioty

2011 997,0 946,4 1750,2 1642,5 1451,8 1499,4 1345,8 1338,3 1136,7 1105,1 1112,7 1208,1 1006,0 1157,3 1037,3 1169,3 Aglomeracja Łódzka Opolska Kielecka Gdańska Lubelska Krakowska Olsztyńska Ooznańska Białostocka Szczecińska Rzeszowska Wrocławska Warszawska Górnośląska Zielonogórska

Bydgosko-toruńska Pozycja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Tabela 7. Analiza porównawcza w obszarze „Gospodarka” w obszarze 7. Analiza porównawcza Tabela B własne na podstawie: Opracowanie Źródło: 2.2. Analiza porównawcza

W obszarze „Gospodarka” Aglomeracja Opolska plasuje cowanej na danym obszarze na 1 mieszkańca (32 950 zł). się w dolnej części rankingu (10. miejsce zarówno w 2011 Oznacza to, iż Aglomeracja Opolska dobrze wykorzystuje jak i 2012 r.). Spowodowane jest to przede wszystkim rela- możliwości gospodarcze jakimi dysponuje, mimo posiada- tywnie niewysokimi wpływami z podatków bezpośrednich nia ograniczeń społecznych i infrastrukturalnych w porów- CIT i PIT oraz niedużą aktywnością gospodarczą, mierzoną naniu z największymi aglomeracjami Polski. liczbą podmiotów gospodarczych oraz udziałem osób po- Atrakcyjność inwestycyjna AO kształtuje się na do- dejmujących własną działalność gospodarczą w ludności brym poziomie, sprzyjającym zwłaszcza lokalizowaniu w wieku produkcyjnym. Rozpatrując tę sferę należy wziąć inwestycji w działalność wysokich technologii. Spośród pod uwagę wielkość i potencjał gospodarczy poszczegól- aglomeracji o zbliżonej wielkości tylko Aglomeracja Rze- nych aglomeracji. Wyraźnie widoczny jest bowiem podział szowska charakteryzuje się wyższą pozycją ogólnej atrak- na aglomeracje największych miast Polski (wyniki powyżej cyjności inwestycyjnej. lub w okolicach średniego poziomu dla wszystkich aglome- O atrakcyjności inwestycyjnej świadczy także wskaźnik racji) plasujące się powyżej AO oraz mniejsze aglomeracje udziału kapitału zagranicznego w spółkach handlowych (sporo poniżej średniego poziomu) wśród których Opole wynoszący w AO w badanych latach 2,3%. Umiejscawia wraz ze współpracującymi gminami plasuje się najwyżej, to AO w pierwszej szóstce w kraju (przed obszarami funk- co znajduje potwierdzenie w wysokim poziomie wskaźnika cjonalnymi tak wielkich miast jak Kraków, Gdańsk, Kato- szacowanej wartości Produktu Krajowego Brutto wypra- wice czy Łódź).

OBSZAR INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

Celem badania tego obszaru jest porównanie aglomeracji »» rozdzielcza sieć gazowa na 100 km2, w aspekcie rozwoju infrastruktury technicznej, wyrażającego »» korzystający z sieci wodociągowej w % ogółu lud- techniczne i lokalizacyjne warunki dla zamieszkiwania i pro- ności, wadzenia działalności gospodarczej na danym obszarze. »» udział korzystających z sieci kanalizacyjnej w % ogółu Dla przeprowadzenia analizy porównawczej infrastruk- ludności, tury technicznej posłużyły następujące wskaźniki: »» korzystający z sieci gazowej w % ogółu ludności, »» rozdzielcza sieć wodociągowa na 100 km2, »» wskaźnik międzygałęziowej dostępności transporto- »» rozdzielcza sieć kanalizacyjna na 100 km2, wej (na podstawie KPZK 2030)15.

Mapa 4. Sieć transportowa Polski. Wskaźnik Międzygałęziowej Dostępności Transportowej

Źródło: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030

15 W dokumencie Krajowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego 2030 przy obliczaniu wskaźnika międzygałęziowej dostępności transportowej posłużono się metodologią wypracowaną przez zespół badawczy Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk pod kierownictwem doc. dr hab. T. Komornickiego w ramach: Opracowania metodologii liczenia wskaźnika międzygałęziowej dostępności transportowej terytorium Polski oraz jego oszacowania. Na potrzeby niniejszego opracowania poszczególnym przedziałom wartości wskaźnika przypisano wartości liczbowe od 1 do 6, gdzie 1 oznacza najsłabszą międzygałęziową dostępność transportową, a 6 – najlepszą międzygałęziową dostępność transportową. jaka jest aglomeracja opolska?

Tabela 8. Analiza porównawcza obszaru „Infrastruktura techniczna” 16

Korzystający Korzystający Korzysta- Rozdzielcza Rozdzielcza z sieci wo- z sieci ka- Rozdzielcza jący z sieci sieć wodo- sieć kanali- Wskaźnik su- dociągowej nalizacyjnej sieć gazowa gazowej ciągowa na zacyjna na maryczny IT Aglomeracja w % ogółu w % ogółu na 100 km2 w % ogółu 100 km2 100 km2 Pozycja ludności ludności ludności Wskaźnik międzygałęziowej międzygałęziowej Wskaźnik dostępności transportowej dostępności

2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2012 2011 2012

1 Górnośląska 247,7 249,5 98,3 98,3 165,5 171,2 80,9 81,3 228,9 232,4 70,0 71,0 6,0 4,3 3,0

2 Krakowska 253,8 256,5 94,3 94,4 151,4 161,7 73,1 73,7 294,4 296,2 78,2 76,8 5,0 3,0 2,3

3 Gdańska 206,4 210,5 96,3 96,4 139,6 146,1 86,9 87,3 141,1 148,5 68,9 66,4 3,0 1,3 2,0

4 Rzeszowska 177,1 182,8 84,7 85,0 232,9 240,4 77,4 77,8 259,9 263,5 81,2 82,8 3,0 0,6 1,4

5 Warszawska 227,3 233,7 88,2 88,5 145,7 154,8 80,1 80,6 220,7 225,7 77,9 75,7 5,0 2,0 1,3

6 Poznańska 145,9 143,0 95,0 95,3 87,7 88,5 77,5 78,1 158,7 162,5 79,9 77,3 4,0 0,6 0,5

7 Szczecińska 81,9 83,8 95,6 95,6 72,1 73,5 84,8 84,9 83,2 85,0 84,9 83,3 1,0 -1,6 0,4

8 Łódzka 204,2 207,5 93,0 93,1 92,9 97,3 76,5 76,9 122,0 123,8 71,6 72,2 5,0 0,8 0,2

9 Wrocławska 142,1 147,1 95,0 95,2 81,6 82,1 80,7 81,1 102,2 106,7 74,7 70,9 5,0 0,9 0,1

10 Białostocka 89,0 92,2 94,4 94,5 52,0 56,3 85,7 86,1 50,5 51,4 73,9 75,1 2,0 -1,9 -0,4

11 Lubelska 168,2 172,3 91,3 91,3 64,5 65,8 73,1 73,1 143,9 147,3 73,1 73,4 3,0 -1,5 -0,9

12 Zielonogórska 75,6 77,5 93,2 93,3 58,3 59,9 78,4 78,7 70,1 71,7 78,1 75,6 3,0 -1,7 -1,2

13 Bydgosko-toruńska 130,8 132,9 93,0 93,2 71,9 67,5 79,0 79,3 47,4 48,4 65,4 66,3 4,0 -1,2 -1,2

14 Olsztyńska 72,5 77,0 92,7 92,8 49,9 51,4 83,9 84,0 40,2 41,5 68,6 65,9 3,0 -2,1 -1,5

15 Kielecka 136,4 139,4 92,8 92,9 82,1 88,3 70,7 71,6 44,4 47,6 55,6 55,4 5,0 -1,6 -2,3

16 Opolska 93,7 94,1 95,4 95,5 53,7 62,0 66,6 67,1 35,8 36,7 42,7 42,3 6,0 -2,2 -3,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych , GUS

W przypadku obszaru „Infrastruktura techniczna” lizacją miejską lub gminną (67,1%) oraz utrudnieniach Aglomeracja Opolska osiągnęła najniższy wskaźnik su- przestrzennych w poszerzaniu sieci kanalizacyjnej, wy- maryczny spośród wszystkich aglomeracji w dwóch ko- musza rozważenie wprowadzenia alternatywnych roz- lejnych latach. Wskaźniki uzbrojenia i dostępu do sieci wiązań utylizacji ścieków (np. poprzez budowę przydo- rozdzielczej podstawowych mediów takich jak gaz i ka- mowych oczyszczalni ścieków). nalizacja notowały jedne z najniższych wartości wśród Pozytywną cechą AO w porównaniu do innych aglo- wszystkich aglomeracji. Wynika to przede wszystkim meracji jest najwyższy poziom wskaźnika międzyga- z rozproszenia zabudowy na znacznej części teryto- łęziowej dostępności komunikacyjnej. Bardzo dobre rium Aglomeracji i istnienia przeszkód naturalnych, warunki komunikacyjne (zwłaszcza rozwinięta sieć dro- utrudniających rozwój sieci rozdzielczej tych mediów. gowa) oraz bliskość dużych ośrodków miejskich Dol- Wysoki udział osób korzystających z usług wodociągów nego i Górnego Śląska stanowi niepodważalny walor (95,5%) przy znacznie niższym odbiorze ścieków kana- Aglomeracji Opolskiej.

OBSZAR ŚRODOWISKO 38 Celem analizy w tym obszarze jest porównanie aglo- »» wskaźnik nasadzeń drzew w stosunku do ich ubytków meracji pod względem potencjału środowiskowego oraz w ciągu roku, stopnia ochrony przyrody i środowiska naturalnego. »» udział terenów zieleni w powierzchni ogółem, Dla oszacowania stanu dbałości o środowisko natural- »» udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ne posłużyły następujące wskaźniki: ogółem, »» ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % »» udział lasów w powierzchni ogółem. ogólnej liczby ludności, »» udział odpadów poddanych odzyskowi w odpadach ogółem,

16 Wskaźnik międzygałęziowej dostępności transportowej został wykorzystany zarówno przy obliczeniach wskaźnika sumarycznego dla roku 2011 jak i 2012. 2.2. Analiza porównawcza

Tabela 9. Analiza porównawcza obszaru „Środowisko”

Ludność Udział Wskaźnik na- Udział obsza- korzystająca odpadów sadzeń drzew Udział tere- rów prawnie Udział lasów z oczyszczalni poddanych w stosunku nów zieleni chronionych w powierzch- Wskaźnik su- ścieków w % odzyskowi do ich ubyt- w pow. ogó- w powierzchni ogółem maryczny Śr Aglomeracja ogólnej liczby w odpadach ków w ciągu łem (w %) ni ogółem (w %) ludności ogółem (w %) roku (w %)

Pozycja rankingowa 2012 rankingowa Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

1 Rzeszowska 87,4 88,3 94,0 84,2 5,6 4,7 1,5 1,5 24,7 24,7 21,45 21,46 3,0 2,8

2 Gdańska 89,1 89,2 89,2 94,7 3,0 1,4 2,6 2,6 40,3 40,3 27,60 27,61 3,1 2,6

3 Olsztyńska 87,5 87,7 67,4 74,2 1,6 1,3 1,6 1,6 53,8 53,8 41,86 41,85 2,0 2,5

4 Górnośląska 82,5 85,4 83,6 87,2 0,6 0,5 5,7 5,8 8,4 8,5 27,35 27,45 1,4 1,8

5 Zielonogórska 83,1 83,8 98,8 99,6 0,5 0,2 1,4 1,4 27,1 27,2 50,53 50,60 1,6 1,4

6 Bydgosko-toruńska 84,2 85,2 80,4 83,5 1,2 1,8 1,7 1,7 30,6 30,6 36,24 36,25 0,4 1,3

7 Łódzka 88,1 87,6 88,1 79,5 0,6 0,9 3,5 3,5 22,8 22,8 20,56 20,51 0,5 0,5

8 Poznańska 77,5 79,2 95,0 96,2 0,4 1,9 2,7 2,4 20,4 20,3 20,59 20,62 -1,3 -0,3

9 Białostocka 87,0 88,6 90,6 74,1 0,2 0,1 1,0 1,0 30,9 30,9 38,26 38,20 0,1 -0,4

10 Opolska 73,8 74,6 95,6 95,6 0,8 1,1 0,8 0,8 41,6 41,6 35,53 35,54 -0,6 -0,7

11 Wrocławska 87,3 85,3 90,5 94,4 2,1 1,4 2,3 2,3 6,5 6,5 15,90 15,95 -0,6 -1,0

12 Kielecka 71,2 72,2 91,4 62,2 0,5 0,1 1,0 1,0 89,4 89,4 34,85 34,91 1,1 -1,2

13 Warszawska 56,8 77,6 37,7 40,8 0,7 0,6 3,1 3,1 51,2 51,2 22,87 22,91 -4,1 -2,1

14 Szczecińska 88,4 88,8 21,9 21,6 1,7 1,1 2,4 2,4 8,3 8,3 34,93 34,94 -2,0 -2,1

15 Lubelska 76,6 77,9 97,7 99,1 1,0 1,1 1,8 1,8 16,4 16,4 14,11 14,16 -2,3 -2,4

16 Krakowska 72,4 73,3 81,0 75,3 1,2 1,7 3,0 3,0 21,3 21,3 14,05 14,08 -2,3 -2,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

Aglomeracja Opolska w zakresie ochrony i stanu śro- Dbałość o środowisko widoczna jest w objęciu ochro- dowiska naturalnego plasuje się na 10. pozycji zesta- ną prawną znacznego obszaru Aglomeracji Opolskiej wienia. Wyraźną jej cechą jest najniższy spośród wszyst- (41,6%). Tylko trzy aglomeracje posiadają wyższy po- kich aglomeracji udział terenów zieleni w powierzchni ziom tego wskaźnika: Aglomeracja Kielecka, Aglome- aglomeracji ogółem (0,8%). Niski udział terenów zieleni racja Warszawska oraz Aglomeracja Olsztyńska. Warto w przestrzeni publicznej równoważony jest jednak przez odnotować także wysoki procent odpadów poddanych spore zalesienie Aglomeracji wynoszące w 2012 r. 35,54% odzyskowi w odpadach ogółem (95,6%), który świadczy ogółu powierzchni (5. wartość spośród wszystkich aglo- o wysokim rozwoju gospodarki komunalnej w tym ob- meracji). szarze działalności. W 2012 r. poprawie uległ wskaźnik uzupełnień stanu Problemem jest natomiast niski poziom ludności ko- drzew. Liczba nasadzeń w tym roku była o 10% więk- rzystającej z oczyszczalni ścieków (14. pozycja w 2012 r.). 39 sza aniżeli ubytków (rok wcześniej 20% więcej drzew Wynika to przede wszystkim ze słabo rozwiniętej infra- ubyło niż zostało zasadzonych). Warto, aby ta pozy- struktury sieci kanalizacyjnej, o czym wspomniano w ana- tywna tendencja utrzymała się w najbliższych latach lizie porównawczej dot. „Infrastruktury technicznej”. i przyczyniła się do poprawy warunków rekreacyjno- -krajobrazowych AO. jaka jest aglomeracja opolska?

WSKAŹNIK SUMARYCZNY – RANKING AGLOMERACJI

Tabela 10. Analiza porównawcza aglomeracji – ranking zbiorczy

Społeczeństwo Infrastruktura Wskaźnik i infrastruktura Gospodarka Środowisko techniczna sumaryczny Aglomeracja społeczna

Pozycja rankingowa 2012 rankingowa Pozycja 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012

1 Warszawska 9,3 7,7 2,0 1,3 16,9 17,2 -4,1 -2,1 24,1 24,0

2 Poznańska 10,0 9,8 0,6 0,5 10,2 9,9 -1,3 -0,3 19,5 19,9

3 Wrocławska 9,0 11,1 0,9 0,1 5,7 6,4 -0,6 -1,0 15,0 16,6

4 Krakowska 8,7 8,5 3,0 2,3 3,5 3,5 -2,3 -2,6 13,0 11,7

5 Rzeszowska 2,8 3,8 0,6 1,4 -4,6 -4,8 3,0 2,8 1,7 3,2

6 Olsztyńska 11,5 10,1 -2,1 -1,5 -10,2 -9,5 2,0 2,5 1,3 1,5

7 Opolska 6,3 8,2 -2,2 -3,6 -4,1 -3,6 -0,6 -0,7 -0,5 0,2

8 Gdańska -9,8 -9,8 1,3 2,0 2,4 1,9 3,1 2,6 -2,9 -3,3

9 Zielonogórska 0,2 1,3 -1,7 -1,2 -6,3 -5,0 1,6 1,4 -6,3 -3,5

10 Łódzka -4,6 -6,2 0,8 0,2 1,2 1,4 0,5 0,5 -2,1 -4,2

11 Szczecińska -7,0 -7,4 -1,6 0,4 4,0 3,8 -2,0 -2,1 -6,5 -5,4

12 Górnośląska -11,0 -10,2 4,3 3,0 -0,3 -0,6 1,4 1,8 -5,6 -6,1

13 Białostocka -2,6 -2,0 -1,9 -0,4 -7,1 -6,7 0,1 -0,4 -11,4 -9,5

14 Bydgosko-toruńska -12,1 -13,2 -1,2 -1,2 -0,5 -0,2 0,4 1,3 -13,4 -13,3

15 Lubelska -4,1 -4,7 -1,5 -0,9 -6,2 -6,9 -2,3 -2,4 -14,1 -14,9

16 Kielecka -6,6 -6,8 -1,6 -2,3 -4,7 -6,7 1,1 -1,2 -11,8 -17,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Bank Danych Lokalnych, GUS

W rankingu zbiorczym Aglomeracja Opolska plasuje się Wyraźne deficyty w infrastrukturze technicznej obli- na 7. pozycji spośród aglomeracji miast wojewódzkich. gują jednostki samorządu terytorialnego AO do zinten- Biorąc pod uwagę aglomeracje o podobnym potencjale syfikowanych działań w tym obszarze. Konieczna jest i liczbie mieszkańców, przed AO uplasowały się Aglome- zwłaszcza rozbudowa sieci rozdzielczej podstawowych racja Rzeszowska i Olsztyńska. Biorąc pod uwagę wielkość mediów i objęcie nią jak największej liczby mieszkańców. i potencjał Aglomeracji Opolskiej, uzyskaną pozycję na- Wyraźnie przyczyni się to do poprawy jakości życia spo- leży uznać za dobrą, choć wymagającą dalszych wzmo- łeczności Aglomeracji, stanu środowiska przyrodniczego żonych działań prorozwojowych w niektórych obszarach. oraz zwiększy pozycję konkurencyjną AO wśród poten- Obszarem konkurencyjnym o najwyższym potencjale cjalnych inwestorów. jest społeczeństwo i infrastruktura społeczna Aglome- Gospodarka Aglomeracji Opolskiej wypada bardzo racji Opolskiej. Kapitał ludzki stanowi kluczowy element dobrze na tle aglomeracji o podobnej wielkości. W tym zrównoważonego rozwoju oraz podstawę gospodarki obszarze aktywność samorządów powinna być ukierun- opartej na innowacjach. Polityka demograficzna i spo- kowana na umocnienie jej pozycji konkurencyjnej po- łeczna, a zwłaszcza problem starzenia się społeczeństwa przez wykorzystanie przewag związanych z położeniem i ujemnej migracji ludności, stanowi kluczowe wyzwanie geograficznym, dostępnością komunikacyjną (bliskość 40 samorządów w całej Polsce w najbliższych dziesięcio- granicy, nieduża odległość do innych Aglomeracji: Gór- leciach. Silna pozycja AO w zakresie kapitału ludzkiego nośląskiej, Krakowskiej i Wrocławskiej), wysoką jakością nie może być zaprzepaszczona. Konieczne jest stworze- kapitału ludzkiego oraz poprzez promocję zewnętrzną nie podstaw dla dalszego rozwoju kapitału ludzkiego AO jako obszaru sprzyjającego lokowaniu inwestycji. AO, poprzez działania niwelujące braki i słabości, a także Działania te pozwolą nie tylko utrzymać dotychczasową wzmacniające posiadane przewagi, po to, aby Aglomera- pozycję, ale również nadrobić część dystansu dzielącego cja Opolska stała się miejscem przyjaznym mieszkańcom, AO od największych i najmocniej rozwiniętych aglome- umożliwiającym im społeczny i kulturowy rozwój. racji w Polsce. 2.3. ŚWIADOMI SWOICH MOCNYCH I SŁABYCH STRON ODNAJDUJEMY SZANSE I NIWELUJEMY ZAGROŻENIA – CZYNNIKI STRATEGICZNE SWOT

Klasycznym narzędziem stosowanym od wielu lat »» Czy słabe strony ograniczą możliwość wykorzystania w analizie strategicznej jest zestawienie mocnych i sła- zidentyfikowanych szans? bych stron analizowanego podmiotu (w tym przypadku »» Czy słabe strony spotęgują ryzyko związane z wystą- aglomeracji) oraz określenie jego szans i zagrożeń roz- pieniem zagrożeń? wojowych. Nazwa SWOT pochodzi z języka angielskiego i oznacza: Analizę przeprowadzono również w odwrotnym kierun- »» S – Strengths (silne strony), wszystko to co stanowi ku (tzn. od zewnątrz do wewnątrz): atut, przewagę, zaletę analizowanego podmiotu, »» Czy szanse wzmocnią silne strony? »» W – Weaknesses (słabości), wszystko to co stanowi »» Czy szanse pozwolą zniwelować słabości? słabość, barierę, wadę analizowanego podmiotu, »» Czy zagrożenia zniwelują silne strony? »» O – Opportunities (możliwości), wszystko, co stwa- »» Czy zagrożenia uwypuklą słabości? rza dla analizowanego podmiotu szansę korzystnej Odpowiedzi na powyższe pytania pozwalają zbudo- zmiany, wać macierz modeli strategii rozwoju, a ich analiza wska- »» T – Threats (zagrożenia), wszystko to co stwarza dla zuje, który model najtrafniej odpowiada na potrzeby analizowanego podmiotu niebezpieczeństwo zmia- aglomeracji. Wyróżnić można cztery główne typy stra- ny niekorzystnej. tegii: ofensywną, konkurencyjną, konserwatywną oraz Przyjęta metoda pozwala na zebranie i uszeregowa- defensywną. nie informacji o potencjale rozwojowym Aglomeracji Strategia ofensywna cechuje jednostki, które stawia- Opolskiej oraz o dostrzeganych barierach. Zwraca jed- ją przede wszystkim na wykorzystanie mocnych stron nocześnie suwagę na pojawiające się zewnętrzne szanse i nadarzających się szans. Za pomocą swoich atutów wy- i zagrożenia. korzystują szanse rozwoju, a z kolei nadarzające się oka- Na podstawie diagnozy stanu obecnego i warsztatów zje przekładają na dalsze wzmocnienie atutów. strategicznych zostały wypracowane tezy analizy SWOT. Strategia konkurencyjna cechuje jednostki, które na- W prace zespołu ds. opracowania Strategii rozwoju stawiają się na wykorzystywanie nadarzających się szans Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 zaangażowano do eliminowania słabych stron i zamieniania ich w atuty. liderów i jednocześnie ekspertów w zakresie gospodarki, Strategia konserwatywna cechuje jednostki, które rozwoju infrastruktury, kultury, sportu, itd., którzy wnie- planują maksymalnie wykorzystać mocne strony przy śli do dyskusji na etapie analizy strategicznej informacje, jednoczesnym zmniejszaniu znaczenia dla rozwoju nad- których zdiagnozowanie na podstawie danych wtórnych chodzących zagrożeń. czy poprzez badania ankietowe byłoby niemożliwe. Strategia defensywna cechuje jednostki, które bro- Warsztaty strategiczne poświęcone analizie SWOT nią się przed kryzysem, eliminując słabe strony i przeciw- miały na celu zidentyfikowanie mocnych i słabych stron stawiając się zagrożeniom. Aglomeracji oraz szans i zagrożeń dla jej rozwoju, a także Uczestnicy warsztatów strategicznych identyfikowali ustalenie: mocne i słabe strony Aglomeracji. Poszczególnym czyn- »» Czy mocne strony pozwolą wykorzystać zauważone nikom zostały przypisane wagi punktowe. Im wyższa szanse? waga punktowa została przypisana mocnej lub słabej »» Czy mocne strony pozwolą zniwelować zauważone stronie, tym większe jest znaczenie danego czynnika dla zagrożenie? rozwoju Aglomeracji.

Tabela 11. Mocne i słabe strony Aglomeracji Opolskiej Mocne strony Waga Słabe strony Waga 41

Dogodne położenie w układzie komunikacyjnym Niewystarczający system infrastruktury 0,08 0,10 zewnętrznym technicznej

Niezadowalający stan techniczny części Wysoka dostępność do infrastruktury społecznej 0,08 dróg na terenie AO i niska drożność 0,09 układu komunikacyjnego Zróżnicowana struktura gospodarki, w tym sektora Niedostosowana oferta kształcenia na produkcyjnego, rozwinięte formy współpracy 0,07 poziomie średnim i wyższym do potrzeb 0,08 przedsiębiorstw w formie klastrów budownictwa, rynku pracy przetwórstwa drzewnego, informatyki, turystyki jak działają aglomeracje?

Mocne strony Waga Słabe strony Waga Niskie budżety gmin partnerów AO – Dobra kondycja mikro i małych przedsiębiorstw 0,06 0,07 niski potencjał finansowy AO Niewystarczająca współpraca sektora Dostępność terenów inwestycyjnych 0,06 0,06 B+R z podmiotami gospodarczymi Zły stan części obiektów zabytkowych Zasoby dla rozwoju gałęzi przemysłu spożywcze- 0,06 o potwierdzonej wartości architektonicz- 0,06 go, wapienniczego i cementowego nej i historycznej Wysokotowarowe rolnictwo i przetwórstwo rolno- Niedostateczna liczba miejsc pracy dla 0,06 0,05 -spożywcze wykwalifikowanych kadr

Dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich, Niekompletny system dróg pieszo-rowe- pracownicy z doświadczeniem międzynarodo- 0,05 0,05 rowych w Opolu i na całym obszarze AO wym, znajomość języków obcych

Dysproporcje w rozwoju sektora MSP na Dobrze rozwinięty sektor usług 0,05 0,04 terenie całej AO Silne powiązania funkcjonalne pomiędzy partne- Znikoma liczba przedsiębiorstw z branż 0,04 0,04 rami nowoczesnych technologii Bezpieczeństwo energetyczne, bliskość dostaw- Ograniczony dostęp do szerokopasmo- 0,04 0,04 ców mediów wej sieci internetowej w części AO Bogate i oryginalne dziedzictwo kulturowe, wielo- Słabo rozwinięty system usług opiekuń- 0,04 0,04 kulturowe społeczeństwo AO czych dla seniorów Duże firmy o uznanej marce działające na terenie Niska aktywność obywatelska społe- 0,03 0,04 Aglomeracji Opolskiej czeństwa Niezadowalająca jakość wód powierzch- Bliskość portów lotniczych 0,03 0,04 niowych (w tym Odry, Jez. Turawskiego) Niedoskonały systemu zarządzania w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla Duże walory przyrodnicze i krajobrazowe Aglome- środowiska naturalnego np. powodzie, 0,03 0,04 racji Opolskiej huragany i trąby powietrzne, zdarzenia chemiczne; niewystarczające zabezpieczenie techniczne przed powodzią, Przewaga pozytywnych i neutralnych skojarzeń Brak wyspecjalizowanej powierzchni z terenem AO, uznana marka festiwalu piosenki 0,03 0,03 biurowej klasy A w Opolu Wspólne cele rozwojowe i jasno określone dziedziny współpracy, działania ponad podziałami admi- Niezadowalający stan jakości powietrza nistracyjnymi na rzecz zrównoważonego rozwoju, 0,02 i klimatu akustycznego w większych 0,03 dobra znajomość zagadnień rozwoju lokalnego, ośrodkach miejskich AO wyzwań i barier rozwojowych Niski udział OZE (przewaga tradycyjnego Wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego 0,02 0,03 sposobu pozyskiwania energii) Aktywne organizacje pozarządowe działające na Niewystarczające zasoby mieszkań rzecz rozwoju kultury, sportu, pomocy osobom 0,02 komunalnych i socjalnych (zły stan i za 0,03 niepełnosprawnym i znajdującym się w trudnej niska liczba) sytuacji materialnej 42 Różnorodna baza sportowo-rekreacyjna 0,02 Ograniczona żeglowność Odry 0,03 Brak wspólnej oferty inwestycyjnej Współpraca szkół i uczelni na poziomie międzyna- 0,02 AO i zintegrowanego systemu obsługi 0,02 rodowym inwestora Aktywna współpraca z miastami partnerskimi 0,02 SUMA 1,0 Zamiłowanie do porządku, gospodarność 0,02

Dobry stan wód podziemnych na terenie AO 0,02

Intensywna gospodarka rybacka 0,02 SUMA 1,0 Źródło: Opracowanie własne 2.3. ŚWIADOMI SWOICH MOCNYCH I SŁABYCH STRON

Kluczowym czynnikiem rozwojowym Aglomeracji energetyki, przetwórstwa drzewnego, budownictwa, tu- Opolskiej jest jej wysoce dogodne położenie w ukła- rystyki, branży wapienniczej i cementowej. Firmy te opie- dzie komunikacyjnym kraju. Przebiegająca przez nią au- rają swój wzrost na dostępnych zasobach naturalnych tostrada A4 oraz magistrala kolejowa E-30 należące do (zasobach dla branży wapienniczo-cementowej, wyso- europejskiego systemu korytarzy transportowych TEN-T, ce wydajnych gruntach ornych, zasobach leśnych) jak zapewniają szybki dostęp do dużych ośrodków metro- i wyspecjalizowanych, dobrze wyedukowanych zaso- politalnych: Wrocławia i Katowic wraz z całą konurbacją bach ludzkich. górnośląską. Bliskość lotnisk międzynarodowych w Py- Przedsiębiorstwa branż IT, przetwórstwa drzewnego, rzowicach oraz we Wrocławiu, względnie uregulowany budownictwa i turystyki świadome szansy jaką daje spe- system rzeczny Odry, rozbudowana sieć tras kolejowych cjalizacja produkcji, kooperacja i wymiana doświadczeń oraz dróg sprawia, że AO osiąga najwyższy poziom oraz rotacja wykwalifikowanych kadr, zrzeszają się w kla- tzw. wskaźnika międzygałęziowej dostępności komu- stry i nawiązują współpracę między sobą umacniając nikacyjnej w kraju. Dobre skomunikowanie zewnętrzne tym samym własną przewagę konkurencyjną, wpisując sprzyja lokowaniu się inwestycji i przepływowi zasobów. się niejako w obecną politykę Unii Europejskiej, nasta- W pobliżu głównych szlaków transportowych gminy wioną na wzrost wyspecjalizowanych gospodarczo re- Aglomeracji wyznaczyły liczne tereny inwestycyjne, które gionów. Warto popierać i promować te inicjatywy, aby mimo częściowych braków w uzbrojeniu stanowią po- wzmocnić ich siłę i uzyskiwany dzięki niej efekt synergii, tencjał rozwojowy dla gospodarki AO. a także skłonić pozostałe przedsiębiorstwa stanowiące Uzbrojenie terenów w sieć infrastruktury technicz- o sile AO do podobnych działań. nej oraz poprawa skomunikowania wewnętrznego Mimo posiadania wysoko wykwalifikowanych zaso- stanowią kluczowe wyzwania dla zwiększenia atrak- bów ludzkich i silnego, opolskiego ośrodka akademickie- cyjności Aglomeracji Opolskiej dla osadnictwa jak go, w Aglomeracji Opolskiej brakuje miejsc pracy dla osób i lokowania na jej terenie działalności gospodarczej. z wyższym wykształceniem. Współpraca i wymiana Jak pokazują analizy, AO posiada najniższe spośród doświadczeń pomiędzy jednostkami naukowymi, ba- wszystkich aglomeracji wskaźniki dotyczące zasięgu dawczo-rozwojowymi a sferą biznesową również nie i dostępu mieszkańców do sieci podstawowych mediów. przebiega prawidłowo. Powodem tego stanu rzeczy, Układ komunikacji wewnętrznej także wykazuje liczne a jednocześnie skutkiem jest brak przedsiębiorstw wyso- braki. Wzrastające obciążenie ruchem drogowym powo- kich technologii korzystających z zaplecza naukowo-aka- duje powstawanie zatorów, dekapitalizację dróg oraz wi- demickiego oraz nieprawidłowo przebiegająca współ- doczne braki miejsc parkingowych. Niedostateczna liczba praca przedsiębiorstw ze szkołami średnimi, prowadząca przepraw przez Odrę i inne cieki wodne, brak obwodnic do niedostosowania profilu wykształcenia absolwentów miejskich oraz przestarzały system sterowania ruchem do wymogów pracodawców, a przez to braku miejsc drogowym powodują z kolei powstawanie korków i za- pracy dla ludzi młodych. torów ulicznych na głównych trasach i w centrach miast. Potencjalni inwestorzy oraz osoby planujące rozpo- Dodatkowymi problemami są ograniczony zasięg, brak częcie działalności gospodarczej na terenie AO natrafiają zintegrowania i niedostateczne doposażenie transportu na pewne niedogodności. Brakuje jednolitej i zinte- zbiorowego oraz ograniczona żeglowność Odry. growanej oferty inwestycyjnej Aglomeracji, upraszcza- Sytuacja ekonomiczna Aglomeracji Opolskiej prezen- jącej przebieg procesu inwestycyjnego oraz biur tuje się korzystnie. Jak pokazała analiza porównawcza o najwyższym standardzie klasy A, które mogłyby skło- aglomeracji miast wojewódzkich, AO widocznie wybija nić firmy zagraniczne do lokowania tu siedzib swoich się na tle aglomeracji o podobnej wielkości i nadrabia oddziałów oraz do powstawania firm z sektora wysoce dystans dzielący ją od największych krajowych metro- wyspecjalizowanych usług doradczych, finansowych, czy polii. Przyczyn tej korzystnej tendencji należy upatry- technicznych. wać w funkcjonujących na jej terenie licznych mikro Prawdziwą siłę Aglomeracji stanowią jej mieszkańcy. i małych przedsiębiorstwach cieszących się dobrą kon- Wielokulturowa społeczność, czerpiąca z tradycji i bo- dycją, mimo panującej recesji na rynkach światowych. gactwa kulturowego kształtuje obraz mieszkańców AO Większość mikro, małych i średnich przedsiębiorstw jako osób ceniących tradycję, porządek, gospodarność, (MŚP) prowadzi swoją działalność w dobrze rozwinię- bezpieczeństwo oraz aktywnie pomagających osobom tym sektorze usług, co pozwala im na elastyczne reago- wykluczonym społecznie poprzez działalność w licznych wanie na zmiany zachodzące na rynkach światowych organizacjach pozarządowych. Ścisłe związki AO ze spo- i lokalnych poprzez odpowiednie kształtowanie własnej łecznością międzynarodową widoczne są także w licz- oferty. W tym miejscu warto jednak dodać, iż o ile małe nych projektach i działaniach realizowanych w ramach i średnie podmioty gospodarcze działają prężnie to ich współpracy międzynarodowej nawiązywanej zarówno 43 stopień rozwoju jest nierównomierny w poszczególnych przez samorządy jak i przez uczelnie wyższe Aglomeracji gminach AO. Wynika to z różnej charakterystyki i funkcji Opolskiej z ich zagranicznymi odpowiednikami. pełnionych przez poszczególne gminy w sferze gospo- Samorządy świadome licznych zagrożeń społecz- darczej Aglomeracji: Opole jako stolica województwa nych związanych z niżem demograficznym i wyklu- i rdzeń Aglomeracji skupia na sobie działalność profe- czeniem części mieszkańców, starają się aktywnie sjonalną i usługi wyższego rzędu, natomiast przedsię- przeciwdziałać tym zjawiskom. Osiągane przez AO biorstwa gmin zlokalizowanych zwłaszcza na obrzeżach najwyższe wskaźniki dostępności mieszkańców Aglomeracji koncentrują się na podstawowych usługach do rozbudowanej infrastruktury społecznej, kulturowej i produkcji rolnej. i rekreacyjnej wpływają na wzrost jakości życia mieszkań- Gospodarka Aglomeracji Opolskiej oprócz MŚP to ców i ich społeczny i kulturowy rozwój. Oczywiście część także firmy o ugruntowanej renomie, o określonej spe- infrastruktury wykazuje pewne braki (brak odpowiedniej cjalizacji, działające zwłaszcza w sektorze rolnictwa oferty mieszkaniowej, niewystarczająco rozbudowana in- i przetwórstwa rolno-spożywczego, gospodarki rybackiej, frastruktura opieki nad osobami starszymi, brak dostępu jak działają aglomeracje?

do szerokopasmowego Internetu w części gmin) jednak ochrony środowiska konieczne jest także podjęcie dzia- nie są one na tyle znaczące, aby wpływać na szerszy ob- łań związanych z unowocześnieniem obecnego, niedo- raz Aglomeracji Opolskiej. skonałego systemu zintegrowanego przeciwdziałania Bogate dziedzictwo kulturowe, rozbudowana in- skutkom katastrof naturalnych, a w szczególności powo- frastruktura sportowo-rekreacyjna, pozytywny obraz dzi. Pozwoli to na przyśpieszenie reakcji i odpowiedniej Opolszczyzny w świadomości Polaków i unikalne walory kooperacji służb bezpieczeństwa oraz zwiększy poczucie przyrodniczo-krajobrazowe nie przekładają się, nieste- bezpieczeństwa wśród mieszkańców. ty, na wzmożony ruch turystyczny i popularność wśród Aglomeracja Opolska wykazuje silne powiązania funk- gości z kraju i zagranicy. Wpływ na to ma kilka czynni- cjonalne pomiędzy tworzącymi ją gminami. Ich wspólna ków, m.in. zły stan znacznej części zabytków i obiektów inicjatywa, świadomość własnych przewag i ograniczeń, turystycznych o potwierdzonej wartości historycznej jasno określona wizja zrównoważonego rozwoju Aglo- i architektonicznej, czy niezadowalająca jakość wód po- meracji osiągnięta dzięki aktywnej współpracy może wierzchniowych ograniczająca popularność aktywnej przezwyciężyć znaczną część słabych stron i wzmóc turystyki wodnej na Odrze i akwenie Jez. Turawskiego. rozwój drzemiącego potencjału tak całej Aglomeracji, jak Niski udział Odnawialnych Źródeł Energii, przewaga i każdej z gmin z osobna. Jedyną barierę stanowić może konwencjonalnych metod pozyskiwania energii elek- niski potencjał budżetowy części gmin, który będzie miał trycznej i ciepła oraz wzmożony ruch komunikacyjny realny wpływ na możliwości finansowe gmin we wdraża- prowadzi do pogarszania się jakości środowiska natural- niu postawionych celów rozwojowych i inwestycyjnych nego na terenie AO, a przede wszystkim jakości powie- służących niwelowaniu różnic i zwiększaniu funkcjonal- trza atmosferycznego i klimatu akustycznego. W zakresie nej integracji obszaru Aglomeracji Opolskiej.

Tabela 12. Szanse i zagrożenia Aglomeracji Opolskiej Szanse Waga Zagrożenia Waga Zewnętrzne środki pomocowe wspierające rozwój 0,18 Niekorzystne tendencje demograficzne 0,20 obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkich Odpływ wykwalifikowanej kadry do innych Rozwijająca się współpraca z SSE 0,15 0,15 ośrodków miejskich („drenaż mózgów”) Wzrost znaczenia polityki miejskiej – nowe instru- Słaba koniunktura na rynkach świato- menty wspierające rozwój miejskich obszarów 0,13 wych związana ze skutkami kryzysu 0,12 funkcjonalnych gospodarczego Wprowadzenie regulacji UE dot. emisji Wyznaczone pasma rozwojowe (pasmo drogi CO2, skutkujące wzrostem kosztów 0,13 0,11 nr 46, pasmo rzeki Odry) produkcji przemysłu energochłonnego, w tym cementowego i wapienniczego Wdrożenie Programu Specjalnej Wzrastające obciążenie 0,13 0,10 Strefy Demograficznej ruchem komunikacyjnym Polityka Unii Europejskiej i kraju związana z rozwo- Zagrożenie występowaniem zjawisk 0,11 0,08 jem inteligentnych specjalizacji i klastrów ekstremalnych Rozbudowa Elektrowni „Opole” – nowe miejsca Zmniejszająca się liczba połączeń kolejo- 0,10 0,07 pracy, powstanie infrastruktury prorozwojowej wych i autobusowych Priorytetowe traktowanie AO jako ośrodka wzrostu Niekorzystny wpływ pogarszającego się w skali całego regionu (zapis w Strategii Rozwoju 0,09 stanu środowiska na jakość życia społe- 0,07 Województwa Opolskiego do 2020 roku zakładający czeństwa rozwój konkurencyjnej Aglomeracji Opolskiej) Przeniesienie na szczebel centralny decyzji SUMA 1,0 o przyznawaniu środków unijnych na ba- 0,06 dania, rozwój i inwestycje uczelni wyższych Kadencyjność władz samorządowych 0,04 44 SUMA 1,0 Źródło: Opracowanie własne

Kluczową szansę dla rozwoju Aglomeracji Opolskiej, ka lub wszystkie gminy AO, w największym stopniu przy- wdrażania jej założeń i projektów strategicznych, stano- czyni się do dalszego zwiększenia spójności terytorialnej wią środki zewnętrzne ukierunkowane na wzmacnianie i funkcjonalnej Aglomeracji. Duże projekty inwestycyjne polityki miejskiej, obszarów funkcjonalnych miast wo- realizowane w ramach porozumienia stanowić będą jewódzkich, czy aglomeracji jako ośrodków wzrostu re- bazę rozwojową dla wdrażania mniejszych, komplemen- gionów pochodzące z funduszy Unii Europejskiej oraz tarnych do nich projektów na poziomie poszczególnych środków przekazywanych przez administrację centralną gmin, co znacząco wpłynie na zrównoważony rozwój ca- i wojewódzką. Możliwość sfinansowania dużych projek- łej Aglomeracji Opolskiej. tów inwestycyjnych obejmujących swoim zasięgiem kil- 2.3. ŚWIADOMI SWOICH MOCNYCH I SŁABYCH STRON

Umiejscowienie znacznego obszaru Aglomeracji Społeczeństwo AO starzeje się, obserwowany jest niski Opolskiej w paśmie rozwojowym drogi nr 46 i paśmie przyrost naturalny oraz wysokie ujemne saldo migracji, co rzeki Odry jasno określa pożądany kierunek rozwoju prowadzi do wzrostu obciążenia demograficznego lud- przestrzennego Aglomeracji oraz zwiększa jej rolę strate- ności w wieku produkcyjnym oraz zaburzenia wymien- giczną i gospodarczą w polityce strategiczno-planistycz- ności pokoleniowej na rynku pracy. Znaczna część wy- nej województwa i kraju. Przykładem działania realizo- kwalifikowanych osób wchodzących na rynek pracy nie wanego w paśmie rozwojowym AO może być decyzja spotyka się z odpowiednią ofertą płacy i zatrudnienia, co spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. zmusza ich do migracji zarobkowej do większych ośrod- o rozbudowie Elektrowni Opole, która wzmocni wagę ków krajowych lub za granicę, przyśpieszając tym samym regionu w polityce energetycznej kraju, doprowadzi do negatywne tendencje społeczno-demograficzne. rozwoju kooperujących z nią przedsiębiorstw i zwiększe- Szansą na poprawę trudnej sytuacji społecznej są dzia- nia liczby miejsc pracy w Aglomeracji Opolskiej. łania zmierzające do utworzenia w województwie opol- Planowany jest rozwój stref ekonomicznych i tworzenie skim Specjalnej Strefy Demograficznej. Przygotowywany stref aktywności gospodarczej. Pozwoli to na zwiększenie obecnie przez samorząd województwa Program poprzez konkurencyjności regionu w przyciąganiu inwestorów, szereg projektów i inicjatyw wspierających może przy- a więc i tworzeniu nowych miejsc pracy. Ulgi podatkowe czynić się do zahamowania odpływu mieszkańców oraz i wsparcie przedsiębiorstw, powinno być ukierunkowane podnoszenia jakości życia w Aglomeracji Opolskiej. zwłaszcza na wzmacnianie roli inteligentnych specjaliza- Aglomeracja Opolska narażona jest także na występo- cji regionu i klastrów. Zarówno polityka Unii Europejskiej wanie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego zarówno jak i założenia polityki krajowej zmierzają do promowania związanych z występowaniem katastrof naturalnych, regionów wyspecjalizowanych gospodarczo, poprzez zwłaszcza powodzi, jak i z działalnością człowieka: roz- dofinansowanie inicjatyw służących wymianie wiedzy budową zakładów emitujących do atmosfery dwutle- i doświadczeń pomiędzy przedsiębiorstwami danej nek węgla i inne szkodliwe substancje chemiczne, zja- branży, czy tworzeniu porozumień klastrowych. Silne lo- wiskiem niskiej emisji, emisją spalin przez rosnący ruch kalne przedsiębiorstwa, o wyrobionej marce, działające komunikacyjny, czy wciąż niedostatecznym skanalizowa- wspólnie w poszukiwaniu rynków zbytu i pozyskiwaniu niem, oczyszczaniem ścieków i gospodarką odpadami kontrahentów stanowią receptę na umocnienie pozycji na terenie Aglomeracji. konkurencyjnej oraz zniwelowanie skutków światowej Ograniczanie liczby połączeń autobusowych i kolejo- recesji gospodarczej oraz malejącego popytu inwesty- wych oraz niedostatecznie rozbudowany system komu- cyjnego i konsumpcyjnego. Czynnikiem hamującym nikacji publicznej zmusza mieszkańców do korzystania prowadzenie polityki gospodarczej AO opartej o rozwój z prywatnych pojazdów, co prowadzi do zwiększania specjalizacji i wysoko wykwalifikowane zasoby ludzkie ruchu komunikacyjnego. Brak zintegrowanego systemu może być ograniczenie możliwości pozyskiwania środ- komunikacji wewnątrz Aglomeracji stanowi poważną ków zewnętrznych, a przez to niższe możliwości prowa- barierę dla prawidłowego funkcjonowania systemu miej- dzenia prac naukowo-badawczych przez opolskie uczel- skiego oraz przepływu pracowników i mieszkańców po- nie wyższe na co wpływ będzie miało przeniesienie na między poszczególnymi gminami. Ogranicza to dostęp- szczebel centralny decyzji o przyznawaniu środków unij- ność ludności do infrastruktury społecznej i do miejsc nych na badania, rozwój i inwestycje uczelni wyższych. pracy. Wzmożony ruch drogowy przy ograniczonej prze- Kolejnym poważnym zagrożeniem dla lokalnej go- pustowości przepraw rzecznych i dróg wewnętrznych spodarki są wprowadzane przez Komisję Europejską powoduje powstawanie zatorów, dekapitalizację dróg, regulacje, zwiększające ceny uprawnień do emisji CO2 deficyt miejsc parkingowych oraz uciążliwość związaną dla przemysłów energochłonnych, w tym przemysłu wa- z emisją spalin i hałasem komunikacyjnym. pienniczego i cementowego, który stanowi historyczną Zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania Aglo- siłę i specjalizację gospodarczą regionu AO. Brak realiza- meracji Opolskiej i realizacji postanowień porozumienia cji koniecznych inwestycji w technologię ograniczającą jest kadencyjność władz samorządowych. Zmiany władz emisję szkodliwych substancji, w tym CO₂ do limitowa- mogą wpływać na ciągłość i spójność realizowanych nych poziomów, będzie wiązać się z wysokimi karami projektów i założeń oraz osłabiać wolę skoordynowa- i groźbą nierentowności zakładów. nego i solidarnego działania mającego na celu zrówno- Najistotniejszym wyzwaniem z jakim przyjdzie się zmie- ważony rozwój całej Aglomeracji, a nie poszczególnych rzyć gminom Aglomeracji Opolskiej w nadchodzących la- gmin z osobna. tach są zachodzące niekorzystne procesy demograficzne. 45

3JAKA BĘDZIE AGLOMERACJA OPOLSKA? 3.1. RAZEM MOŻEMY WIĘCEJ. JAK TO WYKORZYSTAMY? ROZSTRZYGNIĘCIA STRATEGICZNE 3.1.1. KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Aglomeracja Opolska to silnie urbanizujący się obszar, »» planowanie strategiczne i przestrzenne, którego centrum stanowi miasto Opole wraz z pierście- »» rozwój gospodarczy i wspólne działania na rzecz po- niem otaczających go gmin. Zmieniająca się w sposób zyskiwania inwestorów, intensywny rzeczywistość społeczno-gospodarcza Aglo- »» transfer nowych technologii z centrów naukowych meracji Opolskiej, w tym zmiana trendów demograficz- Opola do podmiotów gospodarczych Aglomeracji, nych, przekształcenia gospodarcze i strukturalne prze- »» transport zbiorowy, strzeni miejskiej, podmiejskiej oraz wiejskiej, wymusza »» ochrona zasobów przyrodniczych, na samorządach lokalnych potrzebę intensyfikowania »» ochrona środowiska, współpracy w ramach pewnego obszaru charakteryzu- »» ochrona przeciwpowodziowa, jącego się pewnymi zidentyfikowanymi powiązaniami »» oświata, kultura, sport i turystyka. funkcjonalnymi. Celem wspólnie realizowanych działań jest przede Jak wskazują przykłady integracji gmin w ramach wszystkim poprawa jakości życia mieszkańców Aglome- aglomeracji miejskich, zarówno te funkcjonujące już od racji, którzy są głównymi beneficjentami wszelkich dzia- wielu lat w Europie jak i coraz liczniejsze inicjatywy pol- łań prorozwojowych. Zawarcie Porozumienia i powołanie skich samorządów, budowanie trwałych fundamentów stosownych struktur organizacyjnych było pierwszym dla współpracy ponad granicami administracyjnymi jest istotnym impulsem rozwojowym całego obszaru, który bezwzględnym wymogiem współczesności i warunkiem zgodnie z przyjętą polityką regionalną UE traktowany jest poprawy konkurencyjności aglomeracji w wymiarze kra- jako „lokomotywa rozwojowa” regionu opolskiego. jowym oraz międzynarodowym. Nowa forma współpracy międzygminnej, bazująca na Działania w zakresie budowania współpracy międzyg- realizacji wspólnie wytyczonych celów, przebiegać ma minnej mają miejsce również w Aglomeracji Opolskiej. ponad granicami poszczególnych jednostek administra- Rozpoczęty stosunkowo niedawno, bo w 2012 roku, pro- cyjnych i koncentrować w szczególności na: ces integracji gmin w ramach obszaru funkcjonalnego »» skoordynowanym rozwiązywaniu istniejących w Aglo- Opola, przyczynił się do stworzenia nowych struktur or- meracji problemów strukturalnych, ganizacyjnych, ułatwiających podejmowanie i realizowa- »» wspólnej realizacji zasad zrównoważonego rozwoju, nie wspólnych inicjatyw o charakterze ponadgminnym. »» poprawie konkurencyjności gospodarczej i turystycznej, Aglomeracja Opolska stanowi płaszczyznę współpra- »» rozwoju dialogu społecznego, cy dla 20 gmin skupionych wokół miasta Opola – sto- »» sterowaniu procesami, dla których granice gmin nie licy województwa. W jej skład, poza Opolem, wchodzą są istotne, jednostki samorządowe znajdujące się w jego obszarze »» wzroście innowacyjności w usługach świadczonych funkcjonalnym. Są to: Gogolin, Krapkowice, Lewin Brze- przez samorządy lokalne, ski, Niemodlin, Ozimek, Prószków, Zdzieszowice, Chrzą- »» podniesieniu efektywności działania podstawowych stowice, Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Izbicko, Komprach- jednostek samorządu lokalnego, cice, Łubniany, Murów, Popielów, Strzeleczki, Tarnów »» lepszym zaspokojeniu potrzeb mieszkańców Aglo- Opolski, Turawa, Walce, Tułowice17. meracji. Kluczowym rozdziałem w procesie inicjowania koope- W październiku 2013 roku Aglomeracja Opolska racji i współpracy międzygminnej w ramach Aglomeracji zmieniła formułę funkcjonowania. Dotychczasowa for- Opolskiej było podpisanie, jesienią 2012 roku, Porozumie- ma współpracy, bazująca na Porozumieniu z 2012 roku, nia w sprawie utworzenia Aglomeracji Opolskiej. Zgodnie zastąpiona została przez Stowarzyszenie Aglomeracja z zapisami dokumentu, współpraca ma na celu wspólne Opolska, będące stowarzyszeniem jednostek samorzą- 48 przezwyciężanie pojawiających się trudności i barier roz- du terytorialnego w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca wojowych, poprawienie konkurencyjności Aglomeracji 1990 roku o samorządzie gminnym. Członkami Sto- w skali kraju oraz wzmocnienie spójności wewnętrznej warzyszenia zostały gminy, współpracujące wcześniej w ramach jednostek ją tworzących. Korzyści wynikające w ramach zawartego Porozumienia. W marcu 2014 r. z nawiązanej współpracy mają charakter wieloaspekto- dołączyła do nich gmina Tułowice. Zachowane zostały wy, a przede wszystkim zapewnić mają trwały i zrówno- główne cele, zadania i kierunki integracji, wyznaczone ważony rozwój w perspektywie najbliższych lat. w 2012 roku. Szczegóły w zakresie organizacji, funkcjo- Głównymi obszarami współpracy Partnerów wskazanymi nowania oraz celów działalności Stowarzyszenia określa w Porozumieniu w sprawie utworzenia Aglomeracji Opolskiej są: jego Statut.

17 Gmina Tułowice przystąpiła do Aglomeracji Opolskiej w 2014 roku na podstawie uchwały Zarządu Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska z dnia 19 marca 2014 r. Prace nad dokumentem strategicznym były wówczas wysoce zaawansowane. Delimitacja miejskiego obszaru funkcjonalnego Opola wskazała jednak, iż Tułowice cechują się wysokim stopniem aglomeracyjności oraz podobnymi uwarunkowaniami społeczno – gospodarczymi co pozostałe gminy AO. W związku z powyższym powiększenie obszaru Aglomeracji Opolskiej o gminę Tułowice nie wpłynęło zasadniczo na kształt Strategii, wskazane w niej kierunki rozwoju i najistotniejsze rozstrzygnięcia strategiczne. 3.1. Razem możemy więcej. Jak to wykorzystamy?Rozstrzygnięcia strategiczne

Powołanie Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska jest skuteczne wdrażanie zapisów Strategii rozwoju Aglomera- potwierdzeniem chęci kooperacji gmin w celu podej- cji Opolskiej na lata 2014–2020. mowania wspólnych działań rozwojowych o charakterze Elastyczność charakteryzująca Stowarzyszenie, jako perspektywicznym. To właśnie świadomość potrzeby formę współpracy międzygminnej, nie wyklucza w przy- współpracy w ramach Aglomeracji Opolskiej oraz wyni- szłości zwiększenia stopnia sformalizowania współpracy kające z niej korzyści dla jednostek ją tworzących są bez- – chociażby w formie związku międzygminnego. Biorąc pośrednim impulsem dla integracji. Elastyczność wybra- pod uwagę obowiązujący obecnie porządek prawny, nej formy współdziałania przejawia się wysoką swobodą można rozważyć powołanie jednego lub kilku związ- w wyborze wspólnych projektów oraz angażowaniu ków celowych, które przejmą realizację zadań o charak- w ich realizację konkretnych partnerów. terze aglomeracyjnym. Do usług takich można zaliczyć Działalność Stowarzyszenia, poza realizacją celów np. usługi komunalne, zarządzanie kryzysowe, transport wskazanych w Statucie, koncentrować się będzie za- publiczny, usługi edukacyjne. Przyszła forma współpracy sadniczo na wpieraniu samorządów oraz pozostałych Partnerów dziś tworzących Aglomerację Opolską będzie partnerów w podejmowaniu wspólnych przedsięwzięć w dużej mierze wynikać z przyjętych priorytetów rozwo- i inicjatyw. Gminy Aglomeracji uzyskają wsparcie mery- jowych oraz pojawiających się w przyszłości szans i moż- toryczne i organizacyjne w zakresie aplikowania o krajo- liwości rozwoju. we i unijne środki finansowe, pomocy w doborze part- Ponadto w celu realizacji przedsięwzięć istotnych nerów w ramach planowanej współpracy. Promowane z punktu widzenia rozwoju całego województwa opol- będą wszelkie inicjatywy o charakterze aglomeracyj- skiego Stowarzyszenie Aglomeracja Opolska współpra- nym oraz szerzona idea współpracy ponad granicami cuje z najważniejszymi ośrodkami subregionalnymi tj. gmin. Brzegiem, Kędzierzynem-Koźle, Kluczborkiem, Nysą i ich Nowe struktury zarządzania Aglomeracją Opolską od- obszarami funkcjonalnymi. powiedzialne są za wyznaczanie najważniejszych kierun- Wszystkie określone cele i zadania Stowarzyszenia re- ków rozwoju całego obszaru. Na Stowarzyszeniu spoczy- alizowane są przy pomocy powołanego Biura Stowarzy- wać będzie w znaczącym stopniu odpowiedzialność za szenia Aglomeracja Opolska.

49 3.1.2. WIZJA AGLOMERACJI OPOLSKIEJ W 2020 R.

Wizja jest obrazem przyszłości Aglomeracji Opolskiej, starostw powiatowych, uczelni wyższych i placówek na- określonym stanem, do którego doprowadzić ma reali- ukowych, instytucji gospodarczych, miejskich jednostek zacja przyjętej Strategii rozwoju. Została określona przez organizacyjnych, instytucji o istotnym znaczeniu dla roz- szerokie gremium w trakcie warsztatów strategicznych woju regionu, a także przedstawiciele przedsiębiorstw prowadzonych z udziałem zespołu ds. opracowania Stra- i organizacji społecznych zaproszonych do współpracy tegii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020. Na w trakcie prac nad Strategią rozwoju Aglomeracji Opolskiej jej kształt wpływ mieli przedstawiciele gmin Aglome- na lata 2014–2020. racji Opolskiej, samorządu województwa opolskiego,

WIZJA AGLOMERACJI OPOLSKIEJ 2020

„AGLOMERACJA OPOLSKA – ODRZAŃSKA DOLINA SPEŁNIONEGO I AKTYWNEGO SPOŁECZEŃSTWA, ŻYJĄCEGO W PRZYJAZNYM ŚRODOWISKU I W OTOCZENIU NOWOCZESNEJ GOSPODARKI”

AGLOMERACJA OPOLSKA – WSPÓLNIE OSIĄGNIEMY WIĘCEJ

Warunkiem osiągnięcia założonej wizji rozwojowej Aglomeracji Opolskiej jest zintensyfikowanie współpracy wszystkich podmiotów mających istotny wpływ na rozwój Aglomeracji Opolskiej. Nie tylko jednostek samorządo- wych ją tworzących, ale również partnerów społeczno-gospodarczych. Sukces rozwojowy Aglomeracji stanowi sumę złożonych procesów i interakcji występujących pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w realizację Strategii rozwoju. Na znaczeniu zyskują pojęcia takie jak współpraca i kooperacja, aktywność społeczna i inicjatywa. Wizja rozwoju Aglomeracji Opolskiej oparta została na trzech filarach: społeczeństwo – środowisko – gospodarka. W centrum wszystkich działań integracyjnych znajduje się człowiek, będący najważniejszym kapitałem rozwojowym Aglomeracji 50 Opolskiej. 3.1.3. WYZWANIA STRATEGICZNE – OBSZARY WSPÓŁPRACY

Stojące przed Aglomeracją Opolską wyzwania rozwo- ter korelacji przekłada się jednocześnie na wskazanie jowe określone zostały na podstawie przeprowadzonej STRATEGII OFENSYWNEJ, jako preferowanego kie- w ramach procesu opracowywania Strategii rozwoju ana- runku działań rozwojowych podejmowanych w Aglo- lizy SWOT. Za jej pomocą określone zostały mocne i słabe meracji Opolskiej. strony oraz szanse i zagrożenia rozwojowe Aglomeracji Strategia ofensywna cechuje jednostki, które koncen- Opolskiej. Wskazane w analizie czynniki warunkujące roz- trują swoje działania przede wszystkim na wykorzystaniu wój społeczno – gospodarczy oraz występujące między i wzmacnianiu swoich mocnych stron i nadarzających się nimi korelacje pozwoliły na określenie kluczowych wy- szans rozwojowych. zwań strategicznych i przyszłych obszarów współpracy Wzajemne oddziaływania silnych stron i szans wska- w ramach Aglomeracji. zują priorytety rozwojowe i kierunki działań, których Zasadniczo wyzwania rozwojowe wynikają z koniecz- podjęcie jest niezbędne w celu osiągnięcia zamierzo- ności wyeliminowania słabych stron, unikania zagro- nych celów. Kluczowe wyzwania strategiczne Aglo- żeń, wzmacniania mocnych stron oraz wykorzystywa- meracji Opolskiej wynikają zatem z korelacji pomiędzy nia szans pojawiających się na obszarze Aglomeracji mocnymi stronami a szansami rozwojowymi, które Opolskiej. Występujące korelacje pomiędzy czynnikami uznać należy za wiodące. rozwojowymi Aglomeracji Opolskiej charakteryzują się Dla określenia wyzwań strategicznych AO istotne zna- różną intensywnością i charakterem. W celu określenia czenie mają również zależności występujące pomiędzy kluczowych wyzwań strategicznych istotne jest wskaza- pozostałymi czynnikami rozwojowymi tj. słabymi stronie wyników korelacji pomiędzy: nami oraz zagrożeniami. W tym przypadku wskazane 1) Mocnymi stronami i szansami wyzwania strategiczne koncentrować się powinny na 2) Mocnymi stronami i zagrożeniami systematycznym eliminowaniu słabych stron oraz unika- 3) Słabymi stronami i zagrożeniami niu zagrożeń, pojawiających się na obszarze Aglomeracji 4) Słabymi stronami i szansami Opolskiej. Na podstawie przeprowadzonych korelacji ziden- W zaprezentowanych tabelach korelacyjnych kolorem tyfikowane zostały najsilniejsze powiązania występu- czerwonym przedstawione zostały występujące oddzia- jące między czynnikami rozwojowymi Aglomeracji ływania pomiędzy wyznaczonymi na podstawie analizy Opolskiej, które bezpośrednio stanowią podstawę SWOT czynnikami rozwojowymi. Wzrastająca intensyw- do określenia wyzwań strategicznych. Najistotniejsze ność koloru czerwonego wskazuje na silniejsze korelacje z punktu widzenia rozwoju Aglomeracji Opolskiej są pomiędzy poszczególnymi czynnikami, określając prio- zależności występujące pomiędzy mocnymi stronami rytety działań strategicznych w Aglomeracji Opolskiej. Aglomeracji i jej szansami rozwojowymi. Ten charak-

KORELACJE: MOCNE STRONY–SZANSE, SZANSE–MOCNE STRONY

Najistotniejsze z punktu widzenia przyszłego rozwoju konkurencyjnej Aglomeracji będzie uzależniona od ra- Aglomeracji Opolskiej są korelacje występujące pomię- cjonalnego wykorzystania przez samorządy Aglomeracji dzy czynnikami rozwojowymi, określającymi mocne stro- funduszy zewnętrznych na projekty rozwojowe, zarówno ny i szanse dla rozwoju Aglomeracji. To właśnie działania te infrastrukturalne, poprawiające wewnętrzną spójność w zakresie wzmacniania mocnych stron przy jednocze- aglomeracji jak i działania miękkie. snym wykorzystaniu nadarzających się szans wskazują Środki unijne to także szansa na dalszy rozwój małych 51 zasadnicze wyzwania rozwoju Aglomeracji Opolskiej i średnich przedsiębiorstw, a przez to wzmacnianie spe- w perspektywie najbliższych kilku lat. Jednocześnie cjalizacji regionalnych oraz rozwijanie powiązań silnych mocne strony i atuty Aglomeracji powinny zostać użyte przedsiębiorstw działających w dominujących sektorach w celu maksymalnego wykorzystywania nadarzających gospodarki Aglomeracji Opolskiej. się okazji. Szanse rozwojowe w mniejszym bądź więk- Planowane utworzenie Specjalnej Strefy Demograficz- szym stopniu będą wpływać na uwypuklenie mocnych nej przyczyni się do odwrócenia negatywnych trendów stron Aglomeracji Opolskiej. demograficznych i społecznych, a szereg określonych w jej Kluczową szansą dla wzmacniania potencjałów projekcie działań pozwoli na lepsze wykorzystanie i rozbu- Aglomeracji Opolskiej w perspektywie lat 2014–2020 dowę istniejącej infrastruktury społecznej, podnoszenie jest możliwość pozyskania środków zewnętrznych, kwalifikacji mieszkańców oraz wzrost zatrudnienia. a w szczególności funduszy unijnych oraz krajowych na Działania służące dalszemu rozwojowi gospodarcze- realizację polityki miejskiej i wsparcie rozwoju obszarów mu Aglomeracji Opolskiej powinny być ukierunkowane funkcjonalnych miast wojewódzkich. Budowa przewagi na wzmocnienie mocnych stron Aglomeracji, do któ- jaka będzie aglomeracja opolska?

rych zalicza się: dobrą kondycję mikro i małych przedsię- Wyzwania strategiczne Aglomeracji Opolskiej powin- biorstw, dostępność terenów inwestycyjnych, wysoko ny zatem opierać się na najsilniejszych szansach rozwo- wyedukowane zasoby pracy oraz zróżnicowaną struk- jowych . Są to niewątpliwie: poszerzanie i promocja ofer- turę gospodarki opartą o współpracę przedsiębiorstw ty inwestycyjnej , wspieranie i promowanie działalności w formie klastrów. Spotęgowanie oddziaływania tych mikro i małych przedsiębiorstw (działających głównie potencjałów rozwojowych na gospodarkę Aglomeracji w sektorze usług) oraz wyspecjalizowanych przedsię- Opolskiej będzie możliwe zwłaszcza dzięki planowanemu biorstw współpracujących w formie klastrów, a także rozszerzeniu zakresu współpracy ze Specjalnymi Strefami edukacja społeczeństwa oraz rozbudowa infrastruktury Ekonomicznymi, polityce Unii Europejskiej wspierającej społecznej. działanie klastrów i inteligentnych specjalizacji gospodar- Jednym z głównych celów rozwoju Aglomeracji po- czych czy wyznaczeniu pasm rozwojowych Aglomeracji. winno być wzmocnienie jej pozycji w paśmie horyzontal- Wszystkie te czynniki rozwojowe, wsparte odpowied- nym rozwoju kraju, skoncentrowanym wzdłuż autostra- nią promocją i ciągłym dostosowywaniem oferty inwe- dy A4, zwłaszcza w stosunku do sąsiednich Aglomeracji: stycyjnej do zmieniających się warunków zewnętrznych, Wrocławskiej oraz Górnośląskiej. Jedynie silna pozycja będą wpływać na postrzeganie Aglomeracji Opolskiej, konkurencyjna oparta na szerokiej ofercie dla potencjal- jako atrakcyjnego miejsca dla ulokowania kapitału inwe- nych inwestorów i mieszkańców może doprowadzić do stycyjnego. zniwelowania różnic rozwojowych w stosunku do najsil- Mocne strony Aglomeracji, do których zaliczyć nale- niejszych ośrodków metropolitalnych kraju. ży: korzystne położenie w krajowym układzie komuni- Podstawowymi filarami rozwoju Aglomeracji Opolskiej kacyjnym, silne powiązania funkcjonalno-przestrzenne powinny być działania służące poprawie warunków dla z sąsiednimi regionami, dobrą kondycję przedsiębiorstw prowadzenia działalności gospodarczej, wytworzeniu i rozwijającą się ich współpracę, dostępność terenów pozytywnego klimatu inwestycyjnego oraz zapewnieniu inwestycyjnych, dobrą dostępność do infrastruktury odpowiednich warunków infrastrukturalnych i bytowych społecznej oraz rozwinięty sektor usług, powinny mieć sprzyjających osadnictwu i rozwojowi społeczno-kultu- przełożenie na pełne wykorzystanie niemal wszystkich rowemu mieszkańców. zidentyfikowanych szans rozwojowych.

KORELACJE: MOCNE STRONY–ZAGROŻENIA, ZAGROŻENIA–MOCNE STRONY

Na określenie wyzwań strategicznych Aglomeracji Podstawowym zagrożeniem dla rozwoju potencjałów Opolskiej wpływ mają również silne korelacje pojawiające gospodarczych Aglomeracji Opolskiej, obok niżu demo- się pomiędzy mocnymi stronami i zagrożeniami. Niewąt- graficznego i migracji zarobkowej wykwalifikowanych pliwie mocne strony Aglomeracji tj. wysoka dostępność kadr, jest recesja na rynkach światowych związana z kry- infrastruktury społecznej dla mieszkańców Aglomeracji, zysem gospodarczym. Wskazane powyżej negatywne rozbudowany sektor usług oraz dobra kondycja i współ- czynniki rozwojowe mogą znacząco osłabić działanie praca przedsiębiorstw poddane są silnym zagrożeniom, silnych stron Aglomeracji Opolskiej w obszarze gospo- wynikającym z zachodzących negatywnych zmian de- darki, do których zaliczają się m.in. dobra kondycja mikro mograficznych. Zmiany te, związane m.in. ze starzeniem i małych przedsiębiorstw, zróżnicowana struktura gospo- się społeczeństwa, odpływem mieszkańców poza gra- darcza i współpraca przedsiębiorstw w formie klastrów, nice Aglomeracji, spadkiem popytu konsumpcyjnego, dostępność wykwalifikowanych kadr, a także dostępność zaburzeniem wymienności pokoleniowej na rynku pracy zasobów dla rozwoju branż wysokotowarowego rolnic- oraz spadkiem wpływów budżetowych przy jednocze- twa i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz przemysłu snym wzroście wydatków w sferze społecznej mogą bar- wapienniczo-cementowego. dzo negatywnie wpłynąć na niemal wszystkie obszary Z drugiej strony uniknięcie zagrożeń dla rozwoju funkcjonowania Aglomeracji Opolskiej. Aglomeracji Opolskiej możliwe jest przy wykorzystaniu Niższy popyt i zmiana zapotrzebowania na usługi kul- mocnych stron wskazanych w analizie SWOT. Dzięki tym turalne, edukacyjne, rekreacyjne czy medyczne i opie- potencjałom Aglomeracja Opolska może mniej dotkli- kuńcze związane z malejącą liczbą ludności i zmianą wie odczuć ewentualne skutki kryzysu gospodarczego struktury pokoleniowej mogą spowodować koniecz- i utrzymać stabilność ekonomiczną działających na jej ność ograniczania zakresu funkcjonowania niektórych terenie przedsiębiorstw. Poprawa sytuacji gospodarczej instytucji publicznych i prywatnych z uwagi na ich połączona z rozwijającą się infrastrukturą społeczną oraz 52 nierentowność. Brak wymienności pokoleniowej oraz polepszeniem stanu środowiska i bezpieczeństwa miesz- odpływ mieszkańców do innych miast i za granicę kraju kańców może przyczynić się do zmniejszenia zagrożenia może spowodować również utracenie wielokulturowe- związanego z czynnikami demograficznymi i wpłynąć go charakteru społeczności AO i deficyt specjalistów na na zainteresowanie Aglomeracją Opolską jako miejscem rynku pracy. atrakcyjnym do zamieszkania. Wyzwaniem strategicznym jest zatem systematyczna Wyniki korelacji pomiędzy mocnymi stronami i zagro- poprawa dostępności do rozbudowanej infrastruktury żeniami oraz zagrożeniami i mocnymi stronami wykazu- społecznej i sektora usług. Poprawa jakości życia miesz- ją, iż wyzwaniem dla Aglomeracji Opolskiej jest skupie- kańców Aglomeracji może przyczynić się do zahamo- nie się na eliminowaniu wskazanych zagrożeń poprzez wania a nawet odwrócenia negatywnych tendencji wykorzystywanie posiadanych atutów (mocnych stron). demograficznych i odpływu mieszkańców poza teren Działania te powinny stanowić kluczowy element przy- Aglomeracji Opolskiej. szłych działań strategicznych w obszarze aglomeracji. 3.1.3. Wyzwania Strategiczne – obszary współpracy

KORELACJE: SŁABE STRONY–ZAGROŻENIA, ZAGROŻENIA–SŁABE STRONY

Wysoce niepożądane zjawiska hamujące rozwój uciążliwości związanej ze wzmożonym ruchem komu- Aglomeracji Opolskiej mogą wystąpić w sytuacji wza- nikacyjnym oraz negatywnym wpływem kryzysu gospo- jemnego oddziaływania na siebie słabych stron i zagro- darczego na kondycję przedsiębiorstw. żeń rozwojowych. Do zagrożeń, które w największym stopniu mogą uwy- Zidentyfikowane słabe strony Aglomeracji, które mogą puklić słabe strony zaliczyć należy negatywne tendencje dodatkowo potęgować zagrożenia dla rozwoju całego demograficzne, odpływ wykwalifikowanych kadr do in- obszaru to przede wszystkim: niewystarczająco dobrze nych miast oraz oddziaływanie globalnego kryzysu go- rozwinięta infrastruktura drogowo-komunikacyjna we- spodarczego na lokalną gospodarkę. wnątrz Aglomeracji, niski potencjał finansowy części Korelacja występujące między słabymi stronami i za- gmin ją tworzących, niedostosowana oferta kształcenia grożeniami rozwoju Aglomeracji Opolskiej przyczynić się do wymogów rynku pracy, brak przedsiębiorstw wyso- mogą do wzmacniania szeregu natywnych zjawisk, ma- kich technologii oraz słabo rozwinięty system opieki nad jących przełożenie na wiele obszarów jej funkcjonowa- osobami starszymi. Wskazane słabe strony mogą przede nia. Wyeliminowanie pojawiających się zagrożeń i zniwe- wszystkim potęgować zagrożenia związane z: odpły- lowanie słabych stron rozwojowych powinno wpisywać wem wysoko wyedukowanych kadr do innych ośrodków się perspektywiczne wyznania rozwojowe Aglomeracji miejskich, negatywnymi tendencjami demograficznymi Opolskiej. (zwłaszcza starzeniem się społeczeństwa), wzrostem

KORELACJE: SŁABE STRONY–SZANSE, SZANSE–SŁABE STRONY

Zidentyfikowane szanse rozwojowe wpłyną nie tylko szans, które są istotne dla spotęgowania siły oddziaływa- na spotęgowanie mocnych stron Aglomeracji Opolskiej, nia istniejących już mocnych stron. lecz w dużej mierze przyczynią się do także do przezwy- Dalszemu przygotowaniu terenów inwestycyjnych ciężenia słabych stron. Korelacje pomiędzy szansami roz- i rozbudowie infrastruktury społecznej powinny towarzy- wojowymi a słabymi stronami będą mieć dość duże zna- szyć zadania związane z rozwojem infrastruktury tech- czenie dla rozwoju Aglomeracji, podobnie jak zależności nicznej, w tym sieci światłowodowej. Działania z zakresu pomiędzy szansami a mocnymi stronami. przeciwdziałania odpływowi wysoko wykwalifikowanych Należy zauważyć, że wiele słabych stron będzie można kadr powinny być ukierunkowane na jak najlepsze dosto- przezwyciężyć z pomocą funduszy zewnętrznych, dedy- sowanie oferty edukacyjnej szkół i uczelni do wymogów kowanych w szczególności miejskim obszarom funkcjo- rynku pracy. Wsparcie sektora MŚP powinno odbywać się nalnym i inicjatyw wpierających rozwój inteligentnych z zachowaniem przestrzennej równowagi ich lokalizacji specjalizacji oraz inicjatyw klastrowych. Wpłynie to zna- na terenie Aglomeracji. Inteligentna specjalizacja go- cząco na zniwelowanie słabych stron Aglomeracji w za- spodarcza regionu i rozwój inicjatyw klastrowych będzie kresie współpracy sektora biznesowego z sektorem B+R, nieskuteczny dopóki nie będzie umacniana współpraca lepsze dostosowanie oferty edukacyjnej do wymogów biznesu ze środowiskami naukowymi. Rozwinięcie połą- pracodawców, powstawanie wyspecjalizowanych przed- czeń z zewnętrznym układem komunikacyjnym będzie siębiorstw z branż wysokich technologii. natomiast efektywne jedynie w sytuacji modernizacji Istotnymi czynnikami mającymi wpływ na przezwycię- i rozbudowy wewnętrznego układu komunikacyjnego. żenie słabych stron będą również: wzrastające znaczenie Podsumowując, najważniejsze wyzwania strategiczne polityki miejskiej, utworzenie Specjalnej Strefy Demogra- Aglomeracji Opolskiej określone zostały na podstawie ficznej oraz zintensyfikowanie współpracy ze Specjalny- występujących korelacji pomiędzy mocnymi stronami mi Strefami Ekonomicznymi. Szanse te pozwolą przede a szansami rozwojowymi. Wskazane na ich podstawie wszystkim przezwyciężyć słabe strony, związane z nie- kluczowe perspektywiczne wyzwania strategiczne kon- wystarczająco dobrze rozwiniętą infrastrukturą technicz- centrować powinny się przede wszystkim na wspieraniu ną, brakiem odpowiedniej opieki nad osobami starszymi, najsilniejszych obszarów funkcjonowania Aglomeracji, niedostateczną liczbą miejsc pracy dla wykwalifikowa- do których należy: nych kadr oraz dysproporcjami związanymi z rozwojem »» rozwój terenów inwestycyjnych, małych i średnich przedsiębiorstw. »» wspieranie i promowanie działalności mikro i małych Należy również zwrócić uwagę na słabe strony Aglo- przedsiębiorstw oraz wyspecjalizowanych przedsię- meracji, które mogą zahamować proces wykorzystania biorstw współpracujących w formie klastrów, 53 szans rozwojowych. Należą do nich przede wszystkim: »» edukacja społeczeństwa zły stan techniczny dróg wewnętrznych i infrastruktu- »» rozbudowa infrastruktury społecznej. ry sieciowej, niskie możliwości budżetowe części gmin Podstawowymi filarami rozwoju Aglomeracji Opolskiej Aglomeracji, niedostosowana oferta edukacyjna do wy- powinny być działania służące poprawie warunków dla mogów rynku pracy oraz dysproporcje w rozwoju przed- prowadzenia działalności gospodarczej, wytworzeniu siębiorstw z sektora MŚP. pozytywnego klimatu inwestycyjnego oraz zapewnieniu Wyzwania strategiczne wynikające z korelacji szans odpowiednich warunków infrastrukturalnych i bytowych i słabych stron uwzględniają elementy związane z nie- sprzyjających osadnictwu i rozwojowi społeczno-kultu- wystarczającym rozwojem infrastruktury technicznej, rowemu mieszkańców. niedostosowaniem kwalifikacji pracowników i absol- Niezmiernie istotne w określeniu dalszych wyzwań wentów do wymogów rynku pracy, złym stanem dróg. strategicznych i obszarów współpracy w Aglomeracji Występujące słabe strony w tym zakresie mogą przyczy- Opolskiej są również zidentyfikowane korelacje wystę- niać się do połowicznego wykorzystania nadchodzących pujące pomiędzy: jaka będzie aglomeracja opolska?

1) mocnymi stronami a zagrożeniami, wzrostu gospodarczego na jej terenie, gwarantują- 2) słabymi stronami a zagrożeniami, cego wysoki poziom zatrudnienia, w szczególności 3) słabymi stronami a szansami. wśród osób z wyższym wykształceniem. Ponadto wyzwania strategiczne Aglomeracji Opolskiej »» Integracja działań międzygminnych w celu roz- powinny koncentrować się na wyeliminowaniu słabych wiązywania wspólnych problemów funkcjonalno- stron oraz unikaniu zagrożeń jej przyszłego rozwoju. Za- -przestrzennych w ramach Aglomeracji Opolskiej, liczyć należy do nich: w szczególności w zakresie rozwoju infrastruktury »» Przeciwdziałanie negatywnym zmianom demogra- technicznej, drogowej, komunikacyjnej, społecznej ficznym zachodzącym na obszarze Aglomeracji Opol- i kulturowej. skiej. Szeroko rozumiana depopulacja społeczeństwa »» Zapewnienie trwałego rozwoju społeczno – gospo- Aglomeracji może przynieść długofalowe, niepożą- darczego Aglomeracji Opolskiej przy jednoczesnej dane skutki, powodujące pogorszenie funkcjonowa- systematycznej poprawie stanu środowiska przy- nia Aglomeracji w różnych obszarach działalności. rodniczego. Istotne będzie w najbliższych latach po- Wyzwaniem dla Aglomeracji w perspektywie najbliż- dejmowanie działań, zwiększających udział energii szych lat będzie zapewnienie właściwego poziomu odnawialnej w bilansie energetycznym Aglomeracji świadczonych przez nią usług publicznych. oraz ochrona cennych przyrodniczo walorów środo- »» Utrzymanie wysokiej dostępności do usług świadczo- wiskowych, w tym wspólne przeciwdziałanie wystę- nych przez jednostki publiczne oraz sektor prywatny pującym klęskom żywiołowym. przy jednoczesnej poprawie ich jakości. Szczególnym »» Wspieranie działań integracyjnych w ramach jedno- wyzwaniem będzie pojawiające się negatywne zjawi- stek samorządowych tworzących Aglomerację Opol- ska demograficzne oraz nasilające się zjawisko emi- ską w celu rozwiązywania wspólnie występujących gracji, w tym zarobkowej za granicę oraz do sąsiadu- problemów ponad granicami administracyjnymi oraz jących Aglomeracji Wrocławskiej oraz Górnośląskiej. pojednywania zintegrowanych działań rozwojowych »» Niwelowanie skutków globalnego kryzysu gospo- w perspektywie najbliższych lat. Wyzywaniem dla darczego poprzez zintegrowane działania Aglome- Aglomeracji Opolskiej jest budowa trwałych form racji Opolskiej w zakresie zwiększania dostępności współpracy,a także rozwijanie niezmiernie istotnej terenów inwestycyjnych i wspierania współpracy współpracy międzynarodowej z jej zagranicznymi od- przedsiębiorstw w formie klastrów. Wyzwaniem dla powiednikami. Aglomeracji Opolskiej będzie budowanie trwałego

54 3.1.3. Wyzwania Strategiczne – obszary współpracy

Tabela 13. Korelacje: mocne strony–szanse, szanse–mocne strony

Strategia ofensywna Zewnętrzne środki pomocowe wspierające rozwój obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkich funkcjonalnych wspierające rozwój środkiZewnętrzne obszarów pomocowe polityki znaczenia Wzrost miejskiej instrumenty wspierające rozwój – nowe miejskich obsza - funkcjonalnych rów jako rozwoju AO ośrodka w skali traktowanie (zapis w Strategii wzrostu Priorytetowe całego regionu województwa opolskiego zakładający do 2020 roku rozwój konkurencyjnej Opolskiej) Aglomeracji infrastruktury powstanie miejsca pracy, prorozwojowej – nowe „Opole” Elektrowni Rozbudowa Rozwijająca się współpraca z SSE Polityka Unii Europejskiej i kraju związana specjalizacji i klastrów z rozwojem inteligentnych nr 46, pasmo rzeki (pasmo drogi pasma rozwojowe Odry)Wyznaczone Demograficznej Specjalnej Strefy Programu Wdrożenie Szanse Wspólne cele rozwojowe i jasno określone dziedziny współpracy, działania ponad podziałami administracyjnymi na rzecz zrównoważonego rozwoju, dobra znajo- mość zagadnień rozwoju lokalnego, wyzwań i barier rozwojowych Silne powiązania funkcjonalne pomiędzy partnerami

Dobra kondycja mikro i małych przedsiębiorstw

Dostępność terenów inwestycyjnych

Zasoby dla rozwoju gałęzi przemysłu spożywczego, wapienniczego i cementowego

Dobrze rozwinięty sektor usług

Wysokotowarowe rolnictwo Dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich, pracownicy z doświadczeniem międzynarodowym, znajomość języków obcych Duże firmy o uznanej marce działające na terenie Aglomeracji Opolskiej

Dogodne położenie w układzie komunikacyjnym zewnętrznym

Bezpieczeństwo energetyczne, bliskość dostawców mediów

Bliskość portów lotniczych

Wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego

Bogate i oryginalne dziedzictwo kulturowe, wielokulturowe społeczeństwo AO

Różnorodna baza sportowo-rekreacyjna Mocne strony Zamiłowanie do porządku, gospodarność

Aktywna współpraca z miastami partnerskimi

Współpraca szkół i uczelni na poziomie międzynarodowym Aktywne organizacje pozarządowe działające na rzecz rozwoju kultury, sportu, po- 55 mocy osobom niepełnosprawnym i znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej Duże walory przyrodnicze i krajobrazowe Aglomeracji Opolskiej

Dobry stan wód podziemnych na terenie AO

Intensywna gospodarka rybacka Zróżnicowana struktura gospodarki, w tym sektora produkcyjnego, rozwinięte formy współpracy przedsiębiorstw w formie klastrów budownictwa, przetwórstwa drzewnego, informatyki, turystyki Przewaga pozytywnych i neutralnych skojarzeń z terenem AO, uznana marka festiwalu piosenki w Opolu Wysoka dostępność do infrastruktury społecznej

Źródło: Opracowanie własne jaka będzie aglomeracja opolska?

Tabela 14. Korelacje mocne strony–zagrożenia, zagrożenia–mocne strony - - , skutkujące wzrostem kosztów produk , skutkujące wzrostem 2 Strategia konserwatywna Kadencyjność władz samorządowych Słaba koniunktura na rynkach związana światowych skutkami ze kryzysu gospodarczego Odpływ wykwalifikowanej kadry miejskich ośrodków mózgów”) („drenaż do innych kolejowych i autobusowych Spadająca liczba połączeń ruchem komunikacyjnym obciążenie Wzrastające Niekorzystne demograficzne tendencje decyzji centralny o przyznawaniu na szczebel na Przeniesienie unijnych środków wyższych uczelni badania, rozwój i inwestycje ekstremalnych zjawisk występowaniem Zagrożenie Niekorzystny wpływ pogarszającego się stanu środowiska na jakość życia społe czeństwa UE dot. emisji CO regulacji Wprowadzenie cji przemysłu energochłonnego, w tym cementowego i wapienniczego w tym cementowego energochłonnego, cji przemysłu Zagrożenia Wspólne cele rozwojowe i jasno określone dziedziny współpracy, działania ponad podziałami administracyjnymi na rzecz zrównowa- żonego rozwoju, dobra znajomość zagadnień rozwoju lokalnego, wyzwań i barier rozwojowych Silne powiązania funkcjonalne pomiędzy partnerami

Dobra kondycja mikro i małych przedsiębiorstw

Dostępność terenów inwestycyjnych Zasoby dla rozwoju gałęzi przemysłu spożywczego, wapienniczego i cementowego Dobrze rozwinięty sektor usług

Wysokotowarowe rolnictwo Dostęp do wykwalifikowanych zasobów ludzkich, pracownicy z do- świadczeniem międzynarodowym, znajomość języków obcych Duże firmy o uznanej marce działające na terenie Aglomeracji Opolskiej Dogodne położenie w układzie komunikacyjnym zewnętrznym

Bezpieczeństwo energetyczne, bliskość dostawców mediów

Bliskość portów lotniczych

Wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego Bogate i oryginalne dziedzictwo kulturowe, wielokulturowe społwe- czeństwo AO Mocne strony Różnorodna baza sportowo-rekreacyjna

Zamiłowanie do porządku, gospodarność

Aktywna współpraca z miastami partnerskimi

Współpraca szkół i uczelni na poziomie międzynarodowym 56 Aktywne organizacje pozarządowe działające na rzecz rozwoju kultury, sportu, pomocy osobom niepełnosprawnym i znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej Duże walory przyrodnicze i krajobrazowe Aglomeracji Opolskiej

Dobry stan wód podziemnych na terenie AO

Źródło: Opracowanie własne 3.1.3. Wyzwania Strategiczne – obszary współpracy

Tabela 15. Korelacje słabe strony–zagrożenia, zagrożenia–słabe strony - -

Strategia defensywna , skutkujące wzrostem kosztów produkcji przemysłu energo przemysłu kosztów produkcji , skutkujące wzrostem 2 chłonnego, w tym cementowego i wapienniczego w tym cementowego chłonnego, Kadencyjność władz samorządowych Słaba koniunktura na rynkach związana światowych skutkami ze kryzysu gospodarczego Odpływ wykwalifikowanej kadry miejskich ośrodków mózgów”) („drenaż do innych kolejowych i autobusowych Spadająca liczba połączeń ruchem komunikacyjnym obciążenie Wzrastające Niekorzystne demograficzne tendencje decyzji centralny o przyznawaniu na szczebel na badania, rozwój i inwe Przeniesienie unijnych środków wyższychstycje uczelni ekstremalnych zjawisk występowaniem Zagrożenie Niekorzystny wpływ pogarszającego się stanu środowiska na jakość życia społeczeństwa UE dot. emisji CO regulacji Wprowadzenie Zagrożenia

Niskie budżety gmin partnerów AO – niski potencjał finansowy AO

Niedostateczna liczba miejsc pracy dla wykwalifikowanych kadr

Dysproporcje w rozwoju sektora MSP na terenie całej AO

Znikoma liczba przedsiębiorstw z branż nowoczesnych technologii Brak wspólnej oferty inwestycyjnej AO i zintegrowanego systemu obsługi inwestora Brak wyspecjalizowanej powierzchni biurowej klasy A Niewystarczająca współpraca sektora B+R z podmiotami gospodarczymi Niezadowalający stan techniczny części dróg na terenie AO i niska drożność układu komunikacyjnego Ograniczony dostęp do szerokopasmowej sieci internetowej w części AO Niekompletny system dróg pieszo-rowerowych w Opolu i na całym obszarze AO Niewystarczający system infrastruktury technicznej

Ograniczona żeglowność Odry

Słabo rozwinięty system usług opiekuńczych dla seniorów Słabe strony Słabe Niska aktywność obywatelska społeczeństwa Niewystarczające zasoby mieszkań komunalnych i socjalnych (zły stan i za niska liczba) Zły stan części obiektów zabytkowych o potwierdzonej wartości 57 architektonicznej i historycznej Niedostosowana oferta kształcenia na poziomie średnim i wyższym do potrzeb rynku pracy Niezadowalająca jakość wód powierzchniowych (w tym Odry) Niedoskonały systemu zarządzania w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla środowiska naturalnego np. powodzie, huragany i trąby powietrzne, zdarzenia chemiczne; niewystarczające zabezpieczenie techniczne przed powodzią, Niski udział OZE (przewaga tradycyjnego sposobu pozyskiwania energii)

Niezadowalający stan jakości powietrza i klimatu akustycznego w większych ośrodkach miejskich AO

Źródło: Opracowanie własne jaka będzie aglomeracja opolska?

Tabela 16. Korelacje: słabe strony–szanse, szanse–słabe strony

Strategia konkurencyjna Zewnętrzne środki pomocowe wspierające rozwój obszarów funkcjonalnych miast wojewódzkich funkcjonalnych wspierające rozwój środkiZewnętrzne obszarów pomocowe polityki znaczenia Wzrost miejskiej instrumenty wspierające rozwój – nowe miejskich funkcjonalnych obszarów jako rozwoju- AO ośrodka w skali wojewódz traktowanie (zapis w Strategii wzrostu Priorytetowe całego regionu twa opolskiego zakładający do 2020 roku rozwój konkurencyjnej Opolskiej) Aglomeracji infrastruktury powstanie miejsca pracy, prorozwojowej – nowe „Opole” Elektrowni Rozbudowa Rozwijająca się współpraca z SSE Polityka Unii Europejskiej i kraju związana specjalizacji i klastrów z rozwojem inteligentnych nr 46, pasmo rzeki (pasmo drogi pasma rozwojowe Odry)Wyznaczone Demograficznej Specjalnej Strefy Programu Wdrożenie Szanse

Niskie budżety gmin partnerów AO – niski potencjał finansowy AO

Niedostateczna liczba miejsc pracy dla wykwalifikowanych kadr

Dysproporcje w rozwoju sektora MSP na terenie całej AO

Niewystarczająca współpraca sektora B+R z podmiotami gospodarczymi Niezadowalający stan techniczny części dróg na terenie AO i niska drożność układu komunikacyjnego Ograniczony dostęp do szerokopasmowej sieci internetowej w części AO

Niekompletny system dróg pieszo-rowerowych w Opolu i na całym obszarze AO

Niewystarczający system infrastruktury technicznej

Ograniczona żeglowność Odry

Słabo rozwinięty system usług opiekuńczych dla seniorów Słabe strony Słabe Niska aktywność obywatelska społeczeństwa Niewystarczające zasoby mieszkań komunalnych i socjalnych (zły stan i za 58 niska liczba) Zły stan części obiektów zabytkowych o potwierdzonej wartości architektonicznej i historycznej Niedostosowana oferta kształcenia na poziomie średnim i wyższym do potrzeb rynku pracy Niezadowalająca jakość wód powierzchniowych (w tym Odry) Niedoskonały systemu zarządzania w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla środowi- ska naturalnego np. powodzie, huragany i trąby powietrzne, zdarzenia chemiczne; niewystarczające zabezpieczenie techniczne przed powodzią, Niski udział OZE (przewaga tradycyjnego sposobu pozyskiwania energii) Niezadowalający stan jakości powietrza i klimatu akustycznego w większych ośrodkach miejskich AO Źródło: Opracowanie własne 3.1.4. CELE STRATEGICZNE I PROJEKTY, KTÓRE PRZYCZYNIAJĄ SIĘ DO REALIZACJI CELÓW

Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– 5. Rozwój obszarów wiejskich. 2020 prezentuje wspólną perspektywę rozwojową dla Realizacja powyższych celów zapewni poprawę spój- jednostek tworzących Aglomerację Opolską. Stanowi ności wewnętrznej i dostępności komunikacyjnej Aglo- ona usystematyzowany plan działania w perspektywie meracji, wpłynie na jej stały wzrost gospodarczy, poprawę 2020 roku, gdzie strategicznym celem nadrzędnym jest jakości i dostępności świadczonych usług publicznych, zagwarantowanie zrównoważonego rozwoju Aglomera- w tym edukacyjnych, poprawę stanu środowiska przy- cji oraz poprawa jakości życia jej mieszkańców. rodniczego przy jednoczesnym rozwoju obszarów wiej- Na podstawie dokonanej wieloaspektowej diagnozy skich. Za pomocą określonych celów oraz projektów stra- funkcjonowania Aglomeracji Opolskiej, analizy kluczo- tegicznych możliwe jest osiągniecie sformułowanej przez wych czynników rozwojowych oraz najważniejszych samorządy Aglomeracji Wizji Rozwojowej. wyzwań strategicznych w perspektywie 2020 roku sfor- Zaproponowane projekty strategiczne, przypisane mułowanych zostało 5 celów strategicznych: poszczególnych celom szczegółowym oraz nadrzędnym 1. Poprawa dostępności komunikacyjnej Aglomeracji. celom strategicznym są wynikiem wspólnych uzgodnień 2. Rozwój gospodarczy Aglomeracji Opolskiej. gmin wchodzących w skład Aglomeracji Opolskiej, przy 3. Wysoka jakość edukacji. jednoczesnej próbie zagwarantowania źródeł ich finan- 4. Ochrona środowiska. sowania.

Rycina. 20 Cele strategiczne ujęte w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020

AGLOMERACJA OPOLSKA – ODRZAŃSKA DOLINA SPEŁNIONEGO I AKTYWNEGO SPOŁECZEŃSTWA, ŻYJĄCEGO W PRZYJAZNYM ŚRODOWISKU I W OTOCZENIU NOWOCZESNEJ GOSPODARKI 59

Źródło: Opracowanie własne jaka będzie aglomeracja opolska?

60 ycina. 21. Schemat poglądowy celów strategicznych, celów szczegółowych oraz projektów strategicznych i komplementarnych strategicznych projektów oraz szczegółowych celów strategicznych, 21. Schemat poglądowy celów ycina. R 3.1.4. cele Strategiczne i projekty, które przyczyniają się do realizacji celów

Cel strategiczny I: Poprawa dostępności komunikacyjnej Aglomeracji Opolskiej

Projekty strategiczne Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: realizowane w ramach celu I.1: komplementarnych:

Projekt strategiczny I.1.1 Przebudowa ul. Niemodlińskiej na odcinku od ul. Wrocławskiej do granicy m. Opola Projekt strategiczny I.1.2 Budowa Obwodnicy Piastowskiej miasta Opola od ul. Niemodlińskiej do Obwod- nicy Północnej, etap II – część I: odcinek ul. Wrocławska – Obwodnica Północna • Budowa/ przebudowa/ rozbudowa/ remont dróg oraz Projekt strategiczny I.1.3 obwodnic z infrastrukturą Cel szczegółowy I.1. Połączenie lewo- i prawobrzeżnej części • Całkowita długość nowych, towarzyszącą Zwiększanie mobilności Opola przez budowę przeprawy przez Odrę przebudowanych lub zmo- • Budowa/ przebudowa/ poprzez poprawę po- Projekt strategiczny I.1.4 łączeń wewnętrznego dernizowanych dróg; rozbudowa/ remont przepraw Budowa Trasy Kluczborskiej – odcinek • Liczba wybudowanych mostowych układu komunikacyj- od skrzyżowania ulic Sosnkowskiego – nego lub zmodernizowanych • Budowa/przebudowa/roz- Pużaka w Opolu do zbiegu z drogą nr 45 obiektów inżynierskich budowa/ remont obiektów Opole – Kluczbork (mostów, wiaduktów, kła- inżynierskich Projekt strategiczny I.1.5 dek, przepraw rzecznych). • Realizacja zadań wynikających Przebudowa mostu kolejowego przez z opracowanego Studium Odrę w Krapkowicach na most drogowy komunikacyjnego Aglomeracji ze ścieżką rowerową i ciągiem pieszym Opolskiej. Projekt strategiczny I.1.6 Budowa obwodnicy Dobrzenia Wielkiego Projekt strategiczny I.1.7 Budowa obwodnicy Malni i Choruli Projekt strategiczny I.1.8 Budowa obwodnicy Gogolina -Karłubca

61 jaka będzie aglomeracja opolska?

Cel strategiczny I: Poprawa dostępności komunikacyjnej Aglomeracji Opolskiej

Projekty strategiczne realizowane Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: w ramach celu I.2: komplementarnych:

• Budowa, remonty, moderniza- cje przystanków komunikacji publicznej; • Budowa, przebudowa infrastruktury transportu pu- Projekt strategiczny I.2.1 : blicznego w celu ograniczenia Budowa zintegrowanego centrum ruchu drogowego w centrum przesiadkowego oraz mniejszych węzłów miast; przesiadkowych na terenie Aglomeracji • Budowa, przebudowa, dosto- Opolskiej: Opole, Ozimek, Gogolin/Krap- sowanie istniejących parkin- kowice gów na parkingi park&ride i bike&ride; • Liczba utworzonych/ • Budowa i modernizacja zorganizowanych miejsc infrastruktury przystanków parkingowych; autobusowych i kolejowych, • Liczba wybudowanych tworzenie miejsc parkingo- obiektów „park&ride”; wych, zagospodarowanie • Liczba wybudowanych terenów wokół przystanków; Cel szczegółowy I.2 obiektów „bike&ride”; reorganizacja ruchu przy Rozwój niskoemisyjne- • Liczba zainstalowanych przystankach; go transportu zbioro- inteligentnych systemów • Rozwiązania z zakresu wego i innych przyja- Projekt strategiczny I.2.2. : transportowych; organizacji ruchu, ułatwiające znych środowisku form Czysta komunikacja publiczna – zakup • Liczba wybudowanych, sprawne poruszanie się pojaz- mobilności w Aglome- taboru autobusowego na potrzeby ko- przebudowanych lub dów komunikacji zbiorowej racji Opolskiej munikacji zbiorowej Opola i Aglomeracji zmodernizowanych oraz pozostałej infrastruktury Opolskiej przystanków komunikacji służącej obsłudze pasażerów; publicznej; • Wprowadzenie biletu zinte- • Liczba zakupionych jedno- growanego; stek taboru pasażerskiego • Rewitalizacja linii kolejowych w publicznym transporcie na potrzeby transportu osobo- zbiorowym; wego i towarowego; • Całkowita długość wybu- • Inteligentne systemy trans- dowanych lub przebudo- portowe, systemy informacji wanych dróg rowerowych. pasażerskiej; • Realizacja zadań wynikających z opracowanego Studium komunikacyjnego Aglomeracji Projekt strategiczny I.2.3: Opolskiej. Budowa spójnego systemu ciągów pie- • Budowa, przebudowa, remont szo-rowerowych na terenie Aglomeracji tras rekreacyjnych, turystycz- Opolskiej nych i kulturowych; • Budowa/ modernizacja/ remont infrastruktury towa- rzyszącej; • Oznakowanie ciągów pieszo rowerowych. 62 • Całkowita długość dróg rowerowych na 100 km2; Wskaźniki rezultatu dla • Liczba wypadków drogowych z udziałem pieszych i rowerzystów; celu strategicznego I: • Łączna długość linii komunikacyjnych w publicznym transporcie zbiorowym na terenie Aglomera- cji Opolskiej. 3.1.4. cele Strategiczne i projekty, które przyczyniają się do realizacji celów

Cel strategiczny II: Rozwój gospodarczy Aglomeracji Opolskiej Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu II.1: komplementarnych: • Promocja gospodarcza Aglo- meracji Opolskiej w wymiarze krajowym i międzynarodowym; Cel szczegółowy II.1 • Zadania wynikające z Programu rozwoju gospodarczego Aglome- Wzmocnienie atrakcyjności Projekt strategiczny II.1.1: • Powierzchnia przygotowa- racji Opolskiej do 2020 roku; oferty inwestycyjnej Aglome- Przygotowanie terenów nych terenów inwestycyj- • Przygotowanie wspólnej oferty in- racji Opolskiej inwestycyjnych w Aglomeracji nych. westycyjnej Aglomeracji Opolskiej; Opolskiej • Poprawa dostępności komunikacyjnej do istniejących i projekto- wanych terenów inwestycyjnych; • Stworzenie zintegrowanego systemu obsługi inwestora. Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu II.2: komplementarnych: • Zadania wynikające z Programu rozwoju gospodarczego Aglome- Projekt strategiczny II.2.1: racji Opolskiej do 2020 r.; Rozbudowa Centrum Wysta- • Wspieranie tworzenia inkubato- wienniczo – Kongresowego rów przedsiębiorczości; w Opolu – etap II • Usługi doradcze i szkoleniowe zwiększające zdolność MSP do budowania i wzrostu przewagi • Liczba wspartych IOB; konkurencyjnej na rynku; Cel szczegółowy II.2 • Liczba imprez o zasięgu Projekt strategiczny II.2.2: • Wsparcie innowacyjnych usług Poprawa konkurencyjności ogólnokrajowym zrealizo- Budowa Opolskiego Parku dla biznesu w ramach specjaliza- i innowacyjności gospodarki wana w CWK; Naukowo-Technologicznego – cji regionalnych, w tym specjali- • Liczba przedsiębiorstw projekt III i projekt IV zacji inteligentnych, w ograniczo- ulokowanych w Parkach Na- nym zakresie również inwestycje ukowo-Technologicznych. w niezbędną infrastrukturę; • Wspieranie tworzenia klastrów; Projekt strategiczny II.2.3: • Wspieranie budowy centrów Rozbudowa Parku Naukowo- badawczych/naukowych/ -Technologicznego w Przywo- szkoleniowych (m.in. na bazie rach posiadanych zasobów); • Rozwój współpracy nauka + biznes + samorząd. Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu II.3: komplementarnych: • Wsparcie rozwoju elektronicznych usług publicznych szczebla regionalnego/lokalnego oraz zwiększenie do nich dostępu dla obywateli, w tym m.in. projektów z zakresu e-administracji, e-zdrowia, e-edukacji, e-kultury, syste- Cel szczegółowy II.3 mów informacji przestrzennej; 63 Stworzenie warunków do • Rozwój infrastruktury informatycznej, Projekt strategiczny II.3.1: zwiększenia podaży e-usług • Długość wybudowanej sieci w tym aplikacji i systemów bazoda- Budowa Optycznej Sieci w sferze publicznej na terenie szkieletowej lub dystrybu- nowych służących poprawie efek- Teleinformatycznej Aglomeracji Aglomeracji Opolskiej cyjnej (w ramach OSTA). tywności zarządzania i upowszech- Opolskiej - OSTA nianiu komunikacji elektronicznej w instytucjach publicznych (np. pod- pis elektroniczny, elektroniczny obieg dokumentów itp.); • Szkolenia z zakresu stosowania elektronicznych usług publicznych; • Zadania wynikające z Programu rozwoju gospodarczego Aglome- racji Opolskiej do 2020 roku. jaka będzie aglomeracja opolska?

Cel strategiczny II: Rozwój gospodarczy Aglomeracji Opolskiej Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu II.4: komplementarnych: • Rewitalizacja przestrzeni publicznej; • Renowacja wybranych ele- mentów o szczególnej wartości historycznej i architektonicznej; Projekt strategiczny II.4.1: • Remont i modernizacja obiektów Rozwój Szlaków Jakubowych na zabytkowych; terenie Aglomeracji Opolskiej • Przystosowanie obiektów dzie- • Liczba zabytków nieru- dzictwa kulturowego do potrzeb chomych oraz obiektów Cel szczegółowy II.4 osób niepełnosprawnych; dziedzictwa kulturowego Rozwój gospodarki opartej • Adaptacja obiektów zabytko- objętych wsparciem; na zasobach kulturowych wych do pełnienia nowych funk- • Liczba opracowanych pakie- i przyrodniczych Aglomeracji cji społecznych i kulturowych; tów turystycznych; Opolskiej • Modernizacja obiektów dzie- • Długość utworzonych dzictwa kulturowego, służąca szlaków turystycznych; podwyższeniu ich standardu • Długość przebudowanych technicznego, w tym dostoso- szlaków turystycznych. Projekt strategiczny II.4.2: wanie obiektów do wymogów Zintegrowana oferta turystyczna bezpieczeństwa wynikających Aglomeracji Opolskiej – opra- z aktualnych przepisów prawa; cowanie pakietów turystycznych • Zwiększenie atrakcyjności tere- nów położonych nad Odrą – rewitalizacja nabrzeży odrzańskich; • Wspólna, zintegrowana promocja turystyczna Aglomeracji Opolskiej. • Liczba miejsc pracy utworzonych w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na przygotowa- Wskaźniki rezultatu: nych terenach; • Liczba inwestycji zlokalizowanych na przygotowanych terenach inwestycyjnych.

Cel strategiczny III: Wysoka jakość edukacji Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu III.1: komplementarnych: Projekt strategiczny III.1.1: Doskonalenie procesu dydak- tycznego – kształtowanie kom- • Wzmocnienie bazy dydak- petencji kluczowych u uczniów • Liczba szkół i placówek sys- tycznej i naukowej szkół szkół podstawowych na terenie temu oświaty wyposażonych i placówek oświatowych; Aglomeracji Opolskiej w sprzęt TIK do prowadzenia • Remont/ modernizacja bazy zajęć edukacyjnych; dydaktycznej i naukowej szkół Projekt strategiczny III.1.2: Cel szczegółowy III.1. • Liczba szkół, których pracow- i placówek oświatowych; Doskonalenie procesu dydak- Wsparcie kształcenia ogólne- nie przedmiotowe zostały • Wyposażenie pracowni tycznego – kształtowanie kom- go i zawodowego w Aglome- doposażone; naukowych; petencji kluczowych u uczniów racji Opolskiej • Liczba uczniów pochodzących • Zakup sprzętu TIK; szkół gimnazjalnych na terenie z obszarów wiejskich objętych • Rozwój współpracy pomiędzy Aglomeracji Opolskiej 64 wsparciem; pracodawcami a szkolnictwem Projekt strategiczny III.1.3: • Liczba nauczycieli objętych zawodowym; Doskonalenie procesu dydak- wsparciem; • Budowa/ remont/ moder- tycznego – kształtowanie kom- • Liczba uczniów objętych nizacja bazy sportowo-re- petencji kluczowych u uczniów wsparciem. kreacyjnej szkół i placówek zasadniczych szkół zawodowych oświatowych. i techników na terenie Aglome- racji Opolskiej 3.1.4. cele Strategiczne i projekty, które przyczyniają się do realizacji celów

Cel strategiczny III: Wysoka jakość edukacji Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu III.2: komplementarnych: • Liczba dzieci objętych dodat- Cel szczegółowy III.2 kowymi zajęciami zwiększa- • Wzmocnienie bazy dydak- Wsparcie edukacji przed- jącymi ich szanse edukacyjne Projekt strategiczny III.2.1: tycznej i naukowej placówek szkolnej w Aglomeracji w edukacji przedszkolnej; Rozwój oferty placówek przed- przedszkolnych; Opolskiej • Liczba nauczycieli objętych szkolnych • Budowa/ modernizacja/ wsparciem; remont placów zabaw. • Liczba uczniów z obszarów wiejskich objętych wsparciem. • Liczba szkół i placówek systemu oświaty, które trwale wzmocniły ofertę edukacyjną w opar- Wskaźniki rezultatu: ciu o zdiagnozowane, indywidualne potrzeby.

Cel strategiczny IV: Ochrona środowiska Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu IV.1: komplementarnych: Projekt strategiczny IV.1.1: • Stworzenie planów gospodar- Cel szczegółowy IV.1 • Liczba zmodernizowanych Termomodernizacja budynków ki niskoemisyjnej i realizacja Ograniczenie niskiej emisji energetycznie budynków użyteczności publicznej na zadań z nich wynikających; przez zwiększenie efektyw- użyteczności publicznej; terenie Aglomeracji Opolskiej • Rozbudowa i wykonanie przy- ności energetycznej • Liczba zainstalowanych lamp łączy do sieci ciepłowniczej; Projekt strategiczny IV.1.2: o wysokiej efektywności • Realizacja programów edukacji Budowa i modernizacja oświe- energetycznej. tlenia ulicznego ekologicznej. Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu IV.2: komplementarnych: • Stworzenie programów ochrony środowiska; • Rewitalizacja nabrzeży rzecznych; • Liczba przeszkolonych funkcjo- • Budowa i modernizacja infra- nariuszy służb bezpieczeństwa struktury przeciwpowodziowej; Cel szczegółowy IV.2 i strażaków; • Rewitalizacja Jeziora Turaw- Zwiększenie ochrony ludno- Projekt strategiczny IV.2.1: • Liczba wybudowanych, skiego; ści i mienia przed skutkami Program przeciwdziałania rozbudowanych i zmoderni- • Doposażenie służb bezpie- zagrożeń naturalnych i ograniczania skutków zjawisk zowanych urządzeń dla celów czeństwa; ekstremalnych na terenie Aglo- ochrony przeciwpowodziowej; • Prowadzenie kampanii eduka- meracji Opolskiej • Liczba zintegrowanych cyjnych wśród mieszkańców systemów koordynacji działań w zakresie bezpieczeństwa w sytuacji wystąpienia nad- i reagowania na zjawiska zwyczajnych zagrożeń. kryzysowe; • Budowa i modernizacja systemów koordynacji działań w sytuacji wystąpienia nad- zwyczajnych zagrożeń. Wskaźniki rezultatu: • Spadek liczby zalań i podtopień. 65 jaka będzie aglomeracja opolska?

Cel strategiczny V: Rozwój obszarów wiejskich Projekty strategiczne realizo- Potencjalne typy projektów Wskaźniki produktu: wane w ramach celu V.1: komplementarnych: • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków; Cel szczegółowy V.1 • Rozbudowa i modernizacja • Długość wybudowanej sieci Wzmacnianie funkcjonalno- kanalizacji deszczowej; wodociągowej; ści obszarów wiejskich, po- • Budowa punktów selektywnej Projekt strategiczny V.1.1: • Długość rozbudowanej, zmo- przez rozwijanie i ulepszanie zbiórki odpadów; Rozbudowa i modernizacja dernizowanej sieci wodocią- infrastruktury sieciowej oraz • Budowa, przebudowa, mo- infrastruktury technicznej gowej; poprawę jakości podsta- dernizacja lub wyposażenie oraz poprawa jakości usług • Długość wybudowanej kanali- wowych usług lokalnych obiektów pełniących funkcje komunalnych świadczonych na zacji sanitarnej; świadczonych dla ludności kulturalne i społeczne; obszarach wiejskich • Długość rozbudowanej, wiejskiej • Kształtowanie przestrzeni zmodernizowanej kanalizacji publicznej; sanitarnej. • Inwestycje związane z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbu- dową małej infrastruktury. • Udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności ogółem; Wskaźniki rezultatu: • Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności ogółem.

66 3.2. W JAKI SPOSÓB ZAMIERZAMY OSIĄGNĄĆ ZAŁOŻONE CELE? ZAŁOŻENIA DO PROCESU WDRAŻANIA STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020 3.2.1. PODMIOTY WDRAŻAJĄCE

Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata Wdrażanie Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na 2014–2020 to dokument nakreślający wizję i kierunki roz- lata 2014–2020 uzależnione będzie od aktualnych i przy- woju Aglomeracji do roku 2020. Uwzględnia szereg pro- szłych uwarunkowań organizacyjnych oraz finansowych jektów strategicznych, które są szczególnie istotne dla jednostek samorządowych tworzących Aglomerację obecnego funkcjonowania i przyszłego rozwoju całego Opolską. Obecnie należy do niej 21 gmin: Opole, Go- obszaru. Z uwagi na elastyczną strukturę organizacyjno- golin, Krapkowice, Lewin Brzeski, Niemodlin, Ozimek, -instytucjonalną Aglomeracji Opolskiej, będącą wyni- Prószków, Zdzieszowice, Chrząstowice, Dąbrowa, Do- kiem oddolnych porozumień jednostek ją tworzących, brzeń Wielki, Izbicko, Komprachcice, Łubniany, Murów, przyjęta Strategia wpisuje się w model strategii paraso- Popielów, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Walce, lowej (Mintzberg, Waters 1985). Jej zasadniczą cechą są Tułowice18. Gminy tworzące Aglomerację Opolską, bę- jasno określone kierunki i cele strategiczne przy jedno- dące interesariuszami wewnętrznymi są podstawowymi czesnym zachowaniu elastyczności w zakresie jej wdra- podmiotami procesu wdrażania Strategii i obok miesz- żania i dobrowolności przystępowania określonych pod- kańców Aglomeracji, głównymi jej beneficjentami. miotów do wspólnej realizacji projektów strategicznych. Realizacja przez Aglomerację Opolską Strategii roz- Realizacja przyjętych w Strategii celów strategicznych, woju będzie wymagać od jednostek administracyjnych wpisujących się w założoną wizję Aglomeracji, będzie ją tworzących, stopniowego dostosowywania i aktuali- możliwa przy pełnym zaangażowaniu wszystkich inte- zowania swoich lokalnych dokumentów strategicznych resariuszy. Warunkiem powodzenia realizacji wspólnych do zapisów Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej pod projektów jest efektywne współdziałanie ponad granicami kątem spójności celów i projektów o wymiarze ponad- administracyjnymi, w ramach całej Aglomeracji Opolskiej. gminnym. Spójność zapisów Strategii rozwoju AO ze Kluczowymi podmiotami wdrażającymi Strategię roz- strategiami lokalnymi jest istotnym warunkiem wpływa- woju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 są: jącym na przyszłą, skuteczną realizację założonych w niej 1. Zarząd Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska – Li- celów rozwojowych. der procesu wdrażania Strategii, Istotną rolę w procesie wdrażania Strategii pełnić będą 2. Interesariusze wewnętrzni – członkowie Stowarzy- również partnerzy zewnętrzni. Są to najważniejsze in- szenia Aglomeracja Opolska (Partnerzy Aglomeracji stytucje i organizacje działające na terenie Aglomeracji Opolskiej), Opolskiej w różnych obszarach życia społeczno-gospo- 3. Interesariusze zewnętrzni – partnerzy społeczno- darczego. Realizują swoje cele statutowe lub programy, -gospodarczy i naukowi. które swym zasięgiem wykraczają także poza teren jed- Aglomeracja Opolska to porozumienie niezależnych nej gminy. jednostek samorządu terytorialnego. Z tego względu Partnerzy w procesie realizacji Strategii rozwoju Aglo- niezbędne jest przejęcie koordynacji procesu wdrażania meracji Opolskiej: Strategii rozwoju przez powołane w 2013 roku Stowarzy- »» jednostki administracji publicznej (m.in. gminy spoza szenie Aglomeracja Opolska. Organem wykonawczym obszaru Aglomeracji, samorząd województwa oraz w tym zakresie jest Zarząd Stowarzyszenia, który przy samorządy powiatowe), udziale Biura Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska, wy- »» celowe związki międzygminne, konuje wszystkie postanowienia Strategii. Spoczywające »» przedsiębiorstwa komunalne, na Stowarzyszeniu zadania z zakresu inicjowania i koor- »» stowarzyszenia JST, dynacji wdrażania zintegrowanych projektów strategicz- »» organizacje pozarządowe, nych, mających istotne znaczenie dla rozwoju obszaru »» instytucje badawczo-naukowe, funkcjonalnego, wdrażanych przez kilku partnerów AO, »» przedsiębiorcy, lokalny i regionalny biznes, 67 realizowane są przy ścisłej współpracy partnerów we- »» mieszkańcy Aglomeracji Opolskiej. wnętrznych oraz zewnętrznych z obszaru Aglomeracji Partnerzy strategiczni mogą partycypować w procesie Opolskiej. realizacji Strategii w określonym zakresie, zgodnym z ce- Nadrzędna rola Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska lami i priorytetami swojej działalności. w procesie wdrażania Strategii rozwoju wynika bezpo- Wyznaczone w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej średnio z przyjętego statutu Stowarzyszenia, który okre- cele strategiczne mogą zostać w pełni osiągnięte tylko śla cele i zakres jego działania. Są nimi wspieranie i roz- przy maksymalnym zaangażowaniu trzech zasadni- wijanie idei samorządu terytorialnego, podejmowanie czych podmiotów wdrażających Strategię. Ponadto pro- działań w zakresie kreowania rozwoju społeczno-gospo- ces wdrażania musi w znacznym stopniu uwzględniać darczego gmin tworzących Aglomerację Opolską oraz zagadnienie partycypacji społecznej, rozumianej jako koordynowanie wszelkich działań w tym zakresie. czynne włączanie społeczności lokalnych w realizację

18 Gmina Tułowice została przyjęta w poczet członków Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska uchwałą Zarządu Stowarzyszenia z dnia 19 marca 2014 r. jaka będzie aglomeracja opolska?

lub wsparcie procesu wdrażania wybranych projektów podejmowane na rzecz rozwoju Aglomeracji Opolskiej, strategicznych. Uzyskanie akceptacji społecznej dla przyczyni się do systematycznego budowania w społe- działań strategicznych jest bardzo istotnym zagadaniem, czeństwie tożsamości aglomeracyjnej i myślenia w kate- niejednokrotnie decydującym o powodzeniu całego goriach ponadgminnych, wykraczających poza granice procesu integracji obszaru Aglomeracji Opolskiej. Ponad- administracyjne jednej gminy. to zwiększenie zaangażowania mieszkańców w działania

Rycina 22. Kluczowe podmioty wdrażania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020

Źródło: Opracowanie własne

68 3.2.2. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

Strategia rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014- prawa w kompetencjach gmin. Istnieje jednocze- 2020 jest dokumentem, którego przyjęcie przez Walne śnie możliwość pośredniego uczestniczenia przez Zgromadzenie Członków Stowarzyszenia Aglomeracja samorządy w finansowaniu przedsięwzięć proro- Opolska oraz realizacja jest zadaniem fakultatywnym, zwojowych poprzez zawiązywanie stosownych nieregulowanym przepisami prawa. Dobrowolność ta partnerstw publiczno-prywatnych, a także part- przejawia się w swobodzie przystąpienia przez gminę do nerstw i porozumień z innymi jednostkami publicz- realizacji wszystkich lub tylko wybranych projektów stra- nymi np. jednostkami naukowymi czy badawczo- tegicznych. W konsekwencji gminy wdrażające zadania -rozwojowymi. określone w Strategii zobowiązane będą do zapewnienia 2. Budżety celowych związków międzygminnych. środków finansowych na ich realizację. Realizacja wspólnych projektów strategicznych W znaczącym stopniu w realizację Strategii rozwoju może następować w drodze powołanych związków Aglomeracji Opolskiej, zarówno pod kątem organiza- międzygminnych, które posiadają własne budżety, cyjnym jaki i finansowym, zaangażowane będą gminy pochodzące ze składek gmin je tworzących. Zawią- z obszaru Aglomeracji, których budżety wymagać będą zywanie związków celowych ze ściśle określonymi uwzględnienia środków finansowych na realizację zadań budżetami stanowi gwarancję dla skutecznej reali- o istotnym znaczeniu dla całej Aglomeracji. Finansowa- zacji konkretnych projektów strategicznych. nie działań prorozwojowych, zapisanych m.in. w lokal- 3. Środki własne podmiotów zewnętrznych – nych strategiach rozwojowych gmin, a także w Strategii partnerów. rozwoju Aglomeracji spoczywa zatem na samorządach Możliwym źródłem finansowania zadań wskaza- lokalnych. Ich działania nakierowane powinny być na nych w Strategii są również środki będące w ge- pozyskiwanie zewnętrznych środków pomocowych na stii partnerów zewnętrznych, w tym podmiotów działania rozwojowe przy jednoczesnym zapewnieniu prywatnych. Angażowanie kapitału prywatnego odpowiedniego wkładu własnego. w realizację inwestycji o charakterze publicznym Niestety, z uwagi na istniejące ograniczenia środków (np. elementy infrastruktury technicznej) to jedno własnych samorządów lokalnych, ograniczenia budże- z rozwiązań, które powinno być brane pod uwagę. towe gmin traktować należy jako zasadnicze zagrożenie 4. Środki zewnętrzne. dla powodzenia polityki rozwojowej, także w obszarze Stanowią one bardzo istotną część finansowania Aglomeracji Opolskiej. działań zapisanych w Strategii rozwoju Aglomeracji W związku z powyższym realizacja założonych w Strate- Opolskiej. Wśród nich wyróżnić należy środki po- gii celów strategicznych będzie wymagała od podmiotów chodzące z krajowych funduszy, programów i po- ją realizujących wykorzystania jak najszerszego spektrum lityk, gdzie szczególnie istotna wydaje się perspek- źródeł finansowania. Do najważniejszych zaliczyć należy: tywa Krajowej Polityki Miejskiej. Istotnym źródłem 1. Budżety własne samorządów lokalnych Aglo- finansowania Strategii są także środki pomocowe, meracji Opolskiej. będące w gestii poszczególnych ministerstw. Za- Za pomocą środków budżetowych możliwa jest sadniczo zewnętrzne środki finansowe będą bazo- realizacja i finansowanie zadań będących z mocy wać na ustaleniach nowej perspektywy finansowej

Cel strategiczny Krajowy Program Operacyjny Strategii Rozwoju Aglomeracji Opolskiej Cel strategiczny I – Poprawa dostępności komunikacyj- 69 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) nej Aglomeracji Opolskiej Cel strategiczny IV – Ochrona środowiska Cel strategiczny II – Rozwój gospodarczy Aglomeracji Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (PO IR) Opolskiej Cel strategiczny II – Rozwój gospodarczy Aglomeracji Opolskie Program Operacyjny Polska Cyfrowa (PO PC) Cel strategiczny III – Wysoka jakość edukacji Cel strategiczny V – Rozwój obszarów wiejskich Program Operacyjny Wiedza Edukacja i Rozwój (PO WER) Cel strategiczny III – Wysoka jakość edukacji Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Cel strategiczny V – Rozwój obszarów wiejskich Program Operacyjny RYBY 2014-2020 Cel strategiczny V – Rozwój obszarów wiejskich jaka będzie aglomeracja opolska?

Unii Europejskiej na lata 2014-2020. W ramach kra- Ponadto istotnym źródłem finansowania zadań jowych programów operacyjnych możliwe będzie uwzględnionych w dokumencie strategicznym Aglo- współfinansowanie niemalże wszystkich projek- meracji Opolskiej, szczególnie tych o zintegrowanym tów w ramach celów strategicznych, wskazanych charakterze, będzie Regionalny Program Operacyjny Wo- w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej. jewództwa Opolskiego na lata 2014–2020.

Rycina 23. Źródła finansowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020

Źródło: Opracowanie własne

70 3.2.3. MONITORING I EWALUACJA STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020

Istotnymi elementami zarządzania procesem strate- poprawnej realizacji są: analiza wskaźników produktu gicznym jest monitoring i ewaluacja stopnia wdrażania i rezultatu oraz analiza danych zastanych. założeń dokumentu Strategii, tj. realizacji przyjętych Ewaluacja służy natomiast określeniu, w jaki sposób w jej ramach celów, projektów strategicznych oraz pro- oraz w jakim stopniu udało się osiągnąć zamierzone cele jektów komplementarnych. Poprawne zdefiniowanie strategiczne. Ma pomóc osobom zarządzającym wdra- tych dwóch elementów zarządzania strategicznego ma żaniem Strategii w uzyskaniu odpowiedzi na pytania: kluczowe znaczenie dla właściwej weryfikacji podjętych czy zrealizowane projekty wydatnie przyczyniły się do działań oraz późniejszej identyfikacji wniosków służą- poprawy jakości życia mieszkańców i funkcjonowania cych aktualizacji zapisów Strategii oraz określeniu działań podmiotów gospodarczych na terenie AO, czy zmiany strategicznych w kolejnych latach. Stąd też zakres zna- w otoczeniu społeczno-gospodarczym, które dokonały czeniowy tych pojęć musi być wyraźnie rozdzielony. się na skutek realizacji Strategii były zgodne z zakładany- Monitoring służy ocenie stopnia poprawności wy- mi oczekiwaniami, czy działania zrealizowane w ramach konania przyjętych projektów i założeń Strategii. Odpo- przyjętych projektów odpowiadały oczekiwaniom inte- wiada na pytania: czy udało się zrealizować zamierzone resariuszy. Narzędziami wykorzystywanymi w procesie projekty strategiczne i komplementarne, jaki był ich ewaluacji są: analiza zagregowanych wskaźników rezul- bezpośredni efekt, czy udało się osiągnąć zamierzone tatu, analiza wskaźników strategicznych, badania spo- produkty i rezultaty na skutek realizacji projektów. Pod- łeczne oraz badania typu desk-research. stawowymi narzędziami monitoringu służącymi jego

MONITORING STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020

Monitoring to działania polegające na systematycz- rowania innych dokumentów o charakterze strategicznym gromadzeniu i przetwarzaniu na potrzeby zarzą- nym lub operacyjnym. dzania Strategią rozwoju Aglomeracji Opolskiej informacji Wskaźniki produktu to wielkości, którymi można w zakresie rzeczowo-finansowego wykonania projektów zmierzyć materialny i mierzalny efekt podejmowanych oraz stopnia realizacji celów strategicznych. działań. Wskaźniki produktu będą wykorzystywane do Celem monitorowania realizacji Strategii jest ocena oceny projektów strategicznych według kryteriów po- osiągniętych rezultatów, postępu we wdrażaniu postulo- tencjalnego wpływu na realizację celów szczegółowych wanych założeń, identyfikacja opóźnień lub nieprawidło- i strategicznych. Monitorowanie wskaźników produktu wości w realizacji projektów oraz, na podstawie zdiagno- będzie się odbywać raz do roku. zowanych wniosków, rekomendowanie ewentualnych Wskaźniki rezultatu to wielkości, służące mierzeniu zmian strategii, czy działań naprawczych. bezpośrednich mierzalnych i materialnych efektów po- Monitoring Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej bę- wstawania produktów. Wskaźniki rezultatu służyć będą dzie prowadzony na dwóch poziomach: dalszej ocenie stopnia wdrażania celów strategicznych »» Celów strategicznych wg stopnia realizacji pakietu oraz oddziaływania Strategii na otoczenie. projektów określonych w ramach celów strategicz- Dane z monitoringu wskaźników produktu posłużą nych podzielonych dodatkowo na cele szczegółowe także do oceny postępów w realizacji przyjętych celów – na podstawie zagregowanych wskaźników produk- strategicznych. Identyczne wskaźniki produktów będą tu oraz wskaźników rezultatu. okresowo agregowane. Z uwagi na fakt, iż wskaźniki »» Projektów strategicznych – na podstawie wskaźników produktu odnoszą się do specyficznych efektów po- 71 produktu, analizy danych zastanych oraz informacji dejmowanych działań, agregacji będzie towarzyszyć na temat realizacji rzeczowej i finansowej projektów zastrzeżenie, że jest ona dokonana wyłącznie do celów strategicznych i komplementarnych. poglądowych. Zagregowane wskaźniki produktu wraz Poszczególnym celom szczegółowym przyporząd- z uzyskanymi wskaźnikami rezultatu będą stanowiły kowane zostały wskaźniki produktu, które poddawane materiał bazowy wykorzystywany na potrzeby ewaluacji będą systematycznej analizie. Każdy ze wskaźników zo- dokumentu Strategii. stał zdefiniowany. Prócz danych o osiągniętych wskaźnikach produktu Zamieszczona w części postulatywnej Strategii lista i rezultatu zbierane będą także informacje na temat re- wskaźników nie wyczerpuje wszystkich parametrów, ja- alizacji rzeczowej i finansowej projektów strategicznych kie mogą być zastosowane w procesie jej monitorowa- i komplementarnych. nia. W zależności od potrzeb mogą być stosowane rów- Za koordynację procesu monitorowania realizacji nież inne miary oceny. System monitorowania Strategii Strategii odpowiadać będzie Biuro Stowarzyszenia Aglo- uszczegóławiać i uzupełniać mogą np. systemy monito- meracja Opolska. Do jego zadań należeć będzie rów- jaka będzie aglomeracja opolska?

nież opracowanie wzorów obowiązujących raportów statystyka publiczna, dokumenty nadrzędne, opra- monitoringowych, pozyskiwanie i gromadzenie danych cowania zewnętrzne, zestawienia Głównego Urzędu (w tym danych przekazywanych przez Partnerów Aglo- Statystycznego, raporty instytucji publicznych. meracji), przygotowywanie zbiorczych informacji i rapor- Monitoring będzie prowadzony w cyklu rocznym tów oraz ich szerokie rozpropagowanie. przez cały okres realizacji Strategii. W procesie monitoro- Podstawowymi źródłami danych służących monitorowania wykorzystane zostaną następujące narzędzia: waniu wdrażania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej »» Roczny raport o stanie realizacji Strategii – powstaje na lata 2014-2020 będą: na podstawie obejmujących okres jednego roku ra- »» Dane pozyskiwane od partnerów Aglomeracji Opol- portów jednostek zaangażowanych w realizację Stra- skiej w zakresie: tegii. • realizacji projektów strategicznych. Służą okresowe- »» Raporty i analizy tematyczne, ekspertyzy zewnętrzne, mu obliczaniu wskaźników produktu oraz wskaźni- raporty i audyty porealizacyjne – obrazujące osiąga- ków rezultatu określonych w ramach danego celu; nie określonych działań w ramach projektów oraz ce- • informacji o realizacji i stopniu wdrożenia projek- lów strategicznych. tów komplementarnych oraz oceny jakościowej Wzory raportów oraz szczegółowe założenia procesu stopnia ich integralności i wzajemnego oddziały- monitorowania określone zostaną w opracowanej pro- wania z realizowanymi projektami strategicznymi; cedurze monitorowania Strategii rozwoju Aglomeracji »» Analiza danych zastanych – badanie desk-research: Opolskiej na lata 2014-2020.

EWALUACJA

Ewaluacja dokumentu Strategii rozwoju Aglomeracji badań ewaluacyjnych (ankiet, wywiadów eksperckich, Opolskiej polegać będzie na ocenie skuteczności, efek- itd.). Wskaźniki strategiczne stanowią element nadrzęd- tywności, użyteczności oraz trwałości zaplanowanych ny w przyjętej hierarchii wskaźników. Odnoszą się do i wdrażanych projektów zgodnych z zapisanymi celami oddziaływania na rozwój Aglomeracji Opolskiej w znacz- strategicznymi i szczegółowymi. nie szerszym rozumieniu, wykraczającym poza poziom Podstawowymi kryteriami ewaluacji, do których po- projektu i jego bezpośrednich efektów. Stąd niekiedy winny odnosić się pytania badawcze stosowane w pro- w zarządzaniu strategicznym zwykło nazywać się je za- cesie ewaluacji dokumentu strategicznego, określane są miennie mianem wskaźników kontekstowych. Wskaźniki w literaturze przedmiotu w sposób następujący, jako: strategiczne przyporządkowane do poszczególnych ce- »» Trafność: w jakim stopniu zaplanowane cele oraz pro- lów strategicznych zostały przedstawione poniżej: jekty odpowiadają potrzebom mieszkańców i innych »» Cel strategiczny I – Poprawa dostępności komunika- interesariuszy Aglomeracji Opolskiej, czy realizowane cyjnej Aglomeracji Opolskiej: projekty przyczynią się do rozwiązania zidentyfikowa- • Łączna liczba przewiezionych pasażerów w pu- nych problemów oraz czy są zgodne z założeniami blicznym transporcie zbiorowym na terenie AO. dokumentu Strategii. »» Cel strategiczny II – Rozwój gospodarczy Aglome- »» Skuteczność: w jakim stopniu realizowane projekty racji Opolskiej: przyczyniają się osiągnięcia zakładanych celów. • Liczba przedsiębiorstw wpisanych do rejestru RE- »» Efektywność: jaki jest stosunek zasobów realizowa- GON na 10 tys. mieszkańców; nych projektów oraz nakładów na nie do osiągniętych • Spadek stopy bezrobocia rejestrowanego; produktów i rezultatów. »» Cel strategiczny III – Wysoka jakość edukacji: »» Użyteczność: czy osiągnięte produkty i rezultaty re- • Spadek bezrobocia osób do 25 roku życia; alizowanych projektów będą użyteczne, funkcjonal- • Wynik sprawdzianu na zakończenie szkoły podsta- ne dla mieszkańców (interesariuszy), czy mieszkańcy wowej (średnia liczba punktów); będą z nich korzystać oraz czy pojawiły się pozytywne • Dzieci objęte wychowaniem przedszkolnym; lub negatywne efekty uboczne. »» Cel strategiczny IV – Ochrona środowiska: »» Trwałość: czy na poziomie użyteczności realizowa- • Spadek poziomu zanieczyszczeń powietrza dla ob- nych projektów pozostaną trwałe zmiany i czy zmiany szaru strefy Miasta Opole i strefy opolskiej (na pod- te będą użyteczne przez długi czas? stawie raportów Stan środowiska w województwie Ewaluacja będzie dokonywana za pomocą badań opolskim wykonywanej przez WIOŚ); uwzględniających źródła wtórne i źródła pierwotne. Jej • Pojemność obiektów małej retencji; 72 najważniejszym elementem będzie zdiagnozowanie »» Cel strategiczny V – Rozwój obszarów wiejskich: zmian, jakie zaszły w wyniku realizacji projektów strate- • Wzrost odsetka mieszkańców wsi korzystających gicznych i komplementarnych. z sieci kanalizacyjnej; Dla dokonania oceny oddziaływania realizacji Strategii • Wzrost odsetka mieszkańców wsi korzystających na otoczenie społeczno-gospodarcze zaproponowano z sieci wodociągowej; utworzenie zestawu wskaźników strategicznych. Zmiana Biorąc pod uwagę okres podejmowanych działań, wartości wskaźników strategicznych w czasie pozwoli które podlegać będą ocenie, proponowana procedura ocenić efektywność realizowanych projektów strate- ewaluacyjna należy do typu ex-post (po). Ten typ ewalu- gicznych oraz siłę ich oddziaływania na zrównoważony acji pokazuje czy i w jaki sposób, udało się nam osiągnąć rozwój całej Aglomeracji Opolskiej i osiąganie zamierzo- zamierzone cele, jakim kosztem a także czego i z jakich nych celów. Kwantyfikacja tych wskaźników odbywać się powodów nie udało się zrealizować, jaki wpływ realizacja będzie w oparciu o materiał wypracowany w trakcie pro- projektów strategicznych miała na interesariuszy (miesz- cesu monitorowania Strategii, a także informacje uzyska- kańców, przedsiębiorców, itd.). ne w trakcie specjalnie do tego celu zaprojektowanych 3.2.3. Monitoring i ewaluacja Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020

Z uwagi na charakter oceny ex-post, pełna ewaluacja welują oddziaływanie zidentyfikowanych niedoskonało- będzie możliwa dopiero po zakończeniu okresu progra- ści i braków, przyczyniając się do usprawnienia procesu mowania Strategii, po zrealizowaniu większości projek- wdrażania założeń Strategii. Jednocześnie dane z raportu tów i zgromadzeniu informacji monitoringowych. ewaluacyjnego mogą stanowić wskazówkę do planowa- Proces ewaluacji Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej nia przyszłych działań prorozwojowych oraz do opraco- będzie przebiegał w pięciu etapach. Jego koordynato- wania Strategii na lata po 2020 roku.. rem będzie Biuro Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska. Szczegółowa metodyka przeprowadzenia ewaluacji, Wnioski płynące z badań ewaluacyjnych służą wpro- jak również wzór raportu ewaluacyjnego, zostanie opra- wadzeniu odpowiednich udoskonaleń i zmian, które zni- cowany przez podmiot realizujący proces ewaluacji.

73 3.2.4. ZASADY AKTUALIZACJI

Dynamicznie zachodzące zmiany w otoczeniu regio- Dzięki dostosowaniu zakładanych pierwotnie celów nalnym, krajowym jak i globalnym, charakteryzujące Strategii do aktualnych warunków społeczno-ekono- współczesną cywilizację, powodują konieczność szyb- micznych oraz określeniu nowych projektów strategicz- kiego reagowania i adaptacji do nowych warunków spo- nych wzrasta poziom efektywnego zarządzania proce- łeczno-gospodarczych. Zachodzące procesy społeczno- sem strategicznym oraz skuteczność realizacji założeń -cywilizacyjne powodują, że niektóre postulowane cele zrównoważonego rozwoju Aglomeracji Opolskiej. i założenia określane w dokumentach strategicznych Podczas aktualizacji zapisów Strategii należy pamię- tracą swoją aktualność i nie są dostosowane do nowej tać o zachowaniu ciągłości procesu strategicznego. sytuacji panującej w otoczeniu. Ponadto prowadzenie Postulaty pierwotnie określone w dokumencie, których stałego monitoringu stopnia realizacji projektów oraz założenia są wciąż aktualne, nie powinny ulec zmianie, ewaluacji osiągania celów strategicznych określonych a jedynie zostać uzupełnione. Takie podejście pozwala na w dokumencie, pozwala na właściwą identyfikację zdez- spójne, długookresowe i czytelne zarządzanie procesem aktualizowanych projektów i zadań oraz określenie ko- rozwoju. niecznych do wprowadzenia zmian. Przewiduje się, iż ewentualna aktualizacja Strategii Dlatego też przyjęto, iż dokument Strategii rozwoju rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014-2020 jest Aglomeracji Opolskiej na lata 2014-2020 powinien być prawdopodobna w pierwszych dwóch latach obowiązy- dokumentem otwartym. Takie podejście umożliwia bowania Strategii, a następnie po upływie połowy okresu jej wiem identyfikację zdezaktualizowanych założeń, doko- wdrażania. Aktualizacji i uzupełnienia dokumentu będzie nanie zmian zapisów wraz z określeniem odpowiednich można dokonać po akceptacji proponowanych zmian kierunków rozwoju oraz wyselekcjonowanie dodatko- przez Zarząd Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska oraz wych projektów, które w największym stopniu będą od- Walne Zgromadzenie Członków Stowarzyszenia. działywały na dalszy rozwój Aglomeracji Opolskiej.

74 4UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PRACACH NAD STRATEGIĄ ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020

4. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PRACACH NAD STRATEGIĄ ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020

W trakcie prac nad Strategią rozwoju Aglomeracji Opol- strategiczne, konsultacje elektroniczne, ankiety inter- skiej na lata 2014–2020 zastosowano liczne narzędzia ba- netowe, wywiady eksperckie), dawcze oraz przeprowadzono szereg spotkań i warszta- »» Po opracowaniu projektu Strategii rozwoju Aglomeracji tów służących pozyskaniu opinii społecznej i włączeniu Opolskiej na lata 2014–2020 (spotkania konsultacyjne, mieszkańców oraz innych interesariuszy w powstawanie konsultacje społeczne za pośrednictwem Internetu). dokumentu. Na każdym z w/w etapów konsultacje prowadzone Konsultacje z interesariuszami w toku prac nad doku- były z przedstawicielami różnych grup docelowych. Sto- mentem prowadzone były na trzech etapach: sowane były również inne metody i narzędzia uspołecz- »» Przed przystąpieniem do opracowania projektu Stra- nienia procesu opracowania dokumentu strategicznego, tegii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 tak aby w jak najbardziej efektywny sposób pozyskać (warsztaty strategiczne), opinie oraz poznać oczekiwania interesariuszy i na ich »» W trakcie opracowywania projektu Strategii rozwoju podstawie wypracować kluczowe postanowienia doku- Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 (warsztaty mentu Strategii.

Tabela 17. Przebieg procesu uspołeczniania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 oraz Prognozy oddziaływania na środowisko Forma uspołeczniania/narzędzie Grupa docelowa (liczba uczestni- Okres przeprowadzenia badawcze ków/ osób objętych badaniem) badania/ konsultacji Zespół ds. opracowania Strategii roz- maj–lipiec 2013; Warsztaty strategiczne woju Aglomeracji Opolskiej (44 osoby) + marzec 2014 Partnerzy Aglomeracji Opolskiej Zespół ds. opracowania Strategii roz- maj–lipiec 2013; Konsultacje elektroniczne woju Aglomeracji Opolskiej (44 osoby) + marzec–maj 2014 Partnerzy Aglomeracji Opolskiej Mieszkańcy Aglomeracji Opolskiej, Ankiety internetowe – CAWI luty 2014 r. którzy ukończyli 15 lat (628 osób) Pogłębione wywiady eksperckie – IDI Lokalni liderzy opinii (100 osób) kwiecień 2014 r. Mieszkańcy gmin AO (wstęp otwarty) Spotkania konsultacyjne w gminach oraz lokalni liderzy opinii (łącznie 197 28.04.2014–8.05.2014 (20 spotkań) osób) Otwarta możliwość składania uwag i wniosków, w formie listownej i elektro- Konsultacje projektu Strategii rozwoju nicznej (łącznie nadesłano 18 formula- Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 rzy). Przekazanie dokumentów do za- wraz z Prognozą oddziaływania na śro- 28.04.2014–19.05.2014 opiniowania organom środowiskowym: dowisko w ramach strategicznej oceny Opolskiemu Wojewódzkiemu Inspekto- oddziaływania na środowisko rowi Sanitarnemu oraz Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska. Źródło: Opracowanie własne 77

PRACE ZESPOŁU DS. OPRACOWANIA STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020 Przed przystąpieniem do prac nad Strategią powołano zespół ds. opracowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020. W skład zespołu oprócz przedstawicieli gmin Aglomeracji Opolskiej weszli również przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, starostw powiatowych, jednostek naukowych, instytucji otoczenia biznesu, miejskich jednostek organizacyjnych, instytucji o istotnym znaczeniu dla rozwoju regionu, a także przedstawiciele przedsiębiorstw i organizacji społecznych. udział społeczeństwa

Tabela 18. Uczestnicy zespołu ds. opracowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 Lp. Imię i nazwisko Gmina/ Organizacja 1 Zygmunt Cichoń Gmina Chrząstowice 2 Karolina Domańska-Sarna Gmina Dąbrowa 3 Katarzyna Gołębiowska-Jarek Gmina Dąbrowa 4 Henryk Wróbel Gmina Dobrzeń Wielki 5 Krzysztof Reinert Gmina Gogolin 6 Grzegorz Koprek Gmina Izbicko 7 Joanna Słodkowska-Mędrecka Gmina Komprachcice 8 Irena Wójcik Gmina Krapkowice 9 Dariusz Struski Gmina Lewin Brzeski 10 Krzysztof Urbanek Gmina Łubniany 11 Maria Kania Gmina Murów 12 Bernadeta Lisson-Pastwa Gmina Niemodlin 13 Bartłomiej Kostrzewa Gmina Niemodlin 14 Andrzej Wolny Gmina Ozimek 15 Marieta Kupka Gmina Popielów 16 Katarzyna Szylar Gmina Prószków 17 Szymon Kaliciński Gmina Strzeleczki 18 Janusz Borowiak Gmina Tarnów Opolski 19 Bartłomiej Kita Gmina Turawa 20 Bożena Adamów Gmina Walce 21 Krzysztof Początek Miasto Opole 22 Wiesław Paliwoda Gmina Zdzieszowice 23 Urszula Chmura Atmoterm S.A. 24 Anna Czabak Politechnika Opolska 25 Aleksandra Czerkawska Lokalna Grupa Rybacka Opolszczyzna 26 Anna Koska Urząd Statystyczny w Opolu 27 Henryk Małek Starostwo Powiatowe w Krapkowicach 28 Jarosław Mamala Park Naukowo-Technologiczny w Opolu 29 Piotr Mielec Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna 30 Mieczysław Niedźwiedź Starostwo Powiatowe w Brzegu Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego 31 Agnieszka Partyka Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej 32 Maria Piekarz Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu 33 Jacek Połącarz Cementownia Górażdże 34 Seweryn Ptak Stowarzyszenie Opolski Projektor Animacji Kulturalnych 35 Urszula Romaniuk Opolski Urząd Skarbowy w Opolu 36 Danuta Rospond-Bednarska Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego 78 37 Andrzej Rzeszutek Lasy Państwowe/Nadleśnictwo Opole 38 Małgorzata Szeląg Miejski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki 39 Aneta Grzegocka Zastępca dyrektora ds. kontraktacji i płatności 40 Paweł Kielar Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Opolu 41 Krzysztof Wysdak Starostwo Powiatowe w Opolu 42 Sławomir Zalas Uniwersytet Opolski 43 Tomasz Zawadzki Urząd Miasta Opola 44 Helena Lellek Fundacja Rozwoju Śląska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych

Źródło: Urząd Miasta Opola Zespół ds. opracowania Strategii rozwoju Aglomera- W toku prac nad dokumentem Strategii materiał cji Opolskiej na lata 2014–2020 pracował dwutorowo: wypracowany przez zespół ds. opracowania Strategii w trakcie warsztatów strategicznych oraz sesji interneto- rozwoju Aglomeracji Opolskiej został uzupełniony o ele- wych. Głównym celem warsztatów strategicznych, które menty wynikające z przeprowadzonych badań i analiz. odbyły się w maju, czerwcu i lipcu 2013 r. było wypraco- Zmodyfikowana lista czynników strategicznych analizy wanie wizji rozwoju Aglomeracji Opolskiej oraz wstępne SWOT została zaprezentowana i poddana pod dyskusję określenie czynników strategicznych analizy SWOT, czyli podczas ostatnich warsztatów strategicznych zespołu ds. mocnych i słabych stron Aglomeracji oraz szans i zagro- opracowania Strategii, które odbyły się w marcu 2014 r. żeń. Na pierwszych dwóch spotkaniach warsztatowych Cenne uwagi wniesione przez członków zespołu pozwo- (maj, czerwiec 2013 r.) zespół został podzielony na pięć liły na właściwe zwagowanie i skorelowanie mocnych grup tematycznych, które pracowały nad określeniem i słabych stron oraz szans i zagrożeń, a w dalszej kolej- czynników rozwojowych w obszarach gospodarki, in- ności, na określenie wyzwań strategicznych Aglomeracji frastruktury technicznej i transportu, środowiska, społe- Opolskiej. czeństwa i infrastruktury społecznej oraz funkcjonowa- Podczas warsztatów, które odbyły się w marcu 2014 r. nia AO. Materiał wypracowany podczas spotkań przez w Biurze Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska, na pod- ekspertów z poszczególnych dziedzin, został zebrany, stawie przeprowadzonej analizy SWOT/TOWS oraz a następnie przesłany elektronicznie członkom zespołu dyskusji w gronie partnerów Aglomeracji Opolskiej, w celu zhierarchizowania listy czynników rozwojowych wskazano cele strategiczne oraz szczegółowe, których analizy SWOT. Zabieg ten pozwolił, na trzecim ze spo- osiągnięcie w największym stopniu przysłuży się do tkań (lipiec 2013 r.), określić „drzewo problemów” oraz zrównoważonego rozwoju Aglomeracji Opolskiej. „drzewo celów” Aglomeracji Opolskiej, które stanowiły Równolegle do prac zespołu prowadzone były ba- podstawę dla sformułowania ostatecznego kształtu wizji dania opinii społecznej w formie internetowych ankiet rozwoju Aglomeracji Opolskiej do 2020 roku, a także sta- bezpośrednich (CAWI) oraz pogłębionych wywiadów nowiły bazę dla dalszych prac nad częścią postulatywną eksperckich (IDI), których wyniki zostały przedstawione dokumentu. w dalszej części rozdziału.

WYNIKI ANKIET INTERNETOWYCH – CAWI

Wywiady z mieszkańcami Aglomeracji Opolskiej prze- wej pozwoli na zwiększenie liczby inwestycji w regionie prowadzono w lutym 2014 roku. W badaniu udział wzię- i w efekcie – zmniejszenie bezrobocia. ło łącznie 628 respondentów. Kryteriami udziału w ba- Najczęściej wskazywane przez mieszkańców czynniki daniu były zamieszkiwanie na terenie gmin należących mogące spowalniać rozwój Aglomeracji Opolskiej zwią- do Aglomeracji Opolskiej oraz ukończenie piętnastego zane są natomiast z sytuacją na lokalnym rynku pracy. Re- roku życia. spondenci wskazują na brak nowych miejsc pracy (41%), Z pojęciem „Aglomeracja Opolska” zetknęło się blisko który ich zdaniem jest w pewnym stopniu konsekwencją trzy czwarte ankietowanych. Najczęściej o Aglomeracji braku nowych inwestycji w regionie (39% wskazań). Opolskiej słyszeli mieszkańcy Opola oraz gminy Walce Zdecydowana większość, bo aż 90% badanych przy- (po 91%), najrzadziej natomiast badani z terenu gminy znaje, że podróżuje po terenie gmin należących do Aglo- Turawa. Ponad połowa respondentów ogólny poziom meracji Opolskiej, a najczęściej podawanym celem po- rozwoju Aglomeracji Opolskiej ocenia negatywnie, naj- dróży są zakupy – wskazało je aż 85% respondentów. Do niżej najmłodsi badani. Nieco ponad jedna trzecia (37%) stolicy województwa (centralnego ośrodka Aglomeracji) mieszkańców Aglomeracji Opolskiej deklaruje, że do- badani jeżdżą najczęściej w związku z nauką, uczestnic- cierają do nich informacje o współpracy tego obszaru twem w wydarzeniach kulturalnych oraz na zakupy, na- z partnerami zewnętrznymi, lecz przeciwnej opinii jest tomiast w obrębie zamieszkiwanej przez siebie gminy 60% ankietowanych. przemieszczają się zazwyczaj w związku z praca zawo- Przeważająca większość respondentów – 94% – po- dową i w celu załatwiania spraw urzędowych. Najpopu- piera współpracę gmin w ramach Aglomeracji Opolskiej. larniejszym środkiem transportu na terenie Aglomeracji Wśród potencjalnych korzyści płynących ze współpracy są samochody osobowe – podróżuje nimi aż 98% ba- badani najczęściej wymieniali rozwój gmin oraz popra- danych. Nieco mniej niż połowa badanych wykorzystu- wę infrastruktury drogowej. Niemal co trzeci badany liczy je jeden ze środków komunikacji zbiorowej – autobusy również na aktywizację gospodarczą regionu poprzez (44%) i pociągi (45%). Samochód osobowy to środek przyciągnięcie inwestorów i – niejako w konsekwencji – transportu służący respondentom zazwyczaj codziennie, 79 tworzenie nowych miejsc pracy. natomiast podróże z wykorzystaniem środków transpor- Największym atutem rozwojowym Aglomeracji Opol- tu zbiorowego są incydentalne. skiej, według ankietowanych, jest dogodne położenie W trakcie badania respondenci oceniali także funkcjono- geograficzne (43%). Był to czynnik wskazywany jako wanie transportu zbiorowego na terenie Aglomeracji Opol- najważniejszy w niemal wszystkich badanych gminach skiej. Wyniki wskazują, że badani są raczej zadowoleni ze (w gminie Turawa wskazali tę cechę regionu wszyscy sposobu przekazywania informacji o rozkładzie jazdy komu- ankietowani – 100% głosów). Ponad dwie trzecie respon- nikacji zbiorowej oraz z punktualności transportu publicz- dentów podkreślało też dostępność atrakcyjnych tere- nego. Najgorzej ocenione zostały natomiast dopasowanie nów inwestycyjnych, a co piąty podawał wysoką dostęp- organizacji kierunków komunikacji do rzeczywistych po- ność komunikacyjną. Wskazuje to na spójność poglądów trzeb mieszkańców oraz ceny przewozów. Wiele zastrzeżeń mieszkańców badanych gmin: liczą oni, iż wykorzystanie respondentów budzi również transport drogowy na terenie walorów inwestycyjnych i dostępności transportowej gmin należących do Aglomeracji Opolskiej, w szczególności przy wsparciu w postaci poprawy infrastruktury drogo- stan nawierzchni dróg i ścieżek rowerowych. udział społeczeństwa

W kontekście planów migracyjnych, mieszkańcy Aglo- stowice, Gogolin (po 64% wskazań pozytywnych), Łub- meracji Opolskiej w zdecydowanej większości (82%) za- niany (65%) oraz Walce (82%). deklarowali, że nie planują zmiany miejsca zamieszkania. Niespełna co trzeci mieszkaniec Aglomeracji Opolskiej Jeden na dwudziestu badanych zamierza przeprowa- (31%) deklaruje, że w swoim odczuciu posiada realny dzić się do sąsiedniej gminy lub miejscowości (3% myśli wpływ na lokalne wydarzenia i politykę w regionie. Naj- w tym kontekście o Opolu). Porównywalna grupa planu- wyższy wskaźnik odnotowano w gminie Dąbrowa (44%), je wyjazd poza granice kraju. a wyższe niż przeciętne również w gminach Dobrzeń Zapytani o postrzeganą zmianę warunków życia Wielki, Tarnów Opolski, Lewin Brzeski i w Opolu. W ani w swojej gminie na przełomie ostatnich pięciu lat, badani jednej gminie Aglomeracji Opolskiej udział responden- znacznie częściej (49%) deklarują zauważalną poprawę. tów, którzy odczuwają realny wpływ na lokalną polityką Przeciwnego zdania jest 16% ankietowanych. Największą nie przekroczył 50%, co może stanowić istotną barierę liczbę „niezadowolonych” odnotowano w gminach Mu- dla prób aktywizacji społeczeństwa obywatelskiego. rów (46% ocen negatywnych) i Niemodlin (48% takich Mimo to jeden na czterech mieszkańców Aglomeracji odpowiedzi). Osoby dostrzegające poprawę warunków Opolskiej (24%) deklaruje, że aktywnie działa w organiza- życia dominowały w sposób istotny w gminach Chrzą- cji formalnej lub nieformalnej.

WYNIKI POGŁĘBIONYCH WYWIADÓW EKSPERCKICH – IDI

Badanie z liderami opinii zrealizowane zostało w kwiet- byli sobie równi, aby nie było lidera posiadającego nad- niu 2014 r. Tematyka badania obejmowała wiedzę na te- rzędną władzę nad innymi członkami. Badani podkreślają mat Aglomeracji Opolskiej, atuty wspólnego działania także, że bardzo ważne jest utworzenie specjalnej grupy partnerów, wyzwania stojące przed Aglomeracją, zbada- zadaniowej, której członkowie posiadaliby odpowiednie nie opinii na temat roli, jaką gmina odgrywa w AO i ocze- kompetencje i mogliby decydować o działaniach całej kiwań wobec AO. Respondentów poproszono również Aglomeracji. Część przedstawicieli gmin uważa, że nie- o ocenę celów stawianych w opracowywanej Strategii uniknione jest, żeby Opole było liderem przedsięwzię- rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020. cia, inni są przeciwnikami takiego rozwiązania i kładliby W ramach badania zrealizowano 100 wywiadów eks- nacisk na równość i partnerstwo wszystkich członków perckich IDI z liderami opinii w 20 gminach Aglomeracji Aglomeracji. Opolskiej. W każdej z gmin AO przeprowadzono po 5 in- Cele rozwojowe zdefiniowane w Strategii rozwoju dywidualnych wywiadów pogłębionych. Liderami opinii Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 zdaniem zdecy- byli przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego dowanej większości respondentów są trafne, a zawarte (wójtowie, radni), przedstawiciele stowarzyszeń rozwoju w nich kwestie zostały umieszczone tam zasadnie i Aglo- wsi, pracownicy naukowi, księża, dyrektorzy szkół, sołtysi meracja powinna dołożyć wszelkich starań by zostały i przedstawiciele lokalnych mediów. zrealizowane. Wielu respondentów obawia się jednak, że Większość badanych liderów opinii deklaruje, że wie, nie wszystkie cele uda się zrealizować w okresie obowią- czym jest Aglomeracja Opolska, jednak stan swojej wie- zywania Strategii. Istotnym aspektem, na który zwrócono dzy przedstawia w bardzo lakoniczny sposób – wielu nie przy tym uwagę, jest fakt, że nie wszystkie cele strategicz- potrafi bowiem powiedzieć, jakie gminy wchodzą w jej ne są tak samo ważne dla wszystkich gmin, ponieważ skład, ani ile ich jest. Niektórzy respondenci wyrazili przy każda z nich ma inne priorytety. tym swój niepokój związany z uczestnictwem ich gminy Zdaniem respondentów jednym z najważniejszych w Aglomeracji Opolskiej, ponieważ ich zdaniem ewen- działań, które powinny zostać zrealizowane w ramach tualne korzyści i profity płynące z działalności Stowarzy- współpracy w ramach Aglomeracji Opolskiej jest rozwój szenia Aglomeracji Opolskiej rozłożone będą w sposób terenów inwestycyjnych, który może być jednym z czyn- nierównomierny i pierwszeństwo będą miały większe, ników wpływających na wzrost miejsc pracy. Wspierać czy też bogatsze gminy, w tym w szczególności Opole. należy przede wszystkim te dziedziny przemysłu, które Zdaniem respondentów głównym atutem współdzia- już w regionie istnieją, a infrastrukturę dostosować do ich łania gmin jest właśnie możliwość współpracy służąca re- potrzeb. Kolejnym istotnym obszarem działania, zdaniem alizacji wspólnych celów (jak choćby napawa nawierzch- respondentów, są inwestycje w szeroko pojętą infrastruk- ni lokalnych dróg, czy działania związane z turystyką). turę i komunikację. Oprócz tego jednym z najistotniej- Wielu badanych podkreśla fakt, że dzięki współdziałaniu szych wyzwań, przed jakimi stoi Aglomeracja Opolska, będzie można uzyskać większe środki pieniężne na okre- jest starzenie się społeczeństwa i niż demograficzny. Są 80 ślone działania o oddziaływaniu ponadlokalnym, które to zjawiska typowe dla całego województwa opolskiego. będą służyły dobru ogółu. Liderzy opinii zauważają rów- AO z pewnością będzie musiała stawić czoło temu pro- nież, że pozytywnym aspektem działania w tak dużym blemowi i zatrzymać młodych, aktywnych zawodowo gronie jest możliwość generowania pomysłów na zasa- ludzi w regionie. Inne typy działań wskazywane w od- dzie swoistej „burzy mózgów”, a także dzielenie się swoim powiedziach liderów opinii dotyczą między innymi roz- doświadczeniem i propozycjami. Pozyskiwanie środków woju turystyki (w tym szczególnie agroturystyki) głównie jest co prawda najbardziej widoczne, ale tak samo ważna poprzez wzmacnianie oferty turystycznej i promocję; jest możliwość wymiany doświadczeń i stworzenie płasz- edukacji i wykorzystania potencjału opolskich uczelni czyzny dla zintegrowanego działania na rzecz rozwoju. wyższych, a także rozwoju kultury, ponieważ region jest W kontekście form działania liderzy opinii zgodnie pod tym względem specyficzny z uwagi na obecność twierdzą, że Aglomeracja Opolska powinna funkcjo- mniejszości niemieckiej. nować na zasadach wzajemnej współpracy i pomocy, Zdecydowana większość ankietowanych liderów opi- a jej działania powinny odbywać się ponad podziałami. nii jest zdania, że znaczenie Aglomeracji Opolskiej w cią- Zdaniem wielu ważne jest, aby w obrębie AO wszyscy gu najbliższych lat wzrośnie, co przyczyni się do rozwoju 4. UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PRACACH NAD STRATEGIĄ…

całego regionu. Pojawiły się jednak także głosy sugerują- skład. Mimo to badani wierzą, że Aglomeracja Opolska ce brak wiary w powodzenie działań Aglomeracji Opol- przełoży się na poprawę jakości życia na terenach gmin skiej związane z brakiem środków finansowych. Niebez- w niej zrzeszonych, a także na zahamowanie emigracji pieczeństwem dla rozwoju AO może być też rywalizacja zarobkowej. pomiędzy poszczególnymi gminami wchodzącymi w jej

KONSULTACJE SPOŁECZNE PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU AGLOMERACJI OPOLSKIEJ NA LATA 2014–2020 Po wypracowaniu projektu Strategii rozwoju Aglo- Ponadto umożliwiono składanie uwag i wniosków meracji Opolskiej na lata 2014–2020 dokument ten wraz dotyczących dokumentu Strategii, a także Prognozy z Prognozą oddziaływania na środowisko został przekaza- oddziaływania na środowisko w formie elektronicznej ny do zaopiniowania organom środowiskowym, tj. Re- lub pisemnej bezpośrednio do Zamawiającego lub do gionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w Opolu Biura Stowarzyszenia Aglomeracja Opolska. Informacja oraz Opolskiemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sani- o konsultacjach została szeroko rozpropagowana wśród tarnemu, a także upubliczniony na stronach interneto- mieszańców za pośrednictwem lokalnej prasy oraz ob- wych Partnerów Aglomeracji Opolskiej. Zgodnie z art. wieszczeń i ogłoszeń na stronach internetowych gmin 46 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu Aglomeracji Opolskiej oraz Stowarzyszenia Aglome- informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społe- racja Opolska. Ponadto w każdej z gmin wyznaczono czeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziały- 15 lokalnych liderów opinii, którzy otrzymali indywidu- wania na środowisko (Dz. U. 2008 r. Nr 199 poz. 1227, ze alne listowne zaproszenie do udziału w spotkaniu kon- zm.), w dniach 28 kwietnia – 19 maja 2014 roku zostały sultacyjnym. przeprowadzone konsultacje społeczne projektu Strate- Projekt Strategii został także przesłany członkom zespo- gii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 wraz łu ds. opracowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej z Prognozą oddziaływania na środowisko.19 na lata 2014–2020 oraz podmiotom i instytucjom współ- W ramach konsultacji społecznych w gminach prze- pracującym ze Stowarzyszeniem Aglomeracja Opolska. prowadzono spotkania konsultacyjne, na których miesz- Wszystkie wnioski i uwagi, które wpłynęły w trakcie kańcy mieli możliwość zapoznania się z prezentacją mul- konsultacji społecznych (zarówno te zgłoszone w trakcie timedialną przedstawiającą główne założenia Strategii spotkań konsultacyjnych, jak i nadesłane pocztą tradycyj- oraz na wniesienie własnych uwag, czy spostrzeżeń. ną, elektroniczną lub dostarczone osobiście) zostały wni- Spotkania konsultacyjne przeprowadzono według kliwie przeanalizowane, a decyzja o ich uwzględnieniu przedstawionego poniżej harmonogramu: lub odrzuceniu, opatrzona została stosownym uzasad- »» 28 kwietnia 2014 r. – Gmina Komprachcice nieniem. W trakcie spotkań konsultacyjnych zgłoszono »» 29 kwietnia 2014 r. – Gmina Gogolin łącznie 74 uwagi, z czego uwzględniono 22 postulaty. »» 29 kwietnia 2014 r. – Gmina Krapkowice Za pomocą formularzy nadesłano 112 uwag, z czego »» 30 kwietnia 2014 r. – Gmina Chrząstowice uwzględniono 84 pozycje. Formularze nadesłane zostały »» 30 kwietnia 2014 r. – Gmina Ozimek przez 11 podmiotów i 7 osób fizycznych. »» 5 maja 2014 r. – Gmina Dobrzeń Wielki Spośród wszystkich postulatów sześć dotyczyło pro- »» 5 maja 2014 r. – Gmina Lewin Brzeski jektów inwestycyjnych, które zdaniem Wnioskodawców »» 5 maja 2014 r. – Gmina Łubniany powinny zostać umieszczone na liście projektów stra- »» 5 maja 2014 r. – Gmina Niemodlin tegicznych. Ich włączenie, zostało zaopiniowane przez »» 5 maja 2014 r. – Gmina Prószków partnerów AO w drodze głosowania. Ostatecznie żaden »» 5 maja 2014 r. – Gmina Strzeleczki z nich nie uzyskał wymaganej liczby głosów i nie został »» 5 maja 2014 r. – Gmina Walce uwzględniony na liście projektów strategicznych. Nie »» 5 maja 2014 r. – Gmina Zdzieszowice oznacza to, iż nie będą mogły być realizowane. Zostały »» 6 maja 2014 r. – Gmina Dąbrowa one wpisane jako potencjalne projekty komplementar- »» 6 maja 2014 r. – Gmina Izbicko ne, które mogą stanowić uzupełnienie zadań wyznaczo- »» 6 maja 2014 r. – Gmina Murów nych do realizacji w ramach projektów strategicznych. »» 6 maja 2014 r. – Gmina Popielów Pełna wersja Raportu z konsultacji społecznych Strategii »» 6 maja 2014 r. – Gmina Tarnów Opolski rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 zawiera- »» 6 maja 2014 r. – Gmina Turawa jąca tabelaryczne zestawienie wniosków i uwag stanowi »» 8 maja 2014 r. – Miasto Opole odrębny dokument. 81

19 Opis podsumowania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko stanowi osobny rozdział niniejszego dokumentu.

5PODSUMOWANIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO 5. PODSUMOWANIE STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

W ramach Prognozy oddziaływania na środowisko Stra- na lata 2014–2020 nie są możliwe, tak ze względu na wiel- tegii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 do- kość oddziaływania na środowisko (powietrze, hałas), jak konano analizy możliwych oddziaływań na środowisko i odległość od granic Państwa. projektów strategicznych zawartych w przedmiotowym Realizacja projektów określonych w Strategii rozwoju dokumencie. Została ona przeprowadzona dla następu- Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020, przyczyniając się jących komponentów środowiska: powietrze atmosfe- do osiągnięcia celów zakładanych w tym dokumencie, ryczne, środowisko akustyczne i środowisko gruntowo- przyczyni się jednocześnie do poprawy stanu środowi- -wodne w oparciu o aktualną diagnozę stanu środowiska ska na terenie Aglomeracji Opolskiej. zaczerpniętą z danych literaturowych (np. opracowań Wo- Realizacja Strategii będzie miała pozytywny wpływ na jewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Opo- takie zagadnienia ochrony środowiska jak: lu), charakterystykę planowanych do realizacji projektów »» jakość powietrza, ze względu na realizację zadań zwią- strategicznych, analizę zakresu ingerencji tych projektów zanych z termomodernizacją budynków użyteczności w środowisko i doświadczenie autorów. Prognoza jako publicznej, a także modernizacją użytkowanych punkt wyjścia dla dalszych analiz charakteryzuje pokrótce w nich źródeł ciepła, modernizacją oświetlenia ulicz- stan środowiska na terenie Aglomeracji Opolskiej i określa nego, zakupem nowoczesnego taboru autobusowe- cechy obszaru AO w zakresie zasobów środowiska, jego go oraz usprawnieniem układu komunikacyjnego; stanu oraz występujących form ochrony. »» krajobraz, ze względu na realizację zadań związanych W Strategii Rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– poprawą estetyki przestrzeni publicznej uwzględnia- 2020 zamieszczono opis projektów strategicznych, któ- jących krajobraz kulturowy Aglomeracji; rych realizacja przyczyni się do osiągnięcia zamierzonych »» zabytki – zabezpieczenie obiektów zabytkowych celów strategicznych. Projekty zostały przyporządkowa- przed degradacją; ne do dwóch kategorii: »» ludzie – poprawa poziomu życia mieszkańców »» projekty strategiczne (projekty o szerokim zasięgu od- Aglomeracji, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa działywania, kluczowe dla osiągnięcia zamierzonych w mieście, zmniejszenie hałasu oraz zwiększenie celów ), bezpieczeństwa drogowego w obrębie zmoderni- »» projekty komplementarne ujęte jako typy projektów, zowanych ulic, chodników i ścieżek rowerowych, a nie konkretne przedsięwzięcia (projekty uzupeł- zwiększenie dostępu do usług IOB, polepszenie jako- niające projekty strategiczne, realizowane na terenie ści świadczonych usług publicznych i komunalnych, gmin AO). w tym budowa sieci wodno-kanalizacyjnej na obsza- Projekty strategiczne określone w Strategii rozwoju rach wiejskich; Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 nie zaliczają się Realizacja projektów ujętych w Strategii jest niezwy- do przedsięwzięć „mogących zawsze znacząco oddzia- kle istotna dla zachowania obecnego stanu środowiska. ływać na środowisko” zgodnie z Rozporządzeniem Rady Odstąpienie od ich wdrożenia w obszarach określonych Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przed- w ramach celów strategicznych może przyczynić się do sięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowi- dalszej degradacji środowiska i zwiększania emisji zanie- sko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397 z późniejszymi zmianami). czyszczeń szkodliwych dla prawidłowego funkcjonowa- Projekty strategiczne wpisane do Strategii w dużej nia ekosystemu. mierze będą miały charakter inwestycyjny. Ingerencja Zaniechanie działań związanych z infrastrukturą ze- w środowisko następować będzie głównie na etapie ich wnętrzną – z budową lub przebudową układów komu- realizacji, powodując przejściowe, odwracalne oddziały- nikacyjnych, centrów przesiadkowych – może w konse- 84 wania negatywne. kwencji doprowadzić do dalszego pogarszania się stanu Największy wpływ na środowisko w trakcie realizacji technicznego przeznaczonych do przebudowy lub re- zadań inwestycyjnych będą miały: montu obiektów co może skutkować zmniejszeniem »» emisja zanieczyszczeń pochodzących ze spalania pa- bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz powstawa- liwa w silnikach spalinowych pojazdów mechanicz- niem zatorów komunikacyjnych. Brak inwestycji w mo- nych używanych w trakcie prac budowlanych, dernizację taboru autobusowego, czy rozwój dogod- »» hałas spowodowany pracą sprzętu mechanicznego, nych, alternatywnych form transportu przy wzmożonym »» odpady powstające w czasie wykonywania robót ruchu drogowym przełoży się na wzrost zanieczyszczeń ziemnych i budowlanych. atmosferycznych oraz pogorszenie klimatu akustyczne- Przy prawidłowo prowadzonym procesie budowla- go na terenie Aglomeracji. nym oddziaływania te nie będą miały charakteru po- Niepodjęcie działań związanych z modernizacją nadnormatywnego. (w tym termomodernizacją) i rewitalizacją budynków Transgraniczne oddziaływania na środowisko przed- użyteczności publicznej, a także obiektów zabytkowych sięwzięć ujętych w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej spowoduje utratę szansy obniżenia ilości zanieczyszczeń 5. podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko

wprowadzanych do powietrza z systemów ciepłowni- rozwój będzie możliwy przy realizacji zadań zakładanych czych (brak termomodernizacji przyczyni się do wzrostu w Strategii, natomiast zaniechanie realizacji projektów zapotrzebowania na ciepło). Istotny jest tu również czyn- zapisanych w dokumencie spowoduje jego zachwianie. nik ekonomiczny – poza osiągnięciem efektu ekologicz- Strategia Rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– nego związanego ze zmniejszeniem strat ciepła, ograni- 2020 wraz z prognozą oddziaływania na środowisko zo- czone zostaną również koszty związane z utrzymaniem stała przedstawiona do zaopiniowania Regionalnemu tych budynków. Odstąpienie od realizacji tych zadań jest Dyrektorowi Ochrony Środowiska (RDOŚ) w Opolu oraz więc niekorzystne zarówno ze względu na stan środowi- Opolskiemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu ska jak również z uwagi na racjonalną gospodarkę finan- (OWIS). Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska zgło- sami publicznymi. Zaniechanie remontu zabytkowych sił kilka uwag, które nie wpływają jednak zasadniczo na obiektów będzie skutkowało sukcesywnym pogarsza- podstawowe wnioski wynikające z prognozy oddziały- niem ich stanu technicznego, a w konsekwencji bezpow- wania na środowisko. OWIS nie wniósł uwag do opra- rotnym zniszczeniem ważnych historycznie obiektów cowania. Uwagi wniesione przez RDOŚ w Opolu zostały położonych na terenie Aglomeracji Opolskiej. uwzględnione i wprowadzone do treści prognozy. Niepodjęcie działań związanych z budową i moder- Dokument Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na nizacją sieci infrastrukturalnych – kanalizacyjnych i wo- lata 2014–2020 wraz z Prognozą oddziaływania na śro- dociągowych – budową przydomowych oczyszczalni dowisko zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3 października ścieków spowoduje pogarszanie się stanu tych sieci, 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego w konsekwencji wzrośnie prawdopodobieństwo ich ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska uszkodzenia i niekontrolowanego przedostawania się oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 r. ścieków do środowiska gruntowo–wodnego. Zaniecha- Nr 199 poz. 1227, ze zm.), w dniach 28 kwietnia–19 maja nie rozbudowy tych sieci może skutkować „przeładowa- 2014 roku podlegał 21-dniowym konsultacjom społecz- niem” sieci istniejących lub niekontrolowanym zrzutem nym. Oprócz uwag dotyczących samego dokumentu ścieków do środowiska przez odbiorców pozbawionych Strategii20 zgłoszono 3 uwagi do Prognozy oddziaływania możliwości ich odprowadzania do sieci kanalizacyjnych. na środowisko, z czego jedna dotyczyła także dokumentu Zaniechanie podejmowania działań zawartych Strategii. Wszystkie uwagi zgłoszone w trakcie konsultacji w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014– zostały uwzględnione i wprowadzone do treści Prognozy. 2020 wpłynie niekorzystnie na zrównoważony rozwój Treść zgłoszonych uwag oraz uzasadnienie decyzji o ich społeczno-gospodarczy Aglomeracji gwarantujący jego uwzględnieniu zamieszczono w Raporcie z konsultacji mieszkańcom poprawę warunków życia, odpowiednią społecznych Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata promocję walorów środowiskowych i zasobów oraz 2014–2020, który jest załącznikiem do niniejszego opra- szersze możliwości ich wykorzystania. Zrównoważony cowania.

20 Opis uwag z konsultacji społecznych dot. dokumentu Strategii znajduje się w rozdziale dotyczącym „Udziału społeczeństwa w tworzeniu Strategii rozwoju Aglo- meracji Opolskiej na lata 2014–2020” oraz w dokumencie pomocniczym pt. Raport z konsultacji społecznych Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej.

ZAŁĄCZNIK 1 SYNTETYCZNA DIAGNOZA STRATEGICZNA AGLOMERACJI OPOLSKIEJ WRAZ Z OCENĄ POTENCJAŁÓW I. CHARAKTERYSTYKA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Zagospodarowanie przestrzenne można rozumieć powiązanego z nim wydawania decyzji o warunkach jako wynik procesu szeroko pojętej gospodarki prze- zabudowy i zagospodarowania terenu należy do zadań strzennej, w którym planowanie przestrzenne stanowi własnych gminy. Działalność ta nie jest objęta bezpo- czynności wstępne1. W procesie tym bierze udział wiele średnią sprawozdawczością statystyczną. Dane na temat podmiotów, przy czym zagadnienie planowania prze- aktywności w tym zakresie są pozyskiwane za pomocą strzennego (sporządzania studiów uwarunkowań i kie- ankiet wypełnianych przez samorządy i nie stanowią ma- runków zagospodarowania przestrzennego i miejsco- teriału w pełni ścisłego i porównywalnego w skali kraju, wych planów zagospodarowania przestrzennego) oraz zwłaszcza w odniesieniu do studiów uwarunkowań2.

1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I WARUNKI NATURALNE

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Opole i obszary przyległe do miasta, zajęte pod zróżni- opracowanej przez J. Kondrackiego3 Aglomeracja Opol- cowane funkcje, a także strefa zurbanizowana w rejonie ska znajduje się niemal w całości na terenie regionu Nizi- Krapkowic i Gogolina, Zdzieszowic wraz z Zakładami ny Śląskiej, jedynie fragment w południowo-wschodniej Koksowniczymi (same zakłady zajmują około 200 ha) części obszaru, w gminach Izbicko, Gogolin i Zdzieszowi- oraz Elektrowni „Opole” w Brzeziu w gm. Dobrzeń Wielki ce, wchodzi w skład Wyżyny Śląskiej, jako część mezore- (również zajmująca wraz z infrastrukturą towarzyszącą gionu Chełmu (skłon Góry Świętej Anny). około 200 ha). Poza tym ostatnim rejonem, teren AO jest z reguły Bardzo istotne znaczenie ma położenie AO na trasie równinny lub falisty. Dominantą przestrzenną jest dolina III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego, łączą- Odry, przebiegająca przez środek obszaru, w tym Opole, cego Zachodnią Europę (Brukselę) przez Niemcy, Polskę osiągająca szerokość kilku kilometrów, co stanowi prze- z Ukrainą, pomiędzy Aglomeracją Wrocławską a Ko- szkodę w prowadzeniu sieci infrastruktury. Sama rzeka nurbacją Górnośląską, stanowiącą największy w Polsce jest w pełni skanalizowana i stanowi szlak żeglowny klasy okręg przemysłowy z nadal istotnym udziałem kopal- III, a więc o znaczeniu regionalnym4. Z uwagi na niezado- nictwa i hutnictwa. Z położeniem tym wiąże się bar- walający stan urządzeń hydrotechnicznych, a zwłaszcza dzo duże znaczenie w układzie komunikacyjnym Polski na niedobór retencji w górskiej części dorzeczy, doliny autostrady A4, magistrali kolejowych E-30, E-59 i CE-59 Odry i Nysy Kłodzkiej są narażone na niebezpieczeństwo (po prawej stronie Odry, obsługującej m. in. Elektrownię powodzi. Ostatnia katastrofalna powódź miała miejsce „Opole”) oraz Odry jako drogi wodnej. Trasy te, zwłasz- w 1997 r., powodując w skali województwa śmierć 8 cza autostrada i magistrala kolejowa E-30 są wyjątkowo osób i straty materialne rzędu 11 mld zł. obciążone ruchem tranzytowym osób, jak i transportem Garb Chełmu zbudowany jest z wapieni triasowych towarów. Po wprowadzeniu odpłatności za przejazd na i jurajskich, stanowiących podstawę rozwoju miejscowe- autostradzie A4 wzrósł problem obciążenia drogi krajo- go przemysłu cementowego i wapienniczego. Surowce wej nr 94, stanowiącej trasę alternatywną do autostrady. te wydobywane są w okolicach Gogolina (Chorula), Tar- Szczególnie newralgicznym fragmentem jest północna nowa Opolskiego, w samym Opolu na potrzeby miejsco- obwodnica Opola, która przejmuje ruch ze wszystkich wych zakładów. Aglomeracja Opolska jest też obszarem głównych dróg prowadzących do miasta. eksploatacji innych surowców, jak bazalty w okolicach Położenie jest jednak przede wszystkim atutem AO, bo Niemodlina, surowce ilaste, piaski. Eksploatacja złóż po- województwo posiada najlepszy w skali kraju wskaźnik 88 woduje znaczne miejscowe przekształcenia powierzchni międzygałęziowej dostępności transportowej (6,0)5. ziemi, a także znaczne uprzemysłowienie Aglomeracji. Intensywne zagospodarowanie i uprzemysłowienie Obszarami największych przekształceń przestrzeni są niesie ze sobą koszty środowiskowe, z drugiej jednak

1 Parysek J. 2006. Wprowadzenie do gospodarki przestrzennej, Wyd. Naukowe UAM, Poznań, s. 20-21. 2 rozporządzenie RM z dnia 9 listopada 2012 r.w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2013. Dz. U. z 2012 r., poz. 1391; http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/INTRA_PBSSP2013_DzU2012_poz_1391.pdf [dostęp: 24.02.2014 r.]. 3 kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. 4 rozporządzenie RM z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych.(Dz. U. z 2002 r., Nr 77, poz. 695) http://www.abc.com.pl/du-akt/-/ akt/dz-u-02-77-695 [dostęp 25.02.2014]. 5 http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_przestrzenna/KPZK/Aktualnosci/Documents/MAPA_10_SIEC_TRANSPORTOWA_230112.pdf [ dostęp: 25.02.2014 r.]. Wskaźnik ten jest „syntetyczną miarą wzajemnej potencjalnej dostępności czasowej krajowych ośrodków osadniczych oraz węzłów transportowych (wewnętrznych i granicznych), uwzględniającą wszystkie podstawowe rodzaje transportu (w proporcji do ich udziału w pracy przewozowej) oraz ważoną poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego – Komornicki T., Śleszyński P., Rosik P., Pomianowski W. 2009. Dostępność przestrzenna jako przesłanka kształtowania polskiej polityki transportowej, Biuletyn KPZK PAN nr 241. I. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego

strony wiąże się z tym powstawanie sieci infrastruktury, w planowaniu procesów inwestycyjnych. Na tej bazie wy- zwłaszcza transportowej, energetycznej, ale i ciepłowni- znaczono wiele stref inwestycyjnych typu „greenfield”6. czej i gazowej (gaz produkowany jest w zdzieszowickiej Ponadto znaczne przekształcenia gospodarki, w tym li- koksowni). W ten sposób Aglomeracja jest obszarem kwidacja wielu zakładów (m.in. 3 cementowni w Opolu, o różnorakich i silnych powiązaniach gospodarczych cukrowni w Lewinie Brzeskim, Zakładów Obuwniczych oraz samowystarczalnym, a wręcz posiadającym pew- „Otmęt” w Krapkowicach) powodują znaczną podaż te- ne rezerwy w zakresie energii, co stanowi ogromny atut renów inwestycyjnych typu „brownfield”7.

2. STRUKTURA PRZESTRZENNA – GŁÓWNE FUNKCJE TERENU

Według aktualnego Planu Zagospodarowania Prze- Główne pasmo stanowi III paneuropejski korytarz trans- strzennego Województwa Opolskiego (PZPWO)8 na portowy, obejmujący gminy nadodrzańskie z Opolem terenie Aglomeracji Opolskiej wyróżnia się następujące oraz Izbicko. Inne korytarze transportowo-osiedleńcze rodzaje stref funkcjonalno-przestrzennych: mające znaczenie krajowe to: »» obszary skoncentrowanego zainwestowania (inten- »» korytarz północ–południe, łączący środkową Polskę sywnego zagospodarowania) – o wysokim stopniu z Bramą Morawską wzdłuż DK 45 – gminy Łubniany, urbanizacji, zdominowane funkcjami mieszkalnymi, Turawa, Opole, Dąbrowa, Niemodlin, produkcyjnymi i transportowo-infrastrukturalnymi, »» korytarz staropolski, łączący obszary kilku Aglomeracji z relatywnie mniejszym udziałem innych funkcji; jest Polski środkowej i wschodniej – częstochowską, kie- to „strefa wewnętrzna Aglomeracji” (Opole i tere- lecką, lubelską z Opolem wzdłuż DK 46 i linii kolejo- ny otaczające miasto, głównie w gminach Dobrzeń wej Opole–Fosowskie(–Częstochowa), przebiegający Wielki, Dąbrowa, Komprachcice, Prószków, Tarnów przez gminy Ozimek i Chrząstowice. Opolski, Chrząstowice, w mniejszej części Turawa Z powyższego przedstawienia wyłania się obraz Aglo- i Łubniany oraz tereny gmin Gogolin i częściowo meracji Opolskiej jako układu węzłowego, koncentryczne- Krapkowice)9 oraz go, położonego na przecięciu licznych pasm (korytarzy) »» obszary ekstensywnie zagospodarowane i użytkowa- zintensyfikowanego zagospodarowania, ze zdecydowaną ne (pozostała część AO) – gdzie w zagospodarowaniu dominacją pasma III korytarza paneuropejskiego. przestrzeni dominują funkcje rolnicze (południowo- W myśl koncepcji polaryzacyjno-dyfuzyjnej (koncep- -zachodnia część: gminy Lewin Brzeski, Niemodlin, cji rozwoju przyjętej w dokumentach na szczeblu krajo- Strzeleczki, Walce, pozostała część gm. Krapkowice) wym10), od dostępności i dynamiki rozwoju obszarów sta- oraz leśne i rekreacyjno-wypoczynkowe (północno- nowiących ośrodki wzrostu, zwłaszcza miejskich obszarów -wschodnia część AO: gm. Popielów, Murów, pozostałe funkcjonalnych miast wojewódzkich, zależy rozwój obsza- części gmin Łubniany i Turawa, oraz gm. Ozimek i Izbic- rów, na które ośrodki te oddziałują. Dlatego też szczególną ko). W samym Ozimku znaczną rolę odgrywa funkcja uwagę należy zwrócić na politykę przestrzenną i inwesty- produkcyjna – przemysł, a w gminie Izbicko – rolnictwo. cyjną obszaru strefy wewnętrznej Aglomeracji. Wielofunkcyjny charakter reprezentuje gmina Zdzie- Pozostałe tereny AO mają odmienne uwarunkowania szowice, z dominującą rolą przemysłu w mieście i dużym rozwojowe. Stanowiąc obecnie zaplecze Opola, dzięki znaczeniem rolnictwa na obszarze wiejskim. dobrej dostępności i specyficznym walorom i zasobom Opole stanowi węzeł struktury osadniczej i społeczno mogą zyskać szersze znaczenie. Strefy rolnicze, o prze- – gospodarczej całego województwa, obszar koncentra- wadze gleb żyznych i korzystnych warunkach agro- cji procesów rozwoju społeczno-gospodarczego, dyspo- klimatycznych, mogą stać się bazą dla przetwórstwa nujący potencjałem o znaczeniu krajowym, a Krapkowi- i przemysłu rolno-spożywczego. Strefy leśne i położone ce jako miasto powiatowe jest ośrodkiem o znaczeniu nad zbiornikami wodnymi mogą być terenami rozwoju ponadlokalnym. Część terenu, szczególnie gminy należą- funkcji rekreacyjnych. Duże znaczenie i dobre perspekty- ce do powiatów innych niż opolski, mogą znajdować się wy ma przetwórstwo drewna. Dzięki równomiernej sieci w strefie oddziaływania ośrodków takich jak Kędzierzyn wykształconych ośrodków lokalnych – małych miast i wsi – Koźle, Brzeg czy Strzelce Opolskie, te jednak, z uwagi gminnych, mogą łatwiej uczestniczyć w procesach roz- na różnicę skali, same podlegają ośrodkowi opolskiemu. wojowych i przekształceniach strukturalnych. Obecnie Ogólnie jednak układ osadniczy sprzyja krystalizowa- o korzystnej sytuacji społeczno-gospodarczej mówi się niu układu aglomeracyjnego wokół Opola. Podkreśla w miastach: Gogolin i Prószków, o niekorzystnej w przy- się zwarty charakter osadnictwa wiejskiego i najwyższy padkach Lewina Brzeskiego i Niemodlina11. w kraju stopień urbanizacji wsi. Obszar rozwoju funkcji turystycznej, obejmuje gminy: 89 W PZPWO wyróżnia się też układy pasmowe, które Ozimek, Turawa, Zdzieszowice, Gogolin, Izbicko. Jest to „kształtują się w oparciu o korytarze transportowe, gdzie obszar cechujący się wysokim potencjałem kulturowym odbywa się koncentracja przeobrażeń przestrzennych i przyrodniczym, a także pewnym potencjałem infrastruk- wzdłuż głównych ciągów infrastruktury komunikacyjnej.” turalnymi bazy turystycznej. Udział terenów objętych ob-

6 Tereny inwestycyjne typu „greenfield” to inwestycje realizowane na terenach nieużywanych dotychczas przez przemysł lub usługi. 7 Tereny inwestycyjne typu „brownfield” to tereny na bazie istniejących już , często zdegradowanych, budynków i infrastruktury przemysłowej. 8 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego, 2010 9 Por. Śleszyński P., Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych stolic województw, PAN, ekspertyza wykonana dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, War- szawa, 2012. 10 koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, str. 8. http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/polityka_przestrzenna/kpzk/strony/koncepcja_ przestrzennego_zagospodarowania_kraju.aspx [dostęp: 24.02.2014]. 11 raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego 2013, str. 34. jaka jest aglomeracja opolska?

szarową ochroną przyrody waha się od 1% w gminie Go- dania mające na celu poprawę warunków hydrotech- golin do 80,1% w gminie Turawa i 84% w gminie Ozimek. nicznych, skoncentrowane jednak głównie na ochronie Dolina Odry jest terenem możliwego rozwoju funkcji przeciwpowodziowej. Sytuacja w tym zakresie na terenie związanej z transportem rzecznym, towarów oraz tu- Aglomeracji zależy w przeważającej mierze od decyzji rystyką w przypadku rewitalizacji szlaku żeglownego. podejmowanych na szczeblu krajowym i inwestycji pro- W „Programie dla Odry - 2006”12 wyznaczono liczne za- wadzonych poza AO – w Czechach i w woj. śląskim.

3. OBOWIĄZUJĄCE DOKUMENTY POLITYKI PRZESTRZENNEJ GMIN

Gminy wchodzące w skład Aglomeracji Opolskiej planami miejscowymi i kierunków przeznaczenia terenu. w pełni spełniają wymóg posiadania obowiązujących Oprócz obszarów, dla których sporządzenie planów jest Studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowa- obowiązkowe na podstawie art. 10 ust. 1 pkt. 8 ustawy nia przestrzennego, jako podstawowych dokumentów z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu określających ich politykę przestrzenną. Według stanu przestrzennym (upzp)13, gminy kształtują te zapisy w zasa- na dzień 31 grudnia 2012 roku, 9 gmin Aglomeracji pod- dzie dowolnie, co powoduje nieraz znaczne rozbieżno- jęło aktualizację obowiązujących do tej pory dokumen- ści w ustaleniach o podobnym charakterze i kierunkach tów. W przypadku 3 gmin – Izbicko, Strzeleczki, Tarnów rozwoju. I tak władze poszczególnych gmin wskazały do Opolski, obowiązują Studia uchwalone w 1999 roku, objęcia planami od 0,9% powierzchni gminy w Walcach co wskazywać może na ich znaczącą dezaktualizację i 4,4% w Opolu, do 100% w Turawie i niemal 100% w Dą- i konieczność przystąpienia do opracowania dokumen- browie (z czego objęto dotąd odpowiednio 8,3% i 1,2%). tu adekwatnego do aktualnej i spodziewanej w najbliż- Największe powierzchnie do przeznaczenia gruntów szych latach sytuacji społeczno-gospodarczej gminy. rolnych na cele nierolnicze wskazano w gminach Łub- Charakter studiów uwarunkowań i kierunków zago- niany (1215 ha), Ozimek (1085 ha) i Dąbrowa (1080 ha), spodarowania przestrzennego powoduje dosyć swo- a leśnych na cele nieleśne – analogicznie - w Łubnianach bodne decyzje gmin w zakresie wskazań do objęcia 135 ha i w Ozimku 65 ha.

4. POKRYCIE MIEJSCOWYMI PLANAMI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania Wielkość terenów zajętych przez poszczególne plany przestrzennego („plany miejscowe”), sporządzone na jest zróżnicowana, przy czym większość z nich stanowi podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zagospodaro- punktowe zmiany wcześniej obowiązujących opracowaniu przestrzennym oraz na podstawie ustawy z dnia wań. Samo natężenie prac planistycznych może być 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu jedynie wskaźnikiem wagi przykładnej przez władze przestrzennym według stanu na 31 grudnia 2012 roku lokalne do tego zadania, należącego wszak do podsta- zajmują powierzchnię 878,54 km2, czyli około 38,4% po- wowych zadań własnych gmin. W skali Aglomeracji, wierzchni Aglomeracji Opolskiej (analogiczna wartość dla pokrycie planistyczne nie wykazuje czytelnego związku kraju wynosi 27,9%). W roku tym łącznie obowiązywało z aktywnością budowlaną i inwestycyjną. I tak, gmina 375 planów miejscowych, z czego najwięcej – 53, w gmi- Dąbrowa, bezpośrednio przylegająca do granic Opola, nie Krapkowice. Spośród wszystkich gmin największą na której terenie znajduje się główny węzeł autostrado- powierzchnię objęcia miejscowymi planami zagospoda- wy - Prądy, obsługujący miasto, ma pokrycie znikome rowania przestrzennego (100%) posiadają gminy: Łubnia- (160 ha = 1,2% powierzchni, a dalsze prace obejmują 166 ny oraz Popielów. Pokrycie planistyczne spadło jedynie ha), zaś gmina Popielów, o charakterze rolniczo-leśnym w gminie Komprachcice w wyniku uchylenia decyzją wykazuje pokrycie zupełne. Największa skala przekształ- sądu w 2011 r. miejscowych planów na powierzchni 313 ceń gruntów rolnych na cele nierolnicze miała miejsce ha. W gminie tej niezwłocznie podjęto prace planistyczne w gminach: Prószków (900 ha) i Tarnów Opolski (434 ha), na obszarze 4022 ha. W zapisach obowiązujących planów a leśnych na cele nieleśne – w Turawie (99 ha) i Tarnowie miejscowych najwięcej – 31,6% powierzchni zajmują te- Opolskim (37 ha). reny użytkowane rolniczo. W dalszej kolejności: tereny Znaczna wielkość pokrycia planistycznego gmin, zabudowy mieszkaniowej – 21%, zieleni i wód – 15,3%, wcześniej traktowana z jednoznacznie pozytywnie jako zabudowy techniczno-produkcyjnej – 10,2%. Najmniej- wyraz działań na rzecz ładu przestrzennego15 od nie- 90 szą powierzchnię – 6,2%, zajmują tereny komunikacyjne. dawna zaczyna budzić kontrowersje z uwagi na rozmia- Kompletną elektroniczną bazę danych dotyczących ry zapisywanych w planach przeznaczeń16. Nawet przyj- planowania przestrzennego zawiera system informacji mując niskie docelowe gęstości zaludnienia17 oznacza przestrzennej województwa opolskiego – portal infor- to przykładowo w gm. Prószków tereny mieszkaniowe macyjno – promocyjny „Opolskie w Internecie”14. dla 67 704 osób. Tymczasem faktyczna ludność gminy

12 www.programodra.pl. 13 Dz. U. z 2012 r., poz. 647 ze zmianami. 14 http://mapy.opolskie.pl/start/ [dostęp: 12.03.2014 r.]. 15 http://www.mir.gov.pl/Budownictwo/Planowanie_lokalne_i_zagospodarowanie_przestrzenne/Informacje_przestrzenne/Planowanieprzestrzenne/Strony/ Badanie_statystyczne.aspx. 16 http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/914384-W-urbanizacyjnym-chaosie.html. 17 Dla zabudowy jednorodzinnej – działki 1000 m2, rodziny 4-osobowe = 40 os./ha, dla zabudowy wielorodzinnej 100 os./ha. I. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego

wynosiła 10 000 osób w 2003 i wciąż spada (w 2012 r. W odniesieniu do niekorzystnych uwarunkowań de- wyniosła 9790 os.). Największa podaż terenów o prze- mograficznych mówić można o nadpodaży terenów bu- znaczeniu mieszkaniowym (które wymagają wyposaże- dowlanych, co skutkować może problemami finansowymi nia w inne rodzaje infrastruktury i usługi) w przelicze- gmin w przypadku zgłoszenia roszczeń wykupu nierucho- niu na 1000 mieszkańców (aktualnie zamieszkujących mości pod cele publiczne, zwłaszcza drogi. Aktywność w 2012 r.) występowała w gminach: Popielów – 203,2 samorządów w przeznaczaniu terenów pod zabudowę ha, Łubniany – 150,4 ha i Prószków 133 ha, najniższa – z jednej strony potwierdza tendencje suburbanizacyjne w gminach o minimalnym pokryciu (Murów, Dąbrowa, w gminach wokół Opola, ogólnie jednak świadczy o nie- Strzeleczki). adekwatności skali prac planistycznych do potrzeb.

5. PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W OPRACOWANIU

Na koniec 2012 r. w przygotowaniu było na terenie i inwestycji. Gminy: Gogolin, Chrząstowice i Dobrzeń Aglomeracji Opolskiej 77 projektów planów o łącznej po- Wielki przeprowadzają także zmiany studiów, w gm. Le- wierzchni 169,4 km2Analizując procesy planowania prze- win Brzeski zmiany dokonano w 2012 r. Zjawisko to może strzennego w gminach Aglomeracji można wnioskować, świadczyć o dezaktualizacji obowiązujących dokumen- iż w większości gmin procedura planistyczna trwa krócej tów planistycznych lub o znacznym wpływie potencjal- niż 3 lata. W przypadku Opola zauważalne jest wydłuże- nych inwestorów na decyzje gmin w zakresie ich władz- nie czasu sporządzania miejscowych planów zagospoda- twa planistycznego. rowania przestrzennego – w ostatnich 4 latach od 12 do Największą aktywność w realizacji procesów plani- 15 planów miejscowych było w trakcie opracowania od stycznych związanych z opracowywaniem planów miej- co najmniej 3 lat. Wynika to z wydłużenia procesu plani- scowych na tereny dotychczas nimi nie objęte na koniec stycznego w dużych miastach będącego konsekwencją 2012 r., wykazywała wspomniana wcześniej gmina Kom- nieuregulowanych stosunków gruntowych oraz silniej- prachcice, a także Opole i gmina Turawa oraz Krapkowice szego niż na terenach wiejskich zróżnicowania funkcji (2,9 tys. ha).Ta ostatnia gmina była w latach 2009–2012 terenu. W przypadku pozostałych gmin, w większości najaktywniejsza w uchwalaniu planów na terenach nimi uchwała o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego wcześniej nieobjętych. Średnia powierzchnia miejsco- planu zagospodarowania przestrzennego jest realizowa- wych planów zagospodarowania przestrzennego będą- na w czasie krótszym niż 3 lata, z drugiej jednak strony cych w trakcie opracowania w 2012 roku wynosiła 220 liczba podejmowanych uchwał w tych jednostkach jest ha i była wyraźnie wyższa niż w latach poprzednich (2011 wyraźnie niższa. - 162,7 ha, 2010 - 188,6 ha), jednak regularnie niższa niż Projekty planów miejscowych będących w trakcie średnia w Polsce (2010 -279,1 ha, 2011 - 291,8ha, 2012 - sporządzania, w ponad 43% obejmują tereny już objęte 309,5 ha). Średnio największe powierzchniowo plany były planami. Szczególnie zjawisko to dotyczy gmin Gogolin w trakcie opracowania w gminach Gogolin (926,6 ha) (99%), Lewin Brzeski (89%), Dobrzeń Wielki (86%) i Chrzą- oraz Komprachcice (804 ha). Większa powierzchnia objęta stowice (64%). Wspólnym mianownikiem tych gmin jest planem pozwala na bardziej kompleksowe ujęcie terenu znaczna wielkość w skali Aglomeracji, korzystne położe- i właściwszy kontekst zapisów, co odpowiada zarówno in- nie i względnie duża dynamika aktywności gospodarczej tencjom ustawodawcy, jak i poglądom naukowym18.

6. DECYZJE O WARUNKACH ZABUDOWY I ZAGOSPODAROWANIA TERENU

Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania znaczący odsetek stanowią tereny objęte planami na- terenu wydawane są przez wójtów (burmistrzów, prezy- rzędzie to nie odgrywa żadnej roli. Biorąc pod uwagę dentów miast) w przypadku braku planu miejscowego. pozostałe jednostki, szczególnie duża liczba decyzji Decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publiczne- o warunkach zabudowy została wydana w Opolu (173). go dotyczą zamkniętego katalogu celów, określonego Największy odsetek (44%) stanowiły decyzje wydane w art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce pod lokalizację funkcji mieszkaniowej jednorodzinnej nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, ze i przeważały one w przypadku wszystkich pozostałych zm.). Niekorzystnym z punktu widzenia władztwa pla- gmin. Szczególnym rodzajem wytycznych dla inwestycji nistycznego gmin zjawiskiem jest rozpowszechnienie o charakterze publicznym planowanych do realizacji na się lokalizacji inwestycji na podstawie decyzji w trybie terenach nie posiadających planu miejscowego jest de- 91 tzw. ustaw specjalnych, co w przypadku wielu inwestycji cyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. (np. dróg krajowych) oznacza decydowanie o zagospo- Łącznie, do grudnia 2012 roku, w Aglomeracji wydanych darowaniu terenu poza szczeblem samorządowym. zostało ich 108 – najwięcej w Opolu (29) i w gminie Dą- Istotnym narzędziem planowania przestrzennego browa (23). Głównym powodem tak dużej, w stosunku w Polsce, w tym w Aglomeracji Opolskiej są decyzje do innych gmin, liczby wydanych decyzji jest stosunko- o warunkach zabudowy. W przypadku gmin takich jak wo małe pokrycie tych jednostek planami miejscowymi. Łubniany, Popielów, czy tez Tarnów Opolski, w których

18 Por. Parysek 2006 op. cit. jaka jest aglomeracja opolska?

7. OFERTA TERENÓW INWESTYCYJNYCH

Istotnym atutem Aglomeracji Opolskiej jest wyzna- »» Wałbrzyskiej SSE – 3 podstrefy w Opolu Opole o łącz- czenie licznych terenów inwestycyjnych oraz funk- nej powierzchni 88,45 ha. Główni inwestorzy to: Ste- cjonowanie specjalnych stref ekonomicznych. Tereny gu, Art.-Odlew, PZStelmach, IFM ecolink, Kamex, HFG inwestycyjne w liczbie 49 są rozmieszczone równomier- (Heerema), Polaris. Strefa ta plasuje się w czołówce nie, w większości uzbrojone w niezbędną infrastrukturę tego rodzaju obszarów w międzynarodowym rankin- techniczną. Wielkość poszczególnych terenów waha się gu FDI (XVI m. w 2010 r.). między 1 a 135 ha. Problemem w niektórych przypad- »» Katowickiej SSE – 2 podstrefy w Krapkowicach, zajmu- kach jest rozczłonkowanie własnościowe – poszczególne jące łącznie 94,53 ha – inwestorem w podstrefie przy oferowane obszary mają wielu właścicieli. ul. Opolskiej została firma MetsaTissue oraz podstrefa Na terenie AO działają podstrefy specjalnych stref eko- w Gogolinie o powierzchni 19,3 ha. nomicznych:

KONKLUZJEAglomeracja Opolska jest obszarem STRATEGICZNEzróżnicowanym pod względem zagospodarowania przestrzennego. Oprócz obszarów intensywnie zagospodarowanych, zurbanizowanych i uprzemysłowionych znaczne po- łacie to tereny zagospodarowane ekstensywnie: rolnicze, leśne i rekreacyjne. Największa podaż terenów inwestycyjnych i ruch inwestycyjny skupiają się na obszarach intensywnie zagospodarowanych, stąd też troską władz publicznych powinno być zapewnienie bardziej równomiernego rozprzestrzenienia procesów rozwojowych na całym obszarze Aglomeracji. Zaawansowanie i charakter prac planistycznych nie są czytel- nie związane z poziomem rozwoju i aktywnością gospodarczą gmin, co może być przeszkodą w racjonal- nym zagospodarowaniu terenu Aglomeracji.

92 II. MIESZKAŃCY I KAPITAŁ SPOŁECZNY AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI

Aglomerację Opolską zamieszkuje blisko 334 tys. nia gęstość zaludnienia Aglomeracji wynosi 145,9 os/km2 mieszkańców, co stanowi niemal 1/3 ludności woje- i jest wyższa niż w województwie opolskim (108 os/km2). wództwa opolskiego. Aglomeracja ma charakter mono- Różnice w zagęszczeniu ludności w gminach Aglome- centryczny z głównym skupiskiem, którym jest miasto racji są jednak znaczne. Największa gęstość zaludnienia Opole liczące 121,6 tys. mieszkańców (36,4% całego ze- występuje w Opolu (1259 os/km2), gdzie jest kilkukrotnie społu miejskiego). Pomimo tego główny ośrodek miejski wyższa niż w okolicznych gminach, najniższa zaś w gminie dominuje pod względem liczby mieszkańców nad nach silnie zalesionych (Murów, Popielów, Turawa) oraz obszarem podmiejskim (212,4 tys. mieszkańców). Śred- o charakterze rolniczym (Strzeleczki, Izbicko).

Rycina 24. Gęstość zaludnienia w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

W ostatnich latach można zauważyć tendencje do depopulacji Aglomeracji Opolskiej. W latach 2002-2012 liczba mieszkańców tego obszaru zmniejszyła się o blisko 4,5% (15 tys.). W tym czasie zmalała liczba mieszkańców zarówno Opola, jak i obszaru podmiejskiego. Spadek liczby mieszkańców był jednak nierównomierny. Główne miasto Aglome- racji od 2002 roku utraciło ok. 6% ludności (7 766 mieszkańców) zaś okoliczne gminy łącznie ok. 3,2% (6941 miesz- kańców). jaka jest aglomeracja opolska?

Wykres 2. Liczba mieszkańców Aglomeracji Opolskiej w latach 2002–2012

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Rycina 25. Dynamika zmian liczby ludności w Aglomeracji Opolskiej w latach 2002–2012

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Największy odpływ ludności miał miejsce w gminie Murów, której liczba mieszkańców spadła o blisko 12%. Wzrosła natomiast liczba mieszkańców gmin położonych najbliżej Opola: Łubnian (ok. 5,9%), Chrząstowic (ok. 2,3%), Dobrze- nia Wielkiego (ok. 2%) oraz Dąbrowy (ok. 2%). Wskazuje to na występowanie w Aglomeracji Opolskiej typowego dla większych miast procesu suburbanizacji. II. Mieszkańcy i kapitał społeczny aglomeracji opolskiej

SALDO MIGRACJI

Potwierdzeniem powyższej tezy jest wartość salda zawojewódzkich z województwa opolskiego. W latach migracji dla poszczególnych gmin Aglomeracji wskazu- 2006-2011 12,38% migracji z województwa opolskiego jąca, że rośnie liczba mieszkańców gmin podmiejskich, ukierunkowanych było do województw dolnośląskiego a zmniejsza się ludność Opola i gmin peryferyjnych. W la- i śląskiego19. Można zatem przyjąć, że podobne tenden- tach 2010-2012 największym dodatnim saldem migracji cje prawdopodobnie występują w Aglomeracji Opolskiej. wewnętrznych charakteryzowały się gminy Dobrzeń Aglomeracja odznacza się dużym natężeniem migra- Wielki oraz Komprachcice. Odpływ mieszkańców o naj- cji zagranicznych. W latach 2010-2012 za granicę wyje- większym natężeniu w tym czasie odnotowano w Opolu chało blisko 2,5 tys. mieszkańców Aglomeracji (w tym oraz w gminie Zdzieszowice. Migracje na obszarze Aglo- 410 z Opola), powróciło zaś 764 (w tym 179 do Opola). meracji dotyczą głównie osób w wieku produkcyjnym. Więcej osób wyjeżdża za granicę z obszaru podmiej- Ujemne wartości salda migracji wewnętrznych dla osób skiego (saldo migracji zagranicznych dla obszaru pod- w tym wieku w latach 2010-2012 cechowały powiat miejskiego wynosi -6‰ przy -1,9‰ dla Opola). Należy krapkowicki oraz miasto Opole, dodatnie zaś powiat przy tym pamiętać, że powyższe statystyki odnoszą się opolski. Szczególnie wysoki jest odsetek migracji w gru- jedynie do emigracji na pobyt stały (zarejestrowanej), pie produkcyjnej z miasta Opola. podczas gdy występują jeszcze inne formy (nierejestro- Aglomeracja narażona jest na znaczne migracje lud- wana emigracja stała czy emigracja zarobkowa) o nie- ności do sąsiednich ośrodków metropolitalnych: Wro- ustalonych rozmiarach. Migracje zagraniczne dotyczyły cławia czy Katowic. Są to główne kierunki migracji po- głównie osób w wieku produkcyjnym.

RUCH NATURALNY

Drugim elementem mającym wpływ na zmiany licz- w latach 2010–2012 zmarło o 423 osoby więcej niż się by ludności jest ruch naturalny. Czynnik ten ma dużo urodziło. mniejszy wpływ na liczbę ludności tego obszaru, jednak Podregion Opolski charakteryzuje się jednym z najniż- przyjmując wartości ujemne (w 2012 -0,72‰) pogłębia szych wskaźników dzietności wśród podregionów w Pol- negatywne tendencje. Tylko pięć gmin zanotowało do- sce. Wartość owego współczynnika dla tego podregionu datnie wartości skumulowanego przyrostu naturalnego w 2012 roku wynosiła 1,119 przy wartości 1,299 dla kraju. w latach 2010-2012: Zdzieszowice – 62 (3,82‰), Do- Interpretacja tego wskaźnika w warunkach Aglomeracji brzeń Wielki – 42 (2,91‰), Tarnów Opolski – 25 (2,58‰), Opolskiej nie jest jednak łatwa. Jest to bowiem współ- Niemodlin – 6 (0,44‰) oraz Izbicko – 1 (0,18‰). Naj- czynnik potencjalny, który nie uwzględnia wspominanej mniejszą wartość przyrostu naturalnego odnotowano już emigracji nieformalnej. Faktyczna liczba kobiet w wie- w gminach: Krapkowice -92 (-3,91‰), Ozimek -71 (-3,54 ku prokreacyjnym może być zatem niższa, a tym samym ‰) oraz Strzeleczki -70 (-9,32‰). W całej Aglomeracji wartość wskaźnika zupełnie inna.

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA

W najbliższych latach spodziewany jest dalszy spadek liczby ludności Aglomeracji Opolskiej. Prognozy dla tego obszaru do 2020 roku przewidują, że straci on niecałe 8 tysięcy mieszkańców20. Podobnie jak dotychczas, spadek liczby mieszkańców w podobnym stopniu dotknie zarówno Opole, jak i obszar podmiejski. Opole utraci około 4 tys. mieszkańców (3,5%), podczas gdy okoliczne gminy pomniejszą się o około 3,5 tys. mieszkańców (1,7%).

Wykres 3. Prognoza zmian liczby ludności Aglomeracji Opolskiej na lata 2012–2020

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

19 Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego 2013. 20 Prognoza jest efektem korekty Prognozy dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata 2011 – 2035 Głównego Urzędu Statystycznego. jaka jest aglomeracja opolska?

STRUKTURA WIEKOWA POPULACJI

Struktura wiekowa Aglomeracji jest typowa dla popu- po 17% społeczności. Najmłodszą demograficznie gminą lacji starzejącej się. Przeważają grupy w wieku mobilnym jest Lewin Brzeski, gdzie udział osób młodych to blisko (zwłaszcza 25-34 lata) oraz w wieku przedemerytalnym 20% w ogóle populacji. (55-64 lata). Wraz z wydłużającym się trwaniem życia Strukturę populacji można ocenić również dzięki przybywa osób starszych, zaś zmiana trybu i modelu wskaźnikowi obciążenia demograficznego, który poka- życia powoduje, że rodzi się coraz mniej dzieci. Proces zuje relacje między ekonomicznymi grupami wieku lud- starzenia się jest szczególnie widoczny w Opolu, gdzie ności. Dla całej Aglomeracji wskaźnik ten przyjmuje war- ludzie starsi stanowią ponad 20% ludności. Jednocześnie tość 51,7 i jest niższy niż średnia ogólnopolska (56,6) oraz odsetek osób młodych jest tam najniższy w całej Aglo- wojewódzka (53,5). Oznacza to zatem, że na 100 miesz- meracji i wynosi 14,7%. Gminy podmiejskie charaktery- kańców Aglomeracji w wieku produkcyjnym przypadają zują się młodszą strukturą wiekową populacji. Obszar 52 osoby w wieku nieprodukcyjnym. W najbliższych la- podmiejski cechuje się tym, że osoby w wieku przedpro- tach spodziewany jest wzrost wartości tego wskaźnika, dukcyjnym i poprodukcyjnym stanowią odpowiednio głównie ze względu na rosnącą liczbę ludzi starszych.

Rycina 26. Obciążenie demograficzne w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Opole jest ważnym ośrodkiem akademickim, w którym ści tego obszaru posiada wyższe wykształcenie, blisko działają 4 szkoły wyższe i 2 ośrodki zamiejscowe szkół 1/3 mieszkańców posiada wykształcenie średnie, a kolej- 96 wyższych. We wszystkich opolskich uczelniach w 2012 r. ne 20% wykształcenie zasadnicze zawodowe21. studiowało łącznie 31 023 osób. Na każde 1000 miesz- AO charakteryzuje się dużą populacją osób mniejszo- kańców Opola przypada 255 studentów. Co roku mury ści niemieckiej. Według Narodowego Spisu Powszech- opolskich uczelni opuszcza ponad 10 tys. absolwentów. nego Ludności i Mieszkań (2011) na obszarze 7 gmin Jest to znaczny potencjał rozwojowy Aglomeracji. (Murów, Popielów, Prószków, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Opierając się na informacjach zawartych w Naro- Turawa, Walce) mniejszość niemiecka stanowi 20% lud- dowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań ności. Największa jest w gminie Strzeleczki, gdzie blisko w 2011 roku, szacować można, że niecałe 20% ludno- 1/3 mieszkańców deklaruje narodowość niemiecką.

21 Szacunki na podstawie danych dla powiatów: krapkowickiego, opolskiego oraz m. Opola. II. Mieszkańcy i kapitał społeczny aglomeracji opolskiej

KAPITAŁ SPOŁECZNY

Ważną rolę w kształtowaniu rozwoju odgrywa kapitał stowarzyszeń zarejestrowanych na danym obszarze. Na społeczny, który wg Putnama „odnosi się tu do takich koniec 2012 roku na obszarze Aglomeracji Opolskiej cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy zarejestrowanych było 107426 fundacji i stowarzyszeń i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społe- i organizacji społecznych, czyli 36% wszystkich tego czeństwa ułatwiając skoordynowane działania”22. Konty- typu podmiotów zarejestrowanych w województwie nuatorem idei Putnama jest Francis Fukuyama, według opolskim. Liczba organizacji non-profit w Aglomeracji którego kapitał społeczny można zdefiniować jako „ze- w l. 2010–2012 wzrosła o niemal 9% (88 podmiotów). Na staw nieformalnych wartości i norm etycznych wspól- badanym obszarze przypadają średnio 32 podmioty na nych dla członków określonej grupy i umożliwiających 10 tys. mieszkańców. Wartość ta jest wyższa niż średnia im skuteczne współdziałanie”23. Jest to zatem umiejęt- dla województwa (29,29) i kraju (29,98). ność współdziałania różnych grup i organizacji w celu re- Mimo wysokiej średniej dla całej Aglomeracji występo- alizacji własnych interesów. Kapitał społeczny jest trudny wały znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi gminami do uchwycenia i zmierzenia. Najczęściej stosuje się na- w poziomie aktywności społecznej rozumianej jako uczest- stępujące miary: poziom zaufania społecznego, otwar- nictwo w stowarzyszeniach i fundacjach. Największym tość społeczności lokalnej, liczba fundacji i stowarzyszeń skupiskiem NGO było Opole, gdzie działało 70 fundacji czy frekwencja w wyborach. i 509 stowarzyszeń, co oznacza, że na 10 tys. mieszkańców W Diagnozie społecznej 201324 Podregion Opolski przypadało 48 takich organizacji. Na drugim biegunie były został sklasyfikowany na 3. pozycji wśród polskich pod- gminy Dąbrowa i Dobrzeń Wielki, w których przypadało regionów pod względem zasobności kapitału społecz- jedynie 15 podmiotów na 10 tys. mieszkańców. nego25. Główną miarą użytą w diagnozie była liczba

Rycina 27. Liczba stowarzyszeń i fundacji na 10 tys. mieszkańców Aglomeracji Opolskiej w 2012 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS 97 Aktywność różnych podmiotów trzeciego sektora suma wszystkich otrzymanych przez takie organizacje działających w woj. opolskim wydaje się doceniana przez funduszy wzrosła o blisko 30% (z 7,7 mln do 10 mln zł). mieszkańców. Co roku wzrasta kwota, jaką podmioty To również może być wyróżnikiem kapitału społecznego te otrzymują w ramach przekazywania 1% podatku na świadczącym o zaufaniu do organizacji pozarządowych. organizacje pożytku publicznego. W latach 2008–2012 Z drugiej strony wysoki poziom aktywności stowarzy-

22 Putnam R. (2008), Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa. 23 Fukuyama F. (2003), Kapitał społeczny, w: Kultura ma znaczenie, L.E. Harrison, S.P. Huntington (eds.), Zysk i S-ka, Kraków. 24 Czapiński J., Panek T. (red.) (2012), Diagnoza społeczna. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa. 25 Według badań Działka, zamieszczonych w Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów, Opolszczyzna charakteryzuje się niskim poziomem kapitału społecznego, czego główną przyczyną jest niski poziom zaufania społecznego. 26 Na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. jaka jest aglomeracja opolska?

szeniowej związany może być ze znaczną liczebnością np. rasa, poziom materialny, status społeczny lub ide- mniejszości niemieckiej. Zauważa to J. Działek27 pisząc, ologia”28. Drugi typ zaś oparty jest na zaufaniu pozwa- że „w województwie opolskim działa wiele organizacji lającym współpracować różnym jednostkom i grupom mniejszości niemieckiej, co przekłada się na wysokie społecznym. Ma charakter włączający i jest pewnego wskaźniki życia stowarzyszeniowego. (…) Wydaje się, że rodzaju „pomostem” budowanym wzdłuż różnic dzielą- w grupach mniejszościowych (narodowych, regional- cych poszczególne grupy. Pomocne przy ocenie kapitału nych, religijnych) aktywność stowarzyszeniowa może społecznego mogą być badania zaufania społecznego mieć charakter kapitału społecznego zamykającego”. i otwartości społeczności lokalnej. W niniejszym opraco- Podział kapitału społecznego na ekskluzywny (zamy- waniu przy ocenie tych dwóch aspektów wykorzystano kający, bonding) oraz inkluzywny (bridging) wprowa- wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w ra- dził Robert Putnam. Pierwszy typ cechuje się zoriento- mach Diagnozy społecznej w latach 2007–201329. waniem na wzmacnianie więzi wewnątrzgrupowych. Poziom ogólnego zaufania w podregionie opolskim Optymalizacja współpracy członków grupy powoduje kształtuje się na relatywnie niskim poziomie. Z opinią, że jednak zniechęcenie do kontaktów z innymi i często „większości ludzi można ufać” na tym obszarze zgadza- uniemożliwia współdziałanie. „Zwykle ten rodzaj kapitału ło się 11,1% badanych w 2007 r., 12,55% w 2009, 12,61% wypracowany jest przez grupy tworzone przez podobne w 2011 i 8,95% respondentów w 2013 r. Poziom zaufania do siebie pod jakimś istotnym względem jednostki, jak w podregionie opolskim jest niższy niż w całym kraju.

Wykres 4. Poziom zaufania społecznego w podregionie opolskim i w Polsce w latach 2007–201330

10 podregion opolski 13,4 13,4 Polska 12,55 12,61 12,2 11,1 11,5 8 8,95

6 2007 2009 2011 2013

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych www.diagnoza.com

Miarą, która wskazywać może na poziom kapi- cja w wyborach samorządowych w Aglomeracji wynio- tału społecznego, jest też frekwencja w wyborach. sła 36,62% i była niższa od frekwencji ogólnopolskiej W woj. opolskim frekwencja wyborcza jest jedną z najniż- (39,56%), ale wyższa od wojewódzkiej (33%). Najmniejszy szych w kraju. Sytuacja wygląda podobnie w odniesie- odsetek wyborców uczestniczył w wyborach w gminie niu do Aglomeracji Opolskiej, gdzie odsetek osób, które Chrząstowice (28,86%), najwyższy zaś w gm. Lewin Brze- wzięły udział w wyborach, jest dużo niższy od średniej ski (41,09%). W następnych wyborach samorządowych krajowej. Niekoniecznie musi to oznaczać pasywność w 2010 r. frekwencja wyborcza na badanym obszarze obywatelską mieszkańców AO. Wynikać to może na przy- wzrosła do 38,63% i tym razem była niższa zarówno od kład ze wspomnianej wcześniej ukrytej migracji31. frekwencji ogólnopolskiej (47,32%), jak i wojewódzkiej Analizując frekwencję w wyborach w ostatnich la- (40,99%). Najmniejszy odsetek wyborców uczestniczył tach32, wysunąć można generalny wniosek, że społecz- w wyborach w gm. Łubniany (35,19%), największy zaś 98 ność Aglomeracji najchętniej uczestniczy w wyborach w gm. Strzeleczki (44,45%). W przypadku tych dwóch prezydenckich, najmniej chętnie zaś w wyborach par- głosowań zauważyć można bardzo duże różnice we fre- lamentarnych. W analizie skupiono się na wyborach sa- kwencji w poszczególnych gminach. Przykładem może morządowych jako najbardziej lokalnych i dotyczących być gm. Strzeleczki, gdzie różnica we frekwencji pomię- bezpośrednio społeczności lokalnej. W 2006 r. frekwen- dzy głosowaniami w 2006 i 2010 wyniosła blisko 15%.

27 Działek J., 2008, Geografia kapitału społecznego. Regionalne zróżnicowanie zasobów kapitału społecznego w Polsce, [w:] Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyj- ność regionów, Katowice 28 Barczykowska A. 2012, Pozytywny, negatywny czy neutralny? Pytanie o naturę kapitału społecznego, [w:] „Studia edukacyjne” 22/2012. 29 Wyniki poszczególnych badań ankietowych są udostępniane na stronie www.diagnoza.com 30 Odsetek odpowiedzi „większości ludzi można ufać” (na skali: większości ludzi można ufać, ostrożności nigdy za wiele, trudno powiedzieć) na pytanie: „Ogólnie rzecz biorąc, czy uważa Pani, że można ufać większości ludzi, czy też sądzi Pani, że w postępowaniu z ludźmi ostrożności nigdy za wiele?” 31 Heffner K. (2011), Raport regionalny Województwo Opolskie, Opole. 32 Analizie poddano wybory prezydenckie w latach 2005 i 2010, wybory parlamentarne 2005, 2007 i 2011 oraz wybory samorządowe w latach 2006 i 2010. II. Mieszkańcy i kapitał społeczny aglomeracji opolskiej

Rycina 28. Średnia frekwencja w wyborach samorządowych w latach 2006-2012 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.pkw.gov.pl

Rycina 29. Średnia frekwencja w wyborach parlamentarnych w latach 2005-2011 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.pkw.gov.pl jaka jest aglomeracja opolska?

Rycina 30. Średnia frekwencja w wyborach prezydenckich w latach 2005–2010 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie www.pkw.gov.pl

Według Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego meracji miast wojewódzkich. Średnia wielkość mieszka- „województwo opolskie jest regionem o korzystnych nia w Aglomeracji Opolskiej wynosi 81,8 m2 i jest blisko warunkach do zamieszkania i wysokiej jakości życia”33. 20% wyższa niż podobna wielkość dla aglomeracji w Pol- Aglomeracja Opolska charakteryzuje się bardzo wysokim sce (69,2 m2). Średnią ogólnopolską przewyższa również poziomem infrastruktury społecznej. Uwagę zwraca ła- wskaźnik metrażu przypadającego na jednego mieszkań- twy dostęp do placówek kulturalnych czy edukacyjnych. ca, który w Aglomeracji Opolskiej wynosi 28,57 m2/os. Naj- Na dobre warunki jakości życia znaczący wpływ ma mniejszą wartość tego wskaźnika zarejestrowano w ma- również wielkość mieszkań, która na terenie Aglomeracji łych miastach: Lewin Brzeski i Zdzieszowice. Najwyższą przyjmuje najwyższe wartości wśród wszystkich aglo- zaś na terenach rolniczych w gminie Strzeleczki.

Rycina 31. Średni metraż mieszkania przypadający na jedną osobę w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

100

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

33 Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 roku, 2012. II. Mieszkańcy i kapitał społeczny aglomeracji opolskiej

Rycina 32. Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

W Aglomeracji Opolskiej z pomocy społecznej korzysta blisko o połowę mniejszy odsetek osób niż średnio w kraju. W 2012 roku z tego typu pomocy korzystało ponad 15 tys. osób (4,55% wszystkich mieszkańców). W obrębie gmin Aglomeracji występowało jednak bardzo duże zróżnicowanie w tym zakresie. Najmniejszy odsetek beneficjentów pomocy społecznej odnotowano w Opolu (2,36%), największy w gminie Lewin Brzeski (10,57%).

KONKLUZJEKluczowymi wyzwaniami strategicznymi STRATEGICZNE z zakresu demografii Aglomeracji Opolskiej są: postępująca depopulacja obszaru i starzenie się społeczności lokalnej. Sygnalizowane problemy mogą stanowić wyzwanie w takich dziedzinach jak: jakość usług medycznych i opieka społeczna oraz funkcjonowanie transportu publicznego. Decydująca dla potencjalnych mieszkańców przybywających do Aglomeracji może być wysoka jakość życia oraz dobry dostęp do usług społecznych. Potencjał społeczny Aglomeracji Opolskiej jest, jak na polskie warunki, bardzo wysoki i jego rozwój powinien być priorytetowy. Wysoka aktywność stowarzyszeniowa przy rozwoju współpracy między poszczególnymi organizacjami może stanowić duży impuls rozwojowy. Struktura społeczności według ekonomicznych grup wieku sprawia, że Aglomeracja wydaje się atrakcyjna dla inwestorów. 101 III. GOSPODARKA I RYNEK PRACY

Aglomeracja Opolska posiada wielowiekowe tradycje wysokie znaczenie przemysłu w Aglomeracji Opolskiej związane z produkcją przemysłową, w konsekwencji wpływają zasoby surowców naturalnych, a w dalszej per- czego stanowi ona silny fundament gospodarki regio- spektywie rozwijająca się współpraca uczelni wyższych nu. Najważniejszymi filarami przemysłu w Aglomeracji z przedsiębiorstwami przemysłowymi. Niemniej nakłady są działalności związane z przetwórstwem spożywczym na działalność B&R w przeliczeniu na 1 mieszkańca należą (owocowo-warzywnym, mleczarskim), produkcją wyro- tu do najniższych w kraju, przez co gospodarka regionu bów z surowców niemetalicznych (przemysł cemento- charakteryzuje się niską innowacyjnością oraz słabością wo-wapienniczy, produkcją wyrobów betonowych oraz sfery B&R34. Istotnym elementem gospodarki tego ob- gipsowych, produkcja szkła i jego wyrobów), a także szaru jest także wysokotowarowe rolnictwo, należące do przemysłem metalowym (produkcja wyrobów z metali najlepiej rozwiniętych w kraju, któremu sprzyjają lokalne oraz produkcja metali). Aglomeracja Opolska znajduje warunki terenowe oraz klimatyczne. Ponadto wyróżnia- się także wśród czołowych producentów należących do jące w skali kraju znaczenie ma także branża turystyczna. branży koksowniczej oraz energetycznej. W efekcie, war- Aglomeracja Opolska jest siedzibą nie tylko dla przedsię- tość dodana brutto generowana przez przemysł w regio- biorców oferujących usługi z zakresu lokalnej turystyki, nie, a także zdecydowana przewaga tego sektora w struk- ale przede wszystkim dla organizatorów i pośredników turze zatrudnienia (ponad 1/3) należą do najwyższych wyjazdów turystycznych. w kraju. Poza bogatym dziedzictwem przemysłowym na

STRUKTURA GOSPODARCZA PODMIOTÓW AO

Podstawowym wskaźnikiem określającym aktywność Spośród wszystkich gmin największe zagęszczenie gospodarczą ludności jest liczba podmiotów zarejestro- podmiotów gospodarczych występuje w centralnych wanych w rejestrze REGON przypadająca na 10 tys. miesz- gminach – Opole, Komprachcice oraz Łubniany, a także kańców. W 2012 roku w Aglomeracji Opolskiej wyniosła w gminie Niemodlin. Stosunkowo niska przedsiębior- ona 1 129. Była to wartość wyższa od średniej, zarówno czość cechuje gminy południowe – Izbicko, Strzeleczki, dla województwa opolskiego (977), jak i dla całego kraju Walce i Zdzieszowice, w których liczba podmiotów go- (1 032), przez co wskazać można na stosunkowo wysoki spodarczych wpisanych do rejestru REGON jest nawet stopień przedsiębiorczości mieszkańców Aglomeracji. o połowę niższa niż średnia krajowa. Łącznie w 2012 r. w Aglomeracji Opolskiej zarejestrowanych w rejestrze REGON było 37 695 podmiotów.

102

34 raport Regionalny – województwo opolskie, K. Heffner. III. gospodarka i rynek pracy

Rycina 33. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w gminach Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS

Liczba podmiotów gospodarczych w Aglomeracji udział wynosi 8,7% i jest o 2,1% wyższy niż poziom dla Opolskiej w latach 2008–2012, mimo nieznacznych spad- województwa opolskiego i nieznacznie niższy niż po- ków w 2009 r. i 2011 r. wykazywała trend rosnący, przy ziom dla kraju, który wynosi 8,9%. czym był to trend obserwowany w całym kraju, w tym Liczba spółek handlowych z udziałem kapitału zagra- także w województwie opolskim. Jednakże dynamika nicznego w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku stano- wzrostu wskaźnika liczby podmiotów gospodarczych wiła 2,3% liczby wszystkich podmiotów. Był to wynik przypadających na 10 tys. mieszkańców była stosunko- wyższy od wartości zarówno dla kraju (1,9%), jak i wo- wo niska i w 2012 roku wyniosła w Aglomeracji 1,01% jewództwa opolskiego (1,4%). Stosunkowo duży, w po- i była porównywalna do wartości dla całego kraju. równaniu do wartości krajowej i wojewódzkiej, odsetek Analizując bezwzględną liczbę podmiotów gospodar- udziału kapitału zagranicznego wskazuje na istotne czych w poszczególnych gminach Aglomeracji, można znaczenie inwestorów zagranicznych na rynku i poten- stwierdzić, iż dominującą rolę (powyżej 50% wszystkich cjał Aglomeracji w kontekście pozyskiwania kapitału podmiotów) pełni Opole. Drugim, wyróżniającym się pod poza granicami kraju. względem liczby podmiotów ośrodkiem jest gmina Krap- Liczba spółek handlowych w Aglomeracji Opolskiej kowice, na której terenie zlokalizowanych jest 5,8% wszyst- w latach 2008–2012 systematycznie wzrastała, ze śred- kich podmiotów. W dalszej kolejności znajdują się gminy nią dynamiką 1,04% na rok. W porównaniu do 2008 roku, Niemodlin (3,9%) oraz Ozimek (3,8%). Pozostałe jednostki w 2012 roku było o 495 podmiotów więcej. W przypad- posiadają podobną reprezentację, przy czym najniższy od- ku spółek z kapitałem zagranicznym trend ten był po- setek – 1%, posiadają gminy Izbicko (0,9%), Walce (0,9%), dobny i średnia dynamika wynosiła 1,02% przy czym Murów (1,0%), Strzeleczki (1,2%) . w 2011 roku zanotowano nieznaczny spadek tempa Spośród podmiotów gospodarki narodowej działa- przypływu tego rodzaju podmiotów. jących na terenie Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku, Aglomeracja Opolska jest równie atrakcyjnym miej- 37 tys. (96,8%) stanowiły podmioty sektora prywatnego. scem do inwestowania kapitału zagranicznego jak sąsia- Sektor publiczny liczył natomiast 1,2 tys. podmiotów, dujące z nią Aglomeracje Krakowska, Wrocławska oraz czyli zaledwie 3,2% wszystkich podmiotów działających Górnośląska. Wśród kapitału zagranicznego w Aglomera- na terenie Aglomeracji. cji Opolskiej obecny jest kapitał niemiecki, holenderski, 103 W porównaniu do roku 2008, w 2012 roku przybyło francuski, indyjski oraz amerykański. 1 380 podmiotów (wzrost o 3,8%), przy czym wynikało to Potencjał gospodarczy Aglomeracji Opolskiej budują ze wzrostu liczby podmiotów prywatnych o 1517 jedno- mikroprzedsiębiorstwa, których liczba w 2012 roku wy- stek i zdecydowanego (o 137 podmiotów) spadku liczby nosiła 36 111. Liczba ta, poza spadkiem w 2011 roku, sys- podmiotów sektora prywatnego. Zmiany te były zgodne tematycznie rosła z podobną dynamiką jak w całym kraju z trendem zarówno krajowym, jak i wojewódzkim, przy (ok. 1,02%). Spośród wszystkich podmiotów w 2012 roku, czym tempo i skala zmian w przypadku Aglomeracji 95,8% stanowiły firmy zatrudniające do 9 pracowników. Opolskiej były wyższe. W sektorze prywatnym dominu- Wartość ta była porównywalna do sytuacji w całym kraju ją osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i w województwie opolskim, z nieznacznie wyższym od- i stanowią one 74,3% wszystkich podmiotów prywat- setkiem na korzyść Aglomeracji Opolskiej. nych, co wpływa na bardzo duże znaczenie tej grupy Liczba firm zatrudniających od 10 do 49 pracowników w rozwoju sektora prywatnego w gospodarce Aglome- wynosiła w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku 1 273, co racji. Drugą grupę stanowią spółki handlowe, których stanowiło 3,4% wszystkich działających na tym terenie jaka jest aglomeracja opolska?

podmiotów. Udział firm o wspominanej klasie wielkości ściowa dużych przedsiębiorstw w Aglomeracji Opolskiej był nieznacznie niższy niż w kraju (3,7%) oraz podobny jest zgodna z tendencjami krajowymi. Jednakże nega- jak w województwie opolskim (3,4%). tywnym zjawiskiem jest obserwowany trend spadkowy Podmioty gospodarcze zatrudniające powyżej 50 pra- w przyroście liczby największych przedsiębiorstw, za- cowników stanowią nieznaczny odsetek w całej struktu- trudniających powyżej 1 000 pracowników. W stosunku rze przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON. W po- do 2009 roku liczba ta zmniejszyła się o 4 i w 2012 roku równaniu do udziału tychże jednostek w województwie na terenie Aglomeracji funkcjonowało 9 tego typu pod- opolskim oraz w kraju, widoczne są jedynie nieznaczne miotów. Podobny spadek zanotowano także w skali całe- różnice pozwalające na stwierdzenie, iż struktura wielko- go kraju oraz w województwie opolskim.

Tabela 19. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON w 2012 roku Jednostka 1000 Ogółem 0–9 10–49 50–249 250–999 terytorialna i więcej 3975334 3794489 146489 29787 3779 790 Polska % 95,45 3,68 0,75 0,10 0,02

województwo 98741 94584 3391 677 79 10 opolskie % 95,79 3,43 0,69 0,08 0,01

37695 36111 1273 270 32 9 Aglomeracja Opolska % 95,80 3,38 0,72 0,08 0,02

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Najwięcej przedsiębiorstw, zatrudniających powyżej 49 muszlowego stanowiącego bazę surowcową dla potrzeb pracowników znajduje się w Opolu – 197, z czego 162 sta- przemysłu wapienniczego i cementowanego, zlokalizo- nowią firmy zatrudniające od 50 do 249 osób, 29 – firmy wane są przedsiębiorstwa należące do grupy Górażdże zatrudniające od 250 do 999 pracowników, a 6 - najwięk- S.A. oraz Lhoist S.A. Z kolei w gminach Dobrzeń Wielki sze firmy zatrudniające powyżej 1 000 osób. i Krapkowice zlokalizowane są jedne z największych Do największych pracodawców z sektora prywatnego przedsiębiorstw przemysłowych (m.in. Elektrownia Opo- na terenie Aglomeracji Opolskiej należą firmy z branży le S.A.), w gminie Ozimek natomiast – produkcyjnych przemysłowej, produkcyjnej, spożywczej oraz budow- (m.in. Warta Glass Jedlice S.A.). Na tle gmin ościennych lanej. Są to w większości firmy zlokalizowane w Opolu. Opole wyróżnia się większym zróżnicowaniem branżo- W pozostałych gminach zauważyć można natomiast wym przedsiębiorstw, wśród których znajdują się także znaczącą dominację przedsiębiorstw z branż wykorzy- firmy turystyczne (Nowa Itaka S.A., Prywatne Biuro Podró- stujących lokalne zasoby. W gminach Gogolin oraz Tar- ży Sindbad), czy też spożywcze (Zott-Polska S.A., Nutricia nów Opolski, ze względu na bogate pokłady wapienia Sp. z o.o.).

Rycina 34. Podmioty gospodarcze w Aglomeracji Opolskiej zatrudniające w 2012 roku powyżej 49 pracowników

104

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS III. gospodarka i rynek pracy

Analizując strukturę podmiotów gospodarczych we- zdrowotnej oraz organizacji członkowskich. W przypadku dług Polskiej Klasyfikacji Działalności widoczna jest do- części gmin Aglomeracji widoczna jest ich specjalizacja minacja w Aglomeracji Opolskiej sekcji G (handel hur- w kierunku konkretnych działalności. Szczególnie zauwa- towy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, żalne jest to w przypadku firm przemysłowych, wykorzy- włączając motocykle). W 2012 roku stanowiła ona 23,5% stujących lokalne zasoby. Są to m.in. zakłady przemysłu wszystkich podmiotów, przy czym w przeważającej czę- spożywczego (Opole), koksowniczego (Zdzieszowice), ści reprezentowały ją podmioty zajmujące się handlem cementowo-wapienniczego (Górażdże) oraz zakłady detalicznym (58%). W dalszej kolejności znalazły się meblarskie i drzewne (Murów) wykorzystujące bogate podmioty należące do sekcji F (budownictwo) – 13,6% zasoby leśne. oraz C (przetwórstwo przemysłowe) – 8,3%. W bardziej Biorąc pod uwagę rozmieszczenie przestrzenne pod- szczegółowym ujęciu, dominujące (powyżej 1000 pod- miotów gospodarczych reprezentujących najbardziej miotów) były działy: robót budowlanych związanych liczebne w Aglomeracji Opolskiej sekcje można zauwa- ze wznoszeniem budynków oraz robót budowlanych żyć pewne tendencje wspólne. Najbardziej wyraźne jest specjalistycznych, handlu, transportu lądowego i ruro- szczególne zagęszczenie podmiotów gospodarczych ciągowego, usług związanych z wyżywieniem, wspoma- danych sekcji w centralnej części Aglomeracji, z jedno- gających usługi finansowe oraz ubezpieczenia i fundusze czesną niską liczbą podmiotów w gminach peryferyj- emerytalne, w zakresie architektury i inżynierii, opieki nych (szczególnie północnych oraz południowych).

Wykres 5. Struktura podmiotów gospodarki narodowej według sekcji PKD w 2012 roku

Nazwa sekcji

A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

B górnictwo i wydobywanie

C przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, D gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami E 105 oraz działalność związana z rekultywacją F budownictwo handel hurtowy i detaliczny; G naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle

H transport i gospodarka magazynowa

I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi

J informacja i komunikacja jaka jest aglomeracja opolska?

Nazwa sekcji

K działalność finansowa i ubezpieczeniowa

L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości

M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna

N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca

administracja publiczna i obrona narodowa; O obowiązkowe zabezpieczenia społeczne P edukacja

Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna

R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją pozostała działalność usługowa oraz gospodarstwa domowe zatrudniające S i T pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usług na własne potrzeby U organizacje i zespoły eksterytorialne

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Rycina 35. Rozmieszczenie podmiotów wybranych sekcji PKD w gminach Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

106

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS III. gospodarka i rynek pracy

Analizując gminy Aglomeracji Opolskiej pod kątem zajmuje także w gminach Łubniany, Murów, Popielów liczby podmiotów danej sekcji funkcjonujących na ich oraz Strzeleczki. Dział związany z uprawami rolnymi, cho- terenie stwierdzić można, iż w przeważającej liczbie przy- wem i hodowlą zwierząt, oraz łowiectwem, najwyższą padków sekcje G, F oraz C są dominujące. Duże znacze- reprezentację (powyżej 5% wszystkich podmiotów na nie w większości gmin stanowiła także sekcja M. terenie danej jednostki) posiada w gminach: Strzeleczki Przetwórstwo przemysłowe, poza gminą Niemodlin (8%), Łubniany (7%), Izbicko, Niemodlin, Popielów, Walce jest silnie reprezentowana we wszystkich gminach, jed- (6%). Z kolei gmina Murów, posiada szczególnie wysoki, nakże najwyższe znaczenie ma ona w Chrząstowicach w porównaniu do pozostałych jednostek, odsetek pod- oraz Strzeleczkach. Relatywnie, na 1 mieszkańca, najwię- miotów zajmujących się leśnictwem i pozyskiwaniem cej podmiotów tej sekcji znajduje się w gminie Łubniany. drewna, stanowiący 8%. Wśród gmin zlokalizowanych w północno-zachodniej Struktura wielkościowa gospodarstw rolnych części Aglomeracji, ok. 1/3 podmiotów stanowią firmy w 2010 roku wskazywała na znacząco wyższy niż zajmujące się produkcją wyrobów z drewna, wskazując w przypadku kraju oraz województwa opolskiego od- na znaczącą specjalizację tego obszaru w tym kierunku. setek dużych gospodarstw o powierzchni powyżej 15 Jest to m.in. wynikiem istotnej dominacji tego obszaru ha. Stanowiły one ponad 15% wszystkich gospodarstw pod kątem leśnictwa i pozyskiwania drewna. Podobną w Aglomeracji Opolskiej i ponad 75% powierzchni tych- reprezentację zauważyć można w przypadku gmin po- że gospodarstw. Analizując towarowość hodowli zwie- łożonych w południowo-zachodniej części Aglomeracji, rząt, pod kątem liczby zwierząt przypadających na licz- gdzie znaczący odsetek stanowią firmy produkujące bę gospodarstw zajmujących się chowem zwierzęcym, metalowe wyroby gotowe. Zdecydowana większość widoczna jest zdecydowanie wyższa niż w przypadku podmiotów należących do sekcji przemysłu (C) posiada kraju oraz województwa opolskiego towarowość go- swoje siedziby w Opolu. Jednakże, do gmin, w których spodarstw. Wskazuje to na dużo wyższą, niż średnia dla udział sekcji C wśród wszystkich podmiotów funkcjonu- kraju, oraz województwa, produkcję zwierzęcą na terenie jących w ich granicach jest największy należą: Strzeleczki Aglomeracji Opolskiej. (16%), Łubniany (15%) oraz Chrząstowice (14%). Analizu- Na terenie Aglomeracji Opolskiej funkcjonuje stosun- jąc liczbę podmiotów gospodarczych reprezentujących kowo duża liczba firm należących do branży turystycznej, poszczególne branże, widoczna jest specjalizacja niektó- wpływająca na wytwarzanie się na tym terenie klastra rych gmin w zakresie poszczególnych działów tej sekcji. turystycznego. W 2012 roku podstawowa część sektora Szczególnie wysoki (20% i więcej) odsetek stanowiły turystycznego – usługi z zakresu noclegu oraz wyżywie- działy: nia (sekcja I, działy 55 i 56), reprezentowana była przez »» 10 (produkcja artykułów spożywczych) – Izbicko, Walce, 1152 podmiotów. Ponadto na terenie Aglomeracji w tym »» 16 (produkcja wyrobów z drewna oraz korka) – Izbic- samym roku funkcjonowały 133 przedsiębiorstwa o cha- ko, Łubniany, Murów, Popielów, Turawa,35 rakterze organizatorów turystyki, pośredników i agentów »» 23 (produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych turystycznych (sekcja N, dział 79). Do podmiotów tych surowców niemetalicznych) – Strzeleczki, należały m.in. Nowa Itaka Sp. z o.o. czy też Prywatne Biuro »» 25 (produkcja metalowych wyrobów gotowych) - Go- Podróży Sindbad. golin, Krapkowice, Lewin, Niemodlin, Ozimek, Tarnów W 2012 roku nastąpiło zawiązanie, z inicjatywy Opol- Opolski, Zdzieszowice. skiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, Klastra Tury- Sprzyjające warunki naturalne wpływają na istotne stycznego Województwa Opolskiego „VisitOpolskie”. Do znaczenie w gospodarce Aglomeracji Opolskiej sekcji klastra przystąpiło 28 podmiotów, oferujących usługi A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo). Przekłada z zakresu zakwaterowania, gastronomii, a także Lokalne się to na wysoką towarowość rolnictwa oraz rozwój eko- Grupy Działania, Stowarzyszenia oraz inne podmioty ta- logicznych form hodowli zwierząt i uprawy roślin. Sekcja kie jak biura podróży, czy też instytucje kulturalne. Klaster ta posiada relatywnie największą reprezentację w gmi- „VisitOpolskie” dąży do stałej współpracy międzynarodo- nie Niemodlin, jednakże pod kątem liczby podmiotów wej z podobnymi organizacjami działającymi na terenie w tej gminie znajduje się ona na miejscu 5. Najwyższą Czech oraz Słowacji. pozycję zajmuje ona w gminie Izbicko. Istotne znaczenie

RYNEK PRACUJĄCYCH I POZOSTAJĄCYCH BEZ PRACY – TRENDY NA RYNKU PRACY, POTENCJAŁ RYNKU PRACY, STRUKTURA ZATRUDNIENIA Niezwykle istotną kwestią związaną z dalszym rozwojem gospodarczym Aglomeracji jest wzmocnienie oraz sta- 107 bilizacja lokalnego rynku pracy. Rosnące w ostatnich latach bezrobocie jest jednym z najważniejszych problemów społecznych w Aglomeracji Opolskiej. Pomimo, iż odsetek liczby osób bezrobotnych w stosunku do liczby osób w wieku produkcyjnym jest korzystniejszy niż wartości dla kraju oraz województwa opolskiego, posiada on, zgodnie z tendencjami ogólnokrajowymi, trend rosnący. W 2008 roku wskaźnik ten wynosił 3,9%, by osiągnąć w 2012 roku poziom 6,3%.

35 na terenie Aglomeracji funkcjonuje Śląski Klaster Drzewny. jaka jest aglomeracja opolska?

Wykres 6. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w latach 2008–2012

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Analizując zróżnicowanie przestrzenne bezrobocia nej części Aglomeracji, graniczących z Opolem. Udział w Aglomeracji Opolskiej można zauważyć, iż w północ- bezrobotnych wynosił tam poniżej 5,0%. Stosunkowo no-zachodnich gminach, takich jak Lewin Brzeski oraz wysokie bezrobocie notowano w Opolu, które znajdo- Niemodlin, udział osób bezrobotnych zarejestrowanych wało się wśród 10 gmin Aglomeracji, w których wskaźnik w liczbie ludności w wieku produkcyjnym był w 2012 roku dotyczący liczby bezrobotnych był wyższy od średniej największy i wynosił kolejno 11,4% oraz 10,4%. Najniższe dla tego obszaru. wartości odnotowano w gminach położonych w central-

Rycina 36. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

108

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS III. gospodarka i rynek pracy

Podobnie jak w całym kraju, w Aglomeracji Opolskiej nikiem obciążenia demograficznego ludności w wieku wśród osób bezrobotnych przeważają kobiety, stano- produkcyjnym, jednakże przyczyną tego jest obserwo- wiąc 53,2% ogółu osób pozostających bez pracy. Po- wany w ostatnich latach znaczący spadek liczby uro- mimo rosnącego z roku na rok udziału kobiet w rynku dzeń, stanowiący bardzo istotne zagrożenie dla sytuacji pracy, struktura bezrobocia w Aglomeracji Opolskiej pod demograficznej w Aglomeracji. W 2012 roku na 100 osób względem udziału zatrudnienia kobiet jest niekorzystna w wieku produkcyjnym przypadało 51,7 osób w wieku i odbiega od sytuacji krajowej oraz wojewódzkiej. Mimo nieprodukcyjnym. Z kolei stosunek liczby osób pracują- że udział kobiet bezrobotnych w ogóle zarejestrowanych cych do liczby osób w wieku produkcyjnym w 2012 roku bezrobotnych w Aglomeracji spadł 2012 roku w stosun- wyniósł 39,9 do 100 i stanowił jeden z najniższych w kra- ku do 2008 roku o około 7%, osiągając 53,2%, to nadal ju. Pomimo nieznacznego wzrostu wartości w stosunku przewyższał on średnią wartość dla kraju (51,4%) i woje- do roku 2011, poziom ten jest daleki od zobowiązań wy- wództwa opolskiego (52,1%). nikających ze Strategii Europa 2020. Liczba osób pracujących w Aglomeracji Opolskiej w la- Średnie miesięczne wynagrodzenie w Aglomeracji tach 2008–2012 wzrosła o niespełna 0,1%, osiągając po- Opolskiej36 w 2012 roku wyniosło 3 479,95 zł brutto i było ziom 87 899. Podobny stopień zmiany odnotowano także wyższe w stosunku do wartości z 2008 roku o ponad 11% w skali kraju oraz całego województwa. Zgodnie z ten- zachowując trend wzrostowy, zgodnie z tendencjami dencjami ogólnokrajowymi odnotowano wzrost liczby ogólnokrajowymi.. W porównaniu do średnich zarobków zatrudnionych kobiet na rynku pracy – zatrudnienie w kraju, mieszkańcy Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku w 2012 roku znalazło 2,4% kobiet więcej niż w 2008 roku. zarabiali o około 7% mniej. Z kolei w stosunku do średniej Jednocześnie nastąpił spadek liczby zatrudnionych męż- wartości wynagrodzenia w województwie opolskim była czyzn – o 875 w stosunku do stanu w roku 2008. to wartość o 3,5% wyższa. Pomimo wzrostu dochodów Aglomeracja Opolska charakteryzuje się jednym z naj- mieszkańców Aglomeracji, dynamika wzrostu wynagro- korzystniejszych spośród 16 polskich aglomeracji wskaź- dzeń w kraju jest większa.

MOŻLIWOŚCI DOJAZDU DO WIĘKSZYCH OŚRODKÓW PRZEMYSŁOWYCH

Aglomeracja Opolska posiada znaczącą przewagę Przebiegająca przez południowo-zachodnią część konkurencyjną nad innymi aglomeracjami pod kątem Aglomeracji autostrada A4 stwarza bardzo dobre wa- położenia geograficznego oraz dostępności komunika- runki do przemieszczania się do większych ośrodków cyjnej. Bliskość granicy oraz nieduża odległość do trzech przemysłowych. Możliwość pokonania trasy do Wrocła- znaczących ośrodków gospodarczych Wrocławia, Krako- wia czy też Aglomeracji Górnośląskiej w ciągu godziny wa, Aglomeracji Górnośląskiej a także Kędzierzyna-Koźla sprzyja migracjom wahadłowym. Dodatkowe znaczenie stanowią istotne zagrożenie związane z migracją ludno- w tym względzie ma położenie miasta na trasie magistra- ści w wieku produkcyjnym do innych miast. Jednakże, ze li kolejowej E30. względu na wzajemne powiązania przedsiębiorstw oraz Zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospoda- rozszerzające się zależności między uczestnikami proce- rowania Kraju liczba osób dojeżdżających do pracy sów produkcji, bliskie sąsiedztwo innych ośrodków go- poza granice województwa opolskiego jest marginalna spodarczych, stwarza bardzo dobre warunki dla istnieją- i w zdecydowanej mierze obserwowane są migracje we- cych i potencjalnych inwestorów, szczególnie w zakresie wnętrzne skierowane do stolicy województwa, w tym kooperacji i rozbudowy łańcuchów produkcji. Aglomeracji Opolskiej37.

FORMY WSPÓŁPRACY PRZEDSIĘBIORCÓW Z INSTYTUCJAMI OTOCZENIA BIZNESU

Od 2007 roku na terenie Aglomeracji działa Opolskie Ponadto na terenie Aglomeracji funkcjonuje Opolski Centrum Rozwoju Gospodarki. Jest to jednostka realizu- Park Naukowo-technologiczny Sp. z o.o., którego celem jąca zadania związane z rozwojem regionalnym woje- jest tworzenie środowiska innowacyjnego, podnoszące- wództwa poprzez tworzenie sprzyjających warunków do go konkurencyjność gospodarki województwa w oparciu rozwoju gospodarczego, stymulowaniem rynku pracy, o wiedzę i nowe technologie, zapewniającego przyrost działaniami na rzecz przedsiębiorczości i pobudzaniem miejsc pracy. Innym przykładem tego typu organizacji aktywności gospodarczej, a także podnoszeniem pozio- jest Park Naukowo-Technologiczny w Opolu Sp. z o.o. mu konkurencyjności gospodarki województwa poprzez W osiągnięciu przez nowe firmy dojrzałości i zdolności 109 innowacje. Do zadań Centrum należy m.in. tworzenie do samodzielnego funkcjonowania na rynku pomagają 4 potencjału inwestycyjnego regionu oraz kompleksowa inkubatory przedsiębiorczości (zlokalizowane w Opolu): obsługa inwestorów – zarówno krajowych jak i zagranicz- »» Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki nych w ramach Centrum Obsługi Inwestora i Eksportera. Opolskiej, Do celów Centrum należy ponadto wspieranie innowa- »» Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Uniwersyte- cyjnych metod rozwoju przedsiębiorczości, szczególnie tu Opolskiego, w zakresie powstawania parków naukowych, technolo- »» Inkubator Przedsiębiorczości SPP, gicznych, inkubatorów przedsiębiorczości i innych. »» Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości przy Wy-

36 Z uwagi na brak dostępnych danych dla poziomu gmin, wartość średnich wynagrodzeń oszacowano na podstawie danych dla powiatów: krapkowickiego, opolskiego oraz Miasta Opole. 37 Śleszyński, P., (2010). Stan i jakość zagospodarowania przestrzennego w Polsce w świetle badań geograficznych, Kazimierz Dolny. jaka jest aglomeracja opolska?

dziale Ekonomicznym w Opolu Wyższej Szkoły Banko- Do pozostałych instytucji otoczenia biznesu działają- wej we Wrocławiu. cych na terenie Aglomeracji należą: Stowarzyszenie «Pro- Istotną rolę odgrywają także funkcjonujące na terenie mocja Przedsiębiorczości», Opolski Regionalny Fundusz Aglomeracji Izby Gospodarcze (Opolska Izba Gospodar- Poręczeń Kredytowych Sp. z o.o., Fundacja Rozwoju Ślą- cza, Izba Gospodarcza „Śląsk”), które mają na celu prowa- ska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych Regionalny Fun- dzenie działalności szkoleniowej, wspieranie w zakresie dusz Pożyczkowy, Fundusz Rozwoju Małych i Średnich pozyskiwania środków pomocowych, nawiązywanie Przedsiębiorstw, Izba Rzemieślnicza, Stowarzyszenie Pol- współpracy zagranicznej i rozszerzenie rynków zbytu skich Wynalazców i Racjonalizatorów, Naczelna Organiza- a także grupowe certyfikacje ISO 9001. cja Techniczna, Park Naukowo-Technologiczny w Opolu.

OCENA KAPITAŁU GOSPODARCZEGO ORAZ TENDENCJI ROZWOJU GOSPODARCZEGO AO

O kapitale gospodarczym Aglomeracji decyduje przede podniesienia konkurencyjności, dzięki realizacji zasady wszystkim kapitał materialny w postaci zasobów surow- kooperacji, na terenie województwa opolskiego, w tym ców, infrastruktury oraz terenów inwestycyjnych, wielo- Aglomeracji Opolskiej powstają klastry branżowe. Należą wiekowe tradycje przemysłowe, a także kapitał ludzki na do nich m.in.: Klaster Odnawialnych Źródeł Energii „Eko- który składają się zasoby wykwalifikowanej siły roboczej. energia Opolszczyzny”, Klaster Budownictwa Energo- Zgodnie z wynikami analizy wskaźnikowej wielokry- oszczędnego „Termomax”, Śląski Klaster Przedsiębiorstw terialnej oraz analizami Instytutu Badań nad Gospodarką Dorzecza Górnej Odry, Klaster Turystyczny Województwa Narodową pt. Atrakcyjność inwestycyjna województw Opolskiego „VisitOpolskie”, Śląski Klaster Drzewny oraz i podregionów Polski z 2011 r. i 2012 r. podregion opolski Opolski Klaster Informatyczny OP-Info, Opolski Klaster posiada jeden z wyższych poziomów atrakcyjności inwe- Medyczny. stycyjnej dla działalności przemysłowej oraz działalności Koncentracja kapitału gospodarczego w Aglomeracji z zakresu wysokich technologii w kraju. Zarówno w wo- Opolskiej i efektywne zarządzanie jego rozwojem oraz jewództwie, jak i w Aglomeracji Opolskiej obserwowane integracją wpływać powinny na dobrą koniunkturę ob- są tendencje do rozwoju klastrów. Z przeprowadzonych szaru w perspektywie długookresowej. Niezwykle istot- w tym zakresie badań38 wynika, iż największy wpływ na ne jest zatem prowadzenie dalszych działań w kierunku rozwój klastrów w Aglomeracji ma m.in. istniejący po- pozyskania nowych inwestorów, w tym inwestorów z ka- tencjał branż (drzewnej, turystycznej, budowlanej, rolno- pitałem zagranicznym, oraz modernizacja infrastruktury -spożywczej), silny rynek lokalny oraz dostęp do wiedzy, (m.in. rozbudowa Elektrowni Opole). Szczególnie istotne innowacji i zasobów. Wyniki badań wskazały na najwięk- znaczenie będzie miała poprawa stanu infrastruktury szy potencjał klastrów skupiających się na wytwarzaniu technicznej terenów inwestycyjnych, przyczyniająca się energii, rolnictwie (w szczególności ekologicznym), prze- do powiększenia kapitału gospodarczego Aglomeracji myśle spożywczym, branży drzewnej i turystyce. W celu i podniesienia jej konkurencyjności.

ANALIZA POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO AO

Korzystne położenie oraz atrakcyjne tereny inwesty- nych pokazują, że o ile w porównaniu do kraju i woje- cyjne to tylko część z czynników świadczących o możli- wództwa, wskaźnik liczby podmiotów gospodarczych wościach rozwojowych Aglomeracji Opolskiej. Z drugiej wpisanych do rejestru REGON przypadających na 10 tys. strony jednak wyraźny i jeden z największych w kraju nie- ludności wskazuje na stosunkowo wysoki stopień przed- dorozwój infrastruktury technicznej wpływa negatywnie siębiorczości na terenie Aglomeracji, o tyle w porówna- na potencjalny napływ inwestorów oraz rozwój gospo- niu z innymi aglomeracjami nie jest on tak znaczny. Po- darczy obszaru. Rozbudowana, sprawna i wydolna in- zytywnym zjawiskiem jest fakt, iż Aglomeracja Opolska frastruktura techniczna, choć należy do grupy tzw. twar- posiada wyższy niż w przypadku innych jednostek udział dych czynników lokalizacyjnych tracących w ostatnich spółek z kapitałem zagranicznym, co ukazuje duży po- latach znaczenie na rzecz tzw. miękkich czynników loka- tencjał obszaru w tym zakresie. lizacyjnych, ma ciągle bardzo istotne znaczenie dla inwe- Obserwowane tendencje do powstawania na ob- storów, szczególnie z obszaru przemysłu. Z tego względu szarze zarówno Aglomeracji, jak i całego województwa konieczne jest uzupełnienie deficytów i modernizacja opolskiego klastrów, przyczynić się mogą do uzyskania 110 istniejącej infrastruktury w celu podniesienia potencjału przewagi konkurencyjnej nad sąsiednimi aglomeracja- gospodarczego Aglomeracji, w tym uzbrojenie w nie- mi. Ponadto znacząca przewaga w strukturze przedsię- zbędną infrastrukturę techniczną kolejnych terenów in- biorstw małych firm najbardziej odpornych na zmiany westycyjnych. w gospodarce globalnej ze względu na łatwość ada- Analizując potencjał gospodarczy Aglomeracji Opol- ptacji do aktualnej sytuacji rynkowej, oraz stanowiących skiej pod kątem działających na jej terenie podmiotów wsparcie dla większych przedsiębiorstw stanowi stabilne gospodarczych zauważyć można podobne tendencje zabezpieczenie dla dalszego rozwoju Aglomeracji. jak w przypadku województwa oraz kraju. Analizy da-

38 Duczmal W., Potwora W. (red). (2011). Projekcja rozwoju inicjatyw klastrowych. Opole. III. gospodarka i rynek pracy

KONKLUZJE• Aglomeracja Opolska ma bardzo dobre STRATEGICZNE uwarunkowania do lokalizacji działalności gospodarczej – szczególnie przemysłu (bogactwo zasobów surowcowych, zróżnicowana struktura przemysłu, działające przedsiębiorstwa), z tego względu w celu pozyskania nowych inwestorów konieczne jest wypracowanie wspólnej strategii marketingowej w zakresie promocji i kreowania popytu na tereny inwestycyjne w Aglomeracji, a także stworzenie programu obsługi inwestorów (skrócenie procedur, ulgi, preferencje dla wybranych branż). • Konieczne jest lepsze przygotowanie terenów inwestycyjnych, by były atrakcyjne dla strategicznych inwestorów. • Gminy leżące przy granicy AO są mało atrakcyjne dla inwestorów (najniższa liczba podmiotów gospodarczych). • W ostatnich latach spada liczba dużych przedsiębiorstw. • Aglomeracja Opolska, ze względu na lokalizację pomiędzy silnymi gospodarczo Aglomeracjami Wrocławską i Gór- nośląską oraz bliskim sąsiedztwem z drugim bardzo atrakcyjnym inwestycyjnie Kędzierzynem-Koźlem, skupiającym najbardziej dochodowe przedsiębiorstwa w województwie, powinna skupić się na kreowaniu czynników wzmac- niających konkurencyjność obszaru, m.in. poprzez zintegrowane projekty infrastrukturalne, tworzenie klastrów. • AO to atrakcyjne miejsce dla inwestorów zagranicznych (udział kapitału zagranicznego należy do najwyższych w kraju). • Stosunek liczby osób pracujących do liczby osób w wieku produkcyjnym, wskaźnik przedsiębiorczości wśród miesz- kańców i niska dynamika wzrostu wynagrodzeń to zjawiska niekorzystne. Konieczne jest wypracowanie systemu monitoringu tych zjawisk i ich systematyczna kontrola przy jednoczesnym tworzeniu mechanizmów prewencyjnych. • Aktywizacja na rynku pracy osób podejmujących pierwszą pracę oraz 50+ jest zadaniem strategicznym m.in. w kontekście strategii Europa 2020, z tego względu konieczny jest monitoring zmian w strukturze zatrudnienia pod kątem wieku ludności i wypracowanie mechanizmów prewencyjnych i aktywizujących wykluczane zawodowo grupy wiekowe.

111 IV. EDUKACJA I NAUKA

Diagnozę edukacji i nauki w Aglomeracji Opolskiej przeprowadzono na podstawie: danych statystycznych Głów- nego Urzędu Statystycznego, ogólnodostępnych informacji Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, Kuratorium Oświaty w Opolu i opinii poszczególnych samorządów na temat oświaty na ich terenie39.

FINANSOWANIE OŚWIATY

Zgodnie z Ustawą o samorządzie gminnym z 8 marca utrzymania placówek oświatowych. Subwencja, której wy- 1990 r. do zadań własnych gminy należy zakres działań sokość zależy od liczby uczniów, nie wystarcza na pokrycie związany z edukacją publiczną (art. 7 ust. 1). Działania te do- wszystkich kosztów związanych z oświatą, więc samorzą- precyzowuje ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września dy przesuwają na ten cel środki z innych działów budżetu. 1991 r. Ww. zadania samorządy finansują z dwóch źródeł – Wydatki w l. 2004–2012 wzrosły w AO średnio o 59%. Wy- subwencji oświatowej, która pokrywa tylko część kosztów jątkiem była gmina Murów, gdzie wydatki spadły o 9%, co oraz z własnych budżetów. Oświata stanowi znaczną część wiąże się z największym spadkiem liczby uczniów w AO budżetu samorządów, więc oczekiwania wobec niej są (w szkole podst. o 35%, w gimn. o 54%). Na stałym pozio- wysokie. Obecne trendy demograficzne przyczyniają się mie (między 60% a 66%) utrzymywał się udział subwencji do znaczącego spadku liczby uczniów, co zwiększa koszty oświatowej w wydatkach ogółem na ten cel.

Tabela 20. Wydatki związane z oświatą w Aglomeracji Opolskiej w przeliczeniu na 1 ucznia Wydatki w dziale oświata na 1 ucznia [w zł] Zmiana % w wydat- l.p. Jednostki Samorządu 2004 r. 2008 r. 2012 r. kach w dziale oświata Terytorialnego [JST] 2004–2008 szkoła podst. i gimn. szkoła podst. i gimn. szkoła podst. i gimn. 1. Chrząstowice 6 787,60 11 052,81 17 764,03 162 2. Dąbrowa 8 188,76 10 845,81 19 056,69 133 3. Dobrzeń Wielki 9 378,94 12 584,24 19 914,65 112 4. Gogolin 7 892,40 13 183,28 17 370,45 120 5. Izbicko 6 484,44 14 681,34 17 139,64 164 6. Komprachcice 8 169,84 12 054,97 16 517,65 102 7. Krapkowice 6 031,26 8 922,58 12 581,80 109 8. Lewin Brzeski 4 557,51 6 869,72 11 967,59 163 9. Łubniany 7 476,53 11 968,47 18 998,96 154 10. Murów 11 365,15 11 341,15 17 653,08 55 11. Niemodlin 5 559,27 9 114,82 10 738,54 93 12. Ozimek 6 407,94 10 906,43 16 829,89 163 13. Popielów 6 521,77 14 211,42 18 480,14 183 112 14. Prószków 6 959,18 10 408,51 16 400,31 136 15. Strzeleczki 6 253,63 9 857,81 15 816,24 153 16. Tarnów Opolski 7 453,30 10 730,45 15 580,76 109 17. Turawa 7 049,24 13 378,35 18 618,83 164 18. Walce 6 646,48 9 475,13 14 882,24 124 19. Zdzieszowice 6 805,67 12 623,17 16 460,75 142 20. Opole 11 342,78 17 376,38 22 593,24 99 Aglomeracja Opolska 147 331,70 231 586,84 335 365,47 128 Województwo opolskie 6 746,85 10 520,18 15 041,11 123 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

39 Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w urzędach gmin Aglomeracji Opolskiej. IV. Edukacja i nauka

PLACÓWKI EDUKACYJNE NA OBSZARZE AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

PRZEDSZKOLA Na terenie AO funkcjonuje 126 placówek przedszkol- »» trend związany z ogólnym wzrostem liczby dzieci po- nych i 23 placówki wychowania przedszkolnego, które między 2008 a 2012 rokiem. w 2012 r. oferowały łącznie ok. 10 tys. miejsc w oddzia- Pomimo wzrostu odsetka dzieci objętych wychowa- łach. Liczba dzieci przypadająca na 100 miejsc w przed- niem przedszkolnym w całej Aglomeracji, w niektórych szkolach wynosi 95, oznacza to, że w skali Aglomeracji gminach (tj. Chrząstowice, Izbicko, Komprachcice, Łub- wszystkie zgłoszone dzieci mają zapewnione miejsce niany, Ozimek, Popielów, Prószków, Turawa, Walce, m. w placówkach. Wskaźnik ten maksima osiąga w gminach Opole) jego wartość w okresie 2008-2012 spadła. W gmi- Tarnów Opolski (106) i Komprachcice (104), generalnie nach tych liczba nowo meldowanych dzieci rosła szyb- wyższy od średniego jest w gminach strefy wewnętrznej ciej niż liczba zapisów do przedszkoli. W całym badanym Aglomeracji i w gminach miejsko-wiejskich, zaś najniższy okresie 2004-2012 liczba dzieci w wieku przedszkolnym w gminach Walce (70), Strzeleczki (71) i Murów (77) – zmalała. Te zmiany oraz w ich konsekwencji przeprowa- wiejskich, podlegających silnej depopulacji. dzone redukcje liczebności oddziałów i placówek mogą Odsetek dzieci w Aglomeracji Opolskiej w wieku skutkować brakiem miejsc w przedszkolach w niedalekiej 3–6 lat objętych wychowaniem przedszkolnym wzrósł przyszłości. Należy jednak wziąć pod uwagę również fakt, w ciągu 8 lat z 69,4% do 82%. Istotny wpływ na tak zna- że ewentualny problem braku miejsc w przedszkolach czące zmiany mają czynniki takie, jak: może zostać zrekompensowany odpływem 6-latków »» wprowadzenie obowiązku przedszkolnego 5-latków do szkół podstawowych oraz tworzeniem sieci placó- od roku szkolnego 2011/2012; wek niepublicznych, które również mogą być dotowane »» trend wskazujący na upowszechnienie w Polsce wy- przez jednostki samorządu terytorialnego. chowania przedszkolnego;

SZKOŁY PODSTAWOWE I GIMNAZJA W granicach Aglomeracji Opolskiej funkcjonuje 119 w 2012 roku średnio 89%, przy 93% dla województwa szkół podstawowych, do których w 2012 roku uczęszcza- opolskiego. Natomiast na poziomie gimnazjalnym śred- ło 16 tys. uczniów. Problemem placówek jest malejąca ni współczynnik skolaryzacji netto w 2012 roku wynosi z roku na rok liczba dzieci W konsekwencji zarządcy stają 84%, przy wartości 90% dla województwa opolskiego. przed koniecznością redukcji kadry, perspektywą likwi- W trzech przypadkach: Łubniany (szkoły podstawowe dacji oddziałów. i gimnazja), Komprachcice (gimnazja), Murów (gimnazja) Spadek liczby uczniów szkół podstawowych wg da- współczynnik wynosi mniej niż 70%. Wpływ na taki niski nych GUS pomiędzy latami 2004 a 2012 w AO wyniósł poziom współczynnika skolaryzacji, w przypadku gmin 23%. Analogiczna sytuacja, związana ze spadkiem liczby Łubniany i Komprachcice, może mieć fakt, że są to jed- uczniów, ma miejsce w szkołach gimnazjalnych, jednak- nostki przylegające do Opola (odległość od głównego że w tym przypadku jest on jeszcze większy, wynosi śred- miasta Aglomeracji to kolejno 16 km i 10 km). Murów nio aż 34% w Aglomeracji. Wpływ na powyższą sytuację z kolei sąsiaduje z gminą Dobrzeń Wielki, gdzie współ- ma przesuwanie się do gimnazjów głębokiego niżu lat czynnik wynosi 108%. W drugiej kolejności przyczyną 90. XX w. Główne obszary spadku, zarówno w przypadku niższych współczynników w Aglomeracji Opolskiej mogą szkół podstawowych, jak i gimnazjów to gminy Murów być zagraniczne migracje niezarejestrowane (tzw. migra- i Strzeleczki, słabo zaludnione, w których odnotowano cje zawieszone), czyli dotyczące osób, które definitywnie także szczególnie nasilone odpływy ludności. opuściły kraj, nie wymeldowując się z regionu. Należy za- Na terenie Aglomeracji funkcjonują 54 gimnazja, do uważyć jednak, że takie różnice w poziomie współczyn- których uczęszczało w 2012 roku ok. 9 tys. uczniów. Licz- nika skolaryzacji, przy stosunkowo wysokiej średniej war- ba szkół, przy ogólnym spadku uczniów w AO, wzrosła tości dla całej AO, wskazują na fakt, że migracje uczniów o 3 w stosunku do 2004 roku. zamykają się raczej w granicach Aglomeracji. Na przykład Współczynnik skolaryzacji netto, czyli relacja liczby w Opolu lub gminie Walce, gdzie współczynnik wynosi osób uczących się (stan na początku roku szkolnego) na ponad 100%, rodzice zapisują swoje dzieci do szkół, danym poziomie kształcenia (w danej grupie wieku) do ponieważ tam pracują lub nadal są zameldowani. Takie liczby ludności (stan w dniu 31 XII) w grupie wieku okre- wahania współczynnika odnotowywane są w wielu gmi- ślonej jako odpowiadająca temu poziomowi nauczania, nach przylegających do większych ośrodków miejskich, powinien być zbliżony do 100%. W Aglomeracji Opolskiej takich jak Wrocław czy Poznań. w odniesieniu do kształcenia podstawowego wynosi on 113 POZIOM NAUCZANIA W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH I GIMNAZJACH Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w Aglo- ski, Murów, Popielów, Strzeleczki), co może wiązać się meracji Opolskiej wyniósł 24,1 pkt i jest on wyższy od z obecnością członków mniejszości niemieckiej i szcze- średniej wojewódzkiej – 23,5 pkt oraz krajowej – 24,0 pkt. gólnym zainteresowaniem nauką tego języka. Ogólnie Wpływ na to miał wysoki wynik uczniów ze szkół podsta- najwyższe wyniki egzaminu odnotowano w gminach: wowych w Opolu (27,7). Dąbrowa, Dobrzeń Wielki, Krapkowice, Lewin Brzeski, Średnie wyniki dla Aglomeracji Opolskiej są wyższe za- Ozimek, Popielów, Prószków, Opole. równo od średniej dla całego województwa opolskiego Szkoły w ocenie gmin spełniają odpowiednie stan- jak i dla woj. dolnośląskiego. Największa różnica w wy- dardy, natomiast stosunkowo niewielka liczba uczniów nikach występuje z egzaminów z języka niemieckiego w oddziałach (od 11 w szkołach podstawowych do 25 na poziomie rozszerzonym, w poszczególnych gminach w gimnazjach) stwarza komfortowe warunki nauki. Po- osiąga poziom zbliżony do 100 (Gogolin, Lewin Brze- zytywną cechą placówek jest poziom wyposażenia jaka jest aglomeracja opolska?

w sprzęt komputerowy z dostępem do Internetu. We- w szkołach podstawowych i gimnazjach, przy średniej dług danych statystycznych udział procentowy placó- województwa opolskiego odpowiednio 7 uczniów wek wyposażonych w ww. sprzęt tylko w kilku przypad- w szkołach podstawowych i 8 uczniów w gimnazjach kach nie wynosi 100%. Liczba dzieci przypadająca na 1 oraz średniej krajowej 10 uczniów. komputer z dostępem do Internetu to średnio 7 uczniów

SZKOLNICTWO PONADGIMNAZJALNE Na obszarze Aglomeracji Opolskiej funkcjonują pla- pełni miasto zarówno w województwie jak i w Aglo- cówki zapewniające możliwość kształcenia na poziomie meracji. Na pozostałym obszarze szkoły rozmieszczone średnim zarówno w liceach ogólnokształcących i profi- są równomiernie. Największy odsetek uczniów, bo 30% lowanych, technikach, zasadniczych szkołach zawodo- uczęszcza do techników – 4234 uczniów. W przypadku wych oraz szkołach policealnych. ogólnych wskaźników dla Polski, najczęściej wybierane Rozmieszczenie przestrzenne ww. wymienionych pla- są licea. Specyfika analizowanego terenu związana jest cówek przedstawia się następująco: z tradycjami pracy fachowej i dominacji zatrudnienia »» licea ogólnokształcące: Dąbrowa (1), Dobrzeń Wielki w przemyśle oraz w sekcji handlu i naprawy samocho- (1), Gogolin (1), Krapkowice (1), Niemodlin (1), Ozimek dów. Według opracowania Kuratorium Oświatowego (1), m. Opole (8), Prószków (1); w Opolu „Kształcenie zawodowe w województwie opol- »» licea profilowane dla młodzieży: m. Opole (2); skim” tendencję zwyżkową zauważa się w zawodach: »» technika dla młodzieży: Dąbrowa (1), Krapkowice (1), technik logistyki, technik organizacji usług gastrono- Ozimek (1), m. Opole (8), Zdzieszowice (1); micznych, technik żywienia i gospodarstwa domowego, »» zasadnicze szkoły zawodowe dla młodzieży: Dobrzeń technik weterynarii, technik żeglugi śródlądowej. Z kolei Wielki (1), Krapkowice (1), Niemodlin (1), Ozimek (1), według opinii Wojewódzkiego Urzędu Pracy obecnie za- m. Opole (6), Zdzieszowice (1); potrzebowanie występuje na zawody takie jak: technik »» szkoły policealne dla młodzieży: Opole (2); prac biurowych i technik administracji. Brakuje ofert pra- »» szkoły policealne dla dorosłych: Dąbrowa (1), m. Opo- cy dla techników ekonomistów i mechaników, których le (15). jest najwięcej wśród kształcących się w technikach dla Największa koncentracja placówek w 2012 roku ma młodzieży. miejsce w Opolu , co jest naturalne z racji funkcji jaką

Wykres 7. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku wg typów szkół

114 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Wybór placówki kształcenia ponadgimnazjalnego jest się z ofertą programową, tworzą różne profile klas, współ- decyzją ucznia i rodzica, nie obowiązuje w tym przypad- pracują z uczelniami wyższymi. Pomimo to Kuratorium ku rejonizacja, dlatego też wśród placówek tych istnieje Oświaty wskazuje na potrzebę współpracy placówek większa konkurencja. Posiadają one aktywnie prowadzo- edukacyjnych z Urzędem Pracy w celu dostosowania ne strony internetowe, na których każdy może zapoznać profili kształcenia do potrzeb rynku pracy. IV. Edukacja i nauka

SZKOLNICTWO WYŻSZE W Opolu, stanowiącym główny ośrodek edukacyjny nomia, politologia, zarządzanie i marketing, fizjoterapia, i naukowy w Aglomeracji i całym województwie, funk- informatyka, zarządzanie i inżynieria produkcji. cjonują następujące uczelnie: Tak zróżnicowana oferta może w dużym stopniu wpły- »» Politechnika Opolska wać na decyzje młodych ludzi o pozostaniu w rodzin- »» Uniwersytet Opolski nych stronach i niepodejmowaniu decyzji o wyjeździe »» Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu do innych części Polski w celu kontynuowania nauki. »» Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa W AO aktualnie na uczelniach wyższych studiuje ponad »» Szkoła Wyższa im. B. Jańskiego - Wydział Zamiejscowy 31 tysięcy studentów. W 2012 roku absolwentami opol- w Opolu skich szkół wyższych zostało ok. 10 tys. osób, co stano- »» Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu - Wydział Eko- wiło 88,4% liczby dla całego województwa opolskiego. nomiczny w Opolu. Od początku XXI w. w regionie wzrastał wśród bezro- Według opracowań samorządu województwa opol- botnych udział osób z wyższym wykształceniem, jednak skiego, największym zainteresowaniem wśród studen- według danych samorządu województwa wzrost ten nie tów cieszą się Uniwersytet Opolski oraz Politechnika był znaczny. Taka sytuacja związana jest z wzrastającą od Opolska – o przyjęcie na te dwie uczelnie aplikuje oko- lat, nie tylko w województwie, ale i w całym kraju, liczbą ło 80% wszystkich osób ubiegających się o rozpoczęcie absolwentów wyższych uczelni, jednak może również nauki na opolskich uczelniach, a siłę ich oddziaływa- świadczyć o nasyceniu regionalnego rynku pracowni- nia potwierdzają dane dotyczące liczby absolwentów kami z wyższym wykształceniem. Spadek koniunktury w 2012 roku w województwie opolskim. 73% absolwen- gospodarczej w regionie w ostatnich latach powoduje, tów ukończyło Uniwersytet Opolski (największy uczelnię że rynek pracy może nie wchłonąć osób posiadających w województwie) lub Politechnikę Opolską. Najbardziej wysokie kwalifikacje, nie zawsze zgodne ze zgłaszanym popularnymi kierunkami w ostatnich latach były: inży- z rynku pracy zapotrzebowaniem. W związku w powyż- nieria środowiska, pedagogika, prawo, filologia germań- szym istnieję potrzeba zmiany oferty edukacyjnej i do- ska, filologia angielska, język biznesu i administracja, eko- stosowania jej do potrzeb rynku pracy.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE Specyfiką Aglomeracji Opolskiej jest powszechnie prowadzona edukacja mniejszości narodowych. Dane pocho- dzące z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. wskazują, że w województwie opolskim znaczącą rolę odgrywa mniejszość niemiecka, która stanowi największe skupisko w Polsce. Zdecydowanie wpływa to na wyrazistość wizerunku regionu i jest jego specyfiką w skali kraju. W związku z powyższym w 98% szkół podstawowych i w ok. 80% szkół gimnazjalnych Aglomeracji prowadzi się zajęcia z nauki języka mniejszości narodowej.

POZIOM WYKSZTAŁCENIA LUDNOŚCI W AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

W ostatnich latach w całym kraju obserwowany jest stały wzrost poziomu wykształcenia ludności, wg danych GUS, zwiększa się udział ludności z wykształceniem ponadpodstawowych przy jednoczesnym zmniejszeniu odsetka osób z wykształceniem niepełnym i bez wykształcenia. W związku z brakiem jednoznacznych danych statystycznych na poziomie gmin, przedstawione zostaną dane dla szczebla powiatowego. Struktura wykształcenia w powiatach współ- tworzących Aglomerację Opolską wykazuje podobne jak w całej Polsce trendy.

Wykres 8. Struktura wykształcenia ludności w roku 2011 w 5 powiatach współtworzących teren Aglomeracji Opolskiej

115

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS jaka jest aglomeracja opolska?

W Aglomeracji Opolskiej zaobserwować możemy nieco wyższy udział osób o wykształceniu co najmniej średnim w porównaniu do danych dla całego kraju, tj. odpowiednio dla AO 50%, dla Polski 48 %. Warto wskazać, że pozytywnym zjawiskiem jest również mniejszy udział ludności bez wykształcenia na terenie Aglomeracji w porównaniu do danych ogólnopolskich (AO=1 %, Polska= 1,5%).

EDUKACJA REGIONALNA, WYKSZTAŁCENIE I DOSKONALENIE NAUCZYCIELI

Opole skupia w swoich granicach ośrodki i instytucje zwiększenia liczby nauczycieli akademickich. Centrum (poza placówkami edukacyjnymi) działające na rzecz roz- Kształcenia Praktycznego w Opolu (CKP) wchodzi w skład woju edukacji i nauki. Należą do nich m. in.: Zespołu Placówek Oświatowych w Opolu. Obecnie zaję- 1) Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu cia praktyczne w CKP ZPO odbywa prawie 1050 uczniów 2) Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych w Opolu z Zespołów Szkół miasta Opola. CKP realizuje zadania 3) Miejski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Opolu z zakresu przygotowania praktycznego młodzieży i do- 4) Regionalne Centrum Rozwoju Edukacji w Opolu rosłych wynikające z programów nauczania zajęć prak- 5) Centrum Kształcenia Praktycznego w Opolu tycznych dla danego zawodu, a także inne zadania zle- 6) Centrum Nauk Przyrodniczych w Opolu cone przez szkoły, organ prowadzący oraz inne jednostki Ostatnie dwa prowadzą działania na rzecz „wspierania organizacyjne i podmioty gospodarcze. Centrum Nauk nauczycieli w realizacji ich obowiązków dydaktycznych, Przyrodniczych (CNP) w Publicznym Gimnazjum nr 6 wychowawczych i opiekuńczych poprzez realizację w Opolu jest placówką dydaktyczną ze specjalistycznymi zadań w zakresie dokształcania i doskonalenia zawo- pracowniami tematycznymi wyposażonymi w nowocze- dowego nauczycieli; podejmowanie działań na rzecz sne pomoce dydaktyczne oraz sprzęt elektroniczny i au- podnoszenia poziomu wykształcenia mieszkańców diowizualny. Zajęcia prowadzone w CNP realizowane są woj. opolskiego”. Działaniami w tym zakresie objęte jest w formie bloków tematycznych. Opierają się głównie na 95% jednostek wchodzących w skład AO. Służyć mają przedmiotach przyrodniczych jednak prezentują dane one poprawie jakości bazy dydaktycznej, podwyższaniu zagadnienia także z punktu widzenia nauk humanistycz- kwalifikacji i umiejętności nauczycieli, wprowadzeniu no- nych i artystycznych. wych i efektywnych metod nauczania oraz dążeniu do

KONKLUZJEZagadnienia wychowania przedszkolnego STRATEGICZNE i edukacji szkolnej na terenie Aglomeracji są ściśle związane z kwestiami demograficznymi. Sieć szkół oraz ich wyposażenie są korzystne z punktu widzenia potrzeb uczniów, natomiast postępująca depopulacja stawia samorządy przed koniecznością ich dalszej racjona- lizacji. Profile kształcenia w szkołach średnich i wyższych są dobrze związane ze specyfiką tutejszej gospodarki, ale ważne jest ich ciągłe dostosowywanie do pojawiających się szans i wymagań rynku pracy. Opole jest ośrodkiem akademickim skupiającym większość studiujących na terenie województwa, jednak istotnym wyzwaniem w tym zakresie jest zmniejszanie się liczby potencjalnych studentów.

116 V. INFRASTRUKTURA KULTURALNA AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

ŚRODOWISKO KULTUROWE I INSTYTUCJE KULTURY AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Aglomeracja Opolska posiada bardzo bogate i wielo- ki. Osoby odwiedzające Muzeum mogą nie tylko uzyskać kulturowe, wynikające z uwarunkowań historycznych, informację na temat historii i realiów życia na Śląsku dziedzictwo kulturowe. Wpływ na obecne cechy kultu- Opolskim, ale niejako poczuć je, dzięki licznym organizo- rowe obszaru miało zróżnicowanie etniczne ludności, wanym pokazom czy wydarzeniom. bowiem w przeszłości tereny te znajdowały się pod wła- Na uwagę zasługują także zbiory zgromadzone daniem m.in. Piastów, Habsburgów, Prusaków, Niemców, m.in. w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, Muzeum by na skutek II wojny światowej powrócić do Polski. Istot- Politechniki Opolskiej i lamp rentgenowskich, Muzeum ny wpływ na ukształtowanie kultury Śląska Opolskiego Diecezjalnym w Opolu, Muzeum Hutnictwa Doliny Małej miało także dziedzictwo kulturowe osób przesiedlonych Panwi w Ozimku czy Muzeum Paleontologicznym w Kra- w tą część Polski z kresów wschodnich po II wojnie świa- siejowie. towej. Szczególną rolę w kulturze regionu opolskiego pełni Ważnym elementem stanowiącym o odrębności i uni- pieśń ludowa i muzyka. Nie dziwi zatem obecność licz- katowości danego regionu są tzw. niematerialne źródła nych instytucji i wydarzeń związanych z muzyką ludową kultury. W czasach powszechnej globalizacji i internacjo- i rozrywkową. Najbardziej prestiżowym, a także najwięk- nalizacji kultury niezwykle ważne dla zachowania wła- szym i najpopularniejszym estradowy festiwalem mu- snej tożsamości jest kultywowanie tradycji i obyczajów, zyczny w Polsce, jest Krajowy Festiwal Polskiej Piosenki przekazywanych przez kolejne pokolenia. Opolszczyzna, w Opolu. Opolski festiwal odbywający się w Amfiteatrze czerpiąca z kultur i historii wielu narodowości, ukształto- Narodowego Centrum Polskiej Piosenki jest wizytówką wała swoją własną, specyficzną kulturę z gwarą, barwny- Aglomeracji i niezwykle istotnym elementem życia kul- mi strojami ludowymi, kuchnią oraz obrzędami. Przykła- turalnego Opola. Od 50 lat wydarzenie to cieszy się nie- dami kultywowanych do dzisiaj tradycji są: karnawałowe ustającą popularnością i renomą. Co roku przyciąga do orszaki jak „wodzenie niedźwiedzia” i grzebanie basa, miasta tysiące turystów i znamienitych gwiazd muzyki dożynki, zwane na Opolszczyźnie „żniwniokami”, wzo- estradowej. Tradycyjnie w czasie KFPP dokonywany jest rzysta „ceramika opolska”, czy inne elementy ludowego przegląd osiągnięć mijającego sezonu (,,Superjedynki”), rękodzieła. prezentacja utworów premierowych (,,Premiery”), kon- Istotną rolę w propagowaniu dziedzictwa kulturowe- kurs debiutów estradowych (,,Debiuty”), a także przegląd go i historycznego poszczególnych gmin oraz w dbaniu kabaretów (,,Kabareton”). Ponadto ważnym wydarze- o zachowanie świadectw spuścizny przodków pełnią niem muzycznym na terenie Aglomeracji Opolskiej jest regionalne oraz gminne izby muzealne, izby tradycji czy Święto Pieśni Ludowej w Gogolinie. izby pamięci. Zazwyczaj prowadzone są przez gminy, W Opolu działa związane z festiwalem Narodowe szkoły lub osoby prywatne i gromadzą eksponaty zwią- Centrum Polskiej Piosenki. Istotą działania Centrum jest zane z lokalną historią oraz życiem mieszkańców. Ekspo- zaspakajanie potrzeb kulturalnych mieszkańców, a także naty pochodzą głównie od okolicznych mieszkańców, współpraca z lokalnymi przedstawicielami kultury w celu a także z prywatnych kolekcji pasjonatów lokalnej kultu- popularyzowania ich dorobku artystycznego oraz pro- ry i historii. Niektóre z izb, oprócz działalności muzealnej mowania działalności kulturalnej. Działające w Opolu zajmują się także organizacją imprez okolicznościowych Muzeum Polskiej Piosenki, będące unikatową w skali kraju czy wydarzeń kulturalnych na terenie gminy. Przykłada- placówką tego typu, prowadzi działalność archiwalno- mi tego typu instytucji na terenie Aglomeracji Opolskiej -dokumentacyjną, wystawienniczą, edukacyjną i kultu- są: Wiejska Izba Regionalna Gminy Turawy w Ligocie Tu- ralno-oświatową. Ponadto popularyzuje polską piosenkę. 117 rawskiej, Regionalna Izba Śląska im. Konrada Mientusa Celem instytucji jest utworzenie centrum informacji o pol- w Dańcu, Izba Regionalna-Heimatstube w Opolu-Gosła- skiej piosence, a także ochrona jej dorobku. Zbiór Muzeum wicach, Izba tradycji w Łosiowie, Izba Muzealno-Kolek- powstał przede wszystkim dzięki ogólnopolskiej zbiórce cjonerska w Dębskiej Kuźni, Izba Muzealna w Krasiejowie, pamiątek związanych z polską piosenką. Dzięki temu moż- Izby regionalne przy PSP w Popielowie i Starych Siołko- liwe było pozyskanie unikatowych płyt analogowych i CD, wicach, Izba Muzealna Kowalstwa w Prószkowie czy Izba rękopisów, partytur, fotografii, plakatów, instrumentów Muzealna Papiernictwa w Krapkowicach. muzycznych, kostiumów i wielu innych. Najważniejszą instytucją Aglomeracji Opolskiej dba- Ważną rolę w kształtowaniu życia kulturalnego regio- jącą o zachowanie lokalnej kultury i obrazującą życie nu pełni także Filharmonia Opolska im. Józefa Elsnera, mieszkańców Opolszczyzny na przestrzeni wieków jest w której odbywają się liczne koncerty i wydarzenia. Or- Muzeum Wsi Opolskiej. Jest to skansen skupiający 24 kiestra Symfoniczna Filharmonii Opolskiej cieszy się dużą obiekty, głównie zagrody chłopskie i domy, ale także ko- renomą w kraju i zagranicą, będąc zapraszaną do udziału ściół, szkołę, wieżę, karczmę, kuźnię, wiatraki oraz kaplicz- w prestiżowych koncertach i festiwalach muzycznych. jaka jest aglomeracja opolska?

Opole to miejsce w którym organizowana jest także upowszechniającym sztukę najnowszą. Galeria zajmuje największa impreza perkusyjna w Europie – Międzyna- się prezentacją sztuki współczesnej; najciekawszych zja- rodowy Festiwal Perkusyjny. Na festiwal składają się licz- wisk sztuki polskiej oraz międzynarodowej, organizuje ne koncerty, warsztaty dla uczniów szkół muzycznych wystawy młodych polskich twórców i realizuje projekty i nauczycieli, wykłady, wystawy, pokazy oraz konkursy ukazujące klasyków współczesności. Jednym z pod- z udziałem muzyków światowej sceny, reprezentujących stawowych zadań placówki jest promocja najciekaw- szeroką gamę stylów i gatunków muzycznych. szych twórców związanych z opolskim środowiskiem W kraju szeroko znane są także opolskie teatralne artystycznym. Co roku GSW realizuje 10 dużych wystaw obiekty kultury: Opolski Teatr Lalki i Aktora im. Alojzego w salach głównych oraz kilkanaście w Galerii Aneks GSW, Smolki, czy Teatr im. Jana Kochanowskiego. w przestrzeni miejskiej Opola oraz poza granicami Polski. Opolski Teatr Lalki i Aktora im. Alojzego Smolki jest in- Ciekawym obiektem jest także prywatna galeria sztuki stytucją o znaczeniu krajowym. Podstawową rolą Teatru ArtStudio ZeNori w Rozwadzy, która zlokalizowana zo- jest edukacja kulturalna, zaspokajanie potrzeb kultural- stała w zaadoptowanym na ten cel byłym kościele ewan- nych, upowszechnianie narodowego dziedzictwa kul- gelickim. turalnego oraz kultury światowej. Teatr co dwa lata jest W propagowaniu kultury i informacji o ważnych wyda- także gospodarzem Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów rzeniach artystycznych aktywne są funkcjonujące opol- Lalek, który jest najważniejszym wydarzeniem artystycz- skie serwisy internetowe jak: ww.tekturaopolska.pl czy nym w środowisku teatrów lalkowych w Polsce. Służy nie www.kulturalne.opole.pl, www.visitopolskie.pl. tylko prezentacji twórczości polskich teatrów, ale także Aglomeracja Opolska na tle innych aglomeracji w Pol- prezentacji prac studentów szkół teatralnych, będąc oka- sce charakteryzuje się najwyższym poziomem dostępu zją do spotkań znamienitych osobowości europejskiego mieszkańców do bibliotek (3 243 mieszkańców na 1 i polskiego teatru i kultury. obiekt w 2012 roku). We wszystkich gminach Aglomeracji Teatr im. Jana Kochanowskiego jest jednym z najcie- zlokalizowane są gminne biblioteki publiczne. Najlepszy kawszych teatrów w Polsce, o wyposażeniu spełniającym wskaźnik liczby osób przypadających na 1 bibliotekę od- najwyższe standardy charakterystyczne dla scen narodo- notowany został w południowych gminach Aglomeracji wych. Teatr znany jest z organizacji jednego z najwięk- – Strzeleczki oraz Walce. Najmniej korzystny – w gminie szych festiwali teatralnych w Polsce – Opolskich Konfron- Komprachcice oraz w Opolu. Należy jednak pamiętać, że tacji Teatralnych „Klasyka Polska”, który corocznie gości w zestawieniu tym, nie była brana pod uwagę wielkość najlepsze spektakle teatralne z całego kraju. bibliotek oraz obszerność ich zasobów, które z reguły Innymi wartymi odnotowania instytucjami teatralnymi w większych miastach są znaczniejsze. Aglomeracji Opolskiej są: Teatr Eko Studio w Opolu, Teatr W zakresie dostępu do domów i ośrodków kultury Jednego Wiersza w Opolu oraz Teatr Fieter & Teatr KTO? oraz klubów i świetlic Aglomeracja Opolska także posia- w Ozimku. da jeden z najwyższych wskaźników (6 549 mieszkańców W Opolu corocznie odbywa się także Filmowy Festiwal na 1 obiekt). W przypadku obu tych wartości nastąpiła Opolskie LAMY. Jest to ogólnopolski konkurs krótkome- poprawa w stosunku do roku 2011. W zakresie dostępu trażowych filmów amatorskich i krótkometrażowych mieszkańców do kin Aglomeracja Opolska plasuje się etiud filmowych (studentów i absolwentów szkół filmo- na ostatnim miejscu, z jednoczesnym wzrostem liczby wych). Program festiwalu obejmuje projekcje kina pol- osób przypadających na 1 miejsce w kinach w 2012 roku skiego i światowego, pokazy filmów rekomendowanych w stosunku do 2011 roku. Kina zlokalizowane są w trzech przez znanych polskich reżyserów, warsztaty animacji największych miejscowościach Aglomeracji – Krapko- poklatkowej dla dzieci, szereg spotkań filmowo-dysku- wicach, Opolu oraz Zdzieszowicach i łącznie oferują syjnych m.in. dyskusje panelowe na Uniwersytecie Opol- 1 903 miejsca. Podobna sytuacja dotyczy dostępu do skim z zaproszonymi gośćmi oraz pokazy plenerowe. obiektów muzealnych, wskazując na zdecydowany de- Aglomeracja Opolska to miejsce sprzyjające arty- ficyt tego typu instytucji w Aglomeracji. Należy jednak stom. Na jej terenie funkcjonuje kilkanaście galerii sztuki. pamiętać, iż na obszarze Aglomeracji występują liczne W samym Opolu znajduje się 14 tego typu obiektów40. obiekty muzealne nie wpisywane do oficjalnych ewiden- Najważniejszą opolską galerią jest Galeria Sztuki Współ- cji. Przykładem takich instytucji są izby muzealne i izby czesnej. Jest to instytucja o charakterze edukacyjnym, regionalne.

118

40 http://www.visitopolskie.pl/pl/objects.html#/list/cat_99/p_1 V. infrastruktura kulturalna aglomeracji opolskiej

Rycina 37. Liczba osób przypadająca na 1 bibliotekę w gminie w 2012 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Domy i ośrodki kultury, chociaż mają liczną reprezentację w całej Aglomeracji i w stosunku do roku 2011, w 2012 zanotowano wzrost ich liczby, nie występują w 4 gminach (Chrząstowice, Murów, Turawa i Izbicko). W przypadku tych gmin główną rolę w organizacji i kreowaniu życia kulturalnego odgrywają biblioteki.

Tabela 21. Instytucje kultury w gminach Aglomeracji Opolskiej w latach 2011–2012 Domy i ośrodki kina – miejsca na biblioteki i filie kultury, kluby widowni i świetlice 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Chrząstowice 3 3 – – – – Dąbrowa 4 4 – – 1 1 Dobrzeń Wielki 4 4 – – 1 1 Gogolin 6 6 – – 7 8 Izbicko 3 3 – – – – Komprachcice 2 2 – – 1 1 Krapkowice 11 11 310 301 1 1 Lewin Brzeski 5 5 – – 2 1 Łubniany 4 4 – – 1 1 Murów 3 3 – – – – Niemodlin 4 4 – – 1 1 Opole 16 16 1240 1245 2 3 Ozimek 6 6 – – 1 1 119 Popielów 4 4 – – 2 2 Prószków 4 4 – – 1 1 Strzeleczki 7 7 – – 7 10 Tarnów Opolski 4 4 – – 7 7 Turawa 4 4 – – – – Walce 4 4 – – 1 1 Zdzieszowice 5 5 368 357 11 11 łącznie w Aglomeracji 103 103 1918 1903 47 51

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS jaka jest aglomeracja opolska?

Instytucje kulturalne, a w szczególności ośrodki kultury działające w Aglomeracji są animatorami nowoczesnych form wydarzeń kulturalnych, których przykładami mogą być takie realizowane projekty jak: „Ulica Kultury” w Opolu, „Nasza wieś kręci nas” w powiecie krapkowickim, czy „Re-animacja rzemiosła” w Tarnowie Opolski.

OCENA POTENCJAŁU KULTUROWEGO AO

Organizatorzy życia kulturalnego w miejscowościach lan bieżącymi wydarzeniami. Wykorzystanie potencjału Aglomeracji Opolskiej wskazują przede wszystkim na gmin Aglomeracji przyczyni się do aktywizacji społecznej duże zaangażowanie pracowników instytucji kultury mieszkańców, kultywowania tożsamości lokalnej oraz w rozwijanie działalności swoich ośrodków. Widoczne dbałości o lokalne dziedzictwo kulturowe. są silne chęci do współpracy z instytucjami w innych O ogromnym potencjale kulturalnym Aglomeracji miejscowościach w celu wymiany doświadczeń oraz po- Opolskiej stanowi coroczna obecność w Opolu Krajowe- szerzania i zróżnicowania oferty kulturalnej kierowanej go Festiwalu Piosenki Polskiej. Wieloletnia tradycja oraz do mieszkańców Aglomeracji Opolskiej. Gminy Aglome- prestiż festiwalu, są najlepszą wizytówką dla Aglomeracji, racji charakteryzuje także bardzo duży potencjał ludzki, z której, przy odpowiedniej promocji, skorzystać mogą szczególnie wśród młodych ludzi, którzy swoją pomocą, także pozostałe gminy Aglomeracji. kreatywnością i zapałem wspierają działalność instytucji Zagrożeniem osłabiającym potencjał Aglomeracji jest kulturalnych. W tym względzie istnieje także wsparcie ze znaczące niedoposażenie infrastrukturalne wiejskich strony firm prywatnych. domów kultury oraz bibliotek w meble, sprzęt kompu- Gminy Aglomeracji zainteresowane są usprawnieniem terowy, pozycje książkowe czy też sprzęt audiowizualny. współpracy funkcjonujących instytucji, która pozwala- Wynika to z braku środków na modernizację obiektów łaby na wymianę informacji i doświadczeń związanych kulturalnych, a także z braku środków finansowych po- z prowadzeniem działalności kulturalnej, wzajemną zwalających na poszerzanie działalności kulturalnej. promocją wydarzeń, współorganizacją imprez i konkur- Istniejące niedobory w konsekwencji przekładają się sów oraz realizacją wspólnych projektów. Zacieśnienie na niedostosowanie oferty do oczekiwań odbiorców – współpracy poszczególnych jednostek przyczynić się szczególnie młodzieży. Z kolei lokalny i niszowy charakter może do rozszerzenia oferty kulturalnej skierowanej do organizowanych imprez, zmusza mieszkańców Aglome- mieszkańców, a w konsekwencji dostosowaniem jej do racji do dojazdów do Opola w celu skorzystania z szerszej szerszej i bardziej zróżnicowanej grupy odbiorców, co oferty kulturalnej. z kolei przyczyni się do wzrostu zainteresowania Opo-

KONKLUZJE• Aglomeracja Opolska, a w szczególności STRATEGICZNE Opole, ma długą historię związaną z promowaniem i upowszech- nianiem piosenki polskiej, przede wszystkim dzięki Krajowemu Festiwalowi Polskiej Piosenki stanowią- cemu wyjątkową wizytówkę Aglomeracji, a tym samym ogromny potencjał do przyciągania turystów. • Aglomeracja Opolska posiada jeden z najniższych w kraju wskaźników dostępności muzeów i kin – wzrost wartości tych wskaźników powinien być kluczowy dla dalszej poprawy jakości życia mieszkańców. • Mieszkańcy w zdecydowanej większości uznają ofertę kulturalną za niewystarczającą, z tego względu rozszerzenie oferty – szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz w zakresie imprez plenerowych – jest bardzo pożądane. • Pracownicy lokalnych instytucji kultury (gminnych domów kultury, bibliotek) widzą bardzo dużą szan- sę we wspólnych działaniach na rzecz integracji, promocji, wymiany doświadczeń w celu poprawienia oferty kulturalnej i zwiększenia zainteresowania mieszkańców lokalnymi działaniami. 120 VI. AKTYWNY WYPOCZYNEK I DZIEDZICTWO KULTUROWE AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

„Województwo opolskie jest najmniejsze w skali kraju, teren Aglomeracji Opolskiej (AO). Analiza została oparta jednak łączy w sobie niemal wszystkie możliwe walory na metodyce opracowanej przez profesorów AWF w Po- przyrodnicze i atrakcje turystyczne dostępne w Polsce. Są znaniu, S. Bosiackiego i K. Kasprzaka42. Podstawowe dane tu piękne góry, rzeki i jeziora, stare lasy i bory, pełne za- o walorach terenu zostały zaczerpnięte ze Strategii Roz- bytków i rozrywek miasta, nietypowa regionalna kultura, woju Turystyki w Województwie Opolskim 2007–2013, która a przede wszystkim – niepowtarzalny klimat i przyjazna stanowi także ciekawy materiał porównawczy w kontek- turystom atmosfera”41. W zbliżony sposób można opisać ście zachodzących zmian w sektorze turystyki.

ATRAKCYJNOŚĆ TERENU DLA POTRZEB TURYSTYKI

Charakterystykę predyspozycji pod kątem aktywnej trzenia wód Małej Panwi Jezioro Turawskie (pow. 21 km2). turystyki należy rozpocząć od rzeźby terenu. Obszar Dużemu Jezioru Turawskiemu towarzyszą trzy mniejsze. Aglomeracji wchodzi w skład Niziny Śląskiej, stąd teren Z uwagi na tradycje eksploatacji bogato występujących jest nizinny, w przeważającej mierze równinny i falisty. na tym terenie surowców mineralnych, znajdują się tu Większe spadki występują na północ od Jez. Turawskie- liczne zalane wodą wyrobiska (także służące do kąpieli), go, na wydmach Borów Turawskich oraz na skłonie Ma- poza tym znaczne skupiska stawów hodowlanych, co sywu Chełmu (Góry Św. Anny). jest ważne dla wędkarzy. Klimat jest sprzyjający, z rzadko występującymi skraj- Zalesienie terenu Aglomeracji (35,5% w 2012 r.) znacz- nościami termicznymi, jak na polskie warunki łagodny nie przewyższa średnią dla Polski (29,3%), jak i dla woje- i ciepły, z wczesną wiosną i długą późną jesienią. Pozwala wództwa (26,5%). Obecność takich kompleksów leśnych to na znaczące wydłużenie sezonu turystycznego. Klimat jak Bory Stobrawskie i Bory Niemodlińskie sprawia, że jest taki sprzyja pobytowi osób z rozmaitymi schorzeniami43. tu wiele terenów przyciągających zbieraczy runa leśne- Osią wodną terenu jest rzeka Odra, zasilana przez go. Szczególnie korzystne w tym zakresie siedliska spo- liczne dopływy, wśród których na obszarze Aglomeracji tykane są w dorzeczu Małej Panwi, na północ od Opola wyróżnić należy Osobłogę, Nysę Kłodzką (lewe), Małą Pa- (gminy Turawa, Łubniany, Murów). Sława grzybobrań new i Stobrawę (prawe). Dopływy lewe mają charakter w lasach AO sięga daleko poza granice województwa. nizinno-wyżynny, prawe nizinny. Poza Odrą i Nysą Kłodz- Najcenniejsze i najlepiej zachowane zasoby natural- ką sieć rzeczna jest gęsta, szczególnie w północnej części ne zostały objęte formami ochrony przyrody (rezerwaty AO, przy czym rzeki są najczęściej płytkie i wyposażone przyrody, parki krajobrazowe, obszar chronionego krajo- w liczne urządzenia hydrotechniczne. brazu, obszary Natura2000), które jednak przeważnie nie Na obszarze Aglomeracji brak jest jezior naturalnych. ograniczają możliwości rozwoju turystyki w Aglomeracji. Największym zbiornikiem wodnym jest powstałe ze spię-

ZASOBY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Krajobraz kulturowy Opolszczyzny posiada cechy wy- Występuje tu wyjątkowe skupienie zamków oraz różniające ją spośród innych regionów Polski i stanowiące obiektów pałacowo-dworsko-parkowych. Najbardziej znaczące dziedzictwo Aglomeracji Opolskiej. W odróżnie- znane z nich to eklektyczny pałac w Mosznej (gm. Strze- niu od pozostałych regionów kraju, najstarsze zabudowa- leczki), zwany „Śląskim Disneylandem” z powodu 99 121 nia na Opolszczyźnie są murowane. Drewno, jako materiał wież i wieżyczek oraz obiekty w Niemodlinie, Rogowie budowlany, zostało bardzo wcześnie wyparte przez cegłę, Opolskim (gm. Krapkowice), Dąbrowie, Niewodnikach co wynikało z malejących zasobów drewna w regionie (gm. Dąbrowa), Prószkowie, Lewinie Brzeskim, Dobrej, oraz łatwopalności materiału. Aglomeracja jest obsza- Turawie oraz Izbicku. Wielu z tych obiektów towarzyszą rem wcześnie zurbanizowanym (godne popularyzacji są parki i ogrody. Szczególnie cenne są: park w Prószkowie zwłaszcza zabytkowe układy urbanistyczne Strzeleczek, (dawny Królewski Instytut Pomologiczny) oraz Zespół Opola i Niemodlina), z gęstą siecią miast i zwartych, ure- Przyrodniczo – Krajobrazowy w Lipnie (gm. Niemodlin), gulowanych, schludnych wsi obfitujących w zabytki. z najstarszym w Polsce ogrodem dendrologicznym.

41 http://visitopolskie.pl/pl/oRegionie/czytaj/id,2/t,Dlaczego-Opolskie.html. 42 bosiacki S., Kasprzak K. (red.), 1996. Strategia rozwoju turystyki w woj. gorzowskim. AWF w Poznaniu, dokument urzędowy. 43 http://www.orot.pl/cms/php/strona.php3?cms=cms_oroto&lad=a&id_dzi=15&id_dok=60&id_men=44&powrot=1&slowo_szuk=&gdzie_szuk=&id_men_ szuk=0. jaka jest aglomeracja opolska?

Architektura sakralna stanowi bardzo ważny element pod względem estetycznym i stylistycznym, element po- dziedzictwa architektonicznego Opolszczyzny. Kościoły bliskich zabudowań. reprezentują przekrój technik budowlanych stosowanych Na terenie Aglomeracji Opolskiej, gdzie uprzemysło- na terenie Aglomeracji Opolskiej – zarówno ze wzglę- wienie ma długą tradycję, znajdują się liczne obiekty in- du na wykorzystane materiały (cegła, drewno, kamień), dustrialne, atrakcyjne dla turystów kulturowych: najstar- a także na styl architektoniczny. Wyjątkowość licznie szy w Europie żelazny most wiszący w Ozimku (z 1827 r.) występujących w regionie opolskim drewnianych ko- – będący zabytkiem na skalę europejską, Śluza w Opolu ściołów, w większości pochodzących z XVII – XVIII wieku, na Młynówce oraz przyległy do niej jaz, zakłady papierni- wpłynęła na ustanowienie obejmującego także znaczną cze w Krapkowicach. Tradycje hutnicze występują między część Aglomeracji Opolskiej „Szlaku drewnianego bu- innymi w gminach Łubniany, Ozimek (huta „Małapanew”) downictwa sakralnego”, łączącego 12 cennych kościołów i Murów (Królewska Kluczborska Huta w Zagwiździu), drewnianych, w tym 5 z terenu Aglomeracji (w Bierdza- gdzie znajdują się domy z rud darniowych, jedne z pierw- nach, Kolanowicach, Dobrzeniu Wielkim, Czarnowąsach szych w Polsce. Warte obejrzenia są także piece wapienni- i w Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu). Kościoły te stanowią cze w Krapkowicach, Gogolinie, Górażdżach i okolicznych integralny element opolskiego krajobrazu i jedną z naj- miejscowościach. Okolice Opola są bowiem kolebką eu- większych atrakcji turystycznych regionu. Odznaczają się ropejskiego przemysłu cementowego. wyjątkowymi walorami architektonicznymi i kunsztem lo- Władze gmin Aglomeracji widzą w rekultywacji i wyko- kalnych budowniczych. Część z kościołów, ze względu na rzystaniu terenów powydobywczych ogromny potencjał filialny charakter jest trudno dostępna dla zwiedzających. dla celów rekreacji oraz turystyki lokalnej i krajowej. Je- Szczególne znaczenie posiadają także układy rurali- den z dobrych przykładów tego typu adaptacji znajduje styczne o charakterystycznych dla tego regionu cechach, się w gminie Murów. W miejscowości Zagwiździe znaj- ukształtowane głównie poprzez pruskie zarządzenia duje się pochodzący z XVIII wieku ogólnodostępny dla i przepisy budowlane z XVIII wieku. W krajobrazie kul- zwiedzających kompleks zabytkowej Huty Żeliwa, który turowym wsi Aglomeracji Opolskiej widoczne jest dzie- jest chętnie odwiedzany zarówno przez mieszkańców jak dzictwo i tradycja przemysłowa oraz rolnicza regionu. i turystów z kraju i z zagranicy. Nierzadko można tu spotkać zabudowania folwarczne, Wśród licznych przykładów wykorzystania lokalnych a także unikalne budynki dawnych zakładów przemysło- zabytkowych budynków na cele publiczne jednymi wych, wiatraki, czy też kominy cegielni. Ciekawy element z najbardziej interesujących są pałac w Krapkowicach, lokalnego krajobrazu stanowią wzorzyste połacie dacho- w którym funkcjonuje Zespół Szkół Zawodowych, a także we wykonane z dachówki ceramicznej, łupków, bądź zamek w Prószkowie zaadaptowany na potrzeby Domu dachówki cementowej. Dachy tego typu można spotkać Pomocy Społecznej. Unikalny charakter posiada także jeszcze m.in. w Zagwiździu, Dobrzeniu Wielkim, Złotni- Zespół Zamkowo-parkowy w Rogowie Opolskim będą- kach, Obrowcu, a także Rozkochowie. Bardzo istotnym cy siedzibą Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu. elementem krajobrazu wsi opolskiej są także obiekty W zamku mieszczą się cenne zbiory biblioteczne: staro- o charakterze religijnym, tj. kapliczki, przydrożne krzyże, druki, rękopisy, grafika i kartografia zabytkowa. czy też figury świętych. Nierzadko stanowiące integralny,

OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Spośród 505 obiektów Aglomeracji Opolskiej wpisa- wieku znajdujące się w Lewinie Brzeskim. Ochronie nych do rejestru zabytków (indywidualnie lub jako ze- podlega także układ urbanistyczny miasta z zachowa- społy) najwięcej (180) znajduje się w Opolu. W większości nym średniowiecznym układem ulic. Najstarszym za- są to XIX-wieczne domy oraz obiekty sakralne. Do waż- bytkiem jest kościół ewangelicki p.w. Św. Piotra i Pawła, niejszych zabytków w mieście należą: pochodzący z XV którego pierwotna forma powstała w XIV wieku. Warte wieku kościół katedralny p.w. Świętego Krzyża, kościół uwagi są także inne obiekty zlokalizowane w pozosta- „Na Górce” pw. Matki Boskiej Bolesnej, kościół seminaryj- łych miejscowościach gminy jak np. XIV-wieczny kościół ny p.w. św. Sebastiana z 1680, a także tzw. dawna syna- św. Antoniego w Strzelnikach z wyjątkowymi polichro- goga z 1841 roku. Ochronie konserwatorskiej podlega miami, XVI-wieczny kościół pw. Św. Trójcy w Buszycach, ponadto średniowieczny układ urbanistyczny Starego czy też pochodzący z początków XVII wieku pałac Miasta oraz zespół architektoniczny Rynku (36 domów), w Kantorowicach. odbudowany po II wojnie światowej. Bardzo istotnym Znaczącą liczbę zabytków podlegających ochronie 122 obiektem, dla dziedzictwa architektonicznego Opola jest konserwatorskiej można spotkać także w gminach Nie- także wzniesiony w 1864 roku na wzór florenckiego pała- modlin (47), Krapkowice (30) oraz Dąbrowa (28). W przy- cu Vecchio neorenesansowy Ratusz. padku Niemodlina oraz Krapkowic, poza indywidualnie Wyróżniającą pod względem liczby zabytków jest wpisanymi do rejestru zabytków obiektami, ochronie także gmina Lewin Brzeski, w której znajduje się 79 tego podlegają średniowieczne założenia urbanistyczne miast typu obiektów. Podobnie jak w przypadku Opola, więk- (na szczególną uwagę zasługuje unikatowy w skali kraju szość stanowią domy mieszkalne pochodzące z XIX wrzecionowaty układ rynku w Niemodlinie). VI. aktywny wypoczynek i dziedzictwo kulturowe aglomeracji opolskiej

Tabela 22. Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Aglomeracji Opolskiej według stanu na 31 grudnia 2013 roku Liczba obiektów wpisanych Gmina do rejestru zabytków Chrząstowice 1 Dąbrowa 28 Dobrzeń Wielki 9 Gogolin 16 Izbicko 7 Komprachcice 4 Krapkowice 30 Lewin Brzeski 79 Łubniany 8 Murów 7 Niemodlin 47 Opole 180 Ozimek 13 Popielów 12 Prószków 16 Strzeleczki 18 Tarnów Opolski 2 Turawa 6 Walce 13 Zdzieszowice 9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa

Spośród obiektów o szczególnych walorach, znajdujących się w Aglomeracji Opolskiej, w większości wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków lub planowanych do umieszczenia w nim, 12 jest zagrożonych bądź wymagają- cych pilnego zabezpieczenia. Są to w większości zespoły pałacowe oraz zamkowe. Na liście znajdują się także dwa ko- ścioły ewangelickie w Lewinie Brzeskim oraz we wsi Grabie. Wśród zamieszczonych na liście obiektów widnieją także piece szybowe zlokalizowane w Górażdżach, należące do tzw. zabytków techniki. Spośród szczególnie zagrożonych zniszczeniem zabytków większość posiada prywatnych właścicieli. Tylko w jednym przypadku – Pałac w Ciepielowi- cach – właścicielem jest gmina Dąbrowa.

Tabela 23. Lista zagrożonych obiektów zabytkowych w Aglomeracji Opolskiej l.p. miejscowość gmina obiekt stan zachowania stan własności zabezpieczony przed gmina ewange- 1. Lewin Brzeski Lewin Brzeski kościół ewangelicki osobami postronnymi licka 123 zespół pałacowo – 2. Dobra Strzeleczki ruina w trakcie odbudowy prywatny parkowy nieużytkowane, 3. Górażdże Gogolin 2 piece szybowe prywatny (firma) zaniedbane

4. Otmęt Krapkowice zamek ruina, niezabezpieczona parafia

5. Zakrzów Gogolin pałac ruina prywatny dozorowany, prywatny, dzier- 6. Żyrowa Zdzieszowice pałac działania minimalne żawca 7. Rozwadza Zdzieszowice pałac ruina niezabezpieczony prywatny jaka jest aglomeracja opolska?

l.p. miejscowość gmina obiekt stan zachowania stan własności

8. Ciepielowice Dąbrowa pałac zaniedbany, użytkowany gmina zaniedbany, podstawowe 9. Grabie Łubniany kościół ewangelicki parafia katolicka zabezpieczenie dachu częściowo użytkowany, 10. Karłowice Popielów zamek prywatny zły stan techniczny zespół pałacowo – 11. Narok Dąbrowa w złym stanie prywatny folwarczny w złym stanie, podstawo- 12. Niemodlin Niemodlin zespół zamkowy prywatny we zabezpieczenia Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

TURYSTYKA NA TERENIE AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Na terenie Aglomeracji Opolskiej można uprawiać Turystyka pielgrzymkowa na terenie AO rozwija się niemal wszystkie rodzaje aktywnej turystyki. Na krajo- szczególnie w gm. Gogolin, z ośrodkiem w Kamieniu znawców czekają szlaki turystyczne – piesze, rowerowe, Śląskim, miejscu kultu Św. Jacka i błogosławionych Bro- których wyznaczono (lub planuje się wyznaczyć) na opi- nisławy i Czesława, gdzie można także skorzystać z zabie- sywanym obszarze setki kilometrów. Od Góry Św. Anny gów wodoleczniczych. Miejscowość jest obecnie siedzi- przez Kamień Śl., Opole, Dobrzeń Wielki, Lewin Brzeski bą Sanktuarium oraz Centrum Kultury i Nauki Wydziału i dalej w kierunku zachodnim przebiega europejski Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. W bardzo silny szlak pielgrzymkowy Via Regia – Droga Św. Jakuba. Sto- sposób wpłynęło to na rosnącą z roku na rok liczbę indy- sunkowo duża liczba szlaków rowerowych funkcjonuje widualnych osób oraz pielgrzymek przybywających do w okolicy Turawy i Ozimka, Popielowa. Przewiduje się Kamienia Śląskiego, który przyciąga także burzliwą historią turystyczne wykorzystanie Odry i innych wskazanych oraz pałacem o wyjątkowych walorach, w którym mieści na wstępie rzek, wyznacza się też pierwsze szlaki konne się Sanktuarium. Pałac poza funkcjami religijnymi jest także (Zbicko – Turawa) i narciarskie trasy biegowe. W Aglo- miejscem organizacji licznych konferencji oraz sympozjów. meracji znajdują się liczne stadniny i ośrodki jeździeckie, Rozwój ośrodka turystycznego w Kamieniu Śląskim między innymi w Opolu („Ostroga” w Bierkowicach), oraz w Gogolinie ma związek z położeniem w pobliżu Mosznej, Niemodlinie. Góry Świętej Anny, stanowiącej główny cel pielgrzy- Ukształtowany obszar najwyższej atrakcyjności tury- mek i podróży sentymentalnych mieszkańców Śląska, stycznej to okolice Turawy (Jeziora Turawskie). Inne atrak- zarówno obecnych, jak i dawnych. Z racji swej specyfiki cyjne obszary to Bory Stobrawskie, Bory Niemodlińskie, historycznej i demograficznej Aglomeracja jest bowiem okolice Chrząstowic i Ozimka. Na tym ostatnim terenie, celem licznych „powrotów do korzeni”, głównie pocho- w Krasiejowie odnaleziono szczątki dinozaura z epoki dzących stąd obywateli Niemiec. triasu, należące do najstarszych na świecie. Miejsce od- Do wiodących ośrodków obsługi turystów należą kryć zostało obudowane pawilonem wystawienniczym. Opole, Turawa, wzrasta rola Kamienia Śląskiego, Krasie- Jest to jedyne miejsce na świecie, gdzie czynne stanowi- jowa i Mosznej. Potencjalnymi, lokalnymi ośrodkami sko paleontologiczne można oglądać przez przeszkloną obsługi turystów są też Niemodlin i Lewin Brzeski. Opo- podłogę. Badacze poruszają się na ruchomej platformie. le z racji wielkości i skomunikowania jest miejscem, od Na bazie tych odkryć powstał park rozrywki JuraPark – którego przybywający rozpoczynają pobyt w Aglome- kompleks muzealno-turystyczny, który stanowi jedną racji. W Opolu odbywa się corocznie od 1963 r. Krajo- z ciekawszych atrakcji regionu. wy Festiwal Piosenki Polskiej, przyciągający wielu gości Sporty wodne uprawiać można szczególnie na Jezio- z Polski ale i zza granicy, transmitowany na cały kraj. Od rze Turawskim (Dużym). Akwen ten jest znany w całej Pol- 2007 r. działa jedyne w swoim rodzaju Muzeum Piosen- sce miłośnikom żeglarstwa i sportów motorowodnych. ki Polskiej. Miasto stanowi szczególne skupienie miejsc Osłonięte lasami piaszczyste plaże turawskie sprzyjają mogących zainteresować turystów. Jego turystyczny relaksowi. Jest to także jedno z najsłynniejszych w Pol- potencjał tworzą zarówno zabytki takie jak Katedra pw. 124 sce łowisk sandaczy. Otoczenie Jeziora Turawskiego to Św. Krzyża, Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej i św. Woj- znany, także poza granicami województwa, obszar tury- ciecha, Synagoga, Most Groszowy, Wieża Ciśnień, Wieża styki pobytowej, wypoczynku i konferencji. Problemem, Zamku Górnego, Wieża Piastowska, Ratusz, mury obron- szczególnie w miesiącach letnich, jest zanieczyszczenie ne, Wzgórze Uniwersyteckie z licznymi zabytkowymi wód jeziora przez sinice44. rzeźbami i współczesnymi pomnikami, zabytkowe ka- Gęsta sieć rzek o zmiennym charakterze sprawia, że na mienice, ze szczególnym uwzględnieniem tych nad Mły- terenie Aglomeracji Opolskiej popularne są spływy kaja- nówką tworzących urokliwą „Opolską Wenecję” jak i inne kowe, szczególnie na Małej Panwi, Budkowiczance i Ny- atrakcje jak: opolskie ZOO, Aleja Gwiazd Polskiej Piosenki, sie Kłodzkiej. W okolicach Chrząstowic i Tarnowa Opol- czy Muzeum Wsi Opolskiej. skiego można uprawiać biegi narciarskie.

44 Wyniki badań ankietowych z 2012 r. – odpowiedź z gminy Turawa VI. aktywny wypoczynek i dziedzictwo kulturowe aglomeracji opolskiej

BAZA I RUCH TURYSTYCZNY W AGLOMERACJI W LATACH 2004–2012. PERSPEKTYWY

Rzeczywiste wyposażenie i ruch turystyczny w Aglo- Zwiększa się udział miejsc w hotelach, natomiast spada meracji Opolskiej są zróżnicowane. Położenie i dobra w innych obiektach. Brak jednak w AO hoteli wyższej dostępność komunikacyjna jest zarówno atutem, jak kategorii – cztero – i pięciogwiazdkowych. Obiekt czte- i wyzwaniem dla rozwoju tutejszej turystyki. Istotną prze- rogwiazdkowy powstaje w Opolu, nowoczesny hotel szkodą jest brak węzła autostradowego w gminie Prósz- jest w budowie w Ozimku. W 2012 r. nasycenie miejsc ków, oraz słaba dostępność do Warszawy oraz centralnej w obiektach hotelowych wynosiło 42 miejsc / 10 tys. i wschodniej Polski. Ta ma się poprawić po ponownym mieszkańców (ogółem w Polsce 68,5). W niektórych przy- otwarciu i udostępnieniu linii kolejowej na trasie Opole padkach następuje wymiana i zmiana profilu obiektów – Częstochowa. na obiekty wyższej kategorii (dzieje się tak w Turawie czy Do gmin dobrze wyposażonych w infrastrukturę tury- Łubnianach). Odwrotny proces ma miejsce w Dąbrowie, styczną należą: Chrząstowice, Gogolin, Niemodlin, Tura- Ozimku, Strzeleczkach, gdzie liczby obiektów i miejsc wa i Miasto Opole. Sygnalizowany niedobór w stosunku noclegowych spadły. Nie są to jednak, poza Turawą, do potrzeb i aspiracji zgłaszają gminy Lewin Brzeski, Mu- zmiany na dużą skalę. rów, Strzeleczki, Walce45. W 2012 r. z noclegu skorzystało w ewidencjonowa- Dane dotyczące bazy noclegowej i jej wykorzystania nych obiektach 99,5 tys. gości (w 2004 r. 74 tys., w 2008 r. zostały zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS46. 96,3 tys.), wzrost w latach 2004 – 2012 wyniósł 35%. Z za- Dane kompleksowe były dostępne dla przedziału 2004- granicy przyjechało: w 2004 r. 18 tys. osób, w 2008 20 tys., 2012.Publikacja US w Opolu pt. „Aglomeracja Opolska w 2012 r. 22,6 tys., co oznacza liczbę o prawie 26% wyższą w 2011 r.”47 oraz syntetyczne opracowanie GUS pt. „Tury- niż w 2004 r. W hotelach nocowało 81,7 tys. osób (2004 styka w 2012 r.”48 pozwalają natomiast na kontekstowe – 55 tys., 2008 – 71,3 tys.), w tym 18,7 tys. z zagranicy ujęcie Aglomeracji na tle województwa i kraju. (wzrost od 2004 r. o niemal 49%). Województwo Opolskie, najmniejsze w Polsce (2,6 % Ciekawych spostrzeżeń dostarczają badania ruchu tu- ludności kraju), ma najmniejszą spośród województw rystycznego w woj. opolskim, zawarte w publikacji pod bazę turystyczną. Intensywność i wielkość ruchu tury- redakcją D. Puciato i T. Grabińskiego pt. „Ruch turystyczny stycznego są także mniejsze niż wynikałoby z proporcji w województwie opolskim i na pograniczu polsko-cze- obszarowych i ludnościowych. W 2012 r. w wojewódz- skim w 2012 roku”51, które można uznać za miarodajne twie udzielono 1,0% noclegów turystów krajowych dla Aglomeracji. w Polsce (dla turystów zagranicznych wartość wskaźnika Aktywność turystyczna ma na tym terenie charakter wynosiła 0,7%). Aglomeracja Opolska ma w tym poten- sezonowy. Szczyt przyjazdów przypada w lipcu i sierp- cjale udział nieco większy niż proporcjonalny – skupiając niu, a minimum w grudniu i styczniu. W przypadku tury- 33% mieszkańców, gościła w 2012 r. 38,2% nocujących stów zagranicznych minima i maksima są wyraźniejsze. w województwie (w 2005 40,4%), a udział w liczbie noc- Coraz wyraźniej zaznacza się też ruch turystyczny w okre- legów wyniósł 33,7% (2005 – 33,5%). sie tzw. długich weekendów. Baza noclegowa Aglomeracji jest skromna, choć stale Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w woje- powiększana. W 2012 r. funkcjonowało tu 25 hoteli i 19 wództwie opolskim w 2012 r. wynosił 26,1% (XV m. wśród innych obiektów noclegowych. Bazę tę uzupełniają licz- województw), w Polsce 2012 r. 33,6%52. Na obszarze ne pokoje gościnne i gospodarstwa agroturystyczne, AO wykorzystanie bazy jest najintensywniejsze w gmi- oferujące wiele możliwości aktywnego spędzania czasu, nach: Opole, Strzeleczki (Moszna), Krapkowice i Gogo- w tym wypożyczanie sprzętu wodnego, rowerów, jazdę lin. W dwóch ostatnich gminach gości wyjątkowo dużo konną. Spośród 240 placówek służących aktywnemu wy- turystów zagranicznych, a bazę noclegową tworzą no- poczynkowi w województwie, na terenie AO działa 80.49 wopowstałe hotele. Ogólnie udział gości zagranicznych Udział tych obiektów w ruchu turystycznym był dotąd w liczbie udzielonych noclegów w Aglomeracji w 2012 r. niewielki (w 2012 r. w całym województwie skorzystało wynosił poniżej 23%(w skali Polski 19,2%) i utrzymywał się z noclegu w takich obiektach 2150 osób50), ale rozwój w całym badanym okresie na zbliżonym poziomie, przy tego rodzaju bazy jest dynamiczny, co jest szansą dla czym w obiektach hotelowych spadł z 31,3% w 2004 r. do gmin mniej zurbanizowanych, odznaczających się naj- 22,9% w 2012 r (w Polsce w 2012 r. wyniósł 30,5%). mniejszymi przekształceniami środowiska, zwłaszcza du- W analizowanym okresie znacznie wzrosła liczba tury- żym udziałem terenów rolniczych i leśnych. stów polskich korzystających z hoteli. Wśród przybyszy W 2012 r. najwięcej obiektów hotelowych (hoteli, mo- zagranicznych dominują obywatele Niemiec, w tym wie- teli, większych pensjonatów) znajdowało się w Opolu lu dawnych mieszkańców tego terenu, odwiedzających (12) i gm. Gogolin (5 – tu wszystkie powstały począwszy rodzinę, znajomych lub miejsce pochodzenia, którzy co- 125 od 2007 r.), a pozostałych obiektów noclegowych – po raz chętniej korzystają z małych pensjonatów, szczegól- 5 w Opolu i gm. Turawa (w 2004 r. analogicznie – 5 i 11). nie zlokalizowanych w Opolu.

45 Wyniki badań ankietowych z 2012 r. – odpowiedzi gmin. 46 http://www.stat.gov.Pl/BDL. 47 Aglomeracja Opolska w 2011 r. wyd. 2013. US w Opolu; http://www.stat.gov.pl/opole/69_716_PLK_HTML.htm. 48 http://www.stat.gov.pl/gus/5840_662_PLK_HTML.htm. 49 http://www.visitopolskie.pl/pl/objects/index/category,181/t,Sport-Wypoczynek-Aktywny.html. 50 Turystyka w 2012 r., str. 125; http://www.stat.gov.pl/gus/5840_662_PLK_HTML.htm. 51 Puciato D., Grabiński T. (red.), Ruch turystyczny w województwie opolskim i na pograniczu polsko-czeskim w 2012 roku. Raport z badań, 2012. Opolska Regionalna Organizacja Turystyczna, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Ekonomiczny w Opolu; http://visitopolskie.pl/pl/download.html; badania przeprowadzono w okresie III – IX 2012 r. na reprezentatywnej próbie 3233 turystów i odwiedzających województwo opolskie.

52 Turystyka w 2012 r., str. 35. jaka jest aglomeracja opolska?

W ten sposób w niektórych gminach nastąpiły znacz- cy (22,3% wobec 8,3%). Goście zza granicy przybywają ne zmiany w strukturze wykorzystania bazy turystycznej. najczęściej dwa – trzy razy do roku (łącznie 44,1% osób), Na mapie turystycznej AO wzrasta rola nowych ośrod- zaś z Polski siedem i więcej razy (38,2%). Tak więc goście ków wyposażanych w hotele (Kamień Śl. w gm. Gogolin, zagraniczni przybywają najczęściej na wakacje i na krót- Krapkowice, Prószków), a spada udział ośrodków typu kie urlopy świąteczne, a Polacy często goszczą tu przejaz- „socjalnego”, gdzie dominowały ośrodki zakładowe czy dem, w delegacji bądź odwiedzają bliskich. Mieszkańcy kolonijne (Turawa). Najintensywniejszy ruch turystyczny Niemiec statystycznie częściej podróżują z rodzinami, na obszarze AO skupiają gminy: Opole, Gogolin, Turawa, Polacy indywidualnie lub w grupach znajomych. Chrząstowice, Krapkowice, jednak w przypadku Turawy Spośród przybywających na Śląsk Opolski Polaków można mówić o głębokich zmianach (w 2012 r. liczba z noclegu nie korzystało 36,7%, a spośród gości zagra- udzielonych noclegów wyniosła 53% stanu z 2004 r.), zaś nicznych 22,3%. Nocujący najczęściej wybierali hotele w odniesieniu do Gogolina – o dynamicznym wzroście. (33,5% Polaków i 30,1% obcokrajowców), a w tej grupie Najgłębszy spadek odnotowano w Ozimku (45% ruchu zdecydowaną przewagę miały obiekty trzygwiazdkowe. z 2004 r.). Przyczyną może być tu także utrudniona do- Na obszarze Aglomeracji najczęściej wybieranym na noc- stępność komunikacyjna (zatłoczenie drogi krajowej nr 46 leg miejscem było Opole, a dalej – w przypadku Polaków łączącej Opole z centralną Polską, zawieszenie przewo- Turawa i Kamień Śląski, zaś wśród pozostałych Kamień zów na linii kolejowej Opole – Fosowskie (–Częstochowa). Śląski, Moszna. Zdecydowana większość odwiedzających W porównaniu z rokiem 2004, liczba miejsc w hote- nie korzystała z innych usług niż noclegi i gastronomia lach AO w 2012 r. była większa o ponad 72% (w woje- (75% Polaków, 70,1% gości zagranicznych). wództwie o ponad 34%, w Polsce o 60%). W pozostałych Wśród największych atrakcji na obszarze Aglomeracji obiektach liczba miejsc spadła o ponad 43% (w woje- (i jednocześnie w całym województwie) Polacy wskazy- wództwie o przeszło 13%, w Polsce o niespełna 2%). wali: Zamek (Pałac) w Mosznej, JuraPark w Krasiejowie Średnia długość pobytu turysty w Aglomeracji jest oraz Opole (miasto), natomiast turyści zza granicy: Opole wyraźnie krótsza niż średnia krajowa, co może świadczyć (miasto), JuraPark i Zamek w Mosznej. Wymieniano tak- o dużym udziale podróży służbowych na terenie AO. że Kamień Śląski, Muzeum Wsi Opolskiej, ZOO, Amfiteatr Najdłuższym pobytem statystycznego turysty w hotelu i szereg innych obiektów w Opolu. legitymuje się gm. Gogolin, gdzie obiekty w Kamieniu Walory naturalne obszaru wskazały podobne odsetki Śl. odwiedza wiele osób w celach nie tylko pielgrzymko- Polaków i turystów zagranicznych, natomiast walory an- wych, ale i leczniczych. tropogeniczne są szczególnie cenione wśród Polaków. Wśród goszczących w AO Polaków notuje się wzrost Goście zza granicy częściej wskazują zaś na (o)polską go- popularności hoteli (liczba noclegów w latach 2004 ścinność. Pozytywne wyróżnianie walorów kulturowych – 2012 wzrosła ponad 76%; w województwie o ponad obszaru wśród turystów polskich, którzy zdecydowanie 43%, w całej Polsce o ponad 85%), ostatnio nieco prze- dominują liczebnie, jest dobrym prognostykiem, po- kraczający wartość średnią dla województwa opolskiego, dobnie jak częste wskazania polskiej gościnności wśród aczkolwiek mniej dynamiczny niż ogólnie w Polsce. Są obcokrajowców. Gościnność bowiem stanowi unikalny to jednak dobre perspektywy dla rozwoju hotelarstwa. kapitał ludzki. Natomiast załamanie koniunktury w obiektach innych Ogromna większość badanych (93,95% turystów kra- niż hotelowe jest ostatnio bardziej wyraźne niż w Polsce jowych i 94,02% zagranicznych) zadeklarowała, że będzie (spadek o ponad 35% przy wzroście w województwie rekomendować swoim bliskim przyjazd na Śląsk Opolski, o 18%, w Polsce o 11%). a 40% turystów krajowych i 36% zagranicznych zadekla- Turyści zagraniczni przejawiają zaś zupełnie inne ten- rowało ponowny przyjazd. dencje niż Polacy. W analogicznym okresie podobnie jak Realizacji Strategii rozwoju turystyki w województwie w skali ogólnopolskiej, wykazali wzrost zainteresowania opolskim w latach 2007–2013 podjęła się Opolska Regio- hotelami. Zauważyć można charakterystyczny dla Śląska nalna Organizacja Turystyczna. Przy OROT działa Koło Opolskiego wzrost popularności obiektów spoza kate- Przewodników Turystycznych i Pilotów Wycieczek. Z ini- gorii hoteli, przy czym w AO jest on wyjątkowo wysoki cjatywy Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki po- (230% w okresie 2004-2012). Z uwagi na skalę przyjaz- wstał Regionalny klaster turystyczny „VisitOpolskie”, dzięki dów gości zza granicy oraz czynniki demograficzne (sta- któremu doszło do nawiązania współpracy pomiędzy rzenie się społeczeństw), trudno formułować perspekty- OROT a czeskim klasterm turystycznym kraju morawsko- wy dla poszczególnych kategorii obiektów. -śląskiego KLACR o.s. Efektem tej współpracy była realiza- Charakterystyka społeczna turystów w Opolskiem, któ- cja wspólnego projektu. Powstał Katalog Produktów Tu- rą można uznać za miarodajną dla Aglomeracji Opolskiej rystycznych oraz portal internetowy visitopolskie.pl. Przy 126 jest wynikiem kompleksowego badania ankietowego53. portalu VisitOpolskie działa klaster turystyczny, skupiający Województwo opolskie najczęściej odwiedzają miesz- prócz OROT 19 podmiotów54. Organizacja i perspektywy kańcy województw sąsiednich: śląskiego i dolnośląskie- turystyki w Polsce w kontekście tendencji światowych są go. Są to najczęściej mieszkańcy miast średnich (24%) scharakteryzowane dogłębnie w Marketingowej strategii i największych (21,2%). Przeważali reprezentanci grup Polski w sektorze turystyki na lata 2012–2020.55 wiekowych 21–30 i 31–40 lat, przy czym udział grupy Na terenie Aglomeracji Opolskiej, jak wskazuje OROT,56 60+ był znacznie większy wśród przybyszy zza grani- dostępne są niemal wszelkie rodzaje produktów tury-

53 Puciato D., Grabiński T. (red.) (2012) – op. cit. 54 http://visitopolskie.pl/pl/objects/index/category,277/t,Klaster-VisitOpolskie.html. 55 http://www.orot.pl/cms/php/strona.php3?cms=cms_oroto&lad=a&id_dzi=15&id_dok=480&id_men=44&powrot=1&slowo_szuk=&gdzie_szuk=&id_ men_szuk=0. 56 http://www.visitopolskie.pl/store/download/VisitOpolskie_katalog_produktow_turystycznych.pdf. VI. aktywny wypoczynek i dziedzictwo kulturowe aglomeracji opolskiej

stycznych57. Produkty te są złożone najczęściej z wielu re samorządów chciałoby robić to we własnym zakresie, atrakcji zgrupowanych tematycznie a rozproszonych przeważają jednak postulaty integracji działań. Gminy na przestrzennie – nie ma „produktu flagowego”, zdecydo- stronie internetowej AO (www.aglomeracja-opolska.pl) wanie wiodącego, o charakterze kompleksowym i cało- stworzyły podstrony poświęcone turystyce60. rocznym, choć najbardziej odpowiada temu kryterium Światowe tendencje w gospodarce turystycznej wska- „JuraPark” w Krasiejowie58. zują na potrzebę polepszania jakości bazy (wzrost zna- Ciekawe spostrzeżenia zawierają ogólnopolskie, repre- czenia hoteli wszelkiej kategorii), wyższą rolę kreatyw- zentatywne badania skojarzeń Opolszczyzną i miastem ności i specjalizacji (kierunek „przygoda”).61 Jako produkt Opole, wykonanych przez firmę IMAS59. Województwo wizerunkowy Polski wskazano miasta i turystykę kultu- opolskie, a w tym teren Aglomeracji zdecydowanie naj- rową (w tym przemysł spotkań), a jako rekomendowane częściej kojarzy się z Festiwalem Piosenki Polskiej w Opo- produkty rynkowe na lata 2013-2020 wskazano m.in.: lu, następnie z samym miastem Opole. Pozostałe skoja- spa/wellness, turystykę na terenach wiejskich, turystykę rzenia są bardzo rozproszone, z atrakcji Aglomeracji 1-2% aktywną. Aglomeracja Opolska odznacza się pewnymi ankietowanych wskazywało Turawę, rzekę Odrę. 16% Po- predyspozycjami w tym zakresie, co w perspektywie sta- laków nie ma żadnych skojarzeń ze Śląskiem Opolskim, rzenia się społeczeństwa i licznymi wizytami gości z Nie- co wskazuje znaczny potencjał do „zagospodarowania.” miec, którzy przejawiają zamiłowanie w tym kierunku W odniesieniu do samego Opola przewaga wskazań może pozwolić rozwinąć tzw. silver market (srebrną go- festiwalu jest jeszcze większa. Łącznie z pokrewnymi od- spodarkę – sektor nastawiony na obsługę potrzeb osób powiedziami imprezę tę przywoływało 87% osób. w wieku emerytalnym). Nastawienie mieszkańców Aglomeracji, reprezen- Z analiz wynika również, że Polska jest krajem kon- towanych przez władze lokalne, do rozwoju turystyki kurencyjnym pod względem cen, ale turyści coraz bar- przedstawia się jako otwarte i przyjazne. Poszczególne dziej zwracają uwagę na rzeczywistą dostępność ob- gminy proponują na swoich terenach rozwój turystyki: szaru, wyposażenie, komfort. Dobre perspektywy mają »» krajoznawczej, citybreaks (krótkie pobyty w miastach) oraz obiekty spa. »» wodnej (kajakowej, także żeglugi), W najnowszych badaniach zauważa się zapotrzebowa- »» rowerowej(niekiedy pieszej), nie na produkty turystyczne związane z Opolem jako hi- »» a nawet lotniczej (z uwagi na istniejące lotnisko spor- storyczną stolicą Górnego Śląska, piosenką polską czy Jez. towe w Polskiej Nowej Wsi); Turawskim62. Istotny jest wybór konkretnego, unikatowe- »» wiele gmin postuluje popularyzację obiektów dzie- go wizerunku. Wiele zależy od Opola, które jest ośrodkiem dzictwa kulturowego, a także kuchni. dominującym w kategorii rozpoznawalności nad całym Liczne są wskazania dla opracowywania nowych folde- pozostałym obszarem Aglomeracji. rów i portali promocyjnych. Zauważyć można, że niektó-

KONKLUZJEAglomeracja Opolska stanowi obszar STRATEGICZNEniejednolity pod względem potencjału rozwoju turystyki. Obok gmin i całych obszarów dysponujących znacznymi walorami i rozwiniętą, dobrze funkcjonującą bazą dla tury- stów, istnieją tereny niemal pozbawione tych cech, stanowiąc wzajemnie rodzaj mozaiki. Ogólny potencjał Aglomeracji, mimo dobrych predyspozycji jest tylko częściowo wykorzystany z uwagi na brak specjalizacji w tym zakresie.

127

57 Produkt turystyczny – „pakiet materialnych i niematerialnych składników umożliwiających realizację celu wyjazdu turystycznego” ; Meyer B., Milewski D. (red. nauk.) Strategie rozwoju turystyki w regionie, 2009. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 47. 58 Por. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa opolskiego, str. 216; http://opolskie.pl/docs/diagnoza.styczen.20122.pdf. 59 badania Omnibus-Online przeprowadzone w I-III 2010 r. na reprezentatywnej próbie internautów (N=976 osób) http://imas.pl/publikacje/raporty/regiony-w- -skojarzeniach-Polakow/Badania przeprowadzone w IV 2010 r. na reprezentatywnej próbie internautów w wieku 18-54 lat (N=516 osób) http://imas.pl/publikacje/ raporty/miasta-w-skojarzeniach-Polakow/.

60 https://www.aglomeracja-opolska.pl/pl/content/atrakcje-aglomeracji-opolskiej. 61 Marketingowa Strategia…2012, str. 10, 12. 62 Diagnoza sytuacji…, str. 73–74. VII. ŚRODOWISKO

WODY W AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

Sieć hydrologiczna Aglomeracji Opolskiej jest dosyć Obszar Aglomeracji pozbawiony jest dużych, natural- dobrze rozwinięta, jednak zasoby wód płynących są ni- nych zbiorników wód powierzchniowych. Największe skie, a zasilanie niekorzystnie rozłożone w czasie – niedo- skupisko wód stojących zlokalizowane jest w północno- bory występują latem, w okresie największego zapotrze- -wschodniej części obszaru, na terenie gminy Turawa bowania. Odra należy do rzek ogólnie mało zasobnych (kompleks Jezior Turawskich). Pozostałe wody stojące w wodę. Zlewniami o największym module zasobowym na terenie Aglomeracji stanową: zbiorniki wodne po- są zlewnie Nysy Kłodzkiej i Małej Panwi (powyżej 6 dm3/s/ chodzenia antropogenicznego po odcięciu meandrów km2), następnie zlewnie Stobrawy i Osobłogi (4–6 dm3/s/ rzeki Odry, zbiorniki poeksploatacyjne (np. pożwirowe, km2)63. W regionie opolskim zasoby wód powierzchnio- po rudach darniowych żelaza czy wyrobiskach pomar- wych uznaje się za wystarczające dla potrzeb przemysłu glowych), naturalne zbiorniki będące pozostałościami i gospodarki komunalnej, z wyłączeniem przemysłów starych koryt rzecznych oraz stawy hodowlane. Istniejące wymagających wód wysokiej jakości. Zbyt niska jest na- zbiorniki spełniają nie tylko funkcje przeciwpowodziowe, tomiast retencja na potrzeby rolnictwa.64 ale również energetyczne, rolnicze, żeglugowe, rybackie, turystyczno-rekreacyjne i sportowe.

OCENA STANU WÓD AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

WODY POWIERZCHNIOWE Obszar Aglomeracji znajduje się w granicach regionu wodnego Środkowej Odry, administrowanego przez Regio- nalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. W latach 2010–2012 przeprowadzone zostały badania jakości wód w 69 punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk) na rzekach i największych zbiornikach wodnych w województwie, spo- śród których 15 ppk zlokalizowanych jest na terenie Aglomeracji Opolskiej.

Mapa 5. Mapy oceny stanu wód rzek i zbiorników województwa opolskiego w 2012 roku

128

Źródło: Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2012 (WIOŚ)

63 Raport o stanie zagospodarowania województwa opolskiego 2013, str. 41. 64 Diagnoza…2012, str. 29–30. VII. środowisko

Jednolite części wód powierzchniowych Aglomeracji Opolskiej charakteryzuje zły stan wód, który stwierdzono w 11 na 15 kontrolowanych punktów pomiarowych. Wynika on z niespełniania wymogów dla obszarów chronionych, złego lub słabego stanu ekologicznego, a w trzech przypadkach również niezadawalającego stanu chemicznego. Tylko kontrolne pomiary rzeki Nysa Kłodzka (gm. Lewin Brzeski) nie budzą zastrzeżeń. Biorąc pod uwagę przyjęte kryteria, ogólna ocena jej stanu jest dobra. Ponadto dwie rzeki: Biała (gm. Strzeleczki) oraz Libawa (gm. Ozimek) spełniają wymogi ekologiczne, a ich potencjał ekologiczny został oceniony na poziomie dobrym i powyżej dobrego. - - - zły zły zły zły zły zły zły zły zły zły zły dobry stanu Ocena Ocena - spełnia spełnia spełnia spełnia spełnia spełnia spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia nie spełnia chronionych dla obszarów dla obszarów nia wymogów Ocena spełnie Ocena ------Stan dobry dobry dobry dobrego dobrego dobrego chemiczny poniżej stanu poniżej stanu poniżej stanu poniżej zły zły słaby słaby słaby słaby słaby dobry dobry dobrego dobrego dobrego umiarkowany umiarkowany umiarkowany ekologiczny dobry i powyżej dobry i powyżej dobry i powyżej Stan/potencjał Stan/potencjał sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna sztuczna Naturalna Naturalna Naturalna Naturalna lub sztuczna silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ silnie zmieniona/ Silnie zmieniona Opole Opole Turawa Ozimek Ozimek Gmina Dąbrowa Strzeleczki Strzeleczki Krapkowice Lewin BrzeskiLewin BrzeskiLewin Zdzieszowice Chrząstowice Dobrzeń Wielki Dobrzeń Wielki - Dylaki Dobra Zielina Jedlica poniżej zb. Turawa zb. Niewodniki Krzanowice Groszowice Krapkowice Czarnowąsy Skorogoszcz Chrząstowice Januszkowice Oldrzyszowice pomiarowo zb. Małej Panwi zb. -kontrolnego Wróblin powyżej powyżej Wróblin Nazwa punktu 129 Biała Odra Potok Libawa Czarnka Ścinawa Swornica Osobłoga Młynówka Jemielnica Łęcka Woda Prószkowski Prószkowski Mała Panew Mała Panew Mała Panew Nysa Kłodzka Niemodlińska Nazwa rzeki 37 28 34 35 36 38 52 26 27 51 23 24 25 22 14 L.p. według według Mapa 5. 8. 9. 6. 7. 3. 4. 5. 2. 1. 12. 10. 11. 13. 15. 14. L.p. Tabela 24. Zestawienie jednolitych części wód kontrolowanych w Aglomeracji Opolskiej z ich oceną w okresie 2010–2012 wraz w Aglomeracji kontrolowanych wód jednolitych części 24. Zestawienie Tabela G U S danych własne na podstawie Opracowanie Źródło: jaka jest aglomeracja opolska?

Szczególnie wysoki pobór wód, który występuje bach. Niezbędne zatem są działania, które zmierzają do w gminie Dobrzeń Wielki, uwarunkowany jest położe- rozwijania współpracy ze środowiskami rolniczymi w za- niem w miejscowości Brzezie elektrowni cieplnej PGE kresie wdrażania dobrych praktyk rolniczych, niezbęd- Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA Oddział nych dla skutecznej ochrony wód przed zanieczyszcze- Elektrownia Opole. Największa ilość ścieków na terenie niem obszarowym. Aglomeracji odprowadzana jest w gminie Tarnów Opol- Bardzo ważnymi zbiornikami wodnymi z punktu wi- ski, co wynika z odwodnienia kopalni odkrywkowej wadzenia ochrony wód w Aglomeracji Opolskiej jest kom- pienia „Tarnów Opolski”. pleks Jezior Turawskich: Duże, Średnie, Małe i Srebrne, Stan czystości większości wód powierzchniowych położone na terenie gminy Turawa. Właścicielem jezior: w województwie opolskim mimo znacznych nakładów Średniego, Małego i Srebrnego jest gmina Turawa, a je- na jego poprawę był w 2011 roku generalnie zły (ponad zioro Duże (Zbiornik Turawa) należy do Skarbu Państwa. 78% wód). Obszar Aglomeracji nie jest w 100% skanali- Aktualnie Zbiornik Wodny Turawa jest w bardzo złym zowany, choć oczyszczaniu podlega 98% wytwarzanych stanie równowagi ekologicznej, który uwidacznia się ścieków przemysłowych i komunalnych. Ponadto wody od kilkunastu lat w formie zakwitu sinic w miesiącach ulegają zanieczyszczeniom poprzez spływy powierzch- letnich. Zjawisko to potęguje dodatkowo niski poziom niowe z pól pochodzenia rolniczego (mineralne nawoże- wody spowodowany niskim piętrzeniem wody w zbior- nie gleb, stosowane pestycydy), zanieczyszczone opady niku, tj. poniżej 60 mln m³ i wysoką temperaturą. Zakwi- atmosferyczne, zanieczyszczenia powstające w wyniku towi towarzyszy występowanie grubego kożucha sinic eksploatacji maszyn, środków transportu. i glonów, przekraczającego swoją grubością kilkanaście Gminy Aglomeracji Opolskiej, zgodnie z Programami centymetrów. W 2009 Regionalny Zarząd Gospodarki Ochrony Środowiska, podejmują działania zmierzające Wodnej we Wrocławiu zlecił wykonanie dokumenta- do poprawy stanu wód m.in. polegające na: cji dla przedsięwzięcia polegającego na „Rewitalizacji »» budowie, rozbudowie, modernizacji systemów kana- Zbiornika Turawa na rzece Mała Panew”. Głównym celem lizacyjnych z oczyszczalniami ścieków przedsięwzięcia było uzyskanie poprawy stanu czystości »» budowie szczelnych zbiorników na odpady rolnicze, wody w zbiorniku Turawskim. Obecnie opisana w treści »» odbudowie rowów przydrożnych, dokumentacja nie znalazła zastosowania w realizacji – za- »» budowie podczyszczalni przy zakładach przemysło- niechano jakichkolwiek działań mających na celu popra- wych, wę jakości wód w zbiorniku Turawskim. Obecnie zbiornik »» dokończeniu budowy sieci wodociągowych, wymaga pilnych działań mających na celu osiągnięcie »» budowie ujęć wody. dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu che- Problemem, na który koniecznie trzeba zwrócić uwagę micznego wód jeziora. są nieskanalizowane wsie – ścieki gromadzone w szam-

WODY PODZIEMNE Na terenie Aglomeracji Opolskiej występuje najwięk- chemiczny wód, natomiast klasy IV, V zły stan chemiczny. sze nagromadzenie struktur wodonośnych w wojewódz- Kontrolowane wody podziemne Aglomeracji Opolskiej twie opolskim, w tym najcenniejszy w regionie zbiornik charakteryzowały się: triasowy Opole – Zawadzkie oraz czwartorzędowa dolina »» występowaniem wód dobrej jakości (II klasa) w 2 kopalna Małej Panwi. Wody podziemne wykorzystywane punktach pomiaru są głównie do zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Na »» występowaniem wód zadowalającej jakości (III klasa) terenie Aglomeracji stan ilościowy wód poziemnych jest w 7 punktach pomiaru dobry, co gwarantuje nieprzekraczanie dostępnych zaso- »» występowaniem wód niezadowalającej jakości (IV kla- bów przy długotrwałym poborze. sa) w 4 punktach pomiaru Ocena stanu klasy jakości wód podziemnych, przepro- »» występowaniem wód złej jakości (V klasa) w 5 punk- wadzona w 2012 r. na terenie województwa opolskiego, tach pomiaru. objęła 18 punktów kontrolnych zlokalizowanych na te- Wyniki pomiarów wskazują, na konieczność polepsze- renie Aglomeracji. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra nia stanu wód podziemnych w połowie badanych punk- Środowiska klasy jakości wód: I, II, III oznaczają dobry stan tów, w których ocena jakości jest niezadowalająca lub zła.

Wykres 9. Jakość wód podziemnych w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r. wg monitoringu sieci krajowej 130

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIOŚ VII. środowisko

Pod względem zasobności w wody termalne obszar opolskim ich występowania. Wody te są słodkie i wypły- jest słabo rozpoznany, jednakże rejon Opola zaliczany wają na powierzchnie ziemi w temperaturze 26 st. C. jest do jednego z dwóch potencjalnych w województwie

PROFILAKTYKA PRZECIWPOWODZIOWA

Według wstępnej oceny ryzyka powodziowego prze- Aktualnie ochrona przeciwpowodziowa opiera się prowadzonego przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, głównie na remontach i konserwacji istniejących jazów obszar Aglomeracji znajduje się na terenach narażonych rzecznych oraz na regulacji koryt rzecznych, konserwa- na niebezpieczeństwo powodzi. Typ powodzi, który jest cji i remontach wałów przeciwpowodziowych i innych najbardziej charakterystyczny dla obszaru Aglomeracji urządzeń ochrony przeciwpowodziowej. Ponadto po- to powodzie opadowe wywołane przez nawalne opady dejmowane są działania przystosowujące tereny mię- związane z lokalnymi burzami termicznymi. Pojawiają się dzywala rzek do szybkiego odprowadzania nadmiaru one zazwyczaj w lipcu i sierpniu (choć mogą występować wód wezbraniowych i powodziowych, odnowie użyt- w okresie od kwietnia do października), najczęściej na te- ków zielonych, konserwacji rowów melioracyjnych. renach wysoczyzn, wznoszących się nad płaskimi i pod- W wyniku zrealizowanych inwestycji nastąpiła przede mokłymi obszarami. Powodzie takie mają krótkotrwały, wszystkim poprawa bezpieczeństwa miasta Opola ale gwałtowny przebieg, który bywa przyczyną znacznych (m.in. zwiększenie przepustowości opolskiego hydrowę- strat w zagospodarowaniu przestrzennym terenu. zła do 2760 m3/s).

Rycina 38. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w Aglomeracji Opolskiej

131

Źródło: Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Opolu

Ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej Istotnym elementem ochrony terenów zagrożo- jest również stworzenie systemu szybkiego ostrzegania nych występowaniem powodzi jest ich zlokalizowanie, i reagowania w przypadku zagrożenia powodzią oraz i uwzględnienie w planach zagospodarowania prze- opracowanie planu ochrony przed powodzią, uwzględ- strzennego, w celu ograniczenia budowy nowych i roz- niającego ochronę obiektów wrażliwych na terenach po- budowy istniejących obiektów. szczególnych gmin (np. oczyszczalni ścieków, ujęć wód, W ramach opisanych działań powstał również wie- terenów zabytkowych i przyrodniczo cennych, składo- loletni program gospodarczy pod nazwą „Program dla wisk odpadów itp.). Odry – 2006”, którego celem jest zbudowanie zintegro- jaka jest aglomeracja opolska?

wanej gospodarki wodnej dorzecza Odry zgodnie z za- skorelowane z nim aspekty ochrony środowiska przyrod- sadami zrównoważonego rozwoju. Program dla Odry – niczego i czystości wód, turystyki i gospodarki. Ważnym 2006 obejmuje pełny zakres rozwiązań ochrony przed elementem ochrony jest również realizacja projektów powodzią. Obok zagadnienia podstawowego, jakim jest związanych z małą retencją. ochrona przeciwpowodziowa, uwzględnia on również

ZASOBY LEŚNE

Zalesienie na obszarze Aglomeracji jest zróżnicowane. i Europie zagrożeniem przez czynniki antropogeniczne. Średni wskaźnik lesistości przyjmuje wartość 35,5%, prze- Wśród czynników tych istotnym źródłem zagrożenia są kraczając zarówno wskaźniki dla województwa opolskie- emisje zanieczyszczeń powietrza powodujące uszkodze- go (26,5%), jak i średnią dla Polski (29,3%). Do najbardziej nie koron drzew. Praktycznie wszystkie lasy na terenie zalesionych gmin należą Murów (73,3%), Ozimek (57,9%), AO (ponad 90%65) wykazują uszkodzenie na skutek za- Turawa (50,5%). W strukturze siedliskowej przeważają siedli- nieczyszczeń pyłowo-gazowych powietrza. Jest to kon- ska borowe, stanowiące około połowę wszystkich siedlisk. sekwencją położenia w strefie największych zagrożeń W strukturze wiekowej dominują drzewostany stosunko- emisjami gazów i pyłów w kraju, a także nieprawidłowej wo młode I–III klasy (do 60 lat), które stanowią ponad poło- struktury gatunkowej drzewostanu. Stopień defoliacji wę powierzchni, zaś drzewostany dojrzałe, powyżej 80 lat, drzewostanów, tj. pozbawienia roślin liści wskutek działa- stanowią ok. 20% powierzchni. Największymi kompleksami nia czynników zewnętrznych (np. owadów) lub chemicz- leśnymi są Bory Stobrawskie i Bory Niemodlińskie. nych, w regionie opolskim utrzymuje się na poziomie Aglomeracja Opolska, podobnie jak obszar wojewódz- 25%, co jest najwyższym odsetkiem w Polsce (śr. 20,8%)66 twa, charakteryzuje się jednym z najwyższych w Polsce

ZASOBY SUROWCÓW NATURALNYCH

Baza surowcowa Aglomeracji Opolskiej obejmuje: renie kraju. Jedynie surowce wapienne wykorzystywane »» wapienie i margle dla przemysłu, przez przemysł wapienniczy i cementowy zalicza się do »» kamienie łamane i bloczne (kamienie drogowe i bu- surowców podstawowych dla gospodarki regionu i kraju. dowlane), Powiaty: opolski, krapkowicki i strzelecki tworzą »» piaski i żwiry (kruszywa naturalne), tzw. opolski obszar surowcowy. Konsekwencją tego jest »» piaski podsadzkowe, bardzo dobre rozwinięcie infrastruktury związanej z wy- »» piaski kwarcowe, korzystaniem ww. surowców na tym terenie. Na obszarze »» piaski formierskie, Aglomeracji Opolskiej funkcjonują: dwie cementownie »» surowce ilaste ceramiki budowlanej, (np. Cementownia Odra, Cementownia Górażdże), zakła- »» węgiel brunatny. dy wapiennicze (np. Lhoist Opolwap Sp. z o.o.), zakłady Surowce występujące na terenie Aglomeracji zalicza z branży metalowo-budowlanej (np. „POM” Krapkowice się w większości do grupy surowców pospolitych na te- sp. z o.o.).

STAN POWIERZCHNI ZIEMI

Aglomeracja Opolska jako region zasobny w surowce tendencją zmniejszania się powierzchni przekształco- podlegające intensywnej eksploatacji (szczególnie opol- nych i wzrostem powierzchni zrekultywowanych/ za- ski obszar surowcowy) jest również obszarem występo- gospodarowanych dla celów użytkowych. Przykładem wania otwartych wyrobisk eksploatacyjnych i składowa- rekultywacji terenów poprzemysłowych na terenie Aglo- nia napowierzchniowego nagromadzonego surowca. meracji jest przekształcenie wyrobiska pomarglowego Powierzchnia gruntów zdewastowanych i zdegradowa- „Bolko” w Opolu na obszar rekreacyjno-wypoczynkowy. nych od lat utrzymuje się na stabilnym poziomie, z lekką

132 JAKOŚĆ POWIETRZA NA TERENIE AO Pod względem emisji zanieczyszczeń do powietrza wych wywołuje potrzebę ich redukcji. Wielkość redukcji Aglomeracja Opolska należy do grupy obszarów o znacz- z zakładów szczególnie uciążliwych w 2011 r. w woje- nej skali obciążenia środowiska. wództwie opolskim wynosiła 99,9% dla zanieczyszczeń Obciążenie przemysłową emisją zanieczyszczeń po- pyłowych i 62,2% dla zanieczyszczeń gazowych. Wiel- wietrza z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości kości zanieczyczeń w 2012 r. utrzymały się na poziomie powietrza wynosiło w 2011 r. odpowiednio 0,4t/km2 py- podobnym w odniesieniu do roku 2011. Porównując łów oraz 16,8 t/km2 zanieczyszczeń gazowych – wartosci te dane z danymi z 2002 roku zaobserwowano: spadek wyższe od poziomu zanotowanego dla całego woje- emisji zanieczyszczeń pyłowych o ok. 60% oraz wzrost wództwa opolskiego. Wysoki poziom emisji przemysło- zanieczyczeń gazowych o ok. 25%. Ograniczenie zanie-

65 Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego 2013, s. 45. 66 Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego 2013, s. 45. VII. środowisko

czyszczeń pyłowych związane jest z faktem, iż obecnie kroczeń – wartości w sezonie grzewczym są dwukrotnie praktycznie wszystkie najbardziej uciążliwe zakłady prze- wyższe wartości od tych w sezonie pozagrzewczym. mysłowe na terenie Aglomeracji wyposażone są w filtry Wskazuje to, że na poziom stężenia tego pyłu istotny redukujące szkodliwe pyły. Natomiast na zwiększenie ilo- wpływ mają procesy związane z tzw. niską emisją. Nie ści wytwarzanych zanieczyszczeń gazowych, zwłaszcza bez znaczenia są również niekorzystne warunki pogodo- na terenach miejskich, wpływa m.in. wciąż rosnący udział we (tj. pogoda bezwietrzna i bez opadów), podczas któ- użytkowania pojazdów samochodowych. rych rośnie poziom stężenia pyłów w powietrzu. Pomiar Dominujący wpływ na powstawanie i kształtowanie się pyłu zawieszonego PM 2,5 (tj. o średnicy ziaren poniżej strumienia zanieczyszczeń mają powiaty zaliczające się 2,5 uq) przeprowadzony został w 2012 roku w Opolu – do tzw. strefy przemysłowej, tj. krapkowicki, opolski i mia- wartość stężenia przekroczyła wartość dopuszczalną, sto Opole. W strukturze zanieczyszczeń dominuje sektor lecz nie przekroczyła wartości dopuszczalnej powiększo- przemysłowy (ponad 70% wytwarzanych zanieczysz- nej o margines tolerancji. Podobnie jak w przypadku pyłu czeń), zwłaszcza wapienniczy i chemiczny. Problemem PM 10, wyraźnie zaznacza się sezonowość występowania terenów zabudowanych jest „niska emisja” powodowana wysokich stężeń – w sezonie grzewczym notuje się ok. przez spalanie węgla w gospodartwach domowych. 3-krotnie wyższe wartości niż w sezonie pozagrzewczym. Jakość powietrza w AO w 2012 roku oceniona została Celem prowadzenia badań monitoringu powietrza w oparciu o wyniki pomiarów uzyskanych w 16 stacjach jest uzyskanie informacji o jego stanie na terenie re- pomiarowych, porównane z wartościami kryterialnymi gionu. Ocenę jakości powietrza dokonuje się zgodnie określonymi przez Ministerstwo Środowiska. Stężenia z obowiązującym podziałem w rozporządzeniu Ministra dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w powietrzu nie wy- Środowiska. kazały przekroczeń kryterialnych w żadnym z punktów Klasyfikację przeprowadza się w oparciu o założenia: kontrolnych i od lat utrzymują się na niskim poziomie. »» klasa A – poziom stężeń nie przekracza dopuszczal- Stężenie benzenu było najwyższe na stacji pomiarowej nych wartości, nie ma potrzeby prowadzenia działań w Zdzieszowicach i wykazało przekroczenie wartości kry- na rzecz poprawy jakości powietrza; terialnej o 54%. Na pozostałych obszarach, gdzie nie wy- »» klasa B – poziom stężeń przekracza wartość dopusz- stępuje przemysł odpowiedzialny za wytwarzanie tego czalną, lecz nie przekracza dopuszczalnej powiększo- zanieczyszczenia, wartości stężenia były znacznie niższe nej o margines toleracji (dot. wyłącznie PM 2,5); i nie przekroczyły wartości 1,8 μg/m. Wyniki pomiarów »» klasa C – poziom stężeń przekracza wartość dopusz- pyłu zawieszonego PM 10, czyli ziaren o średnicy poniżej czalną lub wartość dopuszczalną powiększoną o margi- 10 uq, wykazują przekroczenia na wszystkich stanowi- nes tolerancji; należy określić obszary przekroczeń oraz skach pomiarowych. Liczba dni z przekroczeniami waha dążyć do osiągnięcia wartości kryterialnej, niezbędne się od 48 do 55. Zauważalna jest sezonowość tych prze- jest opracowanie programu ochrony powietrza.

Rycina 39. Obszary ochrony powietrza na terenie Aglomeracji Opolskiej

133

Źródło: Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Opolu na podstawie danych Wojewódzkiego Inspek- toratu Ochrony Środowiska w Opolu jaka jest aglomeracja opolska?

ODPADY

W Aglomeracji Opolskiej obserwuje się od 2002 r. tendencję spadkową ilości zebranych, w sposób zorganizowa- ny, odpadów komunalnych. Związana jest ona z jednej strony z ograniczeniem wytwarzania odpadów komunalnych oraz wdrażaniem selektywnej zbiórki, a z drugiej strony z niewłaściwymi sposobami pozbywania się odpadów (tzw. „dzikie wysypiska”).

HAŁAS

Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środo- ska w Opolu przeprowadził badania hałasu drogowego wiska przyrodniczego – utratę istotnej wartości, jaką jest w 6 punktach kontrolnych na terenie Aglomeracji. Prze- cisza, zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub kroczenie obowiązujących aktualnie norm (na podsta- leczniczych, zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt. wie rozporządzenia Ministra Środowiska) wystąpiło na Ponadto obserwowane są również społeczne i zdrowot- terenie miasta Opole – w dwóch punktach w przypadku ne skutki oddziaływania hałasu i wibracji na zdrowie lud- wartości mierzonych w porze dziennej (o 0,6 dB i 0,9 dB) ności, przyczyniając się do: rosnącej liczby zachorowań oraz w trzech punktach dla wartości mierzonych w porze na głuchotę, choroby wibracyjnej, obniżenia sprawności nocnej (odpowiednio o: 5,1 dB, 4,9dB). W celu dostoso- i chęci działania oraz spadkiem wydajności pracy itp. wania poziomu hałasu do dopuszczalnego miasto Opole W 2012 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowi- realizuje program ochrony przed hałasem67.

OGRANICZENIA WYNIKAJĄCE Z POŁOŻENIA W STREFACH PRZYRODY CHRONIONEJ

Wobec obszarów o szczególnych walorach przyrod- we, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, niczych stosowane są instrumenty umożliwiające ich stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-kra- ochronę. Aglomeracja Opolska charakteryzuje się dużą jobrazowe. Ponadto ponad 10 tys. ha zajmują obszary różnorodnością przyrodniczą i krajobrazową, o czym Natura 2000. świadczy objęcie różnymi formami ochrony prawnej ok. Każda z form ochrony wiąże się różnym rodzajem 40% jej powierzchni (przy wartości tego wskaźnika 29% ograniczeń odnośnie zagospodarowania i użytkowania dla województwa opolskiego).68 terenu, które pozwalają zachować w stanie dobrym za- Wśród obszarowych form ochrony przyrody, na tere- soby przyrodnicze regionu. nie AO znajdują się: rezerwaty przyrody, parki krajobrazo-

WPŁYW TURYSTYKI NA STAN ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH

Na terenie Aglomeracji Opolskiej zasobami przyrod- na stan środowiska. Ponadto obszary najcenniejsze przy- niczymi, wykorzystywanymi dla potrzeb turystyki są rodniczo objete są formami prawnej ochrony przyrody przede wszystkim: Jeziora Turawskie i zwarte kompleksy (np. rezerwaty), które regulują i utrzymują na odpowied- leśne (szczególnie w gm. Murów), a także odkryte w Kra- nim poziomie ruch turystyczny, aby zachować środowi- siejowie (gm. Ozimek), najstarsze na świecie szczątki di- sko w stanie niepogorszonym. Kolizja między wykorzy- nozaura Silesaurus opolensis. Rodzaje turystyki prefero- staniem turystycznym a ochroną przyrody występuje wanej i uprawianej na terenie Aglomeracji – turystyka w przypadku Jezior Turawskich (ostoja ptaków w ramach krajoznawcza, wypoczynkowa, agroturystyka, turystyka sieci „Natura 2000”). piesza i wodna, są formami nie wpływającymi znacznie

OCENA POTENCJAŁU AO W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Gminy Aglomeracji Opolskiej inwestują ponad 47%69 nalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu oraz nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki 134 przyrodniczego, które wydawane są na ten cel w woje- Wodnej w Opolu zgodnie z ich działalnością statutową. wództwie opolskim. Wysokość wydatkowanych na ten Główne kierunki działań z zakresu ochrony środowiska cel kwot od 2005 r. wykazuje tendencję wzrostową. określone są poprzez politykę ekologiczną państwa i re- Działania na rzecz ochrony środowiska realizowane są gionalne polityki ekologiczne. przez jednostki samorządowe AO, a także poprzez Regio-

67 Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Opola na lata 2013–2018 z perspektywą na lata 2019–2020. 68 Stan na 2012 r., wg Banku Danych Lokalnych GUS bez uwzględnienia Obszarów Natura 2000. 69 Dane dot. 2011 r. wg Banku Danych Lokalnych GUS. VII. środowisko

Tabela 25. Nakłady na ochronę środowiska w Aglomeracji Opolskiej w latach 2005–2011 2005 r. 2010 r. 2011 r. Aspekt ochrony wartość na tle woj. wartość na tle woj. wartość na tle woj. Lp. środowiska w AO (opolskie=100) w AO (opolskie=100) w AO (opolskie=100) [tys. zł] [%] [tys. zł] [%] [tys. zł] [%] Nakłady na środki trwałe 1. służące ochronie 101965,3 50,2% 130345,2 38,8% 151179,9 47,9 środowiska Nakłady na środki trwałe 2. służące gospodarce 22115,3 58,4% 25930,0 38,1% 55713,2 52,5 wodnej Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

W latach 2010–2012 prowadzono, a w okresie per- »» instalacje przetwarzania odpadów zielonych i innych spektywicznym kontynuowane będą prace związane ze bioodpadów (Regionalne Centrum Odpadów w Opo- sporządzeniem i zatwierdzeniem planów zadań ochron- lu, Składowisko Odpadów w Gogolinie), nych ostoi Natura 2000, stanowiących podstawowy in- »» składowiska odpadów powstających w procesach me- strument zarządzania ostoją przyrody. Dotychczas plany chaniczno-biologicznego przetwarzania oraz pozosta- takie sporządzone zostały dla obszaru Natura 2000 znaj- łości z procesów sortowania (Miejskie Składowisko Od- dującego się na obszarze AO (Dolina Małej Panwi). padów w Opolu, Składowisko Odpadów w Gogolinie). W najbliższym okresie, zgodnie z „Planem gospodarki Pomimo realizacji szeregu działań związanych z ochro- odpadami dla województwa opolskiego na lata 2012– ną środowiska, na terenie Aglomeracji, w dalszym ciągu 2017” przewiduje się realizację instalacji podstawowych istnieje potrzeba prowadzenia dalszych prac. Bardzo w ramach poszczególnych Regionalnych Instalacji Prze- ważna jest kontynuacja działań związanych z podwyż- twarzania Odpadów Komunalnych. Zgodnie z zapisami szeniem poziomu bezpieczeństwa powodziowego w re- Planu w obrębie Centralnego Regionu Gospodarki Od- gionie. Ważne są również wszelkie działania związane padami funkcjonują lub funkcjonować będą w najbliż- z poprawą jakości powietrza (np. programy związane szej perspektywie: z ograniczeniem emisji), ze względu na położenie Aglo- »» instalacje mechaniczno-biologicznego przetwarzania meracji Opolskiej na obszarze o najwyższym w skali kraju odpadów (Regionalne Centrum Gospodarki Odpada- obciążeniu środowiska związanym z emisją zanieczysz- mi w Opolu, czeń. Istotna jest również poprawa efektywności energetycznej na terenie Aglomeracji.

KONKLUZJEAglomeracja Opolska jest terenem STRATEGICZNEzróżnicowanym pod względem zagospodarowania, ogólnie silnie uprzemysłowionym, a tutejsze zasoby naturalne od wieków podlegały intensywnej eksploatacji. Stan śro- dowiska jest tu zróżnicowany i podlega szeregowi niekorzystnych oddziaływań zewnętrznych. Utrzymuje się wysokie zagrożenie powodziowe, zwłaszcza w dolinie Odry, oraz niekorzystny stan wód powierzchniowych i podziemnych. W okresie po 1989 r. nastąpiła znaczna poprawa w wielu dziedzinach, zwłaszcza emisji zanieczyszczeń przemysłowych do atmosfery, oczyszczania ścieków, zagospodarowania odpadów; wzmocniono ochronę przyrody. Zwiększyło się zagrożenie ze strony hałasu i emisji zanieczyszczeń powo- dowanych przez ruch drogowy. Nakłady na ochronę środowiska są stosunkowo wysokie, jednak wciąż 135 istnieje potrzeba kontynuacji inwestycji dotyczących ochrony środowiska – w szczególności związanych z poprawą: jakości powietrza, czystości wód, bezpieczeństwa powodziowego, a także poprawą efektyw- ności energetycznej. VIII. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I TRANSPORT

SYSTEM TRANSPORTOWY

Położenie Aglomeracji Opolskiej sprawia, że obszar ten Głównym węzłem komunikacyjnym w Aglomeracji jest pełni ważną funkcję tranzytową. W układzie komunikacji Opole, w którym zbiegają się drogi krajowe nr 45, 46 i 94, dro- europejskiej leży na trasie III Paneuropejskiego Korytarza gi wojewódzkie nr 454, 459, 435, 414, 423, linie kolejowe nr: Transportowego. Ponadto przez miejski obszar funkcjo- 132, 136 (te dwie linie wchodzą w skład głównej, międzyna- nalny przebiega „Szlak staropolski”, czyli krajowy korytarz rodowej magistrali kolejowej E30 i CE30), 144, 277, 280, 287, transportowy łączący południowo-zachodnie tereny kra- 300 i 301 oraz odrzańska droga wodna z portem w Opolu ju z Polską centralną i wschodnią. – Zakrzowie, Mariną w Opolu i w Krapkowicach oraz przysta- nią przeładunkową w Opolu-Grotowicach.

Rycina 40. Systemy transportowe w Aglomeracji Opolskiej

136 Źródło: Opracowanie własne

INFRASTRUKTURA DROGOWA

Na terenie Aglomeracji Opolskiej występuje relatyw- nosi 48,41 km w przeliczeniu na 100 km2. Tak gęsta sieć nie gęsta sieć drogowa. Gęstość dróg utwardzonych drogowa umożliwia względnie szybki dojazd z Opola do wszystkich kategorii70 wynosi 114,97 km na 100 km2. Naj- okolicznych gmin. Niemal z każdego miejsca w Aglome- większa gęstość występuje przy głównym węźle komu- racji można w 45 minut dojechać do stolicy wojewódz- nikacyjnym Aglomeracji, gdzie wynosi blisko 350 km na twa opolskiego, a znaczna część obszaru położona jest 100 km2, najmniejsza zaś jest w gminie Murów, gdzie wy- w odległości 15 i 30 minut od Opola.

70 Dane na podstawie Opolskie w Internecie na luty 2014. VIII. infrastruktura techniczna i transport

Rycina 41. Dostępność drogowa Opola w 2011roku

Źródło: Dostępność komunikacyjna głównych miast województwa opolskiego, UMWO. Opole 2012

Dużym problemem komunikacyjnym jest mała liczba wych, w tym 10 003 pojazdów na dobę na drogach nie przepraw przez Odrę na obszarze Aglomeracji. W całym będących ciągami międzynarodowymi. Wśród wszyst- zespole funkcjonalnym, na odcinku rzeki równemu bli- kich ciągów drogowych na tym obszarze największym sko 70 km istnieje jedynie 6 mostów, z czego jeden auto- natężeniem ruchu charakteryzują się: autostrada A4, dro- stradowy i 3 zlokalizowane są w samym Opolu. gi krajowe nr 45 i 46 oraz drogi wojewódzkie nr 414 i 454. Średnie natężenie ruchu na drogach Aglomeracji Najbardziej wzmożony ruch komunikacyjny występuje Opolskiej jest wyższe niż w województwie opolskim na odcinkach dróg w okolicach Opola, gdzie zauważyć i wynosi 13 98571 pojazdów na dobę na drogach krajo- można wzrost natężenia ruchu o ok. 30-35%.

Rycina 42. Pomiar ruchu w Aglomeracji Opolskiej

137

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Generalnego Pomiaru Ruchu 2010

71 na podstawie Generalnego Pomiaru Ruchu 2010. Średnia dla dróg krajowych województwa opolskiego wynosi 8 684 poj./dobę. jaka jest aglomeracja opolska?

Tak znaczne natężenie ruchu, zwłaszcza w centralnej dniowego szczytu komunikacyjnego72. Obszarami szcze- części Aglomeracji, często powoduje obniżenie płynno- gólnie narażonymi na zatory są centrum Opola, okolice ści ruchu na drogach oraz zatory. Największe problemy drogi krajowej nr 45 na obszarze Opola oraz węzły au- komunikacyjne występują w czasie porannego i popołu- tostradowe.

Rycina 43. Średnie prędkości podczas szczytu komunikacyjnego w Opolu w 2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portali google.maps.pl oraz targeo.pl

Poranny i popołudniowy szczyt komunikacyjny jest Problemy te są szczególnie odczuwalne w miastach, efektem, m.in. dziennych migracji zawodowych. Według gdzie ruch jest największy. By zapobiegać tego typu danych z 2006 r. największa liczba osób dojeżdżała do konfliktom budowane są obwodnice. Spośród wszyst- Opola i wynosiła 15,8 tys.73 Znaczne rozmiary przybierały kich ośrodków miejskich Aglomeracji dwa nie posiadają również dojazdy do głównych ośrodków przemysłowych obwodnicy: Niemodlin oraz Prószków. Bardzo duże na- w Ozimku oraz Dobrzeniu Wielkim. tężenie ruchu występuje zwłaszcza w pierwszym z tych Transport samochodowy jest źródłem wielu uciążliwo- miast, gdzie droga krajowa nr 46 przebiega przez cen- ści związanych z: emisją spalin, hałasem oraz drganiami. trum.

TRANSPORT KOLEJOWY

Przez obszar Aglomeracji przebiega 8 linii kolejowych, miastami województwa opolskiego, czyli Brzegiem i Kę- w obrębie których funkcjonują 33 obiekty pasażerskie dzierzynem-Koźle. (stacje i przystanki kolejowe). Łączna długość linii kole- Transport kolejowy jest konkurencyjny w stosunku jowych w Aglomeracji Opolskiej wynosi 263 km.74 Gę- do innych środków transportu głównie ze względu na stość linii kolejowych wynosi zatem na tym obszarze relatywnie niedługi czas dotarcia do Opola. Aż 11 gmin 138 11,49km/100 km2 i jest większa niż analogiczna wartość położonych jest w odległości pozwalającej na dotarcie dla kraju (6,5 km/100 km2) i województwa opolskiego do centrum Aglomeracji w czasie mniejszym niż 30 mi- (9,2 km/100 km2). nut. Ten środek transportu szczególnie korzystny jest dla Dobrze rozwinięta sieć kolejowa sprawia, że znacz- gmin usytuowanych peryferyjnie, czyli Zdzieszowic, ny odsetek mieszkańców dojeżdżających do Opola ma Lewina Brzeskiego oraz Ozimka. Kluczowe jest w tym możliwość korzystania z tego środka transportu. Dzien- względzie centralne usytuowanie Opola oraz fakt, że ko- nie z linii kolejowych w Aglomeracji Opolskiej i jej najbliż- lej doprowadzona jest dośrodkowo. Najbardziej atrakcyj- szym otoczeniu korzysta niemal 20 tys. osób. Najwięcej ne dla pasażerów są linie nr 132 i 136, na których pociągi pasażerów korzysta z linii łączących Opole z większymi kursują z największą częstotliwością.

72 Przyjmuje się, że poranny szczyt komunikacyjny trwa w godzinach 7:00–9:00, zaś popołudniowy szczyt trwa w godzinach 14:30–17:30. 73 Dane na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 74 Dane na 1.03.2014 na podstawie Opolskie w Internecie. VIII. infrastruktura techniczna i transport

Rycina 44. Dostępność kolejowa Opola w 2011 roku

Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r.

TRANSPORT WODNY

Przez obszar Aglomeracji Opolskiej na odcinku o dłu- Obecnie ten odcinek rzeki wykorzystywany jest głównie gości 70 kilometrów przepływa rzeka Odra. Ten całko- przez firmę Odratrans S.A. W rzece Odrze, będącej czę- wicie skanalizowany odcinek rzeki charakteryzuje się ścią dróg wodnych Europy Środkowej, połączonej z siecią relatywnie niską przydatnością transportową. Na całej zachodnioeuropejskich dróg wodnych, tkwi duży poten- długości w obszarze Aglomeracji droga wodna sklasy- cjał dla Aglomeracji zarówno jako ewentualnego środka fikowana jest w III klasie dróg wodnych, co oznacza że transportu, jak i elementu poprawiającego konkurencyj- pływać po niej mogą jednostki o ładowności do 700 ton. ność terenów nadrzecznych.

AUTOBUSOWA KOMUNIKACJA ZBIOROWA

Autobusową komunikację zbiorową na obszarze Opola oraz z Opola. W dniach nauki szkolnej realizowa- Aglomeracji Opolskiej realizuje szereg podmiotów. Naj- nych jest 17775 kursów z Opola, oraz 167 do stolicy woje- więcej połączeń realizują: Opolskie Przedsiębiorstwo wództwa. Autobusy kursują ze znacznie mniejszą często- Komunikacji Samochodowej S.A. (OPKS S.A.) oraz Miejski tliwością w soboty (58 kursów z Opola, oraz 41 do Opola) Zakład Komunikacyjny Sp. z o. o. w Opolu. Ponadto na i niedziele (19 kursów z Opola oraz 8 kursów do Opola). obszarze Aglomeracji działają inni przewoźnicy związani OPKS dowozi również pasażerów do miejscowości będą- z przedsiębiorstwami komunikacji samochodowej (PKS): cych siedzibami gmin. Realizuje 10 takich kursów, jedy- Przewóz Osób Fart, Usługi Transportowe Beata Alek- nie w dni robocze. sandra Jeziorowska, Gintrans, Arriva, PKS Namysłów, PKS Na obszarze Powiatu Krapkowickiego w ramach auto- Lubliniec, PKS Nysa, PKS Kluczbork, PKS Głubczyce, PKS busowej komunikacji zbiorowej usługi świadczy Przed- w Strzelcach Opolskich, oraz prywatni przewoźnicy, mię- siębiorstwo Komunikacji Autobusowej Strzelce Opolskie. dzy innymi LUZ. Przedsiębiorstwo to od 1975 roku obsługuje również Miejski Zakład Komunikacyjny Sp. z o.o. w Opolu realizu- dworzec autobusowy w Krapkowicach. Przewozy pasa- 139 je głównie obsługę pasażerską wewnątrzmiejską oraz pod- żerów mają głównie charakter lokalny i odbywają się na miejską. MZK Opole obsługuje 16 linii dziennych, w tym trasach z Krapkowic do sąsiednich miejscowości: Gogo- 10 miejskich oraz 6 podmiejskich, w tym jedna ma charak- lina, Kamienia Śląskiego, Prudnika, Strzelec Opolskich. ter typowo pozamiejski. Przejazdy podmiejskie realizowane Łącznie w rejonie Krapkowic przez PKS Strzelce Opolskie są w ramach umów z trzema gminami podmiejskimi: Dą- realizowanych jest 20 połączeń. Ponadto z Krapkowic re- brową, Dobrzeniem Wielkim oraz Komprachcicami. Rocz- alizowane są kursy dalekobieżne, między innymi do Wro- nie MZK Opole przewozi około 18 mln pasażerów. cławia i Cieszyna. Opolskie Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodo- Pozostali uczestnicy rynku transportowego realizują wej S.A. realizuje kursy lokalne i regionalne oraz przewo- blisko 180 połączeń na obszarze Aglomeracji76, głównie zy szkolne. Przewoźnik ten obsługuje głównie kursy do łączących Opole z sąsiednimi ośrodkami miejskimi, mię-

75 informacje na podstawie Planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Powiatu Opolskiego. 76 informacje na podstawie Planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Powiatu Opolskiego. jaka jest aglomeracja opolska?

dzy innymi Kluczborkiem, Olesnem, Namysłowem, Nysą Komunikacja autobusowa może być dobrym uzupeł- i siedzibami sąsiednich gmin oraz Krapkowice z pobliski- nieniem sieci kolejowej, zwłaszcza w kursach między mi miejscowościami.. gminami podmiejskimi.

KOMUNIKACJA ROWEROWA

Na obszarze Aglomeracji całkowita długość istniejących tras rowerowych (dróg/tras/ ścieżek) wynosi ponad 784 kilo- metry, co oznacza, że gęstość ścieżek rowerowych na 100 km2 wynosi 34,28 km. Jedynie na terenie 4 gmin Aglome- racji nie wyznaczono ścieżek rowerowych.

Wykres 10. Całkowita długość ścieżek/ tras/ dróg rowerowych (stan na kwiecień 2014 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Dane pozyskane z urzędów gmin

SIEĆ TELEINFORMATYCZNA / USŁUGI TELEINFORMATYCZNE

Na terenie Aglomeracji Opolskiej działa znaczna liczba ce klientowi końcowemu łącze światłowodowe (FTTH). operatorów usług teleinformatycznych, jednak analiza W dwóch innych gminach (Komprachcice, Turawa) usłu- wykazuje, że większość świadczonych usług jest tech- gi światłowodowe świadczone są w sposób marginalny. nologicznie ograniczona do niskich przepływności. Tylko Większość usług dostarczana dla klientów końcowych w jednej gminie (Opole) pojawiają się usługi dostarczają- jest w technologii xDSL opartej na kablach miedzianych.

Wykres 11. Liczba usług z podziałem na technologie i gminy

140

Źródło: ITT Concept Jacek Taraska, Wytyczne techniczne i prawne dla projektowania, budowy i utrzymania telekomunikacyjnych kanałów kablowych w związku z budową sieci szerokopasmowych dla Aglomeracji Opolskiej VIII. infrastruktura techniczna i transport

Wykres 12. Usługi szerokopasmowe w Aglomeracji Opolskiej – liczba usług

ENERGIA ELEKTRYCZNA I CIEPLNA, GAZOWNICTWO

Aglomeracja jest ważnym w skali regionu i kraju ośrod- W Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku długość sieci kiem produkcji energii elektrycznej. W gminie Dobrzeń ciepłowniczej wynosiła77 167,5 km. Gęstość sieci cieplnej Wielki działa Elektrownia Opole, o mocy blisko 1500 MW, na 100 km2 wynosi 7,32 km przy średniej ogólnokrajowej należąca do Polskiej Grupy Energetycznej (PGE) oraz 5,1 km. Systemy cieplne są zorganizowane w gminach: elektrownia wodna w Turawie, o mocy 1,8 MW, wchodzą- Dobrzeń Wielki, Gogolin, Krapkowice, Opole, Ozimek ca w skład Zespołu Elektrowni Wodnych Opole. Ponad- oraz Zdzieszowice. Głównym paliwem w tych systemach to w gminie Turawa, na rzece Mała Panew funkcjonuje jest węgiel kamienny. Największymi producentami ciepła mała elektrownia wodna Osowiec Śląski-Węgry o mocy w Aglomeracji Opolskiej są Energetyka Cieplna Opolsz- 960 kV. Elektrownia Opole jest głównym źródłem energii czyzny S.A. oraz Elektrownia Opole S.A. Całkowita sprze- elektrycznej dla Aglomeracji i dla całego województwa daż energii cieplnej w 2012 wynosiła 1 705 474 GJ, co opolskiego. W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie stanowiło 45,56% całej sprzedaży w województwie opol- na energię elektryczną, głównie sąsiednich aglomeracji, skim. W latach 2008–2012 nastąpił spadek sprzedaży podjęto decyzję o rozbudowie Elektrowni Opole o dwa o 35%, przy czym spadek ten jest efektem zmniejszenia bloki energetyczne. Przez obszar Aglomeracji Opolskiej się sprzedaży w Opolu (o 46,81%) przy jednoczesnym przebiegają linie przesyłowe wysokiego napięcia 400 kV wzroście w powiecie krapkowickim (135%) i powiecie (Trębaczew – Dobrzeń – Pasikurowice; Dobrzeń – Wie- opolskim(45%). lopole – Albrechcice) i 220 kV oraz niższego napięcia Sieć gazociągowa na obszarze Aglomeracji Opol- 110 kV. Kluczowe znaczenie w systemie przesyłu ener- skiej dociera do ponad 53 tys. gospodarstw domowych gii elektrycznej ma stacja Dobrzeń, która służy przede (59%)78. Całkowita długość czynnej rozdzielczej sieci ga- wszystkim do wyprowadzenia mocy z Elektrowni Opole zociągowej wynosi 563 km, czyli średnia na 100 km2 wy- SA oraz zasila sieci 110 kV. Stan infrastruktury energetycz- nosi 24,6 km, przy średniej dla województwa wynoszącej nej w Aglomeracji Opolskiej można ocenić jako dobry. 25,06 km oraz krajowej 37,6 km. W największym stopniu Można bez wątpienia stwierdzić, że bezpieczeństwo sieć rozdzielcza pokrywa Opole, podczas gdy w sześciu 141 energetyczne jest zapewnione i w najbliższym czasie nie gminach nie występuje w ogóle: Izbicko, Murów, Popie- ma zagrożeń związanych z tym obszarem. lów, Prószków, Strzeleczki oraz Walce.

77 Dane na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. 78 Dane na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. jaka jest aglomeracja opolska?

Rycina 45. Elementy infrastruktury technicznej w Aglomeracji Opolskiej

Źródło: Opracowanie własne

SIECI WODOCIĄGOWE I KANALIZACYJNE

Całkowita długość sieci wodociągowej na obszarze mieszkańców korzysta ze zbiorczej sieci wodociągowej Aglomeracji Opolskiej na koniec 2012 roku wynosiła79 w gminie Gogolin (99,1%). Najmniej mieszkańców ko- 2154,6 km. Gęstość sieci w przeliczeniu na 100 km2 wy- rzysta z wodociągów w gminie Turawa (87,1% ludności). nosiła 94,1km. Na ogólną liczbę 334 tys. mieszkańców Niski odsetek korzystających z sieci wodociągowej wy- 318,8 tys. korzystało z sieci wodociągowej, czyli 95,46%, stępował również w gminie Murów, w której na 2015 r. co jest wyższym wynikiem niż analogiczna wartość dla planowane jest zakończenie inwestycji związanej z roz- województwa opolskiego (94,5%). Największy odsetek budową tej sieci.

Rycina 46. Gęstość sieci wodociągowej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

142

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS

79 Dane dotyczące sieci wodociągowych i kanalizacyjnych na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS. VIII. infrastruktura techniczna i transport

Rycina 47. Odsetek osób korzystających z sieci wodociągowej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS

Sieć kanalizacyjna jest w Aglomeracji Opolskiej znacznie mniej rozbudowana niż wodociągowa. Łączna długość sieci na koniec 2012 roku wynosiła 1419,6 km. Gęstość sieci wynosiła zatem 62 km na 100km2. Odsetek mieszkańców korzystających z kanalizacji wyniósł 67,1%, gdyż z sieci korzystało 224,1 tys. mieszkańców Aglomeracji. Największy odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej zanotowano w Opolu z sieci kanalizacyjnej w Opolu (87,9%), najmniejszy zaś w gminie Strzeleczki (0,6%).

Rycina 48. Gęstość sieci kanalizacyjnej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

143

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS jaka jest aglomeracja opolska?

Rycina 49. Odsetek osób korzystających z sieci kanalizacyjnej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS

Infrastruktura techniczna i jej cechy (struktura, lokalizacja, jakość) mają duże znaczenie dla rozwoju spo- KONKLUZJEłeczno-gospodarczego Aglomeracji Opolskiej.STRATEGICZNE System transportowy jest silną stroną tego obszaru zarów- no w kontekście połączeń wewnętrznych, jak i powiązań z sąsiednimi obszarami metropolitalnymi. Klu- czowym wyzwaniem jest rozwój transportu zbiorowego przy jednoczesnym zmniejszeniu negatywnego oddziaływania indywidualnego transportu samochodowego na środowisko przyrodnicze i jakość życia mieszkańców. Infrastruktura sieciowa rozwinięta jest w stopniu zadowalającym, jednak w kontekście poprawy jakości ży- cia mieszkańców oraz poprawy jakości środowiska przyrodniczego rekomenduje się rozważenie dalszego rozwoju sieci kanalizacyjnych, gazowych oraz cieplnych.

144 IX. ATRAKCYJNOŚĆ GMIN AGLOMERACJI OPOLSKIEJ

RANKINGI I RAPORTY ATRAKCYJNOŚCI

Syntetyczną ocenę atrakcyjności gmin Aglomeracji działalności (nota 4 w pięciostopniowej skali). O takiej Opolskiej przedstawiają różnego rodzaju rankingi oraz ra- atrakcyjności decyduje przede wszystkim rozwinięta in- porty atrakcyjności jednostek samorządu terytorialnego. frastruktura gospodarcza, w której najważniejszym ele- Najbardziej rozpoznawalnym i prestiżowym zestawie- mentem jest znaczna liczba podmiotów otoczenia biz- niem tego rodzaju w Polsce jest Ranking Samorządów, nesu. W ostatnich latach atrakcyjność tego terenu była prowadzony przez dziennik Rzeczpospolita. Autorzy tego oceniana na tym samym poziomie. Jedynie w 2012 roku opracowania oceniają sytuację finansową gmin oraz ja- dla działalności zaawansowanej technologicznie ocena kość zarządzania. W 2013 roku wśród 100 najlepszych była najwyższa z możliwych, na co miały wpływ: ponad- gmin w swoich kategoriach znalazły się 2 gminy Aglo- przeciętne zasoby wykwalifikowanej siły roboczej, po- meracji Opolskiej: gmina Popielów oraz Opole. Pierwsza nadprzeciętna gęstość instytucji otoczenia biznesu oraz z nich zajęła 30 miejsce wśród gmin wiejskich głównie możliwości inwestowania w Specjalnej Strefie Ekono- dzięki bardzo stabilnej sytuacji finansowej, w tym niskie- micznej. Wysoka ogólna ocena atrakcyjności przyznana mu poziomowi zadłużenia, oraz dobremu zarządzaniu. przez IBnGR wynika przede wszystkim z bardzo dobrej Autorzy szczególną uwagę zwrócili na wysokie nakła- dostępności transportowej, wielkości regionalnego ryn- dy poniesione w gminie na organizacje pozarządowe. ku zbytu oraz z rozwiniętej infrastruktury gospodarczej. Opole zaś zostało sklasyfikowane na 34 miejscu wśród Najbardziej negatywnie oceniona została infrastruktura miast na prawach powiatu. Nie jest to wysoka pozycja, społeczna. ale Opole wyprzedziło kilka większych i zamożniejszych Największą szczegółowością przestrzenną cha- miast, chociażby Łódź. W rankingu podkreślono dobrą rakteryzuje się raport Centrum Analiz Regionalnych sytuację finansową miasta, zwłaszcza niski poziom zadłu- i Lokalnych „Atrakcyjność inwestycyjna Regionów 2012”. żenia (33,6%). Opole znalazło się również na 34 pozycji Przedstawiono w nim atrakcyjność inwestycyjną po- w kategorii innowacyjności. Kategoria ta dotyczyła wy- szczególnych gmin Aglomeracji Opolskiej, która wyka- korzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych zuje znaczne zróżnicowanie. Wśród gmin Aglomeracji w zarządzaniu sprawami publicznymi oraz w kreowaniu najlepiej oceniono Opole, które zaliczono do klasy A. rozwoju lokalnego. Miasto zajęło też 37 pozycję w klasy- Jako największe miasto w regionie, z dużą liczbą przed- fikacji wykorzystania funduszy europejskich wśród miast siębiorstw, podmiotów otoczenia biznesu oraz znaczną na prawach powiatu. Wyniki tego rankingu wskazują, że ilością dobrze wykształconej siły roboczej zdecydowa- gminy Aglomeracji Opolskiej posiadają duży niewyko- nie przewyższa atrakcyjnością okoliczne obszary. W tej rzystany potencjał rozwojowy w technologiach informa- samej klasie atrakcyjności znalazły się również gminy: cyjno-komunikacyjnych. Dobrzeń Wielki, Gogolin, Tarnów Opolski oraz Zdzie- Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w corocz- szowice. Miejscowości te nie są tak uniwersalne, a ich nych badaniach atrakcyjności województw i podregio- atrakcyjność wynika z dużej liczby podmiotów gospo- nów ocenia podregiony80 w kontekście atrakcyjności dla darczych i znacznych zasobów siły roboczej. Wysoko działalności przemysłowej, usługowej oraz działalności oceniono również gminy: Chrząstowice, Krapkowice zaawansowanej technologicznie. W 2013 roku w świe- oraz Niemodlin, które znalazły się w klasie B. Najmniej tle powyższych badań podregion opolski (w skład któ- atrakcyjną spośród gmin Aglomeracji Opolskiej jest rego wchodzi teren Aglomeracji z wyjątkiem gminy Le- według raportu gmina Strzeleczki, która została umiesz- win Brzeski) był wysoce atrakcyjny dla wszystkich tych czona w klasie F. 145

80 jednostki statystyczne NUTS 3 według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 listopada 2007 r. http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20072141573 [dostęp: 24.02.2014 r.] jaka jest aglomeracja opolska?

Rycina 50. Atrakcyjność gmin Aglomeracji Opolskiej

Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu Centrum Analiz Regionalnych i Lokalnych

NAGRODY

Analiza osiągnięć gmin w latach 2010–2013, na podstawie informacji zamieszczonych na stronach internetowych samorządów, wykazała, że w ostatnich latach jednostki Aglomeracji otrzymywały nagrody i wyróżnienia rangi regionalnej oraz ogólnokrajowej.

STOWARZYSZENIA I ZWIĄZKI GMINNE

Gminy Aglomeracji Opolskiej biorą aktywny udział 2. Trias Opolski – ochrona zbiornika wód podziem- w tworzeniu współpracy ponadlokalnej, która może nych dla Aglomeracji Opole, Prószków i Tarnów pozytywnie wpływać na poprawę funkcjonowania oraz Opolski w ramach Programu Operacyjnego Infra- atrakcyjności tego obszaru. Na terenie Aglomeracji działa struktura i Środowisko. Koszt tej inwestycji to blisko 18 podmiotów o różnej formie prawnej, których człon- 217 mln zł. Okres realizacji 2011–2015; kami są gminy Aglomeracji Opolskiej. Wszystkie te orga- 3. Działania na rzecz promocji terenów inwestycyj- nizacje mają różne cele swojej działalności: od wspólnej nych w gminie Dąbrowa. Współpraca miasta Opole realizacji zadań własnych samorządu lokalnego do pro- i gminy Dąbrowa. mowania współpracy i animacji społeczności lokalnych. 4. Działania na rzecz zagospodarowania terenów in- Poza współpracą sformalizowaną, w ramach stowarzyszeń westycyjnych w gminie Turawa. Porozumienie mia- czy związków, gminy Aglomeracji Opolskiej wspólnie reali- sta Opole i gminy Turawa. zują zadania własne. Są to zarówno projekty inwestycyjne, 5. Realizacja kursów komunikacji autobusowej MZK jak i projekty miękkie. Przykładami mogą być projekty, które Opole Sp. z o. o. Współpraca miasta Opole i gmin miasto Opole prowadzi wspólnie z sąsiednimi gminami: Dobrzeń Wielki, Komprachcice i Dąbrowa. 146 1. Poprawa jakości wody w Opolu w ramach Progra- 6. Miejski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Opo- mu ISPA. Projekt realizowany był w latach 2002– lu na podstawie zawartych porozumień realizu- 2009, jego wartość to 63 mln euro. Współpracą ob- je poradnictwo, szkolenia i konsultacje dla gmin jęte były następujące gminy: Opole, Komprachcice, woj. opolskiego. Prószków, Tarnów Opolski, Izbicko oraz Łubniany;

DOŚWIADCZENIA POSZCZEGÓLNYCH GMIN – WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA

Wszystkie gminy Aglomeracji Opolskiej podejmują Węgier, Włoch) i w Stanach Zjednoczonych. Najintensyw- współpracę międzynarodową w formie miast partner- niejsze kontakty podejmowane są z gminami Niemiec skich. Zdiagnozowano 61 jednostek partnerskich w pań- (24 partnerów) i Czech (14 partnerów). Podejmowana stwach europejskich (tj. Austrii, Chorwacji, Czech, Finlan- współpraca skutkuje wymianą doświadczeń kulturalnych dii, Francji, Litwy, Niemiec, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainy, i gospodarczych pomiędzy jednostkami. SPIS RYCIN: Rycina 1. Zasięg Aglomeracji Opolskiej wg Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Opolskiego (po lewej) i wg Strategii Rozwo- ju Województwa do 2020 r. (po prawej)...... 20 Rycina 2. Wskaźnik A: udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy – % [2012]...... 22 Rycina 3. Wskaźnik B: udział użytków rolnych w powierzchni gminy – % [2005]...... 22 Rycina 4. Wskaźnik C: dynamika zmian liczby ludności 2012 – % [2002 = 100%]...... 23 Rycina 5. Wskaźnik D: saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały – osoby [2012]...... 23 Rycina 6. Wskaźnik E: gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej – km/km2 [2012]...... 23 Rycina 7. Wskaźnik F: udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem – % [2012]...... 23 Rycina 8. Wskaźnik G: gęstość czynnej sieci wodociągowej – km/km2 [2012]...... 23 Rycina 9. Wskaźnik H: udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności gminy ogółem – % [2012]...... 23 Rycina 10. Wskaźnik I: gęstość sieci gazowej – km/km2 [2012]...... 24 Rycina 11 Wskaźnik J: udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem – % [2012]...... 24 Rycina 12. Wskaźnik K: udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w ludności gminy ogółem – % [2012]...... 24 Rycina 13. Wskaźnik L: liczba wydanych pozytywnych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy (bez inwestycji celu publicznego) – sztuk [2012]...... 24 Rycina 14. Wskaźnik M: liczba obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego – sztuk [2012]...... 24 Rycina 15. Wskaźnik N: liczba dojeżdżających do pracy do Opola na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym – osoby [2006]...... 24 Rycina 16. Wskaźnik O: dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych 2012 – % [2009=100%]...... 25 Rycina 17. Wskaźnik P: udział podmiotów gospodarczych z rodzaju „rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo” w liczbie podmiotów ogółem – % [2012]...... 25 Rycina 18. Gminy Aglomeracji Opolskiej w wynikach syntezy...... 25 Rycina 19. Miejski obszar funkcjonalny Opola...... 26 Rycina 20. Cele strategiczne ujęte w Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 59 Rycina 21. Schemat poglądowy celów strategicznych, celów szczegółowych oraz projektów strategicznych i komplementarnych...... 60 Rycina 22. Kluczowe podmioty wdrażania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 68 Rycina 23. Źródła finansowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 70 Rycina 24. Gęstość zaludnienia w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 93 Rycina 25. Dynamika zmian liczby ludności w Aglomeracji Opolskiej w latach 2002–2012...... 94 Rycina 26. Obciążenie demograficzne w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r...... 96 Rycina 27. Liczba stowarzyszeń i fundacji na 10 tys. mieszkańców Aglomeracji Opolskiej w 2012 r...... 97 Rycina 28. Średnia frekwencja w wyborach samorządowych w latach 2006–2012 r...... 99 Rycina 29. Średnia frekwencja w wyborach parlamentarnych w latach 2005–2011 r...... 99 Rycina 30. Średnia frekwencja w wyborach prezydenckich w latach 2005–2010 r...... 100 Rycina 31. Średni metraż mieszkania przypadający na jedną osobę w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 100 Rycina 32. Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r...... 101 Rycina 33. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w gminach Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 103 Rycina 34. Podmioty gospodarcze w Aglomeracji Opolskiej zatrudniające w 2012 roku powyżej 49 pracowników...... 104 Rycina 35. Rozmieszczenie podmiotów wybranych sekcji PKD w gminach Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 106 Rycina 36. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 108 Rycina 37. Liczba osób przypadająca na 1 bibliotekę w gminie w 2012 roku...... 119 Rycina 38. Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi w Aglomeracji Opolskiej...... 131 Rycina 39. Obszary ochrony powietrza na terenie Aglomeracji Opolskiej...... 133 Rycina 40. Systemy transportowe w Aglomeracji Opolskiej...... 136 Rycina 41. Dostępność drogowa Opola w 2011 roku...... 137 Rycina 42. Pomiar ruchu w Aglomeracji Opolskiej...... 137 Rycina 43. Średnie prędkości podczas szczytu komunikacyjnego w Opolu w 2014 roku...... 138 Rycina 44. Dostępność kolejowa Opola w 2011 roku...... 139 Rycina 45. Elementy infrastruktury technicznej w Aglomeracji Opolskiej...... 142 Rycina 46. Gęstość sieci wodociągowej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 142 Rycina 47. Odsetek osób korzystających z sieci wodociągowej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 143 Rycina 48. Gęstość sieci kanalizacyjnej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 143 Rycina 49. Odsetek osób korzystających z sieci kanalizacyjnej w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku...... 144 Rycina 50. Atrakcyjność gmin Aglomeracji Opolskiej...... 146

SPIS WYKRESÓW: Wykres 1. Ludność zamieszkująca poszczególne aglomeracje w 2012 r...... 28 Wykres 2. Liczba mieszkańców Aglomeracji Opolskiej w latach 2002–2012...... 94 Wykres 3. Prognoza zmian liczby ludności Aglomeracji Opolskiej na lata 2012–2020...... 95 Wykres 4. Poziom zaufania społecznego w podregionie opolskim i w Polsce w latach 2007–2013 ...... 98 Wykres 5. Struktura podmiotów gospodarki narodowej według sekcji PKD w 2012 roku...... 105 Wykres 6. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w latach 2008–2012...... 108 Wykres 7. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych w Aglomeracji Opolskiej w 2012 roku wg typów szkół...... 114 Wykres 8. Struktura wykształcenia ludności w roku 2011 w 5 powiatach współtworzących teren Aglomeracji Opolskiej...... 115 Wykres 9. Jakość wód podziemnych w Aglomeracji Opolskiej w 2012 r. wg monitoringu sieci krajowej...... 130 Wykres 10. Całkowita długość ścieżek/tras/dróg rowerowych (stan na kwiecień 2014 r.)...... 140 Wykres 11. Liczba usług z podziałem na technologie i gminy...... 140 Wykres 12. Usługi szerokopasmowe w Aglomeracji Opolskiej – liczba usług...... 141

SPIS MAP: Mapa 1. Atrakcyjność inwestycyjna regionu dla działalności przemysłowej w 2012 r...... 34 Mapa 2. Atrakcyjność inwestycja regionu dla działalność usługowej w 2012 r...... 35 Mapa 3. Atrakcyjność inwestycyjna regionu dla działalności wysokich technologii w 2012 r...... 35 Mapa 4. Sieć transportowa Polski. Wskaźnik Międzygałęziowej Dostępności Transportowej...... 37 Mapa 5. Mapy oceny stanu wód rzek i zbiorników województwa opolskiego w 2012 roku...... 128

SPIS TABEL: Tabela 1. Formy jednostek samorządu terytorialnego w Polsce...... 13 Tabela 2. Spójność Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 z dokumentami strategicznymi poziomu unijnego, krajowego i regionalnego...... 15 Tabela 3. Analiza porównawcza w obszarze „Infrastruktury społecznej”...... 30 Tabela 4. Analiza porównawcza w obszarze „Zasoby pracy”...... 31 Tabela 5. Analiza porównawcza w obszarze „Polityka społeczna”...... 32 Tabela 6. Zestawienie wyników obszarów tematycznych tworzących analizę porównawczą obszaru „Społeczeństwo i infrastruktura społeczna”...... 33 Tabela 7. Analiza porównawcza w obszarze „Gospodarka”...... 36 Tabela 8. Analiza porównawcza obszaru „Infrastruktura techniczna”...... 38 Tabela 9. Analiza porównawcza obszaru „Środowisko”...... 39 Tabela 10. Analiza porównawcza aglomeracji – ranking zbiorczy...... 40 Tabela 11. Mocne i słabe strony Aglomeracji Opolskiej...... 41 Tabela 12. Szanse i zagrożenia Aglomeracji Opolskiej...... 44 Tabela 13. Korelacje: mocne strony–szanse, szanse–mocne strony...... 55 Tabela 14. Korelacje mocne strony–zagrożenia, zagrożenia–mocne strony...... 56 Tabela 15. Korelacje słabe strony–zagrożenia, zagrożenia–słabe strony...... 57 Tabela 16. Korelacje: słabe strony–szanse, szanse–słabe strony...... 58 Tabela 17. Przebieg procesu uspołeczniania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020 oraz Prognozy oddziaływania na środowisko.....77 Tabela 18. Uczestnicy zespołu ds. opracowania Strategii rozwoju Aglomeracji Opolskiej na lata 2014–2020...... 78 Tabela 19. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON w 2012 roku...... 104 Tabela 20. Wydatki związane z oświatą w Aglomeracji Opolskiej w przeliczeniu na 1 ucznia...... 112 Tabela 21. Instytucje kultury w gminach Aglomeracji Opolskiej w latach 2011–2012...... 119 Tabela 22. Liczba zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Aglomeracji Opolskiej według stanu na 31 grudnia 2013 roku...... 123 Tabela 23. Lista zagrożonych obiektów zabytkowych w Aglomeracji Opolskiej...... 123 Tabela 24. Zestawienie jednolitych części wód kontrolowanych w Aglomeracji Opolskiej w okresie 2010–2012 wraz z ich oceną...... 129 Tabela 25. Nakłady na ochronę środowiska w Aglomeracji Opolskiej w latach 2005–2011...... 135

PARTNERZY PROJEKTU:

Chrząstowice Dobrzeń Wielki Dąbrowa Gogolin Izbicko Komprachcice Krapkowice Lewin Brzeski Murów Niemodlin

Opole Ozimek Popielów Prószków Strzeleczki Tarnów Opolski Turawa Walce Zdzieszowice Łubniany

Zadanie realizowane przy współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej przyznanych w ramach „Konkursu dotacji na www.aglomeracja-opolska.pl działania wspierające jednostki samorządu terytorialnego w zakresie planowania miejskich obszarów funkcjonalnych”