Utopia a Edukacja, Tom 4, Dysonanse, Kontrasty I Harmonie Wyobrażeń
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UTOPIA A E D UKACJA TOM IV RED. RAFAŁ WŁODARCZYK WROCŁAW 2020 UTOPIA A EDUKACJA#4 UTOPIA A EDUKACJA tom IV DYSONANSE, KONTRASTY I HARMONIE wyobrażeń świata możliwego redakcja rafał włodarczyK Instytut PedagogIkI unIWersytetu WrocłaWskIego WrocłaW 2020 redakcja Rafał Włodarczyk recenzja prof. dr hab. agnieszka gromkowska-Melosik korekta Rafał Włodarczyk okładka Monika Humeniuk Hanna Włoch skład Hanna Włoch IsBn 978-83-62618-56-9 © Instytut Pedagogiki uniwersytetu Wrocławskiego Wrocław 2020 Instytut Pedagogiki uniwersytetu Wrocławskiego ul. dawida 1, 50-527 Wrocław tel. 71 367 32 12, [email protected] SpiS treści od redaktora 9 część I obrazy utopii a niepokoje kultury współczesnej Leszek koczanowicz Lęk jasnowidzenia. terminalne olśnienie i kres kultury 15 robert klementowski Polityka pamięci historycznej jako droga do utopii 39 dariusz Brzeziński utopijne powroty do przeszłości: młode pokolenie wobec zwrotu nostalgicznego 59 adam nobis nowy Jedwabny szlak jako utopia globalna 77 Witold Jakubowski Popkulturowe ilustracje utopii społecznych, czyli o edukacyjnym potencjale kultury popularnej 91 rafał Węgrzyn, karolina Woźny utopia – więzienie – resocjalizacja. Problem z burzycielami ładu społecznego 109 część II pedagogiczne implikacje myślenia utopijnego Maria czerepaniak-Walczak Iluzja upełnomocnienia jako środka emancypacji w edukacji i poprzez edukację 127 katarzyna szumlewicz utopia „perspektywy zdolności” Marthy nussbaum 143 andrzej sędek Między realizmem a utopizmem edwarda abramowskiego 165 Małgorzata Piasecka (geo)poetyka marzenia. utopia – heterotopia – trzecia przestrzeń 179 Marcin krassowski Laboratoria przyszłości. ekowioski jako projekty edukacyjno-utopijne 203 sergiusz anoszko Przyswajanie wiedzy w nowych ruchach religijnych: applied scholastics International ofertą edukacyjną kościoła scjentologicznego 223 część III obrazy utopii oraz ślady dystopii w praktyce edukacyjnej agnieszka dwojak-Matras, katarzyna kalinowska, agnieszka koterwas uczenie rzetelności naukowej jako dążenie do utopii. strategie rozwoju kultury rzetelności naukowej na uniwersytetach 245 Helena anna Jędrzejczak „doskonalenie się czyni człowieka wolnym” – niemiecka koncepcja Bildung jako etyczny nakaz i metoda spełniania się jednostki, czyli o utopii i ideologii 263 Martyna Pilas Wyobrażenie szkoły w sytuacji konfliktu jako przestrzeni demokratycznej wspólności. Perspektywa demokracji niekonsensualnej 273 anna szkolak-stępień nauczyciel wczesnej edukacji w obliczu utopijnych wyobrażeń matek. ku teorii ugruntowanej 287 agnieszka Jarmuła utopia a edukacja domowa 303 Jowita gromysz Literackie dystopie dla młodzieży – wizje zbiorowej przyszłości 319 rafał Włodarczyk Przyszłość pewnej utopii a widma dystopii. uwagi o filozofii emmanuela Lévinasa 339 OD REDAKTORA Fenomen utopii jak wiadomo swą nazwę zawdzięcza dziełu Thoma sa More’a opublikowanemu w drugiej dekadzie XVI wieku, na którego treść, obok towarzyskiej dyskusji zaangażowanych w sprawy publiczne myśliciela i podróżnika, prowadzonej podczas kameralnego spotkania w Anglii, o możliwości i właściwym sposobie urzeczywistniania poli tycznych i społecznych ideałów, składa się obszerna relacja jednego z oponentów dotycząca odległej od Europy, nieznanej wyspy, będącej od kilkunastu wieków ich najśmielszym ucieleśnieniem. Ten pełen szczegółów i entuzjazmu sposób dyskutowania optimum godnej uzna nia doskonałości i dostępnych urządzeń pozwalających ją utrzymać na oczekiwanym poziomie, wyobrażeń świata maksymalnie polepszo nego i możliwego do urzeczywistnienia jako de facto już istniejącego upowszechnił się w swej literackiej postaci nadanej mu przez rene sansowego humanistę, nie pierwszej jednak i nie jedynej. Dostrzeżenie dobrze ukorzenionej w kulturze śródziemnomorskiej tradycji, z którą Morus świadomie wszedł w dialog, nieintencjonalnie nadając jej naz wę i żywotność, a także odpowiedników owego fenomenu tworzonych i rozwijanych poza światem zachodnim doprowadziło do określe nia przedmiotu badań dobrze rozwiniętej dziś swego rodzaju utopiki, to jest topiki utopii. Innymi słowy, zdaniem Ruth Levitas, autorki The Concept of Utopia, konstrukcje wyobrażonych światów, wolnych od trosk codzienności, znajdziemy w takiej czy innej formie w wielu kul turach, a pogląd, że utopia nie jest eskapistycznym nonsensem, ale znaczącą częścią ludzkiej spuścizny, należy uznać za istotne założe nie dynamicznie rozwijającego się nie tak nowego kierunku badań. Sama wartość wyobrażeń wystarczająco doskonałych światów możli wych wzrasta wraz ze zdobyczami techniki, natężeniem edukacji oraz demokratyzacją społeczeństw, których obywatele zyskują nie tylko dzięki interaktywnym mediom sposobność udziału w dyskusji o ocze kiwaniach co do kształtu swojej przyszłości. Co więcej, dociera do nas, że żyjemy w świecie nadmiaru konkurujących utopii, które kolonizują świat wokół nas, w każdym razie warto podkreślić, że ich domeną nie jest li tylko literatura czy odlegle położone, trudno dostępne miejsca, ale horyzont jutra oraz społeczne i polityczne aspiracje i oczekiwania uruchamiające ludzkie dążenia i dające poczucie sprawstwa. Oczy wiście, nie jest przy tym łatwo odróżnić utopię od innych sposobów mówienia o przyszłości, przykładowo takich jak wskazane przez An dréClémenta Découflé’a w L’An 2000. Une anti-histoire de la fin du monde wróżba, proroctwo, futurologia, planowanie i sciencefiction. Ale preferowane przez utopię treści znajdują też swój wyraz w mi tach, systemach filozoficznych, doktrynach ideologicznych, w tym religijnych, czy poezji. Ponadto, daje o sobie znać ‘piętno’ utopii, co również utrudnia prowadzenie badań. Ponieważ w potocznym rozu mieniu utopia to nic innego, jak iluzja i mrzonka, dowód naiwności jej twórcy, badacze, tak jak Florian Znaniecki w Ludziach teraźniejszych a cywilizacja przyszłości, starają się unikać skojarzenia ich pracy z tym terminem. Podobnie do Znanieckiego, Immanuel Wallerstein w eseju Utopistyka. Alternatywy historyczne dla XXI wieku zastrzega, że w jego badaniach nie chodzi o doskonałą, a przy tym nieuchronną przyszłość, ale o wskazanie przyszłości alternatywnej, miarodajnie lepszej oraz historycznie możliwej, w czym pomaga jednoczesne sięgnięcie do za so bów wiedzy naukowej, o polityce i etyce. Jest to jego zdaniem trzeź we, racjonalne i realistyczne oszacowanie systemów społecznych, ich ograniczeń i możliwości, stąd dla zachowania istotnej jego zdaniem różnicy za pomocą terminologii swoje badania określa jako utopistykę. Dzisiaj podobne zabiegi, klauzule, certyfikaty wiarygodności zawier ają publikacje Rutgera Bregmana czy Youvala Noaha Harariego. Inny mi słowy, w kontekście upadku wschodnioeuropejskiego komunizmu, nieprzebrzmiałych zbrodni dokonanych na przestrzeni wieków w imię poszczególnych utopii nie łatwo się do niej przyznać. Jest to tym 10 OD REDAKTORA bardziej trudne, że o wiele przekonująco brzmi przekonanie, że naszą najbardziej prawdopodobną możliwością historyczną, niewykluczone, że już zrealizowaną, jest dystopia, a samo dążenie do realizacji utopii ten punkt na horyzoncie dziejów tylko przybliża. Odsłania to jak wiele dysonansów i kontrastów, obok niewątpliwych harmonii, kryją w sobie wyobrażenia świata możliwego. Towarzyszą one także w dużej mierze edukacji widzianej tutaj jako pewien istotny aspekt naszego sposobu kolonizacji przyszłości. To znaczy można przyjąć, biorąc pod uwagę przywołane wcześniej ustalenia, że związki utopii i edukacji wykracza ją poza konstrukcje wyobrażonych urządzeń, pomagających podtrzy mać społeczną reprodukcję wystarczająco doskonałego świata albo nawet go ulepszyć, co stanowi ważny punkt wyjścia tego, jak i po przednich tomów poświęconych owym związkom publikacji 1. Zebrane w niniejszym wydawnictwie artykuły kontynuują zatem zadanie badania i ukazywania tego, w jak różny, często nieoczywisty sposób, edukacyjne przestrzenie teorii i praktyki są przenikane przez utopię, jej pochodne i składowe. Przy czym należy zaznaczyć, że Au torkom i Autorom patronują zarówno różne pojęcia i teorie utopii, jak i edukacji, co czyni dyskusję i poczynione w jej toku ustalenia bardziej wnikliwymi. Pierwsza część publikacji zawiera prace zorientowane na rozpoznanie stanu niepokoju kultury współczesnej, na której bazuje edukacja, utopia jest w tym kontekście rodzajem medium lęków i jed nym z jej interesujących konstruktów, odzwierciedlających społeczne niepokoje, oczekiwania i wyobrażenia. Dysonanse, kontrasty i har monie mogą być rozumiane w tym kontekście jako pochodne napięć i ich rozładowań, do jakich doprowadza pierwiastek utopijny ujawnia 1 Zob. Utopia a edukacja, tom I O wyobrażeniach świata możliwego, red. J. Gromysz, R. Włodarczyk, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016; Uto- pia a edukacja, tom II Pedagogiczne konteksty społecznych wyobrażeń świata możliwe- go, red. R. Włodarczyk, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017; Utopia a edukacja, tom III Nadzieje i rozczarowania wyobrażeniami świata moż- liwego, red. K. Rejman, R. Włodarczyk, Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocław skiego, Wrocław 2017 (wydawnictwa dostępne także w wersji elektronicznej: www. bibliotekacyfrowa.pl/publication/81184 oraz www.repozytorium.uni.wroc.pl/publi cation/81185). OD REDAKTORA 11 jący się i rozwijający w określonych okolicznościach historycznych i warunkach społecznych. Druga część tomu nawiązuje do dorobku pedagogiki w zakresie nowych tendencji w teorii oraz rozwijanych alternatyw edukacyjnych. Autorki i Autorzy widzą w utopii towarzy szący teorii i praktyce edukacji czynnik emancypacji