Zarząd Powiatu Wieruszowskiego

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA POWIATU WIERUSZOWSKIEGO 2011 z perspektywą na lata 2012-2015 projekt

Wieruszów grudzień 2008 r. SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ I DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA ……………………………….. 4 1. Wprowadzenie …………………………………………………………. 5 1.1. Przedmiot opracowania ………………………………………………... 5 1.2. Podstawy prawne opracowania ………………………………………… 5 1.3. Cel i zakres opracowania ………………………………………………. 5 2. Ogólna charakterystyka powiatu ………………………………………. 8 2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane …………………………... 8 2.1.1. Geograficzne …………………………………………………………… 8 2.1.2. Położenie administracyjne i komunikacyjne …………………………... 10 2.2. Geologia ………………………………………………………………... 12 2.3. Klimat ………………………………………………………………….. 12 2.4. Demografia i uprzemysłowienie ……………………………………….. 13 3. Środowisko przyrodnicze. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa ... 16 3.1. Lasy ……………………………………………………………………. 16 3.2. Obiekty i obszary chronione …………………………………………… 19 3.3. Pomniki przyrody ……………………………………………………… 21 3.4. Obszar chronionego krajobrazu ………………………………………... 25 3.5. Rezerwaty przyrody ……………………………………………………. 27 3.6. Użytki ekologiczne …………………………………………………….. 29 3.7. Łowiectwo ……………………………………………………………... 31 4. Wody ………………………………………………………………...... 33 4.1. Wody podziemne ……………………………………………………..... 33 4.1.1. Zasoby wód podziemnych ……………………………………………... 36 4.1.2. Monitoring wód podziemnych …………………………………………. 42 4.2. Wody powierzchniowe ………………………………………………… 50 4.2.1. Rzeka Prosna …………………………………………………………... 51 4.2.2. Rzeka Niesób …………………………………………………………... 51 4.2.3. Rzeka Struga Węglewska ……………………………………………… 52 4.2.4. Rzeka Oleśnica ………………………………………………………… 52 4.2.5. Ocena jakości wód powierzchniowych ………………………………... 53 4.3. Retencja wody …………………………………………………………. 55 4.3.1. Mała retencja na terenie powiatu ……………………………………… 56 4.4. Gospodarka wodno – ściekowa ………………………………………... 57 4.4.1. Zużycie wody ………………………………………………………….. 57 4.4.2. Stopień zwodociągowania powiatu …………………………………… 59 4.4.3. Gospodarka ściekowa ………………………………………………….. 60 4.4.4. Ścieki przemysłowe ……………………………………………………. 62 4.4.5. Osady ściekowe i ich zagospodarowanie ……………………………… 64 4.4.6. Zakłady przemysłowe, a gospodarka wodno-ściekowa ………………... 65 5. Budowa geologiczna …………………………………………………… 66 5.1. Surowce naturalne ……………………………………………………... 67 5.1.1. Złoża kopalin …………………………………………………………... 67 5.1.2. Kruszywo naturalne ……………………………………………………. 67 5.1.3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej …………………………………... 68 5.1.4. Gaz ziemny …………………………………………………………….. 68 5.1.5. Eksploatacja surowców naturalnych …………………………………… 69

2 5.1.6. Perspektywy i prognozy występowania kopalin ……………………….. 70 5.1.7. Wyrobiska poeksploatacyjne …………………………………………... 71 6. Rolnictwo i zasoby glebowe …………………………………………… 71 6.1. Problemy i zagrożenia …………………………………………………. 78 7. Powietrze atmosferyczne ………………………………………………. 78 7.1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza …………………………………... 78 7.2. Emisja punktowa ………………………………………………………. 80 7.3. Emisja liniowa …………………………………………………………. 89 7.4. Emisja powierzchniowa ………………………………………………... 90 7.5. Ocena stanu powietrza atmosferycznego ………………………………. 90 7.6. Hałas. ………………………………………………………………………. 92 7.6.1. Hałas przemysłowy ………………………………………………………. 92 7.6.2. Hałas komunikacyjny …………………………………………………….. 93 7.6.3. Monitoring hałasu ……………………………………………………… 93 7.7. Promieniowanie elektromagnetyczne ………………………………….. 95 7.7.1. Monitoring promieniowania elektromagnetycznego …………………... 97 7.7.2. Źródła promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu wieruszowskiego …………………………………... 98 7.7.3. Problemy i zagrożenia …………………………………………………. 100 8. Edukacja ekologiczna ………………………………………………….. 102 CZĘŚĆ II KONCEPCJA PROGRAMOWA ……………………………………… 103 1. Uwarunkowania zewnętrzne programu ………………………………... 104 1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa …………………………………………. 104 1.1.2. Integracja z Unią Europejską …………………………………………... 105 1.1.3. Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 …………………... 107 1.2. Uwarunkowania wewnętrzne …………………………………………... 110 1.2.1. Program Rozwoju Lokalnego na lata 2007-2013 ……………………… 110 2. Cele, priorytety i zadania programu ochrony środowiska powiatu wieruszowskiego 2011 z perspektywą na lata 2012-2015 ……. 113 3. Spis tabel ……………………………………………………………….. 150 4. Spis rysunków ………………………………………………………….. 151

3 Część I

DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA POWIATU WIERUSZOWSKIEGO

\

4 1. Wprowadzenie.

Przedmiot opracowania.

Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja uchwalonego przez Radę Powiatu Wieruszowskiego uchwałą Nr XV/65/04 z dnia 27 lutego 2004 roku, Powiatowego Programu Ochrony Środowiska.

Podstawy prawne opracowania

Podstawą opracowania Programu ochrony środowiska powiatu wieruszowskiego jest art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska ( tekst jednolity: Dz. U. z 2008 roku, Nr 25, poz. 150 z późniejszymi zmianami ), który nakłada na Zarząd Powiatu obowiązek sporządzenia powiatowego programu ochrony środowiska. Program opracowywany jest na okres 4 lat z perspektywą na kolejne 4 lata. Po zaopiniowaniu przez organ wykonawczy województwa uchwalany jest przez Radę Powiatu, a co dwa lata Zarząd Powiatu sporządza raport z jego realizacji.

Cel i zakres opracowania.

Podstawowym dokumentem krajowym w zakresie ochrony środowiska aktualnie jest „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010” oraz projekt aktualizacji tego dokumentu na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014. Za realizację przedsięwzięć zawartych w krajowym programie odpowiedzialne są jednostki samorządu terytorialnego i administracji rządowej oraz podmioty, których działalność wpływa na stan środowiska. Obowiązek sporządzania programów ochrony środowiska i planów gospodarki odpadami oparty na tym samym akcie prawnym spoczął również na powiatach i gminach. W wojewódzkich, powiatowych i gminnych programach ochrony środowiska określa się cele ekologiczne, priorytety, rodzaje i harmonogramy działań proekologicznych oraz ustala środki niezbędne do realizacji przyjętych celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

5 Niniejsze opracowanie, określa kierunki polityki ekologicznej w powiecie wieruszowskim na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 i należy je traktować jako wypełnienie obowiązku aktualizacji „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Potrzeba aktualizacji dotychczasowej Polityki wynika też z uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej oraz odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej i stanu środowiska. Głównym strategicznym celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju ( mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej ) i tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne, tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. Cele i działania ujęte w „Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, oraz ujęte w tabelach w „Programie wykonawczym do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 - 2010” przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, powinny być wykorzystywane przy sporządzaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska w trojaki sposób: • jako podstawa wyjściowa do konkretyzacji zadań w nawiązaniu do specyfiki i potrzeb danego regionu (np. do sporządzenia konkretnego wykazu planowanych do budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych, oczyszczalni ścieków przemysłowych, składowisk odpadów, systemu segregacji odpadów niebezpiecznych od innych odpadów itd.); • jako analog do sformułowania regionalnych lub lokalnych wskaźników (celów), planowanych do uzyskania na danym terenie (np. jeśli na szczeblu krajowym planuje się uzyskać do 2010 r. zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50%, to na szczeblu konkretnego województwa może być przyjęty wskaźnik taki sam, wyższy lub niższy; w każdym przypadku z uzasadnieniem przyczyn przyjętego wskaźnika); • jako inspiracja do wprowadzenia podobnego zadania na szczeblu regionalnym bądź lokalnym, jeśli zadanie w programie wykonawczym jest ujęte ogólnie bądź dotyczy szczebla krajowego.

6 Struktura wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska powinna nawiązywać do struktury „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”, a więc powinna zawierać co najmniej następujące elementy: • racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin); • poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności); • narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa – w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa); • współpraca przygraniczna (dla województw, powiatów i gmin przygranicznych); • harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu ( terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie); • kontrola realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu ).

Program powiatowy powinien się składać znastepujących części: • zadań własnych powiatu (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji powiatu); • zadań koordynowanych (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla

7 wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom wojewódzkim, bądź centralnym);

Zadania własne powiatu powinny być w programie ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsięwzięcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania). Zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie powiatu. Jest rzeczą niezbędną, aby do prac nad powiatowym programem ochrony środowiska zostały włączone wszystkie instytucje właściwe ze względu na zasięg swojej działalności specjalizujące się w zagadnieniach ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego oraz przedsiębiorstwa oddziaływujące na środowisko, a także przedstawiciele społeczeństwa. W tym ostatnim przypadku rozumie się, że są to powiatowe organy samorządu terytorialnego, samorządu gospodarczego i ekologiczne organizacje pozarządowe, obejmujące zakresem swej działalności powiat. Powiatowy program ochrony środowiska powinien być skoordynowany ze: • sporządzanymi na szczeblu powiatu programami sektorowymi; • powiatowymi programami rozwoju infrastruktury (jeśli są): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w wodę, itd.; • powiatowym planem gospodarowania odpadami sporządzonym zgodnie z ustawą o odpadach; • obejmującym obszar powiatu programem ochrony powietrza, programem ochrony środowiska przed hałasem i programem ochrony wód (jeżeli programy takie dla obszarów obejmujących dany powiat lub jego część zostały lub zostaną opracowane w związku z wymaganiami wynikającymi z ustawy Prawo ochrony środowiska); • programami ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

2. Ogólna charakterystyka powiatu. 2.1 Położenie i uwarunkowania z nim związane. 2.1.1. Geograficzne. Powiat wieruszowski leży w południowo-zachodniej części województwa łódzkiego i jest jednym z jego 21 powiatów ziemskich. Graniczy z dwoma innymi powiatami tegoż

8 województwa - wieluńskim i sieradzkim oraz powiatami: ostrzeszowskim i kępieńskim (województwo wielkopolskie) oraz kluczborskim i oleskim (województwo opolskie). W skład powiatu wieruszowskiego wchodzi siedem gmin: Bolesławiec, Czastary, Galewice, Lututów, Łubnice, Sokolniki, Wieruszów. Siedziba powiatu znajduje się w Wieruszowie. Wieruszów jest jedynym miastem na terenie powiatu i siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Powiat wieruszowski zarówno pod względem obszaru jak i liczby mieszkańców należy do powiatów najmniejszych w województwie łódzkim. Rys. 1. Położenie powiatu wieruszowskiego.

Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym Kondrackiego (2002) powiat wieruszowski leży w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego (31), w podprowincji Niziny

9 Środkowopolskie (318), w makroregionie Nizina Południowowielkopolska (318.1-2) oraz w obrębie trzech mezoregionów: • Kotlina Grabowska (318.21) – to nieckowate obniżenie w południowej części Niziny Południowowielkopolskiej, wypełnione piaskami wydmowymi (znajdują się liczne wydmy). Region rozcina rzeka Prosna;

• Wysoczyzna Złoczewska (318.22) - leży w środkowej części Niziny Południowo- wielkopolskiej. Wysoczyznę stanowi równinna morena położona w międzyrzeczu Prosny i górnej Warty. Na dziale wodnym pomiędzy dorzeczami Prosny i Warty występują ostańce moren i kemów o wysokości do 206 m n.p.m.;

• Wysoczyzna Wieruszowska (318.24) - obszar wysoczyzny stanowi zdenudowana równina morenowa o wysokości od 170 do 200 m n.p.m. Przez region przepływa rzeka Prosna. Głównym miastem w granicach województwa łódzkiego jest Wieruszów.

Południowa część powiatu leży na Wysoczyźnie Wieruszowskiej. Od północy wysoczyzna ta graniczy z Kotliną Grabowską i Wysoczyzną Złoczewską, od wschodu z Wyżyną Wieluńską. Przez region przepływa rzeka Prosna. Głównym miastem wysoczyzny w granicach województwa jest Wieruszów leżący na pograniczu Wysoczyzny i Kotliny Grabowskiej. Na Wysoczyźnie Wieruszowskiej położone są tereny należące do gmin: Bolesławiec, Czastary i Łubnice oraz południowe części gmin: Sokolniki i Wieruszów. W obrębie Kotliny Garbowskiej leżą północno-zachodnie połacie powiatu. Swój bieg kontynuuje tu Prosna spływająca na ten teren z południa, z Wysoczyzny Wieruszowskiej. W międzyrzeczu Prosny i górnej Warty, pomiędzy Kotliną Grabowską, Kotliunami Sieradzką i Szczercowską wznosi się Wysoczyzna Złoczewska. W jej granicach leży północno-zachodnia część powiatu – gmina Lututów i północna część gminy Sokolniki. 2.1.2. Położenie administracyjne i komunikacyjne. Tab.1. Podział administracyjny. PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY Jednostka miary 2007 Powierzchnia ogółem w tyś. ha tyś. ha 57, 7 ogółem w km2 km2 577 Sołectwa ogółem jed. 94 Miejscowości

10 miejscowości łącznie z miastami jed. 169 miejscowości wiejskie jed. 168 Gminy ogółem jed. 7 miejskie jed. 0 wiejskie jed. 6 miejsko-wiejskie jed. 1 Miasta ogółem jed. 1 w gminach miejsko-wiejskich jed. 1

Tab. 2. Powierzchnia jednostek podziału administracyjnego. Wyszczególnienie Powierzchnia w km2 Województwo 18 219 Powiat 577 gm. Bolesławiec 64 gm. Czastary 63 gm. Galewice 136 gm. Lututów 75 gm. Łubnice 61 gm. Sokolniki 80 gm. Wieruszów 97

Powiat wieruszowski leży na skrzyżowaniu ważnych szlaków drogowych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, w połowie drogi pomiędzy Łodzią, a Wrocławiem. Przez powiat przebiega ważna droga krajowa nr 8: Kudowa Zdrój-Wrocław-Warszawa-Białystok -Budzisko, będąca częścią drogi międzynarodowej E-67 z Czech ( Praga ) przez Polskę ( Warszawa ), Litwę, Łotwę, Estonię do Finlandii ( Helsinki ) oraz droga krajowa nr 14 z Łowicza przez Łódź – Sieradz do głównego węzła – skrzyżowania z drogą nr 8 ( E-67 ) w Walichnowach ( gmina Sokolniki). Drugim ważnym węzłem drogowym jest sam Wieruszów, w którym droga nr 8 krzyżuje się z drogą wojewódzką nr 450 z Kalisza do Opatowa. Wieruszów leży również na trasie linii kolejowej z Kępna przez Wieluń i Herby Nowe w kierunku Śląska. W ostatnich latach zarówno ruch osobowy jak i towarowy na tej trasie został poważnie ograniczony.

2.2. Geologia. Powiat wieruszowski położony jest w obrębie jednostki geologiczno-strukturalnej zwanej Monokliną Przedsudecką. Utwory jurajskie są przykryte serią osadów trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Utwory trzeciorzędowe wykształcone są w postaci

11 iłów pstrych i zasilonych piasków. Utwory czwartorzędowe wykształcone są w postaci piasków, żwirów, pyłów, gliny i iłów. Gospodarczo użyteczne są wapienie i wapienie margliste tworzące mezozoiczne podłoża (jura i kreda). Z mezozoiku – głównie z kredy – pochodzą także piaski kwarcowe szklarskie i formierskie. Złoża surowców ilastych (gliny ceramiczne i ogniotrwałe) związane są z dolną jurą, zaś piaskowce pochodzą z jury i kredy. W okresie czwartorzędowym powstały złoża iłów i pyłów warwowych, gliny morenowe, piaski, żwiry i pospółki oraz torfy. Kruszywo naturalne stanowią żwiry, piaski i pospółki pochodzące głównie z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Kruszywo jest surowcem powszechnym. Torfy występują w bezodpływowych obniżeniach terenowych i w obniżeniach rzek. Występują powszechnie i często są eksploatowane przez właścicieli gruntów.

2.3. Klimat. Warunki klimatyczne powiatu wieruszowskiego są typowe dla terenów centralnej Polski. Klimat tego regionu ma charakter przejściowy z wpływami klimatu oceanicznego zimą i kontynentalnego w lecie, przy czym długotrwałe i silne mrozy występują sporadycznie. Nizinny charakter obszaru umożliwia swobodny przepływ mas powietrza – w ciągu roku nad teren powiatu mogą napływać zarówno masy powietrza zwrotnikowego, polarnego jak i arktycznego z przewagą kierunków równoleżnikowych. Okres wegetacyjny trwa ok. 210 dni, a średnia roczna suma opadów wynosi ok. 600 mm. Największą ilością opadów charakteryzuje się lipiec ( ok. 100 mm ), najmniejszą październik i listopad ( ok. 30 mm ). Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,1º C. Najzimniejszym miesiącem w roku jest styczeń ( - 1,9º C ), a najcieplejszym lipiec ( + 17,9º C ). Przeważają wiatry zachodnie i południowo zachodnie. W ciągu roku przypada średnio 150 dni pochmurnych i 100 dni pogodnych. 2.4. Demografia i uprzemysłowienie.

W 2004 roku powiat wieruszowski zamieszkiwało ogółem 42 481 osób, z tego w mieście Wieruszowie zamieszkiwało 8 849 osób, natomiast tereny wiejskie 33 632 osoby. Liczba mieszkańców powiatu stanowiła wówczas zaledwie 1,6 % ogółu ludności województwa łódzkiego. Średnia gęstość zaludnienia na 1 km2 wynosiła 74 osoby. Jest to wartość prawie o połowę niższa w porównaniu z średnią gęstością zaludnienia w województwie łódzkim, wynoszącą wówczas 142 osoby na 1 km2 . W stosunku do roku 2000 liczba ludności powiatu wieruszowskiego zmniejszyła się zaledwie o 0,23 %, co stanowiło niewielki spadek na tle województwa równy 1,53 %.

12 Odnosząc się do roku 2007 należy stwierdzić, że liczba mieszkańców powiatu zmalała o 0,8 %, podczas gdy liczba mieszkańców województwa uległa zmniejszeniu o 1,3 %. Największą pod względem liczby ludności gminą na terenie powiatu wieruszowskiego jest miejsko-wiejska gmina Wieruszów (około 14 tys. mieszkańców), która znacząco odbiega pod względem demograficznym od pozostałych gmin powiatu. Miasto Wieruszów zamieszkuje powyżej 8,6 tys. mieszkańców, natomiast tereny wiejskie powyżej 5,4 tys. mieszkańców. Sytuacja demograficzna pozostałych gmin wiejskich w powiecie jest dość zbliżona i kształtuje się w granicach od 4,0 do 6,0 tys. mieszkańców. Największymi pod względem liczby ludności gminami wiejskimi w powiecie są: gmina Galewice (powyżej 6,1 tys. mieszkańców) oraz gmina Sokolniki (powyżej 4,9 tys. mieszkańców), natomiast najmniejszą jest gmina Czastary (4 tys. mieszkańców). Gęstość zaludnienia w gminach wiejskich kształtuje się na poziomie od 46 osób na 1 km2 (w gminie Galewice), do 69 osób na 1 km2 ( w gminie Łubnice). W mieście Wieruszowie gęstość zaludnienia wynosi 1 435 osób na 1 km2 , gdy na terenach wiejskich gminy Wieruszów gęstość zaludnienia wynosi 60 osób na 1 km2 . Prognozy przyszłościowe zakładają niewielki wzrost ludności powiatu wieruszowskiego. Według Prognozy demograficznej na lata 2008 – 2035 (GUS, Warszawa 2009), w odniesieniu do roku 2007 zakłada się, że w 2008 roku liczba ludności w powiecie wzrośnie o około 0,6 % i wyniesie 42 389 osób. W 2009 roku nastąpi niewielki spadek liczby ludności w stosunku do roku 2008, równy 0,04 %. Spadek ten będzie się pogłębiał i wyniesie w 2011 roku 0,1 %. W porównaniu z rokiem 2007, do 2010 roku zauważalny będzie wzrost liczby ludności w powiecie o około 0,5 % (42 360 osób). Na przestrzeni lat 2011-2015 obserwowany będzie dalszy wzrost ludności powiatu, zarówno w stosunku do roku 2007, jak i do roku 2010. Zakłada się, że w 2011 roku liczba mieszkańców w powiecie wyniesie 42 397 osób, co daje wzrost o 0,6 % w porównaniu z rokiem 2007 i 0,1 % w porównaniu z rokiem 2010. Przewiduje się, że w 2015 roku powiat wieruszowski zamieszkiwać będzie 42 445 osób, przez co nastąpi wzrost liczby ludności o 0,7 % w stosunku do 2007 roku, natomiast o 0,12 % w odniesieniu do roku 2011. Stopa bezrobocia w powiecie wieruszowskim w latach 2004-2007 utrzymywała się na niższym poziomie w stosunku do panującej w tym czasie w województwie łódzkim oraz w kraju, wykazując tendencję zniżkową w porównaniu do roku 2004. Obrazuje to poniższa tabela.

13 Tab. 3. Stopa bezrobocia w latach 2004-2007.

Lp. Stopa bezrobocia 2004 2005 2006 2007 [%] [%] [%] [%] 1. Powiat wieruszowski 14,0 13,2 11,2 8,9 2. Województwo łódzkie 19,6 17,5 14,7 11,5 3. Polska 19,1 17,6 14,8 11,4 Źródło: PUP Wieruszów

Według danych uzyskanych z Powiatowego Urzędu Pracy w Wieruszowie wynika, że na koniec grudnia 2007 roku w powiecie wieruszowskim zarejestrowano łącznie w systemie REGON 3 363 podmioty gospodarcze. Liczba ta w porównaniu do roku 2006 wzrosła o 61 podmiotów gospodarczych. Z ogółu podmiotów gospodarczych dominowały podmioty zarejestrowane na terenie gmin wiejskich powiatu, stanowiąc 63,4 % tj. 2 131 podmiotów. Na terenie miasta Wieruszowa zarejestrowano 1232 podmioty gospodarcze, co stanowiło 36,6 % ogólnej liczby podmiotów. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2007 roku w powiecie wieruszowskim zatrudnionych było łącznie 13 978 osób, z tego w sektorze prywatnym 11 744 osoby, natomiast w sektorze publicznym 2 234 osoby. Z ogólnej liczby zatrudnionych najwięcej osób, bo około 41,1 % pracowało w rolnictwie, 37,9 % w przemyśle i budownictwie, zaś pozostałe 21 % w usługach.

Spośród zakładów branży spożywczej istotne znaczenie w powiecie mają: . Zakłady Mięsne „MARKO-WALICHNOWY” Sp. z o.o. w Prusaku gm. Sokolniki, . Spółdzielnia Mleczarska „OSMLECZ” w Sokolnikach, . Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego „MARS” w Łubnicach, . Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „WĘDLINKA” Sp.J. A. Gajewski, P. Gajewski, V. Gajewska w Wieruszowie, . Zakład Przetwórstwa Mięsnego „Na Koćminie” Benedykt Nikodem w Wieruszowie, . Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Mięsnego „POLESIE” Sp. z o.o. w Polesiu gm. Wieruszów, . Zakład Przetwórstwa Mięsnego Zdzisław Różański w Świątkowicach gm. Lututów, . Ubojnia Zwierząt Rzeźnych Ryszard Walczak w Galewicach,

14 . FPUH Ubojnia Zwierząt Rzeźnych S.J. Ryszard Duszyński & Jarosław Smugowski w Wójcinie, gm. Łubnice, . P.P.H.U. „SEMBA” w Wieruszowie, . „Ubojnia z masarnią” Waldemar Słowikowski w Wieruszowie, . Gorzelnia w Lututowie. Znaczącymi zakładami przemysłu drzewnego i meblowego na terenie powiatu są: . „Pfleiderer Prospan” S.A. w Wieruszowie, . H.M. HELVETIA MEBLE Wieruszów Sp. z o.o. w Wieruszowie, . Fabryka Mebli „MEBLOSIEK” Sp. z o.o. w Kolonii Osiek gm. Galewice, . PPH-U STOLWIT Wiktor Kacyna w Polesiu gm. Wieruszów, . STOLWIT/TOP-LINE Sp. z o.o. w Sóplu gm. Wieruszów, . Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „STAGRA” Mieszała Sp. J. w Wieruszowie, . „WITAR TARTAK TYBLE” Sp. z o.o. w Tyblach gm. Sokolniki, . Stolarstwo-Tapicerstwo-Produkcja-Usługi-Handel Tomasz Świerczyński w Ochędzynie Starym gm. Sokolniki, . PP-H-U „DARMAR” Dariusz Jakóbczyk w Bolesławcu, . PPHU „DREWPOL” w Chotyninie gm. Bolesławiec, . Zakład Stolarski „RODAN” w Czastarach.

W branży budowlanej istotne znaczenie mają: . Betoniarnia „BETARD” – filia w Wieruszowie, . oraz specjalizujący się w produkcji styropianu „YETICO” S.A. Zakład Produkcyjny w Galewicach. Na terenie powiatu zlokalizowanych jest również szereg innych zakładów mających istotny wpływ na jego rozwój. Należą do nich m.in.: . specjalizujący się w produkcji nawozów ekologicznych „AGRECOL” Sp. z o.o. w Mesznarach gm. Wieruszów, w branży odzieżowej: . „Wólczanka Production 2” Sp. z o.o. w Wieruszowie, . Firma Produkcyjno-Handlowa „KREACJA” Aneta Kuklińska-Bulesowska w Wieruszowie, . „SESTO SENSO” KLIMAS Sp. J. w Czastarach, . Spółdzielnia Pracy Krawców „PIONIER” w Łubnicach.

15 3. Środowisko przyrodnicze. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa. 3.1. Lasy Najbardziej naturalną formą roślinną ziemi wieruszowskiej są lasy. Według danych na 31.12.2007 roku zajmują 15,23 tys. ha, czyli 26,4 % ogólnej powierzchni powiatu. Jest to lesistość wyższa od średniej dla województwa ( 19,7% ), ale niższa od średniej krajowej ( 28,2% ). Powiat ma charakter rolniczy – ok. 70 % ogólnej powierzchni zajmują użytki rolne. Najwyższą lesistość obserwuje się w gminie Galewice, gdzie lasy zajmują aż 42% powierzchni, najniższy udział lasów w powierzchni mają gminy Lututów i Łubnice ( odpowiednio 11,4% i 10,6% ). Nadzór nad gospodarką leśną w powiecie pełnią Nadleśnictwa: Przedborów, Wieluń i Złoczew.

Tab. 4. Powierzchnia gruntów leśnych w powiecie wieruszowskim (stan na 01.01.2004 roku). Jednostka Grunty leśne podziału [ ha ] administracyjnego. W zarządzie PGL Własności osób Pozostałe Razem: Lasy Państwowe fizycznych rodzaje własności Gmina Wieruszów 979 1 054 121 2 154 Gmina Sokolniki 2 163 200 2 2 365 Gmina Łubnice 79 532 42 653 Gmina Lututów 360 508 0 868 Gmina Galewice 4 446 1 276 68 5 790 Gmina Czastary 1 141 210 10 1 361 Gmina Bolesławiec 1 030 215 11 1 256 Powiat 10 198 3 995 254 14 447 Wieruszowski Źródło: WGKKiGN Starostwa Powiatowego w Wieruszowie

Tab. 5. Powierzchnia gruntów leśnych w powiecie wieruszowskim (stan na 31.12.2007 roku). Jednostka Grunty leśne podziału [ ha ] administracyjnego. W zarządzie PGL Własności osób Pozostałe Razem: Lasy Państwowe fizycznych rodzaje własności Gmina Wieruszów 1 022 1 192 125 2 339 Gmina Sokolniki 2 242 262 2 2 506 Gmina Łubnice 80 542 41 663 Gmina Lututów 363 527 9 899 Gmina Galewice 4 612 1 384 68 6 064 Gmina Czastary 1 183 224 14 1 421 Gmina Bolesławiec 1 066 261 11 1 338 Powiat 10 568 4 392 270 15 230 Wieruszowski Źródło: WGKKiGN Starostwa Powiatowego w Wieruszowie

16 W latach 2004-2007 powierzchnia gruntów leśnych zwiększyła się o 783 ha. Wśród własności osób fizycznych nastąpił wzrost powierzchni leśnej o 397 ha, lasów w administracji Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe przybyło 370 ha, pozostałej własności lasów przybyło 16 ha. W ogólnej powierzchni gruntów leśnych w powiecie wieruszowskim na dzień 31 grudnia 2007 roku przeważającą formę własności stanowiły grunty pozostające w administracji PGL Lasy Państwowe (69,39%). Lasy osób fizycznych stanowiły 28,84% całej powierzchni gruntów leśnych powiatu. Teren powiatu wieruszowskiego pod względem przyrodniczo-leśnym leży na pograniczu trzech krain: III - Wielkopolsko - Pomorskiej, V - Śląskiej i VI – Małopolskiej. Głównym gatunkiem występującym w drzewostanie jest sosna zwyczajna ( ok. 90% ). Do innych, najczęściej spotykanych na terenie powiatu rodzajów drzew należą, brzoza, olcha, dąb, świerk, klon, grab, buk i lipa. Zasady zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych oraz zasady gospodarki leśnej w powiązaniu z innymi elementami środowiska i z gospodarką narodową określa ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach ( Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm. ). Dla dalszych rozważań ważna jest definicja lasu. Lasem zatem jest grunt: • o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony: - przeznaczony do produkcji leśnej lub - stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo - wpisany do rejestru zabytków; • związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne. Gospodarka leśna oznacza działalność leśną w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych. Trwale zrównoważona gospodarka leśna to działalność zmierzającą do ukształtowania struktury lasów i ich wykorzystania w sposób i tempie zapewniającym trwałe zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjności oraz potencjału regeneracyjnego, żywotności i zdolności do wypełniania, teraz i w przyszłości, wszystkich ważnych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów. 17 Trwale zrównoważoną gospodarkę leśną w powiecie wieruszowskim prowadzi się według planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu, z uwzględnieniem w szczególności następujących celów: • zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą; • ochrony lasów, zwłaszcza lasów i ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na: - zachowanie różnorodności przyrodniczej, - zachowanie leśnych zasobów genetycznych, - walory krajobrazowe, - potrzeby nauki; • ochrony gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym; • ochrony wód powierzchniowych i głębinowych, retencji zlewni, w szczególności na obszarach wododziałów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych; • produkcji, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu. Stan zdrowotny lasów na terenie powiatu wieruszowskiego określany jest jako dobry. Mają na niego wpływ różne czynniki obniżające kondycję drzewostanów w stopniu powodującym obniżenie od stanu bardzo dobrego. Istotne czynniki obniżające kondycję drzewostanów działały w sposób kompleksowy potęgując wzajemnie swoje indywidualne oddziaływania. Zagrożeniem dla lasów powiatu były w latach 2004-2007 anomalia pogodowe, zaliczające się do grupy czynników abiotycznych. Huraganowe wiatry i trąby powietrzne powodowały znaczne uszkodzenia w ciągu krótkiego czasu. Inny – działający długofalowo – czynnik w postaci zaznaczającego się od wielu lat obniżenia poziomu wód gruntowych miał także znaczący wkład w obniżenie kondycji drzewostanów oraz wydzielanie się w drzewostanach zwiększonej ilości posuszu, szczególnie świerkowego. Duże znaczenie miał też ujemny wpływ czynnika w postaci znacznego poziomu zanieczyszczenia powietrza w powiecie wieruszowskim. Spośród czynników biotycznych – poza działalnością człowieka – duże zagrożenie powodowały szkodniki owadzie, zwierzęta łowne oraz choroby grzybowe. W tym momencie należy zwrócić uwagę na ognisko występowania ( ok. 400 ha ) osnui gwiaździstej w gm. Sokolniki na terenie Leśnictwa Szustry, gdzie ze względu na specyfikę

18 rozwoju tego owada, ognisko gradacji utrzymuje się od kilkudziesięciu lat pomimo prowadzonych w odpowiednim czasie chemicznych zabiegów zwalczających. Czynnikami antropogenicznymi, oddziaływującymi negatywnie na zdrowotność i estetykę lasów są dzikie wysypiska śmieci rozlokowane na terenie wszystkich gmin powiatu wieruszowskiego. Zjawisko to jest bardzo trudne to usunięcia, pomimo podejmowanych wielu działań likwidacyjnych.

3.2. Obiekty i obszary chronione. Ochrona przyrody prowadzona jest na zasadach ustalonych przez zapisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody ( Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn zm. ). Ustalone są cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu. Ochrona przyrody, w powiecie wieruszowskim polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. Celem ochrony przyrody jest: 1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; 2) zachowanie różnorodności biologicznej; 3) zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego; 4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; 5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień; 6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;

19 7) kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody. Cele ochrony przyrody w powiecie wieruszowskim są realizowane przez: 1) uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej; 2) obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody; 3) opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów podlegających ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych; 4) realizację krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań; 5) prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody; 6) prowadzenie badań naukowych nad problemami związanymi z ochroną przyrody. Obowiązkiem organów administracji publicznej, osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych jest dbałość o przyrodę będącą dziedzictwem i bogactwem narodowym. Organy administracji publicznej są obowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody. Obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, a także publicznych środków masowego przekazu jest prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody.

3.3. Pomniki przyrody. Pomnikami przyrody są z reguły pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywietrzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

20 Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu.

Tab. 6. Pomniki przyrody w Powiecie Wieruszowskim.

L.p. Nazwa obiektu Data Położenie – poddania gmina. pod ochronę 1 Cis pospolity dwa pnie 1977 08 30 Lututów - Obwód na wys. 1,3 m – 140 cm - Obwód na wys. 1,3 m – 105 cm / pojedyncze drzewo / 2 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 365 cm 1977 08 30 Lututów / pojedyncze drzewo / 3 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 380 cm 1977 08 30 Lututów / pojedyncze drzewo / 4 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 310 cm 1977 08 30 Lututów / pojedyncze drzewo /

5 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 330 cm 1977 08 30 Lututów Buk zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 330 cm Buk zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 290 cm / grupa trzech drzew / 6 Topola biała Obwód na wys. 1,3 m – 480 cm 1977 09 22 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 7 Jesion wyniosły Obwód na wys. 1,3 m – 330 cm 1977 09 22 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 8 Lipy drobnolistne Obw. na wys.1,3 m od 380 do 480 cm 1977 09 22 Sokolniki / grupa czterech drzew / 9 Lipa drobnolistna Obwód na wys. 1,3 m – 420 cm 1977 09 22 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 10 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 560 cm 1977 09 22 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 11 Dąb szypułkowy

21 Obwód na wys. 1,3 m – 470 cm 1978 04 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 12 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 400 cm 1978 04 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

13 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 388 cm 1978 04 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 14 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 380 cm 1978 04 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 15 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 480 cm 1978 04 03 Galewice / pojedyncze drzewo / 16 Wiąz szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 480 cm 1978 04 03 Galewice / pojedyncze drzewo / 17 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 410 cm 1978 04 03 Galewice / pojedyncze drzewo /

18 Klon zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 360 cm 1978 04 03 Galewice / pojedyncze drzewo /

19 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 350 cm 1978 04 03 Galewice / pojedyncze drzewo / 20 Aleja Jesionowo-lipowo-topolowa 1978 04 03 Galewice

21 Platan klonolistny Obwód na wys. 1,3 m – 428 cm 1978 04 30 Czastary / pojedyncze drzewo / 22 Platan klonolistny Obwód na wys. 1,3 m – 418 cm 1978 04 30 Czastary / pojedyncze drzewo / 23 Dąb szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 560 cm 1978 04 30 Czastary / pojedyncze drzewo / 24 Wiąz szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 300 cm 1978 04 30 Czastary / pojedyncze drzewo / 25 Dąb szypułkowy / dwa drzewa/ 1978 04 30 Wieruszów Obwód na wys. 1,3 m – 401 cm ( 347 ) Obwód na wys. 1,3 m – 425 cm

22 26 Topola biała Obwód na wys. 1,3 m – 500 cm 1978 05 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 27 Topola biała Obwód na wys. 1,3 m – 510 cm 1978 05 03 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 28 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 320 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

29 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 430 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

30 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 325 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

31 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 390 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 32 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 330 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 33 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 340 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 34 Klon zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 300 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 35 Lipa szerokolistna Obwód na wys. 1,3 m – 560 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 36 Jesion wyniosły Obwód na wys. 1,3 m – 255 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo / 37 Klon zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 240 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

38 Klon zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 290 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

39 Klon zwyczajny Obwód na wys. 1,3 m – 330 cm 1978 05 06 Sokolniki / pojedyncze drzewo /

40 Topola biała Obwód na wys. 1,3 m – 400 cm 1978 05 06 Sokolniki

23 / pojedyncze drzewo /

41 Wiąz szypułkowy Obwód na wys. 1,3 m – 350 cm 1980 02 03 Lututów / pojedyncze drzewo /

42 Olsza czarna Obwód na wys. 1,3 m – 253 cm 1984 02 14 Czastary / pojedyncze drzewo istnieje tylko w ewidencji dotychczas brak jest stosownych aktów wykonawczych sankcjonujących aktualny stan na gruncie /

43 Dąb czerwony Obwód na wys. 1,3 m – xxx cm 1990 12 07 Czastary zwany „Dębem Wolności” / pojedyncze drzewo / 44 Lipa drobnolistna Obwód na wys. 1,3 m – 575 cm 2000 04 18 Wieruszów / pojedyncze drzewo /

45 96 dębów czerwonych ( obecnie mniej drzew – ubytki naturalne ) 2001 08 08 Wieruszów / aleja drzew / 46 Lipa srebrzysta Obwód na wys. 1,3 m – 253 cm 2004 03 30 Wieruszów / pojedyncze drzewo /

Stan zdrowotny pomników przyrody istniejących na terenie powiatu w latach 2004- 2007 był bardzo różny. Większość znajdowała się w dobrym stanie zdrowotnym. Są jednak pomniki, które wymagają przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych, mających na celu usunięcie suchych i chorych konarów oraz zabezpieczenia przed atakiem szkodników i grzybów. Pomnik – aleja 96 dębów czerwonych w Kuźnicy Skakawskiej na dzień 31 grudnia 2007 roku liczył mniej o 2 egzemplarze niż w chwili poddania go pod ochronę. Ten stan rzeczy jest wynikiem działań sil natury – wichury i wyładowania atmosferyczne. W analizowanym okresie rozporządzeniem nr 4/2004 Wojewody Łódzkiego z dnia 31 marca 2004 roku została poddana pod ochronę jako pomnik przyrody lipa srebrzysta o obwodzie 253 cm rosnąca w parku na rynku w Wieruszowie.

3.4. Obszar chronionego krajobrazu.

24 Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia wojewody, które określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części. Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze rozporządzenia wojewody, po zaopiniowaniu przez wojewódzką radę ochrony przyrody oraz właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem. Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw i planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej, w części dotyczącej obszaru chronionego krajobrazu, wymagają uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody obszaru chronionego krajobrazu. Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny” został utworzony na mocy rozporządzenia Wojewody Kaliskiego Nr 65 z dnia 20 grudnia 1996 roku. Zasięg obszaru opisany został w załączniku do ww. rozporządzenia. Powierzchnia ogólna wynosi 22 854,00 ha, w tym: - lasy – 7 150,00 ha; - użytki rolne – 15 444,00 ha; - wody – 260,00 ha. Granice przebiegają w terenie po widocznych i trwałych elementach topograficznych. Za wprowadzeniem na tym terenie szczególnej ochrony przyrody przemawiała duża różnorodność zbiorowisk roślinnych, występowanie udokumentowanych stanowisk roślin i zwierząt chronionych, licznych pomników przyrody, rezerwatów przyrody, zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, walorów historyczno-kulturowych, zabytków architektury i walorów turystyczno-krajobrazowych. Na obszarze tym, wraz z jego powołaniem wprowadzono zakazy: - wznoszenia obiektów i instalowania urządzeń szkodliwie wpływających na środowisko

25 i krajobraz; - wprowadzania zmian stosunków wodnych niekorzystnych dla środowiska; - dokonywania prac ziemnych naruszających w sposób trwały rzeźbę terenu; - niszczenia obszarów zabagnionych i zatorfionych; - prowadzenia czynności powodujących wzmożenie procesów erozyjnych; - lokalizowania wysypisk odpadów z wyjątkiem niezbędnych dla potrzeb miejscowej ludności; - likwidowania zadrzewień i zakrzewień, i nakazy: - ograniczenia eksploatacji zasobów mineralnych wód na skalę wielkoprzemysłową; - stosowania w budownictwie form architektonicznych harmonizujących z walorami krajobrazowymi okolic obszaru chronionego krajobrazu; - prowadzenia niezbędnych linii energetycznych wysokiego napięcia poza obszarami leśnymi; - objęcia ścisłą ochroną wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniami; - rekultywacji i zagospodarowania istniejących gruntów zdegradowanych i zdewastowanych; - prowadzenia gospodarki leśnej zapewniającej ciągłość i trwałość lasu oraz zachowania właściwego dla tego regionu składu gatunkowego według „ogólnych zasad zagospodarowania lasów wchodzących w skład obszaru chronionego krajobrazu”; - prowadzenia gospodarki rolnej nie doprowadzającej do degradacji gleb i innych elementów środowiska, ze szczególnym zwróceniem uwagi na ostrożność w stosunku do środków ochrony roślin; - zakładania nowych i uzupełniania istniejących zadrzewień. Uchwałą Nr XIX/135/2008 Rady Miejskiej w Wieruszowie z dnia 29 lutego 2008 roku dokonano uzgodnienia projektu rozporządzenia Wojewody Łódzkiego w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Rzeki Prosny”. W uchwale wyrażono pogląd, że na terenie gminy Wieruszów powinny być wyłączone z obszaru chronionego tereny zurbanizowane i przemysłowe. Obszar chronionego krajobrazu powinien obejmować tereny o najcenniejszych walorach przyrodniczych i krajobrazowych w pradolinie rzeki Prosny.

3.5. Rezerwaty przyrody. Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się

26 szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rezerwat „Ryś” W pobliżu wsi Ryś, na gruntach pobliskiej wsi Siedliska w 1977 r. utworzono rezerwat leśny "Ryś", jeden z dwóch rezerwatów powstałych jak dotąd na terenie powiatu wieruszowskiego. Powierzchnia rezerwatu wynosi 53.39 ha. Ochronie na terenie rezerwatu podlega stary las bukowy, rosnący na północno - wschodniej granicy zasięgu w Polsce. Tutejsze buki osiągają wiek do 150 lat, wysokość do 28 metrów i grubość pnia do 40 cm. Oprócz buka na terenie rezerwatu występują niemal wszystkie rodzime gatunki drzew, takich jak dąb, olcha, jesion, jodła i świerk oraz blisko 200 gatunków roślin zielnych. W najniżej położonych częściach rezerwatu, na czarnych ziemiach wytworzonych z piasków gliniastych rośnie las wilgotny, głównie świerkowo - olszowy. W wyższych partiach, na glebach brunatnych rośnie bór świeży, a także bór świeży mieszany i bór mieszany. Teren rezerwatu, jak również otaczające go kompleksy leśne są doskonałym naturalnym siedliskiem wielu gatunków zwierząt - gniazduje tu m.in. bocian czarny, ptak wyjątkowo rzadki w Polsce, zaliczany do gatunków ginących w całej Europie. Na objętym ochroną rezerwatową terenie wydzielić można trzy zasadnicze typy zespołów roślinnych.: łęg jesionowo-olszowy, grąd niski i las jodłowo-bukowy. W rezerwacie występuje co najmniej kilka gatunków roślin chronionych i rzadkich, takich jak: bluszcz pospolity, kruszczyk siny, wawrzynek wilczełyko, kopytnik pospolity, przylaszczka pospolita, przytulia wonna. Gospodarka w rezerwacie prowadzona była zgodnie z operatem ochrony przyrody sporządzonym dla tego obiektu.

Rezerwat „Długosz Królewski w Węglowicach”. Rezerwat „Długosz Królewski” w Węglowicach utworzony został w 1965 roku na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Położony jest na terenie administrowanym przez Lasy Państwowe Nadleśnictwo Przedborów. Powołany został dla ochrony stanowiska naturalnego występowania gatunku paproci - długosz królewski. Ochronie poddano fragment ponad stuletniego boru wilgotnego. Chronione stanowisko tej paproci służy jednocześnie celom naukowym i dydaktycznym. Zajmuje powierzchnię 3,26 ha. Jego otulinę stanowią drzewostany sosnowe.

27 Długosz jest rośliną terenów podmokłych. Przejawia dużą wrażliwość na brak wody. Występuje na torfowiskach, bagniskach i borach bagiennych. W Polsce należy do gatunków ustępujących z powodu degradacji jego naturalnych siedlisk (melioracje, osuszanie, eksploatacja torfu). Nigdzie nie występuje masowo. Posiada rozproszone stanowiska w liczbie około 130, zlokalizowane głównie na niżu. Najliczniejsze reprezentacje długosza zachowały się na wyspie Wolin i Uznam na Pomorzu, w okolicach Łodzi i Kalisza, w Puszczy Niepołomickiej i Kotlinie Sandomierskiej. Długosz królewski jest objęty w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. W naszym kraju jest jedynym przedstawicielem rodziny długoszowatych. Kopalne gatunki tej rośliny występują w skamieniałościach znajdowanych w pokładach pochodzących z karbonu, czyli sprzed ok. 300 mln lat. W obrębie rezerwatu występują także inne rośliny chronione, jak: modrzewnica zwyczajna, borówka bagienna, bagno zwyczajne, wełnianka pochwowata, wełnianka wąskolistna, żurawina błotna oraz mchy z rodzaju torfowców. Występują tu ptaki: dzięcioł duży, strzyżyk, rudzik, kos, zięba, sójka, mysikrólik, sikorka modra, sikorka bogatka i inne. Rangi temu rezerwatowi dodaje fakt, że jest on jednym z dwóch tego typu w Polsce. Jednak zauważyć należy, że na terenie tego rezerwatu systematycznie zmniejsza się ilość egzemplarzy długosza. Przyczyną jest wykopywanie tych roślin przez ludzi i przenoszenie ich na inne stanowiska. Dlatego należy podjąć działania zmierzające do zapobieżenia temu procederowi.

3.6. Użytki ekologiczne. Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Na terenie powiatu wieruszowskiego planowane są do utworzenia użytki ekologiczne w miejscach szczególnie cennych z biologicznego i poznawczego punktu widzenia: • użytek ekologiczny „Pustkowie” – kompleks roślinności łąkowej i bagiennej usytuowany na skrzydłach rzeki Prosny na terenie gminy Wieruszów w pobliżu 28 krawędzi dolinnej w rejonie Pustkowia-Wyszanowa. Mają tam miejsce wypływy wód podziemnych wyprowadzane do obniżeń terenowych usytuowanych wzdłuż dwóch dość długich rozległych nisz, wyżłobionych w wyniku erozji bocznej w stromym pradolinnym załomie. Obok wspomnianego typu obniżeń są tam obecne liczne starorzecza na tyle zlądowaciałe, że w zasadzie pozbawione lustra wody. Jednym i drugim formom w dnie doliny towarzyszy bogato zróżnicowana roślinność bagienna oraz trwałych użytków zielonych. Najszerzej rozpowszechnione są tam szuwary: trzcinowy, mannowy i mozgowy. W brzeżnych częściach obniżeń ze stagnującymi wodami bez trudu znaleźć można murawy zalewowe z wyczyńcem kolankowym oraz fitocenozy łąkowe. W omawianym rejonie, pod skarpą dolinną Prosny, znaleźć można nieduże powierzchnie leśne z udziałem żyznego olsu porzeczkowego oraz łęgu olszowego. W granicach omawianego użytku ekologicznego powinien znaleźć się nie tylko charakteryzowany powyżej układ roślinności, ale także mocno wyniesione ponad terasę zalewową Prosny obszary przykrawędziowe, z których roztacza się rozległa panorama widokowa obejmująca duży fragment biegu rzeki. • użytek ekologiczny „Polesie” – kompleks roślinności łąkowej i bagiennej znajdujący się u podnóża skarpy dolinnej Prosny między Mirkowem, a Polesiem. Jest to obszar o bardzo podobnej genezie i charakterystyce geobotanicznej, jak wyżej opisany o proponowanej nazwie „Pustkowie”, choć znacznie rozleglejszy. Wody wysiękają tam znacznie obficiej na powierzchnię ziemi i są odprowadzane do koryta Prosny stosunkowo gęstą siecią rowów melioracyjnych. Dna i brzegi rowów porośnięte są ugrupowaniami roślin wodnych i błotnych. Z ciekawszych gatunków często występują tam siedmiopalecznik błotny i bobrek trójlistkowy, a ze zbiorowisk roślinnych zespół potocznika wąskolistnego. W omawianym miejscu terasa zalewowa pełna jest drobnych, bagnistych i bezodpływowych form fluwialnych, wokół których koncentrują się zbiorowiska wymagające nieomal stałego nasycenia wodą przypowierzchniowych poziomów gleb. W krajobrazie te podmokłe miejsca są silnie zaznaczone przez zarośla wierzby łozy z fragmentami żyznego olsu porzeczkowego lub formacje szuwarowe, głównie z udziałem trzcinnisk. Na obszarach nisz bagiennych, koszonych lub wypasanych, rozwinęły się zbiorowiska trawiaste. Z nich duże powierzchnie zajmują łąki z sitowiem leśnym i ostrożniem, które zaliczane są do narażonych w tej części kraju na wymarcie. Powszechnie rozwijają się tam także zbiorowiska torfowisk przejściowych. 29 • użytek ekologiczny „Teklinów” – kompleks roślinności łąkowej. Jest to dolina strumienna o dobrze zachowanej naturalnej morfologii, z uwagi na spory spadek lekko meandrująca w swym górnym biegu. Na dnie strumienia występują fitocenozy Cardamino-Beruletum z masowym udziałem potocznika wąskolistnego, wskazującego na czystość wód. Na odcinkach o dobrze rozwiniętej terasie zalewowej obserwowano duże strefowe zróżnicowanie roślinności wzdłuż poprzecznej osi koryta, na które składały się pasy roślinności szuwarowej i zmiennowilgotnych łąk, miejscami z udziałem lasów olsowych i łęgowych. W dolinie strumienia utworzono, w okolicy Nawrotowa, dwa stawy, które wzbogacają omawiany obiekt w liczne zbiorowiska wodne i błotne. Największą osobliwością tej doliny, nadająca jej wybitny walor o charakterze regionalnym, są łąki trzęślicowe Galio Borealis-Molinietum występujące w dolnym biegu rzeki przy południowej granicy wsi Teklinów. Otoczone zbiorowiskami szuwarowymi, w niektórych miejscach sąsiadujące z zarastającymi torfiankami, trudno dostępne, obecnie są nie koszone, przez co niewątpliwie, jako seminaturalne, wymagające udziału człowieka w ich utrzymaniu, skazane są na zanik. Zajmują łącznie stosunkowo niewielką powierzchnię, ale należą do bardzo dobrze wykształconych. Na łąkach tych z rzadszych w tym rejonie kraju gatunków występują goździk pyszny i kukułka szerokolistna. • użytek ekologiczny „Mieleszynek” – kompleks roślinności łąkowej i leśnej. Od strony wschodniej do zespołu stawów rybnych w Mieleszynku przylegają obszary siedlisk łęgu Fraxino-Alnetum. Odlesione tam siedliska łęgowe zajęte są dzisiaj przez liczne ugrupowania łąkowe, w tym bodziszka błotnego, wiązówki błotnej, komonicy i krwawnicy, sitowia leśnego oraz ostrożnia warzywnego. W najwilgotniejszych miejscach, w obrębie użytków zielonych, znajdowano fitocenozy z rzędu Caricetalia fuscae, w tym mietlicy psiej. Partie przykorytowe strumienia, zasilającego swoimi wodami stawy rybne, porośnięte były olsami, trudno dostępnymi ze względu na stagnującą wodę. W mozaice z nim występowały zarośla łozowe. W jednym z płatów zarośli stwierdzono czermień błotną. Jest to jedyne w powiecie wieruszowskim stanowisko tej rośliny. Łęgi olszowe zajmujące tam spore powierzchnie, z reguły reprezentowane były przez fitocenozy zubożałe na skutek przesuszenia.. Od strony zachodniej wspomnianych wyżej stawów znajdują się miejsca lęgowe chronionych gatunków ptaków. Obszar ten też powinien zostać uznany za użytek ekologiczny.

3.7. Łowiectwo. 30 Gospodarka łowiecka w powiecie wieruszowskim prowadzona jest na zasadach określonych w ustawie z dnia 13 października 1995 roku prawo łowieckie ( Dz. U. z 2005 roku Nr 127, poz.1066 z późn. zm. ), w oparciu o roczne plany łowieckie i wieloletnie łowieckie plany hodowlane. Łowiectwo, jako element ochrony środowiska przyrodniczego, w rozumieniu ustawy oznacza ochronę zwierząt łownych (zwierzyny) i gospodarowanie ich zasobami w zgodzie z zasadami ekologii oraz zasadami racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej. Gospodarowanie populacjami zwierzyny wymaga w szczególności: 1) tworzenia stałych i okresowych osłon dla zwierzyny (lasy, zadrzewienia, zakrzewienia, remizy, osłony miejsc lęgowych); 2) wzbogacania naturalnej bazy żerowej dla zwierzyny w lasach; 3) zachowania istniejących naturalnych zbiorników wodnych, rekonstrukcji i tworzenia nowych; 4) racjonalnego stosowania środków chemicznych w rolnictwie i leśnictwie; 5) stosowania terminów i technik agrotechnicznych niezagrażających bytowaniu zwierzyny na danym terenie; 6) utrzymywania korytarzy (ciągów) ekologicznych dla zwierzyny; 7) utrzymywania struktury wiekowej i płciowej oraz liczebności populacji zwierzyny właściwych dla zapewnienia równowagi ekosystemów oraz realizacji głównych celów gospodarczych w rolnictwie, leśnictwie i rybactwie; 8) ochrony zwierzyny przed zagrożeniem ruchu pojazdów samochodowych na drogach krajowych i wojewódzkich. Celem łowiectwa na terenie powiatu wieruszowskiego jest: 1) ochrona, zachowanie różnorodności i gospodarowanie populacjami zwierząt łownych; 2) ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego na rzecz poprawy warunków bytowania zwierzyny; 3) uzyskiwanie możliwie wysokiej kondycji osobniczej i jakości trofeów oraz właściwej liczebności populacji poszczególnych gatunków zwierzyny przy zachowaniu równowagi środowiska przyrodniczego; 4) spełnianie potrzeb społecznych w zakresie uprawiania myślistwa, kultywowania tradycji oraz krzewienia etyki i kultury łowieckiej. Ochrona zwierzyny - poza zasadami określonymi w przepisach o ochronie przyrody - obejmuje tworzenie warunków bezpiecznego bytowania zwierzyny, a w szczególności: 1) zwalczanie kłusownictwa i wszelkich zjawisk szkodnictwa łowieckiego;

31 2) zakaz - poza polowaniami i odłowami, sprawdzianami pracy psów myśliwskich, a także szkoleniami ptaków łowczych, organizowanymi przez Polski Związek Łowiecki - płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny; 3) zakaz wybierania i posiadania jaj i piskląt, wyrabiania i posiadania wydmuszek oraz niszczenia legowisk, nor i gniazd ptasich. Łowiectwo jest prowadzone zgodnie z podstawowymi kierunkami użytkowania terenów rolnych, leśnych i rybackich, w warunkach stałego polepszania zwierzynie środowiska jej bytowania. Teren powiatu wieruszowskiego podzielony jest na obwody łowieckie. Gospodarka łowiecka prowadzona jest przez dzierżawców - koła łowieckie zrzeszone w Polskim Związku Łowieckim oraz zarządcę – Ośrodek Hodowli Zwierzyny Nadleśnictwa Przedborów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Obwody łowieckie wydzierżawia się na czas nie krótszy niż 10 lat. Aktualnie na terenie powiatu wieruszowskiego obwody łowieckie zostały wydzierżawione do roku 2017. Po upływie tego okresu dotychczasowym dzierżawcom przysługiwać będzie pierwszeństwo w zawarciu umów dzierżaw na dalszy okres.

Tab. 7. Wyszczególnienie dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich na terenie powiatu wieruszowskiego.

Nr obwodu Dzierżawca Powierzchnia Lesistość Rodzaj Kategoria łowieckiego lub zarządca użytkowa [ % ] obwodu jakości [ ha ] 72 KOŁO ŁOWIECKIE 4320 14 polny bardzo słaby NR 7 „KANIA” W LUTUTOWIE 78 KOŁO ŁOWIECKIE 5203 56 leśny słaby NR 2 „ORZEŁ” W WIERUSZOWIE 87 KOŁO ŁOWIECKIE 8400 10 polny słaby NR 39 „BAŻANT” W SIERADZU 88 KOŁO ŁOWIECKIE 3879 36 polny słaby NR 1 „SOKÓŁ” W WIERUSZOWIE 89 KOŁO ŁOWIECKIE 3941 33 polny słaby NR 1 „SOKÓŁ” W WIERUSZOWIE 90 OŚRODEK HODOWLI 8253 28 polny słaby ZWIERZYNY RDLP POZNAŃ NADLESNICTWO PRZEDBORÓW 94 OŚRODEK HODOWLI 8253 28 polny słaby ZWIERZYNY RDLP POZNAŃ NADLEŚNICTWO

32 PRZEDBORÓW 98 KOŁO ŁOWIECKIE 5355 13 polny bardzo słaby NR 16 „SOKÓŁ” W BOLESŁAWCU 99 KOŁO ŁOWIECKIE 5790 5 polny słaby NR 42 „CZAJKA” W ŁUBNICACH

4. Wody. „Woda nie jest tylko towarem komercyjnym, jak inne dobra, lecz w większym stopniu dziedzictwem, które musi być chronione, bronione i traktowane podmiotowo” – słowa preambuły do Ramowej Dyrektywy Wodnej uchwalonej 23 października 2000r. przez Parlament Europejski i Radę Wspólnoty Europejskiej.

4.1.Wody podziemne. Wody podziemne stanowią jeden z elementów naturalnego obiegu wody w przyrodzie. Krążenie wód podziemnych jest częścią cyklu hydrologicznego, w związku z czym należy je rozpatrywać łącznie z obiegiem wód w atmosferze i w obrębie wód powierzchniowych.

Woda podziemna jest jedynym surowcem strategicznym, którego zasoby są odnawialne. Odnawianie to zachodzi dzięki opadom atmosferycznych, częściowo przesiąkającym w głąb utworów skalnych i docierającym do strefy, gdzie wszystkie pory i szczeliny są wypełnione wodą. Zawodnione warstwy skał przepuszczalnych tworzą poziomy i piętra wodonośne. Szacunkowo do poziomów wodonośnych dociera około 18% średniorocznej sumy opadów. W warunkach naturalnego obiegu wód podziemnych, w okresach co najmniej dziesięcioletnich, bilans infiltracyjnego zasilania i dolinnego drenażu, jest równoważony. W krótszych okresach czasu, w związku z sezonowym rytmem i okresową cyklicznością zmian klimatycznych, różnica bilansowa jest pokrywana spadkiem lub odbudową retencji wód podziemnych w poziomach wodonośnych. W obszarze całego kraju, ilość zwykłych wód podziemnych (nadających się do spożycia), zretencjonowanych w poziomach wodonośnych strefy aktywnej wymiany, szacowana jest na około 6 tys. km3. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym o przydatności wody naturalnej do określonego celu jest jej skład fizyko-chemiczny i bakteriologiczny. Skład wód podziemnych jest zmienny i zależy od wielu czynników takich jak czas kontaktu z warstwami skalnymi, pora roku, ilość i jakość wód opadowych, zagospodarowanie zlewni, ukształtowanie i pokrycie zlewni. Czynnikami utrudniającymi proces przenikania zanieczyszczeń do warstwy wodonośnej są:

- stopień izolacji od powierzchni terenu

33 - odległość od źródła skażeń

- forma zasilania poziomu wodonośnego

- prędkość przepływu i ruch wód podziemnych

Wody podziemne zaliczają się do tej kategorii zasobów, z których należy korzystać w sposób szczególny - zrównoważony. Korzystanie to nie może w sposób znaczący pogarszać stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych, ściśle zależnych od wód podziemnych, a także nie może istotnie pogarszać warunków zaopatrzenia ludności w wodę do picia.

Wody podziemne są wyłącznym źródłem zasilania rzek i jezior w okresach bezopadowych oraz w znacznym stopniu kształtują warunki siedliskowe roślinności łąkowej i bagiennej obszarów podmokłych. Poziomy wodonośne stanowią naturalne i powszechnie dostępne zbiorniki retencyjne wody o stabilnych właściwościach fizykochemicznych, o warunkach występowania znacznie redukujących lub wręcz eliminujących wpływ zanieczyszczeń z powierzchni terenu oraz o zasobach powolnie reagującej na naturalną zmienność zjawisk klimatycznych. Te cechy zbiorników wód podziemnych stanowią o ich atrakcyjności, jako źródle zaopatrzenia w wodę. Powolny przebieg zmian stanu wód podziemnych ma również drugą stronę medalu. Długotrwała emisja zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego, bytowego i rolniczego, nadmierna eksploatacja ujęć głębinowych wywołują skutki, których eliminacja może wymagać prowadzenia wieloletnich zabiegów ochronnych i znacznych ograniczeń w korzystaniu z zasobów wód podziemnych. W celu ochrony wód podziemnych przed degradacją zasobową i jakościową oraz dla tworzenia warunków racjonalnego nimi gospodarowania w II połowie lat 80-tych zespół hydrogeologów pod kierownictwem prof. A. S. Kleczkowskiego, opracował koncepcję ochrony Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. W oparciu o kryterium zasobności, wodonośności i jakości wód podziemnych wyznaczono i opublikowano Mapę Obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony. Wyodrębnione zbiorniki charakteryzuje: • wydajność typowego otworu studziennego przekraczającą 70 m3/h, • przewodność hydrauliczna warstw wodonośnych >10 m2/h, • dobra jakość wód, • możliwość budowy dużego ujęcia wód podziemnych o wydajności co najmniej 10 000 m3/d.

34 Na obszarze całego kraju ustalono 180 takich zbiorników. Na terenie powiatu wieruszowskiego wyznaczono Główny Zbiornik Wód Podziemnych oznaczony nr: 311. Jest to Zbiornik Rzeki Prosna (GZWP 311) – czwartorzędowy, który obejmuje zachodnią i południową część powiatu wieruszowskiego. Jego zasoby dyspozycyjne szacuje się na 128 tys. m3/dobę. Biorąc pod uwagę odporność tego zbiornika na zanieczyszczenia zewnętrzne, zakwalifikowano go do Obszaru Wysokiej Ochrony Wód Podziemnych (OWO) Zbiornik ten nie jest jeszcze szczegółowo rozpoznany i udokumentowany dlatego informacje o nim są ograniczone. W celu jego ochrony, w strefach zasilania zbiornika oraz w obszarze jego rozprzestrzeniania należy dążyć do powstrzymania postępującej degradacji środowiska, a także do eliminowania najbardziej typowych ognisk zanieczyszczeń mogących zagrażać jego wodom. Do zagrożeń tych zaliczy należy: • składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych oraz dzikie wysypiska śmieci; • oczyszczalnie ścieków komunalnych i przemysłowych oraz systemy kanalizacji sanitarnej, przemysłowej i burzowej; • szamba gromadzące nieczystości sanitarne zwłaszcza zgrupowane na większym obszarze; • zrzuty nieoczyszczonych ścieków do gruntu lub wód powierzchniowych, wylewiska; • zanieczyszczone wody powierzchniowe; • zbiorniki paliw, rurociągi oraz urządzenia prowadzące dystrybucję paliw; • różnego rodzaju zakłady przemysłowe, hurtownie, magazyny, myjnie pojazdów samochodowych; • szlaki komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu oraz obszary o zwartej zabudowie; • duże fermy hodowlane oraz zanieczyszczenia wielkoobszarowe np. emisje pyłów i gazów.

Rys. 2. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Rzeki Prosny Nr 311( GZWP 311)

35 4.1.1.Zasoby wód podziemnych.

Na terenie powiatu wieruszowskiego występują trzy piętra wodonośne: czwartorzędowe, trzeciorzędowe z wodami porowymi oraz jurajskie z wodami porowo-szczelinowymi. Głównymi poziomami użytkowymi dla gospodarki komunalnej są poziomy wodonośne z wodami porowymi, w obrębie piętra czwartorzędowego. Mniejsze znaczenie mają wodonośne utwory trzeciorzędu, które jest nieciągłe i ogranicza się do obszaru występowania piaszczystych osadów miocenu, zalegających wód serii ilastej.

Trzeciorzędowe piętro wodonośne związane jest z piaskami i żwirami miocenu zalegających wśród serii ilastej. Charakterystyczną cechą tych osadów jest zmienna miąższość i nieciągłe rozprzestrzenianie. Trzeciorzędowe piętro wodonośne udokumentowane jest bardzo słabo i zostało zakwalifikowane jako podrzędne w stosunku do niżej ległego piętra związanego z formacją jurajską.

36 Wody tego pietra ujmowane są przez ujęcie w Galewicach. Jedna z tych studni ma wydajność eksploatacyjną 54,0 m3/h przy depresji 11,8 m. Wody te ujmowane są również przez 6 studni na terenie Wieruszowa oraz po jednej studni w Koziołku i Teklinowie. Zwierciadło wód jest napięte i stabilizuje się na głębokości 0,5-20,5 m p.p.t. Ujęcia w Koziołku i Teklinowie posiadają wydajność eksploatacyjną rzędu do 25 m3/h przy depresjach 10,4-30,6 m. Jedno ujęcie w Wieruszowie ma wydajność mieszczącą się w przedziale 25,0-50,0 m3/h przy depresji 17,0 m, a pozostałe 5 wydajności powyżej 50,0 m3/h, dwa z tych pięciu natomiast ok. 75,0 m3/h przy depresji 6,1 m ( zakład płyt wiórowych). Wody tego pietra wodonośnego czerpane są również przez ujęcia komunalne w gm. Bolesławiec i Wieruszów.

Czwartorzędowy poziom wodonośny Zawodnione utwory czwartorzędowe maja bardzo zmienne miąższości i są zróżnicowane litologicznie. W obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego można wyróżnić dwa poziomy: przypowierzchniowy i międzymorenowy. Pierwszy z nich występuje w piaskach i żwirach rzecznych Prosny i jej dopływach. Nie jest izolowany od powierzchniowych ognisk zanieczyszczeń. Z poziomu tego ujmują wodę studnie w Wieruszowie, wydajności studni wynoszą od kilku do kilkunastu m3/h. Drugi poziom międzymorenowy związany jest z osadami rzecznymi i wodnolodowcowymi zlodowaceń. Poziom ten zasilany jest infiltracyjnie przez wyżej legły kompleks słabo przepuszczalnych osadów lodowcowych. Strefami drenażu są rejony tarasów dolinnych rzeki Prosny i jej dopływów. Wody tego poziomu charakteryzują się zwierciadłem napiętym, stabilizującym się na głębokości 0,5-17,0 m p.p.t. Wody z tego piętra wodonośnego czerpią 4 studnie w Wieruszowie ich wydajności wynoszą około 66 m3/h przy depresji 5,6-11,2 m oraz po 2 studnie w gm. Galewice i Sokolniki, po jednej w gm. Lututów, Łubnice i Bolesławiec.

Poziom wodonośny jury dolnej występuje pod warstwą utworów czwartorzędowych związany jest z piaskami, żwirami, piaskowcami i zlepieńcami. Wody tego piętra ujmowane są przez studnie w Mieleszynie, Wójcinie, Walichnowach, Kol. Dzietrzkowice, Sokolnikach, Galewicach i Chróścinie. W Mieleszynie występują pod niewielkim ciśnieniem hydrostatycznym lub wręcz mają zwierciadło swobodne. Jedynie w studniach w Wójcinie i Chróścinie zwierciadło wody jest napięte i nawiercone kolejno na głębokości 85,0 m stabilizuje się 15,7 m p.p.t., a na głębokości 63,0 m stabilizuje się 12,7 m p.p.t. Ujęcie w Wójcinie uzyskało wydajność 66,0 m3/h przy depresji 7,7 m. Wydajność pozostałych studni mieści się w przedziale 25,0-50,0 m3/h przy depresji 8,8 m. Jakość wód mezozoicznego piętra

37 wodonośnego jest dobra, wymagająca jedynie prostego uzdatniania. Zawartość chlorków, azotu w związkach, żelaza, manganu mieszącą się w granicach normy.

Poziom wodonośny jury środkowej związany jest z występowaniem piasków i słabo zwięzłych piaskowców warstw kościeliskich. Wody tego poziomu są typu szczelinowego i występują pod dużym ciśnieniem hydrostatycznym i ujmowane są przez studnię w Ostrówku

Poziom górno jurajski występuje, pod warstwą utworów czwartorzędowych średnio na głębokości około 50-60 m. Wody tego piętra są typu szczelinowego i występują pod dużym ciśnieniem hydrostatycznym. Poziom ten jest między innymi eksploatowany przez ujecie w Lututowie. Jego wydajność wynosi 66,0 m3/h przy znacznej depresji 41,5 m. W ramach regionalnej sieci monitoringu zwykłych wód podziemnych badania wody górno jurajskiej dla wodociągu wiejskiego w Lututowie wykazały że wody te nie są najlepszej jakości, zawierają liczne związki żelaza i manganu. Zostały zakwalifikowane do wód średniej jakości ( II klasa) o naturalnym chemizmie, częściowo zmienione antropogenicznie, nienadające się do celów pitnych i gospodarczych bez poprzedzającego złożonego uzdatniania.

38 Tab. 8. Komunalne ujęcia wód podziemnych na terenie powiatu. Gmina Miejscowość Otwory Głębokość Poziom Zatwierdzone zasoby Wydajność Otwory studzienne studzienne wodonośny eksploatacyjne dla nieczynne/planowane nr ujęcia do likwidacji Nr 1 36,4 m czwartorzędowy Q=6,0m3/h Q=6,0m3/h Krzyż przy s= 16,5m przy s= 16,5m planowana do likwidacji Nr 2 202,0 m jurajskie Q = 47,0m3/h Czastary przy s =17,0m Nr 3 205,0 m jurajskie Q =37,8m3/h przy Q = 44,0 m3/h (awaryjny) s=13,7m przy s=11,52m Nr 1 45,0 m czwartorzędowy Q = 37,4 m3/h od 2004 r. wyłączona Czastary przy s=9,0 m z eksploatacji Nr 2 45,0 m czwartorzędowy Q = 37,4m3/h przy s=9,0m Q = 27,94 m3/h przy s=10,5 m Nr 3 42,2 m czwartorzędowy Q = 31,63m3/h przy s=6,20 m Nr 1 55,0 m Q =74,8 m3/h Q =47,12 m/h czwartorzędowy przy s=13,,0-17,5m przy s =12,9 Łubnice Nr 2 52,0 m Q =39,0m3/h Łubnice przy s=8,1m Nr 1 121,0 m jurajski Q =121,2m3/h Q =12,0m3/h przy s = 5,2 m przy s=24,0 m Dzietrzkowice Nr 2 140,0 m jurajski Q =121,2m3/h przy s=5,2m Nr 1 110,0 m jura dolna Q =66,0 m3/h Q = 66 m3/h Wójcin przy s=7,7m przy s=7,7m Nr 2 110,0 m Q = 66,0m3/h przy s=13,0m Kol. Dzietrzkowice Nr 1 97,6 m jura dolna Q = 40 m3/h Q = 40 m3/h Q =40,0 m3/h przy Q =40,0 m3/h przy Ryś Nr 1 39,0 m czwartorzędowy s = 16,7 m s = 16,7 m Sokolniki Nr 1 na terenie szkoły 85,0 m dolna jura Q =22,2 m3/h Q =22,2 m3/h wyłączona z eksploatacji Sokolniki podst. przy s = 3,25 m przy s = 3,25 m w latach 80-tych Q =37,6 m3/h Q =37,6 m3/h Walichnowy Nr 2 114,0 m jura dolna przy s = 37,0 m przy s = 37,0 m0c Q =36,0 m3/h Q = 42,0 m3/h Nr 1 57,0 m czwartorzędowy przy s = 17,2 m przy s = 20,7m

Q = 50,0m3/h Q = 50,0m3/h Ochędzyn Nr 1 111,0 m jurajski przy s=20,0 m przy s=20,0 m

Węglewice SW 38,0 m czwartorzędowy Q =180 m3/h Q = 40,0m3/h

Q =31,15m3/h Q = 31,15m3/h Ostrówek SW 117,5 m jura środkowa przy s = 64,5 m Galewice SW 1 165,0 m jura górna Q =548,87 m3/h Q = 29,50m3/h Osiek SW 2 170,0 m Q = 45,60m3/h Niwiska SW 35,0 M czwartorzędowy Q =145,3m3/h Q = 24,0m3/h

Q = 21,3m3/h Galewice SW 1 165,0 m jura dolna Q =681,7 m3/h Q = 54,0m3/h SW 2 133,0 m Bolesławiec Nr 1 33,1 m Q= 36,0 m3/h czwartorzędowe Q=30,0 m3/h przy s=13,0m Nr2 33 m przy s = 11,0 m Q = 44,74 m3/h przy s=8,2 m Bolesławiec Mieleszyn Nr 1 45,0 m jura dolna Q=45,0 m3/h Q =45,0 m3/h planowana do likwidacji przy s = 8,80 m Przy s=8,8 m Nr 2 45,0 m Q =25,1 m3/h Przy s=8,4 m Żdżary- Wiewiórka Nr 1 97 m jura dolna Q =66,4 m3/h Q=66,41 m3/h Przy s =12,9 m przy s=12,95m

Chróścin-Gola Nr 1 80,6 m Q =42,64 m3/h jura dolna Q= 42,6 m3/h Przy s=36,4 m Przy s =36,4 m Nr 2 88,0 m Q =45,0 m3/h Przy s=32,0 m

40 Kamionka-Piaski Nr 1 85 m trzeciorzędowy Q=15,9 m3/h Q = 15,9 m3/h przy s = 30,6 m przy s=30,5 m Wieruszów B-2 120,0 m trzeciorzędowy Q = 74,0 m3/h ul. Nowa B-3 120,5 m Q = 75,0 m3/h Wieruszów 1A 40,0 m ul. Rzemieślnicza czwartorzędowe Q = 66,0 m3/h Wieruszów 1 Bz 40,5 m Brak danych Lubczyna Nr 1 45,0 m Zastępcza 52,05 m czwartorzędowe Q = 26,6 m3/h

Mirków Nr 1 41,5 m czwartorzędowe Q = 51,8 m3/h

Świątkowice Nr 1 41,0 m czwartorzędowe Q = 66,0 m3/h Q = 27,5 m3/h przy s=41,537 m Nr 1 81,0 m brak Q = 12,0 m3/h nie eksploatowana, poza Lututów (nie podjęto eksploatacji) przy s=7,95 m terenem stacji Lututów Nr 2 83,0 m jurajski Q = 42,0 m3/h Q = 66,0 m3/h przy s=25,1 m przy s=41,5 m Nr 2a 81,0 m brak danych Q = 65,0 m3/h nie eksploatowana od ok. 10 przy s=42 m lat Huta Nr 1 55,5 m Q = 75,0 m3/h jura górna przy s=8,0 m brak danych Nr 2 60,0 m Q = 62,0m3/h przy s=4,4 m Źródło: dokumentacje hydrogeologiczne, informacje z urzędów gmin i przedsiębiorstw komunalnych.

41 4.1.2. Monitoring wód podziemnych. Wody podziemne ze względu na duże zasoby oraz wysoką jakość są ważnym źródłem zaopatrzenia w wodę do picia. Powiat wieruszowski zaopatrywany jest w wodę wyłącznie z ujęć głębinowych, zarówno do celów komunalnych jak i przemysłowych. Duże znaczenie gospodarcze oraz występujące powszechnie zagrożenia wód podziemnych, wymuszają prowadzenie stałej kontroli ich jakości, poprzez zorganizowany system monitoringu wód podziemnych. Celem monitoringu jest wspomaganie działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego wpływu czynników antropogenicznych oraz określenie trendów i dynamiki zmian jakości wód podziemnych. Ocena jakości zwykłych wód podziemnych dokonywana jest w oparciu o sieć krajową, którą tworzą stanowiska badawcze rozmieszczone na obszarze całego kraju. Zadaniem tej sieci jest stała kontrola jakości wód we wszystkich poziomach użytkowania, poza oddziaływaniem lokalnych źródeł zanieczyszczeń i śledzenie zmian chemizmu wód podziemnych oraz sygnalizacja zagrożeń w skali kraju. Sieć krajowa obejmuje wody użytkowych poziomów wodonośnych oraz wody gruntowe. Systematyczne badania wód podziemnych prowadzone są od 1991 r. w ramach sieci krajowego monitoringu zwykłych wód podziemnych przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Wyniki badań gromadzone i przechowywane są w komputerowej bazie danych MONBADA, w tym instytucie. W latach 2005 –2007 na terenie powiatu wieruszowskiego w ramach monitoringu krajowego obserwacje prowadzone były w jednym punkcie w miejscowości Wieruszów. Próbki pobieranej wody miesiły się w granicach II-III klasy czystości – wody dobrej albo zadawalającej jakości, w latach 2006-2007 klasę czystości obniżyło jedynie podwyższone stężenie żelaza. Na terenie powiatu prowadzone są również badania monitoringu regionalnego, które mają za zadanie stworzenie informacyjnej bazy o stanie zasobów wód podziemnych, jako niezbędnej podstawy do realizacji racjonalnej gospodarki zasobami wód podziemnych oraz ich ochrony. Zarówno kontrola, jak również rozpoznanie jakości wód w regionalnych zbiornikach wód podziemnych mają na celu formułowanie wniosków dotyczących strategii ochrony wód oraz racjonalnego ich zagospodarowania. W latach 2005-2007 badania monitoringowe zostały przeprowadzone zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Programu Monitoringu Środowiska w oparciu o „Projekt monitoringu wód podziemnych na terenie województwa łódzkiego”. W ramach monitoringu regionalnego, na terenie powiatu wieruszowskiego w tym okresie prowadzono badania w 4 punktach badawczych wód podziemnych, ujmujących różne poziomy wodonośne - 1 czwartorzędowy i 3 jury górnej. Badania wód podziemnych określają odporność tych wód na zanieczyszczenie, mają za zadanie prognozowanie zmian ich jakości na podstawie długotrwałej obserwacji oraz wspomaganie działań zmierzających do ograniczenia wpływu czynników antropogenicznych. Kierunki oraz cele wymaganych działań w przypadku regionalnego monitoringu w stosunku do jakości wód podziemnych według Ramowej Dyrektywy Wodnej powinny osiągnąć dobry status do końca 2015 roku. W chwili obecnej program jest na etapie wdrażania celów działań wg Dyrektywy Wodnej dotyczącej zapobiegania bądź ograniczania dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych oraz pogarszaniu się stanu zasobów tych wód. Cele, które powinny być osiągnięte w ramach Ramowej Dyrektywy Wodnej to: • ochrona przed dalszą degradacją oraz przed zanieczyszczeniem • utrzymanie równowagi pomiędzy poborem, a zasilaniem zbiorników wód podziemnych, w celu osiągnięcia dobrego statusu wód podziemnych w ciągu 15 lat, • powstrzymanie wzrostu koncentracji substancji zanieczyszczających oraz uzyskanie odwrotnego trendu. Wyniki badań monitoringowych, przeprowadzonych w latach 2005-2007 oceniono na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu powierzchniowych i podziemnych, sposób prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji wód ( Dz. U. Nr 32, poz. 284). Podstawą określenia klas jakości wód podziemnych są graniczne wartości grup wskaźników. Dopuszcza się przekroczenia wartości grup granicznych trzech wskaźników, jeżeli mieszczą się w granicach do bezpośrednio niższej klasy. Pięć klas jakości wód podziemnych z uwzględnieniem przepisów w sprawie wymagań dotyczących jakości wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi:  klasa I – wody o bardzo dobrej jakości, wartości wskaźników jakości wody są kształtowane jedynie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w warstwie wodonośnej; żaden ze wskaźników jakości wody nie przekracza wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;  klasa II – wody dobrej jakości; wartości wskaźników jakości wody nie wskazują na oddziaływania antropogeniczne; wskaźniki jakości wody z wyjątkiem żelaza i manganu, nie przekraczają wartości dopuszczalnych jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi; 43  klasa III – wody zadowalającej jakości; wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów lub słabego oddziaływania antropogenicznego; mniejsza część wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;  klasa IV – wody niezadowalającej jakości, wartości wskaźników jakości wody są podwyższone w wyniku naturalnych procesów oraz słabego oddziaływania antropogenicznego; większość wskaźników jakości wody przekracza wartości dopuszczalne jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi;  klasa V- wody złej jakości; wartości wskaźników jakości wody potwierdzają oddziaływania antropologiczne; wody nie spełniają wymagań określonych dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi

Stosowana jest zasada niedopuszczalności przekroczenia wartości granicznych następujących wskaźników zanieczyszczeń: arsenu, amoniaku, azotynów, fluorków, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci cyjanków, fenoli, pestycydów, WWA, olejów mineralnych, substancji powierzchniowo czynnych. Monitoring regionalny wód surowych podziemnych przeprowadzony został w latach 2005 – 2007 zgodnie z obowiązującym wykazem punktów badawczych, wytyczonych w czterech gminach powiatu: Lututowie, Sokolnikach, Galewicach, Wieruszowie. Na podstawie przeprowadzonych przez WIOŚ badań na terenie powiatu wieruszowskiego wszystkie badane studnie zostały zakwalifikowane do II klasy czystości – wody zadowalającej jakości z wyjątkiem studni w Lututowie w roku 2006, która została zakwalifikowana do IV klasy czystości - wody niezadowalającej jakości. W przypadku monitoringu regionalnego wód podziemnych badanego na terenie powiatu wieruszowskiego w 2006 r. w miejscowości Lututów przekraczającym wskaźnikiem była miedź, która mieściła się w normach dla wód niezadowalającej jakości, klasyfikując tym samym studnię do IV klasy czystości. Porównując wyniki z lat 2005-2007 jakość wody surowej podziemnej uległa niewielkim zmianom w pobieranych punktach badawczych.. Wskaźnikiem obniżającym jakość wody we wszystkich badanych punktach pomiarowych do niższej klasy czystości był wskaźnik żelaza. Porównując wyniki największe przekroczenia wśród badanych punktów były odnotowane w wodzie ze studni w miejscowości Osiek. Analizując wyniki badań tego wskaźnika odnotowano znaczna poprawę w 2006 r., przekroczenia żelaza znacznie

44 się zmniejszyły - z 3,33 mg Fe/l, natomiast pogorszenie wartości żelaza nastąpiło w 2007 r. – z 1,78 mg Fe/l na 2,63 mg Fe/l. Wskaźniki fizyczne. Temperatura wody – w latach 2005-2007 wartość wody podziemnej pobranej ze studni w Sokolnikach została zaklasyfikowana do II klasy czystości – wody dobrej jakości, natomiast woda z ujęcia w Osieku występowała w III klasie czystości. W 2005 roku wartość wody surowej badanej z dwóch studni w miejscowościach Lututów i Wieruszów mieściła się w I klasie czystości, następnie pogorszyła się do klasy II. Odczyn pH – w ciągu 3 lat, w których prowadzono badania, zaklasyfikowano wodę do I klasy Związki azotu: Azotyny- badania z 2005 roku wykazały w dwóch punktach pomiarowych – w Lututowie i Sokolnikach jakość wody w I klasie czystości. W Osieku zawierały się w granicy II klasy, natomiast w przypadku studni w Wieruszowie wodę zaklasyfikowano do klasy III. W 2006 r. w trzech studniach stężenia mieściły się w I klasie, natomiast w studni w Wieruszowie woda występowała w III klasie czystości. W roku następnym jakość wody w tych samych trzech studniach uległa pogorszeniu do II klasy, a studnia w Wieruszowie podobnie jak w latach poprzednich zakwalifikowana została do III klasy czystości. Azotany – w przeprowadzonych badaniach w latach 2005 -2007 wartości wody głębinowej pobranych z trzech ujęć wody mieściły się w I klasie czystości. Woda z ujęcia w Wieruszowie w 2005 r. występowała w III klasie, natomiast znacznej poprawie uległa w latach 2006-2007 na II klasę Amoniak – w 2005 r. wartości wody surowej podziemnej w 3 badanych studniach mieściły się w granicach I klasy, w II klasie czystości występowała studnia w miejscowości Osiek. W 2006 r. oprócz wody ze studni w Sokolnikach, która znajdowała się w I klasie czystości pozostałe ujęcia posiadały wodę dobrej jakości. Ostatni rok badań prezentował wszystkie badane studnie w II klasie Związki fosforu: W 2005 roku badane były w postaci rozpuszczalnych ortofosforanów – wartości stężeń związków fosforów w studniach w miejscowościach: Sokolniki, Wieruszów zawierały się w granicach II klasy czystości, natomiast w pozostałych dwóch ujęciach stężenie fosforanów utrzymywało się w granicach III klasy czystości. W kolejnym roku woda w trzech punktach pomiarowych w Lututowie, Sokolnikach i Osieku została zaklasyfikowana do II klasy,

45 natomiast w 2007 roku wartość fosforanów w wodzie w tych studniach uległa pogorszeniu o jedną klasę. W latach 2006-2007 woda ze studni w Wieruszowie występowała w klasie I.

Wskaźniki zasolenia: Przewodność - w całym okresie prowadzonych badań woda pobrana z trzech punktów na terenie powiatu została zakwalifikowana do I klasy czystości, natomiast woda z ujęcia w Wieruszowie mieściła się w klasie II. Chlorki – w latach 2005-2007 we wszystkich badanych punktach z wyjątkiem punktu w Wieruszowie osiadały wodę w I klasie czystości. Woda z ujęcia w Wieruszowie zakwalifikowana została do klasy II. Siarczany – we wszystkich badanych punktach w latach 2005-2007 jakość wody występowały w I klasie czystości, natomiast woda ze studni w Wieruszowie w latach 2006-2007 uległa pogorszeniu i została zakwalifikowana do wody II klasy czystości. Magnez – wskaźnik ten nie przekraczał stężeń dla wód bardzo dobrej jakości w całym okresie badawczym. Wapń – w badanych studniach w latach 2005-2007 wskaźniki wody surowej z dwóch ujęć w Sokolnikach i Osieku występował w I klasie czystości, natomiast w dwóch pozostałych punktach utrzymywał się w granicach II klasy czystości. Wodorowęglany - w okresie badawczym wskaźnik ten zawierał się w granicach I klasy czystości. Metale: W latach 2005-2007 w wszystkich punktach pomiarowych na terenie powiatu wieruszowskiego występowała podwyższona zawartość żelaza znajdująca się w granicach IV klasy czystości , która obniżała jakość wody w studniach. Wartość manganu w całym okresie badawczym ze studni w Wieruszowie zaklasyfikowano do III klasy czystości. W 2006 r. wskaźnik miedzi występował w IV klasie w miejscowości Lututów. Pozostałe wartości metali, w tym metali ciężkich mieściły się w całym okresie badawczym we wszystkich badanych studniach w I i II klasie czystości.

46 Tab. 9. Wykaz i ocena punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych w latach 2005 -2007

Lp. Lokalizacja Typ Klasa Wskaźniki decydujące o klasie otworu Użytkownik warstwy Stratygrafi czystości czystości badawczego Wodonośnej a

Gmina Lututów

1. III Żelazo – 1,66 mg Fe/l

Fosforany – 0,26 mg PO4/l Lututów 01.12.2005 r. Wodociąg Gminny zakład Komunalny w Lututowie W J3 IV Żelazo -1,46 mg Fe/l Wiejski Miedź – 0,061 mg Cu/l studnia nr 2 25.09.2006 r. III Żelazo – 1,58 mg Fe/l

Fosforany – 0,417 mg PO4/l 15.10.2007 r.

Gmina Sokolniki

2. Żelazo – 0,812 mg/l III 01.12.2005 r. Sokolniki Wodociąg Urząd Gminy w Sokolnikach W J3 Żelazo – 0,72 mg/l wiejski III 25.09.2006 r. Studnia nr 1

III Żelazo – 0,81 mg/l

Fosforany – 0,221 mg PO4/l 15.10.2007 r.

47 Gmina Galewice

3. Żelazo – 3,33 mg Fe/l III Temperatura wody – 14,0°C Osiek Fosforany – 0,337 mg PO4/l Wodociąg Urząd Gminy w Galewicach W J3 01.12.2005 r. wiejski Studnia nr 2 III Żelazo – 1,78 mg Fe/l Temperatura wody – 15,7°C 25.09.2006 r.

III Żelazo – 2,63 mg Fe/l Temperatura wody – 15,0°C

Fosforany – 0,452 mg PO4/l 15.10.2007 r.

Gmina Wieruszów

4. III Żelazo – 1,24 mg Fe/l

Azotany -25,1 mg NO3/l Azotyny – 0,098 mg NO2/l Mangan – 0,398 mg Mn/l 01.12.2005 r. III Żelazo – 0,62 mg Fe/l Wieruszów Przedsiębiorstwo Komunalne w Azotyny – 0,062 mg NO2/l Wodociąg Wieruszowie W Q Mangan – 0,333 mg Mn/l 25.09.2006r. miejski Studnia nr Bz III Żelazo – 1,74 mg Fe/l

Azotyny – 0,0708 mg NO2/l Mangan – 0,543 mg Mn/l 15.10.2007 r. Źródło: WIOŚ sce mapy, aby zobaczyć je w pow

48 Tab. 10. Ocena ogólna poszczególnych wskaźników jakości wód podziemnych.

49 Lp. Parametr Jednostka Lututów Sokolniki Osiek Wieruszó w III III III III Data poboru 15.10.200 15.10.200 15.10.200 15.10.200 7 7 7 7 1. Temperatura wody °C 11,0 11,6 15 11,0 2. Przewodność μS/cm 362 256 364 792 elektrolityczna 3. Odczyn pH 7,33 7,59 7,47 7,08

4. Tlen rozpuszczony Mg O2/l 7,5 8,4 7,1 8,0 5. OWO mgC/l 2,3 <1,0 1,7 <1,0

6. Amoniak mgNH4/l 0,500 0,276 0,415 0,267 7. Azotany mgNO3/l 0,664 0,633 0,642 20,0 8. Azotyny mgNO2/l 0,0111 0,0187 0,0161 0,0708

9. Fosforany mgPO4/l 0,417 0,221 0,452 0,048 10. Fluorki Mg F/l 0,324 0,389 0,417 0,371 11. Chlorki Mg Cl/l 4,11 4,50 3,23 36,4

12. Wodorowęglany mgHCO3/l 220,0 133,0 172,0 209,2

13. Siarczany Mg SO4/l <8,0 10,0 <8,0 56,0 14. Sód Mg Na/l 6,17 3,67 6,54 9,79 15. Potas mg K/l 1,46 0,839 2,62 1,04 16. Wapń Mg Ca/l 54,6 36,6 36,6 97,4 17. Magnez Mg Mg/l 7,12 5,17 8,81 11,3 18. Żelazo Mg Fe/l 1,58 0,81 2,63 1,74 19. Arsen Mg As/l <0,01 <0,01 <0,01 <0,01 20. Bar Mg Ba/l 0,036 0,048 0,049 0,046 21. Bor Mg B/l <0,06 <0,06 <0,06 <0,06 22. Chrom Mg Cr/l <0,0010 <0,0010 <0,0010 <0,0010 23. Cynk Mg Zn/l 0,118 0,016 <0,006 0,043 24. Glin Mg Al./l 0,011 <0,009 <0,009 0,050 25. Kadm Mg Cd/l <0,0003 <0,0003 <0,0003 <0,0003 26. Mangan Mg Mn/l 0,132 0,090 0,128 0,543 27. Miedź Mg Cu/l 0,010 0,013 0,010 0,008 28. Nikiel Mg Ni/l <0,003 <0,003 0,003 0,012 29. Ołów Mg Pb/l 0,0050 <0,002 <0,002 <0,002

30. Twardość ogólna Mg CaCO3/l 166,3 113,1 128,2 290,6 Źródło: WIOŚ 4.2. Wody powierzchniowe.

W odróżnieniu od wód podziemnych, w kształtowaniu składu chemicznego wód powierzchniowych znacznie większą rolę odgrywają zanieczyszczenia pochodzenia antropologicznego. Stąd o ostatecznym ich składzie, decydują produkty procesów naturalnych przebiegających w środowisku wodnym oraz zanieczyszczenia obcego pochodzenia. Ponieważ wody powierzchniowe w sposób bezpośredni narażone są na wpływ skutków działalności gospodarczej człowieka, charakteryzują się one zmiennością składu fizyczno- chemicznego i większą różnorodnością substancji w nich występujących niż wody podziemne. Poziom zanieczyszczenia wód powierzchniowych zależy od sposobu zagospodarowania zlewni, stopnia degradacji środowiska oraz warunków atmosferycznych panujących w danym regionie. W wodach powierzchniowych, poza substancjami obecnymi 50 w wodach podziemnych, występują zanieczyszczenia stanowiące poważny problem z uwagi na fakt, iż wiele z nich należy do substancji uciążliwych, a często i toksycznych dla środowiska naturalnego. Do głównych czynników kształtujących skład wód powierzchniowych należą: - budowa geologiczna zlewni, - topografia zlewni, - procesy wietrzenia i rozpuszczania minerałów budujących zlewnię, - prędkość i natężenie przepływu wody decyduje o wielkości wymiany między substancjami występującymi w wodzie i zdeponowanymi na dnie rzek, - mieszanie się wód o różnym składzie, - warunki atmosferyczne (temperatura, opady atmosferyczne), - lokalizacja wód w stosunku do źródeł zanieczyszczeń. Powiat wieruszowski leży w dorzeczu Odry - regionie wodnym Odry środkowej. Głównymi rzekami powiatu są: Prosna, Niesób, Struga Węglewska, należące do zlewni rzeki Warty oraz rzeka Oleśnica. Sieć rzeczną uzupełniają liczne rowy melioracyjne. Teren powiatu objęty jest monitoringiem powierzchniowych wód płynących, w ramach Programu Państwowego Monitoringu Środowiska. Monitoringiem w latach 2004-2006 objęte były rzeki Prosna ( w punktach pomiarowo-kontrolnych [ppk] w Podbolesławcu i Mirkowie), rzeka Niesób ( w ppk w Kuźnicy Skakawskiej) Struga Węglewska ( ppk Zdzierczyzna, Węglewice) oraz rzeka Oleśnica (w ppk w Hucie). Badania jakości wód w w/w punktach prowadzone były przez WIOŚ w Poznaniu Delegaturę w Kaliszu.

4.2.1.Rzeka Prosna Jest to rzeka średniej wielkości (14-ta pod względem długości w Polsce) o długość: 216,8 km i powierzchni dorzecza: 4 924,7 km². Jej źródła znajdują się w obrębie Progu Woźnickiego, w pobliżu wsi Wolęcin w województwie śląskim. Rzeka Prosna jest jednym z największych dopływów Warty, uchodzącym do niej na terenie województwa wielkopolskiego w pobliżu wsi Modlnica koło Pyzdr. Prosna wpływa na teren powiatu w rejonie Dzietrzkowic, gdzie staje się rzeką graniczną (aż do miejscowości Chróścin) z województwem opolskim. Teren powiatu opuszcza w Brzezinach przed ujściem Strugi Węglewskiej. W jej dolinie występują dwie generacje starorzeczy: starsze – suche i młodsze – zawodnione. Podmokłości występują w rejonie Bolesławca i Mirkowa. Zmienność dobowych przepływów Prosny na posterunku w Mirkowie charakteryzuje się znaczną przewagą wezbrań roztopowych okresu wczesnej wegetacji nad letnimi, a także

51 niskimi przepływami pomiędzy wezbraniami. Wezbrania o przepływie wyższym od średniego, odprowadzają 58,2% odpływu rocznego, a niskie przepływy 41,8%. Odpływ z półrocza zimowego ( XI –IV) stanowi 64,9% odpływu rocznego. Wezbrania zimowe odprowadzają 46,3% odpływu z półrocza zimowego, a letnie 58,2% . Rzeka Prosna jest aktualnie rzeką nieuregulowaną, często rozwidla się i zmienia koryto, meandruje tworząc liczne zakola. Charakteryzuje się znacznymi wahaniami stanów wód i gwałtownymi przyborami objętości przepływów. Najwyższe stany wody w rzece występują w okresie od stycznia do marca, najniższe w lipcu - sierpniu. Głównym dopływem Prosny jest rzeka Niesób, płynąca przez teren powiatu tylko w odcinku ujściowym. Na jakość wody rzeki Prosny duży wpływ mają ścieki z Zakładów Mięsnych EUROMEAT w Mokrsku ( powiat wieluński) oraz ścieki z Oczyszczalni ścieków w Skomlinie ( powiat wieluński), Łubnicach, Bolesławcu i Wieruszowie oraz dopływ Pratwy i Niesobu, obciążony ściekami z Kępna. Główne zanieczyszczenia stanowią bakterie coli, azotany, chemiczne zapotrzebowanie na tlen. Wody rzeki Prosny w latach 2006-2007 zakwalifikowane zostały do IV klasy czystości.

4.2.2.Rzeka Niesób Jest lewostronnym dopływem Prosny w 142,2 km. Długość rzeki wynosi 25,7 km, a powierzchnia dorzecza 261,2 km2. Największy wpływ na jakość wód tego cieku mają ścieki z Kępna. W 2005 r. jej wody zakwalifikowane zostały do V klasy czystości – wody złej jakości. W roku kolejnym jakość wody uległa polepszeniu – zmniejszyła się zawartość BZT5, organicznych form azotu i związków fosforu, zwiększyła się za to zawartość azotanów. W 2006 r. wody rzeki Niesób zakwalifikowane zostały do IV klasy czystości.

4.2.3.Rzeka Struga Węglewska. Jest prawostronnym dopływem Prosny uchodzącym w 128,6 km. Jej długość wynosi 28,5 km, a powierzchnia dorzecza 166,4 km2. Górna część zlewni Strugi Węglewskiej i jej dopływu spod Naramic w obrębie Wysoczyzny Złoczewskiej zbudowana jest z glin oraz piasków lodowcowych. Środkowa i dolna część, w obrębie Kotliny Grabowskiej, pokryta jest piaskami tarasowymi zawydmionymi i przeważnie zalesionymi. W 2006 r. wody Strugi Węglewskiej badane w ppk w Zdzierczyźnie zaliczone zostały do V klasy czystości, głównie ze względu na wskaźniki fizyczne, tlenowe, makrobiologiczne i biogenne oraz metale. W odcinku ujściowym wody tego cieku były znacznie mniej obciążone zanieczyszczeniami i kwalifikowały się do IV klasy czystości. Główne

52 zanieczyszczenia stanowiły: bakterie coli oraz coli typu kałowego, ChZT-Cr, azotany, azot ogólny, bar oraz saprobowość peryfitonu.

4.2.4. Rzeka Oleśnica Jest lewostronnym dopływem Warty, która uchodzi w 553,5 km. Długość rzeki wynosi 42,6 km, a powierzchnia dorzecza 608,0 km2. Prowadzi wody IV klasy czystości, słabo natlenione, nadmiernie zanieczyszczone biogenami oraz zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Przez teren powiatu płynie również wiele mniejszych cieków, odgrywających dużą rolę w kształtowaniu lokalnych stosunków wodnych. Należy do nich zaliczyć: Strugi: Brzeźnicę, Wesołą, Małgorzatkę, Kraszewicką, Zamość i Grądy, Kanał Dębicze oraz rzekę Rybkę. Dla powiatu, podobnie jak dla terenu województwa łódzkiego, charakterystyczny jest brak większych zbiorników retencyjnych, jezior lub większych kompleksów stawów. Rzeki Prosna i Struga Węglewska stwarzają możliwość tworzenia zbiorników retencyjnych, brak jest jednak szczegółowych analiz hydro-geologicznych nt. ich wielkości i możliwej lokalizacji oraz wpływu na hydrologię obszaru. Obecnie nad rzeką Prosną zlokalizowane są 4 elektrownie wodne. Rzeki w bardzo ograniczonym stopniu wykorzystywane są na cele sportowe, rekreacyjne i turystyczne. Rzeka Prosna była przez kilkadziesiąt lat miejscem szkolenia kadr kajakowych, istniały liczne kąpieliska i miejsca biwakowe. Obecnie wykorzystanie Prosny znacznie zmalało. Także liczba gatunków żyjących w rzekach tego obszaru znacznie zmalała, czemu winne są zanieczyszczenia oraz niewłaściwa gospodarka wodna i melioracyjna. Rzeka Prosna w okolicy miejscowości Wójcin w gm. Łubnice.

53 4.2.5.Ocena jakości wód powierzchniowych. Ogólna ocena jakości wód w rzekach na terenie powiatu pod kątem bytowania ryb w warunkach naturalnych wg danych z 2006 r. jest niekorzystna dla wszystkich badanych profili pomiarowych. Woda nie spełnia warunków do bytowania ryb karpiowatych we wszystkich punktach pomiarowo – kontrolnych ze względu na azotyny oraz fosfor ogólny. Ponadto dyskwalifikowały wodę rzek: Oleśnica, Niesób oraz Struga Węglewska w punkcie pomiarowym na Zdzierczyźnie związki amonowe. Zdyskwalifikowane zostały również te same punkty badanych rzek w związku z niedostatecznym natlenieniem wody. W profilu pomiarowym Struga Węglewska- Zdzierczyzna wymogów do bytowania ryb w warunkach naturalnych nie spełniał również parametr zawiesiny ogólnej. W miejscowości Mirków w porównaniu z poprzednimi badaniami poprawiło się natlenienie wody i zawartość BZT5, podobnie jak w Podbolesławcu, mieściło się w granicach wód przydatnych do bytowania ryb karpiowatych.

54 Tab. 11. Ocena jakości wód płynących do bytowania ryb śródlądowych w warunkach naturalnych Parametr jednostka Oleśnica Prosna Niesób Struga Węglewska

punkt pomiarowy

Huta Podbolesławiec Mirków Kuźnica Zdzierczyzna Węglewice Skakawska Temperatura wody Cº Zawiesina ogólna Mg/dm3 Odczyn pH

3 Tlen rozpuszczalny mgO2/dm 3 BZT5 mgO2/dm 3 Azot amonowy mgN2/dm 3 Niejonizowany mgNH4/dm amoniak 3 Azotyny mgNO2/dm 3 Fosfor ogólny mgPO4/dm Cynk niesączony mgZn/dm3 Miedź mgCu/dm3 Fenole lotne mg/dm3

Substancje mg/dm3 - - - - ropopochodne

Źródło: WIOŚ

wody przydatne do bytowania ryb łososiowatych wody przydatne do bytowania ryb karpiowatych wody nieprzydatne

55 4. 3. Retencja wody Polska znajduje się na 22 miejscu pod względem zasobów wodnych w Europie ( jest to 5 miejsce od końca). W połowie lat 80. XX wieku rozpoczął się długotrwały okres hydrologicznej suszy, który trwał do ok. 1993 roku. Zaowocował on znacznym spadkiem poziomu wód gruntowych. Od 1994 r. można było zaobserwować wzrost ilości opadów, jednak nie spowodowało to, radykalnej poprawy warunków hydrologicznych. Ilość wody, którą możemy dysponować w dużym stopniu zależy od opadów. Według przewidywań klimatologów należy oczekiwać kontynuacji, a nawet nasilenia się procesów związanych z globalnym ociepleniem klimatycznym. Ponieważ klimat reaguje powoli, nawet przy znacznym planowanym ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych istnieje duże prawdopodobieństwo dalszego wzrostu temperatury powietrza. Wzrost jej średniej będzie wynikał przede wszystkim ze wzrostu temperatury okresu zimowego. Jednocześnie należy się spodziewać niewielkiego wzrostu opadów w okresie zimowym i spadku sumy opadów w pozostałych porach roku. Malejąca tendencja w zakresie opadów rocznych jest zapowiedzią suszy, która w ostatnich latach pojawia się z dużą regularnością. Wraz z ociepleniem klimatu mogą wystąpić trudności z odnowieniem pozimowych zapasów wody w glebie, może wzrosnąć ryzyko suszy wiosennej, szczególnie groźnej ze względu na brak wody w początkowej fazie procesu wegetacji roślin. Niedobory wody mogą wystąpić w zakresie zaspokojenia potrzeb rolnictwa, które będzie musiało dostosować się do istniejących naturalnych zasobów wodnych wynikających z opadów i retencjonowanej w glebie wody z okresu zimowego. Jednym z podstawowych działań dla poprawy struktury bilansu wodnego powinno być zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni między innymi poprzez małą retencję, której głównym celem jest zwiększenie zdolności retencyjnych małych zlewni w celu ochrony przed powodzią i suszą z jednoczesną poprawą walorów przyrodniczych środowiska naturalnego. Retencja pozwala na rozłożenie w czasie nadmiaru dopływających wód i przetrzymanie ich do okresu deficytu. Małą retencję należy traktować jako działanie długofalowe, obejmujące obszar całych zlewni rzecznych. Najbardziej efektywnym sposobem zwiększania retencji na terenie powiatu może być: • przywrócenie piętrzeń na rzekach, • budowa małych zbiorników wodnych, • regulacja odpływu ze stawów i oczek wodnych, • gromadzenie wody w rowach melioracyjnych i kanałach,

56 • retencjonowanie odpływów z systemów drenarskich,

4.3.1.Mała retencja na terenie powiatu. Teren powiatu wieruszowskiego należy do ubogich w obiekty małej retencji. Zbiorniki wodne na terenie powiatu występują w okolicach miejscowości: Bolesławiec, Mieleszyn, Mieleszynek, Wieruszów, Ludwinów, Wójcin, Sokolniki, Pustkowie, Węglewice, Biadaszki, Załozie, Grobelki, Konaty, Rędziny, Szustry, Lututów, Łęki, Huta, Świątkowice. Są to zbiorniki niewielkich rozmiarów, w większości wykorzystywane do celów hodowlanych, turystycznych, przeciwpożarowych i nie mają większego wpływu na ogólne stosunki wodne w terenie. Na terenie powiatu brak jest jezior lub większych kompleksów stawów. Przeprowadzona gł. w latach siedemdziesiątych XX wieku regulacja rzeki Prosny, zła gospodarka melioracyjna, niska jakość gleb niezdolnych do większego akumulowania wody, osuszenie bagien i zastoin śródpolnych, powodują, że powiat wieruszowski jest obszarem deficytowym w zasoby wodne. Teren powiatu wieruszowskiego znajduje się w II strefie priorytetowej pod kątem potrzeb małej retencji w ramach Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego. Akt ten został zatwierdzony Uchwałą Nr LIII/887/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 marca 2006 roku. Program ma na celu polepszenie stanu retencjonowania wód na terenie województwa łódzkiego w stosunku do istniejących potrzeb. W opracowaniu przeprowadzono analizę możliwości topograficznych, hydrologicznych, formalno – prawnych i innych dotyczących kształtowania retencjonowania wód powierzchniowych. Obecnie, według zapisów PMR (2006 r.), planuje się budowę 343 sztucznych zbiorników retencyjnych, w tym 192 obiekty o powierzchni mniejszej niż 5,0 ha i 151 obiektów o powierzchni większej niż 5,0 ha. Łączna powierzchnia zwierciadła wody projektowanych zbiorników wyniesie 6 309,6 ha, w tym 309,2 ha zbiorników o powierzchni poniżej 5,0 ha, i 6 000,4 ha zbiorników o powierzchni powyżej 5,0 ha. Rezultatem realizacji pełnych ustaleń Programu Małej Retencji będzie planowane wykorzystanie programowanych zbiorników do: • nawodnienia użytków rolnych (ilość – 79 szt., powierzchnia zalewu – 4 667 ha, objętość całkowita – 82,1 mln m3, objętość użyteczna 20,0 mln m3, objętość do nawodnień 7,0 mln m3), • hodowli ryb (ilość – 18 szt., powierzchnia zalewu – 1 421,8 ha), • energetyki (ilość – 24 szt.),

57 • ochrony przeciwpożarowej (ilość – 100 szt.), • rekreacji i turystyki (ilość – 106 szt., powierzchnia zalewu – 4 767 ha), • ochrony przeciwpowodziowej (ilość - 113 szt.), • ekologii (ilość – 17 szt.). Do realizacji w pierwszej kolejności (etap I) wytypowano 10 zbiorników małej retencji uznając je za priorytetowe do realizacji w horyzoncie czasowym do 2013 roku. Reszta obiektów projektowanych w Programie planowana jest do realizacji w dowolnym czasie, ze środków finansowych pozyskiwanych przez zainteresowane jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od możliwości finansowych i aktywności lokalnych władz samorządowych. W II etapie kontynuacji Programu przewiduje się realizację 255 obiektów w tym obiektu „Wieruszów” na rzece Prośnie. Zbiornik ten planuje się zlokalizować na terenie gmin Wieruszów i Bolesławiec. W 2007 r. Rada Miejska w Wieruszowie uchwałą Nr XVII/112/2007 przyjęła zmianę w studium kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy w tym kierunku.

4.4. Gospodarka wodno – ściekowa 4.4.1. Zużycie wody. Właściwa gospodarka wodna polega na zabezpieczeniu odpowiedniej ilości i jakości wody na potrzeby ludności, przemysłu i rolnictwa oraz gospodarowaniu zasobami w sposób oszczędny i racjonalny, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują deficyty wody. Powiat wieruszowski zaopatrywany jest w wodę ze źródeł podziemnych, zarówno na potrzeby gospodarki komunalnej jaki na potrzeby przemysłu.

Tab. 12. Zużycie wody w poszczególnych gminach powiatu wieruszowskiego w latach 2006 -2007. Gmina Liczba Zużycie wody Średnie zużycie wody na mieszkańców jednego mieszkańca 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2007 r. m3 m3 m3 m3 Czastary 4050 4027 85 000 81 900 21,0 20,3 Bolesławiec 4069 4133 168 000 164 000 41,3 39,7 Galewice 6287 6232 358 534 347 284 57,0 55,7

58 Lututów 4860 4837 270 800 268 400 55,7 55,4 Łubnice 4415 4355 229 900 229 100 52,1 52,6 Sokolniki 4 971 4 980 196 500 184 200 39,5 37,0 Wieruszów 14 109 14 090 666 198 695 836 47,2 49,3 razem 42 761 42 654 1 974932 1 970720 46,1 46,2 Źródło: informacje z gmin

Średnie zużycie wody przypadające na jednego mieszkańca w powiecie mieści się w przedziale 46-48 m3. Jest ono większe od zużycia wody w powiatach ościennych - wieluńskim i sieradzkim gdzie przedział ten wynosi 42-44 m3. Na podstawie powyższego zestawienia można zaobserwować nieznaczny spadek poboru wody we wszystkich gminach powiatu. Jedynie w gminie Wieruszów nastąpił wzrost zużycia wody w 2007 r. w stosunku do roku poprzedniego.

Najwięcej wody zużywane jest na cele komunalne, jest to ok. 80 % ogólnego zużycia wody. Ilość wody zużywana przez przemysł oraz rolnictwo nie przekracza 10 %. Tendencja ta wydaje się być dość stabilna i wynika z niewielkiego uprzemysłowienia terenu. Można się

59 jednak spodziewać wzrostu zużycia wody na cele rolnictwa i leśnictwa, ze względu na coraz częściej występujące zjawisko suszy oraz coraz większe oczekiwania rynku wobec wydajności i jakości upraw. Najwięcej wody na własne cele w 2007 r. zużywały następujące zakłady:  PFLEIDERER Prospan S.A. w Wieruszowie – 589,3 m3/d  P.H.P. „POLONUS” S.J. Gorzelnia w Lututowie -49,4 m3/d  P.H.P. Wiesław Wawrzyniak Gorzelnia w Lubczynie – 35,9 m3/d  Spółdzielnia Mleczarska „OSMLECZ” w Sokolnikach – 26,0 m3/d

4.4.2.Stopień zwodociągowania powiatu. Powiat wieruszowski ma dobrze rozwiniętą sieć wodociągową, wskaźnik obsługiwanych mieszkańców dla powiatu w 2005 r. mieścił się w granicach 97,1% - 98,7%. Długość sieci wodociągowej w powiecie, na koniec 2005 r. wynosiła 534,1 km i z końcem 2007 r. wzrosła do 551,0 km. Średnie zużycie wody na 1 mieszkańca na koniec 2007 r. wynosiło 32,2 m3( wg Raportu o stanie środowiska województwa łódzkiego 2007 r.)

4..4.3. Gospodarka ściekowa. Stopień skanalizowania powiatu jest na niskim poziomie, w stosunku do stopnia zwodociągowania. Jednakowoż na tle województwa powiat wieruszowski klasyfikuje się dość

60 korzystnie. W 2005 r. posiadał najlepiej rozwiniętą sieć kanalizacji sanitarnej miejskiej - 100% oraz wiejskiej powyżej 17,0 % (w skali województwa). Długość sieci kanalizacji sanitarnej na koniec 2007 r. wynosiła 135,1 km.

Stosunek długości sieci wodociągowej do długości sieci kanalizacji sanitarnej w 2007 r.

140 120 100 80 60 40 20 0

Wieruszów Czastary Galewice Lututów

długość sieci wosociagowej w km długość sieci kanalizacyjnej w km

Liczba gospodarstw podłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej

900 800 700 600 500 400 300 200 2006 100 0 2007

Czastary Lututów S okolniki

61 Jak wynika z powyższego zestawienia problem zbiorowego odprowadzania ścieków w największym stopniu rozwiązany jest w gminie Wieruszów – jeżeli chodzi o sieć miejską oraz w gminie Łubnice, w których to gminach niewielki odsetek ludności nie korzysta z sieci kanalizacyjnej. Gminy Lututów, Czastary i Bolesławiec znajdują sie na podobnym poziomie. Procent ludności obsługiwanej przez oczyszczalne ścieków w tych gminach mieści się w przedziale 20- 30 %. Najgorzej sytuacja wygląda w gminach Sokolniki oraz Wieruszów – sieć wiejska, gdzie odsetek ludności obsługiwanej przez sieć kanalizacyjną nie przekracza 10 %. Tylko jedna gmina z terenu powiatu nie posiada zorganizowanego systemu odprowadzania ścieków jest to Gmina Galewice, w której oczyszczalnia ścieków wraz z siecią kanalizacyjną jest dopiero w budowie. Nieliczna grupa gospodarstw korzysta z przydomowych oczyszczalni ścieków. Na terenie powiatu wieruszowskiego jest ich ok. 25. Da się jednak zauważyć wzrost zainteresowania tego rodzaju rozwiązaniami.

62 Tab. 13. Wykaz oczyszczalni ścieków działających na terenie powiatu wieruszowskiego. Nazwa zakładu Typ Rodzaj Ilość Odbiornik Liczba Uwagi oczyszczalni ścieków ścieków ścieków równoważnych w m3/d mieszkańców

Urząd Gminy w Mechaniczno- Bytowo- Q śr/d = Rzeka 1200 RLM Planowana Bolesławcu biologiczna gospodarcze 100 m3/ Prosna do d rozbudowy

Urząd Gminy w Mechaniczno- Bytowo- Q śr/d = Rów 3949 RLM Czastarach biologiczna gospodarcze 46,0 m3/ melioracyjny d nr 644

Gminny Zakład Mechaniczno- Bytowo- Q śr/d = Rów 1227 RLM Komunalny w biologiczna gospodarcze 158,0 melioracyjny Lututowie m3/d R-I

Urząd Gminy w Mechaniczno - Bytowo- Q śr/d = Rów Brak danych Planowana Łubnicach biologiczna gospodarcze 241,0 melioracyjny do m3/d B rozbudowy

Spółdzielnia Mechaniczno - Socjalno- Q śr/d = Rzeka Brak danych Mleczarska Biologiczna bytowe i 165,0 Struga „OSMLECZ” w przemysłowe m3/d Węglewska Sokolnikach

Przedsiębiorstwo Mechaniczno- Socjalno- Q śr/d = Rzeka 13295 RLM Planowana Komunalne w biologiczna z bytowe i 1292,0 Prosna do Wieruszowie podwyższonym przemysłowe m3/d rozbudowy S.A. usuwaniem biogenów

Dom Pomocy Mechaniczno- Bytowo- Qśr/d = Rów 84 RML Społecznej biologiczna gospodarcze 25,0 m3/ melioracyjny Chróścin- Wieś d „G”

PFLEIDERER Mechaniczna Socjalno Qśr/d = Rzeka Brak danych Prospan S.A. w bytowe i 394,0 Prosna Wieruszowie przemysłowe m3/d

4.4.4.Ścieki przemysłowe. Ogólna ilość ścieków przemysłowych odprowadzanych w 2007 r. wynosiła 141 dm3. Do sieci kanalizacyjnej odprowadzono 20 dm3, a bezpośrednio do wód lub do ziemi odprowadzono 121 dm3 z czego 30 dm3 stanowiły ścieki nieoczyszczone. Zdecydowanie największy ładunek zanieczyszczeń odprowadzonych do wód powierzchniowych stanowiły CHZT (chemiczne zapotrzebowanie na tlen) - wskaźnik określający ilość tlenu potrzebną do utlenienia materii organicznej bez udziału organizmów żywych.

63 Ścieki przemysłowe odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w powiecie wieruszowskim w 2007 r.

0 25%

42% nieoczyszczane

oczyszczane mechanicznie oczyszczane biologicznie 33%

Ścieki przemysłowe nieoczyszczone, odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi, w 2007 r. wynosiły 30 dm3, natomiast z sieci kanalizacyjnej 4 dm3/1km2

4.4.5.Osady ściekowe i ich zagospodarowanie.

64 Ilość osadów ściekowych jako produktów ubocznych procesu oczyszczania ścieków w głównej mierze uzależniona jest od przyjętej i realizowanej technologii oczyszczania, sposobu i stopnia oczyszczania ścieków oraz stopnia rozkładu substancji organicznych w procesie stabilizacji. Oczyszczalnie ścieków na terenie powiatu wieruszowskiego w 2007 r. wytworzyły 429,05 t suchej masy osadów ściekowych, z czego większość była składowana a niewielką część przeznaczono do rekultywacji terenów w tym gruntów na cele rolne. Ponieważ przewiduje się, że problem zagospodarowania osadów ściekowych będzie narastał należy rozważyć sposoby zagospodarowania osadów pod względem ekonomicznym i najbardziej korzystnym dla środowiska.

• Składowanie odpadów w ziemi jest, najmniej przyjaznym dla środowiska sposobem neutralizacji osadów, do składowania powinny być kierowane tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób jest niemożliwe technologicznie lub nieuzasadnione ekonomicznie. Metoda ta jednak może mieć również zalety w postaci wytwarzanego biogazu, który może być odzyskiwany i ponownie wykorzystywany. Z każdej tony odpadów można uzyskać ok. 280 m3 lotnej mieszaniny. Gaz z wysypiska można więc przetwarzać w ciepło i energię elektryczną.

• Kompostowanie ma tę zaletę, iż zmniejsza o około 30 proc. masę osadów. Ponadto pozwala wykorzystać cenne makroskładniki, np. azot, fosfor, by użyźnić glebę. Kompost taki staje się naturalnym nawozem. W rzeczywistości jednak wykorzystanie osadów do produkcji nawozów jest zadaniem trudnym. Przede wszystkim dlatego, że osady zawierają duże ilości metali ciężkich, takich jak: cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć. Odzyskiwane osady mogą być zagospodarowywane np. jako ziemia pod trawniki i uprawę kwiatów, ziemia do roślin iglastych • Zastosowanie osadów ściekowych w nawożeniu. Zaletą osadów jest to, iż stanowią mieszaninę mikroorganizmów żywych i martwych oraz składników organicznych i mineralnych. W porównaniu z innymi nawozami organicznymi (obornik, gnojówka) zawierają znacznie więcej azotu i fosforu. Należy jednak zachować szczególna ostrożność ze względu na możliwości występowania w ich składzie jaj pasożytów, bakterii, metali ciężkich Osady mogą być stosowane na grunty w ściśle określonych dawkach, wynikających z rozporządzenia ministerstwa środowiska. Nie można ich stosować w parkach narodowych, rezerwatach przyrody, strefach ochronnych ujęć wody, pasach gruntu bezpośrednio przylegający do jezior i cieków, terenach 65 zalewowych, zagrożonych podtopieniami, terenach bagiennych, zamarzniętych częściowo i pokrytych śniegiem, a także na gruntach o dużej przepuszczalności, jeśli poziom wód gruntowych znajduje się 1,5 m poniżej powierzchni gruntu, na gruntach o spadku przekraczającym 10%, na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych, do 100 m od ujęcia wody, domu, zakładu produkującego żywność, na gruntach pod warzywa i rośliny sadownicze, jagodowe, pastwiska i łąki, uprawy pod osłonami. • Przekształcanie termiczne osadów traktowane jest na tych samych zasadach, co spalanie innych odpadów. Spalanie jest najlepszą metodą postępowania z osadami, które przekraczają dopuszczalne poziomy zawartości metali ciężkich. Z tego też powodu jest ona najbardziej odpowiednia dla oczyszczalni w wielkich miastach, gdzie zwykle występuje duży udział ścieków przemysłowych – silnie zanieczyszczonych tymi pierwiastkami. • Higienizacja osadów poprzez wapnowanie. Jest dość popularną metodą zagospodarowania osadów ściekowych. Wapno wprowadzane do osadów eliminuje zagrożenia mikrobiologiczne. Tlenek wapniowy to silnie żrąca zasada powodująca wymieranie organizmów żywych w osadach.

4.4.6.Zakłady przemysłowe, a gospodarka wodno-ściekowa.

Do zakładów przemysłowych oddziałujących na środowisko w sposób znaczący w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, na terenie powiatu wieruszowskiego należą:  PFLEDERER Prospan S.A. w Wieruszowie ul. Bolesławiecka 10. Zakład posiada własną oczyszczalnię ścieków oraz własne ujęcie wód podziemnych na potrzeby zakładu. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Prosna  Zakłady Przetwórstwa Mięsnego, Skup i Sprzedaż, Zdzisław Różański – zakład położony w Świątkowicach gm. Lututów. Ścieki poprodukcyjne wykorzystuje rolniczo na podstawie decyzji Starosty Wieruszowskiego.  Przedsiębiorstwo produkcyjno-Handlowe „POLONUS” Sp. jawna- Gorzelnia Lututów Zakład ścieki popłuczne odprowadza na oczyszczalnię ścieków Spółdzielni Mleczarskiej „OSMLECZ” w Sokolnikach, a wody pochłodnicze wykorzystuje w obiegu zamkniętym  Przedsiębiorstwo Handlowo-Produkcyjne, Wiesław Wawrzyniak, Gorzelnia Lubczyna. Ścieki powstające na terenie przedsiębiorstwa wywożone są na oczyszczalnię ścieków w Wieruszowie, a wody pochłodnicze znajdują się w obiegu 66 zamkniętym, ich nadmiar odprowadzany jest do stawu na podstawie decyzji Starosty Wieruszowskiego.  Spółdzielnia Mleczarska „OSMLECZ” w Sokolnikach. Posiada własną oczyszczalnię ścieków, w której oczyszczane są również ścieki z innych zakładów przemysłowych oraz indywidualnych gospodarstw. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rowu melioracyjnego nr 16, a następnie do Strugi Węglewskiej na podstawie pozwolenia wodnoprawnego.  Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego „MARS” w Łubnicach. Zakład odprowadza ścieki poprzez kanalizacje na oczyszczalnię ścieków w Łubnicach, a wody opadowe i roztopowe odprowadza na podstawie decyzji Starosty Wieruszowskiego do rowu melioracyjnego. Zakład jest w trakcie realizacji podczyszczalni ścieków  FPUH Ubojnia Zwierząt Rzeźnych Sp. J. Ryszard Duszyński, Jarosław Smugowski w Wójcinie gm. Łubnice. Zakład ścieki powstające na terenie zakładu wywozi na oczyszczalnię ścieków w Wieruszowie  „MARKO-WALICHNOWY” Sp. Z o.o. w Walichnowach gm. Sokolniki ścieki poprodukcyjne wywozi na oczyszczalnię ścieków „OSMLECZ” w Sokolnikach, a wody opadowe i roztopowe odprowadza do Strugi Węglewskiej na podstawie pozwolenia wodnoprawnego.

5. Budowa geologiczna.

Powiat wieruszowski według podziału fizycznogeograficznego leży w całości w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego i podprowincji Nizin Środkowopolskich, w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej. Rzeźba powierzchni terenu jest wynikiem budowy geologicznej z okresu zlodowacenia Warty oraz późniejszych procesów erozyjno- akumulacyjnych ostatniego zlodowacenia i holocenu. Charakteryzowany obszar położony jest na obszarze monokliny przedsudeckiej w obrębie monokliny kalisko-złoczewskiej. Najstarszymi utworami na omawianym terenie są osady górnopaleozoiczne, reprezentowane przez piaskowce i iłowce karbonu dolnego. Na nich leżą osady czerwonego piaskowca wykształcone w postaci piaskowców i zlepieńców.

5.1.Surowce naturalne.

67 5.1.1.Złoża kopalin. Wykonane dotąd prace dokumentacyjne, rozpoznające jakość oraz zasoby surowców mineralnych terenu powiatu, wskazują na ich niewielkie znaczenie dla gospodarczego rozwoju powiatu. Udokumentowane na tym obszarze zasoby obejmują przede wszystkim kruszywa naturalne (piaski i żwiry), węgiel brunatny, torf oraz niewielkie ilości surowców ceramicznych. Złoża kruszywa naturalnego występują w licznych miejscach na obszarze powiatu, jednak ich udokumentowane ilości kwalifikują je wyłącznie na potrzeby lokalne. Zasoby węgla brunatnego z ekonomicznego punktu widzenia nie uzasadniają podjęcia jego eksploatacji, tym bardziej, iż na terenie kraju udokumentowane zostały bardzo duże ilości tego surowca - także w obszarach, gdzie nie jest on dotychczas eksploatowany. Podkreślić przy tym należy negatywne konsekwencje środowiskowe jego odkrywkowej eksploatacji, znaczne koszty infrastrukturalnego przygotowania terenu, a następnie usuwania negatywnych skutków środowiskowych. Występujące w bezodpływowych obniżeniach terenowych i w dolinach rzecznych Prosny oraz Strugi Węglewskiej złoża torfu, charakteryzuje niewielka miąższość przeciętnie do 1 m oraz niska jakość użytkowa (wysoka popielność, wskazująca na znaczny udział części nieorganicznych). Stwierdzone złoża torfów nie spełniają kryteriów bilansowości i z tego powodu nie zostały zaliczone do składu potencjalnej bazy zasobowej tej kopaliny.

5.1.2.Kruszywo naturalne.

Złoża kruszywa naturalnego zostały udokumentowane w osadach piaszczysto-żwirowych równin akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej oraz piasków i żwirów moren czołowych. Są to przeważnie piaski drobno i średnioziarniste niekiedy z domieszką frakcji grubszych. W utworach tych udokumentowane zostały złoża w Teklinowie. W utworach o genezie wodnolodowcowej zlodowaceń środkowopolskich zostały udokumentowane złoża piasków drobnoziarnistych „Żdzary I” Wyżej opisane złoża uznaje się za małokonfliktowe z punktu widzenia ochrony środowiska i jako możliwe do zagospodarowania bez większych ograniczeń. Eksploatacja złoża „Teklinów” prowadzona jest od 2001 r. przez osobę prywatną na podstawie wydanej przez Starostę Wieruszowskiego koncesji z dnia 29 sierpnia 2001 r. znak: OS-G-7513/1/2001. Obszar górniczy ma powierzchnię 0,37 ha, a teren górniczy 0,80 ha.

68 Zasoby bilansowe geologiczne wydobywanego piasku oszacowane zostały na 25 000 t w kategorii rozpoznania C1. Ze złoża „Żdżary ” wydobywane są piaski również przez osobę prywatną na podstawie udzielonej koncesji. Złoże obejmuje dwa pola pole I i II o łącznej powierzchni 1Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1,1 ha a terenu górniczego -1,854 ha. Zasoby geologiczne bilansowe określa się na 38 000 t. Złoże kruszywa naturalnego udokumentowane zostało również w okolicach Galewic. Obejmuje obszar 2,02 ha i stanowią je czwartorzędowe piaski wodnolodowcowe. Jednak ze względu na jego położenie na terenie lasu, w granicach obszaru chronionego krajobrazu „Dolina rzeki Prosny”, zostało uznane za konfliktowe i nie jest zagospodarowane. Złoże piasków czwartorzędowych udokumentowane zostało również w okolicach miejscowości Jaworek. Złoże to było eksploatowane w latach 80-tych przez miejscową ludność w sposób niekoncesjonowany. Jego eksploatacja w chwilo obecnej została zaniechana, a powstałe wyrobisko jest w części zawodnione i porośnięte młodym lasem.

5.1.3.Surowce ilaste ceramiki budowlanej.

Na terenie powiatu wieruszowskiego udokumentowano jedno złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej – złoże „Tadziów” w gm. Czastary. Złoże reprezentowane przez czwartorzędowe gliny zwałowe oraz iły trzeciorzędowe i jurajskie eksploatowane było do lat 90. Powstałe po zakończeniu eksploatacji wyrobisko jest w całości zawodnione.

5.1.4.Gaz ziemny.

Złoże gazu ziemnego zostało zlokalizowane w gminie Lututów w okolicach miejscowości

Huta i Kluski. Zostało ono udokumentowane w kategorii C2 na obszarze 238 ha ( część tego obszaru znajduje się w gminie Złoczew). Gaz ziemny nagromadzony został w porowatych utworach cechsztyńskich jest to gaz wysokogazolinowy, a zasoby geologiczne bilansowe złoża oszacowano na 170 mln m3.

Rys. 3. Występowanie złóż kopalin na terenie powiatu wieruszowskiego.

69 5.1.5.Eksploatacja surowców naturalnych. Na terenie powiatu wieruszowskiego prowadzona jest eksploatacja trzech złóż piasków i żwirów: „ Żdżary I”, „Żdżary II” oraz „Teklinów”. Wydobycie prowadzone jest przez osoby prywatne na podatnie udzielonych koncesji. Tab. 14. Wydobycie surowców naturalnych w latach 2004-2007 Nazwa Rodzaj Ilość wydobytej złoża kopaliny Kopaliny w tonach 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r.

„ Teklinów” piasek 2320 3080 4940 3600

„Żdżary I” piasek 4437 9116 4614 2170

„Żdżary II” piasek 1591 11530 5660 1346

70 żwir 2152 - - -

5.1.6.Perspektywy i prognozy występowania kopalin.

Obszary perspektywistyczne i prognostyczne występowania złóż kopalina na terenie powiatu wieruszowskiego, związane są z czwartorzędowymi osadami piaszczystymi i piaszczysto – żwirowymi oraz z trzeciorzędową formacją burowęglową. Pomiędzy Wieruszowem, a Pieczyskami w utworach czwartorzędowych wyznaczono obszar perspektywistyczny piasków i żwirów. W obszarach tych, po uwzględnieniu ograniczeń związanych z występowaniem infrastruktury, zabudowy, terenów i obiektów chronionych, wytypowano obszary prognostyczne. Wyznaczony obszar ma powierzchnię około 70 ha, a zasoby w kategorii D3 oszacowano na 12 tys. ton piasków i żwirów, które mogą być wykorzystane jako surowiec budowlany. W okolicy Starego Ochędzyna wyznaczono obszar perspektywistyczny występowania piasków. Powierzchnia całego obszaru prognostycznego wynosi 145 ha zasoby oszacowane wg kategorii D2 dla całości obszaru wynoszą ok. 74 tys. ton. Na północ od miejscowości Kowalówka oraz w okolicy Wójcina wyznaczono obszary perspektywistyczne występowania piasków czwartorzędowych obszar ten ze względu na położenie w obrębie łąk utworzonych na glebach pochodzenia organicznego oraz lasów nie został uznany za prognostyczny. W okolicy Starego Ochędzyna i Świątkowic wyznaczono obszary perspektywistyczne występowania piasków, w pobliżu Czastar – glin zwałowych. Obszar perspektywistyczny wyznaczony w okolicy Świątkowic obejmuje 75 ha i przy średniej miąższości około 10 m zasoby pisaków oszacowano w kategorii D2 na około 13 000 t. Parametry piasków wskazują na możliwość ich wykorzystania w budownictwie. W obszarze perspektywistyczny występowania glin zwałowych w okolicy Czastar zasoby

3 surowca ilastego w kat. D 2 oszacowano na 24 tyś m . Na południe od Jurkowa wyznaczono obszar perspektywistyczny dla występowania piasków i żwirów W rejonie Wieruszowa w kierunku Mieleszyna stwierdzono występowanie złoża węgla brunatnego typu soczewkowego na średniej głębokości 68,6 m. Złoże rozpoznano w kategoriach D1 i D2 zasoby szacunkowe wynoszą 117,6 tyś. t. Jest to węgiel o dobrych

71 parametrach jakościowych, który ewentualnie mógłby znaleźć zastosowanie w energetyce i przemyśle chemicznym

5.1.7. Wyrobiska poeksploatacyjne.

W wyniku niekocesjonowanego wydobycia ze złoża piasków Jaworek powstało wyrobisko stokowo-wgłebne o wymiarach 350-130-5 m. W najdalej wysuniętej części jest ono zawodnione, natomiast część zachodnia wyrobiska stopniowo zarasta młodym lasem. W gminie Czastary powstało jeszcze jedno wyrobisko po eksploatacji złoża kruszywa naturalnego „ Tadziów”, którego eksploatacja zakończyła się 1990 r. Powstałe wyrobisko wgłębne ma 150 m długości i 130 m szerokości. Jest ono całkowicie wypełnione wodą. W pobliżu miejscowości Osek występuje wyrobisko o powierzchni ok. 1,5 ha powstałe po eksploatacji torfów. Na terenie całego powiatu występuje wiele wyrobisk powstałych na skutek niekoncesjonowanej eksploatacji piasków żwirów oraz torfów, prowadzonej przez lokalną ludność głównie na potrzeb własne. Szacunkowa wielkość eksploatacji w poszczególnych wyrobiskach waha się w granicach 0,5 do 6,0 tyś m3 kopaliny rocznie. Bardzo powszechnym zjawiskiem są drobne wyrobiska, zasypywane różnego rodzaju odpadami.

6. Rolnictwo i zasoby glebowe.

Potencjał gospodarczy powiatu wieruszowskiego tworzy głównie rolnictwo. Użytki rolne stanowią 67 % powierzchni ogólnej powiatu, a ludność wiejska stanowi 80,5% jego mieszkańców. Większość gospodarstw nastawiona jest na produkcję mieszaną roślinno - zwierzęcą. W strukturze zasiewów przeważają zboża, głównie żyto, jęczmień i pszenica, mniejszy procent stanowią ziemniaki. W produkcji zwierzęcej przeważa trzoda chlewna, skoncentrowana głównie w gminie Łubnice.

72 Struktura zasiewów w powiecie wieruszowskim [ źródło Diagnoza Województwa Łódzkiego ]

30,00%

25,00%

20,00%

15,00%

10,00%

5,00%

0,00% żyto jęczmień ziemniaki pszenica pszenżyto owies

Na terenie powiatu wieruszowskiego dominują gleby V klasy bonitacji ( około 40 % powierzchni użytków rolnych), które występują powszechnie na obszarze każdej z gmin. Najmniejszy procentowy udział stanowią w gminie Łubnice ( 20 %), a największy w gminie Lututów (49 %). Drugie miejsce pod względem zajmowanej powierzchni (około 31% powierzchni użytków rolnych) stanowią gleby IV klasy, które koncentrują się głównie w gminie Wieruszów – Miasto ( 72 %) oraz Łubnice ( 43% ). Najsłabsze gleby klasy VI stanowią 27 % użytków rolnych powiatu i najliczniej występują na terenie gminy Galewice ( około 47 %).

73 Źródło: dane geodezyjne

Szczegółowe zestawienie klas glebowych na terenie poszczególnych gmin przedstawiono na poniższych rysunkach.

Źródło: dane geodezyjne.

74 Źródło: dane geodezyjne

Źródło: dane geodezyjne

75 Źródło: dane geodezyjne

Źródło: dane geodezyjne

76 Źródło: dane geodezyjne

Źródło: dane geodezyjne

77 Źródło: dane geodezyjne

Gleby powiatu wieruszowskiego cechuje wysoka kwasowość – udział gleb o odczynie bardzo kwaśnym waha się w przedziale od 50 do 70 %. Nadmierne zakwaszenie gleb powoduje niekorzystne skutki dla rolnictwa, a także ochrony środowiska przyczyniając się do obniżenia plonów, pogorszenia ich jakości i ich większego zanieczyszczenia. Z gleb kwaśnych następuje większe wypłukiwanie pierwiastków i związków chemicznych, które trafiają do wód gruntowych, dalej wgłębnych, a także powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie. Odczyn w bardzo dużym stopniu decyduje o mobilności i biodostępności metali ciężkich i jonowych zanieczyszczeń organicznych. Aktywacja metali ciężkich wzrasta wraz ze wzrostem zakwaszenia. Duży udział gleb kwaśnych w powiecie sugeruje duże potrzeby wapnowania. Dla około 30 % gleb użytkowanych rolniczo na terenie powiatu wieruszowskiego, wapnowanie jest konieczne, dla 24% potrzebne, a zaledwie dla 15 % wapnowanie jest zbędne. Duża kwasowość gleb, obniżenie ilości i jakości próchnicy oraz jej zanieczyszczenie metalami ciężkimi prowadzi do degradacji gleby. Degradacja gleb spowodowana jest przez działalność człowieka jak i zmiany klimatyczne, zmiany szaty roślinnej, naturalną erozję i inne naturalne procesy. Degradacja gleb ma jednak w dużej mierze podłoże antropogeniczne. Niszcząca działalność człowieka w tym zakresie dotyczy głównie wyjaławianiu gleby ze składników pokarmowych, naruszaniu równowagi jonowej, nieumiejętnym nawożeniu. Istotny wpływ na zanieczyszczenie gleby ma również emisja

78 gazów i pyłów oraz niewłaściwe składowanie odpadów zarówno komunalnych jak i rolniczych. Najbardziej narażonymi terenami na ponadnormatywne zanieczyszczenie są obszary wzdłuż ciągów komunikacyjnych.

6.1.Problemy i zagrożenia.

Wśród zagrożeń związanych z rolniczym charakterem powiatu wieruszowskiego wymienić należy zanieczyszczenie gleb oraz wód zarówno gruntowych jak i podziemnych związane z niewłaściwym składowaniem obornika oraz magazynowaniem gnojówki i gnojowicy. Szczególne zagrożenie stanowi składowanie obornika na ”gołej” ziemi bez jakiejkolwiek izolacji od gruntu oraz nieszczelne zbiorniki na gnojówkę. Niewłaściwe składowanie tych naturalnych nawozów stanowi zagrożenie nie tylko dla wód podziemnych, ale również powoduje zmniejszenie wartości nawozu, poprzez utratę części składników odżywczych Problem ten dotyczy w dużej mierze gminy Łubnice, która dominuje w hodowli trzody chlewnej. Ewentualnego zagrożenia należy również upatrywać w działalności zakładów przemysłowych opartych na produkcji rolnej ( gorzelnie, rzeźnie ) i niewłaściwym zagospodarowywaniu przez nie odpadów ( np. wywaru). Potencjalne zagrożenie dla gleb stanowi również emisja ze źródeł przemysłowych i komunikacyjnych, z którymi wiąże się zanieczyszczenie metalami ciężkimi. Na terenie powiatu wieruszowski nie przeprowadzano dotychczas badań skażenia gleb pierwiastkami ciężkimi, jednakże należy przypuszczać że największe stężenie osiąga ono w pobliżu Zakładu Płyt Wiórowych PFLEDERER Prospan oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Zagrożeniem dla użytków rolnych i leśnych jest również niski poziom wód gruntowych. Dla ograniczenia tych zagrożeń w środowisku konieczna jest właściwa gospodarka melioracyjna zapewniająca prawidłową gospodarkę wodną oraz retencjonowanie wód. Potencjalne zagrożenie stanowią także dzikie wysypiska śmieci oraz przeterminowane środki ochrony roślin i opakowania po nich, gromadzone w mogilnikach.

7. Powietrze atmosferyczne. 7.1.Emisja zanieczyszczeń do powietrza. Powietrze atmosferyczne jest elementem środowiska naturalnego mającym szczególne znaczenie dla istnienia życia na ziemi. Atmosfera dostarcza tlen do oddychania, dwutlenek węgla do fotosyntezy, jest również źródłem azotu przyswajalnego dla bakterii, który wchodzi w skład białek wszystkich organizmów. Jednocześnie ze względu na powszechność

79 występowania i brak naturalnych barier dla przenikania substancji gazowych i pyłów powietrze jest odbiorcą dużego ładunku zanieczyszczeń. Łatwa dyfuzja i ruch mas powietrza umożliwia rozprzestrzenianie się szkodliwych substancji na duże odległości, co powoduje brak możliwości ograniczenia zanieczyszczeń, jedynie do miejsca jego powstania. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery może być pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego. Z emisją naturalną mamy doczynienia głównie podczas erupcji wulkanów, pożarów lasów, sawann, stepów oraz w trakcie rozkładu materii organicznej czy też erozji gleb i skał - emisja tego rodzaju w zasadzie nie występuje na terenie powiatu. Zagrożenie dla powietrza atmosferycznego powiatu, stanowi emisja pochodzenia antropogeniczne, a w szczególności: 1) Emisja punktowa pochodząca ze zorganizowanych źródeł, w wyniku energetycznego spalania paliw i procesów technologicznych; 2) Emisja liniowa pochodząca głównie z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego; 3) Emisja powierzchniowa, na którą składa się zanieczyszczenie związane z opalaniem domów oraz utylizacją ścieków oraz odpadów.

Do zanieczyszczeń powietrza mających wpływ na jego stan sanitarny, na terenie powiatu wieruszowskiego zaliczyć należy:

• dwutlenek węgla ( CO2) – powstaje w trakcie spalania paliw; nie jest toksyczny, ale jego zawartość w atmosferze jest przyczyną ocieplania się klimatu, stanowiąc ponad 50% składu gazów powodujących ten efekt. • tlenek węgla ( CO) – gaz ten powstaje w wyniku niepełnego spalania węgla i jest gazem toksycznym.

• dwutlenek siarki ( SO2) – do atmosfery przedostaje się w procesie spalania paliw ( węgla brunatnego i kamiennego), jest gazem toksycznym, który w procesach utleniania i reakcji z wodą tworzy kwas siarkowy będący przyczyną kwaśnych deszczy; • tlenki azotu ( NOx) – gazy będące produktem wysokotemperaturowych procesów spalania paliw. Podobnie jak tlenki siarki wpływają negatywnie na organizmy żywe i biorą udział w powstawaniu kwaśnych deszczy. Stanowią dużą część zanieczyszczeń motoryzacyjnych i przyczyniają się do powstawania smogu;

80 • pyły – będąc pozostałościami niepełnego spalania paliw emitowanych w głównej mierze przez przemysł oraz motoryzację, w różnym stopniu stanowią zagrożenie dla środowiska. Pierwiastki o wysokim stopniu zagrożenia wchodzące w ich skład to: ołów, rtęć, kobalt, miedź, chrom, cyna i cynk. Ze względu na swoje właściwości metale te są zagrożeniem dla żywych organizmów i środowiska abiotycznego • węglowodory – są produktami przetwarzania ropy naftowej oraz węgla. Należą do związków toksycznych posiadających właściwości kancerogenne. Do najczęściej spotykanych należy benzo-α-piren, pochodzący ze spalania węgla; • metan – jest gazem powstającym w procesach naturalnych oraz antropogenicznych. Należy do głównych składników biogazu. W zależności od warunków może być nietoksyczny lub łatwopalny. Znaczącymi źródłami metanu są składowiska odpadów gdzie stanowi od 40-60 % objętości wszystkich powstających gazów.

Opisane wyżej zanieczyszczenia trafiając do atmosfery, ulęgają dalszym przemianom oraz zjawisku sumowania oddziaływań, a w konsekwencji potęgowaniu efektu końcowego.

7.2. Emisja punktowa.

Źródłem zagrożenia dla jakości powietrza atmosferycznego w powiecie wieruszowskim jest emisja pochodzenia antropogenicznego związanego z przemysłem. Powiat wieruszowski ma charakter głównie rolniczy, ale pod względem jakości powietrza, w województwie łódzkim znajduje się w grupie powiatów o jego największym zanieczyszczeniu. Na jakość powietrza na terenie powiatu duży wpływ ma emisja punktowa związana z działalnością Zakładu Płyt Wiórowych PFLEIDERER Prospan w Wieruszowie, który zajmuje 5-tą pozycje wśród zakładów emitujących najwięcej zanieczyszczeń w województwie łódzkim ( dane z „Raportu o stanie środowiska w województwie łódzkim w 2007 r.”). Procesy technologiczne związane z działalnością Zakładu Płyt Wiórowych PFLEIDERER Prospan powodują, że do powietrza wprowadzane są następujące substancje: benzen, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, pył, formaldehyd, kwas siarkowy, alkohol butylowy i izobutylowy, amoniak, chlor, chlorowodór, etanoloamina, ftalany, styreny i toluen. Gazy i pyły zakład wprowadza do powietrza na podstawie decyzji Wojewody Łódzkiego, która określa dopuszczalne rodzaje i ilości substancji, które mogą być wprowadzane do powietrza. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi 81 Delegatura w Sieradzu w latach 2006 -2007 przeprowadził 5 kontroli w zakładzie oraz wykonał 3 pomiary, z których żadne nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń. Na terenie zakładu w 2007 r. zlikwidowano stary magazyn formaliny, w miejsce którego wybudowano nowe pomieszczenie z odpowiednią wentylacją. Od lipca 2007 r. rozpoczęto również budowę nowej suszarni wraz z infrastrukturą techniczną i elektrofiltrem. Inwestycja ta pozwoli na zmniejszenie emisji głównie pyłu. Emisja punktowa związana jest również z działalnością innych zakładów na terenie powiatu. Należą do nich: WITAR TARTAK TYBLE Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo – Usługowe „STOLWIT” Polesie, STOLARSTWO-TAPICERSTWO Produkcja- Usługi-Handel Ochędzyn Stary, STYROPEX” Sp. z o.o. w Galewicach ( obecnie YETICO) . Emisja gazów i pyłów związana jest również z działalnością Betoniarni BETARD w Wieruszowie, Firmy „Agrecol„ w Mesznarach, Firmy HM Helvetia Meble Wieruszów Sp. z o.o., Spółdzielni Mieszkaniowo-Lokatorsko-Własnościowej BURSZTYN w Wieruszowie oraz Przedsiębiorstwa Komunalnego S.A. w Wieruszowie Tartak WITAR TYBLE Sp. z o.o. Tyble 45 A, 98-420 Sokolniki wprowadza do atmosfery pyły o następujących wielkościach i parametrach emisji.

Tab. 15. Wielkość i parametry emisji Tartaku WITAR TYBLE. EMITOR ZANIECZYSZ EMISJA Nr Wysokość Średnica Rodzaj Lp. ŹRÓDŁO -CZENIE DOPUSZCZALNA - m m - - kg/h Mg/rok EMISJI 1. Instalacja pneumatycznego E-2 12,0 0,9 wylot Pył 0,1332 0,84 usuwania zadaszony odpadów z przyrzynalni Czas emisji: 6300 h/rok 2. Instalacja pneumatycznego E-3 12,0 0,8 wylot Pył 0,5508 3,47 usuwania zadaszony odpadów z hali traków Czas emisji: 6300 h/rok 82 3. Instalacja pneumatycznego E-4 12,0 0,8 wylot Pył 0,5508 3,47 usuwania zadaszony odpadów z hali traków – magazyn trocin Czas emisji: 6300 h/rok 4. Instalacja pneumatycznego E-5 10,0 0,6 wyloty Pył 0,1500 0,95 usuwania E-6 zadaszone odpadów z obrabiarek do drewna Czas emisji 1 emitora: 6300 h/rok

Łączna emisja ustalona dla zakładu wynosi 9,68 Mg/rok pyłu przy wykorzystaniu następującej ilości energii, surowców i materiałów.

Tab. 16. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych w Tartaku WITAR TYBLE

Ilość Wykorzystywana energia Drewno 26 000 m3/rok Zużycie energii elektrycznej 1 900 MWh/rok

Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo – Usługowe „STOLWIT” Polesie 25, 98-400 Wieruszów wprowadza do atmosfery pyły o następujących wielkościach i parametrach emisji:

I. Dla obiektów zlokalizowanych w Polesiu 25, 98-400 Wieruszów

83 Tab. 17. Wielkość i parametry emisji PPHU ”STOLWIT”( Obiekt Polesie ). EMITOR ZANIECZYSZ EMISJA Nr Wysokość Średnica Rodzaj Lp. ŹRÓDŁO -CZENIE DOPUSZCZALNA - m m - - kg/h Mg/rok EMISJI 1. Instalacja pneumatycznego E-1 17,0 1,0 wylot pył 0,650 2,93 usuwania zadaszony odpadów z obrabiarek do drewna Czas emisji: 4500 h/rok 2. Instalacja pneumatycznego E-2 17,0 0,8 wylot pył 0,650 2,93 usuwania zadaszony odpadów z obrabiarek do drewna Czas emisji: 4500 h/rok

Łączna emisja ustalona dla zakładu wynosi 5,86 Mg/rok pyłu przy wykorzystaniu następującej ilości energii, surowców i materiałów:

Tab. 18. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych w PPHU „POLESIE” ( Obiekt Polesie )

Wykorzystywana energia, materiały i surowce Ilość Płyty wiórowe 600 m3 /rok Płyty pilśniowe 90 000 m2 /rok Zużycie energii elektrycznej 285 h/rok

II. Dla obiektów zlokalizowanych w Tartaku w Galewicach:

84 Tab. 19. Wielkość i parametry emisji PPHU ”STOLWIT”( Obiekt Galewice ). EMITOR ZANIECZYSZ EMISJA Nr Wysokość Średnica Rodzaj Lp. ŹRÓDŁO -CZENIE DOPUSZCZALNA - m m - - kg/h Mg/rok EMISJI 1. Instalacja pneumatycznego E-1 15,0 0,8 wylot Pył 0,800 3,60 usuwania zadaszony odpadów z obrabiarek do drewna Czas emisji: 4500 h/rok 2. Instalacja pneumatycznego E-2 15,0 0,8 wylot Pył 0,800 3,60 usuwania zadaszony odpadów z obrabiarek do drewna Czas emisji: 4500 h/rok

Łączna emisja ustalona dla zakładu wynosi 7,20 Mg/rok pyłu przy wykorzystaniu następującej ilości energii, surowców i materiałów

Tab. 20. Ilość energii wykorzystywanej w PPHU „POLESIE” ( Obiekt Galewice )

Ilość Wykorzystywana energia Zużycie energii elektrycznej 280 MWh/rok

STOLARSTWO-TAPICERSTWO Produkcja-Usługi-Handel Ochędzyn Stary 36, 98-420 Sokolniki wprowadza do atmosfery gazy o następujących wielkościach i parametrach emisji: Tab. 21. Wielkość i parametry emisji firmy STOLARSTWO-TAPICERSTWO Produkcja-Usługi-Handel Ochędzyn Stary 36.

85 EMITOR ZANIECZYSZ EMISJA Nr Wysokość Średnica Rodzaj Lp. ŹRÓDŁO -CZENIE DOPUSZCZALNA - m m - - kg/h Mg/rok EMISJI 1. Kabina 0,2016 0,1 octan etylu lakiernicza E-1 9,5 0,5 wylot 0,1872 0,1 Czas pracy zadaszony octan butylu 0,216 0,11 w ciągu ksylen 0,2592 0,15 roku toluen

1300 godzin alkohol 0,072 0,06 izobutylowy 0,03822 0,08 2-etoksyetanol-1 - - aceton

Łączna emisja ustalona dla zakładu wynosi 7,20 Mg/rok gazów przy wykorzystaniu następującej ilości energii, surowców i materiałów

Tab. 22. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych przez firmę STOLARSTWO- TAPICERSTWO Produkcja-Usługi-Handel Ochędzyn Stary 36.

Wykorzystywana energia, Ilość materiały i surowce Lakier nitrolak 750 kg/rok Bejca 75 kg/rok 80 m3/rok Drewno (surowiec) 20 Mg/rok Drewno (spalanie)

„STYROPEX” sp. z o.o. ( obecnie YETICO) ul. Towarowa 17A, 10-416 Olsztyn zakład przy ul. Przemysłowej 5 w Galewicach wprowadza do atmosfery gazy o następujących wielkościach i parametrach emisji:

Tab. 23. Wielkość i parametry emisji „STYROPEX” sp. z o.o. ul. Towarowa 17A, 10-416 Olsztyn zakład przy ul. Przemysłowej 5 w Galewicach. ZANIECZYSZ EMITOR

86 Lp. ŹRÓDŁO Nr Wysokoś Średnica Rodzaj -CZENIE EMISJA EMISJI ć DOPUSZCZALNA - m m - - kg/h Mg/rok 1. Wylot węglowodory z wentylacji E-1 28 0,80 wylot 10,48 37,73 alif odprowadzającej otwarty atyc zanieczyszczenia zne ze spieniarki, suszarki pentan/izopentan i maszyny 0,181 0,652 formującej bloki styren

Czas emisji: - - 4 500 h/rok etylobenzen Wylot E-2 28 0,80 Wylot węglowodory otwarty 2. z wentylacji alifatyczne 27,92 100,5 odprowadzającej pentan/izopentan zanieczyszczenia styren 1,737 z hali formowania 0,4825 bloków etylobenzen - i przedmuchu - formy

Czas emisji:

4 500 h/rok 3. Wylot E-3 28 0,45 Wylot węglowodory 7,59 53,16 otwarty z wentylacji alifatyczne odprowadzającej pentan/izopentan zanieczyszczenia styren 0,845 z sezonowania 0,121 granul etylobenzen - Czas emisji: -

8760 h/rok

87 4. Wylot E-4 28 0,80 Wylot węglowodory otwarty z wentylacji alifatyczne 4,55 31,9 odprowadzającej pentan/izopentan zanieczyszczenia styren 0,441 z cięcia płyt 0,063

i sezonowania etylobenzen - bloków -

Czas emisji:

8760 h/rok

Emisja z wyżej wymienionych instalacji dopuszczona jest na podstawie decyzji Starosty Wieruszowskiego.

88 W emisji punktowej na terenie powiatu wieruszowskiego przeważa emisja CO ( tlenku węgla) oraz pyłu. Największy udział w zanieczyszczeniu powietrza ma emisja zanieczyszczeń gazowych. Powiat wieruszowski wg danych z 2007 r. znajdował się w grupie powiatów, w których na jeden km2 przypadało 264,6 tony gazów oraz 0,8 tony pyłów. Z zanieczyszczeń wytworzonych, 99,1 % zostaje zatrzymanych w urządzeniach do ich redukcji. Nadmienić jednak należy, że redukcja ta dotyczy jedynie zanieczyszczeń pyłowych ( dane GUS w Łodzi).

7.3.Emisja liniowa.

Główne źródło emisji liniowej stanowi transport – na omawianym terenie jest to głównie transport samochodowy. Choć od emisji punktowej dzieli ją rząd wielkości jest ona szczególnie istotna ze względu na niskie źródło emisji, które prowadzić może do powstania wysokich stężeń zanieczyszczeń. Z emisją liniową wiąże się głównie emisja tlenków azotu, tlenków węgla, dwutlenku węgla i węglowodorów aromatycznych, a także emisja pyłów zawierających związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Tego rodzaju emisję charakteryzuje stosunkowo duże stężenie tlenków węgla, węglowodorów lotnych oraz tlenków azotu, a także koncentracja zanieczyszczeń wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Do cech typowych dla emisji liniowej należy również nierównomierność jej występowania zależna od natężenia ruch.

89 Na poziom tego rodzaju zanieczyszczeń istotny wpływ ma stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan powierzchni jezdnej, rodzaj użytego paliwa oraz płynność ruchu drogowego. Z największym natężeniem emisji liniowej mamy doczynienia wzdłuż przebiegających przez teren powiatu ciągów komunikacyjnych, takich jak droga krajowa nr 8 relacji Wrocław - Warszaw oraz droga wojewódzka nr 450 relacji Kalisz – Opatów. Nadmienić należy, że szkodliwe substancje związane z komunikacją samochodową stanowią źródło zanieczyszczenia nie tylko powietrza ale również gleby, a w konsekwencji również wód w skutek wymywania zanieczyszczeń z powierzchni gruntu. Ponieważ od dłuższego czasu utrzymuje się tendencja zwyżkowa, co do nasilenia ruchu należy spodziewać się wzrostu zanieczyszczeń powietrza typu liniowego. Czynnikami mogącymi złagodzić negatywne skutki wzrostu natężenia ruchu jest poprawa jakości nawierzchni dróg oraz przemyślane rozwiązania optymalizujące płynność ruchu pojazdów. Do zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do powietrza przyczynić się może również poprawa jakości pojazdów poruszających się po drogach oraz jakość używanego paliwa. Czynniki te zwiane są jednak ściśle z sytuacją ekonomiczną, a Polska należy wciąż do grupy państw europejskich, w których niewielki odsetek stanowią auta nowe lub co najwyżej 5-cio letnie.

7.4.Emisja powierzchniowa.

Poważny problem dla jakości powietrza stanowi emisja powierzchniowa pochodząca z niskich emitorów odprowadzających gazowe produkty spalania z palenisk domowych i lokalnych kotłowni, w których podstawowym nośnikiem grzewczym jest węgiel kamienny, niestety często złej jakości o dużej zawartości siarki. Ma szczególnie duży wpływ na jakość powietrza w sezonie grzewczym, zwłaszcza wśród zwartej zabudowy, która utrudnia proces rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Na terenie naszego powiatu dotyczy ona zwłaszcza Wieruszowa, w mniejszym stopniu zagraża czystości powietrza na terenach wiejskich. Wśród głównych zanieczyszczeń związanych z tego rodzaju emisją największy strumień masowy stanowi pył zawieszony PM 10, a także tlenek węgla, dwutlenek siarki dwutlenek azotu. Na emisję powierzchniową, składa się również emisja zanieczyszczeń z wysypisk odpadów, oczyszczalni ścieków oraz pochodząca ze spalania szczątków roślinnych np. wypalania traw.

90 7.5.Ocana stanu powietrza atmosferycznego.

Narzędziem oceny jakości powietrza na poziomie regionalnym jest wojewódzki system oceny jakości powietrza, w ramach którego prowadzone są pomiary imisji zanieczyszczeń w podziale na różne sieci pomiarowe. Poszczególne sieci pomiarowe podzielone zostały wg stosowanej metodyki, a co za tym idzie stopnia dokładności i częstotliwości uzyskiwanych wyników pomiarowych. Celem monitoringu zanieczyszczeń powietrza jest dokonywanie wstępnych, pięcioletnich i rocznych ocen jakości powietrza. Roczne oceny jakości powietrza przeprowadzane są w celu określenia stanu zanieczyszczenia w strefach oceny i wykrycia ewentualnych przekroczeń standardów jakości powietrza. Służą one do określenia potrzeby wdrażania programów ochrony powietrza w ramach programów ochrony powietrza i planów naprawczych Marszałka Województwa. Ze względu na konieczność dostosowania jakości powietrza w Polsce do norm Unii Europejskiej, określone zostały marginesy tolerancji dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. Co roku wartość marginesów tolerancji dla poszczególnych substancji maleje. Stąd kryteria ocen rocznych zaostrzają się stopniowo. Od 2005 r. dla części zanieczyszczeń marginesy tolerancji przestały obowiązywać. Spowodowało to gwałtowne zwiększenie się liczby stref z ogłoszoną najgorszą klasą jakości powietrza. W ramach rocznej oceny jakości powietrza atmosferycznego w latach 2006-2007 w powiecie wieruszowskim prowadzone były pomiary pasywne ( miesięczne) stężeń zanieczyszczeń w trzech punktach na terenie miasta Wieruszów. Pomiary prowadzone były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi.

Tab. 24. Wykaz punktów pomiarowych do całorocznych pomiarów stężeń zanieczyszczeń powietrza Lp. Lokalizacja punktu Jednostka Rodzaj pomiarów i czas Oznaczenie obsługująca uśredniania wyników substancji punkt

1. Wieruszów WIOŚ Pasywne miesięczna SO2 ul. St. Bareły 1 ekspozycja NO2 (tło miejskie)

2. Wieruszów ul. WIOŚ Pasywne miesięczna SO2 Warszawska 46b ekspozycja NO2 (komunikacyjna)

3. Wieruszów ul. WIOŚ Pasywne miesięczna SO2 Dąbrowskiego 24 ekspozycja NO2 (tło miejskie)

91 Tab. 25. Zestawienie wyników pomiarów pasywnych stężeń zanieczyszczeń w latach 2006-2007.

Lp. Lokalizacja punktu Średnioroczne stężenie SO2 Średnioroczne stężenie NO2 punkty pomiarowe [μg/m3] [μg/m3] -komunikacyjne 2006 2007 2006 2007

1. Wieruszów 16,8 3,7* 17,0 13,3* ul. St. Bareły 1 2. Wieruszów ul. 25,5* 8,4 22,6* 22,2 Warszawska 46b 3. Wieruszów ul. 15,1 9,7 18,0 18,4 Dąbrowskiego 24 Źródło: WIOŚ *wyniki nieuwzględnione w ocenie rocznej Tab. 26. Ocena roczna jakości powietrza w strefie wieruszowskiej pod kątem ochrony zdrowia za 2006r.

Oznaczenie klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń Klasa ogólna strefy

SO2 NO2 PM10 Pb C6H3 CO O3 A A A A A A C C Źródło: WIOŚ

Tab. 27. Ocena roczna jakości powietrza w strefie wieruszowskiej pod kątem ochrony roślin za 2006r

Oznaczenie klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń Klasa ogólna strefy

SO2 NOx O3 A A A A Źródło: WIOŚ

Pod kątem ochrony zdrowia strefa wieruszowska została zakwalifikowana do klasy C – ze względu na ozon, a w zakresie ochrony roślin do klasy A. Ogólna klasa czystości powietrza ustalana jest po dokonaniu ocen wynikowych dla wszystkich poszczególnych substancji i jest równoważna z najmniej korzystną klasą wynikową w danej strefie.

7.6. Hałas. Pojecie hałasu definiuje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 125). Wg tego aktu hałasem są dźwięki

92 o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 roku (Dz. U. Nr 178poz. 1841) definiuje dwa rodzaje hałasu – komunikacyjny i przemysłowy.

7.6.1.Hałas przemysłowy.

Hałas przemysłowy jest to hałas wytwarzany przez źródła zlokalizowane wewnątrz i na zewnątrz obiektów budowlanych różnego typu, związanych z działalnością gospodarczą. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju i stanu parku maszynowego, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów.

Uciążliwość hałasu emitowanego z tych urządzeń jest zróżnicowana i zależna między innymi od: • ilości źródeł i czasu ich pracy, • stopnia wytłumienia, • odległości od innych obiektów, • wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu.

Bywa on najczęstszą przyczyną skarg ludności. Wynika to między innymi z faktu, że hałasy tego typu mają najczęściej charakter ciągły, często o bardzo dokuczliwym brzmieniu. Powstałe na tym polu zagrożenia i konflikty spowodowane są często złą lokalizacją obiektów przemysłowych w obszarach zabudowy mieszkaniowej. Hałas przemysłowy badany jest w trakcie działań kontrolnych i interwencyjnych.

7.6.2.Hałas komunikacyjny.

Przez hałas komunikacyjny rozumie się hałas pochodzący ze środków transportu. Jest on zjawiskiem uzależnionym od wskaźnika presji motoryzacji, gęstości sieci dróg i odległości terenów stale zamieszkiwanych od dróg o dużym natężeniu. Ten rodzaj hałasu ma tendencję wzrostową i należy do najważniejszych czynników mających negatywny wpływ na klimat akustyczny powiatu wieruszowskiego.

93 Wartości dopuszczalne poziomu dźwięku określa szczegółowo Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 120, poz. 826). Oceniając klimat akustyczny należy brać pod uwagę również higieniczny aspekt wpływu hałasu na człowieka, kiedy przekroczenie poziomów progowych, powodować może ryzyko utraty zdrowia. Państwowy Zakład Higieny opracował na podstawie badań ankietowych, skalę subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego, przyjmując wartości:

• mała uciążliwość LAeq < 52 dB

• średnia uciążliwość 52 < LAeq < 62 dB

• duża uciążliwość 63 < LAeq < 70 dB

• bardzo duża uciążliwość LAeq > 70 dB

7.6.3.Monitoring hałasu. Monitoring hałasu na terenie powiatu wieruszowskiego był prowadzony przez WIOŚ w Łodzi Delegatura w Sieradzu. W 2006 r. prowadzone były pomiary hałasu w dwóch punktach pomiarowych na terenach sąsiadujących z droga krajową nr 8 - pomiędzy Wieruszowem a Walichnowami. Punkty pomiarowe zlokalizowano na terenach otwartych przylegających do terenów z zabudową mieszkaniową w odległości 10 m od skrajnego pasa ruchu, na wysokości 4 m.  I punkt pomiarowy – Prusak 40 przy granicy z Sokolnikami, 223 km drogi nr 8

 II punkt pomiarowy Chobanin 96, 213 km drogi nr 8.

Tab. 28.Wyniki pomiarów hałasu oraz średniego natężenia ruchu w 2006 r. Lokalizacja Pora dnia i nocy Zmierzony poziom dźwięku A Średnie natężenie ruchu punktu równoważny maksymalny ogółem Pojazdy ciężkie [dB] [92,9dB] [pojazdów/ [pojazdów/h ] pomiarowe h] go 6.00-8.00 73,8 92,4 608 152 8.00-10.00 73,5 92,9 628 170 10.00-12.00 73,8 91,8 698 238 12.00-14.00 74,0 91,5 726 220 14.00-16.00 74,5 93,0 828 224 16.00-18.00 73,9 92,4 694 202 dzień 18.00-20.00 73,2 93,1 562 178 00 00 Prusak 40 20. -22. 73,7 92,7 420 132 22.00-24.00 73,9 92,9 306 122 0.00-2.00 73,6 90,8 218 128 94 noc 2.00-4.00 73,3 92,1 166 84 4.00-6.00 74,1 92,7 378 140 6.00-8.00 73,5 92,5 610 148 8.00-10.00 73,4 92,8 620 168 10.00-12.00 73,6 92,3 668 222 12.00-14.00 73,8 91,4 712 214 14.00-16.00 74,4 93,8 814 226 16.00-18.00 73,1 92,1 676 186 dzień 18.00-20.00 72,9 92,5 552 170 00 00 Chobanin 20. -22. 73,6 92,7 432 126 22.00-24.00 73,4 91,8 286 118 96 24.00-2.00 73,2 92,2 208 124 noc 2.00-4.00 72,3 92,0 162 80 4.00-6.00 74,0 92,7 348 134 Źródło: WIOŚ.

Tab. 29.Równoważny poziom dźwięku oraz średnie natężenie ruchu na drodze krajowej nr 8 w 2006 r. Lokalizacja punktu Pora dnia i Wartość w czasie normatywnym L Średnie natężenie ruchu pomiarowego nocy Aeq ogółem Pojazdy ciężkie [dB] [poj. /h] [poj./h] [%] Prusak 40 dzień 73,8 646 190 29,4 noc 73,7 267 119 44,6 Chobanin 96 dzień 73,6 636 183 28,8 noc 73,3 251 114 45,4 Źródło: WIOŚ Jak wynika z powyższego zestawienia wzdłuż trasy nr 8 panuje niekorzystny klimat akustyczny. Wg przeprowadzonego na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w 2005 r. „Generalnego pomiaru ruchu” w ciągu ostatnich pięciu lat średni dobowy ruch samochodowy zwiększył się w Polsce o 18% i przewiduje się utrzymanie tendencji wzrostowej w tym zakresie. Najbardziej powszechną metodą ochrony przed hałasem stosowaną na terenie powiatu są ekrany akustyczne, których zadaniem jest odbicie lub pochłonięcie fal akustycznych. Stanowią one przegrodę pomiędzy źródłem hałasu, a odbiorcą. Na terenach sąsiadujących z drogami, można stosować również inne rozwiązania w zależności od zagospodarowania danego terenu: • ekrany ziemne (wały ziemne lub skarpy obsadzone roślinnością)

• ekrany ziemne ze ścianami ekranującymi na ich szczycie,

• przekrycia przeciwhałasowe,

95 Duże potencjalne możliwości obniżenia poziomów hałasu drogowego na wybranych odcinkach dróg mogą przynosić również zmiany organizacji ruchu, polegające głównie na: ograniczeniu prędkości ruchu, ograniczeniu ruchu w wybranych okresach czasu, zakazie ruchu dla pojazdów ciężkich.

7.7. Promieniowanie elektromagnetyczne. Promieniowanie, najogólniej mówiąc, jest to wysyłanie i przekazywanie energii na odległość. Promieniowanie dzieli się na dwie grupy: jonizujące i niejonizujące. Granica pomiędzy promieniowaniem jonizującym, a niejonizującym przyjęta została na granicy widma światła widzialnego i ultrafioletu i wynosi 8×1014 Hz. Promieniowanie jonizujące występuje tylko i wyłącznie w obecności źródła promieniowania, i zawiera się w częstotliwości powyżej 1015 Hz, jest zdolne do wywołania jonizacji w substancji, przez którą przechodzi, jego oddziaływanie powoduje uszkodzenie organów wewnętrznych i zmiany w DNA. Promieniowanie jonizujące jest stale obecne w środowisku człowieka. Jest to spowodowane głównie wszechobecnością radioizotopów różnych pierwiastków w przyrodzie oraz promieniowaniem kosmicznym. Energia promieniowania niejonizującego oddziałując na każde ciało materialne nie powoduje w nim procesu jonizacji. Źródła promieniowania niejonizującego, z uwagi na ich rodzaje dzieli się na naturalne i sztuczne. Najistotniejszymi naturalnymi źródłami fal elektromagnetycznych są zjawiska takie jak: . promieniowanie termiczne ciał na Ziemi; . promieniowanie słoneczne; . naturalne zmiany pola magnetycznego np. Ziemskiego pola magnetycznego; . naturalne zmiany pola elektromagnetycznego np. wyładowania atmosferyczne. Podstawowymi sztucznymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego są: . elektromagnetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia; . stacje radiowe i telewizyjne; . łączność radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa; . stacje radiolokacji i radionawigacji; . stacje transformatorowe; . sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego użytku zasilany prądem zmiennym 50 Hz.

96 Pod względem ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej (VLF) i ekstremalnie niskiej częstotliwości (ELF). Odpowiednio do coraz niższej częstotliwości podzakresów promieniowania niejonizującego energia promieniowania elektromagnetycznego jest coraz niższa, ale jednocześnie współczesna wiedza o oddziaływaniu na materię żywą jest coraz mniejsza. Pozostałe trzy podzakresy: pole stałe DC, podczerwień i światło widzialne, są dla człowieka zakresami naturalnymi. Głównym źródłem ekstremalnie niskiej częstotliwości (ELF) jest infrastruktura elektroenergetyczna – linie i stacje elektroenergetyczne oraz instalacje elektryczne odbiorcze. Przez powiat wieruszowski przebiega linia elektroenergetyczna 110 KV i zlokalizowana jest stacja elektroenergetyczna 220/110 KV na obrzeżach Wieruszowa.

7.7. 1.Monitoring promieniowania elektromagnetycznego. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku określone zostało w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku, w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych poziomów (Dz. U. z dnia 14 listopada 2003 roku). Akt ten wdraża nowe regulacje dotyczące pól elektromagnetycznych (PEM), które definiowane są jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Do wykonania zadań związanych z okresowymi kontrolami poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku został ustawowo zobowiązany Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Pomiary powinny być wykonywane dla dwóch rodzajów terenów: . terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową; . miejsc dostępnych dla ludności. Wyżej wymienione Rozporządzenie określa również dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego dla środowiska oraz wymogi dotyczące wykonania pomiarów kontrolnych dla celów ochrony środowiska. Dla obszarów zabudowy mieszkaniowej wartość graniczna natężenia składowej elektrycznej elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego o częstotliwości 50 Hz według Rozporządzenia wynosi 1 kV/m, natomiast składowa magnetyczna nie może przekroczyć 60 A/m. Zasady ogólne ochrony środowiska i ludzi przed promieniowaniem niejonizującym ustalają, że źródła emisji promieniowania mogą być używane wyłącznie pod warunkiem zapewnienia całkowitej ich ochrony, przed ich niekorzystnym oddziaływaniem na ludzi i środowisko.

97 Tab. 30. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności.

Zakres częstotliwości pola Składowa Składowa Gęstość elektromagnetycznego elektryczna magnetyczna mocy 0 Hz 10 kV/m 2500 A/m - Od 0 Hz do 0,5 Hz - 2500 A/m - Od 0,5 Hz do 50 Hz 10 kV/m 60A/m, - Od 0,05 kHz do 1 kHz - 3/fA/m - Od 0,001 MHz do 3 MHz 20V/m 3 A/m - Od 3 MHz do 300 MHz 7V/m - - Od 300 MHz do 300 GHz 7 V/m - 0,1 W/m2 Objaśnienia: Podane w kolumnach 2 i 3 wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych odpowiadają odpowiednio: 1) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości do 3 MHz, podanym z dokładnością do jednego miejsca znaczącego; 2) wartościom skutecznym natężeń pól elektrycznych o częstotliwości od 3 MHz do 300 MHz podanych z dokładnością do jednego miejsca znaczącego; 3) wartości średniej gęstości mocy dla pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 300 MHz do 300 GHz lub wartościom skutecznym dla pól elektrycznych o częstotliwościach z tego zakresu częstotliwości, podanej z dokładnością do jednego miejsca znaczącego po przecinku 4) f- częstotliwość w jednostkach podanych w kolumnie 1; 5) 50 Hz – częstotliwość sieci elektromagnetycznej.

Tab. 31. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych, dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową.

Zakres częstotliwości pola Składowa Skład-wa Gęstość elektromagnetycznego elektryczna magnetyczna mocy 50 Hz 10 kV/m 60 A/m - Objaśnienia: 1) 50Hz- częstotliwość sieci elektromagnetycznej, 2) podane w kolumnach 2 i 3 wartości graniczne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych odpowiadają wartościom skutecznych natężeń pól elektrycznych i magnetycznych.

W latach 2006-2007 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi nie prowadził pomiarów natężenia promieniowania elektromagnetycznego w ramach monitoringu promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu wieruszowskiego.

7.7.2. Źródła promieniowania elektromagnetycznego na terenie powiatu wieruszowskiego.

98 Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych są stacje bazowe telefonii komórkowej. W Polsce działają sieci telefonii komórkowych, które wykorzystują następujące częstotliwości: . około 450 MHz- sieć NMT; . około 900 MHz – sieć GSM 900; . około 1800 MHz – sieć GSM 1800.

Na terenie powiatu wieruszowskiego zlokalizowane są następujące stacje bazowe telefonii komórkowej: - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS GSM –Lututów ( oczyszczalnia ścieków) - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS GSM – Galewice ( oczyszczalnia ścieków) - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS GSM –Lututów - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS GSM – Kniatowy (Czastary) - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS ERA – Galewice ul. Wieruszowska 16a - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS ERA –Walichnowy ul. Traktorowa 2 - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PLUS ERA– Wójcin, ul. Chopina 2 ( gm. Łubnice) - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PTK CENTERTEL –Lututów ( oczyszczalnia ścieków) - Stacja Bazowa Telefonii Cyfrowej PTK CENTERTEL – Wieruszów ul. Bolesławiecka 10. Na terenie zakładów Pfleiderer Prospan w Wieruszowie zlokalizowana jest również stacja radiowa nadawczo-odbiorcza. Przez powiat wieruszowski przebiega linia elektroenergetyczna 110 KV i zlokalizowana jest stacja elektroenergetyczna 110 KV na obrzeżach Wieruszowa. Biorąc pod uwagę rozmieszczenie źródeł ewentualnego niekorzystnego oddziaływania najmniej korzystna sytuacja wydaje się być w Wieruszowie oraz w miejscowości Lututów, gdzie występuje największe zagęszczenie źródeł promieniowania elektromagnetycznego.

99 Rys. 4. Rozmieszczenie źródeł promieniowania elektromagnetycznego.

7.7.3. Problemy i zagrożenia. Promieniowanie elektromagnetyczne towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia i do niedawna pochodziło głównie z naturalnych źródeł, którymi są Ziemia, Słońce czy Wszechświat, a także z naturalnych wyładowań elektrycznych którymi są pioruny. Promieniowanie pochodzenia naturalnego jest bardzo małe i nie wywołuje w organizmie

100 żadnych wyraźnych zmian a całkowite ich wyeliminowanie nie służy zdrowiu fizycznemu i psychicznemu człowieka. Rozwój techniki wnosi jednak do naszego codziennego życia nowe, coraz to liczniejsze sztuczne źródła promieniowania elektromagnetycznego. Szacuje się że corocznie przybywa ich średnio o ok. 6%, a co 10 lat podwaja się ich liczba. Do szczególnie powszechnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz statycznego pola elektrycznego i magnetycznego, które towarzyszą człowiekowi w życiu codziennym, należą telefony komórkowe oraz sprzęt RTV i AGD. Intensywny rozwój źródeł pól elektromagnetycznych powoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku, jak też powiększanie się obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Dotychczasowy wzrost poziomu tła elektromagnetycznego nie zwiększył istotnie zagrożenia dla środowiska i ludności. W dalszym ciągu poziom promieniowania w tle pozostaje wielokrotnie niższy od natężeń, przy których możliwe jest jakiekolwiek szkodliwe oddziaływanie na organizm ludzki. Nie dotyczy to jednak pól elektromagnetycznych w bezpośrednim otoczeniu wszelkiego rodzaju stacji nadawczych, które lokalnie, w odległościach zależnych od mocy, częstotliwości i konstrukcji stacji, mogą osiągać natężenie na poziomie uznawanym za aktywny pod względem biologicznym. Może to mieć miejsce również w przypadkach nakładania się oddziaływań kilku źródeł. Według Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. 2003 Nr 47, poz. 401) nie jest dopuszczalne sytuowanie stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn i urządzeń budowlanych bezpośrednio pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi lub w odległości liczonej w poziomie od skrajnych przewodów, mniejszej niż: . 3m – dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV, . 5m – dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, lecz nieprzekraczającym 15 kV, . 10m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV, lecz nieprzekraczającym 30 kV, . 15m - dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV, lecz nieprzekraczającym 110 kV, . 30m - linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV.

101 Warunkiem bezpiecznego korzystania z urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne jest ścisłe stosowanie się do zaleceń podanych prze producentów danego sprzętu, a także – jeśli będzie to miało miejsce w pracy – z przepisami BHP. Oddziaływanie pola elektromagnetycznego na zdrowie człowieka to zjawisko stosunkowo „świeże” będące przedmiotem badań naukowych na które trzeba jeszcze poczekać. A ponieważ jednoznaczna odpowiedź na pytanie, czy oddziaływanie promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka w różnych warunkach jest szkodliwe, nie jest możliwa, zaleca się szczególną ostrożność i rozwagę.

8. Edukacja ekologiczna. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców oraz poprawa komunikacji społecznej w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych powiatu realizowany jest poprzez wspieranie działań uzupełniających system edukacji formalnej realizowanej w ramach powszechnego obowiązku szkolnego. Podejmowane działania miały za zadanie: - wspomaganie prowadzenia edukacji ekologicznej; - upowszechnianie zasad „Kodeksu dobrej praktyki rolniczej”; - propagowanie umiarkowanego użytkowania zasobów naturalnych zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwach domowych; - rozwój zagospodarowania turystyczno-edukacyjnego obszarów leśnych ( ścieżki edukacyjne, tablice informacyjne itp. ); - wspieranie imprez prośrodowiskowych; - upowszechnianie informacji o podejmowanych akcjach, kampaniach i działaniach na rzecz aktywnej ochrony środowiska w powiecie; - wspieranie szkolnych kół zainteresowań i konkursów ekologicznych; - rozszerzenie zakresu szkoleń dla pracowników administracji publicznej w zakresie edukacji ekologicznej; - kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwie domowym prowadzących do zmniejszenia ilości odpadów i ich segregacji

102 Część II KONCEPCJA PROGRAMOWA

103 1. Uwarunkowania zewnętrzne programu 1.1.1. Polityka Ekologiczna Państwa. Polityka ekologiczna państwa jest podstawowym dokumentem krajowym w zakresie ochrony środowiska. Państwo realizując cele polityki ekologicznej ma obowiązek tworzenia podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego kraju, jego mieszkańców, zasobów przyrodniczych oraz infrastruktury społecznej. Realizacja tego celu osiągana będzie poprzez niezbędne działania organizacyjne, inwestycyjne, tworzenie regulacji dotyczących zakresu korzystania ze środowiska i reglamentowania poziomu tego wykorzystania w najważniejszych obszarach ochrony środowiska. Główne cele realizacyjne Polityki ekologicznej: I. Wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska. II. Ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. III. Zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii. IV. Dalszą poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszkańców Polski. V. Ochronę klimatu. Dla osiągnięcia tych celów określono priorytety i zadania oraz kierunki działań. Aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym.

104 W Polityce Ekologicznej Państwa jako zasady szczegółowe przyjęto:

1. Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:  zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT),  recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,  zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC),  wprowadzanie prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.

2. Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. 3. Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczającą uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. 4. Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). 5. Zasadę subsydiarności, oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. 6. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.

105 1.1.2. Integracja z Unią Europejską Przystąpienie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej narzuca na władze samorządowe obowiązek dostosowania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska. Obecnie całe ustawodawstwo polskie jest zgodne z unijnym i zorientowane jest głównie na ochronę poszczególnych komponentów środowiska oraz regulację procesów technologicznych i produktów w celu ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Niezbędnym i niezwykle istotnym czynnikiem w procesie integracji europejskiej jest uwypuklenie roli planowania i zarządzania środowiskowego. VI Program działań Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska na lata 2001 – 2010 podkreśla, że realizacja zrównoważonego rozwoju ma nastąpić poprzez poprawę środowiska i jakości życia obywateli krajów należących do Unii Europejskiej. Problemem szczególnej wagi jest spełnienie standardów ekologicznych Unii Europejskiej. Będzie to oznaczało konieczność dostosowania stanu aktualnego do wymagań, szczególnie w zakresie gospodarki odpadami, gospodarki wodno – ściekowej, ochrony gleb, powierzchni ziemi i ochrony przyrody. Bardzo istotnym zagadnieniem jest zapewnienie źródeł finansowania dla zaplanowanych działań i inwestycji. Pojedyncza gmina nie ma możliwość samodzielnego wykorzystania większych funduszy pochodzących ze źródeł Unii Europejskiej, przykładowo wymogi Funduszu Spójności pozwalają bowiem na finansowanie projektów przekraczających 10 mln euro. Wsparciem dla zwiększenia szansy na uzyskanie środków z funduszy mogą być projekty grupowe, o charakterze zintegrowanym, obejmującym grupę gmin lub powiatów oraz łączące w jednym projekcie różne zagadnienia. Konieczne jest zatem zawiązywanie regionalnych struktur w celu zażegnania ponadlokalnych problemów z zakresu ochrony środowiska i rozwoju infrastruktury, w których powiat wieruszowski może uczestniczyć jako beneficjent. Niebagatelną rolę będzie pełnił w tym względzie Fundusz Spójności, dlatego istotne jest, aby na etapie programowania zadań z zakresu ochrony środowiska uwzględnić zasady i kryteria przyznawania środków finansowych z funduszy Unii Europejskiej. Priorytety części środowiskowej Funduszu Spójności, istotne z punktu widzenia gminy są następujące:

Priorytet 1. Poprawa jakości wód powierzchniowych, polepszenie dystrybucji i jakości wody do picia poprzez działania takie jak:

106  budowa i modernizacja kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz oczyszczalni ścieków tam, gdzie przyniesie to największy efekt ekologiczny przy uwzględnieniu efektywności kosztowej,  budowa i modernizacja urządzeń uzdatniających wodę i sieci wodociągowej (w powiązaniu z systemami sanitacji),

Priorytet 2. Racjonalizacja gospodarki odpadami i ochrona powierzchni ziemi poprzez:  budowę, rozbudowę lub modernizację składowisk odpadów komunalnych oraz tworzenie systemów recyklingu i unieszkodliwiania odpadów komunalnych (sortownie, kompostownie itp.).  tworzenie systemów zagospodarowania osadów ściekowych, co umożliwi spełnienia wymogów dyrektywy nr 86/278 w sprawie osadów ściekowych,  rekultywację terenów zdegradowanych przez działalność przemysłową.

Wspierane będą zintegrowane systemy zagospodarowania odpadów, łączące kilka elementów, np. selektywną zbiórkę, odzysk i unieszkodliwienie odpadów ulegających biodegradacji, itp. W ramach tego priorytetu będą mogły być wspierane związki komunalne, działające na rzecz poprawy w dziedzinie gospodarki odpadami.

Priorytet 3. Poprawa jakości powietrza poprzez:

 systemową konwersję palenisk domowych na rozwiązania przyjazne zdrowiu i środowisku (głównie zamiana opału z węgla na gaz, w okresie początkowym eliminacja węgla niskiej jakości, przejście na paliwa bezdymne).

1.1.3. Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015.

Wojewódzki program ochrony środowiska rekomenduje kierunki działań i przedsięwzięcia służące ochronie środowiska istotne z punktu widzenia poprawy stanu środowiska w skali województwa. Dokument ten opracowany został z uwzględnieniem Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego, Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2007-2013,

107 Wojewódzkiego Programu Ochrony i Rozwoju Zasobów Wodnych, Wojewódzkiego Programu Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego. Jako nadrzędny cel Programu ochrony środowiska województwa łódzkiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą na lata 2012 – 2015 przyjęto cel sformułowany w „Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007 - 2020” i jest nim Poprawa warunków życia mieszkańców regionu przez poprawę jakości środowiska, likwidację zaniedbań w jego ochronie i racjonalne gospodarowanie jego zasobami. Program wskazuje cele, priorytety ekologiczne, działania oraz zadania, które wpisują się zarówno w Strategię Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata 2007 – 2013 jak i Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego i mogą być realizowane przez Samorząd Województwa Łódzkiego, samorządy lokalne, podmioty prawne. Biorąc pod uwagę kryteria o charakterze ekologicznym i ekonomicznym wyznaczono na terenie województwa 10 priorytetów ekologicznych ważnych dla poprawy stanu środowiska województwa. Są to:

CEL PODSTAWOWY: OCHRONA I POPRAWA STANU ŚRODOWISKA.

PRIORYTET I OCHRONA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH I POWIERZCHNIOWYCH WRAZ Z POPRAWĄ ICH JAKOŚCI ORAZ OCHRONA PRZED POWODZIĄ PRIORYTET II OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ PRIORYTET III OCHRONA I WZROST RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZOWEJ ORAZ WZROST LESISTOŚCI PRIORYTET IV RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI PRIORYTET V POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA

CEL UZUPEŁNIAJĄCY I PRZECIWDZIAŁANIE POZOSTAŁYM ZAGROŻENIOM POCHODZENIA ANTROPOGENICZNEGO

PRIORYTET VI REDUKCJA EMISJI PONADNORMATYWNEGO HAŁASU PRIORYTET VII OGRANICZENIE MOŻLIWOŚCI WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII

108 PRIORYTET VIII UTRZYMANIE OBOWIĄZUJĄCYCH STANDARDÓW W ZAKRESIE PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO PRIORYTET IX RACJONALIZACJA WYKORZYSTANIA MATERIAŁÓW I SUROWCÓW

CEL UZUPEŁNIAJĄCY II PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZEŃSTWA PRIORYTET X KSZTAŁTOWANIE POSTAW EKOLOGICZNYCH

Dla osiągnięcia wyznaczonych celów i priorytetów wskazano kierunki działań oraz zadania tj. konkretne przedsięwzięcia prowadzące do ich realizacji.

Główne kierunki działań zmierzające do realizacji założonych celów: • Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi i zapewnienie dobrej jakości wody pitnej, • Ochrona przed zanieczyszczeniami ze źródeł punktowych i obszarowych, • Ochrona przed powodzią i skutkami suszy, • Ochrona gleb użytkowanych rolniczo przed degradacją, • Rekultywacja terenów zdegradowanych, • Ochrona różnorodności biologicznej, • Ochrona i zwiększanie zasobów leśnych, • Objęcie ochroną prawną obszarów i obiektów o największych walorach przyrodniczych, • Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów, • Eliminowanie uciążliwości związanych z niewłaściwym postępowaniem z odpadami, • Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, liniowych i powierzchniowych, • Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii, • Zwiększenie wykorzystania gazu ziemnego w przemyśle i gospodarce komunalnej, • Ochrona przed hałasem komunikacyjnym,

109 • Ograniczenie skutków awarii przemysłowych i chemicznych, • Zapobieganie i ograniczenie skutków awarii związanych z przewozem materiałów niebezpiecznych szlakami, • Zachowanie stref bezpieczeństwa przy lokalizacji obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne, • Zmniejszenie materiałochłonności produkcji, • Racjonalna eksploatacja kopalin, • Edukacja ekologiczna, • Upowszechnianie informacji o środowisku.

1.2.Uwarunkowania wewnętrzne. 1.2.1. Program Rozwoju Lokalnego na lata 2007-2013. Podstawą do określenia kierunków rozwoju powiatu wieruszowskiego były założenia koncepcji planowania zrównoważonego rozwoju, postrzeganego jako proces stałego wzrostu jakości życia - wsparty na wzajemnie zrównoważonych czynnikach o charakterze społecznym, gospodarczym i ekologicznym. W oparciu o model zrównoważonego rozwoju lokalnego nakreślona została misja dla powiatu, która brzmi:

Nowoczesny powiat wieruszowski – z dynamicznie rozwijającą się gospodarką i stale rosnącym poziomem życia mieszkańców.

Misja ta całkowicie zawiera się w misji, województwa łódzkiego tj. „Podniesienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako obszaru sprzyjającego zamieszkaniu ludzi i gospodarce oraz dążenie do budowy wewnętrznej spójności regionu przy zachowaniu różnorodności jego miejsc; wykorzystując atut centralnego położenia regionu, przekształcenie jego gospodarki z produkcyjnej przemysłowo- rolniczej na usługowo-produkcyjną”. Tak sformułowana misja powiatu wieruszowskiego jest również spójna z misją zapisaną w Strategii Rozwoju Kraju.

W celu realizacji przyjętej misji określono cele priorytetowe: I. Rozwój i promocja przedsiębiorczości. Cele szczegółowe:

110 1. Ułatwienia w podejmowaniu działalności gospodarczej i dostępie do źródeł finansowania rozwoju przedsiębiorstw. 2.Promocja przedsiębiorczości i promocja powiatu poprzez promocję potencjału gospodarczego. 3. Współpraca z organizacjami pracodawców. II. Budowa kadr nowoczesnej gospodarki. Cele szczegółowe: 1. Rozszerzenie oferty i podniesienie poziomu nowoczesnego kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych, zgodnie z potrzebami rynku pracy. 2. Podnoszenie i dostosowanie kwalifikacji kadr przedsiębiorstw do wymogów rynku pracy. 3. Rozwój bazy dydaktycznej szkół ponadgimnazjalnych. 4. Wdrożenie systemu poradnictwa zawodowego i przedsiębiorczości we wszystkich szkołach ponadgimnazjalnych. 5. Rozwijanie i promowanie rożnych form nabywania nowych i zmiany posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. 6. Ograniczenie bezrobocia, aktywizacja rynku pracy. 7. Podniesienie jakości i rozszerzenie oferty świadczonych usług w Powiatowym Urzędzie Pracy w Wieruszowie – nowe standardy obsługi interesantów, podnoszenie kompetencji zawodowych pracowników kluczowych. 8. Budowa i rozwój współpracy instytucji rynku pracy, pomocy społecznej, szkół i organizacji pozarządowych na rzecz aktywizacji rynku pracy i partnerstwa społecznego. III. Podnoszenie warunków życia mieszkańców i zwiększanie spójności społecznej. Cele szczegółowe: 1. Poprawa stanu zdrowia mieszkańców, podnoszenie standardów opieki medycznej, zakresu świadczonych usług medycznych i opiekuńczych. 2. Dostosowanie obiektów i wyposażenia SP ZOZ w Wieruszowie do standardów jakości owych oraz potrzeb zdrowotnych mieszkańców powiatu. 3. Inicjowanie i udział w programach i zadaniach z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki chorób. 4. Modernizacja infrastruktury pomocy społecznej. 5. Wdrażanie aktywnej polityki społecznej, modernizacja systemu pomocy społecznej i upowszechnianie usług psychologiczno-pedagogicznych.

111 6.Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i zawodowemu osób niepełnosprawnych oraz osób wymagających wsparcia. 7. Tworzenie i wspieranie sieci międzysektorowej współpracy i partnerstwa lokalnego na rzecz rozwoju zasobów ludzkich. 8. Wspieranie lokalnych inicjatyw obywatelskich. 9. Rozwój infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej, udostępnianie szkolnej bazy sportowej na potrzeby sportu i rekreacji mieszkańców powiatu i turystów. 10. Rozwijanie edukacji ekologicznej. 11. Ochrona środowiska naturalnego i wykorzystanie „czystych” źródeł energii. 12. Zwiększanie dostępu do kultury i sportu, otwarcie na turystów oraz promocja dorobku kulturalnego mieszkańców.. 13. Podnoszenie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców i ich majątku. 14. Udział powiatu we wdrażaniu Programu Leader. IV. Rozwój infrastruktury transportowej. Cele szczegółowe: 1. Modernizacja dróg powiatowych, mostów i pozostałej infrastruktury drogowej, w szczególności łączących strefy przemysłowe i turystyczne powiatu z drogami krajowymi. 2. Podniesienie standardów utrzymania dróg powiatowych. 3. Podnoszenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w tym przebudowa skrzyżowań budowa chodników, parkingów. V. Budowa społeczeństwa informacyjnego. Cele szczegółowe: 1. Zwiększanie dostępu do Internetu, szczególnie do łączy szerokopasmowych i publicznych punktów dostępu. 2. Podnoszenie zdolności administracji powiatowej do absorpcji nowoczesnych rozwiązań informatycznych oraz stosowania elektronicznego podpisu i elektronicznej pieczęci. 3. Włączenie powiatu w projekty z zakresu informacji i informatyzacji o zasięgu regionalnym i krajowym. 4. Upowszechnianie edukacji informatycznej. 5. Rozbudowa nowych form kontaktu i przepływu informacji pomiędzy administracją powiatową i mieszkańcami powiatu.

112 2. CELE, PRIORYTETY I ZADANIA PROGRAMU CHRONY ŚRODOWISKA POWIATU WIERUSZOWSKIEGO 2011 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2012-2015. Jako naczelną zasadę w działaniach zmierzających do poprawy stanu środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego przyjmuje się za polityką ekologiczną państwa – zasadę zrównoważonego rozwoju. Jako nadrzędny cel programu ochrony środowiska powiatu wieruszowskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2015 przyjmuje się następujący cel:

Rozwój społeczno - gospodarczy powiatu przy racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska, zapewniający bezpieczeństwo i poprawę warunków życia jego mieszkańców.

Na podstawie diagnozy środowiska i analizy dokumentów wyższego szczebla zaproponowano sześć celów priorytetowych. Obejmują one najważniejsze obszary problemowe: ochronę środowiska, społeczeństwo, przemysł i rolnictwo. Obszary te mają najistotniejszy wpływ na rozwój i przyszły kształt powiatu. Realizacji celu nadrzędnego mają sprzyjać zdefiniowane poniżej cele priorytetowe.

Cel priorytetowy nr I: Poprawa i rozwój infrastruktury środowiska.

113 Działania służące do realizacji celu :  Budowa i modernizacja dróg;  Poprawa warunków ruchu drogowego;  Promowanie komunikacji rowerowej, szczególnie poprzez budowę ścieżek rowerowych i likwidację barier technicznych;  Zastępowanie starych technologii nowymi energooszczędnymi, przyjaznymi środowisku;  Wdrażanie ekologicznych nośników energii;  Promowanie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach domowych;  Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych;  Zwiększenie zaangażowania środków publicznych i prywatnych na rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych z równoczesną poprawą efektywności ich wykorzystania;  Wspieranie działań umożliwiających pozyskanie i wykorzystanie środków finansowych ze Wspólnoty Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych;  Finansowe stymulowanie i wspieranie przedsięwzięć w zakresie zmniejszenia energochłonności;  Edukacja społeczeństwa w zakresie wykorzystania ekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania odpadów w paleniskach domowych;  Tworzenie pasów zwartej zieleni wzdłuż ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz budowa ekranów akustycznych;  Rozważne lokalizowanie nowych obiektów przemysłowych ze szczególnym zwróceniem uwagi na istniejący rodzaj zabudowy;  Zwiększenie izolacyjności akustycznej na terenach zakładów przemysłowych;

Cel priorytetowy nr II: Wspieranie i rozwój turystyki oraz podnoszenie atrakcyjności powiatu poprzez ochronę i wzrost bioróżnorodności przyrodniczo – krajobrazowej.

114 Działania służące do realizacji celu :  Promocja i rozwój gospodarstw agroturystycznych;  Promocja walorów turystycznych powiatu poprzez publikację map i folderów turystycznych;  Rozbudowa i modernizacja infrastruktury związanej z turystyką;  Ochrona przed zainwestowaniem terenów o wysokiej bioróżnorodności;  Podnoszenie walorów i stanu zdrowotnego istniejących kompleksów leśnych;  Ochrona przed szkodnikami w lasach;  Opracowanie i przyjęcie zasad wprowadzania nowych gatunków zwierząt i roślin w celu ochrony gatunków rodzimych;  Budowa korytarzy ekologicznych;  Ochrona ekosystemów wodnych i obszarów charakteryzujących się najwyższą bioróżnorodnością;  Utrzymanie gatunków roślin objętych formalną ochroną;  Zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych nieużytków- torfowisk, bagien, wrzosowisk, również w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa;  Promowanie technologii prac z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej, umożliwiającej zachowanie ostoi i stanowisk gatunków chronionych i przyrodniczo cennych;  Opracowanie i sukcesywne wdrażanie planów urządzania lasów;  Przebudowa drzewostanów zniekształconych lub uszkodzonych w wyniku działalności człowieka;  Dolesianie ze szczególnym doborem gatunków roślin w celu poprawy warunków bytowania zwierząt i ptaków;

Cel priorytetowy nr III: Ochrona zasobów wód podziemnych i powierzchniowych oraz poprawa ich jakości.

Działania służące do realizacji celu :  Dążenie do zmniejszenia wykorzystania wód podziemnych przez przemysł;

115  Wdrażanie wodooszczędnych technologii oraz eliminowanie technologii przestarzałych;

 Zmniejszenie zużycia wody przez gospodarstwa domowe;

 Modernizacja i rozbudowa systemów wodociągowych;

. Wymiana starych rur azbestowocementowych na nowe,

. Modernizacja i rozbudowa stacji wodociągowych,

. Budowa studni awaryjnych lub zbiorników retencyjnych w celu zabezpieczenia dostaw wody dla gospodarstw domowych,

 Eliminacja zagrożeń dla wód podziemnych ze źródeł punktowych;

 Ochrona Głównego Zbiornika Wód Podziemnych rzeki Prosny

. uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej na obszarach położonych w granicach zbiornika,

. uporządkowanie gospodarki odpadowej na obszarach położonych w granicach zbiornika,

 Rozbudowa systemów kanalizacji sanitarnej;

 Budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków;

 Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń z pól uprawnych do wód;

 Zwiększanie retencyjności zlewni ( np. poprzez zalesienia);

 Budowa zbiorników retencyjnych;

 Likwidacja zatorów na ciekach wodnych;

 Modernizacja i poprawa stanu technicznego istniejących urządzeń przeciwpowodziowych;

 Budowa i modernizacja systemów melioracyjnych w tym urządzeń służących do nawadniania upraw;

 Poprawa stanu technicznego budowli hydrotechnicznych;

116  Odtwarzanie urządzeń hydrotechnicznych służących zwiększeniu retencji korytowej rzek;

Cel priorytetowy nr IV: Racjonalna gospodarka odpadami.

Kierunki działań w tym zakresie uwzględniono w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Wieruszowskiego 2011 ( z uwzględnieniem lat 2012-2015)

Cel priorytetowy nr V: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją.

Działania służące do realizacji celu :  Wdrażanie i upowszechnianie Zasad Dobrej Praktyki Rolniczej;  Tworzenie pasów zieleni wzdłuż ciągów komunikacyjnych w celu ograniczenia zanieczyszczeń gleb spowodowanych ruchem samochodowym;  Ograniczenie emisji zanieczyszczeń przemysłowych do powietrza poprzez stosowanie nowych technologii;  Stosowanie wapnowania gleb;  Stosowanie racjonalnego nawożenia dostosowanego do potrzeb gleb i wymagań pokarmowych roślin;  Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych;  Zwiększanie lesistości szczególnie na glebach słabych i terenach gdzie występuje deficyt wody;

Cel priorytetowy nr VI: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa.

Działania służące do realizacji celu :

117  Przygotowanie i wdrażanie programów edukacyjnych dla społeczeństwa ze szczególnym naciskiem na dzieci i młodzież;  Organizowanie akcji proekologicznych - akcji sprzątanie świata;  Organizowanie konkursów i olimpiad wiedzy o środowisku dla dzieci i młodzieży;  Organizowanie szkoleń dla rolników i przedsiębiorców na temat ekologicznych rozwiązań i technologii;  Współpraca ze szkołami i nauczycielami w zakresie aktywizowania dzieci i młodzieży do działań mających na celu ochronę środowiska;  Promocja agroturystyki w powiecie;  Promocja walorów przyrodniczych regionu;

118 Tab. 32. Zadania koordynowane długoterminowe na lata 2008 – 2015.

Zadania koordynowane długoterminowe na lata 2008 – 2015

Lp. Nazwa zadania Okres realizacji Jednostka odpowiedzialna Źródła finansowania

OCHRONA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCHI POWIERZCHNIOWYCH WRAZZ POPRAWĄ ICH JAKOŚCIORAZ OCHRONA PRZEDPOWODZIĄ

1. Racjonalne gospodarowanie zasobami Zadanie ciągłe Budżet państwa, środki własne wodnymi i zapewnienie dobrej jakości wody pitnej Samorządy terytorialne samorządów, krajowe i podległe im jednostki, i wojewódzkie fundusze ochrony podmioty gospodarcze, środowiska i gospodarki wodnej, 2. Ochrona przed zanieczyszczeniami ze Zadanie ciągłe WIOŚ, RZGW, Ekofundusz, Fundusze źródeł punktowych i obszarowych WZMiUW Strukturalne, RPO, POI i Ś, PROW, Program Life, środki własne podmiotów gospodarczych, 3. Ochrona przed powodzią i skutkami suszy Zadanie ciągłe banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ

Budżet państwa, środki własne 1. Ochrona gleb użytkowanych rolniczo Terenowe stacje chemiczno – samorządów, krajowe przed degradacją Zadanie ciągłe rolnicze, samorządy terytorialne i wojewódzkie fundusze ochrony i podległe im jednostki, podmioty środowiska i gospodarki wodnej, gospodarcze, WIOŚ Ekofundusz, Fundusze Strukturalne, RPO, POI i Ś, PROW, Program Life, środki 2. Rekultywacja terenów zdegradowanych Zadanie ciągłe własne podmiotów gospodarczych, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

119 OHRONA I WZROST RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZOWEJ ORAZ WZROST LESISTOŚCI

1. Ochrona różnorodności biologicznej Budżet państwa, środki własne Zadanie ciągłe samorządów, krajowe i wojewódzkie fundusze ochrony 2. Ochrona i zwiększanie zasobów leśnych Zadanie ciągłe Wojewoda – Wojewódzki środowiska i gospodarki wodnej, Konserwator Przyrody, samorządy Ekofundusz, Fundusze 3. Objęcie ochroną prawną obszarów i obiektów terytorialne i podległe im jednostki, Strukturalne, RPO, POI iŚ, PROW, Zadanie ciągłe o największych walorach przyrodniczych RDLP, podmioty gospodarcze Program Life, środki własne podmiotów gospodarczych, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI Dane w Planie Dane w Planie Dane w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu 1. Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów Gospodarki Gospodarki Odpadami Wieruszowskiego

Odpadami Powiatu Powiatu Wieruszowskiego 2011 2011 Eliminowanie uciążliwości związanych 2. Wieruszowskiego z niewłaściwym postępowaniem 2011 z odpadami

POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA

Ograniczenie emisji Wojewoda, samorządy terytorialne Budżet państwa, środki własne 1. Zadanie ciągłe zanieczyszczeń ze źródeł i podległe im jednostki, samorządów, krajowe punktowych, liniowych zarządzający drogami, podmioty i wojewódzkie fundusze ochrony i powierzchniowych gospodarcze, WIOŚ, właściciele środowiska i gospodarki wodnej, 2 Wzrost wykorzystania Zadanie ciągłe mieszkań, zarządcy budynków, Ekofundusz, Fundusze odnawialnych źródeł energii gestorzy sieci gazowych, jednostki Strukturalne, RPO, POI iŚ, naukowo – badawcze, instytuty Program Life, środki własne Zwiększenie wykorzystania gazu naukowe. podmiotów gospodarczych, 3. Zadanie ciągłe ziemnego w przemyśle i gospodarce komunalnej banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe 120 REDUKCJA EMISJI PONADNORMATYWNEGO HAŁASU

Wojewoda, samorządy terytorialne Budżet państwa, środki własne 1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Zadanie ciągłe i podległe im jednostki, samorządów, krajowe zarządzający drogami, podmioty i wojewódzkie fundusze ochrony gospodarcze, WIOŚ środowiska i gospodarki wodnej, Ekofundusz, Fundusze Strukturalne, RPO, Program Life, środki własne podmiotów gospodarczych, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

OGRANICZENIE MOŻLIWOŚCI WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII

Ograniczenie skutków Budżet państwa, środki własne 1. Zadanie ciągłe poważnych awarii samorządów, krajowe przemysłowych Wojewoda - Wojewódzka i wojewódzkie fundusze ochrony i chemicznych Komenda Straży Pożarnej, WIOŚ, środowiska i gospodarki wodnej, samorządy terytorialne i podległe Ekofundusz, Fundusze Zapobieganie im jednostki, zarządzający Strukturalne, RPO, Program Life, 2. i ograniczenie skutków drogami, podmioty gospodarcze – środki własne podmiotów awarii związanych Zadanie ciągłe zakłady przemysłowe gospodarczych, banki – kredyty z przewozem materiałów preferencyjne oraz komercyjne niebezpiecznych szlakami kredyty bankowe drogowymi i kolejowymi

UTRZYMANIE OBOWIĄZUJĄCYCH STANDARDÓW W ZAKRESIE PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO Budżet państwa, środki własne Zachowanie stref Wojewoda, WIOŚ, samorządy samorządów, krajowe 1. bezpieczeństwa przy terytorialne i podległe im jednostki, i wojewódzkie fundusze ochrony

121 lokalizacji obiektów Zakłady Energetyczne, gestorzy środowiska i gospodarki wodnej, emitujących sieci telefonii komórkowej, Ekofundusz, Fundusze Zadanie ciągłe promieniowanie podmioty gospodarcze Strukturalne, Program Life, środki elektromagnetyczne własne podmiotów gospodarczych, banki – kredyty preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

RACJONALIZACJA WYKORZYSTANIA MATERIAŁÓW I SUROWCÓW Budżet państwa, środki własne Zmniejszenie samorządów, krajowe 1. Zadanie ciągłe materiałochłonności Wojewoda, samorządy terytorialne i wojewódzkie fundusze ochrony produkcji i podległe im jednostki, podmioty środowiska i gospodarki wodnej, gospodarcze RPO, środki własne podmiotów Racjonalna eksploatacja kopalin gospodarczych, banki – kredyty 2. Zadanie ciągłe preferencyjne oraz komercyjne kredyty bankowe

KSZTAŁTOWANIE POSTAW EKOLOGICZNYCH Budżet państwa, środki własne samorządów, krajowe 1. Zadanie ciągłe Edukacja ekologiczna Wojewoda – Wojewódzki i wojewódzkie fundusze ochrony Konserwator Przyrody, RDLP, środowiska i gospodarki wodnej, Upowszechnianie samorządy terytorialne i podległe RPO, banki – kredyty 2. Zadanie ciągłe informacji o środowisku im jednostki, ekologiczne preferencyjne oraz komercyjne organizacje pozarządowe kredyty bankowe Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywa na lata 2012 -2015. Tab. 33. Zadania koordynowane krótkookresowe na lata 2008-2011. Koordynowane zadania krótkoterminowe na lata 2008 – 2011

Lp. Nazwa zadania. Działanie Jednostka realizująca Okres realizacji

122 OCHRONA ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCHI POWIERZCHNIOWYCH WRAZ POPRAWĄ ICH JAKOŚCI ORAZ OCHRONA RZED POWODZIĄ Ograniczenie wykorzystania wód podziemnych do celów 2008 - 2011 przemysłowych. Optymalizacja zużycia wody przez zapobieganie stratom wody na 2008 – 2011 przesyle. Opracowanie i sukcesywna realizacja na terenie powiatu programu działań i 2008 - 2011 planu gospodarowania wodami (zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej). Wprowadzenie zintegrowanego Samorządy terytorialne Racjonalne gospodarowanie zasobami systemu informacyjnego o sposobie i podległe im jednostki, 2008 – 2011 1. wodnymi i zapewnienie dobrej jakości wody pitnej gospodarowania zasobami podmioty gospodarcze, wodnymi na obszarze powiatu. RZGW, WIOŚ Rozwój sieci wodociągowej oraz systemów uzdatniania wody pitnej w 2008 - 2011 tym: a) zwiększanie wydajności i bezawaryjności stacji wodociągowych oraz udoskonalanie technologii uzdatniania wody poprzez modernizację i rozbudowę stacji uzdatniania wody ; b) modernizacja sieci wodociągowych, m.in. wymiana odcinków z azbestocementu i w złym stanie technicznym w celu uszczelnienia sieci;

Budowa i modernizacja komunalnych

123 oczyszczalni ścieków oraz rozwój systemów kanalizacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem inwestycji określonych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych dla wyznaczonych w nim aglomeracji na terenie pow. Wieruszowskiego, w określonych Samorządy terytorialne 2. Ochrona przed zanieczyszczeniami ze terminach: i podległe im jednostki, 2008-2015 źródeł punktowych i obszarowych a) dla aglomeracji o RLM od 2000 i podmioty gospodarcze poniżej 15 000 ustalono termin realizacji do 2015r -gmina Wieruszów, oraz aglomeracje, w których KPOŚK przewiduje jedynie rozbudowę sieci kanalizacyjnej – gmina Łubnice. b) budowa sieciowej kanalizacji i oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich; d) modernizacja sieci kanalizacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem wymiany odcinków sieci ogólnospławnej na sieć rozdzielczą sanitarną i deszczową. Likwidacja mogilników, modernizacja składowisk odpadów zgodnie z ustaleniami Planu Gospodarki Odpadami Powiatu Wieruszowskiego 2011.

Tworzenie stref ekotonowych wzdłuż rzek i cieków oraz zbiorników wodnych na obszarze powiatu. Prowadzenie szkoleń dla rolników w zakresie prawidłowego postępowania z

124 nawozami i środkami ochrony roślin. Budowa i modernizacja zbiorników retencyjnych realizowanych zgodnie z Programem Małej Retencji dla Województwa Łódzkiego oraz opracowanym Aneksem

Budowa i modernizacja zbiorników na terenach administrowanych przez Lasy Państwowe

Odtworzenie obiektów hydrotechnicznych na rzekach i ciekach województwa tzw. „retencja korytowa” w ramach Aneksu do Wojewoda, Programu Małej Retencji samorządy terytorialne i 3. Województwa. podległe im jednostki, Ochrona przed powodzią i skutkami suszy Kształtowanie bezpiecznego podmioty gospodarcze, zagospodarowania terenów RZGW, WZM iUW, zagrożonych powodzią – wyznaczanie Spółki Wodne i prowadzanie do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego granic bezpośredniego oraz potencjalnego zagrożenia powodzią

Odbudowa i prawidłowa eksploatacja systemów melioracji Zwiększanie naturalnej retencji (zalesiania, zadrzewienia, odtwarzanie terenów zalewowych, ochrona stawów wiejskich, oczek wodnych, mokradeł) Utrzymanie zbiorników wodnych,

125 wałów przeciwpowodziowych i budowli hydrotechnicznych Budowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego urządzeń przeciwpowodziowych

OCHRONA POWIERZRCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ

Podjęcie działań zmniejszających poziom zakwaszenia gleb – Zadanie ciągłe wapnowanie gleb.

Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, wzdłuż 2008-2011 ciągów komunikacyjnych. Terenowe stacje Ochrona gleb użytkowanych rolniczo przed degradacja 1. chemiczno – rolnicze, Upowszechnianie i wdrażanie zasad samorządy terytorialne Kodeksu Zwykłej Dobrej Praktyki i podległe im jednostki, Zadanie ciągłe Rolniczej, rolnictwa ekologicznego podmioty gospodarcze, oraz programów rolnośrodowiskowych

Rekultywacja terenów Rekultywacja terenów 2. zdegradowanych poeksploatacyjnych. Zadanie ciągłe

Ponowne włączanie zdegradowanych powierzchni do obiegu gospodarczego. Zadanie ciągłe

OCHRONA I WZROST RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZOWEJ ORAZ WZROST LESISTOŚCI Opracowanie regionalnej listy wraz z komputerową bazą danych gatunków 126 chronionych, zagrożonych i ginących. 2008-2011 Ustanowienie stref ochronnych dla gatunków podlegających ochronie strefowej. 2008-2011 Identyfikacja konfliktów Wojewoda – powodowanych przez bobry oraz Wojewódzki zapobieganie powstawaniu szkód Konserwator Przyrody, 2008-2011 materialnych samorządy terytorialne 1. Ochrona różnorodności biologicznej Wyznaczenie korytarzy ekologicznych i podległe im jednostki, oraz objęcie ich ochroną prawną RDLP, podmioty gospodarcze 2008-2011 Budowa przejść dla zwierząt i likwidacja barier w celu zachowania drożności korytarzy ekologicznych. 2008-2011 Sukcesywna przebudowa Zadanie ciągłe Ochrona drzewostanów z dostosowaniem do Wojewoda – 2. i zwiększanie zasobów warunków glebowo – siedliskowych, Wojewódzki leśnych przebudowa drzewostanów Konserwator Przyrody, zniekształconych, pozostających pod samorządy terytorialne wpływem emisji przemysłowych, na i podległe im jednostki, terenach poklęskowych. RDLP, podmioty Prowadzenie stałego monitoringu gospodarcze, osoby środowiska leśnego w celu indywidualne przeciwdziałania stanom niepożądanym (szkodniki, choroby, pożary). Zwiększenie lesistości powiatu w Zadanie ciągłe ramach realizacji Krajowego Programu Zwiększania Lesistości – zalesianie nieużytków i najsłabszych gleb z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczo – krajobrazowych. Opracowanie planów urządzania lasów 2008-2011 i wdrożenie ich ustaleń w zakresie prowadzenia gospodarki leśnej

127 zwłaszcza w odniesieniu do lasów nie będących własnością Skarbu Państwa. Objęcie ochroną obszarów i obiektów nie tworzących systemu w tym: - użytki ekologiczne - proponuje się ustanowienie użytków ekologicznych w gminie Galewice – 2, w gminie Wieruszów - 4, - pomniki przyrody - proponuje się ustanowienie 3 pomników przyrody Wojewoda – na terenie powiatu Wojewódzki Objęcie ochroną Utworzenie jednolitego systemu Konserwator Przyrody, 3. prawną obszarów obszarów chronionych w skład, samorządy terytorialne 2008-2011 i obiektów którego oprócz istniejących Parków i podległe im jednostki, o największych walorach Krajobrazowych wejdą: RDLP, podmioty przyrodniczych - Obszary Chronionego Krajobrazu gospodarcze (OCHK) w tym „Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Prosny” oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe (ZPK).

RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI 1. Ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów Dane w Planie Gospodarki Odpadami Dane w Planie Gospodarki Dane w Planie 2. Powiatu Wieruszowskiego 2011 Odpadami Powiatu Gospodarki Eliminowanie uciążliwości związanych Wieruszowskiego 2011 Odpadami Powiatu z niewłaściwym postępowaniem z Wieruszowskiego odpadami 2011

128 POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA

Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych;

Budowa nowych dróg oraz remonty i przebudowa Wojewoda, samorządy istniejących połączeń terytorialne komunikacyjnych, poprawa płynności i podległe im jednostki, Zadanie ciągłe Ograniczenie emisji zarządzający drogami, 1. ruchu oraz modernizacja nawierzchni. zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, podmioty gospodarcze, liniowych i powierzchniowych WIOŚ, właściciele i Promocja ekologicznych nośników Zarządcy nieruchomości, energii oraz wsparcie rozwoju gestorzy sieci energetyki opałowej z odnawialnych gazowych źródeł energii.

Eliminowanie paliw konwencjonalnych w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych.

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z dużych źródeł spalania paliw przez automatykę spalania węgla oraz przejścia na paliwa czyste ekologicznie.

129 2008-2011 Wojewoda, samorządy Budowa obiektów i urządzeń terytorialne wykorzystujących niekonwencjonalne i podległe im jednostki, źródła energii zgłoszonych przez podmioty gospodarcze, 2. Wzrost wykorzystania prywatnych inwestorów oraz właściciele i Zarządcy odnawialnych źródeł energii samorządy lokalne nieruchomości, gestorzy sieci gazowych 2008-2011 Zmiana technologii opalania paliwami Wojewoda, samorządy Zwiększenie konwencjonalnymi na gaz terytorialne i podległe 3. wykorzystania gazu przewodowy w kotłowniach im jednostki, podmioty ziemnego w przemyśle lokalnych oraz gospodarce gospodarcze, i gospodarce komunalnej. właściciele mieszkań, komunalnej zarządcy budynków, 2. Rozbudowa sieci gazowej. gestorzy sieci gazowych

REDUKCJA EMISJI PONADNORMATYWNEGO HAŁASU

Budowa ekranów akustycznych w 1. Zadnie ciągłe Ochrona przed miejscach występowania szczególnych hałasem uciążliwości akustycznych komunikacyjnym dla mieszkańców. Wojewoda, samorządy Rozpoznanie i zinwentaryzowanie terytorialne i podległe Zadnie ciągłe

130 przez odpowiednie jednostki im jednostki, kontrolujące jakości środowiska zarządzający drogami, terenów, na których występują podmioty gospodarcze, przekroczenia wartości WIOŚ progowych hałasu.

Określenie programu działań Zadnie ciągłe ograniczających ponadnormatywną 2008-2011 emisję hałasu do środowiska dla 2008-2011 dróg, linii kolejowych zaliczonych do obiektów mogących powodować negatywne skutki oddziaływań akustycznych na znacznych obszarach.

OGRANICZENIE MOŻLIWOŚCI WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII

Opracowanie i wdrożenie systemu Wojewoda - 2008-2011 ratowniczo - gaśniczego dla woj. Wojewódzka Komenda 1. Ograniczenie skutków poważnych awarii łódzkiego. Straży Pożarnej, WIOŚ, Przemysłowych i chemicznych Prowadzenie i systematyczna samorządy terytorialne 2008-2011 aktualizacja elektronicznej bazy i podległe im jednostki, danych o zakładach dużego i zarządzający drogami, zwiększonego ryzyka wystąpienia podmioty gospodarcze awarii. – zakłady przemysłowe Prowadzenie i aktualizacja „rejestru Zadanie ciągłe poważnych awarii” Opracowanie i realizacja planów Zadanie ciągłe doposażenia jednostek straży pożarnej w sprzęt do ratownictwa

131 techniczno - chemiczno - ekologicznego. Wyznaczanie i oznakowanie (na 2008-2011 mapach i w terenie) bezpiecznych tras komunikacyjnych oraz miejsc postojowych dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. 2. Zapobieganie i ograniczenie skutków Wyznaczanie i oznakowanie Wojewoda - awarii związanych z przewozem materiałów bezpiecznych tras komunikacyjnych Wojewódzka Komenda 2008-2011 niebezpiecznych szlakami drogowymi oraz miejsc postojowych dla Straży Pożarnej, WIOŚ, i kolejowymi pojazdów przewożących materiały samorządy terytorialne niebezpieczne i podległe im jednostki, Konwojowanie transportów zarządzający drogami, Zadanie ciągłe materiałów niebezpiecznych oraz podmioty gospodarcze systematyczne kontrole pojazdów – zakłady przemysłowe przewożących te materiały

OBOWIĄZUJACYCH STANDARDÓW W ZAKRESIE PROMIENIOWANIA ELEKTROMAGNETYCZNEGO 1. 2. Preferowanie niskokonfliktowych Wojewoda, WIOŚ, Zadanie ciągłe Zachowanie stref bezpieczeństwa przy lokalizacji źródeł promieniowania samorządy terytorialne lokalizacji obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetycznego i podległe im jednostki, elektromagnetyczne Uwzględnianie wyników badań i Zakłady Energetyczne, 2008-2011 analiz dotyczących pól gestorzy sieci telefonii elektromagnetycznych w planach komórkowej, podmioty zagospodarowania przestrzennego i gospodarcze decyzjach lokalizacyjnych.

Rozwój systemu monitoringu i Zadanie ciągłe prowadzenie bazy danych terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania elektromagnetycznego

132 RACJONALIZACJA WYKORZYSTANIA MATERIAŁÓW I SUROWCÓW 1. Wprowadzenie bezodpadowych i Wojewoda, samorządy Zadanie ciągłe Zmniejszenie materiałochłonności małoodpadowych technologii terytorialne i podległe produkcji produkcji. im jednostki, podmioty Wprowadzenie technologii energo i gospodarcze Zadanie ciągłe surowcooszczędnych w przemyśle. Ścisłe przestrzeganie zasad ochrony Zadanie ciągłe złóż surowców w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Optymalizacja zużycia wody przez zapobieganie startom wody na przesyle oraz wprowadzenie zamkniętych obiegów wody w przemyśle 2. Racjonalna eksploatacja kopalin Prowadzenie bieżącej aktualizacji Zadanie ciągłe geologicznej w zakresie wielkości Wojewoda, samorządy zasobów, kategorii górniczej oraz terytorialne i podległe przydatności dla gospodarki im jednostki, podmioty regionu. gospodarcze Eksploatacja złóż uwzględniająca Zadanie ciągłe zasady racjonalnej gospodarki, zgodnie z warunkami koncesji przy minimalizacji naruszenia wartości przyrody

133 KSZTAŁTOWANIE POSTAW EKOLOGICZNYCH 1. Edukacja ekologiczna. Urządzanie ścieżek edukacyjno - Wojewoda – Zadanie ciągłe przyrodniczych. Wojewódzki Stworzenie spójnego systemu Konserwator Przyrody, informatycznego dla RDLP, samorządy regionu umożliwiającego szybki i terytorialne i podległe powszechny dostęp im jednostki, do informacji o środowisku. ekologiczne Opracowanie i wdrażanie organizacje programów edukacji ekologicznej pozarządowe

2. Upowszechnianie informacji o środowisku. Stworzenie zgodnie z wymogami Wojewoda – 2008-2011 ustawy Prawo Ochrony Środowiska Wojewódzki publicznych rejestrów i Konserwator Przyrody, elektronicznych baz danych o RDLP, samorządy środowisku, ułatwiających dostęp terytorialne i podległe społeczeństwa do informacji im jednostki, gromadzonych przez organy ekologiczne administracji rządowej organizacje i samorządowej. pozarządowe Stworzenie spójnego system informacyjnego dla regionu umożliwiającego szybki i powszechny dostęp do informacji o środowisku Źródło: Program Ochrony Środowiska Województwa Łódzkiego na lata 2008-2011 z perspektywa na lata 2012 -2015.

134 Tab. 34. Zadania własne powiatu. Zadania własne powiatu. Lp. Nazwa zadania Jednostka Planowany termin Szacunkowy Źródła realizacji [lata] koszt odpowiedzialna finansowania 2008- 2012- za realizację 2011 2015 zadania

ZADANIA INWESTYCYJNE 1. Dostosowanie Powiat X X 6 000 000,00 środki UE, środki z PFOŚiGW, inne obiektów i wieruszowski, wyposażenie PCPM Szpitala Powiatowego w Wieruszowie do obowiązujących standardów i potrzeb zdrowotnych

135 mieszkańców powiatu 2. Przebudowa Dom Pomocy X 870 000,00 budżet państwa i inne budynku Społecznej w Domu Pomocy Chróścinie – Wsi, Społecznej w powiat Chróścinie – Wsi wieruszowski w celu dostosowania obiektów do obowiązujących standardów 3. Wymiana Dom Pomocy X 180 000,00 budżet państwa i inne pokrycia dachu Społecznej w zabytkowego Chróścinie – budynku Domu Zamku, Pomocy powiat Społecznej w wieruszowski Chróścinie – Zamek 4. Cykl projektów Powiat X X 350 000,00 Budżet JST i inne edukacji wieruszowski ekologicznej mieszkańców powiatu wieruszowskiego 5. Modernizacja Powiatowy X X 32 000 000,00 budżet JST, dróg Zarząd środki UE powiatowych (z Dróg w udostępnieniem Wieruszowie, dla transportu powiat ciężkiego) wieruszowski łączących strefy przemysłowe i turystyczne

136 powiatu wieruszowskiego drogami krajowymi nr 11, nr 14, nr 8 (E67) oraz budowa drogi ekspresowej S8 6. Przebudowa Powiatowy X 9 800 000,00 budżet JST, drogi nr Zarząd środki UE 4545E w ramach Dróg w budowy Traktu Wieruszowie, Kaliskiego powiat wieruszowski 7. Budowa ścieżek Powiat X 1 500 000,00 budżet JST, rowerowych przy wieruszowski środki UE szlakach turystycznych w powiecie wieruszowskim 8. Podniesienie Powiatowy X X 374 000,00 budżet JST, poziomu Zarząd środki UE bezpieczeństwa Dróg w na Wieruszowie, drogach – powiat przebudowa wieruszowski miejsc niebezpiecznych 9. Zakup Komenda X 1 800 000,00 budżet JST, samochodu Powiatowa środki UE pożarniczego – Państwowej drabiny Straży dla jednostki PSP Pożarnej w w Wieruszowie, Wieruszowie powiat

137 wieruszowski 10. Zakup Komenda X 910 000 EFRR, budżet KPPSP samochodu Powiatowa pożarniczego dla Państwowej KP Straży PSP w Pożarnej w Wieruszowie Wieruszowie, powiat wieruszowski 11. Tworzenie Powiat X 150 000,00 budżet JST, publicznych wieruszowski punktów dostępu do Internetu (hot stopy, informaty, inne) 12. Rozbudowa Powiat X 80 000,00 budżet JST, platformy wieruszowski cyfrowej powiatu wieruszowskiego

ZADANIA POZAINWESTYCYJNE Lp. Nazwa zadania Jednostka Planowany termin Szacunkowy Źródła odpowiedzialna realizacji [lata] koszt finansowania za realizację 2008- 2012- zadania 2011 2015 1. Sporządzenie powiat X 126 000,00 WFOŚiGW w Łodzi, uproszczonych wieruszowski PFOŚiGW planów urządzenia lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa 2. Opracowanie powiat X 10 000,00 środki UE, Opracowanie folderu promującego walory przyrodnicze i

138 folderu wieruszowski PFOŚiGW turystyczne powiatu promującego walory przyrodnicze i turystyczne powiatu 3. Rekultywacja powiat X X wg bieżącego PFOŚiGW, środki własne terenów wieruszowski, zapotrzebowania zdegradowanych gminy, prywatni inwestorzy 4. Podejmowanie powiat X X wg bieżącego PFOŚiGW, środki własne działań mających wieruszowski, zapotrzebowania na celu koła pszczelarzy, wzbogacanie prywatni siedlisk w inwestorzy szczególności w roślinność miododajną oraz roślinność poprawiająca bytowanie zwierząt i ptaków 5. Upowszechnianie powiat zadanie ciągłe wg bieżącego PFOŚiGW proekologicznych wieruszowski zapotrzebowania postaw wśród społeczeństwa ( ze szczególnym naciskiem na dzieci i młodzież) poprzez działania z zakresu edukacji ekologicznej 6. Organizowanie powiat X X wg bieżącego PFOŚiGW akcji o wieruszowski zapotrzebowania

139 charakterze ekologicznym – Akcji Sprzątanie Świata

7. Udział w powiat zadanie ciągłe zadanie procedurach wieruszowski bezkosztowe oceny oddziaływania inwestycji na środowisko (stwierdzanie obowiązku sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko oraz określanie zakresu dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których obowiązek sporządzenia raportu może być wymagany) 8. Dofinansowanie powiat zadanie ciągłe wg bieżącego PFOŚiGW przedsięwzięć wieruszowski zapotrzebowania inwestycyjnych z PFOŚ i GW w zakresie rzeczowym

140 wskazanym przez ustawę o ochronie środowiska i regulamin PFOŚ i GW w Wieruszowie Źródło: opracowanie własne, PLR Powiatu Wieruszowskiego.

Tab. 35. Zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu wieruszowskiego w latach 2008-2015 ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Wieruszowskiego 2011.

Zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu wieruszowskiego w latach 2008-2015 ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Wieruszowskiego 2011.

Lp. Nazwa zadania Jednostka Planowany Koszt Źródła odpowiedzialna termin realizacji całkowity finansowania za realizację [lata] [tys. zł] zadania 2008-2011 2012-2015

ZADANIA INWESTYCYJNE Rozbudowa składowiska odpadów komunalnych w 1. Teklinowie gm. Wieruszów: ZPORR, Gmina Wieruszów budowa II kwatery, X X 4 000 FOŚiGW, kompostowni, Przedsiębiorstwo Środki własne punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych, Komunalne modernizacja brodzika dezynfekcyjnego w Wieruszowie S.A.

141 2. Budowa suszarni osadów ściekowych Budżet gminy w ramach przebudowy oczyszczalni ścieków w Gmina Wieruszów X 24 000 Środki UE Wieruszowie Gmina Wieruszów 3. Zamknięcie i rekultywacja starej kwatery ZPORR, Przedsiębiorstwo składowiska odpadów komunalnych X 200 FOŚiGW, Komunalne w Teklinowie gm. Wieruszów Środki własne w Wieruszowie S.A. 4. Zamknięcie i rekultywacja gminnego składowiska Środki własne odpadów komunalnych Gmina Lututów 2009-2012 1 000 WFOŚiGW w Kluskach gm. Lututów FOŚiGW 5. Modernizacja składowiska odpadów komunalnych w Gmina Łubnice X X 150 Środki UE Łubnicach gm. Łubnice Środki własne

FOŚiGW 6. Modernizacja składowiska odpadów komunalnych w Gmina Czastary X Brak danych Środki UE Krzyżu gm. Czastary Środki własne Zakup i wyposażenie sołectw w pojemniki FOŚiGW 7. do selektywnej zbiórki odpadów na: szkło, plastik, Gminy X 150 Środki własne makulaturę, metale Środki UE Wdrożenie efektywnego systemu selektywnej zbiórki 8. odpadów poprzez stworzenie punktów zbiórki Gminy X X 500 Środki własne odpadów wielkogabarytowych, budowlanych FOŚiGW i niebezpiecznych, występujących w strumieniu odpadów komunalnych Budżet samorządu, 9. Opracowanie i wdrażanie programów usuwania Gminy X X 1 200 FOŚiGW, azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Powiat Środki pomocowe powiatu 10. Organizacja punktów zbiórki odpadów Gminy X 100 Środki własne opakowaniowych

ZADANIA POZAINWESTYCYJNE 11. Opracowanie sprawozdania z realizacji planu Gminy co dwa lata 5 GFOŚiGW,

142 gospodarki odpadami Powiat PFOŚiGW

Objęcie 100 % mieszkańców powiatu 12. zorganizowanym systemem odbioru odpadów Gminy X X Brak danych Środki własne komunalnych - kontrola wywozu i ilości zawartych umów na odbiór odpadów Stworzenie koncepcji selektywnej zbiórki odpadów Gminy Środki własne, 13. ulegających biodegradacji X X 50 Środki UE, - popularyzacja przydomowego kompostowania Powiat FOŚiGW bioodpadów

Środki własne, 14. Realizacja odbioru padłych zwierząt Gminy X X 60 PFOŚiGW, GFOŚiGW Środki własne, 15. Organizacja akcji „Sprzątanie świata” Gminy X X 15 PFOŚiGW, Powiat GFOŚiGW 16. Likwidacja „dzikich” wysypisk Gminy X X 50 Środki UE, Środki własne Kontynuacja działań w zakresie edukacji Środki własne, 17. ekologicznej mieszkańców powiatu (ulotki, plakaty, Gminy X X 50 WFOŚiGW konkursy, olimpiady, festyny itp.) Powiat PFOŚiGW, GFOŚiGW

143 Tab. 36. Zadania realizowane przez gminy powiatu.

Zadania realizowane przez gminy powiatu.

Lp. Planowany Nazwa zadania termin Jednostka odpowiedzialna Źródła realizacji [lata] za realizację zadania 2008- 2012- finansowania 2011 2015

GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA 1. Budowa oczyszczalni ścieków Gmina Sokolniki X Budżet gminy, środki z UE, WFOŚ 2. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Gmina Sokolniki X Budżet gminy, środki z Sokolniki i Tyble UE, WFOŚ 3. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Nowy i Gmina Sokolniki X Budżet gminy, środki z Stary Ochędzyn UE, WFOŚ 4. Budowa indywidualnych - przydomowych oczyszczalni Gmina Sokolniki X X Budżet gminy, środki z

144 ścieków podmioty gospodarcze UE, WFOŚiOŚ, środki własne 5. Modernizacja sieci wodociągowej Gmina Sokolniki X Budżet gminy, środki z ( wymiana rur ) UE, WFOŚiGW 6. Likwidacja nielegalnych odprowadzeń ścieków do cieków Gmina Sokolniki X Budżet gminy wodnych 7. Modernizacja i rozbudowa istniejącej oczyszczalni ścieków w Gmina Wieruszów, X Środki w ramach RPO Wieruszowie Przedsiębiorstwo Komunalne S.A woj. łódzkiego w Wieruszowie 8. Budowa kanalizacji sanitarnej Czastary Gmina Czastary Budżet gminy, środki z UE, WFOŚiGW 9. Budowa kanalizacji sanitarnej w pozostałych miejscowościach Gmina Czastary Budżet gminy, środki z o zwartej zabudowie: Jaworek, Krajanka, Kniatowy, Józefów, UE, WFOŚiGW Kąty Walichnowskie

10. Budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków na obszarach o Gmina Czastary Budżet gminy, środki z budowie rozproszonej m.in. Przywory UE, WFOŚiGW 11. Likwidacja nielegalnych odprowadzeń ścieków do cieków Gmina Czastary - wodnych 12. Budowa otworu studziennego nr 2 w miejscowości Ostrówek Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z oraz budowa sieci wodociągowej w miejscowości Żelazo i UE, WFOŚiGW rozbudowa sieci wodociągowej w miejscowości Niwiska 13. Modernizacja SUW w Osieku (budowa zbiornika retencyjnego Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z o poj.2x100m3, wymiana urządzeń technologicznych, UE, WFOŚiGW przebudowa urządzeń odprowadzających wody popłuczne, II stopień pompowania) 14. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Galewice o Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z 200 m3 na dobę UE, WFOŚiGW 15. Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Osiek i sieci Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z kanalizacyjnej Osiek i Kol. Osiek oraz Jeziorna UE, WFOŚiGW 16. Rozbudowa kanalizacji sanitarnej o miejscowości Kaski, Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z Kużaj, Niwiska i Osowa UE, WFOŚiGW 17. Budowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Ostrówek i Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z sieci kanalizacyjnej w miejscowości Ostrówek, Przybyłów, UE, WFOŚiGW Rybka, Biadaszki 145 18. Budowa sieci kanalizacyjnej z przykanalikami w miejscowości X X Środki własne, FO, budżet Chotynin, Piaski, Kamionka, Podbolesławiec, Kolonia Gmina Bolesławiec gminy, środki z UE w tym Bolesławiec, Chróścin, Żdzary, Wiewiórka, Gola i Mieleszyn ZPORR, X X Środki własne, FO, budżet 19. Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Bolesławcu Gmina Bolesławiec gminy, środki z UE w tym ZPORR, 20. Budowa nowoczesnego systemu zaopatrzenia w wodę na Gmina Łubnice X Środki własne terenie gminy Łubnice- opracowanie dokumentacji technicznej 21. Budowa indywidualnych oczyszczalni ścieków na obszarach o zainteresowane osoby, X X Środki własne zabudowie rozproszonej 22. Likwidacja nielegalnych odprowadzeń ścieków do wód. Wszystkie gminy z terenu powiatu, X X Środki własne przedsiębiorstwa komunalne działające w poszczególnych gminach, WIOŚ, spółki wodne

OCHRONA ATMOSFERY I OCRONA PRZED HAŁASEM 1. Termomodernizacja budynków komunalnych, przemysłowych i Gmina Sokolniki X X środki własne z UE, indywidualnych WFOŚiGW 2. Organizacja akcji szkoleniowej na temat negatywnych skutków Gmina Sokolniki X X WFOŚiGW spalania odpadów w gosp. Domowych 3. Inna działalność proekologiczna w zakresie ochrony atmosfery Gmina Sokolniki X X środki własne z UE, i źródeł odnawialnych WFOŚiGW 4. Poprawa stanu nawierzchni dróg Gmina Sokolniki X X Budżet gminy, środki z UE, WFOŚiGW 5. Przeprowadzenie inwentaryzacji źródeł energii cieplnej w Gmina Wieruszów X X Budżet gminy gospodarstwach domowych 6. Stworzenie koncepcji rozwoju wykorzystania alternatywnych Gmina Wieruszów X X Budżet gminy źródeł energii 7. Budowa basenu kąpielowego z zastosowaniem kolektorów Gmina Wieruszów Budżet gminy, budżet słonecznych powiatu, środki z UE, WFOŚiGW 8. Rozbudowa sieci gazowej Zakład Gazowniczy -Kalisz X Budżet gminy 9. Budowa ekranów akustycznych w związku z rozbudową Zarząd Dróg, GDDKiA X Środki GDDKiA

146 skrzyżowania drogi krajowej nr 8 z drogą wojewódzką nr 450 w Wieruszowie 10. Modernizacja dróg i nawierzchni w gminie Wieruszów Gmina Wieruszów X X Budżet gminy 11. Przebudowa ulic w Wieruszowie Gmina Wieruszów X Budżet gminy, środki z UE, WFOŚiGW 12. Termomodernizacja obiektów komunalnych mieszkaniowych Gmina Wieruszów X X ZPORR 13. Termomodernizacja budynku Urzędu Gminy Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z UE, WFOŚiGW 14. Przebudowa drogi gminnej nr 118251E (Kol. Dziwińskie) Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z gr.woj.wlkp.-Foluszczyki-Biadaszki-Żelazo-Przybyłów- UE, WFOŚiGW gr.gm.Lututów (Popieliny) na odc. 2,7 km

15. Przebudowa drogi gminnej nr 118277E Węglewice -Okoń-Głaz Gmina Galewice X Budżet gminy, środki z na odc. 1,2 km w miejscowości Okoń UE, WFOŚiGW 16. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej i Gmina Lututów X Budżet gminy, środki Gimnazjum w Lututowie własne, WFOŚiGW 17. Termomodernizacja budynku Przedszkola Publicznego w Gmina Lututów X Budżet gminy, środki Lututowie własne, WFOŚiGW 18. Termomodernizacja budynku urzędu Gminy w Lututowie Gmina Lututów X Budżet gminy, środki własne, WFOŚiGW 19. Termomodernizacja budynku Urzędu Poczty w Lututowie Gmina Lututów X Budżet gminy, środki własne, WFOŚiGW 20 Przeprowadzenie inwentaryzacji źródeł emisji w Gmina Czastary GFOŚiGW gospodarstwach domowych 21. Stały monitoring stanu powietrza w wybranych punktach Gmina Czastary WIOŚ GFOŚiGW pomiarowych m.in. teren składowiska odpadów 22. Utrzymanie infrastruktury drogowej w dobrym stanie Gmina Czastary, Zarząd Dróg Budżet gminy, Zarząd technicznym Dróg 23. Termomodernizacja budynków oświatowych, komunalnych, Gmina Bolesławiec X X Budżet gminy, środki przemysłowych i indywidualnych własne, WFOŚiGW 24. Termomodernizacja budynków oświatowych, komunalnych, Gmina Łubnice X X Budżet gminy, środki przemysłowych i indywidualnych własne, WFOŚiGW OCHRONA KRAJOBRAZU I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY

147 1. Przeprowadzenie badań w zakresie chronionych gatunków Gmina Sokolniki X X Budżet gminy, środki roślin i zwierząt na terenie Gminy Sokolniki własne, środki z UE, WFOŚiGW 2. Objęcie ochroną prawną poprzez uznanie jako pomnik Gmina Sokolniki X Brak danych przyrody dębu szypułkowego „Bartek” położony w miejscowości Walichnowy na dz. nr 818 3. Objęcie ochroną obiektów ujętych w ewidencji Gmina Sokolniki, podmioty X X Budżet gminy, środki konserwatorskiej gospodarcze własne, środki z UE, WFOŚiGW 4. Intensyfikacja działań ograniczających straty wynikające z Gmina Sokolniki, Policja, X X Środki własne, budżet czynów przestępczych np.: kłusownictwo, wycinka drzew, Nadleśnictwo gminy niszczenie roślinności. 5. Zagospodarowanie gruntów nieprzydatnych rolniczo poprzez Gmina Sokolniki, podmioty X X Środki własne, środki z zalesianie lub przeznaczenie pod inwestycje gospodarcze UE, WFOŚ Poprzez zalesianie lub przeznaczenie pod inwestycję 6. Rozwój turystyki, budowa szlaków rowerowych i konnych Gmina Sokolniki X X Środki własne, środki z UE, WFOŚ 7. Stworzenie szlaków turystyczno-dydaktycznych w obszarach Gmina Sokolniki X X Środki własne, FOŚ chronionych i poza nimi 8. Modernizacja Terenów zielonych, parków, zieleńców i Gmina Wieruszów X Budżet gminy, skwerów oraz zwiększenie ich obszarów ( zieleniec przy Bibliotece Miejskiej, zieleniec przy ul. Dąbrowskiego, 19-tego stycznia, Prusa, zieleniec przy CEH-u, tereny zielone przy Przedszkolu nr 3 i nr 1, zieleniec przy ul. Leśnej 9 Aktualizacja inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy Gmina Wieruszów X X Budżet gminy, Wieruszów 10. Opracowanie listy obszarów i obiektów szczególnie cennych Gmina Wieruszów pod względem przyrodniczym, narażonych na silne - oddziaływanie człowieka i gospodarki 11. Wykonanie dokumentacji cennych przyrodniczo terenów w Gmina Wieruszów X X Budżet gminy, rejonie Mieczkowa ( proponowane utworzenie rezerwatu WFOŚiGW torfowiskowego Mieczków) 12. Inwentaryzacja parków wiejskich wraz z waloryzacją Gmina Wieruszów X X Budżet gminy przyrodniczą oraz opracowanie programu ich restauracji i ochrony

148 13. Dokonanie spisu elementów cennych przyrodniczo na terenie Gmina Czastary - gminy 14. Zagospodarowywanie gruntów nieprzydatnych rolniczo rolnicy, inwestorzy z terenu Budżet gminy poprzez ich zalesianie lub przeznaczenie pod inwestycje gminy Czastary 15. Intensyfikacja działań ograniczających straty wynikające z Policja, straż, we współpracy z - czynów przestępczych np.: kłusownictwo, wycinka drzew, Urzędem Gminy niszczenie roślin 16. Prowadzenie akcji informacyjnej mającej na celu Gminy z terenu powiatu X X Budżety gmin przeciwdziałanie wypalaniu łąk, ściernisk i przydroży

MAŁA RETENCJA I MELIORACJE WODNE 1. Renowacja i modernizacja urządzeń melioracyjnych Spółki Wodne z terenu powiatu, X X Środki własne spółek urzędy gmin, wodnych dotacje z UM w Łodzi i UW w Łodzi, dotacje z gmin 2. Budowa zbiornika retencyjnego „OKOŃ” Gmina Galewice X Środki z UE, WFOŚ i GW, budżet gminy 3. Budowa zbiornika retencyjnego „Wieruszów” na rzece Prośnie Gmina Wieruszów i Bolesławiec Brak danych w gminach Wieruszów i Bolesławiec 4. Utrzymanie piętrzenia na rzece Prośnie i retencjonowanie wody Gmina Bolesławiec X Budżet gminy w Zbiorniku Bolesławiec ( opracowanie niezbędnej dokumentacji oraz uzyskanie pozwoleń wodnoprawnych) 5. Budowa obiektów małej retencji w sąsiedztwie lasów LP X X Środki własne 6. Budowa zbiorników retencyjnych przez osoby prywatne Zainteresowane osoby X X Środki własne

PODNOSZENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ MIESZKAŃCÓW I EDUKACJA EKLOGICZNA 1. Podjęcie działań na rzecz zmniejszenia szkodliwego działania Gmina Czastary X X Brak danych człowieka na środowisko np. akcja informacyjna o szkodliwości wypalania łąk i nielegalnym składowaniu 2. Szansa na lepsze jutro- dodatkowe zajęcia edukacyjne w Gmina Galewice X POKL, budżet gminy gminie Galewice 3. Prowadzenie akcji szkoleniowej na temat budowy płyt Gmina Sokolniki X X WFOŚiGW obornikowych i zbiorników na gnojowicę

149 4. Organizacja akcji szkoleniowej na temat negatywnych skutków Gmina Sokolniki X WFOŚiGW spalania odpadów w gosp. domowych 5. Prowadzenie bazy danych o środowisku przez wszystkie gminy Gminy z terenu powiatu X X Budżety gmin i inne z terenu powiatu 6. Publikacje w prasie lokalnej dotyczące ochrony przyrody Gminy z terenu powiatu X X Budżety gmin i inne i zagadnień z zakresu ochrony środowiska 7. Wspieranie szkół z terenu gmin powiatu w organizowaniu Gminy z terenu powiatu X X Budżet gminy i inne różnego rodzaju akcji, inicjatyw, konkursów o charakterze proekologicznym 8. Pomoc w organizowanie różnego rodzaju wyjazdów Gminy z terenu powiatu, X X Budżety gmin i inne i warsztatów szkoleniowych o charakterze ekologicznym organizacje pozarządowe Źródło: ankiety z gmin.

150 3. SPIS TABEL.

Tab. 1. Podział administracyjny. 10 Tab. 2. Powierzchnia jednostek podziału administracyjnego. 11 Tab. 3. Stopa bezrobocia w latach 2004-2007. (według PUP w Wieruszowie). 14 Tab. 4. Powierzchnia gruntów leśnych w powiecie wieruszowskim (stan na 01.01.2004 roku). 16 Tab. 5. Powierzchnia gruntów leśnych w powiecie wieruszowskim (stan na 31.12.2007 roku). 17 Tab. 6. Pomniki przyrody w Powiecie Wieruszowskim. 21 Tab. 7. Wyszczególnienie dzierżawców i zarządców obwodów łowieckich na terenie powiatu wieruszowskiego. 32 Tab. 8. Komunalne ujęcia wód podziemnych na terenie powiatu. 39 Tab. 9. Wykaz i ocena punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych 47 w latach 2005 -2007. Tab. 10. Ocena ogólna poszczególnych wskaźników wód podziemnych. 49 Tab. 11. Ocena jakości wód płynących do bytowania ryb śródlądowych w warunkach naturalnych. 54 Tab. 12. Zużycie wody w poszczególnych gminach powiatu wieruszowskiego w latach 2006 -2007. 57 Tab. 13. Wykaz oczyszczalni ścieków działających na terenie powiatu wieruszowskiego. 62 Tab. 14. Wydobycie surowców naturalnych w latach 2004-2007. 69 Tab. 15. Wielkość i parametry emisji Tartaku WITAR TYBLE. 81 Tab. 16. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych w Tartaku WITAR TYBLE. 82 Tab. 17. Wielkość i parametry emisji PPHU ”STOLWIT” ( Obiekt Polesie ) 83 Tab. 18. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych w PPHU „POLESIE” ( Obiekt Polesie ). 84 Tab. 19. Wielkość i parametry emisji PPHU ”STOLWIT”( Obiekt Galewice ). 84 Tab. 20. Ilość energii wykorzystywanej w PPHU „POLESIE” ( Obiekt Galewice ). 85 Tab. 21. Wielkość i parametry emisji firmy STOLARSTWO-TAPICERSTWO 85 Produkcja-Usługi-Handel Ochędzyn Stary 36. 85 Tab. 22. Ilość energii, surowców i materiałów wykorzystywanych przez firmę STOLARSTWO-TAPICERSTWO Produkcja-Usługi-Handel Ochędzyn 85 Stary 36. Tab. 23. Wielkość i parametry emisji „STYROPEX” sp. z o.o. ul. Towarowa 17A, 10-416 Olsztyn zakład przy ul. Przemysłowej 5 w Galewicach. 86 Tab. 24. Wykaz punktów pomiarowych do całorocznych pomiarów stężeń 91 zanieczyszczeń powietrza Tab. 25. Zestawienie wyników pomiarów pasywnych stężeń zanieczyszczeń w latach 2006-2007. 91 Tab. 26. Ocena roczna jakości powietrza w strefie wieruszowskiej pod kątem ochrony zdrowia za 2006r. 91 Tab. 27. Ocena roczna jakości powietrza w strefie wieruszowskiej pod kątem ochrony roślin za 2006r 92 Tab. 28. Wyniki pomiarów hałasu oraz średnie natężenie ruchu w 2006 r. 94 Tab. 29. Równoważny poziom dźwięku oraz średnie natężenie ruchu na drodze krajowej nr 8 w 2006 r. 95

151 Tab. 30. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla miejsc dostępnych dla ludności oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych, dla miejsc dostępnych dla ludności. 97 Tab. 31. Zakres częstotliwości pól elektromagnetycznych dla których określa się parametry fizyczne charakteryzujące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko, dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych, charakteryzowane przez dopuszczalne wartości parametrów fizycznych dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową. 98

Tab. 32. Zadania koordynowane długoterminowe na lata 2008 – 2015. 118 Tab. 33. Zadania koordynowane krótkookresowe na lata 2008-2011. 122 Tab. 34. Zadania własne powiatu. 134 Tab. 35. Zadania z zakresu gospodarki odpadami na terenie powiatu wieruszowskiego w latach 2008-2015 ujęte w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Wieruszowskiego 2011. 141 Tab. 36. Zadania realizowane przez gminy powiatu. 144

4. SPIS RYSUNKÓW.

Rys. 1. Położenie powiatu wieruszowskiego. 9 Rys. 2. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Rzeki Prosny Nr 311( GZWP 311) 36 Rys. 3. Występowanie złóż kopalin na terenie powiatu wieruszowskiego. 69 Rys. 4. Rozmieszczenie źródeł promieniowania elektromagnetycznego. 100

152