Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta I Gminy Olkusz

RADA MIEJSKA W OLKUSZU

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ

UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZ Ą

Zał ącznik Nr 1 [cz ęść tekstowa] do Uchwały Nr XII/209/2015 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 22 grudnia 2015 r.

cz ęść ujednolicona w formie tekstowej i graficznej

WYKONAWCA OPRACOWANIA: INSTYTUT GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I KOMUNALNEJ ODDZIAŁ W KRAKOWIE

OPRACOWANIE SPORZ ĄDZONO PRZY WSPÓŁUDZIALE BRYTYJSKIEGO FUNDUSZU KNOW-HOW W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU PILOTA ŻOWEGO OLKUSZA KRAKÓW, 1995/96

AKTUALIZACJ Ę UWARUNKOWA Ń WRAZ Z DIAGNOZ Ą DOKONAŁO MGGP S.A. TARNÓW

TARNÓW, 2006-2009 pó źniejsze zmiany 2009 - 2015

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ

Zał ącznik nr 1 UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZ Ą

1.1 REALIZACJI PROJEKTU PILOTAŻOWEGO OLKUSZ.

Koordynator Programu Pilotażowego Olkusz: dr hab. arch. Zygmunt Ziobrowski profesor IGPiK Zespół autorski: − Główny projektant: dr inż. arch. Barbara Zastawniak, uprawnienia do projektowania w planowaniu przestrzennym nr 156/88 − Zagadnienia funkcjonalno-przestrzenne: dr inż. arch. Barbara Zastawniak, mgr inż. arch. Ewa Arvay-Podhalańska, mgr inż. Grażyna Korzeniak, − Zagadnienia środowiska przyrodniczego: mgr inż. Grażyna Korzeniak, mgr Krystyna Pawłowska, mgr Stanisław Chmielowiec − Zagadnienia środowiska kulturowego: mgr inż. arch. Ewa Arvay-Podhalańska − Komunikacja: mgr inż. Ewa Goras, mgr inż. Piotr Cyganik − Gospodarka wodno-ściekowa: mgr Krystyna Pawłowska − Elektroenergetyka, zaopatrzenie w gaz, ciepłownictwo, telekomunikacja, gospodarka odpadami: mgr inż. Elżbieta Okraska − Gospodarka wodno-ściekowa: mgr Krystyna Pawłowska Współpraca: mgr Antoni Matuszko

Kierownik Zakładu dr Maria Baranowska-Janota Dyrektor Oddziału dr hab. arch. Zygmunt Ziobrowski profesor IGPiK KRAKÓW, 1995/96

1.2 Aktualizacji „Diagnozy i uwarunkowań” dokonał zespół projektowy zmiany Studium: Biuro Planowania Przestrzennego MGGP S.A.

Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz zatwierdzona: − Uchwałą Nr XL/450/2009 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 grudnia 2009 r. została sporządzona przez firmę MGGP S.A. z siedzibą w Tarnowie, 33-100 Tarnów, ul. Kaczkowskiego 6, tel. 014 631 87 30

Zespół autorski: − Główny projektant: mgr inż. arch. Małgorzata Przybysz-Ławnicka KT-252 (nr uprawnień 1644) − Zespół projektowy: mgr Artur Oleszkowicz, mgr Maria Mierzwa, mgr inż. Dariusz Basta, mgr inż. arch. Krzysztof Bielaszka, mgr inż. arch. Anna Jaśkiewicz – Mróz, mgr inż. arch. Tomasz Oberc, mgr Dariusz Brzeziński, mgr Karolina Fastnacht, techn. ekon. Bożena Szwed TARNÓW, listopad 2006, 2008, 2009

1.3 URBI – FLORA. Zmiana nr 12.

Zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz zatwierdzone: − Uchwałą Nr XLIX/528/2010 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 czerwca 2010 r., z późn. zmianą zatwierdzoną Uchwałą Nr V/25/2011 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27 stycznia 2011r. zostały sporządzone przez firmę URBI – FLORA z siedzibą w Rudzie Śląskiej, 41-710 Ruda Śląska, ul. Karłowicza 11, tel.: 0 602 136 202

Zespół autorski: − Główny projektant: mgr inż. Jolanta Zarzycka – Hajdukiewicz, OIU KT-305 − Współpraca: mgr inż. Rafał Kędzierski

1.4 SPORZĄDZAJĄCY: Burmistrz Miasta i Gminy Olkusz. Zmiana nr 12.

Zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzone: − Uchwałą Nr XXXIV/279/97 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27 lutego 1997r. (z późn. zm., w tym zmianą zatwierdzoną Uchwałą Nr XLIX/528/10 z dnia 15 czerwca 2010r.) ze zmianą - Uchwała Nr V/25/2011 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27 stycznia 2011r. - uzupełnioną – Uchwałą Nr VIII/85/2011 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 17 maja 2011r. WYKONAWCA: Zespół Projektowy z siedzibą w Olkuszu, Rynek 1 32-300 Olkusz

Zespół autorski: − Główny projektant: mgr inż. arch. Joanna Domańska, urbanista uprawniony, nr upr. urb. 1604/01, OIU KT - 064 − Zespół: mgr inż. arch. Marek Miłek nr upr. arch. 1296/94, mgr inż. Jolanta Motyczyńska nr upr. bud. 856/92, inż. Mariola Graczyk,

Wprowadzoną zmianę studium (obszar zmiany nr „12”) wyróżniono przy pomocy szarego wyróżnienia tekstu oraz czerwonego druku w ujednoliconym tekście stanowiącym Załącznik nr 1 do Uchwały Nr V/25/2010 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27 stycznia 2011r. oraz stanowiącym Załącznik do Uchwały Nr VIII/85/2011 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 17 maja 2011r. Styczeń 2011r, Maj 2011r.

1.5 SPORZĄDZAJĄCY: Burmistrz Miasta i Gminy Olkusz. Zmiana nr 13.

Zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzone: − Uchwałą Nr VII/72/2011 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 marca 2011 r. WYKONAWCA: Zespół Projektowy z siedzibą w Olkuszu, Rynek 1 32-300 Olkusz

Współpraca: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Badawcze „INTEREKO” Sp. z o.o. z siedzibą w Katowicach ul. Jesionowa 9A. − Zespół: mgr Andrzej Horodecki - Prezes Zarządu, mgr Anna Mrógała – Głasek, mgr inż. Jolanta Radecka, mgr Andrzej Morawski, Tomasz Horodecki, mgr inż. Rafał Kędzierski.

Wprowadzoną zmianę studium (obszar zmiany nr „13”) wyróżniono za pomocą podszarzenia w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały Nr VII/72/2011 z dnia 15 marca 2011r.

Marzec 2011 r.

1.6 GEOPLAN S.C. Paweł Czuczwara, Adrian Luszka. Zmiana nr 15.

Zmiana w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzona: − Uchwałą Nr XXVI/371/2013 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 2 lipca 2013 r. - wraz ze zmianą uchwały: Nr XXVIII/404/2013 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 26 listopada 2013r. została wykonana przez firmę GEOPLAN S.C. Paweł Czuczwara, Adrian Luszka, z siedzibą we Wrocławiu, ul. Strzegomska 42J/14

Zespół autorski: − Główny projektant: mgr inż. Paweł Czuczwara nr uprawnień urbanistycznych Z-323 − Zespół: mgr inż. Adrian Luszka - nr uprawnień urbanistycznych Z-381 – projektant, mgr inż. arch. Agnieszka Niezabitowska Z-322 – projektant, mgr Piotr Łuciw - specjalista ds. ochrony środowiska, mgr inż. Katarzyna Matusiak – projektant, zagadnienia środowiskowe, mgr inż. Maciej Niżborski – asystent projektanta

Wprowadzoną zmianę studium (obszar zmiany nr „15”) wyróżniono za pomocą koloru żółtego w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXVIII/404/2013 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 26 listopada 2013r.

1.7 SPORZĄDZAJĄCY: Burmistrz Miasta i Gminy Olkusz. Zmiana nr 17.

Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzona Uchwałą Nr XXX/438/2014 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 25 lutego 2014 r.

Zespół Projektowy z siedzibą w Olkuszu, Rynek 1 32-300 Olkusz

Główny projektant: mgr inż. arch. Joanna Domańska, urbanista uprawniony, nr upr. urb. 1604/01, OIU KT - 064 Projektanci: mgr inż. arch. Marek Miłek nr upr. arch. 1296/94, mgr inż. Jolanta Motyczyńska urbanista uprawniony – OIU KT – 444, nr upr. bud. 856/92 Obsługa administracyjna: mgr inż. Mariola Graczyk

Współpraca: specjalista do spraw ochrony środowiska - dr Arkadiusz Halama)

Wprowadzoną zmianę Studium nr 17 wyróżniono za pomocą podszarzenia w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXX/438/2014 z dnia 25 lutego 2014 r.

1.8 SPORZĄDZAJĄCY: Burmistrz Miasta i Gminy Olkusz. Zmiana nr 14.

Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzona Uchwałą Nr XXXI/459/2014 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 08 kwietnia 2014 r.

Zespół Projektowy z siedzibą w Olkuszu, Rynek 1 32-300 Olkusz

Główny projektant: mgr inż. arch. Joanna Domańska, urbanista uprawniony, nr upr. urb. 1604/01, OIU KT - 064 Projektanci: mgr inż. Jolanta Motyczyńska urbanista uprawniony – OIU KT – 444, nr upr. bud. 856/92 mgr inż. arch. Marek Miłek nr upr. arch. 1296/94, Obsługa administracyjna: mgr inż. Mariola Graczyk

Współpraca: prof. dr hab. Stanisław W. Czaja Opracowanie ekofizjograficzne dla miasta i gminy Olkusz, 2007/2008 – wyciąg dr Jerzy Wach – Przedsiębiorstwo Usługowe „GEOGRAF” z siedzibą w Dąbrowie Górniczej Prognoza oddziaływania na środowisko.

Wprowadzoną zmianę Studium nr 14 wyróżniono za pomocą podszarzenia w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXI/459/2014 z dnia 08 kwietnia 2014 r.

1.9 SPORZĄDZAJĄCY: Biuro Projektowe URBI. Zmiana nr 19.

Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzona Uchwałą Nr VIII/146/2015 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 września 2015 r., zwana dalej zmianą Studium nr 19 .

Wykonawca: Biuro Projektowe URBI z siedzibą we Wrocławiu, 53-603 Wrocław, ul. Tęczowa 66/4c.

Główny projektant: mgr inż. Joanna Hartman-Łesiuk.

Wprowadzoną zmianę Studium nr 19 wyróżniono za pomocą podszarzenia w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1A do Uchwały Nr VIII/146/2015 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 września 2015 r.

Zmianą studium nr 19 objęto 10 obszarów, położonych w obrębach geodezyjnych: Rabsztyn (3 obszary), Olkusz (5 obszarów), na pograniczu obrębów Rabsztyn i Olkusz (1 obszar) oraz na pograniczu obrębów Zederman i Kosmolów (1 obszar). Obszary te oznaczono na rysunku Studium numerami 19.1-19.10.

1.10 SPORZĄDZAJĄCY: MGGP S.A. Zmiana nr 20.

Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, zatwierdzona Uchwałą Nr XII/209/2015 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 22 grudnia 2015r.

Zespół Projektowy z siedzibą w Tarnowie, ul. Kaczkowskiego 6, 33-100 Tarnów.

Główny projektant: mgr inż. arch. Magdalena Czechowska mgr inż. arch. Małgorzata Przybysz-Ławnicka (nr upr. 1644) Zespół: mgr Karolina Fastnacht-Kundzierewicz mgr Arkadiusz Kosiaty inż. Rafał Karwat techn. ekonom. Bożena Szwed

Wprowadzoną zmianę Studium nr 20 wyróżniono za pomocą podszarzenia w ujednoliconym tekście stanowiącym załącznik nr 1 do Uchwały Nr XII/209/2015 z dnia 22 grudnia 2015r.

SPIS TRE ŚCI I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJ ĄCEGO ...... 9 WST ĘP 9 1. POŁO ŻENIE W REGIONIE I S ĄSIEDZTWO ...... 11 1.1. Miasto i gmina Olkusz na tle powiatu olkuskiego i województwa małopolskiego...... 11 1.2. Zewn ętrzne powi ązania funkcjonalno – przestrzenne miasta i gminy Olkusz ...... 12 1.2.1. Powi ązania wynikaj ące ze środowiska przyrodniczego ...... 12 1.2.2. Powi ązania z o środkami o okre ślonych funkcjach ...... 13 1.2.3. Powi ązania komunikacyjne ...... 14 1.2.4. Powi ązania infrastrukturalne ...... 15 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 16 2.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego ...... 16 2.1.1. Rze źba ...... 16 2.1.2. Budowa geologiczna ...... 21 2.1.3. Surowce mineralne ...... 23 2.1.4. Warunki hydrogeologiczne i wody podziemne ...... 27 2.1.5. Wody powierzchniowe ...... 33 2.1.6. Klimat ...... 35 2.1.7. Gleby ...... 37 2.1.8. Szata ro ślinna ...... 38 2.1.9. Fauna ...... 40 2.2. Podstawowe zagro żenia ...... 41 2.2.1. Zmiany stosunków wodnych ...... 42 2.2.2. Zanieczyszczenie wód ...... 46 2.2.3. Zanieczyszczenie powietrza ...... 51 2.2.4. Zanieczyszczenie gleb ...... 56 2.3. Przekształcenia środowiska wywołane przez górnictwo ...... 59 2.4. Obszary i obiekty prawnie chronione ...... 64 1. ZASOBY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU ...... 76 3.1. Rozwój osadnictwa wiejskiego ...... 76 3.2. Rozwój miasta Olkusza ...... 79 3.3. Układ przestrzenny i zabudowa miasta ...... 82 3.4. Układy przestrzenne wsi ...... 84

3.5. Tradycyjna i współczesna zabudowa wsi ...... 85 3.6. Obiekty i zespoły zabytkowe ...... 89 3.7. Krajobraz kulturowy ...... 91 3.8. Istniej ące i postulowane formy ochrony ...... 95 3.9. Warto ści kulturowe i krajobrazowe miasta i gminy Olkusz ...... 118 4. STOSUNKI LUDNO ŚCIOWE ...... 121 4.1. Ludno ść ...... 121 4.2. Sytuacja na rynku pracy ...... 128 5.1. Mieszkalnictwo ...... 131 5.1.2. Zasoby mieszkaniowe ...... 131 5.1.2. Warunki mieszkaniowe ...... 132 5.2. Urz ądzenia obsługi mieszka ńców...... 135 5.2.1. Oświata i wychowanie ...... 135 5.2.2. Zdrowie i opieka społeczna ...... 142 5.2.3. Kultura ...... 144 5.2.4. Handel, rzemiosło, gastronomia, hotelarstwo ...... 146 5.2.5. Łączno ść ...... 147 5.2.6. Administracja, organizacje ...... 148 5.2.7. Obiekty kultu religijnego i wyznaniowe ...... 149 5.2.8. Zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia ...... 150 6. FUNKCJE STANOWI ĄCE PODSTAWY GOSPODARCZE GMINY ...... 154 6.1. Działalno ść gospodarcza – przemysł ...... 154 6.2. Rolnictwo ...... 160 6.2.1. Przestrze ń rolnicza ...... 160 6.2.2. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Olkusz ...... 163 6.2.3. Struktura agrarna gospodarstw rolnych ...... 166 6.3. Le śnictwo ...... 168 6.4. Funkcja turystyczno-wypoczynkowa i sportowa ...... 171 7. KOMUNIKACJA...... 175 7.1. Komunikacja kolejowa ...... 175 7.2. Komunikacja drogowa ...... 175 8. GOSPODARKA KOMUNALNA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 184 8.1. Urz ądzenia i organizacja gospodarki komunalnej ...... 184 8.1.1. Ochrona przeciwpo żarowa ...... 184 8.1.2. Cmentarze, usługi pogrzebowe ...... 184 8.1.3. Ziele ń urz ądzona, bazy zieleni, ogrody działkowe ...... 185 8.1.4. Organizacja gospodarki komunalnej ...... 185 8.2. Systemy infrastruktury technicznej ...... 186 8.2.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 186 8.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ...... 191 8.2.3. Elektroenergetyka ...... 195 8.2.4. Zaopatrzenie w gaz ...... 196 8.2.5. Ciepłownictwo ...... 198 8.2.6. Telekomunikacja ...... 199 8.2.7. Gospodarka odpadami ...... 199 8.2.8. Zasoby gruntów, ich stan prawny i rozmieszczenie ...... 206 9. RUCH BUDOWLANY ...... 210 II. UWARUNKOWANIA ...... 213 WST ĘP 213 10. PROBLEMY I OBIEKTYWNIE ISTNIEJACE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MIASTA I GMINY OLKUSZ 218 10.1. Nieharmonijny rozwój jako podstawowy problem miasta i gminy ...... 218 10.2. Problemy i uwarunkowania przyrodnicze ...... 220 10.2.1. Główne czynniki kształtuj ące mo żliwo ści rozwoju ...... 220 10.2.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z walorów środowiska przyrodniczego oraz ochrony prawnej 221 Do najcenniejszych zasobów środowiska dzielnicy Mazaniec-Kamyk (obszar zmiany nr 14) nale ży zaliczy ć:223 10.2.3. Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem i eksploatacj ą złó ż surowców mineralnych ...... 224

10.3. Problemy i uwarunkowania kulturowe ...... 236 10.4. Problemy i uwarunkowania demograficzne i społeczne ...... 239 10.4.1. Uwarunkowania demograficzne ...... 239 10.4.2. Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści życia mieszka ńców ...... 241 10.5. Problemy i uwarunkowania gospodarcze ...... 244 10.5.1. Problemy i uwarunkowania gospodarcze ...... 244 10.5.2. Uwarunkowania rozwoju gospodarki rolniczej ...... 246 10.5.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu gospodarki le śnej ...... 247 10.5.4. Uwarunkowania zwi ązane z rozwojem turystyki i wypoczynku ...... 248 10.6. Problemy i uwarunkowania przestrzenne ...... 250 10.6.1. Uwarunkowania wynikaj ące z kształtu obecnej, przestrzennej struktury miasta i gminy ...... 250 10.6.2. Uwarunkowania przestrzenne, zwi ązane z wyst ępowaniem szkód górniczych ...... 254 10.7. Problemy i uwarunkowania zwi ązane z wyposa żeniem w komunikacj ę i infrastruktur ę techniczn ą ...... 255 10.7.1. Problemy i uwarunkowania komunikacyjne ...... 255 10.7.2. Problemy i uwarunkowania infrastrukturalne ...... 257 11. INFORMACJE I WNIOSKI DO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ Z USTALE Ń STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ORAZ PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ...... 262 III. BIBLIOGRAFIA ...... 265 I. Podstawa opracowania ...... 274 1.1 Podstawa formalno-prawna ...... 274 1.2 Podstawa merytoryczna ...... 274 II. Uwarunkowania rozwoju ...... 275 2.1 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenu ...... 275

I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJ ĄCEGO

WST ĘP

Przedstawiona diagnoza stanu oraz charakterystyka dotychczasowego rozwoju miasta i gminy Olkusz została przygotowana w ramach prac nad Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w/w miasta i gminy. Stanowi jej integraln ą cz ęść , jako niezb ędne podbudowanie analiz i ocen uwarunkowa ń rozwoju, okre ślenia głównych problemów, wymagaj ących rozwi ązania i na tym tle – celów rozwoju oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz (okre ślenia polityki przestrzennej).

Omawiana, I cz ęść Studium ma charakter urbanistycznej monografii miasta i gminy. Jej przydatno ść jest szersza, ni ż tylko potrzeby studium; mo że by ć wykorzystana jako źródło informacji przy sporz ądzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, przy pracach nad kolejnymi edycjami (zmianami, aktualizacj ą) tych planów oraz studium, a tak że w innych pracach Rady i Zarz ądu Gminy. Uzasadnia to wydzielenie jej jako odr ębnej cz ęś ci opracowania.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a zatem i sporz ądzona w jego ramach charakterystyka i diagnoza, dotyczy całego obszaru miasta i gminy Olkusz, w granicach administracyjnych. Obejmuje, wi ęc obszar miasta Olkusz oraz obszar 19 wsi. Opracowana zmiana Studium stosownie do uchwały Nr XLVI/587/2006 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 25 stycznia 2006 r. dotyczy obszaru okre ślonego w zał ączniku. Poniewa ż opracowania stanowi ące podstaw ę do analiz, jak równie ż materiały statystyczne publikowane s ą dla gminy lub ł ącznie dla m. i gm. Olkusz - aktualizacja i zmiana I cz ęś ci „Diagnozy stanu istniej ącego” została dokonana dla obszaru całej gminy. Aktualizacj ę zagadnie ń, dla których dane dotycz ą ł ącznie m i gm Olkusz, rozszerzono - obejmuj ąc ni ą równie ż miasto Olkusz. Dokonane zmiany i aktualizacje w tek ście podszarzono.

Materiały wej ściowe do przedstawienia charakterystyki i diagnozy zostały – w cz ęś ci – przekazanie przez Urz ąd Miasta i Gminy Olkusz; w znacznej cz ęś ci zostały zgromadzone w ramach prac nad Studium i jego zmian ą. Wykaz wykorzystanych materiałów i źródeł informacji znajduje si ę na ko ńcu opracowania .

1. POŁO ŻENIE W REGIONIE I S ĄSIEDZTWO

1.1. Miasto i gmina Olkusz na tle powiatu olkuskiego i województwa małopolskiego.

Miasto i gmina Olkusz poło żona jest na północno-zachodnim kra ńcu województwa małopolskiego. Administracyjnie przynale ży do powiatu olkuskiego, a miasto Olkusz pełni funkcj ę o środka powiatowego. Miasto i gmina Olkusz graniczy: - od północy z gm. Klucze i Wolbrom, - od zachodu z gm. Bolesław i Bukowno, - od południa z gm. Trzebinia i Krzeszowice, - od wschodu z gm. Trzyci ąż , Sułoszowa i Jerzmanowice, Granica z gm. Krzeszowice, Jerzmanowice i Sułoszow ą jest równocze śnie granic ą z powiatem krakowskim, a z gm. Trzebinia z powiatem chrzanowskim.

Miasto i gmina Olkusz na tle powiatu i województwa (podstawowe dane 31.XII.2005 r.)

Miasto i gmina Województwo Wyszczególnienie Powiat Olkusz Olkusz małopolskie a) 151 622 15.190 Powierzchnia (km 2) b) 26 99 - c) 125 523 - 3.266.187 a) 50.314 (100%) 114.402 (100%) (100%) 57.400 Ludno ść b) 37.616 (74,8%) 1.619.398 (49,6%) (50,2%) 57.002 c) 12.698 (25,2%) 1.646.789 (50,4%) (498%) a) 333 184 205 Gęsto ść zaludnienia na b) 1446 580 - km2 c) 101 110 - Ludno ść wieku a) 48 55 59 nieprodukcyjnego na 100 b) 44 48 53 produkcyjnych c) 62 63 66 a) 324 324 309 Liczba mieszka ń b) 339 409 - na 1000 mieszka ńców c) 280 238 - Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 a) 120 102 88 mieszka ńców Stopa bezrobocia w % xx a) 11,3 9,4 x) dane wg 2004 r. xx) liczba bezrobotnych do ludno ści wieku produkcyjnego a) ogółem, b) miasta, c) tereny wiejskie.

- Ludno ść w ilo ści 50314 osób stanowi 44% ludno ści powiatu olkuskiego i 1,5% województwa małopolskiego, - Miasto Olkusz zamieszkuje 75% ogółu ludno ści, a gmin ę 25%, - Stopie ń urbanizacji - udziału ludno ści miejskiej powiatu olkuskiego – 50,2 % zbli żony jest do stopnia urbanizacji województwa małopolskiego, - Ludno ść wieku produkcyjnego stanowi 67,5% (analogiczne wielko ści dla powiatu olkuskiego 64,3%, województwa małopolskiego 62,7%), st ąd wska źnik obci ąż enia ludno ści produkcyjnej ludno ści ą nieprodukcyjn ą jest ni ższy zarówno w stosunku do powiatu jak i województwa, - Udział u żytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 43,8%, a lesisto ść 49,0%, co świadczy o le śno-rolnym charakterze gminy.

1.2. Zewn ętrzne powi ązania funkcjonalno – przestrzenne miasta i gminy Olkusz

1.2.1. Powi ązania wynikaj ące ze środowiska przyrodniczego

Miasto i gmina Olkusz poło żone s ą na terenie Wy żyny Śląsko-Krakowskiej. Przez zachodni ą cz ęść gminy przebiega granica mi ędzy Wy żyn ą Śląsk ą, której fragmenty stanowi ą zachodni ą cz ęść gminy i Wy żną Krakowsk ą obejmuj ącą jej przewa żaj ącą cz ęść . Pod wzgl ędem hydrograficznym miasto i gmina Olkusz poło żone s ą niemal w cało ści w zlewni Białej Przemszy. Centralna cz ęść obszaru nale ży do zlewni Baby, która a ż do zaniku jej źródeł stanowiła wraz z Witeradówk ą wa żny element sieci hydrograficznej regionu olkuskiego. Do zlewni Rudawy nale ży jedynie niewielka cz ęść obszaru w rejonie wsi Gorenice. Region Olkusza, jak na obszar o stosunkowo niewielkiej powierzchni, jest bardzo zró żnicowany pod wzgl ędem charakteru przyrodniczego, pokrycia i u żytkowania terenu. Wyst ępuj ą tu rozległe kompleksy le śne, dziel ące obszary zurbanizowane i uprzemysłowione oraz rolnicze. Pas le śny w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru, oddziela Olkusz od obszarów przemysłowych Bolesławia i Bukowna, a w skali regionalnej – od obszarów Górnego Śląska pełni ąc istotne funkcje bioklimatyczne. Jednocze śnie – zapewnia on powi ązania przyrodnicze z terenami otaczaj ącymi. Cz ęść tego pasa poło żona na północ od drogi Olkusz – Dąbrowa Górnicza, stanowi poł ączenie z dolin ą Białej Przemszy b ędącej wa żnym regionalnym ci ągiem ekologicznym, a tak że ze specyficznymi ekosystemami Pustyni Bł ędowskiej. Lasy poło żone na południe od tej drogi oddzielaj ą Olkusz od Trzebini,

12 a poprzez kompleksy le śne i tereny rolne Witeradowa i Gorenic, tworz ą przyrodnicze poł ączenie ze zlewni ą Rudawy. Pas le śny przebiegaj ący na linii: Pazurek, Sieniczno, Zederman, Gorenice, oddziela miasto od terenów rolnych zachodniej cz ęś ci gminy, tworz ąc jednocze śnie wraz z tymi terenami powi ązanie z Ojcowskim Parkiem Narodowym. Cenne przyrodnicze obszary omawianego regionu poł ączone s ą funkcjonalnie w ramach Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wraz z otulinami. Rozci ągaj ą si ę one południkowo na linii Kraków-Cz ęstochowa z omini ęciem terenów najsilniej zurbanizowanych, w tym miasta Olkusza. Na rozwój omawianego obszaru w istotny sposób wpływaj ą wyst ępuj ące w obr ębie miasta i gminy Olkusz, a tak że w jego otoczeniu, zło ża rud cynku i ołowiu oraz zło ża piasków podsadzkowych. Tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą rud obejmuj ą swym zasi ęgiem miasto Olkusz oraz tereny s ąsiednich gmin: Klucze, Bolesław, Bukowo. Tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą piasku podsadzkowego ci ągn ą si ę od Olkusza i Kluczy od strony wschodniej, po Jaworzno-Szczakow ą w kierunku zachodnim. Z eksploatacj ą górnicz ą wi ążą si ę równie ż zaburzenia i zmiany w zakresie stosunków wodnych, obejmuj ące Olkusz i tereny s ąsiaduj ące, obj ęte tzw. lejem depresyjnym. Po średnio – wynikaj ą st ąd funkcjonalne powi ązania Olkusza z tymi terenami, w zakresie zapotrzebowania w wod ę. Wodoci ągi tego rejonu, zasilane wodami kopalnianymi z uj ęcia kopalni Olkusz, obejmuj ą swym zasi ęgiem, oprócz miasta i gminy Olkusza, obszary gmin Bolesław i Klucze oraz miasto Bukowo.

1.2.2. Powi ązania z o środkami o okre ślonych funkcjach Miasto Olkusz w systemie osadniczym województwa małopolskiego zostało zaliczone do o środków o znaczeniu ponadlokalnym. Przeprowadzone badania hierarchii miast województwa małopolskiego opartej na koncepcji tzw. funkcji centralnych Christallera pozwoliły wyró żni ć w systemie osadniczym 5 podsystemów tj. I. regionalny i ponadregionalny, II. subregionalny, III. ponadlokalny I stopnia, IV. ponadlokalny II stopnia i V. lokalny. Miasto Olkusz zakwalifikowano do III podsystemu. Ponadlokalne znaczenie Olkusza wyra ża si ę w funkcjach: - administracyjnej (jako siedziba jednostek administracji samorz ądowej szczebla powiatowego), - organizacji życia gospodarczego (jako siedziby szeregu biur i instytucji gospodarczych obsługuj ących równie ż obszary gmin), - organizacji życia społecznego, kulturowego (jako siedziby szeregu placówek z tego zakresu),

- szkolnictwa ponadpodstawowego i kształcenia (jako siedziby szeregu placówek oświatowych – szkół średnich, zawodowych o zró żnicowanych profilach, w tym szkół o profilu artystycznym, zakładu doskonalenia zawodowego itp.), - usług z zakresu zdrowia (przychodnia rejonowa, szpital), - wyspecjalizowanych usług z zakresu handlu, gastronomii, hotelarstwa, sportu i turystyki, - obsługi gospodarki komunalnej, urz ądze ń infrastruktury technicznej, komunikacji. Według klasyfikacji funkcjonalnej miast opartej o struktur ę zatrudnienia ludno ści miasta - Olkusz zaliczono do miast przemysłowo-usługowych. W zakresie niektórych funkcji usługowych, a tak że zatrudnienia w przemy śle powi ązania miasta Olkusz dotycz ą obszaru powiatu, a niekiedy równie ż gmin spoza. Z o środkiem wojewódzkim Krakowem powi ązania wyst ępuj ą głównie w obszarze obsługi ludno ści w zakresie administracji rz ądowej i samorz ądowej Małopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Urz ędu Marszałkowskiego oraz wysokospecjalistycznych usług z zakresu ochrony zdrowia (kliniki), nauki (wy ższe uczelnie), kultury. Powi ązania z Katowicami dotycz ą głównie wysokospecjalistycznych usług, jak i zatrudnienia mieszka ńców w zakładach pracy województwa śląskiego .

1.2.3. Powi ązania komunikacyjne Zasi ęg powi ąza ń funkcjonalno przestrzennych uzale żniony jest równie ż od ilo ści i jako ści powi ąza ń komunikacyjnych. Powi ązania komunikacyjne miasta i gminy Olkusz z otoczeniem zapewniaj ą:

1) komunikacja kolejowa, w tym: - linia kolejowa relacji Katowice-Dęblin (w komunikacji osobowej obsługuj ąca w znacznej mierze dojazdy do pracy i usług w rejonie Katowic), - szerokotorowa linia kolejowa z rejonu Huty Katowice przez Olkusz do Brze ścia i Moskwy (tzw. LHS, obsługuj ąca głównie ruch towarowy),

2) komunikacja drogowa, ł ącząca Olkusz z bli ższym i dalszym otoczeniem, w tym: - droga krajowa nr 94 – główna trasa w kierunku wschód-zachód, zapewniaj ąca poł ączenie Olkusza z Krakowem i obszarem GOP-u, prowadząca w znacznej cz ęś ci ruch tranzytowy. - droga nr 783 w kierunku północnym Olkusz - Miechów oraz droga nr 791 Olkusz – Klucze – Zawiercie, - droga nr 791 w kierunku południowym Olkusz – Trzebinia – Chrzanów.

Przy stosunkowo dobrze rozwini ętych regionalnych i lokalnych poł ączeniach drogowych z obszarami poło żonymi na północ od Olkusza, wyra źnie słabiej rozwini ęte s ą powi ązania z terenami poło żonymi na południe (jeszcze w połowie lat sze ść dziesi ątych nie

14 istniały tam poł ączenia drogowe o nawierzchni utwardzonej). Miało na to wpływ wyra źne rozdzielenie regionu olkuskiego i regionu chrzanowsko-trzebi ńskiego kilkukilometrowej szeroko ści pasma lasów (a w XIX wieku i na pocz ątku XX wieku granic ą zaborów), a w ostatnich dziesi ęcioleciach prowadzenie na tych terenach eksploatacji piasków podsadzkowych.

1.2.4. Powi ązania infrastrukturalne Powi ązania infrastrukturalne z s ąsiednimi terenami dotycz ą zwłaszcza przebiegu magistralnych sieci, a to; - tranzytowych napowietrznych linii energetycznych wysokiego napi ęcia 110 kV– jednotorowych:; Siersza-Olkusz, Olkusz-Klucze, Olkusz-Wolbrom, Olkusz-Wolbrom odg. Jaroszowiec, Wolbrom, Olkusz – Kopalnia Pomorzany oraz dwutorowej Siersza-Olkusz Olkusz-Dąbrówka, - gazoci ągu wysokopr ęż nego Ø 500 6,3 MPa relacji Kraków – Dąbrowa Górnicza Zederman - Tworze ń, - gazoci ągu średniopr ęż nego Ø 350 0,17 Mpa w kierunku Klucz, - magistralnych sieci wodoci ągowych dostarczaj ących wod ę z uj ęcia i SUW kopalni Olkusz na potrzeby miasta i cz ęś ci gminy Olkusz oraz gm. Bolesław, Klucze i m. Bukowno.

2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

2.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego

2.1.1. Rze źba Gmina Olkusz le ży na styku dwóch du żych jednostek geomorfologicznych (makroregionów): Wy żyny Krakowskiej i Wy żyny Śląskiej. Wschodnia i centralna cze ść gminy le ży w obr ębie Wy żyny Krakowskiej, zachodnie za ś kra ńce nale żą do Wy żyny Śląskiej [Klimaszewski M., 1972]. Długi okres formowania rze źby, zmienne warunki klimatyczne (od palego ńskiego klimatu subtropikalnego po plejstoce ński klimat glacjalny i peryglacjalny), a tak że zró żnicowana odporno ść skał podło ża, dały w efekcie urozmaicony zespół form, o cz ęsto nie do ko ńca wyjaśnionej genezie. Oprócz naturalnych czynników i procesów morfogenetycznych, na rze źbę tego obszaru w znacznym stopniu wywiera wpływ działalno ść człowieka. Jej efektem jest zespół form antropogenicznych.

Główne jednostki morfologiczne Charakteryzowany obszar wchodzi w skład prowincji Wy żyn Śląsko-Małopolskich, podprowincji Wy żyny Śląsko-Krakowskiej. Podział na jednostki ni ższej rangi, których fragmenty obejmuje swymi granicami gmina Olkusz, przedstawia powy ższa tabela.

Makroregion Mezoregion Region Subreg ion Wy żyna Krakowska Wy żyna Krakowska Płaskowy ż Ojcowski Północna Kotlina Mitr ęgi Wy żyna Śląska Wy żyna Śląska Próg Środkowo- Północna Garb Z ąbkowicki triasowy

Ka żda z wyodr ębnionych powy żej jednostek ró żni si ę od pozostałych ukształtowaniem terenu, charakterystycznymi zespołami form rze źby, a tak że procesami morfogenetycznymi, które wytworzyły i współcze śnie modeluj ą powierzchni ę terenu.

Charakterystyka rze źby Dla przedstawienia czytelnego obszaru rze źby terenu, scharakteryzowane zostały kolejno poszczególne jednostki geomorfologiczne. W opisie uwzgl ędnione zostały głównie: kształt, rozmiar i geneza form rze źby.

Płaskowy ż Ojcowski Gmina Olkusz obejmuje swymi granicami zachodni fragment płaskowy żu. Charakterystyczny dla niego monoklinalny upad warstw skalnych ku północnemu

17 wschodowi, a tak że wyst ępowanie na powierzchni mi ąż szej serii wapieni górnej jury, decyduje w znacznym stopniu o rze źbie tego obszaru. Wychodnie tych odpornych skał ścina powierzchnia zrównania, wieku paleoge ńskiego. Na powstanie tak rozległej powierzchni miały wpływ głównie procesy krasowe, zachodz ące intensywnie w warunkach klimatu subtropikalnego. Pó źniejsza aktywno ść tektoniczna, a tak że dalsza denudacja i erozja, wytworzyły dzisiejszy obraz płaskowy żu. Rozległa płaska powierzchnia zachowana jest we fragmentach le żą cych w ró żnych wysoko ściach npm. Płaskowy ż rozci ęty jest sieci ą rozległych dolin Baby i jej dopływów. Na północ od Troksa i Barciejówki, powierzchnia ta zachowana jest w niewielkich fragmentach spłaszcze ń le żą cych w wysoko ści 410-430 m npm, nad które wznosz ą si ę niewielkie, kopiaste wierzchołki o charakterze twardzielcowym (wapie ń skalisty). W rejonie Polesia i Pazurka rozczłonkowanie powierzchni jest tak znaczne, że jej śladów mo żna upatrywa ć jedynie w podobnej wysoko ści wzniesie ń, (Januszkowa Góra, Cisowa Góra, Góra Jastrz ąbka). Ich wierzchołki zwie ńczone s ą niejednokrotnie twardzielcowymi formami skalnymi, zbudowanymi z wapienia skalistego. W północno-zachodniej cz ęś ci gminy, w rejonie Olkusza i Pomorzan, spłaszczenie ścinaj ące wapienie górnej jury le ży w wysoko ści 420-430 m npm. W północnej cz ęś ci tej powierzchni wznosz ą si ę grupy niewysokich skałek wapienia skalistego (Pomorzany, Bogucin Mały). W rejonie Kosmolowa, Zedermana, Osieka, Gorenic, Żurady i Niesułowic, a wi ęc w południowej cz ęś ci gminy Olkusz, powierzchnia zrównania, zachowana w postaci rozległych spłaszcze ń i szerokich, spłaszczonych garbów, ścina podło że (głównie wapienie ławicowe) w wysoko ści 420-450 m n.p.m. Sie ć głównych dolin; Baby, Witeradowska, Zawady-Sieniczna, ma przebieg N-S. Szerokie doliny maj ą dna wy ścielone mi ąż sz ą seri ą piaszczystych osadów wodnolodowcowych. Płaskie dna rozcinaj ą koryta okresowych potoków. Woda płynie nimi podczas roztopów wiosennych i po wi ększych ulewach. Pokrywy piaszczyste zostały u schyłku glacjału przewiane. Lokalnie, szczególnie pod wschodnimi zboczami zaznaczaj ą si ę niewielkie wydmy, o wysoko ści do kilku metrów. Zbocza wci ęte w wapieniach, wykazuj ą cz ęsto asymetri ę. Zbocza wschodnie s ą bardziej strome. Ich powierzchni ę pokrywaj ą osady piaszczyste z domieszka rumoszu wapiennego, lub rumosz skał lokalnych. Zbocza dolin głównych rozcinaj ą palczasto rozgał ęzione doliny nieckowate (rozłogi), których górne odcinki rozczłonkowuj ą spłaszczenia wierzchowinowe na mniejsze fragmenty. Z wapiennym podło żem wi ążą si ę nierozerwalnie procesy i formy krasowe. Powierzchniowym efektem tych procesów s ą, leje krasowe, reprodukowane w piaszczystej pokrywie wierzchowin i zboczy. S ą to niewielkie stromo ścienne zagł ębienia o kolistym lub

18 nieregularnym kształcie i gł ęboko ści do kilku metrów. Cz ęsto wyst ępuj ą w zgrupowaniach w strefach silnego uszczelnienia skał podło ża. W gminie Olkusz wyst ępuj ą nieliczne jaskinie. Najwi ększe z nich to Januszkowa Szczelina i Gorenicka. Zachodni ą granic ę Płaskowy żu Ojcowskiego stanowi Próg Górnojurajski. Na terenie gminy Olkusz zaznacza si ę jako wyra źna stroma kraw ędź, o przebiegu N - S, biegn ąca od wzgórz na wschód od Pomorzan (Sybowska Góra, Góra Pomorska), przez wzgórza na południe od Olkusza (Krucza Góra), wzgórze Wojtówka w Żuradzie, po wzgórza w rejonie Niesułowic. Kuesta ma charakterystyczny przebieg zatokowy, spowodowany rozci ęciem czoła progu przez doliny denudacyjne. W rejonie Olkusza próg rozcina szeroka dolina Baby. Podnó że progu stanowi łagodny stok o nachyleniu kilku stopni, opadaj ący w kierunku rozległej Kotliny Mitr ęgi. Wykształcony jest na wychodniach mało odpornych iłowców, mułowców i margli górnego triasu. Utwory starszego podło ża przykrywa płaszcz piaszczystych utworów czwartorz ędowych. Ponad podnó żem wznosi si ę czoło progu strukturalnego. Jest to stromy stok (od kilkunastu do 30/35 stopni nachylenia) utworzony na wychodniach odpornych wapieni górnej jury. Ponad zaokr ąglon ą kraw ędzi ą Progu rozci ągaj ą si ę omówione wy żej wierzchowinowe spłaszczenia Płaskowy żu Ojcowskiego. Na przedpolu Progu Górnojurajskiego zaznaczaj ą si ę miejscami niewielkie spłaszczenia ścinaj ące skały środkowego triasu (dolomity diploporowe i kruszcono śne). Wznosz ą si ę w wysoko ści: 340-350 m n.p.m. w Starym Olkuszu, 360-375 m n.p.m. w Żuradzie-Starej Wsi. Od strony wschodniej ograniczone s ą stromym stokiem czoła Progu Górnojurajskiego, w kierunku zachodnim za ś opadaj ą stokami o nachyleniu kilkunastu stopni, w kierunku Kotliny Mitr ęgi.

Kotlina Mitr ęgi Kotlina Mitr ęgi stanowi rozległe obni żenie erozyjno-denudacyjne, wypreparowane w mało odpornych iłach kajpru. W granicach gminy Olkusz znajduje si ę niewielki, południowo-wschodni fragment tej jednostki geomorfologicznej. Jest to obszar tzw. Pustyni Starczynowskiej, stanowi ący równi ę, le żą cą w wysoko ści 330-340 m n.p.m., zbudowan ą z piaszczystych osadów wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego. Piaszczysta powierzchnia przeobra żona została przez procesy eoliczne. Wyst ępuj ą tu wydmy paraboliczne i o nieregularnych kształtach na przedpolach, których zaznaczaj ą si ę płytkie zagł ębienia nisz deflacyjnych. Główna faza formowania wydm przypadła na ostatni glacjał. Współcze śnie procesy eoliczne zachodz ą na niewielkim obszarze pozbawionym ro ślinno ści, w południowej cz ęś ci obszaru, u podnóża wzgórza Garbu Z ąbkowickiego.

Garb Z ąbkowicki Garb Z ąbkowicki stanowi wschodni ą cz ęść Progu Środkowotriasowego. W granicach gminy znajduj ą si ę jego południowo-wschodnie kra ńce. Jest to rozległy garb z fragmentami spłaszcze ń wierzchowinowych w wysoko ści 400-405 m n.p.m., zbudowany z dolomitów i wapieni środkowego triasu. Od Płaskowy żu Ojcowskiego oddzielony jest stromym stokiem Progu Górnojurajskiego, o wysoko ści 30-35 m. Ku północnemu wschodowi opada stromym stokiem, o charakterze progu denudacyjnego, w kierunku szerokiej, płaskodennej doliny Sztoły. Stok ten rozcina sie ć rozgał ęzionych dolin nieckowatych, powoduj ąc rozczłonkowanie garbu i wyodr ębnienie na jego przedpolu izolowanych wierzchołków (Kozłowa Górka). Dolina Sztoły, o przebiegu SE-NW, posiada szerokie, płaskie, piaszczyste dno. Równie ż tu piaszczysta powierzchnia została przekształcona przez procesy eoliczne, pozostawiaj ąc niewielkie wydmy, o wysoko ści do kilku metrów. Dno doliny rozcina koryto Sztoły. Gł ęboko ść rozci ęcia, pocz ątkowo dochodz ące do kilku m, szybko ro śnie wraz z biegiem cieku. Wzdłu ż koryta zaznacza si ę lokalnie w ąska listwa terasy holoce ńskiej.

Formy antropogeniczne Na całym obszarze miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą liczne formy zwi ązane z niszcz ącą i buduj ącą działalno ści ą człowieka (formy antropogeniczne). Na obszarze wychodni dolomitów kruszcono śnych, lokalnie widoczne s ą ślady dawnej działalno ści górniczej. S ą to niewielkie wyrobiska i hałdy skał płonych. Wyraźne ślady takiej działalno ści widoczne s ą w rejonie Starego Olkusza. Na wychodniach wapieni (Płaskowy ż Ojcowski) wyst ępuj ą liczne kamieniołomy. Ich rozmiary s ą niewielkie, a eksploatacja (cz ęsto zarzucona) posiada znaczenie lokalne. W obszarze wyst ępowania piasków wodnolodowcowych, a wi ęc w Kotlinie Mitr ęgi oraz w szerokich dnach dolin rozcinaj ących Płaskowy ż Ojcowski wyst ępuj ą niewielkie wyrobiska piaskowni. Eksploatacja piasku odbywa si ę na potrzeby lokalne. Du że wyrobiska, z których pozyskiwany jest piasek dla celów podsadzkowych znajduje si ę poza granic ą gminy, na terenie gminy Bukowno. Intensywnie prowadzona podziemna eksploatacyjna i przetwórstwo rud cynku i ołowiu, powoduje powstanie rozległych hałd skał płonych i odpadów produkcyjnych. Du żych rozmiarów hałda wznosi si ę w Starym Olkuszu na południe od drogi Olkusz – Dąbrowa Górnicza.

2.1.2. Budowa geologiczna W skład profilu stratygraficznego omawianego obszaru miasta i gminy Olkusz wchodz ą utwory; czwartorz ędowe, jurajskie, triasowe, permskie i dewo ńskie. Charakterystyka litologiczna poszczególnych utworów przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Czwartorz ęd Czwartorz ęd reprezentowany jest na ogół w postaci ci ągłych warstw, lecz o zró żnicowanej mi ąż szo ści [Sztelak, 1994]. Pod wzgl ędem litologicznym osady te składaj ą si ę głównie z piasków kwarcowych średnio i drobnoziarnistych. W śród piasków wyst ępuj ą soczewki zbudowane z mułów, glin, iłów i torfów. Grubo ść osadów czwartorz ędowych jest zmienna i uwarunkowana przede wszystkim morfologi ą podło ża czwartorz ędowego. Najwi ększa mi ąż szo ść utworów czwartorz ędowych wyst ępuje w pradolinie rzeki Białej Przemszy i wynosi około 80 m. S ą to drobnoziarniste przemyte piaski kwarcowe. Podobna mi ąż szo ść piasków wyst ępuje równie ż w obr ębie pustyni Bł ędowskiej i Starczynowskiej. W sp ągu osadów czwartorz ędowych zaznacza si ę miejscami wyst ępowanie zwietrzałych skał dolomitowo-wapiennych i sporadycznie osadów pylasto-ilastych. W śród piasków, w cz ęś ci przysp ągowej wyst ępuje głównie żwir kwarcowy o średnicy do 60 mm. Mi ąż szo ść soczewek żwirowych waha si ę od 4-6 m. Omawiane utwory charakteryzuj ą si ę du żym współczynnikiem filtracji. W podło żu utworów czwartorz ędowych, we wschodniej cz ęś ci omawianego regionu zalegaj ą utwory jurajskie, a w cz ęś ci zachodniej czwartorz ęd zalega bezpo średnio na warstwach triasu.

Jura Utwory jurajskie w rejonie olkuskim wyst ępuj ą we wschodniej jego cz ęś ci. W partii zachodniej utwory jurajskie nie wyst ępuj ą. Grubo ść osadów jury wzrasta od około 25 m do około 100 m w kierunku wschodnim i północnym. Osady te składaj ą si ę z wapieni silnie sp ękanych, skrasowiałych, które s ą dobrze przepuszczalne.

Trias Osady triasu reprezentowane s ą przez utwory: 3. kajper (górny trias), 4. wapie ń muszlowy (trias środkowy), 5. pstry piaskowiec (trias dolny).

Charakterystyka litograficzna poszczególnych utworów przedstawia si ę nast ępuj ąco: Kajper tworz ą utwory ilaste (iły i łupki ilaste) o charakterystycznym czerwonym i wi śniowym zabarwieniu. W śród tych osadów spotyka si ę wkładki piaskowców oraz wapieni i dolomitów. Grubo ść kajpru jest zmienna i wynosi około 100 m. Lokalny brak osadów kajpru na skutek erozji zaznacza si ę przewa żnie w obr ębie pradoliny Przemszy. Te miejsca, z punktu widzenia hydrogeologicznego, nazwano oknami hydrogeologicznymi. Wspomniane okna hydrogeologiczne umo żliwiaj ą kontakt hydrauliczny wód jurajskich, a w partiach gdzie brak jest osadów jury, wyst ępuje bezpo średnio kontakt wód czwartorz ędowych z utworami wapienia muszlowego. Wapie ń muszlowy środkowy i dolny kompleks skał wapienno-dolomitowych o grubo ści około 100 m. W partii stropowej osady te wykształcone s ą w postaci dolomitów diploporowych o mi ąż szo ści 20-26 m, które charakteryzuj ą si ę znaczn ą porowato ści ą i kawernisto ści ą oraz licznymi sp ękaniami. Parti ę środkow ą stanowi ą utwory dolomitów kruszcono śnych drobno i średnioziarnistych silnie kawernistych, szczelinowatych i skrasowiałych, o grubo ści od 60-80 m. W sp ągu profilu wyst ępuj ą warstwy gogoli ńskie składaj ące si ę z wapieni płytowych i marglistych o mi ąż szo ści 25-35 m. Osady pstrego piaskowca zbudowane s ą głównie z warstw retu. Pod wzgl ędem litologicznym wykształcone s ą w stropowej cz ęś ci w postaci dolomitów, a w sp ągowej – w postaci iłowców i piasków. W obr ębie w ęglanowych skał triasu rejonu olkuskiego obserwuje si ę bardzo liczne i ró żnorodne formy krasowe, które mo żna zaklasyfikowa ć do dwóch zasadniczych grup: 6. otwartych kanałów krasowych głównie w cz ęś ci stropowej i sp ągowej, 7. wypełnionych form krasowych głównie w cz ęś ci stropowej. Intensywno ści form krasowych sprzyja równie ż tektonika rejonu, w tym rozwini ęta tektonika blokowa. Liczne uskoki o du żych zrzutach i kierunkach NWW-SEE lub rzadziej NW-SE, spowodowały powstanie zr ębów i rowów tektonicznych. Wi ększe dyslokacje maja niekiedy kilka płaszczyzn uskokowych. Oprócz wymienionych du żych uskoków, tak pod wzgl ędem długo ści jak i wielko ści zrzutu, w omawianym obszarze nale ży si ę liczy ć równie ż z istnieniem sieci drobnych uskoków, z którymi wi ąż e si ę rozwój zjawisk krasowych.

Perm W rozpatrywanym rejonie utwory permu s ą wykształcone w stopniowej cz ęś ci, w postaci zlepie ńców o spoiwie ilastym. Zlepie ńce te składaj ą si ę z otoczaków wapieni, dolomitów i kwarcu. Omawiane zlepie ńce zostały stwierdzone w rowie tektonicznym Siewierz-Olkusz i synklinie Pomorzany-Ogrodzieniec. W rejonie Bolesławia osi ągaj ą one

22 mi ąż szo ść około 260 m. Główny przekop na kopalni Pomorzany jest wykonany w utworach permskich.

Dewon Utwory Dewonu zalegaj ące w podło żu triasu wykształcone s ą w postaci dolomitów sp ękanych i szczelinowatych. Nie maj ą one istotnego znaczenia z punktu widzenia uwarunkowa ń rozwoju omawianego obszaru i z tych wzgl ędów pomija si ę ich szczegółow ą charakterystyk ę.

2.1.3. Surowce mineralne Surowcami mineralnymi wyst ępuj ącymi na obszarze miasta i gminy Olkusz s ą: rudy cynku i ołowiu, piaski i dolomity.

Wykaz udokumentowanych złó ż surowców mineralnych. (stan na XII 2013 r.) Zasoby geologiczne Stan Decyzja przyj ęcia Kategoria Kopaliny Nr Nazwa zło ża Kopalina Wiek bilansowe zag. pierwszej zasobów towarzysz ące w tys. ton zło ża1 dokumentacji zło ża *tys. m 3 rudy cynku KZK/M/tj/41/42/59 1. Olkusz T2 B+C 1+C 2 1 791 Ag, Cd E i ołowiu z dnia 1959-03-17

rudy cynku GP4/KZK/M/044/62 2. Pomorzany T2 B+C 1 13 169 Ag, Cd E i ołowiu z dnia 1962-05-10

rudy cynku GP4/KZK/M/TJ/0135/6 3. Sikorka T2 C1 3 445 Ag, Cd R i ołowiu 4 z dnia 1964-07-06

Jaroszowic rudy cynku KZK/012/S/2651/72/73 4. T2 C2 169 Ag, Cd P e – Pazurek i ołowiu z dnia 1973-02-09 piaski Pustynia C1 242 418* podsadzko KZK/012/S/2920/73/74 5. Bł ędowska Q + + Dolomit E we + z dnia 1974-11-08 Blok IV C2 15 216* dolomity Pustynia piaski KZK/Z/560/56 6. Bł ędowska podsadzko Q C1 i C 2 79 724* - Z z dnia 1956-02-29 (obsz. poz.) we piaski Szczakowa KZK/012/W/5771/90/9 7. podsadzko Q B 166 192* - R -Bukowno 1 z dnia 1991-05-31 we Niesułowice KZK/012/K/2592/72/73 8. dolomity T2dol B+C 1 25 070 - R -Lgota z dnia 1973-01-31

Wykaz złó ż surowców mineralnych udokumentowanych [Kurek, 1993] Miejsce Rodzaj Wiek Zasoby w ty ś, przechowywania surowca Kategoria Kopaliny Nr Nazwa zło ża surow m3 lub w ty ś. Zastosowanie dokumentacji, (definicja zasobów towarzysz ące ca ton rok jej geolog.) opracowania

1 Olkusz Rudy T2 B+C 1+C 2 27 578 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1982,

1 E – złoże eksploatowane, R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie, Z – złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane

Zn-Pb Zn-1191 tys.t eksploatowane Pb-506 tys.t

2 Pomorzany Rudy T2 B+C 1 39 419 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1977, Zn-Pb Zn-1648 tys.t eksploatowane Pb-511 tys.t

3 Sikorka Rudy T2 C1 3 731 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1977, Zn-Pb Zn-163 tys.t pole rezerwowe Pb-157 tys.t

4 Jaroszowiec Rudy T2+D C2 4 888 tys.t: hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1981, – Pazurek Zn-Pb Zn-93 tys.t pole rezerwowe Pb-416 tys.t

3 5 Pustynia Piaski Q B+C 1 261 760 tys.m Piaski - PG Katowice, Bł ędowska podsadzkowe O/Cz ęstochowa Blok I-III 1977, nieeksploatowan e

6 Niesułowice- dolomity T2dol B+C 1 25 070 tys.t Bloki, kamie ń - PG Kraków 1975, Lgota łamany nieeksploatowan e

Zło ża rud cynku i ołowiu wyst ępuj ą głównie w utworach zwanych dolomitami kruszcono śnymi. Mi ąż szo ści dolomitów kruszcowych s ą zmienne, zwykle osi ągaj ą kilkadziesi ąt metrów. Najwi ększ ą ich mi ąż szo ść stwierdzono w zło żu Olkusz (ok. 80 m). Dolomity kruszcowe cechuj ą si ę du żą ilo ści ą wolnych przestrzeni, do 30%, głównie wskutek szczelin, sp ęka ń lub kawern o charakterze krasowym. Przewa żaj ąca cz ęść zasobów rud cynkowo-ołowianych (ok. 70%) wyst ępuje w sp ągu dolomitów kruszcono śnych. Eksploatowane s ą tylko rudy siarczkowe. Maksymalne mi ąż szo ści rudy si ęgaj ą do kilkunastu metrów. Zło że Pomorzany zajmuje powierzchni ę obejmuje ok. 781 ha 9,5 km 2, a zło że Olkusz, składaj ące si ę z 6 osobnych pól łacznie 700 ha, z czego w granicach gminy Olkusz znajduje si ę odpowiednio 42 ha oraz 495,2 ha tych złó ż. ok. 3,5 m 2 [Sztelak, 1994]. Forma rud jest przewa żnie nieregularna, najcz ęś ciej spotyka si ę pseudopokłady i soczewy, rzadziej żyły czy bardziej skomplikowane formy. Dominuj ącymi pierwiastkami kruszcono śnymi s ą: żelazo, cynk, ołów i siarka, natomiast charakterystycznymi: kadm, bar, srebro, tal i arsen. Specyficzne pierwiastki to selen, kobalt, tellur, mangan, nikiel. Najcz ęś ciej spotyka si ę: siarczki żelaza FeS 2 oraz siarczki cynku – ZnS, rzadziej siarczki ołowiu – PbS. Dla zło ża Olkusz wyznaczone zostały obszar górniczy Olkusz II i teren górniczy ZGH Bolesław IV, a dla złoza Pomorzany odpowiednio obszar górniczy Pomorzany III i teren górniczy ZGH Bolesław III. W granicach terenu górniczego ZGH Bolesław IV wyznaczone zostały filary ochronne złoża: dla pasa liniii kolejowej oraz dla szybu wentylacyjnego PW-1.

Zło że rud cynku i ołowiu ”Sikorka” usytuowane jest pomiędzy miejscowo ściami Pomorzany, Bogucin Du ży i Rabsztyn. Posiada dokumentacj ę geologiczna opracowan ą przez Kombinat Geologiczny Południe w Katowicach, Zakład Bada ń Geologicznych w Krakowie z 1977 r. wraz z weryfikacj ą bilansu zasobów przez Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Krakowie. Udokumentowane zasoby geologiczne w kat. C1 wynosz ą – ruda cynku 3.731 ty ś. ton, cynk – 163 ty ś. ton, ołów – 157 ty ś wynosiły na koniec 2013 r. 3 445 tys. ton. Zło że o powierzchni 71,3 585,8 ha pokrywaj ą obszary rolne, lasy i zabudowa wiejska. Stosownie do wniosku z weryfikacji, zło że nie b ędzie eksploatowane jako samodzielne, lecz wł ączone do Kopalni Pomorzany. Na razie nie planuje się uruchomienia tego zło ża. Z pozostałych surowców nale ży wymieni ć piaski nadaj ące si ę do wykorzystania w górnictwie jako piaski podsadzkowe oraz zło ża margli. Zło że piasków zostało udokumentowane w rejonie Pustyni Starczynowskiej pod nazw ą „Szczakowa – Bukowno”. Są to piaski wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego. Na terenie gminy Olkusz zło że te nie jest eksploatowane, przy czym trwaj ą starania o uzyskanie koncesji na wydobycie surowca ze zło ża. W granicach Gminy Olkusz znajduj ą si ę tak że niewielkie fragmenty złó ż piasków podsadzkowych Pustynia Bł ędowska Blok IV i Pustynia Bł ędowska – obszar pozostały. Na terenie Gminy nie wydobywa si ę piasków z udokumentowanych złó ż. Zło że dolomitów „Niesułowice – Lgota” posiada dokumentacj ę geologiczn ą opracowan ą, przez Przedsi ębiorstwo Geologiczne Kraków, w latach 1971-1975 r. na zlecenie byłego Zjednoczenia Przemysłu Kruszyw, Kamienia Budowlanego i Surowców Mineralnych.

Udokumentowane zasoby okre ślono w kat. A+B+C 1 w ilo ści 31.780 ty ś 25,07 tys. ton. W obr ębie zachodniej cz ęś ci zło ża wydzielono zgodnie z zaleceniem inwestora filar ochronny dla wsi, Niesułowice, którego granica przebiega w odległo ści 400m w kierunku wschodnim od zabudowa ń. Zło że zajmuje powierzchni ę 73,4 75,7 ha i w cało ści zlokalizowane jest na terenie Gminy Olkusz poło żone jest na polach na terenach ornych wsi Niesułowice i terenach lasów pa ństwowych. Morfologicznie rejon zło ża jest urozmaicony. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę w granicach od 417 m n.p.m. na NW do 483 435,7 m n.p.m. na SW. Zło że buduj ą dolomity diploporowe barwy żółtej i be żowej, drobnoziarniste, zwi ęzłe lub oolitowe, porowate z kawernami wypełnionymi kalcytem, zalegaj ące poziomo. Zło że zaliczono do I grupy złó ż kamienia budowlanego, z uwagi na korzystne warunki geologiczno-górnicze. Badania kruszywa dolomitowego, potwierdziły przydatno ść dolomitów do produkcji betonów budowlanych. Wynik przetarcia bloku dolomitowego na płyty, wykazał, że post ęp ci ęcia płyt jest identyczny jak przy dolomicie z Libi ąż a Małego, a uzyskany poler powierzchni jest lepszy i bardziej zbli żony do wapieni kieleckich. Zło że nie jest eksploatowane, ma natomiast wyznaczony filar ochronny od zabudowy wsi Niesułowice.

Zasoby surowców mineralnych Miasta i Gminy Olkusz wg stanu na 31 grudnia 2004 r.

Zasoby (tys. t) Stan Lp. Nazwa zło ża Geologiczne Wydobycie zagospodarowania Przemysłowe bilansowe I. Rudy cynku i ołowiu – surowce metaliczne 1. Olkusz E 3 842* 3 566 - 36** 34 - 179*** 162 - 2. Pomorzany E 22 981 16 235 2 504 433 353 36 1 036 790 105 3. Sikorka R 3 731 - - 157 - - 163 - - 4. Jaroszowiec - P Tylko pzb - - Pazurek II. Dolomity – kamienie drogowe i budowlane 5. Niesułowice – Lgota R 25 070 - - III. Piaski podsadzkowe 6. Szczakowa - R 166 192 tys. m 3 - - Bukowno 7. Pustynia Bł ędowska R 79 724 - - – obszar pozostały

Obja śnienie skrótów: E – zło że eksploatowane R – zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C 1) P – zło że o zasobach rozpoznanych wst ępnie (kat. C 2) pzb – pozabilansowe * - ruda cynku i ołowiu ** - ołów *** - cynk

Obszary zmiany Studium nr 19 oznaczone numerami 19.4, 19.5, 19.6, 19.9 oraz fragmenty obszarów oznaczonych numerami 19.3 i 19.7 poło żone s ą w zasi ęgu udokumentowanego zło ża rudy cynku i ołowiu „Sikorka”. Obszar zmiany Studium oznaczony numerem 19.1 poło żony jest cz ęś ciowo w zasi ęgu udokumentowanego zło ża piasków podsadzkowych „Pustynia Bł ędowska – Blok IV”. Aktualne dane o zasobach tych złó ż przedstawiono w poni ższej tabeli. Zło ża te podlegaj ą ochronie polegaj ącej mi ędzy innymi na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami (art. 125. ustawy z dnia 27 kwietnia 2010 r. Prawo ochrony środowiska; Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z pó źn. zm.)

Zasoby wybranych surowców mineralnych Miasta i Gminy Olkusz wg stanu na 31 grudnia 2013 r. – dotyczy zmiany Studium nr 19.

Rodzaj Zasoby (tys. t) Stan Lp. Nazwa zło ża głównej Geologiczne Wydobycie zagospodarowania Przemysłowe kopaliny bilansowe 1. Sikorka Rudy cynku i Rozpoznane 3 445 - - ołowiu szczegółowo 162 - -

149 - - 2. Pustynia Piaski Eksploatowane 242 418 9 500 594 Bł ędowska – Blok podsadzkowe IV

2.1.4. Warunki hydrogeologiczne i wody podziemne * Pi ętra wodono śne: Na terenie miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą trzy zasadnicze pi ętra wodono śne: • czwartorz ędowe, • jurajskie, • triasowe. Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne Czwartorz ędowe utwory wodono śne budowane przez ró żnoziarniste piaski, żwiry i rumosze tworz ą zbiornik typu porowego cechuj ący si ę bardzo dobr ą przepuszczalno ści ą. Wyst ępuje tu W utworach czwartorz ędowych wyst ępuje jeden poziom wodono śny, a tylko lokalnie w miejscach gdzie zalegaj ą warstwy nieprzepuszczalne - wkładki utworów zastoiskowych – iłów, mułów i glin mog ą wyst ępowa ć dwa nieci ągłe poziomy wodono śne [Sztelak J., 1994]. W cz ęś ci wschodniej, z uwagi na brak warstwy izolacyjnej pomi ędzy wodonośnym pi ętrem czwartorz ędu i jurajskim, stanowi ą one wspólne pi ętro czwartorz ędowo-jurajskie o zwierciadle swobodnym. Zachodni ą cz ęść omawianego rejonu, z uwagi na odmienne wykształcenie litologiczne podło ża wodono śnego pi ętra czwartorz ędowego, mo żna podzieli ć na partie południow ą i północn ą. W partii południowej wodono śne piaski czwartorz ędowe zalegaj ą głównie – bezpo średnio na wodono śnych warstwach dolomitów kruszcono śnych, tworz ąc pi ętro czwartorz ędowo-triasowe. W tej partii izolacja mi ędzy wymienionymi utworami wyst ępuje tylko lokalnie. Natomiast w partii północnej, na północ od uskoku Pomorzany, wymienione wy żej pi ętra wodono śne s ą rozdzielone nieprzepuszczalnymi osadami kajpru. Pomi ędzy omawianymi pi ętrami zwi ązek hydrauliczny wyst ępuje lokalnie, w obr ębie kontaktów erozyjnych. Zasilanie czwartorz ędowego poziomu wodono śnego odbywa si ę drog ą bezpo średniej infiltracji wód opadowych, jak równie ż z ni ższych poziomów wodono śnych pozostaj ących

27 pod ci śnieniem w miejscach kontaktu lateralnego ze starszymi utworami. Zbiornik ten jest drenowany przez rzek ę Biał ą Przemsz ę, górnictwo oraz uj ęcia dla potrzeb wodoci ągowych. Jurajskie pi ętro wodono śne Stanowi ą je utwory górnej jury - wapienie płytowe, skaliste i kredowate, wyst ępuj ące we wschodniej cz ęś ci rejonu olkuskiego. Wapienie te są o środkiem dobrze przepuszczalnym i tworz ą zbiornik o . Wyst ępuj ące tu wody maj ą charakterze szczelinowo-krasowym. Niewielk ą rol ę w przewodzeniu i magazynowaniu wody ma tak że przestrze ń porowa. Utwory górnej jury buduj ą najwy ższe wzniesienia w omawianej cz ęś ci gminy a ich mi ąż szo ść waha si ę od klilku do około 100m, przy czym najcz ęś ciej jest to 40-60 m. Pietro to zasilane jest przede wszystkim przez infiltracj ę opadów atmosferycznych. Poło żenie hipsometryczne tych utworów wzgl ędem pozostałych warstw wodono śnych powoduje, że s ą one drenowane przez pi ętro czwartorz ędowe oraz przez starsze utwory mezozoiczne i paleozoiczne. Współczynnik filtracji mie ści si ę w przedziale 4,3x10 -6 do 1,0x10 -5 m/s. Drogami przepływu wody w wapieniach s ą szczeliny pionowe i zbli żone do pionowych, kanały krasowe oraz oddzielno ści mi ędzyławicowe. Poziom o zwierciadle swobodnym jest w znacznym stopniu zaburzony działalno ści ą górnicz ą. Zasilanie odbywa si ę drog ą bezpo średniej infiltracji wód opadowych na wychodniach wapieni lub poprzez piaszczyste utwory czwartorz ędu Wody pi ętra jurajskiego s ą eksploatowane tak że poprzez lokalne uj ęcia gł ębinowe (studnie wiercone), z których zaopatrywani w wod ę s ą mieszka ńcy mniejszych miejscowo ści.

Triasowe pi ętro wodono śne. Triasowe pi ętro wodono śne obejmuje w omawianym obszarze utwory środkowego i dolnego wapienia muszlowego i pstrego piaskowca. Utwory wodono śne wykształcone s ą w postaci dolomitów diploporowych i kruszcono śnych oraz wapieni silnie szczelinowatych i kawernistych. Miąż szo ść pi ętra wodono śnego wynosi ok. 100 m [Sztelak, 1994]. Węglanowe utwory triasowe tworz ą zbiornik wód podziemnych typu porowo-szczlinowo- krasowego, z czym wi ąż e si ę duza rozpi ęto ść warto ści współczynnika filtracji, tj. od 1,6x10 -7 do 4,7x10 -3 m/s. Średni współczynnik wynosi 6,5x10 -5 m/s.Wody gromadz ące si ę w utworach triasowych s ą typu szczelinowo-krasowego. W miejscach wychodni skał węglanowych na powierzchni ę terenu zasilanie odbywa si ę poprzez infiltracj ę opadów atmosferycznych bezpo średnio do utworów triasowych, natomiast tam gdzie na powierzchni zalega warstwa utworów czwartorz ędowych – infiltracj ę po średni ą z utworów czwartorz ędowych przez okna erozyjne w ilastych utworach kajpru. Zasilanie triasu odbywa si ę tak że poprzez infiltracj ę wód z wapieni jurajskich w strefach bezpo średnich kontaktów hydraulicznych oraz poprzez spływ wody z utworów jurajskich do warstw czwartorz ędowych, a nast ępnie przez okna erozyjne do utworów wapienia muszlowego (rys. 1)

Rysunek 1. Schemat warunków kr ąż enia wód podziemnych w olkuskim rejonie kopalnictwa rud cynku i ołowiu.

Triasowe pi ętro wodono śne stanowi bardzo zasobny zbiornik wód podziemnych. Obecnie wody pi ętra triasowego s ą drenowane na du żą skal ę poprzez działalno ść górnicz ą kopal ń rud cynku i ołowiu a tak że na potrzeby uj ęć okolicznych przedsi ębiorstw i PWiK Olkusz. W 2012 roku pobór wody z pi ętra triasowego wynosił około 270 m 3/min. Pi ętro to w rejonie olkuskim jest intensywnie drenowane przez kopalni ę Pomorzany, Olkusz i Boleslaw oraz wykorzystywane do celów zaopatrzenia w wod ę (uj ęcia Łazy Bł ędowskie, RPWiK Olkusz, Kluczewskie Zakłady Papiernicze, Huta Szkła Walcowanego w Jaroszowcu, Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych). Spowodowało to powstanie rozległego leja depresji zwierciadła wód podziemnych o zasi ęgu regionalnym, a tak że zmiany naturalnego kierunku spływu wód podziemnych. Ilo ść odpompowanych wód podziemnych z poszczególnych kopal ń oraz ich wykorzystanie:

Obecnie z 5 dawniej funkcjonuj ących kopal ń rud cynku i ołowiu eksploatacja prowadzona jest ju ż tylko w Kopalni Pomorzany. Kopalnie Saturn i Ulisses z drewnianymi szybami zlikwidowano jeszcze w latach 50. W kopalni Bolesław wydobycie ustało w roku 1998, natomiast w Kopalni Olkusz w 2003, przy czym kontynuacja wydobycia prowadzona jest w zespole Olkusz-Pomorzany w rejonie Olkusz-Podpoziom.

Pomimo zako ńczenia eksploatacji szybami tych kopalni wci ąż odprowadzana jest woda dopływaj ąca do wyrobisk. Szybami „Stefan” i „Bronisław” K. Olkusz odprowadzane jest (stan na I kwartał 2013 r.) 19,8 m 3/min oraz do celów pitnych z komory pomocniczej 4,5 m3/min. Komory pomp przy szybach „Chrobry”, „Mieszko” i „D ąbrówka” K. Pomorzany odprowadzaj ą odpowiednio 54,2 m 3/min, 52,8 m 3/min oraz 125,4 m 3/min. Ł ącznie z kopal ń rud cynku i ołowiu odprowadzanych jest 256,7 m 3/min. Zaznaczy ć nale ży, i ż wydajno ść całkowita wykorzystywanych pomp wynosi 836,2 m 3/min. W Kopalni Olkusz najwi ększy dopływ wody tj. 90-95 m 3/min miała miejsce w 1967 r., w Kopalni Pomorzany w latach 2001/2002 wzrósł do 300 m 3/min, maksymalny dopływ do kopalni Bolesław (nieu żytkowanej obecnie do odprowadzania wód) wynosił w 1973 r. nieco ponad 40 m 3/min i zaczal istotnie male ć po uruchomieniu odwadniania K. Pomorzany.

Kopalnia Olkusz Naturalny dopływ wody do kopalni Olkusz wynosi 41 m3/min. Wody dołowe odprowadzane s ą przekopem: wschodnim, zachodnim, południowym oraz zbiorczo szybem Bronisław. Woda w ilo ści ok. 28 m 3/min odprowadzana jest do Kanału Południowego wód czystych, pozostała cz ęść jest wykorzystywana dla celów własnych.

Kopalnia Pomorzany Kopalnia Pomorzany nale ży do najsilniej nawodnionych, a problem wody odgrywa tu zasadnicz ą rol ę. Szyby gł ębione były metod ą mro żeniow ą. Notowano dopływy do wyrobisk rz ędu 60 m 3/min. Bardzo Szczególnie du że wpływy do wyrobisk wyst ępowały zwłaszcza przy przechodzeniu przekopów przez otwarte szczeliny lub du że kawerny. Dla przykładu – kiedy w 1973 roku w Kopalni Pomorzany przekroczono przekopem uskok Pomorzan i rozpocz ęto odwadnianie węglanowych utworów triasowych, w przeci ągu 7 miesi ęcy dopływ wody do wyrobisk wzrósł z 5,2 m 3/min do 150 m 3/min, a po 2 latach osi ągn ął ju ż 236 m 3/min. Zwi ększanie dopływu zaobserwowano tak że na skutek wzrostu opadów atmosferycznych. W 1997 roku po nawalnych opadach w południowej Polsce ilo ść wody napływaj ącej do K. Olkusz zwi ększyła si ę o ok. 30%, a w K. Pomorzany o ponad 100%, przy czym zwi ększenie dopływu nast ępowało w kilka miesi ęcy od wyst ąpienia opadu i utrzymywało równie ż przez pewien czas.

Wody dołowe z kopalni Pomorzany s ą ujmowane selektywnie z podziałem na wody czyste oraz ska żone zwi ązkami lignosulfonowymi. Zwi ązki te przedostaj ą si ę z odpadów produkcyjnych zdeponowanych na Pustyni Bł ędowskiej przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze. Naturalny dopływ wody do kopalni wynosi obecnie ok. 143 m 3/ min [Sztelak J., 1994]. Wody ska żone w ilo ści ok. 79 m 3/min s ą odprowadzane do szybu D ąbrówka, a

30 nast ępnie kanałem D ąbrówka do rzeki białej Przemszy. Wody czyste wykorzystywane s ą dla potrzeb własnych oraz odprowadzane w ilo ści ok. 47,5 m 3/min do szybu Chrobry, a następnie do kanału Południowego. Z obserwacji hydrologicznych wynika, że z rzeki Białej Przemszy do wyrobisk górniczych kopalni Pomorzany infiltruje si ę ok. 40 m 3/min wody. Kopalnia Bolesław Sumaryczny dopływ wody do kopalni Bolesław wynosz ący ok. 18 m 3/min jest wykorzystywany dla celów przemysłowych ZGH Boleslaw. Wody te s ą na ogół zanieczyszczone przez Zn, Pb i Cd. Na kanale Południowym, do którego doprowadzone s ą wody czyste z kopalni Olkusz i Pomorzany, zlokalizowane jest uj ęcie Regionalnego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji w Olkuszu które pobiera wod ę w ilo ści ok. 20 m 3/min. Pozostała cz ęść wody dołowej z kopalni ok. 55 m 3/min, zasila rzek ę Sztoł ę, z której w miejscowo ści Ryszka ujmowane s ą wody dla GOP-u (uj ęcie Maczki).

* Zasoby dynamiczne wód: Generalnie rejon olkuski odznacza si ę du żą zasobno ści ą wód podziemnych. Szczególnie utwory triasu, ale tak że i jury s ą zasobne w wod ę. Pokłady czwartorz ędowe, osi ągaj ące w obr ębie pradoliny Przemszy mi ąż szo ść dochodz ącą do 50 m równie ż uznaje si ę za wodono śne. Poza dopływem znacznych ilo ści wód podziemnych do olkuskich kopal ń, świadcz ą o tym tak że dane z uj ęć oraz liczne pomiary, które prowadzono na potrzeby przyszłego zaopatrzenia tutejszej ludno ści w wod ę2: - szacuje si ę, że triasowe studnie eksploatowane przez PWiK w Kolbarku, Cie ślinie (Gmina Klucze) oraz w Gorenicach mog ą łącznie osi ągn ąć potencjaln ą wydajno ść około 450-550 m3/h, - wody trzeciorz ędowe ujmowane 3 studniami firmy Kimberley-Clark w Kluczach pompowały łącznie 660 m 3/h przy niskiej warto ści depresji, - wody jurajskiego poziomu wodono śnego z uj ęć w Witeradowie i Bydlinie (gmina Klucze) potencjalnie mog ą by ć pompowane w ilo ści 125-150 m 3/h, - szacuje si ę, że potencjalna wydajno ść studni wykonywanych w granicach zbiorników czwartorz ędowych w rejonach o znacznej mi ąż szo ści utworów wodono śnych powinna wynosi ć 150-250 m 3/h. Zasoby wodono śnego pi ętra triasowego w granicach leja depresyjnego o powierzchni ok. 280 km 2, wytworzonego przez górnictwo rud cynku i ołowiu, wynosi ok. 3,3 m 3/s [Sztelak J., 1994]. Z danych statystycznych dotycz ących ilo ści dopływu wody do kopalni: Pomorzany, Olkusz i Bolesław wynika, że zasoby statyczne zostały ju ż zdrenowane, a obecna ilo ść

2 Motyka J., Opracowanie koncepcji wykorzystania zasobów wód podziemnych rejonu olkuskiego dla potrzeb zaopatrzenia w wodę pitną odbiorców Przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji sp. z o.o. w Olkuszu, Kraków , 2010 r.

31 dopływaj ącej wody pochodzi z zasobów dynamicznych, czyli odnawialnych w ilo ści ok. 200 m3/min (tj. 3,3 m 3/s). Z tej ilo ści ok. 105 m 3/min stanowi ą wody czyste, pozostał ą cz ęść stanowi ą wody zanieczyszczone zwi ązkami lignosulfonowymi.

* Obszary ochronne: Pi ętro triasowe tworzy główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) w Polsce o nr 454 Olkusz-Zawiercie. Jest to zbiornik szczelinowo-krasowy o du żej zasobno ści i mi ąż szo ści pi ętra wodono śnego dochodz ącej do 100 m. Zbiornik ten wykazuje niski stopie ń odporno ści naturalnej na zanieczyszczenia. W skali kraju został on zakwalifikowany według stopnia zagro żenia do grupy 1, tj. zbiorników silnie zagro żonych, wymagaj ących szczególnej ochrony, tj. najwy ższej (ONO) i wysokiej (OWO). Całkowita powierzchnia omawianego zbiornika Olkusz-Zawiercie wynosi 732 km 2, z czego w granicach Gminy znajduje si ę 51,2 km 2, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą ok. 391 tys. m 3/d [Kleczkowski, 1990]. Zasoby w granicach leja depresji o powierzchni 280 km 2 wynosz ą ok. 3,3 m 3/s. 285 tys. m 3/d. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Cz ęstochowa (E) Nr 326 – górnojurajski J3 ma charakter przepływowy. Zbudowany jest ze skał w ęglanowych i prowadzi wody szczelinowo- krasowe. Zwierciadło wód ma charakter swobodny lub słabo naporowy. Gł ęboko ść zwierciadła wód wynosi średnio 30 metrów, przy czym na wierzchowinach dochodzi do 80 metrów. Zasilanie nast ępuje bezpo średnio poprzez opady atmosferyczne. Na skutek braku izolacji wody zbiornika ulegaj ą łatwo degradacji. W zasadzie cały obszar zbiornika jest potencjalnie zagro żony. Dominuj ą wody zanieczyszczone – klasa jako ści wód I d /w rejonie gm. Olkusz, wymagaj ące uzdatniania. W wi ększo ści przypadków niskie klasy jako ści wód s ą zwi ązane z zanieczyszczeniami bakteriologicznymi i podwy ższon ą zawarto ści ą żelaza i manganu. Całkowita powierzchnia zbiornika Cz ęstochowa (E) wynosi 3 257 km 2, z czego w granicach gminy znajduje si ę 44,8 km 2,a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą ok. 1 020 tys. m3/d. Obszary wymagaj ące najwy ższej /ONO/ i wysokiej /OWO/ ochrony GZWP nr 326 wynosz ą 1 325 km 2 i stanowi ą ok. 40% ogólnej jego powierzchni. GZWP Nr 326 i 454 w obszarze miasta i gminy Olkusz s ą intensywnie drenowane przez górnictwo rud cynku i ołowiu oraz du że uj ęcia wody (Łazy Bł ędowskie, Olkusz). Dzielnice Mazaniec, Olewin i Zimnodół znajduj ą si ę w zasi ęgu głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): 454 Olkusz-Zawiercie oraz 326 Cz ęstochowa (E). Wody podziemne triasowego pi ętra wodono śnego w dzielnicy Mazaniec-Kamyk s ą wykorzystywane do celów pitnych (obszar zmiany nr 14). W zasi ęgu głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) poło żone s ą obszary zmiany Studium nr 19, w tym w zasi ęgu

GZWP 454 Olkusz-Zawiercie obszary nr 19.1-19.8 oraz fragment obszaru nr 19.9, a w zasi ęgu GZWP 326 Cz ęstochowa (E) – obszar nr 19.10. Olewin poło żony jest w zasi ęgu wielkoobszarowego leja depresji, który powstał w wyniku działalno ści górniczej. Przesuszenie obszaru obejmuje pi ętro triasowe, a tak że pi ętro czwartorz ędowe i wody powierzchniowe (obszar zmiany nr 14) W zasi ęgu wielkoobszarowego leja depresji poło żone s ą tak że wszystkie obszary zmiany Studium nr 19. .

2.1.5. Wody powierzchniowe Miasto i gmina Olkusz poło żone s ą niemal w cało ści w zlewni Białej Przemszy. Jedynie niewielka cz ęść obszaru w rejonie wsi Gorenice nale ży do zlewni Rudawy - w cz ęś ci południowo-wschodniej przebiega dział wodny pomi ędzy zlewni ą Białej Przemszy i Rudawy. Przez omawiany obszar w cz ęś ci północnej przebiegaj ą liczne działy wodne IV rz ędu zwi ązane z niewielkimi dopływami Białej Przemszy. Centralna cz ęść obszaru nale ży do zlewni Baby b ędącej tu głównym ciekiem. Uchodzi ona do rzeki Sztoły, która zasilana jest przede wszystkim wodami dołowymi z kopal ń. Dopływem Baby jest Witeradówka. Baba swoje pierwotne źródła ma na zachód od Olkusza, jednak ze wzgl ędu na zaburzenia równowagi hydrologicznej spowodowanej działalno ści ą górnicz ą źródła te zanikły. Obecnie rzeka posiada uregulowane koryto niemal na całej długo ści – wybetonowane dno i brzegi koryta uniemo żliwiaj ą infiltracj ę wód w podło że oraz drena ż sąsiednich terenów. Do Baby dopływa potok Witradówka oraz kanał Południowy odprowadzaj ący wody z zakładu górniczego. Rzeka, w okolicy Bukowna wpada do Sztoły, która z kolei jest dopływem Białej Przemszy. Źródła Witeradówki znajduj ą si ę około 3 km na południe od Olkusza w miejscowo ści Witeradów. Koryto cieku cz ęś ciowo wyło żone jest płytami betonowymi a cz ęś ciowo całkowicie wylane betonem. Dawniej wody potoku wykorzystywane były do celów pitnych. Obecnie trwaj ą prace nad mo żliwo ści ą ponownego wykorzystania źródeł Witeradówki do celów zaopatrzenia w wod ę. Jedynie źródłowy około kilometrowy odcinek Sztoły znajduje si ę na terenie Gminy Olkusz w granicach miejscowo ści Żurada. Dalej rzeka płynie w kierunku północno- zachodnim w stron ę Bukowna, gdzie odbiera wody z Baby. Wpada do Białej Przemszy w rejonie Sławkowa. Sztoła na niemal całej swej długości płynie przez tereny le śne tworz ąc wąwozy i zakola. Charakteryzuje si ę wysok ą czysto ści ą wód. Biała Przemsza to rzeka o długo ści 64 km i zlewni o powierzchni 877 km2. Wypływa z torfowisk na wy żynie Olkuskiej, jednak źródła rzeki od lat s ą pozbawione wody. Rzeka płynie pierwotnie w kierunku zachodnim a w rejonie Okradzionowa skr ęca na południe.

Charakteryzuje si ę zmiennym przepływem zwi ązanym m. in. z budow ą geologiczn ą i utworami o wysokiej infiltracji (przepływ przez Pustynię Bł ędowsk ą). Na jej przebieg, ma równie ż wplyw działalno ść górnicza poprzez ubytki wody w korycie zwi ązane z lejem depresji (miejscami rzeka niemal zanika), a drugiej strony z dopływami nios ącymi wody z odwadnienia kopalni. Zlewnia Sztoły (lewobrze żnego dopływu Białej Przemszy), poło żona w cz ęś ci południowo-zachodniej gminy Olkusz, podlega ochronie ze wzgl ędu na zlokalizowane poni żej uj ęcie wody dla GOP-u. W cz ęś ci południowo-wschodniej terenu przebiega dział wodny pomi ędzy zlewni ą Białej Przemszy i Rudawy. Omawiany obszar pozbawiony jest wi ększych cieków powierzchniowych, a sie ć rzeczna jest tu bardzo rzadka. Jest to wynik specyficznej budowy geologicznej obszaru i warunków hydrogeologicznych, które sprzyjaj ą przesi ąkaniu wód powierzchniowych do podło ża zbudowanego z wodono śnych osadów triasu. Ponadto drena ż górniczy wraz z eksploatacj ą wód podziemnych dla potrzeb wodoci ągowych spowodował istotne zaburzenia w naturalnych stosunkach wodnych i zwi ązku hydraulicznym wód powierzchniowych z podziemnymi, czego wynikiem jest: zmniejszenie przepływu wody w korytach rzecznych, przepływy jedynie okresowe podczas roztopów i po ulewnych deszczach, ucieczki i gubienie wody oraz zanik pierwotnych układów hydrograficznych. Istniej ące jeszcze oraz zanikaj ące koryta cieków powierzchniowych s ą obecnie w obr ębie licznych ich odcinków, głównie odbiornikami ścieków. Dotyczy to przede wszystkim Baby, która na znacznym odcinku jest zamieniona w kanał. Znacznie zanieczyszczona jest równie ż Witeradówka (Miła – główny dopływ Baby), która prowadzi wody z zasady okresowo. Źródła Witeradówki zostały uj ęte dla potrzeb wodoci ągowych. Nieliczne, mniejsze naturalne jeszcze strumyki w Pomorzanach, Żuradzie i Pazurku ulegaj ą równie ż stopniowej degradacji. Na obszarze miasta i gminy Olkusz nie prowadzi si ę w ciekach systematycznych obserwacji wodowskazowych, w zwi ązku, z czym nie ma danych dotycz ących wielko ści i zmian przepływu wody. Najbli ższe wodowskazy zlokalizowane s ą na Białej Przemszy w: Golczowicach, Bł ędowie i Sławkowie oraz w miejscowo ści Ryszka na Sztole. Na kilku odcinkach cieków obserwuje si ę ucieczk ę wód do wyrobisk górniczych, głównie kopalni Pomorzany, miedzy innymi pomi ędzy wodowskazem Gołczowice, a Bł ędowem obserwuje si ę ucieczk ę wód z rzeki Białej Przemszy do wyrobisk górniczych, głównie kopalni Pomorzany, w ilo ściach zmiennych, dochodz ących nawet do ok. 40 m 3/min. Generalnie – obserwuje si ę dewastacj ę i degradacj ę naturalnych układów wodnych (w tym źródeł), dalsze ubo żenie zasobów wodnych oraz du że zanieczyszczenie wód. Istotnym problemem jest zachowanie ci ągło ści istniej ącej jeszcze sieci hydrograficznej

34 z wykluczeniem jej sztucznego podziemnego kanalizowania. Wody powierzchniowe wymagaj ą ochrony w powi ązaniu z systemami zieleni. Na terenie gminy brak wi ększych stoj ących wód powierzchniowych. W Olkuszu, w okolicach góry Sikorka i Parcze wyst ępuj ą pojedyncze stawy i bagniska b ędące wynikiem specyficznej budowy geologicznej podło ża oraz ukształtowania terenu. Małe stawy utrzymuj ą si ę tak że w Troksie i Braciejówce. Nakazuje si ę ochron ę wód powierzchniowych, poprzez nie wprowadzanie do środowiska wodnego substancji toksycznych, w tym głównie metali ci ęż kich, produktów ropopochodnych oraz innych niebezpiecznych z grupy organicznych i nieorganicznych (w obszarze zmiany nr 14).

2.1.6. Klimat Według Romera, obszar miasta i gminy Olkusz le ży w obr ębie typu klimatu Wy żyn Środkowych, krainie Śląsko-Krakowskiej. Klimat wyró żnia si ę skróceniem po średnich pór roku oraz zaznaczaj ącymi si ę cechami kontynentalizmu.

Czynniki cyrkulacyjne Na teren miasta i gminy Olkusz najcz ęś ciej napływa powietrze polarno-morskie (64% przypadków). Powietrze polarno-kontynentalne napływa w 31% przypadków. Przez około 4% roku docieraj ą tu masy powietrza zwrotnikowo-morskiego, a 1% powietrza arktycznego.

Stosunki termiczne Średnia temperatura roku charakterystycznego dla klimatu Wy żyny Śląsko- Krakowskiej wynosi 8 0C. Temperatura ta jest na omawianym obszarze zró żnicowana w zale żno ści od poło żenia i ukształtowania terenu. Chłodniejsze s ą dna dolin oraz najwy ższe partie terenu. Średnia roczna temperatura dla posterunku Olkusz Olewin, za okres 1961- 1990, wynosi 7,1 0C. Średnia roczna amplituda temperatury powietrza wynosi w Olkuszu 21 0C. Średnia roczna temperatura maksymalna wynosi 12,4 0C, za ś średnia roczna temperatura minimalna 3,0 0C. Długo ść okresu wegetacji z temperatur ą > 5 0C wynosi na obszarze miasta i gminy 200-210 dni.

Opady Roczna suma opadów jest zró żnicowana w poszczególnych latach. Dla stacji Olkusz Olewin średnia roczna suma opadów wynosiła w okresie 1958-1967 – 805 mm, za ś w okresie 1986-1990 – 665 mm. Średnia wieloletnia wynosi 750 mm. S ą to wielko ści wy ższe ni ż terenów s ąsiednich, które wynosz ą np. dla Cz ęstochowy 678 mm i Białego Ko ścioła 697 mm.

Średnia roczna liczba dni z opadem śniegu wynosi dla Olkusza 51, a ilo ść dni z mgłami 38. Najwy ższe opady wyst ępuj ą od maja do sierpnia, najni ższe w lutym, marcu, pa ździerniku. Średnia liczba dni z pokrywa śnie żną wynosi przeci ętnie 60-75 dni i jest bardzo zmienna w poszczególnych latach oraz zale żna od rze źby terenu i ekspozycji stoków.

Wiatry Na terenie miasta i gminy Olkusz przewa żaj ą wiatry z kierunków zachodnich. Wiatry SW, W i NW stanowi ą około 40% wszystkich przypadków. Przewa żaj ą wiatry słabe i umiarkowane. Rozkład i średnie pr ędko ści wiatrów dolnych dla stacji Olkusz przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco:

N 6% 2,1 m/sek NE 3% 2,1 m/sek E 18% 2,6 m/sek SE 4% 2,2 m/sek S 6% 2,7 m/sek SW 11% 2,9 m/sek W 22% 3,0 m/sek NW 6% 2,6 m/sek

Notowana jest wysoka ilo ść cisz, których średni roczny procent wynosi 24. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą one w sierpniu i we wrze śniu. Znaczna ilo ść cisz i mała pr ędko ść wiatrów sprzyja utrzymywaniu si ę na tym terenie zanieczyszcze ń powietrza napływaj ących wraz z dominuj ącymi na tym obszarze wiatrami z kierunków zachodnich.

Typ pogody Według rejonizacji przeprowadzonej przez A. Wosia (1995) z punktu widzenia liczby dni z poszczególnymi typami pogody, omawiany obszar nale ży do regionu Śląsko- Krakowskiego wyró żniaj ącego si ę od pozostałych regionów du żą liczn ą dni z pogod ą bardzo ciepł ą z opadem.

Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w rejonie Śląsko- Krakowskim [wg A. Wosia] Z du żym Słoneczna Pochmurna zachmurzeniem Bez z Typ pogody Bez z Razem Bez z Bez z opadu opadem opadu opadem opadu opadem opadu opadem

Ciepła 25,7 1,4 84,2 55,2 20,9 64,4 130,8 121,0 251,8

Przymrozkowa 10,8 0,2 25,0 12,7 8,9 20,7 44,7 33,6 78,3 Mro źna 3,7 0,1 9,6 5,8 2,1 23,1 15,9 19,0 34,9 40,2 1,7 118,8 73,7 32,4 98,2 Razem 191,4 173,6 365,0 41,9 192,5 130,6

2.1.7. Gleby Warunki litologiczne panuj ące na terenie miasta i gminy Olkusz ukształtowały gleby zmienne, cz ęsto w obr ębie niewielkich powierzchni. Na stosunki glebowe tego obszaru wyra źny wpływ wywarła te ż wielowiekowa działalno ść , głównie przemysłowa, prowadz ąca do przesuszenia terenu oraz zmian składu chemicznego gleb. Zaznacza si ę tu wyra źnie podział na gleby le śne, zwi ązane w du żej mierze z ubogimi utworami piaszczystymi oraz gleby u żytkowe rolniczo, zwi ązane z zasobniejszymi utworami wapiennymi oraz bogatszymi piaskami gliniastymi. Dominuj ącymi typami gleb s ą r ędziny brunatne, gleby brunatne oraz bielicoziemne.

Rędziny Wytwarzaj ą si ę z wapieni skalistych i ławicowych górnojurajskich. S ą one na tym obszarze zró żnicowane pod wzgl ędem gł ęboko ści i składu mechanicznego. Dominuj ą rędziny lekkie i średnie o składzie piasków gliniastych lekkich i średnich. Odczyn gleb jest oboj ętny, jednak w górnych partiach cz ęsto wyst ępuje odczyn kwa śny. Gł ęboko ść r ędzin jest zmienna, od kilkunastu centymetrów do około 1,5 m. Rędziny o płytkim profilu zagro żone s ą erozj ą. Wi ększa cz ęść terenów wyst ępowania r ędzin jest u żytkowana rolniczo. Najcz ęś ciej są to kompleksy o przydatno ści rolniczej ocenianej jako żytni i żytnio-ziemniaczany, dobry oraz słaby. Na terenach le śnych zwi ązane s ą z nimi siedliska lasu i lasu mieszanego.

Gleby brunatne Na tym obszarze wytworzone s ą z utworów gliniastych lub lessowych. S ą one podatne na zakwaszenie. W terenach le śnych dominuj ą gleby brunatne kwa śne. Przydatno ść rolnicza gleb brunatnych jest zró żnicowana w zale żno ści od rodzaju skały macierzystej. Mog ą to by ć żyźniejsze gleby wysokich klas bonitacyjnych z utworów lessowych, b ądź gleb o mniejszej zasobno ści w składniki pokarmowe. W śród gleb rolniczych dominuje kompleks przydatno ści rolniczej – żytni, dobry i słaby. W lasach tworz ą przewa żnie siedliska lasów i lasów mieszanych.

Gleby bielicoziemne Wytworzone s ą z lekkich utworów piaszczystych. Charakteryzuje je kwa śny odczyn i mała zasobno ść w składniki pokarmowe oraz du ża przepuszczalno ść . Gleby te w du żej

37 cz ęś ci pozostały zalesione. Tworz ą siedliska borów i borów mieszanych. Wyst ępuj ące na terenach rolnych bielice, wytworzone z piasków gliniastych, tworz ą żytnie kompleksy przydatno ści rolniczej. Gleby pozostałych typów wyst ępuj ą na znacznie mniejszych obszarach, ni ż wymienione. Mady wyst ępuj ą na niewielkich powierzchniach wzdłu ż nielicznych tu cieków. Charakterystyczne s ą słabo wykształcone gleby kwarcowo-krzemianowe, bezw ęglanowe, utworzone z czwartorz ędowych lu źnych piasków, wyst ępuj ące w rejonie Pustyni Starczynowskiej. S ą to gleby kwa śne, bardzo ubogie w składniki pokarmowe. Specyficzne dla terenów przemysłowych s ą nieu żytki powstałe wskutek tworzenia hałd oraz deformacji powierzchni na terenach eksploatacji złó ż. Nieu żytki wymagaj ą zabiegów rekultywacyjnych zmierzaj ących do odtwarzania gleb. Zdecydowana wi ększo ść gleb terenu miasta i gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe spowodowane du żą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło ża. Pogorszenie z natury ju ż niezbyt korzystnych stosunków wilgotno ściowych gleb, spowodował lej depresji. Odbija si ę to na urodzajno ści gleb rolnych i przyczynia do degradacji siedlisk le śnych. Drugim problemem jest ska żenie gleb ograniczaj ące znacznie ich przydatno ść dla rolnictwa.

2.1.8. Szata ro ślinna Pod wzgl ędem geobotanicznym, przewa żaj ąca cze ść obszaru gminy Olkusz poło żona jest w obr ębie Wy żyny Krakowsko-Wielu ńskiej, za ś cz ęść zachodnia w Krainie Wy żyny Śląskiej. Obszar gminy charakteryzuje naturalne zró żnicowanie gleb, siedlisk i mikroklimatu, które spowodowało wyst ępowanie gatunków i zbiorowisk o ró żnorodnych wymaganiach pokarmowych, termicznych, wilgotno ściowych. Zró żnicowanie to ma cz ęsto charakter mozaikowaty [Wika S., 1986]. Ro ślinno ść zło żona jest z przedstawicieli wielu elementów geograficznych. Wyst ępuj ą tu zarówno elementy północne, jak i południowe, a tak że oceaniczne i kontynentalne. Spotykane s ą te ż gatunki górskie i kserotermiczne [Michalik S., 1974]. Obecny stan szaty ro ślinnej w du żym stopniu ukształtowany jest przez wpływy antropogeniczne. Wpływy te dotyczyły zarówno samej ro ślinno ści (wylesienia, wprowadzenie monokultur sosnowych, itd.), jak i znacznych zmian siedliskowych, a głównie przekształcenia stosunków wodnych. Cz ęść terenu odznacza si ę jednak du żymi walorami naturalnej ro ślinno ści. Mo żna tu obserwowa ć mi ędzy innymi charakterystyczn ą dla tego terenu mozaikowat ą, zmienno ść szaty ro ślinnej. Do ść liczne s ą wyst ępuj ące, na tym terenie stanowiska cennych, rzadkich i chronionych gatunków. Najwarto ściowsze partie terenu przewidziane s ą do obj ęcia ochron ą prawn ą. Ochron ę tak ą planuje si ę równie ż dla fragmentów terenu o ro ślinno ści silnie zantropogenizowanej. Na terenach przekształconych

38 przez przemysł np. wyrobiska, hałdach, obserwowa ć mo żna charakterystyczne formy wyst ępowania i rozwój zbiorowisk ro ślinnych.

Zbiorowiska ro ślinne Le śne zbiorowiska ro ślinne zostały na tym obszarze zachowane przede wszystkim na ubo ższych siedliskach utworzonych na piaskach deluwialnych, piaskach eolicznych, piaskach wodnolodowcowych. Bogatsze siedliska wytworzone ze skał wapiennych i piasków gliniastych zostały w znacznym stopniu przekształcone w tereny rolne. Zbiorowiska le śne wyst ępuj ą na około 45% powierzchni miasta i gminy. Wśród zbiorowisk le śnych dominuj ą bory sosnowe. Wyst ępuj ą one na glebach bielicowych i brunatnych kwa śnych. Najcz ęś ciej spotykamy zespołem jest bór sosnowy świe ży Lencobryo-Pinetum. Obok sosny wyst ępuje w drzewostanie brzoza, a w runie panuj ą gatunki o niewielkich wymaganiach siedliskowych. Mniejsz ą powierzchni ę zajmuj ą bory mieszane sosnowo-dębowe Pino-quercetum , w których so śnie towarzysz ą d ęby szypułkowy i bezszypułkowy oraz w domieszce buk. Na siedliskach piasków eolicznych, w tym dawnej Puszczy Sterczynowskiej wyst ępuj ą bory suche. Zespołem panuj ącym skał wapiennych s ą buczyny. S ą one wa żnym elementem naturalnej szaty le śnej tego obszaru. Maj ą one na tym obszarze charakter buczyn górskich. Dominuje buczyna sudecka Dentario emeaphyllidis-Fagetum . Buczyny rozwijaj ą si ę na rędzinach, parar ędzinach, glebach brunatnych. W krajobrazie, buczyny widoczne s ą w postaci lasów porastaj ących wzniesienia otoczone poło żonymi poni żej borami sosnowymi. W drzewostanach oprócz buka spotykane s ą; jawor, grab, lipa, czasem świerk i jodła. W zale żno ści od lokalnego zró żnicowania siedlisk, obok buczyn górskich spotyka się te ż lokalnie płaty innych zespołów buczyny np. kwa śnej buczyny ni żowej, buczyny ciepłolubnej w ni ższych poło żeniach stoków czy buczyny ciepłolubnej na nasłonecznionych stokach wzgórz wapiennych [Celi ński F., Magiera A., 1978]. Obok borów sosnowych i buczyn, inne zbiorowiska le śne wyst ępuj ą fragmentarycznie, na niewielkich powierzchniach. Szczególnie mały jest udział zespołów zwi ązanych z siedliskami wilgotnymi. Z siedlisk gr ądowych, lasy zostały w du żej mierze wyparte przez rolnictwo. Wśród zespołów niele śnych szczególnie charakterystyczne dla Wy żyny Krakowsko- Wielu ńskiej jest wyst ępowanie zespołów murawowych. S ą one pochodzenia naturalnego, na najwy ższych partiach wzgórz wapiennych b ądź antropogenicznego, powstałe w wyniku odlesienia wychodni jurajskich. Murawy rozwijaj ą si ę te ż na wyrobiskach poeksploatacyjnych [Wika S., 1986].

Na terenach wylesionych wyst ępuj ą przede wszystkim zespoły pól uprawnych. Niewielki jest udział zbiorowisk ł ąkowych. W pobli żu zabudowa ń, dróg, terenów gospodarczych wst ępuj ą zespoły ruderalne. Szata ro ślinna obszaru miasta i gminy Olkusz, b ędącego pod wpływem przemysłu wydobywczego, odznacza si ę wysokim stopniem oddziaływa ń antropogenicznych. Podstawowe czynniki oddziaływuj ące na szat ę ro ślinn ą, to: przekształcenia rze źby terenu przez przemysł wydobywczy, zakłócenia układów hydrologicznych i hydrogeologicznych, zanieczyszczenia atmosfery, zmiany chemizmu i trofizmu środowiska, a tak że wpływ turystyki i komunikacji [Babczy ńska-Sendek B., Kimsa T., Wika S., 1992]. Wskutek przekształce ń siedlisk nast ępuje zanik wielu gatunków i zespołów, zwłaszcza związanych ze środowiskiem wilgotnym. Drzewostany charakteryzuj ą si ę nadmiernym udziałem sosny. Spotykana jest mała ilo ść starodrzewi. Przeprowadzone badania wskazuj ą na wysok ą zawarto ść metali ci ęż kich i siarki w szpilkach i li ściach drzew [Krzaklewski W., Wójcik J., 1990]. Osłabione przez zanieczyszczenia powietrza i gleby lasy charakteryzuj ą si ę nisk ą żywotno ści ą. Do drzewostanów wprowadza si ę gatunki odporniejsze na zanieczyszczenia. Tereny zdewastowane przez przemysł wymagaj ą zabiegów rekultywacyjnych i odtwarzania szaty roślinnej. Jednocze śnie szata ro ślinna, szczególnie le śna, pełni niezmiernie wa żne funkcje sanitarne, klimatyczne i glebochronne. Najistotniejsze zagadnienia z zakresu ochrony szaty ro ślinnej, to minimalizacja zagro żeń wywołanych przez przemysł, w tym zarówno oddziaływa ń na dewastacj ę powierzchni ziemi, jak i obni żanie poziomu zanieczyszcze ń powietrza. Najtrudniejszym zadaniem jest niew ątpliwie poprawa stosunków wodnych, b ądź – przynajmniej – ograniczenie rozszerzania zasi ęgu leja depresji. W działaniach planistycznych istotna jest te ż ochrona stanowisk cennych gatunków.

2.1.9. Fauna Na terenie miasta i gminy Olkusz dominuj ą gatunki szeroko rozpowszechnione na kontynencie euroazjatyckim. Wyst ępuj ą tu zarówno gatunki pospolite na całym obszarze kraju, do których należą wyst ępuj ące tu du że ssaki jak dzik, sarna, zaj ąc, jak i zwi ązane z biocenozami charakterystycznymi dla tego regionu, przyczyniaj ąc si ę do bogactwa fauny. Do takich nale żą grupy gatunków zwi ązanych z murawami naskalnymi i jaskiniami. Zró żnicowanie budowy geologicznej, typów mikroklimatu i zbiorowisk ro ślinnych odzwierciedla si ę równie ż w zró żnicowaniu fauny. Wyst ępuj ą tu ró żne elementy ekologiczne, wśród których na uwag ę szczególna zasługuje fauna górska i kserotermiczna [Michalik S., 1974]. Elementy te reprezentowane s ą głównie przez drobne organizmy zwierz ęce.

Wśród biocenoz le śnych, bogat ą faun ą, w tym ptaków i ssaków, charakteryzuj ą si ę fragmenty naturalnych drzewostanów oraz starodrzewi sosnowych, głównie buczyn. Fauna ubogich borów sosnowych, szczególnie zubo żonych sztucznych monokultur sosnowych ni ższych klas wieku, jest znacznie ubo ższa. Charakterystyczn ą grup ę stanowi ą murawy, zarówno naturalnych i półnaturalnych muraw naskalnych, jak i muraw psamofilnych. Zasiedlaj ą je gatunki o specyficznych wymaganiach ekologicznych, w tym rzadkie gatunki różnych grup systematycznych. Specyficzn ą grup ą jest fauna zwi ązana ze środowiskiem jaskini; wyst ępuj ą tu unikalne gatunki fauny. Współczesna fauna omawianego obszaru nosi silne pi ętno przeobra żeń środowiska, spowodowanych zabudow ą obszaru oraz szerokimi wpływami przemysłu. Prowadzą one do ubo żenia fauny, przejawiaj ącego si ę zanikiem wielu gatunków oraz obni żeniem liczebno ści populacji. Ocenia si ę, że liczba gatunków od ko ńca XIX w. na terenie Wy żyny Krakowsko- Częstochowskiej zmniejszyła si ę o 10-20% [Szeptycki A., Warchałowska-Śliwa E., 1992]. Głównie przyczyny tych zmian to: wylesienia i ubo żenie biocenoz le śnych, zmiany warunków siedliskowych spowodowane przesuszeniem terenu, zanikiem cieków i zbiorników wodnych, ska żenia chemiczne, rozbudowa sieci dróg. Drastyczne zmiany środowiska życiowego zwierz ąt wyst ępuj ą lokalnie na terenach szkód zwi ązanych z eksploatacj ą górnicz ą. Ograniczenie procesów degradacji fauny powinno następowa ć przede wszystkim przez powstrzymanie skutków działania przemysłu, zachowanie zró żnicowania środowisk życia fauny, w tym półnaturalnch muraw, odtwarzanie ró żnorodno ści biocenoz le śnych. Konieczne jest przeprowadzenie inwentaryzacji środowisk cennych gatunków i ich ochrona.

2.2. Podstawowe zagro żenia

Na obszarze miasta i gminy Olkusz stwierdzone s ą zarówno przekroczenia obowi ązuj ących norm w zakresie ska żeń środowiska, jak i drastyczne przekształcenie warunków funkcjonowania środowiska. Do najistotniejszych zagro żeń nale żą : przekształcenia stosunków wodnych, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, ska żenia gleb oraz przekształcenia powierzchni ziemi.

2.2.1. Zmiany stosunków wodnych Główne wielkoobszarowe zmiany stosunków wodnych wynikaj ą z gł ębokiego drena żu poziomu triasowego przez kopalni ę Pomorzany, Olkusz i Bolesław oraz du że uj ęcia wód podziemnych: Łazy Bł ędowskie i Klucze, Jaroszowiec. Doprowadziło to do zmian w pierwotnym re żimie wód, przejawiaj ących si ę przede wszystkim: • wytworzeniu regionalnego leja depresji w triasie oraz • obni żeniu zwierciadła wody, a nawet lokalnym osuszeniu czwartorz ędowegoi jurajskiego poziomu wodono śnego. Uproszczony obraz tych zmian przedstawia si ę poni żej: Po wyczerpaniu si ę w XV w. złó ż rud cynku i ołowiu zalegaj ących w przypowierzchniowej warstwie gruntu, w strefie aeracji, rozpocz ęto odwadnianie wyrobisk. Pocz ątkowo wyci ągano wod ę wiadrami i czerpadłami, a od XVI w. stosowano sztolnie. W pierwszej połowie XIX w. zacz ęto wykorzystywa ć pompy parowe do odwadniania kopal ń „Bolesław” i „Ulisses”. Górnictwo, a jednocze śnie odwadnianie na wielk ą skal ę, rozpocz ęło si ę w latach 50. XX w., kiedy do oprowadzania wody z wyrobisk zastosowano pompy zasilane energi ą elektryczn ą. Sukcesywnie pogł ębiano szyby i prowadzono korytarze w coraz ni ższych poziomach, jednocze śnie odprowadzaj ąc coraz to wi ększe ilo ści wody 3. W 1957 roku rozpocz ęto budow ę kopalni „Olkusz”, a 1969 roku kopalni „Pomorzany”. Obecnie z kopalni olkuskich wypompowywanych jest około 250 m 3 wody na minut ę. Działalno ść górnicza i zwi ązany z ni ą drena ż wód podziemnych doprowadziły do sukcesywnego obni żania si ę poziomu wód utworów wodono śnych i powstania rozległego leja depresji w rejonie kopal ń. Lej, pierwotnie w kształcie eliptycznym rozci ągni ęty był w kierunku NW-SE na długo ści przeszło 25 km. W centralnym obszarze si ęgał do gł ęboko ści około 80 m pod powierzchni ą terenu, sk ąd wypompowywane były wody kopalniane. Wielko ść obni żeń pierwotnego zwierciadła wody wynosi od ponad 100 metrów w centrach odwadniania do kilkunastu metrów w strefach brze żnych (Kurek,1993). Degradacja tego poziomu wodono śnego przejawia si ę nie tylko obni żeniem poziomu wody, lecz równie ż pogorszeniem jej jako ści przez wymuszony drena żem spływ wód zanieczyszczonych. Z obecnych zasobów niemal połow ę stanowi ą wody zanieczyszczone zwi ązkami lignosulfonowymi. Jednocze śnie, w połowie lat 50. w celu zaopatrzenia w wod ę aglomeracji górno śląskiej zostało uruchomione ujecie wód triasowych w Łazach Bł ędowskich. Najwi ęcej wody ze studni tego uj ęcia – 63 m3/min – eksploatowano na pocz ątku lat 70. Stwierdzono wówczas obni żenie si ę zwierciadła wody o około 20-30 m, a wokół uj ęcia wytworzył si ę lej

3 patrz rozdział 2.1.4.

42 depresyjny. Uj ęcie w Kluczach, wybudowane w latach 30. na potrzeby ówczesnej fabryki papieru i celulozy, czerpało w 1973 roku około 30 m3/min. Nało żenie si ę zasi ęgów odwadniania kopalni oraz uj ęcia w Łazach Bł ędowskich i Kluczach spowodowało rozwój poł ączonego leja depresji. Około 1990 roku zanotowano najni ższy poziom zwierciadła wody na rz ędnej 224-232 m n.p.m., dla którego określony został maksymalny zasi ęg leja depresji o powierzchni około 485 km 2. Zaznaczy ć nale ży, i ż zwi ększenie drena żu wód triasowych przez kopalni ę „Pomorzany” spowodowało zmniejszenie wydajno ści w studniach uj ęcia Łazy Bł ędowskie w zwi ązku z obni żaniem si ę poziomu dynamicznego zwierciadła wody. Jednocze śnie skutkiem istotnego zmniejszenia wydajno ści uj ęcia było odbudowanie si ę zwierciadła wokół niego i podniesienie si ę poziomu zwierciadła wód podziemnych o około 20-30 m. Poziom taki utrzymuje si ę do chwili obecnej, a wydatek uj ęcia w Łazach Bł ędowskich wynosi około 8 m3/min. W wyniku zmniejszenia poboru w opisanym uj ęciu oraz zamkni ęcia niektórych szybów zasięg leja depresyjnego zmniejszył si ę i zajmuje obecnie powierzchni ę około 250 km 2. Pierwotnie obni żenie zwierciadła wody nast ąpiło w triasowym pi ętrze wodono śnym, z którego drenowane lub ujmowane s ą wody. Poprzez obszary po średnich i bezpo średnich wiezi hydraulicznych mi ędzy triasowym pi ętrem wodono śnym a pozostałymi pi ętrami wodono śnymi wpływ drena żu węglanowych skał triasowych przenosi si ę tak że na te pi ętra. 4 Czwartorz ędowy poziom wodono śny, wyst ępuj ący w piaskach wodnolodowcowych został cz ęś ciowo, a w bezpo średnim s ąsiedztwie kopal ń całkowicie osuszony. Wody tego pi ętra s ą podatne na zanieczyszczenia. W jurajskim poziomie wodono śnym, zwi ązanym z wapieniami jury górnej, drena ż górniczy spowodował obni żenie pierwotnego zwierciadła wody o kilkana ście do kilkudziesi ęciu metrów (Kurek,1993). Obecnie poziom ten jest ujmowany głównie w strefie peryferyjnej leja depresji. Wydajno ść pojedynczych studni wynosi od kilku do kilkudziesięciu m3/h z tendencj ą spadkow ą. Poziom ten jest intensywnie zasilany przez infiltracj ę opadów atmosferycznych, co wi ąż e si ę z rozwojem zjawisk krasowych. Sprzyja to szybkiemu wnikaniu wód deszczowych, wraz z zanieczyszczeniami z powierzchni terenu, do wapieni górnojurajskich, a tak że zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Ze wzgl ędu na brak warstwy izoluj ącej przed dopływem zanieczyszcze ń poziom ten został zaklasyfikowany, jako do zbiorników silnie zagro żony, wymagaj ący szczególnej ochrony.

4 Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopalń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 3 Prognoza wpływu działalności górniczej na środowisko. Przewidywany wpływ eksploatacji górniczej na powierzchnię w całym okresie prowadzenia ruchu zakładu górniczego., red. J. Motyka, Fundacja Nauka i Technika, Kraków, 2010 r.

Triasowy poziom wodono śny wyst ępuje na prawie całym terenie gminy. W warunkach pierwotnych triasowe pi ętro charakteryzowało si ę bardzo dobr ą jako ści ą wód i du żą ich wydajno ści ą. Poziom ten został zaburzony na całym obszarze. Z wapieni jurajskich i triasowych wypływa wiele źródeł o charakterze szczelinowych i krasowych. Cz ęść z nich zanikła w wyniku działalno ści górniczej. Wi ększo ść z nich to źródła o malej i średniej wydajno ści od 0,5 do 10 l/s. Wydajno ść źródła w Braciejówce wynosi ok. 140 l/s. Z istniej ących podstawowych materiałów geologicznych, hydrogeologicznych i górniczych z 1995 r. wynika, ze : • powierzchnia obj ęta drena żem kopalni „Bolesław” wynosi ok. 28km 2 przy depresji ok. 60m, • kopalnia Olkusz drenuje pi ętro triasowe do poziomu +238mnpm, przy depresji ok. 90m, a powierzchnia drena żu wynosi ok. 90km 2, • kopalnia Pomorzany drenuje pi ętro triasowe a ż do poziomu +180mnpm, przy depresji ok. 120m. Powierzchnia drena żu wynosi ok. 180km 2 [Sztelak, 1994]. Wy żej wymienione kopalnie utworzyły lej depresji o powierzchni ok.270 km 2 . Lej ten w kierunku północno-zachodnim si ęgał do rzeki Białej Przemszy i ł ączył si ę z lejem depresji utworzonym przez uj ęcia wód podziemnych: Łazy Bł ędowskie oraz Klucze Ł ączn ą powierzchni ę powstałego w ten sposób leja oszacowano na ok.400 km 2. (wg. J.Sztelak 1982, E. Popiołek i A. Kleczkowski 1992 r. Ocena wpływu cz ęś ci górniczej ZGH Bolesław na środowisko 1995). Według opracowa ń Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz, w zasi ęgu leja depresji kopal ń i uj ęć gł ębinowych znajdował si ę w 1995 r,. obszar o powierzchni 560 km 2, a 2002 roku wg. autorów „Programu Ochrony Srodowiska dla powiatu olkuskiego” - 700 km 2. Omawiane zmiany stosunków wodnych maj ą charakter wielkoobszarowy, o zasi ęgu regionalnym. Działalno ść kopal ń „Bolesław” i „Olkusz” spowodowała obni żenie zwierciadła wody wsz ędzie tam gdzie miało ono pierwotnie charakter swobodny oraz przej ście zwierciadła naporowego w swobodny. Jednak decyduj ący wpływ na stan triasowego pi ętra wodono śnego miało uruchomienie najwi ększej i najgł ębszej z kopal ń rejonu olkuskiego - kopalni „Pomorzany”. W 2000 r. napływ wód do tej kopalni wynosił 256,9 m 3/min i było to od kilku do kilkunastu razy wi ęcej ni ż w kopalniach Bolesław i Olkusz. Oprócz zmian w stanie wód podziemnych odzwierciedlaj ących si ę głównie w spadku wydajno ści lub zaniku wody w studniach zaopatruj ących ludno ść i przemysł w wod ę, obserwuje si ę tak że znaczne zmiany w stanie wód powierzchniowych. Wskutek działalno ści górniczej nast ąpiło osuszenie rzeki Baby na odcinku 8 km, rzeki Białej na odcinku 7,5 km oraz zmiany w charakterze rzek Białej Przemszy i Sztoły z drenuj ącego na infiltruj ący.

Oprócz pi ętra triasowego wpływ ten obejmuje równie ż cz ęś ciowo czwartorz ędowy poziom wodono śny oraz jurajski, a tak że wody powierzchniowe. Bardzo silna antropopresja spowodowała zasadnicze zmiany i tak ju ż niekorzystnych stosunków wodnych. Drena ż górniczy poł ączony z eksploatacj ą wód podziemnych spowodował, oprócz wcze śniej omówionych, równie ż nast ępuj ące niekorzystne skutki: 1. zanik wody w studniach gł ębinowych lub spadek ich wydajno ści, 2. zanik, wody lub obni żenie si ę zwierciadła w studniach kopanych, 3. zmiany naturalnego kierunku spływu wód podziemnych, 4. mo żliwo ść nowych kontaktów hydraulicznych wód z ró żnych poziomów, 5. zmiany zwi ązków hydraulicznych wód podziemnych z powierzchniowymi, 6. zanik znacznej ilo ści naturalnych wypływów wód podziemnych ( źródeł) lub zmian ę ich re żimu np. na okresowy, 7. zubo żenie zasobów wód powierzchniowych w wyniku zmniejszenia przepływu wody w korytach rzecznych (np. Biała Przemsza, Sztoła) lub jej całkowitego zaniku na pewnych odcinkach (Baba, Biała), 8. zanik naturalnych układów hydrograficznych, 9. zwi ększenie przepływów w rzekach poni żej zrzutu wód kopalnianych oraz zmiany naturalne jako ści wody w tych ciekach, 10. cz ęś ciowe lub całkowite osuszenie mokradeł, 11. zaistnienie zjawisk sufozji – lejków i zapadlisk, 12. wtórne ska żenie wód podziemnych, a po średnio powierzchniowych (np. wskutek migracji ługów ligninosulfonowych zdeponowanych na Pustyni Bł ędowskiej przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze), 13. dopływ zanieczyszcze ń z ognisk powierzchniowych. Stan zaburzenia pierwotnego re żimu wód podziemnych uniemo żliwia bądź utrudnia korzystanie z zasobów tych wód. Koniecznie s ą uj ęcia gł ębinowe. Na omawianym obszarze miasta i gminy Olkusz, wszystkie lokalne uj ęcia znajduj ą si ę w zasi ęgu leja depresji. W tej sytuacji wody kopalniane są stały si ę – praktycznie – jedynym źródłem wody rejonu olkuskiego. Drena ż, oprócz ilo ściowego zubo żenia zasobów, intensyfikuje negatywne oddziaływania ognisk zanieczyszczenia na jako ść wód podziemnych. Wa żną spraw ą jest wi ęc niedopuszczenie do wtórnego zanieczyszczenia triasowego pi ętra wodono śnego; dotyczy to całego leja depresji. Zaopatrywanie w wod ę ludno ści i przemysłu z tego poziomu wodono śnego b ędzie zagro żone w przypadku zako ńczenia eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych przez ZGH Bolesław. Rozwa żane Rozwa żano są ró żne mo żliwo ści zako ńczenia eksploatacji i niemal w

45 ka żdym z tych wariantów bez wzgl ędu na wybór rozwi ązania, podczas wypełniania si ę leja depresji w zatapianych wyrobiskach, mo że doj ść do wzrostu zanieczyszcze ń w wodach podziemnych. St ąd te ż rozpatrywane s ą ró żne koncepcje zaopatrzenia ludno ści rejonu olkuskiego w wod ę pitn ą. Równocze śnie z likwidacj ą kopal ń rud i wypełnieniem wod ą podziemn ą leja depresji zostan ą w niektórych rejonach przywrócone naturalne stosunki wodne, takie jakie istniały przed przyst ąpieniem do robót górniczych. Przywrócona zostanie sie ć rzeczna i odrodz ą si ę zanikłe źródła. Stwarza to zagro żenie wyst ąpienia lokalnych podtopie ń powierzchni terenu (głównie dolin rzecznych, które zanikły, niecek osiada ń nad wyrobiskami górniczymi). Wg różnych analiz przewiduje si ę w obr ębie Gminy Olkusz kilka obszarów zalewisk, tzn. miejsc, gdzie poziom wody gruntowej po wypełnieniu si ę leja depresji znajdzie si ę powy żej poziomu terenu oraz obszary podtopie ń, czyli miejsca, gdzie poziom wody gruntowej podniesie si ę do poziomu 3 m p.p.t. lub wy żej.

2.2.2. Zanieczyszczenie wód Głównym źródłem zanieczyszczenia wód podziemnych oraz powierzchniowych w rejonie olkuskim s ą:

1. wylewisko ługów podsiarczanowych Kluczewskich Zakładów Papierniczych na Pustyni Bł ędowskiej. Ich najtrwalszym i najbardziej szkodliwym składnikiem s ą zwi ązki lignosulfonowe. Obszar ska żenia wód czwartorz ędowych tymi zwi ązkami ma powierzchnie ok. 140 ha Zwi ązki te zacz ęły wraz z wod ą opadow ą migrowa ć do wyrobisk kopalni „Pomorzany”, w momencie, kiedy lej depresji osi ągn ął wylewiska tych uci ąż liwych zwi ązków niezb ędnym było wykonanie specjalnych wyrobisk, które przej ęły ska żone wody, nie unikni ęto jednak dalszego zanieczyszczenia wód dopływaj ących do kopalni zwi ązkami lignosulfonianowymi. Przenikn ęły one tak że do wód napływaj ących do kopalni Pomorzany;

2. stawy opadów poflotacyjnych oraz hałda odpadów hutniczych (na któr ą odprowadzane są ścieki z fabryki Kwasu Siarkowego Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” (w skład ZGH wchodz ą: kopalnia rud cynku i ołowiu „Pomorzany”, „Olkusz” i „Bolesław” oraz zakłady przeróbki mechanicznej i hutniczej w Bukownie) składowane są były, wraz z odpadami komunalnymi w odkrywce „Ujków” pierwotnie bez jakichkolwiek zabezpiecze ń przed wnikaniem odcieków w podło że. Z odpadów tych do wód podziemnych wymywane były siarczany, jony żelaza, cynku, ołowiu, kadmu i miedzi oraz wap ń i magnez. Odcieki z odpadów komunalnych przyczyniły si ę do podwy ższenia poziomu chlorków, sodu, potasu, zwi ązków azotu i boru. Obecnie w cz ęś ci tej odkrywki lokuje si ę odpady komunalne z zastosowaniem uszczelnienia dna i ścian odkrywki, zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami. one bez jakichkolwiek zabezpiecze ń przed

infiltracj ą. Z odpadów tych do wód podziemnych wymywane s ą siarczany, jony żelaza, cynku, ołowiu, kadmu i miedzi oraz wap ń i magnez. Do uj ęcia wód dla Stacji Uzdatniania Wody Olkusz odprowadzane s ą, obok czystych, tak że wody z szybu „Bronisław”, w których koncentracja zawiesiny kilkakrotnie niekiedy przekracza dopuszczaln ą warto ść ;

3. nieczyszczone ścieki technologiczne zawieraj ące chlorki, których st ęż enia przekraczaj ą dopuszczone ładunki odprowadzane przez Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej

4. nieczynne składowisko odpadów komunalnych bez zabezpieczenia podło ża zlokalizowane w płd. cz ęś ci odkrywki Ujków;

1. składowisko szlamów poneutralizacyjnych Zakładów Wyrobów Metalowych w Sławkowie;

2. ścieki z m. Olkusza oraz z miejscowo ści: Bukowno, Bolesław, Sławków, Jaroszowiec, Klucze, a tak że z pozostałych zakładów przemysłowych,

3. ścieki z nieskanalizowanych wiejskich jednostek osadniczych (np. z gminy Olkusz), głownie ścieki bytowe przedostaj ące si ę z nieszczelnych szamb b ądź wprost zrzucane do ziemi,

4. „dzikie” wysypiska śmieci;

1. zanieczyszczenie powietrza (w tym wód opadowych);

2. nawo żenie mineralne (głównie azotowe) na terenach u żytkowanych rolniczo;

3. zanieczyszczenia pasmowe zwi ązane z komunikacj ą samochodow ą i kolejow ą. Głównym źródłem okresowego zanieczyszczenia wód podziemnych jest drobna frakcja rudy oraz takie czynno ści jak: urabianie rudy, czyszczenie chodników i osadników oraz ruch maszyn samojezdnych. Najwi ększy wpływ na jako ść wód podziemnych maj ą odpady poflotacyjne. Deponowane s ą one bezpo średnio w stawach osadowych, z których woda infiltruje do podło ża. W 2002 roku pr ędko ść infiltracji wynosiła 7,78 m 3/min. Wody te dopływaj ą głównie do kopalni Pomorzany. Wody dołowe tej kopalni dodatkowo s ą ska żone toksycznymi zwi ązkami ligninosulfonowymi (przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze), notuje si ę tak że przekroczenie siarczanów. Koncentracja jonów siarczanowych w wodach pompowanych wynosiła od 60 mg/l do nawet 720 mg/l. Jako ść wód uwarunkowana jest, poza działalno ści ą górnicz ą, tak że stanem gospodarki wodno-ściekowej. Z uwagi na skanalizowanie jedynie miasta Olkusz i miejscowo ści Witeradów obserwuje si ę podwy ższone (nie przekraczaj ące jednak dopuszczalnych norm) poziomy zwi ązków azotowych, szczególnie azotanów, w wodach podziemnych na terenie Gminy Olkusz. Z bada ń jako ści wód studni uj ściowych PWiK Olkusz przeprowadzonych w 2010 roku wynika, że wody ze studni spełniaj ą normatywy dla wód pitnych zarówno w zakresie wska źników fizykochemicznych, jak i kluczowego wska źnika tj. azotanów. Warto zwróci ć uwag ę, że o ile wody ze studni w Braciejówce, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim i Podlesiu Rabszty ńskim osi ągn ęły warto ść azotanów na poziomie odpowiednio 7,2 mg/l, 10,4 mg/l, 7,4 mg/l i 8,4 mg/l, tak

47 w Witeradowie warto ść ta wyniosła jedynie 1,8 mg/l (dopuszczalna warto ść to 50 mg/l). Wi ększe wielko ści zbadanych azotanów stwierdzono w wodach pochodz ących ze źródeł jurajskich. Woda ze źródeł: Witeradów Młyn, Witeradów Główne, Żurada osi ągn ęła wielko ści azotanów na poziomie odpowiednio 23,7 mg/l, 8,66 mg/l i 31,2 mg/l. Aktualnie zabudowa mieszkalna obj ęła swym zasi ęgiem bezpo średnie s ąsiedztwo wi ększo ści uj ęć i źródeł. W przypadku dalszego ich u żytkowania lub podj ęcia decyzji o ich uruchomieniu nale ży podj ąć działania dla zapobiegania przenikania zanieczyszcze ń do strefy stanowi ącej obszar zasilania poszczególnych uj ęć i/lub źródeł. Przykładem w tym wzgl ędzie mo że by ć przypadek miejscowo ści Witeradów, gdzie w zwi ązku z wykonaniem kanalizacji, nie powinno wyst ępowa ć przenikanie do wód podziemnych nieoczyszczonych ścieków bytowych. 5

W ostatnim okresie obserwuje si ę, na lokalnych uj ęciach gł ębinowych wód pitnych w gminie Olkusz, ponadnormatywny wzrost zawarto ści azotanów oraz ska żenie bakteriologiczne. Degradacja jako ści wód podziemnych przez ścieki bytowe wnikaj ące do podło ża objawia si ę przede wszystkim wzrostem st ęż enia zwi ązków azotowych i chlorków w wodach podziemnych, zwłaszcza w rejonie zbiornika jurajskiego. Okresowe przekroczenia azotanów stwierdza si ę w uj ęciach gł ębinowych w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim ujmuj ących wody poziomu jurajskiego. Najwi ększe przekroczenia dopuszczalnych norm dla wód pitnych i najcz ęś ciej notowane były w uj ęciach w Troksie i Gorenicach, które obecnie wył ączone s ą z eksploatacji. W pozostałych uj ęciach gł ębinowych tj. w Kosmolowie i Zadolu Kosmolowskim azotany nie przekraczały dopuszczalnych warto ści dla wód pitnych. W źródłach wyst ępuj ących na terenie gminy równie ż stwierdza si ę obecno ść azotanów. Przeprowadzone pomiary st ęż eń azotanów w wodach w wybranych źródeł w rejonie Pomorzan, Maza ńca i Pazurka pokazuj ą, i ż najwi ększe zawarto ści azotanów w pobli żu norm lub przekraczaj ących normy wyst ępowały w wodach źródeł zlokalizowanych w pobli żu zabudowy mieszkaniowej. Na pierwszy plan wysuwaj ą si ę zwi ększone st ęż enia azotanów

(NO 3). W wielu przypadkach notuje si ę przekroczenie normy dla wód pitnych, a tam, gdzie te normy s ą zachowane, to i tak st ęż enie jest na tyle du że, że woda utraciła swój pierwotny walor najwy ższej jako ści. Stwierdza si ę równie ż obecno ść zanieczyszczenia chlorkami. W zwi ązku z nieuregulowan ą gospodark ą ściekow ą na obszarze Olkusza, problem ska żenia wody wci ąż jest istotny. Powiat Olkusz nale ży do najlepiej skanalizowanych w województwie. W mie ście Olkusz ponad 65% ludno ści obsługiwanej jest przez kanalizacj ę, sie ć obejmuje tak że Witeradów, natomiast obszar wiejski gminy w ogóle nie jest skanalizowany.

5 Opracowanie koncepcji wykorzystania zasobów wód podziemnych rejonu olkuskiego dla potrzeb zaopatrzenia w wodę pitną odbiorców Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Olkuszu. [kier. J. Motyka], Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica, Kraków, 2010 r.

Analizy wód wgł ębnych GZWP nr 454 Olkusz-Zawiercie na stanowisku Podł ęż e w roku 2003 wskazuj ą na II, średni ą klas ę czysto ści. Jedyny Najbli żej zlokalizowanymi punktami pomiarowymi na terenie powiatu olkuskiego nale żą cymi do sieci krajowej monitoringu środowiska to Wolbrom – Kozina. Zlokalizowany są, poło żone na terenie gminy Bukowno, Bór Biskupi 2239 oraz Bukowno- Wygiełza 1259 jest w obr ębie poziomu triasowego GZWP nr 326. W 2003 2013 roku uznano wody na tym tych stanowisku stanowiskach jako odpowiednio wysokiej dobrej jako ści – klasa II oraz zadowalaj ącej jako ści – klasa III. Pomiary tak w 2004, jak i w 2005 roku wskazały na III klas ę czysto ści wód podziemnych w tym punkcie czyli wody zadowalaj ącej jako ści (skale oceny w roku 2003 i pó źniej były ró żne). Uznano, że wody w tych punkach spełniaj ą wymagania wód przeznaczonych do picia.

Wody powierzchniowe W wodach powierzchniowych płyn ących, wyst ępuj ą podobne rodzaje zanieczyszcze ń jak w wodach podziemnych. Wynika to ze specyfiki tego rejonu i ścisłych powi ązaniach wód podziemnych z powierzchniowymi. Charakterystycznymi zanieczyszczeniami s ą: zwi ązki ligninosulfonowe, siarczany, zwi ązki azotu oraz metale ci ęż kie takie jak: ołów, cynk, kadm i żelazo. Nale ży zaznaczy ć, że normy polskie nie podaj ą dopuszczalnych warto ści zwi ązków ligninosulfonowych w śródl ądowych wodach powierzchniowych, pomimo że s ą one bardzo szkodliwe dla życia biologicznego. Do zanieczyszczenia wód przyczyniaj ą si ę równie ż mniejsze zakłady przemysłowe, ścieki z obszarów miejskich i wiejskich, spływy z obszarów rolniczych, wysypiska śmieci itd., głównie w zakresie takich wska źników jak ChZT, zawiesina, utlenialno ść czy BZT 5. Powierzchniowe wody płyn ące wykazuj ą tak że ponadnormatywne zanieczyszczenie bakteriologiczne.

Biała Przemsza Pomiary prowadzone były w przekroju Sławków w km 23,8, rzeka nie przepływa przez gmin ę ale w jej zlewni si ę znajduje. Jak wskazuj ą badania monitoringu jako ści śródl ądowych wód powierzchniowych, wody Białej Przemszy zostały w 2006 roku uznane za wody IV – niezadowalaj ącej klasy jako ści w skali pi ęciostopniowej (2004 roku była to klasa III). Według wska źnika fizyko-chemicznego zaklasyfikowane zostały do klasy V ze wzgl ędu na st ęż enie ołowiu i siarczanów oraz klasy IV ze wzgl ędu na barw ę, zawiesin ę i azot Kieldalha. Natomiast ze wzgl ędu na stan biologiczny i bakteriologiczny rzeka nale żała do klasy IV.

Badano tak że stopie ń eutrofizacji wód, czyli wzbogacanie wody biogenami, w szczególno ści zwi ązkami azotu lub fosforu. Eutrofizacja jest bardzo uci ąż liwym i trudno odwracalnym procesem ludzkiej ingerencji w środowisko wodne. Wysoka zawarto ść azotanów mo że spowodowa ć niezdatno ść wód do wykorzystania dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą. Istotnym źródłem azotanów jest działalno ść rolnicza. Pomiary nie wykazały przekroczenia żadnego ze wska źników granicznych zwi ązków azoty ani fosforu. Wody Białej Przemszy na tym odcinku nie wykazuj ą wykazywały eutrofizacji. Biała Przemsza w 2013 roku badana była tylko w górnym odcinku do Ryczówka i w tej cz ęś ci niosła wody I i II klasy. Jednolita cz ęść wód powierzchniowych Biała Przemsza od Ryczówka do Koziego Brodu obejmuj ąca fragment rzeki, przejmuj ącej wody z terenu Gminy Olkusz została sklasyfikowana jako naturalna cz ęść wód o złym stanie i ponadto zagro żona nieosi ągni ęciem dobrego stanu.

Sztoła Pomiary prowadzone były w km 6,0 powy żej uj ęcia wody w Ryszce. Sztoła uzyskała III ogóln ą klas ę jako ści. Na tak ą klas ę wskazały analizy barwy, zawiesiny, olei mineralnych oraz wska źniki bakteriologiczne. Ze wzgl ędu na ponadnormatywne st ęż enia siarczanów i ołowiu została zaliczona do wód klasy IV. W ocenie wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności Sztoła została zakwalifikowana do wód najni ższej kategorii A3 (A2 w 2004 roku) czyli do wód wymagaj ących wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Przyczyn ą niskiego wyniku jest indeks fenolowy oraz bakterie coli i paciorkowce. W 2004 roku woda Sztoły w tym punkcie pomiarowym została uznana za zeutrofizowan ą. Jej jako ść pogarsza si ę po uj ściu do Baby, która wraz z najwi ększym dopływem Witeradówk ą jest równie ż odbiornikiem znacznej ilo ści ścieków, głównie z terenu Olkusza. Zlewnia rzeki Sztoły, podlega ochronie ze wzgl ędu na uj ęcie wody dla GOP w Ryszkach – Maczkach. Stan jednolitej cz ęś ci wód powierzchniowych Sztoły w 2012 roku został oceniony jako zły ze wzgl ędu na wska źniki fizykochemiczne o warto ści poni żej stanu dobrego i ocen ę stanu chemicznego tak że poni żej stanu dobrego.

Potok Baba Do potoku Baba odprowadzane s ą wody pochodz ące z odwodnienia wyrobisk górniczych zawieraj ące mi ędzy innymi: zawiesiny, siarczany, chlorki, cynk, ołów, kadm, żelazo. Zaznaczy ć nale ży, i ż cz ęść tych wód ujmowana jest w kanale południowym i wykorzystywana do celów pitnych po uzdatnieniu w Stacji Uzdatniania Wody. W wodzie tej zawiesiny osi ągaj ą warto ści powy żej dopuszczalnej.

Do potoku odprowadza równie ż nie oczyszczone ścieki technologiczne zawieraj ące chlorki, siarczany i zawiesin ę Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej, przy czym st ęż enia chlorków przekraczaj ą dopuszczone ładunki zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód powierzchniowych. Ponadto do potoku odprowadzane s ą przez miasto podczyszczone wody opadowe. Ilo ści i ładunki zanieczyszcze ń w tych wodach nie przekraczaj ą wielko ści ustalonych w pozwoleniach wodno-prawnych. Jednolita cze ść wód powierzchniowych Baba (podobnie jak cw D ąbrówka) nawet je śli otrzymała wysokie klasy ze wzgl ędu na wska źniki biologiczne czy hydromorfologiczne to jednak ostatecznie otrzymała ocen ę złego stanu z uwagi na przekroczenia kadmu i ołowiu.

2.2.3. Zanieczyszczenie powietrza Miasto i gmina Olkusz nale żą do obszarów o wysokim poziomie zanieczyszcze ń powietrza. Ze wzgl ędu na poło żenie oraz kierunki najcz ęś ciej wiej ących wiatrów zachodnich i południowo zachodnich nast ępuje tu napływ zanieczyszcze ń ze Śląska. Ponadto poło żenie centrum miasta Olkusza w kotlinie sprzyja kumulacji zanieczyszcze ń. Głównymi źródłami zanieczyszcze ń przemysłowych powietrza atmosferycznego s ą zakłady, a mianowicie: Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”, Zespół Elektrowni Jaworzno, Elektrownia Siersza, Huta Katowice w D ąbrowie Górniczej, International Paper Klucze S.A, Huta Szkła Walcowanego w Jaroszowcu i inne. W samym mie ście udział w emisji zanieczyszcze ń powietrza maj ą m.in. Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych „Emalia” S.A., Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej-Zakład nr 5, „Boltherm” sp.z o.o. Wśród zanieczyszcze ń powietrza zakłady te emituj ą przede wszystkim: pył opadaj ący i zawieszony, tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, w ęglowodory, benzo( α)piren i inne węglowodory aromatyczne, sadza oraz fenol, fluor, formaldehyd i amoniak oraz metale: zwłaszcza cynk, ołów i kadm. Na terenie miasta i gminy Olkusz wyst ępuje istotny problem niskiej emisji. Najpowa żniejszy wpływ na tego rodzaju zanieczyszczenie powietrza mają lokalne kotłownie i domowe paleniska w ęglowe. W m. Olkusz s ą one zlokalizowane głównie w centrum i zachodniej cz ęś ci miasta. Uci ąż liwo ść niskiej emisji pogarsza usytuowanie miasta w kotlinie. Sprzyja to zjawisku inwersji, co przy wyst ępowaniu cisz przez znaczny okres czasu w ci ągu roku, wzmaga kumulowanie si ę zanieczyszcze ń atmosferycznych. W terenach wiejskich koncentracja niskiej emisji ma miejsce w zwartej zabudowie. Wyra źny wzrost emisji, głownie CO 2 i CO notowany jest w sezonie zimowym (grzewczym) i wynika przede wszystkim ze stosowania nieekologicznych paliw stałych. Lokalnie źródłem zanieczyszcze ń jest komunikacja samochodowa.

Jednym z głównych zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego jest pył zarówno opadaj ący jak i zawieszony. Na obszarze gminy opad pyłu kształtował si ę na poziomie od 20% do 40% dopuszczalnej warto ści, która wynosi 200g/m 2. Średni opad pyłu w powiecie olkuskim w 2002 roku si ęgn ął 42 g/m 2. W stosunku do lat ubiegłych obserwuje si ę tendencje spadkowe. Najwy ższy opad pyłu zanotowano w Braciejówce, Gorenicach i Śródmie ściu Olkusza. Wyra źną tendencj ę spadkow ą w stosunku do lat ubiegłych wykazuj ą równie ż składniki pyłu takie jak: cynk, kadm, ołów, mied ź, nikiel, chrom, tlenki żelaza i manganu. Średnioroczne st ęż enia tych substancji nie przekraczały warto ści dopuszczalnych. Badania wykazuj ą, iż zanieczyszczenie powietrza ołowiem i kadmem uległo zdecydowanej redukcji w stosunku do pocz ątku lat 80-tych, kiedy to notowano w rejonie Olkusza ponad kilkunastokrotne przekroczenia dopuszczalnych warto ści ołowiu i kilkukrotne przekroczenia dopuszczalnych warto ści kadmu.

Stopie ń redukcji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych w 2002 roku

Zanieczyszczenia zatrzymane w urz ądzeniach do Emisja zanieczyszcze ń [Mg/rok] Wyszczególnienie redukcji w % zanieczyszcze ń wytworzonych pyłowych gazowych (z CO2) pyłowych gazowych (bez CO2) Województwo 12450 12660893 98,8 38,7

Powiat Olkuski 466 229771 97,6 95,7

Jak wynika z powy ższej tabeli zakłady na terenie powiatu olkuskiego maj ą dobrze rozwini ęty system zatrzymywania w urz ądzeniach do redukcji zanieczyszcze ń zarówno je śli chodzi o zanieczyszczenia pyłowe jak i gazowe. Szczególnie wyró żnia si ę powiat Olkusz w redukcji wynosz ącej ponad 95% zanieczyszcze ń gazowych, podczas gdy średnia województwa małopolskiego wynosi 38,7%.

1. Pył zawieszony PM10

Zawarto ść pyłu zawieszonego w latach 1991-1993 przewy ższała około dwukrotnie dopuszczalne normy. W latach 1996 i 1997 warto ści tak że były wysokie. Istotna ró żnica w warto ści poziomu pyłu zawieszonego zaznacza si ę od 1998 roku, w którym to analizowana warto ść nie przekroczyła dopuszczalnej normy. W latach nast ępnych przedstawionych w powy ższej tabeli obserwuje si ę zbli żony poziom zawarto ści PM 10 , przy czym najni ższy był w 2001 roku, kiedy to wyniósł 27µg/m 3, co stanowiło 68% st ęż enia dopuszczalnego. Ostatnie lata wykazuj ą nieznaczny wzrost poziomu pyłu. Wida ć zatem, że w ci ągu kilku lat sytuacja aerosanitarna w zakresie pyłu zawieszonego poprawiła si ę.

Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego PM 10 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r

Średnie st ęż enie w roku kalendarzowym Jednostka Norma 1991 1992 1993 1996 1997 1998 1999 2001 2003 2004 2005 [µg/m 3] 40 89 89 115 96 73 35 31 27 38 41 39 % dopuszczalnego średniego st ęż enia 223 223 287 240 183 88 78 68 95 102 97 rocznego

Zawarto ść pyłu zawieszonego w powietrzu jest zró żnicowana w ci ągu roku. W sezonie grzewczym obserwuje si ę nieco wi ększe warto ści st ęż enia ni ż w letnim. O ile

3 w pierwszych dwóch miesi ącach 2005 roku poziom PM 10 wynosił 44 (stycze ń) i 45µg/m (luty), tak w lipcu i sierpniu warto ści te spadły do odpowiednio 26 i 27µg/m 3. W ci ągu ostatnich lat wiele razy przekraczana była dopuszczalna 24-godzinna norma st ęż enia pyłu zawieszonego. Z ka żdym rokiem zdarza si ę to coraz cz ęś ciej, mimo zbli żonego średniego rocznego poziomu zanieczyszczenia. W 2003 roku takie sytuacje wyst ąpiły 4 razy, w 2004 ju ż 38, a 2005 roku dopuszczalna warto ść 24-godzinna przekroczona została 68 razy. Przekroczenia te miały miejsce w miesi ącach zimowych, co świadczy i ż powodem jest zwi ększona emisja zanieczyszcze ń z urz ądze ń grzewczych.

2. Dwutlenek siarki SO2

Zestawienie poziomu dwutlenku siarki SO 2 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r.

Warto ść Średnie st ęż enie w roku kalendarzowym Jednostka dopuszczalna 1991 1992 1993 2001 2002 2003 2004 2005 [µg/m 3] 20* 41 63 50 23 20 17 25 17 3 * dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [µg/m ] w rocznym okresie u średnienia, obowi ązuj ący dla danych z lat 2001-2005

Średnie st ęż enie dwutlenku siarki w Olkuszu w latach 1991 - 1993 nie mie ściło si ę w granicach dopuszczalnych norm, mimo i ż warto ść dopuszczalna była wówczas wy ższa obecnie ustalonej. W okresie od 2001 roku do 2005 wida ć spadek st ęż enia SO 2 o około połow ę. W ci ągu ostatnich lat poziom dwutlenku siarki zmieniał si ę nieco z roku na rok oscyluj ąc wokół warto ści dopuszczalnej - 20µg/m 3. Cz ęsto ść przekraczania dopuszczalnego poziomu st ęż eń 24-godzinnych w roku kalendarzowym w latach 2003 – 2005 pozostała w normie.

St ęż enia wyst ępuj ące w sezonie grzewczym nawet czterokrotnie niekiedy przekraczaj ą warto ści wyst ępuj ące w sezonie letnim. W styczniu 2005 roku poziom SO2 osi ągn ął warto ść 26µg/m 3, podczas gdy w lipcu było to jedynie 5µg/m 3.

3. Dwutlenek azotu NO2

Pod koniec lat osiemdziesi ątych st ęż enie dwutlenku azotu wynosiło około 90µg/m 3 i niemal dwukrotnie przekraczało dopuszczalne normy, które były i tak wy ższe od obecnie obowi ązuj ących. Poziom st ęż enia NO 2 w powietrzu na terenie miasta Olkusz sukcesywnie maleje. W roku 1994 wynosiło jeszcze 64µg/m 3, w 2005 roku zanotowano 34µg/m 3,co stanowiło 72% st ęż enia dopuszczalnego dla rocznego okresu u średnienia. Ani raz w latach 2004 – 2005 nie został przekroczony dopuszczalny poziom 1-godzinnych st ęż eń dwutlenku azotu w roku kalendarzowym na stacji Olkusz.

Zestawienie poziomu dwutlenku azotu NO 2 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r.

Warto ść Średnie st ęż enie w roku kalendarzowym Jednostka dopuszczalna 1991 1992 1993 2004 2005

[µg/m 3] 40* 58 49 64 29 34

3 * dopuszczalny poziom NO 2 w powietrzu [µg/m ] w rocznym okresie u średnienia, obowi ązuj ący dla danych z lat 2004-2005

4. Benzen

W 2003 roku rozpocz ęto w Małopolsce prowadzi ć badania nad st ęż eniem benzenu w powietrzu atmosferycznym. Benzen zaliczany do grupy lotnych zwi ązków organicznych (LZO) jest najprostszym węglowodorem aromatycznym. Emitowany jest z procesów spalania paliw stałych i płynnych, pieców koksowniczych i hut metali nie żelaznych. Źródłami emisji benzenu s ą równie ż: stacje i bazy paliw, wytwórnie mas bitumicznych, pralnie chemiczne, przemysł (rafineryjny, chemiczny, hutniczy), fabryki opon i obuwia. Jest to substancja o działaniu rakotwórczym. Dopuszczalna średnia roczna warto ść benzenu w powietrzu wynosi 5 µg/m 3.

Zestawienie średniorocznych st ęż eń benzenu w latach 2003-2005 w µg/m 3.

Stanowisko 2003 2004 2005

miejscowo ść Średnie Średnie St ęż enie Średnie st ęż enie roczne st ęż enie w st ęż enie w max / min sez. letnim sez. zimnym w roku

Olkusz 2,14 2,31 2,78 1,32 4,23 5,8 / 0,5

Żaden ze wska źników zanieczyszczenia benzenem w latach bada ń nie został przekroczony. Ogólnie warto ści notowane w Olkuszu nale żą do ni ższych w województwie, a średnie st ęż enie w sezonie letnim 2005 roku było najni ższym spo śród 23 stacji badawczych. Nie mniej jednak warto ści te z roku na rok s ą coraz wi ększe i jest to ogólna tendencja na wi ększo ści punktów pomiarowych. Opracowana „Ocena jako ści powietrza w województwie małopolskim w 2005 roku”, zawiera klasyfikacj ę stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jako ści powietrza takich jak; - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (wraz z dozwolon ą cz ęsto ści ą przekrocze ń), - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powi ększony o margines tolerancji (wraz z dozwolon ą cz ęsto ści ą przekrocze ń).

Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla powiatu Olkuskiego

Klasa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń ogólna strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb C6H6 CO O3 C A A C A A A A

Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony ro ślin dla powiatu Olkuskiego

Klasa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń ogólna strefy SO 2 NO x O3 A A A A

Powiat olkuski – z uwagi na przekroczenie warto ści dopuszczalnej dla pyłu PM 10 dla kryterium ochrony zdrowia - został zakwalifikowany do opracowania programu ochrony powietrza (POP). We wcze śniejszych latach Olkusz otrzymywał podobne wyniki. Za ka żdym razem klasa ogólna strefy obni żana była z powodu przekrocze ń warto ści dopuszczalnych

PM 10 . Dodatkowo w roku 2003 st ęż enie tlenku w ęgla uzyskało klas ę B.

Powy ższe analizy poziomu zanieczyszcze ń wskazuj ą, że sytuacja aerosanitarna rejonu Olkusza wyra źnie poprawiła si ę w ci ągu ostatnich lat. Wiele parametrów zanieczyszcze ń, które jeszcze w latach dziewięć dziesi ątych przekraczały dopuszczalne warto ści obecnie mie ści si ę w ustalonych normach. Restrukturyzacja i zmiany technologiczne w zakładach przyczyniaj ą si ę do zmniejszenia emisji. Istotn ą rol ę odgrywaj ą urz ądzenia zatrzymuj ące zanieczyszczenia. Wci ąż jednak do ść wysoki jest poziom pyłu opadowego i zawieszonego, który przyczynia si ę do ni ższej oceny sumarycznego zanieczyszczenia tego obszaru. Nieznaczny, co prawda ale wzrostowy trend obserwuje si ę w przypadku zanieczyszczenia powietrza benzenem. Wci ąż , w przypadku niektórych substancji, obserwuje si ę wy ższe st ęż enia w sezonie zimowym ni ż w sezonie letnim w skali roku. Niekiedy ró żnice te s ą kilkakrotne. Jest to wynikiem głownie niskiej emisji zwi ązanej z zanieczyszczeniami pochodz ącymi z urz ądze ń grzewczych.

2.2.4. Zanieczyszczenie gleb Na terenie miasta i gminy Olkusz ska żenie gleb jest jednym z najistotniejszych problemów zagro żeń środowiska. Ska żenie gleb obejmuje przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi, prowadz ące do ska żeń produktów rolnych ołowiem, kadmem, cynkiem. Powoduje j ą emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych z lokalnych źródeł oraz napływ zanieczyszcze ń emitowanych z zakładów przemysłowych. Opadaj ące na powierzchni ę gleb pyły, a szczególnie pyły zawieraj ące du że ilo ści metali ci ęż kich powoduj ą zmiany składu chemicznego gleb. Dodatkowo, niezależnie od ska żenia gleb metalami ci ęż kimi gleby miasta-gminy Olkusz wykazuj ą znaczne zdegradowanie ze wzgl ędu na zakwaszenie. Odczyn badanych gleb wahał si ę od kwa śnego do zasadowego, przy czym najni ższe pH stwierdzono we wsiach: Braciejówka, Troks, Podlesie Rabszty ńskie i Osiek. Najwy ższy odczyn wykazywały gleby rejonu Olkusza, w tym Pomorzan, Rabsztyna i Bogucina. Zakwaszenie gleb przyczynia si ę do pot ęgowania intensywno ści pobierania przez ro śliny metali, a wi ęc zwi ększania stopnia ska żenia żywno ści. Głównym źródłem degradacji gleb jest działalno ść górniczo-hutnicza ZGH „Bolesław”. Oddziaływanie zakładu na pokryw ę glebow ą sprowadza si ę do trzech zasadniczych typów przekształce ń: geomechanicznych, hydrologicznych i chemicznych.

Przekształcenia geomechaniczne przyczyniaj ą si ę do powstawania terenów bezglebowych. Tworzenie wyrobisk, zajmowanie powierzchni pod zwały i stawy osadowe, pojawianie si ę na powierzchni terenu deformacji nieci ągłych w postaci lejów, zapadlisk oraz szczelin zmniejsza powierzchni ę zajmowan ą przez utwory glebowe. Ogólna powierzchnia obj ęta przekształceniami geomechanicznymi zwi ązanymi z oddziaływaniem ZGH „Bolesław”

57 wynosi około 300 ha. Drugim kierunkiem zmian glebowych s ą przekształcenia hydrologiczne, które polegaj ą na zmianach ilo ści wody w profilu glebowym. Ich przyczyn ą s ą zmiany poło żenia zwierciadła wody w zasi ęgu profilu glebowego lub w płytkiej strefie podprofilowej wynikaj ące z drena żu wód przez kopalnie i uj ęcia wody. Przekształcenia rze źby powoduj ą zmiany ilo ści oraz warunki napływu i odpływu wody z terenów otaczaj ących rozpatrywany obszar. Najpowa żniejszym zagro żeniem dla gleb w granicach terenu górniczego jest degradacja chemiczna. Na podstawie prowadzonych bada ń stwierdzono, że gleby w rejonie olkuskim, szczególnie poło żone w pobli żu ZGH „Bolesław” zawieraj ą wyra źnie podwy ższone zawarto ści metali ci ęż kich – przede wszystkim cynku, ołowiu i kadmu. Doda ć nale ży, i ż emisja niezorganizowana drobnej frakcji odpadów poflotacyjnych ze stawów osadowych, powoduje nie tylko wzbogacenie gleb w metale ci ęż kie lecz tak że ich alkalizacj ę. Lokalnie wzrost zanieczyszcze ń pochodzi z emisji spalin samochodowych. Znacz ąca jest te ż lokalna niska emisja. Zawarto ść metali cięż kich w glebach, a wi ęc zawarto ść kadmu, ołowiu i cynku okre śla 5 stopniowa skala zanieczyszczenia: 0 - zawarto ść naturalna, I - zawarto ść podwy ższona, II - słabe zanieczyszczenie, III - średnie zanieczyszczenie, IV - silne zanieczyszczenie, V - bardzo silne zanieczyszczenie. Badania dotycz ące zanieczyszcze ń gleb metalami ci ęż kimi przeprowadzono dla powiatu olkuskiego. Wynika z nich, że zanieczyszczenie gleb kadmem, cynkiem i ołowiem jest znacznie wi ększe ni ż w skali kraju i województwa małopolskiego. Zarówno na terenie kraju, jak i średnio w województwie małopolskim gleby posiadaj ące naturaln ą i podwy ższon ą (nie stanowi ącą zanieczyszcze ń) zawarto ść wymienionych metalami stanowi ą ponad 90%. W powiecie olkuskim odsetek ten wynosi 44% (kadm) i 64 % (ołów i cynk). W obszarze powiatu olkuskiego wyst ępuje słabe i średnie zanieczyszczenie kadmem - 56% gleb, cynkiem – 32% gleb i ołowiem – 28,3 % gleb. Silne zanieczyszczenie cynkiem dotyczy 5,56% gleb, a ołowiem 4,4 % . Bardzo silne zanieczyszczeniem ołowiem wyst ępuje na 2,8% gleb. Znacznie wi ększe od krajowego i wojewódzkiego jest tak że ska żenie gleb siark ą. Doda ć nale ży i ż w gminach Wolbrom i Trzyci ąż obserwuje si ę niski poziom zanieczyszcze ń glebowych, co wskazuje na jeszcze wi ększe wska źniki zanieczyszcze ń na terenie gminy Olkusz. Badania stopnia ska żenia gleb na terenie gminy wykazuj ą tak wysoki poziom zanieczyszcze ń, że wymaga on wyeliminowania upraw gatunków maj ących wi ększe

58 zdolno ści kumulowania metali w jadalnych cz ęś ciach ro ślin. Dla rozpoznania stopnia ska żenia gleb metalami ci ęż kimi oraz ich zakwaszenia wykonano szczegółowe badania gleb z terenu miasta i gminy Olkusz i wydzielono pi ęć klas gleb z punktu widzenia st ęż enia metali i pH: ° Klasa gleb najsilniej zanieczyszczonych (5 klasa) została stwierdzona w Pomorzanach na powierzchni około 25 ha. Obszary te powinny by ć wył ączone z wszelkiej produkcji rolniczej. ° Klasa gleb silnie zanieczyszczonych (4 klasa), wymagaj ących ograniczenia upraw do ro ślin przemysłowych i plantacji nasiennych traw została stwierdzona na powierzchni około 425 ha głównie w Olkuszu i Witeradowie oraz na mniejszych obszarach w Niesułowicach i Zimnodole. ° Gleby znacznie zanieczyszczone (3 klasa), na których płodozmian powinien by ć oparty na ro ślinach zbo żowych i przemysłowych dominuj ą na obszarze gminy o powierzchni około 5000 ha. ° Gleby średnio zanieczyszczone (2 klasa), wymagaj ące wyeliminowania upraw warzyw wyst ępuj ą głównie w Zedermanie, Troksie, Kosmolowie i Braciejówce zajmuj ąc około 1625 ha. ° Klasa gleb słabo zanieczyszczonych (1 klasa), na których mo żna uprawia ć warzywa z wykluczeniem produkcji żywno ści dla dzieci została stwierdzona na fragmentach terenów wschodniej cz ęś ci gminy na ł ącznej powierzchni około 575 ha. ° Fragmenty gleb, na których wg powy ższej klasyfikacji, mo żna dopu ści ć wszystkie uprawy (klasa 0) wyst ępuj ą w Pazurku i zajmuj ą powierzchnie około 25 ha. Silne zanieczyszczenie i alkalizacja, powoduj ą że działalno ść rolnicza na trenie gminy jest ograniczona. Do tego dochodz ą wychodnie rud cynkowo-ołowiowych na obszarach użytków rolnych i niekorzystne warunki wodne. Według przeprowadzonych bada ń gleb okre ślaj ących uwarunkowania dla produkcji rolniczej tereny gminy ze wzgl ędu na zanieczyszczenia gleb okre ślono jako niekorzystne i wybitnie niekorzystne.

2.3. Przekształcenia środowiska wywołane przez górnictwo

Wydobywanie złó ż rud cynku i ołowiu wywołuje deformacje powierzchni, które istotnie wpływaj ą na mo żliwo ści u żytkowania terenu. Na terenie miasta i gminy Olkusz zaznaczaj ą si ę zarówno wpływy dawnego górnictwa rud, jak i deformacje wywoływane przez górnictwo współczesne. Na terenach historycznego górnictwa, w dalszym ci ągu zagro żonych wyst ąpieniem deformacji, prognozowanie ich jest bardzo utrudnione ze wzgl ędu na brak dokumentacji. Okre ślony, w oparciu o zachowane dokumenty oraz zachowane ślady

59 eksploatacji, obszar historycznego kopalnictwa, obejmuje znaczn ą cz ęść miasta Olkusza. Rozci ąga si ę on w pasie o długo ści około 4,5 km i szeroko ści około 650 m po obu stronach obecnej drogi Kraków-Katowice. W roku 2000 Zespół Rzeczoznawców Stowarzyszenia In żynierów i Techników Górnictwa opracował, w ramach „Oceny wpływu likwidowanego rejonu „Olkusz” na środowisko i obiekty powierzchniowe” dokument „Ocena wpływu dokonanej eksploatacji górniczej historycznej i współczesnej na sposób zagospodarowania powierzchni”. W opracowaniu tym przedstawiono zasi ęg starego kopalnictwa (rysunek poni żej).

Mapa skutków eksploatacji górniczej w rejonie „Olkusz” oraz kategorie przydatno ści do zabudowy (fragment).

Na terenach eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych wyst ępuj ą dwa zasadnicze typy deformacji powierzchni terenu: - deformacje ci ągłe w postaci łagodnych obni żeń terenu nad i w pobli żu pola eksploatacyjnego, zwane nieckami osiada ń wraz z towarzysz ącymi im deformacjami wtórnymi (pochyleniami i krzywiznami terenu), - deformacje nieci ągłe w formie lejów i zapadlisk terenowych, o zró żnicowanych wymiarach. Deformacje ci ągłe wyst ępuj ą jako płaskie niecki osiada ń o znacznym zasi ęgu przestrzennym, w rejonie olkuskim pomierzone osiadania nie przekraczaj ą zazwyczaj 1,5 m. Zdarzaj ą si ę te ż przypadki, że na tle niecki osiada ń powstaj ą małe zapadliska lub leje terenowe, co jest zwi ązane z istnieniem starych szybików nad nowo powstającą eksploatacj ą. Prowadzona współcze śnie eksploatacja w obszarze górniczym „Olkusz” spowodowała wyst ąpienie deformacji ci ągłych na obszarach poło żonych nad polami eksploatacyjnymi i ich bezpo średnim s ąsiedztwie. Tereny deformacji ci ągłych w obszarze

60 górniczym Olkusz pozostaj ą w wi ększo ści w granicach I i II kategorii zagro żenia, sporadycznie w III kategorii oraz osi ągaj ą gł ęboko ści do 1 m. Deformacje nieci ągłe, zwi ązane głównie z zawałowym systemem eksploatacji, wyst ępuj ą najcz ęś ciej w postaci lejów sto żkowych. Wyst ępuj ą te ż zapadliska nieforemne o ostro zarysowanych kraw ędziach. Wielko ść zapadlisk jest zró żnicowanej powierzchni od 1 do 12 ha i si ęga do zró żnicowana i mo że si ęga ć kilkunastu metrów gł ęboko ści około 1ha powierzchni. Nad polami wyeksploatowanymi z pozostawieniem niepodsadzonych i niezawalonych wyrobisk z filarami mi ędzykomorowymi oraz w przypadku systemu filarowo- komorowego ze sztucznie wymuszonym zawałem, mo że doj ść do powstawania zapadlisk w czasie trudnym do przewidzenia, wynosz ącym od kilku miesi ęcy do przeszło stu lat. Powstawanie małych lei stoikowych mo że te ż by ć zwi ązane z prowadzonymi odwodnieniami górotworu. W obszarze górniczym „Olkusz” deformacje w postaci niedu żych lejów rozrzucone s ą po całym obszarze. Cz ęść z nich stanowi ą wyloty starych szybików. Deformacje o du żych obszarach nad terenami eksploatacji współczesnej wyst ępuj ą w dwóch zespołach, po obu stronach linii kolejowej, na zachód od zabudowy miasta Olkusza. Zapobieganie powstawaniu deformacji nieci ągłych polega na zaniechaniu pozyskiwania złó ż systemem zawałowym. Na terenach eksploatowanych przez ZGH Bolesław planowane jest powszechne wprowadzenie systemu podsadzki do 1995 r. Prognoza wyst ąpienia deformacji powierzchni w zwi ązku z projektowan ą eksploatacj ą złó ż w okresie 1995-2015 została przeprowadzona w ramach sporz ądzonej przez AGH Kraków w 1995 r. „Ocenie wpływu częś ci górniczej ZGH „Bolesław” na środowisko”. Z punktu widzenia przewidywanych odkształce ń zostały wydzielone dwie kategorie powierzchni: Kategoria A: odkształcenia poziome odpowiadaj ące I i II kategorii zagro żenia: ° kategoria I obejmuje tereny nie wymagaj ące zabezpiecze ń obiektów, na których mog ą powsta ć tylko bardzo małe uszkodzenia; ° kategoria II obejmuje tereny, na których mog ą wyst ąpi ć uszkodzenia łatwe do usuni ęcia i na których zabezpieczenie wszystkich obiektów nie jest opłacalne, Kategoria B: odkształcenia poziome odpowiadaj ące III, IV i V kategorii zagro żenia : ° kategoria III obejmuje tereny wymagaj ące cz ęś ciowego zabezpieczenia obiektów; ° kategoria IV obejmuje tereny wymagaj ące powa żniejszego zabezpieczenia obiektów; ° kategoria V obejmuje tereny nie nadaj ące si ę do zabudowy. Prognoza deformacji powierzchni zawarta w sporz ądzonej ocenie oddziaływania na środowisko została wykonana na podstawie przedstawionego do oceny projektu zagospodarowania zło ża, z zaznaczeniem, że uszczegółowienie prognozy powinno nast ąpi ć na etapie sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

W opracowaniu „Ocena wpływu…2000” wyznaczono kategorie przydatno ści terenu do zabudowy po likwidacji rejonu „Olkusz” w obr ębie zasi ęgu starego kopalnictwa. Sformułowano nast ępuj ącą klasyfikacj ę przydatno ści terenów do zabudowy: Kategoria A – tereny, na których wznoszenie budowli jest dozwolone bez ogranicze ń, według ogólnie obowi ązuj ących zasad sztuki budowlanej na terenach znajduj ących si ę poza wpływami działalno ści górniczej (poza granicami starego, historycznego kopalnictwa i współczesnych wyrobisk górniczych oraz nad wyrobiskami zlikwidowanymi poprzez zastosowanie podsadzki hydraulicznej). Kategoria B – tereny, na których obiekty budowlane mog ą by ć wznoszone pod warunkiem przeprowadzenia bada ń in żynierskich podło ża lub po zabezpieczeniu obiektów na mo żliwo ść wyst ąpienia leja o średnicy do 5,0 m (nas wyrobiskami starego, historycznego kopalnictwa w strefie wyznaczonej przez przebieg sztolni Pileckiej i Ponikowskiej oraz w rejonie kopalni galmanu „Józef”, gdzie deformacje nieci ągłe mog ą ujawni ć si ę głównie w wyniku reaktywacji wyrobisk pionowych). Kategoria C – tereny niezdatne do zabudowy ze wzgl ędu na du że zagro żenie wyst ępowaniem deformacji nieci ągłych lub znaczny stopie ń naruszenia górotworu i dewastacji powierzchni terenu na skutek prowadzonych robót górniczych lub powstałe wcze śniej leje i zapadliska, zlokalizowane: - w rejonie dawnych kopal ń na Górkach (XVII w.) i robót poszukiwawczych galmanu Towarzystwa „Saturn” (1917-1919) w rozwidleniu ulic Głowackiego i Długiej (w tym - dot. Parku rekreacyjno-kulturowego oraz istniej ącej zabudowy przemysłowo-usługowej przy ul. Spółdzielców), - w rejonie środkowego odcinka sztolni Pileckiej w dzielnicy Olkusz – Piaski (w tym - dot. m .in. prowadzonej działalno ści wytwórczej i usługowej, komunikacji, cmentarza obj ętego ochroną, o warto ściach kulturowych), - nad wyrobiskami starego, historycznego kopalnictwa rud ołowiu i srebra prowadzonej do XVII w. na zachód od zabudowy Starego Olkusza (w tym - dot. m.in. rejonu istniej ącego starego wapiennika), - nad współczesn ą eksploatacj ą z zawałem stropu.

Tereny cz ęś ciowo zagospodarowane – zostały przeznaczone do cz ęś ciowego zainwestowania w obowi ązuj ących miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Autorzy opracowania zaznaczaj ą, że w otoczeniu zakwalifikowanego do kategorii B i C, w zasi ęgu drena żu sztolni, nie wyklucza si ę istnienia pojedynczych, płytkich pustek, które powstawały w wyniku niekontrolowanych i nieudokumentowanych robót górniczych, głównie

62 w wieku XVII. Pustki te mog ą sporadycznie powodowa ć niewielkie zagro żenia powierzchni terenu, nie wymagaj ące działa ń profilaktycznych, a w całym rejonie mog ą wyst ępowa ć deformacje nieci ągłe zwi ązane ze zjawiskami krasowymi. Projekty zagospodarowania złó ż „Olkusz” rejon Podpoziom i „Pomorzany”, sporz ądzone wg stanu złóż na dzie ń 31 grudnia 2013 r. okre ślaj ą wpływ projektowanej eksploatacji na powierzchni ę terenu wyznaczaj ąc zasi ęg kategorii terenów od 0 do V.

Rysunek 2. Wpływ projektowanej eksploatacji złó ż Pomorzany oraz Olkusz – Podpoziom na powierzchni ę terenu.

Pomiary deformacji powierzchni terenu rozpocz ęto w latach 90. w filarze ochronnym rzeki Baby i szlaku PKP oraz w rejonie ul. Czarnogórskiej w pobli żu dwóch słupów linii wysokiego napi ęcia. W wyniku serii pomiarów w filarze ochronnym stwierdzono, że w przeci ągu lat 1994-2000 warto ści wska źników deformacji nie przekraczaj ą dopuszczalnych dla I kategorii zagro żenia terenu. Maksymalna warto ść obni żeń w rejonie rzeki Baby zbli żała si ę wówczas do warto ści prognozowanej, natomiast pomierzone warto ści pozostałych wska źników były znacznie mniejsze od warto ści prognozowanych. Nie wyst ąpiły deformacje nieci ągłe. W rejonie ul. Czarnogórskiej do roku 1997 przeprowadzono 25 serii pomiarowych. Wyniki wskazały na niewielkie warto ści odkształce ń poziomych, zawieraj ących si ę w granicach I kategorii zagro żenia terenu. Przyrosty obni żeń w miar ę trwania bada ń

63 pomiarowych zmniejszały si ę, co sygnalizowało zako ńczenie procesu deformacji („Ocena wpływu…2000”).

2.4. Obszary i obiekty prawnie chronione

Obszar gminy Olkusz obj ęty jest ochron ą prawn ą jako: Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd i otulina wymienionych Parków. Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie i Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – utworzone zostały w 1980 r. Na podstawie art.157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.Nr92 poz.880) poprzednia uchwała dotycz ąca tych Parków utraciła moc z dniem wej ścia w życie Rozporz ądzenia Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 pa ździernika 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i Rozporz ądzenia Nr 81/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego Nr 50), zmienionego Rozporz ądzeniem Wojewody Małopolskiego z dnia 2 kwietnia 2008 r. zmieniajace rozporz ądzenie w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd ( Dz. Urz. Woj. Małopolskiego 2008 Nr 263). Aktualnie w przypadku PKDK obowi ązuje Uchwała Nr XV/247/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 28 listopada 2011 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. W granicach gminy Olkusz Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie zajmuje powierzchni ę 2.137 ha (obejmuje sołectwa: Żurada, Zawada, Gorenice, cz ęść : Niesułowice i Zimnodół) natomiast Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – 492 ha (obejmuje sołectwa: Bogucin, Pazurek, cz ęść ; Rabsztyn, Podlesie, Troks, Braciejówka i miasto Olkusz). W Parkach Krajobrazowych sposób zagospodarowania terenu winien by ć podporz ądkowany zaostrzonym rygorom korzystania ze środowiska zgodnie z ustalonymi szczególnymi celami ochrony i zakazami zawartymi w cyt. Rozporz ądzeniach Rozporz ądzeniu Wojewody Małopolskiego i Uchwale Sejmiku – a to;

Szczególne cele ochrony Parków:

− zachowanie charakterystycznych elementów przyrody nieo żywionej,

− ochrona naturalnej ró żnorodno ści florystycznej i faunistycznej,

− zachowanie naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk ro ślinnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ro ślinno ści kserotermicznej, torfowiskowej oraz wilgotnych łąk,

− zachowanie korytarzy ekologicznych,

− ochrona tradycyjnych form zabudowy i zespołów wiejskich oraz podmiejskich,

− zachowanie otwartych terenów krajobrazów jurajskich,

− ochrona przed przekształceniem terenów wyró żniaj ących si ę walorami estetyczno – widokowymi,

− racjonalna gospodarka przestrzeni ą , hamowanie presji urbanizacyjnej,

− promowanie i rozwijanie funkcji zgodnych z uwarunkowaniami środowiska, w tym szczególnie turystyki, wypoczynku i edukacji.

− współdziałanie w zakresie ochrony obiektów zabytkowych i ich otoczenia,

Zakazy w Parkach:

− realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art.51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz.627, z pó źn. zm.) z okre ślonymi warunkami;

− umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło żonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej;

− likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro żnych i nadwodnych je żeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych;

− pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt a tak że minerałów;

− wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych;

− dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli zmiany te nie słu żą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej;

− budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek i innych elementów na okre ślonych warunkach, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej;

− likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno – błotnych;

− wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo żenia własnych gruntów rolnych;

− prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą;

− utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych (tylko PKOG),

− organizowania rajdów motorowych i samochodowych. Zakaz „pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniało ść , w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak że minerałów” nie dotyczy w obszarze PK Orlich Gniazd – pozyskiwania dolomitów ze zło ża „Stare Gliny” w gminie Klucze, piasków kwarcowych ze zło ża „Klucze” w gminie Klucze, piasków podsadzkowych ze zło ża „Pustynia Bł ędowska – IV” w gminie Klucze, rud cynku i ołowiu ze zło ża „Pomorzany” w gminach Olkusz i Klucze oraz rud cynku i ołowiu ze zło ża „Klucze I” w gminie Klucze.” Wi ększo ść z wymienionych zakazów w obszarze PK Dolinki Krakowskie nie dotyczy działa ń zwi ązanych z eksploatacj ą złó ż dolomitów „Niesułowice-Lgota” w gminie Olkusz,

67 i „Dubie” w gminie Krzeszowice oraz złó ż wapieni: „D ębnik”, „D ębnik I” i „Czatkowice w gminie Krzeszowice na okre ślanych warunkach. Zakaz „budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu żą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej” nie dotyczy obowi ązuj ących w dniu wej ścia w życie rozporz ądzenia, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zakaz „organizowania rajdów motorowych i samochodowych” nie dotyczy dróg publicznych. Obszar pomi ędzy Granicami PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd wypełnia Otulina Parków Krajobrazowych . Ł ączny obszar Otuliny obu parków w gm. Olkusz wynosi 9.271 ha. Ustawa o ochronie przyrody okre śla otulin ę jako stref ę ochronn ą granicz ącą z form ą ochrony przyrody i wyznaczon ą indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagro żeniami zewn ętrznymi wynikaj ącymi z działalno ści człowieka. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody w otulinach parków krajobrazowych – zgodnie z projektami planów ochrony PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd – powinno zapewni ć ochron ę naturalnych i półnaturalnych systemów (lasów, ł ąk ziołoro ślowych, muraw kserotermicznych), utrzymanie drobnopowierzchniowej struktury pól uprawnych (agrocenoz) z licznymi miedzami, drogami śródpolnymi, zadrzewieniami, zadrzewie ń śródpolnych i zakrzacze ń podnosz ących ró żnorodno ść biologiczn ą, stanowi ących lokalne ci ągi ekologiczne (biokorytarze) w krajobrazie rolniczym.

Europejska Sie ć Ekologiczna - Natura 2000 W gminie Olkusz w miejscowo ściach Podlesie i Pazurek znajduj ą si ę 2 z 3–ch terenów uj ętych pod symbolem PLH 120006 Jaroszowiec, jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOOS) w ramach sieci Natura 2000. Obszar stanowi trzy odizolowane wzniesienia terenu, z licznymi osta ńcami wapiennymi. Zbocza wzgórz porastaj ą ró żne typy buczyn (sudecka, storczykowa, ni żowa) i jaworzyny, obni żenia gr ądy, a wypłaszczenia bory sosnowe. Obszar pozbawiony jest wód powierzchniowych. Mo żna tu zaobserwowa ć wiele ró żnorodnych form krasowych m.in. na terenie Januszkowej Góry znajduje si ę wej ście do jednej z najgł ębszych ( 56 m ) na Jurze jaski ń, o nazwie Januszkowa Szczelina. Jej długo ść wynosi 180 m, składa si ę z dwóch studni i komina, a wewn ątrz spotyka si ę liczne półki i skalne mosty. W obszarze stwierdzono 8 rodzajów siedlisk . Do najwi ększych warto ści tego obszar nale żą :

− obecno ść du żego obszaru le śnego poro śni ętego przez naturalny drzewostan bukowy,

− nagromadzenie na niewielkiej powierzchni du żej ilo ści skał wapiennych o rzadko spotykanej rze źbie (z uwagi na ich silne skrasowienie), wyst ępowanie jaski ń i innych utworów krasowych,

− ścisłe powi ązanie naturalnej ro ślinno ści z glebami, budow ą geologiczn ą i rze źbą terenu. Obszar Natura 2000 PLH 120006 w cało ści poło żony w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd, zajmuje ogółem powierzchni ę 447,9 ha. W Specjalnych Obszarach Ochrony Siedlisk (SOOS) obowi ązuje zakaz podejmowania działa ń mog ących w istotny sposób pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, a tak że w istotny sposób wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.

Rezerwat przyrody „Pazurek” Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie, ekosystemu le śnego, zło żonego z naturalnych zbiorowisk le śnych: żyznej buczyny sudeckiej, buczyny storczykowej, kwa śnej buczyny ni żowej, stanowisk chronionych gatunków ro ślin i grzybów oraz zró żnicowanej budowy geomorfologicznej obszaru z wapiennymi osta ńcami skalnymi. Równie ż ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, jest zachowanie biocenoz lasu typowych dla skalistych wzgórz jurajskich ze stanowiskami rzadkich gatunków ro ślin oraz osobliwych form skalnych. Rozporz ądzenie Nr 13/08 Wojewody Małopolskiego z dnia 1 sierpnia 2008 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody pod nazw ą „Pazurek” (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego Nr 518), obejmuje obszar o powierzchni 187,91 ha, poło żony jest we wsi Pazurek. Teren rezerwatu jest znacznie urozmaicony. Wyst ępuj ą tu skałki wapienne o ró żnych formach i kształtach. Urozmaicenie terenu powoduj ą liczne wychodnie wapienne w poł ączeniu ze zbiorowiskami ro ślinnymi. Du żą powierzchni ę rezerwatu zajmuj ą wyra źne grzbiety o łagodnych stokach. Rezerwat obejmie fragmenty naturalnych ekosystemów le śnych Le śnictwa Pazurek. B ędzie on chronił fragmenty lasów bukowych porastaj ących wzniesienia jurajskie oraz świe żych borów sosnowych wyst ępuj ących na obni żeniach terenu. W śród ok.290 gatunków stanowisk ro ślin naczyniowych 21 gatunków podlega ochronie prawnej. Drzewostany wyst ępuj ące w projektowanym rezerwacie, zaliczone s ą do lasów ochronnych, kategorii – lasy glebochronne. Pomimo że rejon ten znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania przemysłu, drzewostany cechuj ą si ę dobr ą zdrowotno ści ą i wysok ą jako ści ą.

Pomniki przyrody żywej i nieo żywionej

Na terenie miasta i gminy Olkusz znajduje si ę 3735 pomników przyrody w tym 6: 11 9 drzew, „Park miejski” Starego Miasta, 11 grup osta ńców skalnych, 13 osta ńców oraz źródło Krzysztofa.

Pomniki przyrody żywej

Data utworzenia, podstawa L.p. Nazwa Lokalizacja Nr działki Wła ściciel prawna, krótki opis Żurada Kolonia III nr 31.08.1969r., PWRN RL-OP- Lipa 109, gm. Olkusz (w Ja ńczyk 8311/113/69, obwód pier śnicowy 1. 435 drobnolistna pobli żu byłej Stanisław 307 cm, wys. 32 m, szer. korony le śniczówki) 14 m Żurada Kolonia III nr 31.08.1969r., PWRN RL-OP- Lipa 109, gm. Olkusz (w Ja ńczyk 8311/113/69, obwód pier śnicowy 2. 435 drobnolistna pobli żu byłej Stanisław 263 cm, wys. 29 m, szer. korony le śniczówki) 18 m x 9 m Żurada Kolonia III nr 31.08.1969r., PWRN RL-OP- Lipa 109, gm. Olkusz (w Ja ńczyk 8311/69, obwód pier śnicowy 474 3. 435 drobnolistna pobli żu byłej Stanisław cm, wys. 26 m, szer. korony 15 m le śniczówki) x 14 m Lipa N-ctwo Zawada, gm. Olkusz, 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr drobnolistna Oddz. Olkusz, 4. (obok p ętli WPK 222/97 z 15.09.1997r., obwód Lipa 179c179i L-ctwo „Zawada II”) pier śnicowy 408 cm szerokolistna Gorenice N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr Zawada, gm. Olkusz, Lipa Oddz. Olkusz, 222/97 z 15.09.1997r., obwód 5. (obok p ętli WPK szerokolistna 179c179h L-ctwo pier śnicowy 568 cm, szer. korony „Zawada II”) Gorenice 14 m x 9 m N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr Zawada, gm. Olkusz, Lipa Oddz. Olkusz, 222/97 z 15.09.1997r., obwód 6. (obok p ętli WPK szerokolistna 179c179h L-ctwo pier śnicowy 432 cm, szer. korony „Zawada II”) Gorenice 15 m x 13 m N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr Zawada, gm. Olkusz, Kasztanowiec Olkusz, 222/97 z 15.09.1997r., obwód 7. (obok p ętli WPK Oddz. 200a zwyczajny L-ctwo pier śnicowy 315 cm, szer. korony „Zawada II”) Gorenice 15 m x 14 m N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr Zawada, gm. Olkusz, Buk Olkusz, 222/97 z 15.09.1997r., obwód 8. (obok p ętli WPK Oddz. 200d zwyczajny L-ctwo pier śnicowy 252 cm, szer. korony „Zawada II”) Gorenice 19 m x 32 m 15.09.1997r. Uchwała Nr Olkusz, cmentarz XXXIX/326/97 Rady Miejskiej w Lipa zabytkowy przy ul. 9. 2476 Gmina Olkusz Olkuszu z 25.09.1997r., obwód drobnolistna Króla Kazimierza pier śnicowy 451 cm, szer. korony Wielkiego 16 m x 15 m, wys. 31 m N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Kat. Nr Lipa Olkusz, 222/97 z 15.09.1997r., obwód 10. Podlesie gm. Olkusz Oddz. 6d szerokolistna L-ctwo pier śnicowy 390 cm, szer. korony Rabsztyn 14 m x 14 m, wys. 25 m Rozp. Woj. Kat. Nr 222/97 z Braciejówka 128, gm. 11. Cis pospolity 624 Jan Wojdyła 15.09.1997r., obwód pier śnicowy Olkusz 145 cm

6 Stan aktualny na dzień 1 marca 2015 r.

Uchwała Nr XL/537/2005 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 2 wrze śnia 2005r. zm. Uchwał ą Nr X/284/2012 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27 listopada 2012 „Park Miejski Olkusz r. (46 szt. drzew w wieku 60-90 lat, 12. Starego ul. Sławkowska, pow. 1420/1 Gmina Olkusz 17 szt. kasztanowców, 10 szt. Miasta” 10602 m 2 jesionów, 5 szt. klonów zw., 3 szt. lip dr., 3 szt. buków zw., 3 szt. cisów posp., 1 szt. klona jw., 1 szt. brzozy br., 1 szt. modrzewia e., 1 szt. jedlicy, 1 szt. robinii ak.

Pomniki przyrody nieo żywionej Nr Data utworzenia, podstawa L.p. Nazwa Lokalizacja Wła ściciel obiektu prawna, krótki opis Rabsztyn, pastwisko Grupa osta ńców na zboczu wzgórza Gmina 1970-11-23, PWRN RL-OP- 1. skalnych 206 zamkowego dz. Olkusz 8311/259/70 (17 szt.) 154/15 Bogucin Mały, na Grupa osta ńców stoku Góry Syborowej 1970-11-10,PWRN RL-OP- 2. 207 M. Bany ś skalnych – kamie ń 8311/239/70 triangulacyjny Bogucin Mały, na stoku Góry Syborowej 1970-11-10,PWRN RL-OP- 3. Ostaniec skalny 208 M. Bany ś – kamie ń 8311/240/70 triangulacyjny Bogucin Mały, na Grupa osta ńców 1970-11-10,PWRN RL-OP- 4. stoku Góry Syborowej 209 M. Bany ś skalnych 8311/241/70 wśród pól i pastwisk Bogucin Mały, na Grupa osta ńców stoku Góry Syborowej 1970-11-10,PWRN RL-OP- 5. 210 M. Bany ś skalnych – kamie ń 8311/238/70 triangulacyjny Bogucin Mały, na stoku Góry Syborowej 1970-11-03,PWRN RL-OP- 6. Ostaniec skalny 211 M. Bany ś – kamie ń 8311/237/70 triangulacyjny Bogucin Mały, koło Grupa osta ńców Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 7. starego kamieniołomu 212 skalnych Hmest 8311/236/70 i wapiennika Bogucin Mały, na Grupa osta ńców Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 8. pastwisku na stoku 213 skalnych Hmest 8311/232/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 9. Ostaniec skalny pastwisku na stoku 214 Hmest 8311/231/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Grupa osta ńców Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 10. pastwisku na stoku 215 skalnych Hmest 8311/230/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Ostaniec skalny Helena 1970-11-21,PWRN RL-OP- 11. stokach Góry 216 „KRZESŁO” Hmest 8311/229/70 Syborowej w śród pól Bogucin Mały, na Helena 1970-09-11,PWRN RL-OP- 12. Ostaniec skalny skraju pola k/drogi 217 Hmest 8311/228/70 Olkusz-Klucze Bogucin Mały, na zboczu Góry 1970-09-11,PWRN RL-OP- 13. Ostaniec skalny 218 W. Tomsia Syborowej w śród 8311/227/70 zaro śli Bogucin Mały, na Grupa osta ńców 1970-09-21,PWRN RL-OP- 14. zboczu Góry 219 W. Tomsia skalnych 8311/226/70 Syborowej 15. Grupa osta ńców Pod kamieniem 220 A. Domagała 1970-09-21,PWRN RL-OP-

skalnych triangulacyjnym – 8311/225/70 Góra Syborowa Na wzgórzu przy Grupa osta ńców 1970-11-24,PWRN RL-OP- 16. drodze Pomorzany- 221 St. D ąbek skalnych „BASZTA” 8311/251/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny Marianna 1970-09-24,PWRN RL-OP- 17. drodze Pomorzany - 222 „ROZŁUPANA” Skipiała 8311/250/70 Klucze Na wzgórzu przy Grupa osta ńców B. Gregorski 1970-11-24,PWRN RL-OP- 18. drodze Pomorzany - 223 skalnych B. Zub 8311/248/70 Klucze Na wzgórzu przy B. Gregorski 1970-11-24,PWRN RL-OP- 19. Ostaniec skalny drodze Pomorzany - 224 B. Zub 8311/249/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny B. Gregorski 1970-11-21,PWRN RL-OP- 20. drodze Pomorzany- 225 „BRAMA” B. Zub 8311/245/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny B. Gregorski 1970-11-21,PWRN RL-OP- 21. drodze Pomorzany- 226 „BRAMA” B. Zub 8311/246/70 Klucze Na wzgórzu przy 1970-11-21,PWRN RL-OP- 22. Ostaniec skalny drodze Pomorzany- 227 St. Bigaj 8311/244/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny 1970-06-21,PWRN RL-OP- 23. drodze Pomorzany- 228 St. Bigaj „FALA” 8311/243/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny Władysław 1970-11-21,PWRN RL-OP- 24. drodze Pomorzany- 229 „SFINKS” Sołtys 8311/242/70 Klucze Źródło Krzysztofa 2002-01-31, 25. (źródło rzeki Żurada L.P. Rozp. Woj. Małop. Nr 14/02 Sztoły)xx)

x) opisy szczegółowe poszczególnych obiektów zawieraj ą „Informacje paszportowe” z dat ą ostatniej modyfikacji: 1980-06-22 (segregator Ochrona Przyrody, teczka E 6130/91) xx ) obiekt figuruje w rejestrze wojewódzkim (w gminie brak dokumentów dot. w/w obiektu) Uwaga: stan aktualny na dzie ń 08.02.2006r., wg. danych Małopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego- WKP w Krakowie.

Projektowane formy ochrony przyrody Rezerwat „Januszkowa Góra” Głównym celem ochrony jest zachowanie naturalnych ekosystemów le śnych z drzewostanami bukowo – jodłowymi oraz stanowisk ro ślin chronionych. Przewiduje si ę obj ęcie ochron ą rezerwatu o powierzchni 36,33 ha wraz z otulin ą, poło żonego we wsi Troks w Le śnictwie Rabsztyn. Projektowany rezerwat ma obj ąć południowo – zachodnia cz ęść wzgórza o charakterze osta ńcowym, poro śni ętym lasami bukowymi z ró żnorodnymi i rzadkimi ro ślinami runa. Na terenie tym stwierdzono wyst ępowanie ok.180 gatunków ro ślin naczyniowych, w śród nich 26 obj ętych jest ochron ą prawn ą. Wśród wa żnych obiektów wymieni ć nale ży 12 schronisk skalnych i jaski ń, z których najciekawsz ą jest Januszkowa Szczelina, jedna z najgł ębszych jaski ń w całej Jurze.

Użytek ekologiczny „Sasanka”

Celem utworzenia u żytku ekologicznego jest ochrona stanowiska sasanki otwartej na obszarze dawnych wyrobisk górniczych. Przewiduje si ę objęcie ochron ą 30,0 ha obszaru stosunkowo silnie przekształconego przez przemysł. Dominuj ącymi formami rze źby terenu s ą tu pozostało ści po wyrobiskach i szybach kopalnianych. Przejawem przekształcenia rze źby s ą liczne zagł ębienia terenu zwane „warpiami”, których jest około tysi ąc. Ciekawy charakter morfologiczny terenu uzupełniaj ą, wyst ępuj ące wydmy paraboliczne o wysoko ści 2 – 3 m. Obok stanowisk sasanki otwartej, spotyka si ę tu rzadkie chronione gatunki ro ślin. Du że st ęż enie metali ci ęż kich w glebie, powoduje obecno ść flory galmanowej. Spotyka si ę tu równie ż flor ę górsk ą, mimo braku odpowiednich warunków klimatycznych dla tego typu ro ślin.

Zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Dolina Rzeki Sztoły” Projektuje si ę utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Dolina Rzeki Sztoły". W obr ębie gminy Olkusz obszar zajmuje powierzchni ę 62,80 ha i znajduje si ę miejscowo ści Żurada. Obszar obejmie najładniejszy krajobrazowo odcinek rzeki Sztoły od jej źródeł a ż do granic miasta Bukowno. Na tym odcinku rzeka ma liczne meandry i rozlewiska. Piaszczyste brzegi doliny rzecznej pokryte s ą murawami napiaskowymi i kserotermicznymi, przechodz ącymi w le śne zbiorowiska borowe. Obok walorów krajobrazowych na terenie projektowanego zespołu przyrodniczo- krajobrazowego w pobli żu przysiółka Polis k. Bukowna znajduje si ę stanowisko bardzo rzadkiego i reliktowego mchu – mszaru nastroszonego. Wyst ępuj ą tu tak że inne rzadkie mchy jak: drabik drzewkowaty, czy te ż mokradłosz ko ńczysty. Z ro ślin naczyniowych rosn ą tu m.in. wełnianka w ąskolistna i storczyk - kukułka szerokolistna.

Lasy ochronne Ogółem powierzchnia lasów wynosi 6829 ha, w tym lasy pa ństwowe Nadle śnictwa Olkusz zajmuj ą pow. 5417 ha, lasy gminne 29 ha, a lasy prywatne 1378 ha. Zarz ądzeniem Nr 32 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie uznania za ochronne lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, a b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych Nadle śnictwa Olkusz oraz Decyzj ą Ministra Środowiska DL-lpn-612-6/6847/12/JŁ z dnia 17 lutego 2012 r. uznano za ochronne na terenie Gminy Olkusz ł ącznie 5150 ha, w tym 7:

− lasy glebochronne – 352 ha,

− lasy uszkodzone przez przemysł – 4212 ha,

− lasy w miastach i wokół miast – 586 ha,

7 Różnica w powierzchni (4 ha) miedzy powierzchnią ogólna a powierzchnią w rozbiciu na kategorie ochronności jest spowodowana tym, że na tym samym obszarze występują dwie kategorie ochronności t.j. lasy uszkodzone przez przemysł i lasy wodochronne.

− lasy wodochronne – 4 ha.

− w obr ębie le śnym Olkusz lasy o ł ącznej powierzchni 5.683 ha w oddziałach 1 – 213,

− w obr ębie le śnym Rabsztyn lasy o ł ącznej powierzchni 5.563 ha w oddziałach 1- 20,20A,21-24,24A,25-56, 56A, 57-236. Dominuj ącą kategori ą ochronno ści s ą lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia). W gminie Olkusz lasy uszkodzone przez przemysł, zajmuj ą 4284 4212 ha. Lasy glebochronne wyst ępuj ą na powierzchni 338 ha i obejmuj ą teren byłej Pustyni Starczynowskiej, a ich głównym zadaniem jest ochrona gleby i ustabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. W obszarze miasta Olkusz lasy gminne o powierzchni 29 ha obj ęto ochron ą /uchwała/.

Ponadto w my śl przepisów odr ębnych, m.in.: Ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2015 r. poz. 196) udokumentowane zło ża kopalin i wód podziemnych podlegaj ą ochronie. W mie ście i gminie Olkusz zło żami posiadaj ącymi dokumentacj ę s ą: • zło ża rud cynku i ołowiu: „Olkusz”, „Pomorzany”, „Sikorka” i „Jaroszowiec-Pazurek”, • zło że czwartorz ędowe piasków podsadzkowych „Szczakowa-Bukowno”, „Pustynia Bł ędowska IV” (Pustynia Bł ędowska – Blok IV w zasi ęgu obszaru zmiany Studium nr 19 i „Pustynia Bł ędowska – obszar pozostały”, • zło że dolomitów „Niesułowice-Lgota”.

Ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z 2015r. poz. 909 z pó źn. zm.) tereny rolne i le śne podlegaj ą ochronie. Ustawa reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i le śnych mi ędzy innymi poprzez konieczno ść uzyskania zgody: • Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dla przeznaczenia na cele nierolnicze: − gruntów rolnych stanowi ących u żytki rolne kl. I-III je śli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha, • Ministra Ochrony Środowiska dla przeznaczenia na cele niele śne: − gruntów le śnych stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, • Marszałka Województwa dla przeznaczenia na cele niele śne: − gruntów rolnych stanowi ących u żytki rolne kl. IV je śli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha (ze wzgl ędu na zmian ę przepisów o ochronie gruntów rolnych i le śnych zapis ten nie dotyczy obszarów zmiany Studium nr 19),

− gruntów rolnych stanowi ących u żytki kl. V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, (ze wzgl ędu na zmian ę przepisów o ochronie gruntów rolnych i le śnych zapis ten nie dotyczy obszarów zmiany Studium nr 19), − pozostałych gruntów le śnych.

Zgodnie z zapisem art. 38 stawy Prawo Wodne (Dz. U. Nr 239, poz. 2019 z 2005 r. z pó źn. zm. t.j. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145) wody, jako integralna cz ęść środowiska podlegaj ą ochronie niezale żnie od tego, czyj ą stanowi ą własno ść . W my śl art. 27 ustawy Prawo wodne zakazuje si ę grodzenia nieruchomo ści w odległo ści 1,5 m od kraw ędzi cieków.

Ponadto, na podstawie decyzji ustanawiaj ących strefy ochrony po średniej dla uj ęć wód podziemnych w Podlesiu Rabszty ńskim, Braciejówce i Troksie, Kosmolowie oraz Zadolu Kosmolowskim, obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy na terenie stref: − wprowadzania ścieków do ziemi, − rolniczego wykorzystania ścieków sanitarnych i gnojowicy, − lokalizowania wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych, − stosowania chemicznych środków ochrony ro ślin innych ni ż dozwolone do stosowania i wymienione w wykazie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywno ściowej , − lokalizacji cmentarzy i grzebania zwierz ąt, − magazynowania produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz ruroci ągów do ich transportu, − przechowywania i składowania materiałów promieniotwórczych, − urz ądzania pryzm kiszonkowych bezpo średnio na gruncie, − lokalizowania zakładów przemysłowych i usługowych opartych na chemicznej obróbce metali i innych materiałów, − lokalizowania zakładów produkuj ących chemikalia lub produkty chemiczne, − lokalizowania browarów, gorzelni i słodowni, − magazynowania pestycydów, − lokalizowania nowych uj ęć wody za wyj ątkiem uj ęć na potrzeby wodoci ągu.

1. ZASOBY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU

3.1. Rozwój osadnictwa wiejskiego

Od wczesnego średniowiecza na rozwój osadnictwa na obszarze miasta i gminy Olkusz istotny wpływ wywarło poło żenie oraz specyficzne warunki środowiska przyrodniczego. Pod wzgl ędem politycznym i administracyjnym obszar ten, jako zachodnia cz ęść Małopolski, był zwi ązany z dziejami ziemi krakowskiej. Lokalizacja w Rabsztynie jednej z królewskich stra żnic systemu obronnego, oddziaływała na kształtowanie si ę układu dróg i okolicznych osad na obszarze gminy. Podstaw ą rozwoju osadnictwa w rejonie Olkusza było wyst ępowanie łatwo dost ępnych złó ż surowców mineralnych. We wschodniej cz ęś ci obecnej gminy, istotnym czynnikiem rozwojowym były stosunkowo korzystne warunki rozwoju rolnictwa. Wa żną rol ę w rozwoju osadnictwa odegrał te ż przebieg przez obszar gminy głównych dróg handlowych, obejmuj ących trakt handlowy z Krakowa do Bytomia i Wrocławia przez Olkusz oraz ł ącz ące si ę z nim w Olkuszu drogi przez Bogucin, Bydlin, Ogrodzieniec do Kromolowa, przez Płoki, Trzebini ę do Chrzanowa oraz przez Gołaczewy do Wolbromia. Na rozwój osadnictwa i jego struktur ę miało wpływ ukształtowanie si ę sieci parafialnej, której o środki powstały w Olkuszu (pocz ątkowo w Starym Olkuszu) oraz Gorenicach. Wi ększo ść wsi, na obszarze gminy mimo pewnej zmienno ści stosunków własno ściowych, nale żała do królewszczyzny rabszty ńskiej obejmuj ącej zamek i wie ś Rabsztyn, Bogucin, Kosmolów, Niesułowice, Osiek, Sieniczno, Witeradów, Zederman, Zimnodół, Żurad ę oraz miasto Olkusz. Jedynie Troks i Braciejówka stanowiły własno ść klasztorn ą, a Gorenice, Olewin, Zawada i Parcze Górne – własno ść szlacheck ą. Intensywny proces zasiedlania tego rejonu nast ąpił w czasach średniowiecznych i trwał do pocz ątku XV w. Powstałe w czasach nowo żytnych nowe osady miały przewa żnie charakter przysiółków. W pierwszej fazie rozwoju osadnictwa (do 1320 r.) istniały osady wczesno średniowieczne oraz pierwsze osady lokowane na prawie niemieckim. Źródła po średnie wskazuj ą, na wczesn ą metryk ę Starego Olkusza i ko ścioła staroolkuskiego św. Jana. Przypuszcza si ę, że wokół centrów grodowych, górniczych i parafialnych ( Żarnowiec, Sławków, Stary Olkusz) rozwijało si ę osadnictwa wiejskie. Sk ąpe źródła archiwalne nie pozwalaj ą okre śli ć dokładnie rozmiarów tego osadnictwa na obszarze gminy. Wzmianki

76 w źródłach wskazuj ą na istnienie poza Olkuszem Starym i nowym wsi: Zimnodół, Kosmolów, Parcze i Pomorzany.

W fazie drugiej (1320-1423 r.) intensywniejszemu rozwojowi gospodarczemu, po zjednoczeniu królestwa, towarzyszył rozwój kolonizacji na prawie niemieckim. Do pocz ątków XV w. wi ększo ść istniej ących obecnie osad była wzmiankowana w źródłach, co świadczy o ukształtowaniu si ę do tego czasu struktury osadnictwa tego obszaru. Źródła wskazuj ą na lokacj ę lub potwierdzaj ą istnienie wsi: Gorenice, Zederman, Troks, Braciejówka, Olewin, Zawada, Witeradów, Żurada, Rabsztyn i Osiek. W fazie trzeciej rozwoju osadnictwa (po 1423 r.), na obszarze gminy, powstało kilka osad o charakterze przysiółków, funkcjonuj ące cz ęsto jako osady górnicze, przy karmach, młynach, folwarkach jak: Niesułowice, Sieniczno, Podlesie, Pazurek, Czarna Góra, Karczma, Sikorka, osada Papiernia k. Olkusza, Pasieka (Zederman). W XVII w. struktura osadnicza obszaru obecnej gminy obejmowała miasto Olkusz, Gorenice jako wie ś parafialn ą, du że wsie jak: Podlesie, Braciejówk ę, Troks, Kosmolów, Zederman, Zimnodół, Zawad ę, Osiek, Witeradów i Żurad ę oraz wsie małe: Parcze Wielkie i Małe, Sikork ę, Olewin, Sieniczno, Czarn ą Gór ę i Pomorzany .

Rozwój struktury osadniczej gminy wg źródeł [Kiryk F., 1978]

Fazy rozwoju osadnictwa Nazwa jednostki osadniczej Najstarsza wzmianka źródłowa

Faza pierwsza - Olkusz Stary 1184 do 1320 r. Olkusz Nowy 1299 (tj. zjednoczenia dzielnic Zimnodół 1299 Polski) Kosmołów XIII / XIV Parcze XIII/XFV Pomorzany XIII7XIV Faza druga - Gorenice 1335 1320 - 1423 r. Zederman 1356 (tj.do wprowadzenia Troks poł. XIV w. gospodarki folwarczno- Braciejówka poł. XIV w. pa ńszczy źnianej) Olewin 1388 Zawada 1388 Witeradów 1388 Żurada 1388 Rabsztyn (wie ś) 1389 Osiek 1408

Faza trzecia - Niesułowice 1446 po 1423 r. Sieniczno 1470 Podlesie Pazurek Czarna Góra Sikorka (karczma) Pasieka (Zederman) Bogucin Mały pocz. XIX w. kolonia przy kop.Józef w Olkuszu pocz. XIXw.

3.2. Rozwój miasta Olkusza

Podstawowym czynnikiem miastotwórczym, a nast ępnie głównym oddziaływuj ącym na rozwój gospodarczy i przestrzenny królewskiego miasta Olkusz, było górnictwo rud ołowiu i srebra, które charakteryzowało si ę zmienno ści ą techniki i metod eksploatacji. Cykliczny proces wyczerpywania si ę złó ż i wprowadzania nowych technik górniczych umo żliwiaj ących eksploatacj ę niedost ępnych dot ąd złó ż, znalazł swoje odzwierciedlenie w przebiegu rozwoju przestrzennego miasta. Mo żna wyró żni ć nast ępuj ące zasadnicze fazy tego rozwoju [E. Heczko-Hyłowa i in.1983, D. Molenda 1978 [E.Kiryk : 1978, Z. Beiersdorf i J. Zgrzebnicka 1972]: Faza 1, Xll-Xlll/XIV w.: Wzmianki pochodz ące z połowy XIII wieku potwierdzaj ą istnienie ju ż na pocz ątku tego wieku stałej osady górników, poło żonej na północny-zachód od obecnego miasta, w sąsiedztwie starego szlaku handlowego Kraków-Wrocław, tzn. Starego Olkusza. Istniał tam ko ściół św. Jana Chrzciciela (zrujnowany ju ż w XVIII w.). Osada była usytuowana w pobli żu terenów eksploatacji górniczej. Do dzi ś zachowały si ę w rejonie Starego Olkusza ślady tej eksploatacji, a ponadto jeszcze wcze śniejsze grodzisko z fos ą. Faza 2, od ko ńca XlII w. do pierwszej połowy XVII w.: Na przełomie XIII/XIV w. lokalizacja nowej osady na terenach o korzystniejszych warunkach fizjograficznych. Rok 1299 przyjmuje si ę jako dat ę nadania praw miejskich. Zasadnicze ukształtowanie si ę układu przestrzennego miasta miało miejsce najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV w. Miasto zostało zało żone zgodnie z zasadami średniowiecznej urbanistyki, na osnowie geometrycznej, przy zastosowaniu dwóch siatek sznurowych oraz średniowiecznych zasad kompozycji opartej o figur ę kwadratu. Wytyczono prostok ątny rynek, bloki zabudowy, działki budowlane oraz ulice wybiegaj ące z naro żników rynku, cz ęś ciowo adaptuj ąc drogi przedlokacyjne. Gł ęboko ść bloków przyrynkowych była parami zró żnicowana, podobnie jak wyst ępowały dwa typy działek o ró żnej szeroko ści. Dwie naro żne partie miasta przeznaczono pod zlokalizowanie ko ścioła parafialnego i niezachowanego ko ścioła i klasztoru Augustianów. Na rynku krzy żowały si ę główne trakty handlowe Kraków – Śląsk- Wrocław oraz droga lokalna z północy na południe, łącz ąca Olkusz z wsiami miejskimi, Żurad ą i Parczami. Ten szlak przebiegał w pobli żu osi symetrii zało żenia miejskiego. Uzupełnieniem sieci dro żnej były ulice wybiegaj ące z naro żników rynku (w kierunku Witeradowa, Nowej Góry-Chrzanowa, Rabsztyna-Miechowa, Pomorzan- Ogrodzie ńca i Starczynowa). W omawianym okresie powstaje zabudowa gotycka:

− kamienice mieszcza ńskie (w znacznej cz ęś ci drewniane),

− ko ściół parafialny pod wezwaniem Św. Andrzeja, w południowo-zachodnim naro żu rynku,

− ko ściół NMP z klasztorem Augustianów, w północno-wschodnim naro żu rynku (w drugiej połowie XIV w),

− ratusz usytuowany na środku rynku. Zabudow ę miasta w kształcie prostok ąta o wymiarach 200 x 300 m okalały mury obronne, pocz ątkowo obejmuj ące bram ę miejsk ą i obwarowania ziemne z fos ą. W drugiej połowie XIV w. rozpocz ęto modernizacj ę systemu obronnego miasta, buduj ąc kamienne mury, wyposa żone w prostok ątne baszty. System obronny uzupełniały wie że przejazdowe z bramami przy wylotach ulic prowadz ących do Krakowa i Sławkowa. W drugiej połowie XIV w. rozpocz ął si ę rozwój przedmie ść , gdzie lokalizowano te ż budynki gospodarcze. Poza miastem znajdował si ę te ż kamieniołom piaskowca (Parcze), a tak że kopalnia i urz ądzenia górnicze. W pierwszej połowie XV w., w zwi ązku z pomy ślnym rozwojem gospodarczym, nast ąpił dalszy rozwój miasta, w tym równie ż jako ściowy. Poza murami miasta, na Przedmie ściu Sławkowskim, powstał szpital miejski, prawdopodobnie z kaplic ą św. Ducha. W połowie XV w. udział zabudowy murowanej był wy ższy, ni ż w innych miastach tej wielko ści. Pod koniec XV w. nast ąpiło zachwianie prosperity górnictwa olkuskiego, a pó źniej zastój górnictwa. Sytuacja ta spowodowała na przełomie XV/XVI w zahamowanie dotychczasowego rozwoju miasta. Ze wzgl ędu na brak źródeł utrzymania nast ąpiło cz ęś ciowe wyludnienie miasta. Z pierwszej połowy XVI w. pochodz ą wzmianki o wolnych, niezabudowanych działkach, a nawet opustoszałych kamienicach przy rynku. Niezale żnie od tego, w. tym czasie (1 połowa XVI w.) powstała kaplica św. Krzy ża na Przedmie ściu Krakowskim. W drugiej połowie XVI w. nast ąpiło o żywienie górnictwa, które przyczyniło si ę do ponownego rozkwitu miasta. Wzrost liczby mieszka ńców i ich zamo żno ści, spowodował ponown ą zabudow ę wolnych parcel i odbudow ę domów w obr ębie miasta lokacyjnego oraz żywiołowe budownictwo poza murami miasta. W 1584 r. po żar zniszczył w du żym stopniu zabudow ę miasta, ratusz, oba ko ścioły i cz ęś ciowo przedmie ścia. Dzi ęki dobrej sytuacji gospodarczej szybko odbudowano zniszczenia, co potwierdza opis zabudowy miasta z 1588 r. Najokazalsze murowane dwu i trzypi ętrowe kamienice z podcieniami usytuowane były przewa żnie przy rynku. Pozostał ą zabudow ę w obr ębie murów stanowiły przewa żnie drewniane domy, rzadko kamienice.

System obronny miasta stanowił mur ze strzelnicami, trzy baszty, dwie lub trzy bramy miejskie i dwie furty oraz wał i fosa otaczaj ące miasto. Ponadto uległy rozbudowie obiekty u żyteczno ści publicznej jak: ratusz i szkoła oraz sakralne: kaplica, św. Ducha, budynek klasztoru oraz ko ścioły parafialny i. Klasztorny. W mie ście funkcjonował ruroci ąg zaopatruj ący Olkusz w wod ę W tym okresie rozwin ęły si ę przedmie ścia: tzw. Krakowskie, Sławkowskie, Żuradzkie i „ku Pomorzanom". We wsiach nale żą cych do miasta rozwijało si ę osadnictwo zwi ązane z intensywn ą eksploatacj ą złó ż. Do dóbr miasta, oprócz przył ączonych ju ż wcze śniej wsi: Żurady, Witeradowa i Starczynowa, doł ączono Zalipie oraz cz ęść Lgoty i Niesułowic. W 1629 r. Olkusz był najludniejszy z 71 miast ówczesnego województwa krakowskiego. Faza 3, od połowy XVII w. do drugiej połowy XVIII w.: Podobnie jak dla innych miast polskich, w zwi ązku ze zmianami gospodarczo- społecznymi, w drugiej połowie XVII w, rozpocz ął si ę dla Olkusza okres regresu a potem upadku. Proces ten pocz ątkowo spowalniała stosunkowo korzystna jeszcze sytuacja w górnictwie. Pó źniej, wyczerpywanie si ę złó ż i spadek rentowno ści wydobycia spowodowały regres w górnictwie, który przyczynił si ę do opustoszenia miasta i rozwoju przedmie ść . W 1680 r. w mie ście było zaledwie 78 domów, na przedmie ściach 181, a we wsiach miejskich 43 chałupy, Po żary (w 1696 r. i 1737 r.) oraz wojna północna przyczyniły si ę do dalszego zniszczenia zabudowy miasta i spadku liczby ludno ści. Sytuacja górnictwa olkuskiego po krótkotrwałej poprawie, na pocz ątku XVIII w. ostatecznie pogorszyła si ę, doprowadzaj ąc do zubo żenia mieszcza ństwa. Faza 4, druga połowa XVIII w. do połowy XIX w.: W drugiej połowie XVIII w. podj ęte zostały działania, które miały doprowadzi ć do ożywienia górnictwa olkuskiego. O żywienie gospodarcze było zwi ązane z zapotrzebowaniem na cynk i uruchomieniem kopalni galmanu „Józef” w Starym Olkuszu. Według opisów i planów miasta z pocz ątku tego okresu, system obronny miasta był w ruinie tak że synagoga ze szkoł ą. Na przedmie ściach zlokalizowane były dwa cmentarze: katolicki i żydowski. Nast ępuje znacz ący okres przekształcania zabudowy miasta. Stopniowo odbudowywano zabudow ę otaczaj ącą rynek; w 1788 r. było 41 domów. Miasto otaczały gęś ciej zabudowane przedmie ścia: Krakowskie, Sławkowskie, Olkuskie, Żuradzie i Parczewskie. W 1791 r. w mie ście i na przedmie ściach znajdowało si ę ł ącznie 130 domów. Z budynków u żyteczno ści publicznej istniał ratusz, budynek, szpitala i szkoła. W dobrym stanie znajdowały si ę obiekty sakralne: ko ściół parafialny z budynkami towarzysz ącymi, ko ściół św. Ducha, kaplica św. Jana Chrzciciela. Na pocz ątku XIX w. rozebrano gotycki ratusz, a nast ępnie ko ściół. NMP i klasztor Augustianów oraz bramy i cz ęś ciowo mury miasta. Powstaje zabudowa klasycystyczna oraz

81 nast ępuje regulacja linii zabudowy ulic Górniczej, Szpitalnej, Mickiewicza i Ko ściuszki, rozwój sieci drogowej poza najstarszymi przedmie ściami. Bod źcem dla rozwoju miasta było ustanowienie, w 1816 r., Olkusza jako siedziby powiatu. W 1826 r. wzniesiono budynek starostwa. W ramach realizacji projektu regulacji miasta, poprowadzono ulice obwodowe otaczaj ące miasto w miejscu zniwelowanych wałów i fos miejskich. W 1851 r. Olkusz z przedmieściami liczył 148 domów. Budowa w 1883 r. kolei i stacji w Olkuszu przyczyniła si ę do aktywizacji gospodarczej tego regionu i powstania fabryk wyrobów emaliowanych i gumowych. Fakt ten zapocz ątkował pó źniejszy rozwój przestrzenny miasta poza dotychczasowym układem miejskim na południe od pó źniejszej linii kolejowej oraz na północ, wzdłu ż dróg wybiegaj ących promieni ście z miasta. Faza 5, druga połowa XX w. i pocz ątek XX w.: Nast ępuje uzupełnienie zabudowy w zasi ęgu miasta lokacyjnego i przedmie ść oraz zabudowy nowych terenów. Powstanie dworca i linii kolejowej powoduje zagospodarowanie terenów wzdłu ż drogi krakowskiej. Zespoły zabudowy pojawiły si ę na zachód od cmentarza, w rejonie dworca, ul. Przemysłowej, a zabudowy podmiejskiej przy ul. Skalskiej, Olewi ńskiej, F. Nullo, 20 Stycznia. Z 1930 r. pochodzi projekt dzielnicy Piaski, realizowany jeszcze po wojnie. We wschodniej cz ęś ci, zaczyna rozwija ć si ę dzielnica przemysłowa. Na południe od linii kolejowej, w pobli żu fabryki, usytuowano osiedle Pod Czarn ą Gór ą.

3.3. Układ przestrzenny i zabudowa miasta

Obecnie układ przestrzenny miasta obejmuje: - obszar miasta lokacyjnego, - obszary dawnych przedmie ść ograniczonych od południa przebiegiem linii kolejowej, a od północy obecn ą tras ą drogi K4, - obszar zabudowy położony na południe od linii kolejowej, - obszar dawnych przedmie ść poło żonych przy drogach wybiegaj ących z miasta: w kierunku północnym, poza ww drog ą K4. Układ przestrzenny miasta lokacyjnego ukształtowany zasadniczo, jak ju ż wspomniano, w pierwszej połowie XIV w., zachował swoj ą dyspozycj ę przestrzenn ą. Obszar starego miasta ma kształt regularnego prostok ąta o bokach 200 x 300 m, ograniczonego ulicami biegn ącymi wokół zewn ętrznego obwodu linii dawnych murów miejskich tj. ul. Ko ściuszki, Mickiewicza, Górniczą i Szpitaln ą. Centraln ą cz ęść stanowi prostok ątny rynek (o wymiarach 135 x 90 m).

Zmienne okresy rozwoju i upadku miasta, zgodnie z przedstawionymi fazami jego rozwoju spowodowały znaczne przekształcenia i wymian ę zabudowy miasta. Wi ększo ść zabudowy mieszkalnej jest pó źniejsza i powstała na miejscu wcze śniejszych lokalizacji na zasadzie kolejnej odbudowy. Zabudowa tworzy zwarte ci ągi wzdłu ż pierzei rynku oraz ulic wybiegaj ących z naro żników rynku. Domy sytuowano na w ąskich działkach, a w gł ębi działki wznoszono wzdłu ż granic zabudow ę oficynow ą. Kamienice przyrynkowe, murowane, pi ętrowe charakteryzuj ą si ę wyrównanym gabarytem. Przykryte s ą przewa żnie dachami dwuspadowymi o niewielkim k ącie nachylenia połaci. Budynki u żyteczno ści publicznej usytuowane w pierzejach rynku reprezentuj ą architektur ę klasycystyczn ą. Zabudow ę ulic wylotowych stanowi ą parterowe, murowane domy z sieni ą na osi, sytuowane na szerszych działkach. Dominant ę układu stanowi ko ściół parafialny z dzwonnic ą wolnostoj ącą. Nie zachował si ę ko ściół i klasztor Augustianów oraz ratusz, które odgrywały istotn ą rol ę w historycznej panoramie miasta. Z systemu obronnego miasta przetrwały fragmenty murów z baszt ą, adaptowan ą na kaplic ę św. Jana Kantego. Jak ju ż wspomniano, rozwojowi miasta lokacyjnego towarzyszył od połowy XIV w. rozwój przedmie ść , co było zwi ązane ze specyficzn ą podstaw ą rozwoju gospodarczego miasta – eksploatacj ą złó ż rud. Układy przestrzenne przedmie ść w zwi ązku z losami miasta i prowadzon ą eksploatacj ą złó ż, ulegały zapewne cz ęstym przekształceniom, przy zachowaniu głównych swych osi stanowi ących drogi wylotowe z miasta. Fakt ten w dalszym ciągu znajduje odzwierciedlenie w układzie przestrzennym tej cz ęś ci miasta. Nie zachowały si ę natomiast obiekty sakralne i u żyteczno ści publicznej z XV i XVI w., usytuowane na tych przedmie ściach, podobnie jak nietrwała zabudowa mieszkalna. Poza zachowaniem historycznych głównych kierunków dróg, układ przestrzenny tej cz ęś ci miasta reprezentuje typ współczesny, wielodro żny, ł ącznie z enklawami osiedli wielorodzinnych. Wzdłu ż wspomnianych osi b ądź w ich pobli żu wyst ępuje zabytkowa zabudowa mieszkalna i użyteczno ści publicznej, pochodz ąca przewa żnie z przełomu XIX i XX w. Poło żon ą na południe, od linii kolejowej cz ęść miasta, kształtuje znaczny obszar przemysłowo-składowy, funkcjonuj ący od pocz ątku XX w. i zwi ązane z nim osiedle mieszkaniowe oraz rozprzestrzeniaj ące si ę wzdłu ż dróg dwa pasma zabudowy: Czarna Góra i w kierunku Witeradowa. Zwraca uwag ę kompozycja przestrzenna świadomie ukształtowanego układu osiedla willowego, z zachowan ą cz ęś ciowo zabudow ą mieszkaln ą z pierwszej połowy. XX w.

Rozwijaj ące si ę niejednokrotnie ju ż od czasów lokacyjnych, wsie poło żone po północnej stronie miasta, jak: Parcze, Pomorzany, Słowiki czy pó źniejszy przysiółek Sikorka, tworz ą obecnie rozległy obszar podmiejskiej, przewa żnie jednorodzinnej zabudowy oraz osiedla wielorodzinnego. Zabudowa jednorodzinna lokalizowana wzdłu ż dróg wylotowych i podrz ędnych tworz ących układ szachownicy, wypełnia go z pozostawieniem terenów otwartych pomi ędzy krzy żuj ącymi si ę pasmami zabudowy. W kompozycji przestrzennej tej. cz ęś ci miasta odgrywa istotn ą rol ę osiedle wielorodzinne Słowiki ze wzgl ędu na swoje poło żenie i ekspozycj ę w krajobrazie.

3.4. Układy przestrzenne wsi

Układy przestrzenne wsi powstały na obszarze gminy w wi ększo ści w pierwszej i drugiej fazie rozwoju osadnictwa i były lokowane na prawie niemieckim. Zachowane jeszcze na pocz ątku XIX w., reprezentowały zgodnie z badaniami (Górnisiewicz B., 1989) typy układów: wsi placowej, ulicówki, ła ńcuchówki, a pó źniejsze przysiółka. Do układów typu wsi placowej zaliczono wsie: Braciejówk ę, Kosmolów, Osiek, Zederman i Żurad ę. Układy typu ulicówki przedstawiały wsie: Troks, Sieniczno, Zimnodół, Niesułowice i Olewin. Grup ę wsi typu ła ńcuchówek stanowiły Gorenice i Zawada. Uzupełnieniem struktury osadniczej wsi były przysiółki: Pazurek, Podlesie i Rabsztyn. Przekształcenia przestrzenne historycznych układów przestrzennych wsi zapocz ątkowane zostały reform ą z połowy XIX w. zmierzaj ącą do likwidacji pa ńszczyzny i urz ądzania wsi wg systemu kolonijnego, przede wszystkim w dobrach rz ądowych i donacyjnych zaboru rosyjskiego. W tych wsiach wprowadzono nowy typ rozplanowania w rz ędówki o rozlu źnionej zabudowie wzdłu ż uregulowanych prostolinijnych dróg. Układy pól uległy scaleniu i zgeometryzowaniu, zacieraj ąc układy pierwotne. Geometryczne regulacje istniej ących układów wsi doprowadziły do usztywnienia przebiegu głównych dróg i układów zabudowy, w małym stopniu uwzgl ędniaj ącego ukształtowanie terenu. Do wsi o układach przekształconych wg systemu kolonijnego na obszarze gm. Olkusz nale żą : Bogucin Mały (cz ęść wsi Bogucin). Kosmolów, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Witeradów, Zederman, Zimnodół i Żurada. We wsiach nale żą cych na pocz ątku XIX w. do dóbr szlacheckich b ądź poduchownych (Troks, Braciejówka, Gorenice i Zawada), zachowały si ę pierwotne układy o genezie średniowiecznej oraz relikty średniowiecznych układów; łanów le śnych i niwowego. W wyniku tych procesów, na obszarze gminy wyst ępuj ą wsie o układach przestrzennych przekształconych wg systemu kolonijnego, wsie a układach o genezie

średniowiecznej, niezatartych mimo pó źniejszego rozwoju wzdłu ż dróg. Z tej drugiej grupy w mniejszym stopniu uległy, w pó źniejszym okresie przekształceniom ła ńcuchówki (Gorenice, Zawada), gdzie, rozwój układu polegał na uzupełnianiu pierwotnie rozlu źnionego układu zabudowy. Natomiast układy przysiółków rozwin ęły si ę wzdłu ż dróg, tworz ąc przysiółki typu ulicowego czy wielodro żnego {Rabsztyn, Pazurek).

3.5. Tradycyjna i współczesna zabudowa wsi

Tradycyjne budownictwo wsi gminy Olkusz nie doczekało, si ę odr ębnego studium, które dostarczałoby informacji na temat zasad kształtowania form współczesnej zabudowy, nawi ązuj ących do form tradycyjnych. W ramach prac nad studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego wykonano uproszczoną analiz ę istniej ących jeszcze zasobów budownictwa tradycyjnego, lecz bez bada ń archiwalnych. Jej celem było okre ślenie istotnych cech form architektonicznych - zachowanej jeszcze - zabudowy tradycyjnej. Tradycyjne budownictwo mieszkalne było budownictwem drewnianym, natomiast gospodarcze tak że drewniano-kamienne. Analizuj ąc zachowane przykłady starej zabudowy zwracano uwag ę na nast ępuj ące cechy, przes ądzaj ące o ich formie: kształt rzutu budynków, forma dachu, porz ądek elewacji i detal architektoniczny. Jednak budownictwo to uległo w latach ubiegłych tak znacznemu zniszczeniu i regresowi, że zachowane przykłady nie pozwalaj ą okre śli ć, który typ domu mieszkalnego był bardziej rozpowszechniony. Najstarsze relikty tradycyjnego budownictwa na obszarze obj ętym opracowaniem pochodz ą wprawdzie z pocz ątku XX w. lecz powtarzaj ą starsze schematy. Wyró żni ć mo żna tutaj dwa zasadnicze typy zagród [Górnisiewicz B., 1985]: - zagroda pod jednym dachem, - zagroda kilku budynkowa:

• zabudowie lu źnej skupionej wokół podwórza gospodarczego,

• zabudowie cz ęś ciowo poł ączonej typu "L", "C"; z odr ębnie wyst ępuj ącą stodoł ą,

• zabudowie tworz ącej okół, ze stodoł ą wolnostoj ącą. Najstarszym zapewne typem domu jest dom szerokofrontowy – niesymetryczny, o konstrukcji zr ębowej, na rzucie wydłu żonego prostok ąta, ł ącz ący pod jednym dachem izb ę, kuchni ę, sie ń oraz obor ę. Dom nakryty jest dachem czterospadowym z okapami lub dwuspadowym. Szczyt dachu dwuspadowego jest z reguły oddzielony od ściany. Okna prostok ątne, o symetrycznym podziale, wyst ępuj ą pojedynczo na elewacji wej ściowej i czasem szczytowej. Detal ogranicza si ę do "rysiów" podtrzymuj ących okap dachu krytego pierwotnie strzech ą. Domy s ą bielone, a pó źniejsze szalowane pionowo deskami.

Fot. 1,2,3. Zabudowa wsi Kosmolów, Gorenice.

Znaczne gabaryty pionowe brył, rzuty kwadratowe, zró żnicowane i przemieszane formy dachów – brak kontynuacji cech tradycyjnej formy architektonicznej.

Fot. 4,5,6. Tradycyjna zabudowa wsi na przykładzie Wi śliczki, Gorenic i Kosmolowa

Domy typu szerokofrontowego, symetryczne, tak że typy pó źniejsze z gankiem. Zachowane cechy tradycyjnej formy architektonicznej.

Jako kolejny typ wyst ępuje dom szeroko frontowy o rzucie prostok ąta, symetryczny z dwoma izbami, równie ż o konstrukcji zr ębowej, przykryty dwuspadowym dachem. Okna prostok ątne, pojedyncze lub zdwojone, czasem wyst ępuj ące te ż w ścianie szczytowej. Ściany szalowano poziomo deskami lub wyprawiano szpary mi ędzy belkami zr ębowej konstrukcji ścian. Detal stanowi ą tu ozdobne nacinane deski tworz ące fryz umieszczony pod okapem dachu. Typ ten z czasem rozwin ął si ę, uzyskuj ąc podmurówk ę, ganek na osi domu lub przeszklon ą werand ę ozdobion ą motywami geometrycznymi (b ędącymi echem architektury uzdrowiskowej) oraz malowanie szalowanych ścian farb ą olejn ą. Pomimo tych zmian, forma architektoniczna domu zachowała proporcje bryły i kształt dachu. Do ko ńca lat 60-tych forma zabudowy pozostawała w konwencji tradycyjnej. Budynki mieszkalne i gospodarcze z tych lat, coraz cz ęś ciej murowane ( żużlobeton, kamie ń, cegła) przewa żnie s ą jednokondygnacyjne, z u żytkowym poddaszem, z dwuspadowymi dachami czasem naczółkowymi o nachyleniu 35-45 stopni. Występowały nadal cechy tradycyjnego budownictwa, takie jak parterowy gabaryt budynków i horyzontalny układ bryły. Po 1970 roku powstawały przewa żnie budynki daleko odbiegaj ące od tradycyjnych form zabudowy. Wyst ępuje zabudowa o du żej kubaturze, o znacznym gabarycie pionowym na rzucie zbli żonym do kwadratu, chocia ż mo żna zauwa żyć pewn ą ewolucj ę form tej zabudowy. Tak, wi ęc obok pi ętrowych domów, przewa żnie znacznie wyniesionych ponad teren, z kopertowym dachem b ądź płaskim stropodachem, wyst ępuj ą domy o podobnym gabarycie, lecz zró żnicowanych formach dachów. Dachy dwuspadowe wyniosłe, symetryczne i niesymetryczne, cz ęsto z odchylonymi połaciami kryj ą mieszkalne poddasza. Cz ęsto stosowane s ą dachy o przesuni ętych w kalenicy połaciach. Znaczny gabaryt pionowy bryły, zró żnicowane i przemieszane formy dachów, piwnica wyniesiona ponad poziom terenu, du ża kubatura domów przy standardowej wielko ści działki – spowodowały poprzez brak kontynuacji cech tradycyjnej zabudowy wsi, niekorzystn ą zmian ę specyficznego charakteru zabudowy wsi na podmiejski. W ostatnich latach nast ąpił odwrót od obiektów o znacznym gabarycie pionowym, na rzecz domu parterowego z poddaszem u żytkowym, z piwnic ą cz ęś ciowo wyniesion ą ponad poziom terenu. Wyst ąpił te ż typ domu nawi ązuj ący do tradycyjnych form budownictwa parterowego z dachem dwuspadowym naczółkowym krytym dachówk ą b ądź z dachem dwuspadowym o zmniejszonym gabarycie pionowym bryły. Formy tych domów nawi ązuj ą niektórymi cechami do tradycyjnej zabudowy wsi. Osobny typ stanowi ą domy w typie willi podmiejskiej, o du żej kubaturze i rozczłonkowanej bryle z zastosowaniem elementów obcych tradycji lokalnej.

3.6. Obiekty i zespoły zabytkowe

Specyficzny przebieg procesów osadniczych i rozwoju przestrzennego miasta na obszarze obj ętym studium, wpłyn ął na stan zachowania i wyst ępowanie niektórych rodzajów obiektów i zespołów zabytkowych. W śród nich wyra źnie wyodr ębnia si ę zespół zabytków zwi ązanych z miastem oraz zespoły ruralistyczne i obiekty wyst ępuj ące na terenie gminy. Na obszarze obj ętym studium wyst ępuj ą: układ miejski z zespołem zabudowy, zespoły i obiekty sakralne, obiekty architektury obronnej oraz stanowiska archeologiczne obejmuj ące ślady kultur prehistorycznych i wczesno średniowiecznych. Wielowiekowa dominacja gospodarcza miasta, a tak że znaczna wielko ść własno ści królewskiej przy niewielkich rozmiarach własno ści szlacheckiej, spowodowała brak znacz ących zachowa ń zało żeń rezydencjonalnych. Katalog zabytków miasta, opracowany w ramach Studium historyczno- urbanistycznego Olkusza [Beiesdorf Z. I in., 1972] obejmuje nast ępuj ące zespoły i obiekty: 1. Zespół Ko ścioła Parafialnego p.w. św. Andrzeja Apostoła; ko ściół gotycki trójnawowy halowy, poł. XIV w.; dzwonnica z czerwonego piaskowca parczewskiego 1903-1906 proj. St. Odrywolskiego; kaplica św. Jana Kantego z XVIII w. 2. Kamienica (Muzeum), gotycka z XV w., odbudowana w XVIII w., pi ętrowa, z interesuj ącym portalem, Rynek 20. 3. Kamienica, zapewne gotycka, przebudowana, pi ętrowa, w przyziemiu portal wczesnobarokowy, Rynek 25. 4. Kamienica, pi ętrowa z fasad ą neorenesansow ą z portalem z XVI/ XVII w, z czerwonego piaskowca, Rynek 26. 5. Kamienica, pi ętrowa d. wł. Myszkowskich, z portalem renesansowym z poł. XVI w., Rynek 29. 6. Kamienica z XIX w., pi ętrowa, Rynek 30. 7. Kamienice mieszcza ńskie przyrynkowe, zawieraj ące gotyckie relikty, przebudowane w XVIII, XIX w., pi ętrowe cz ęsto z przyziemiem sklepionym kolebkowo, niekiedy z zachowanym detalem gotyckim, fasady przewa żnie bezstylowe, Rynek 1, 3, 7, 8, 11, 12, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 24, 27, 28, nara żone przy ul. Parczewskiej, parterowa Rynek 34. 8. Kamienica d. Zajazd, poł. XIX w., piętrowa, pó źnoklasycystyczna, Rynek 32. 9. d. Ratusz, 2 ćw. XIX w., klasycystyczny, Rynek 2. 10. Gmach d. Starostwa, 1826 r., klasycystyczny, Rynek 4. 11. Domy parterowe, z XIX w., ul. Augustia ńska 7, ul. Marchlewskiego (d. Sławkowska) róg ul. Mickiewicza 12, ul. Mickiewicza 8. 12. Dworek podmiejski, klasycystyczny, parterowy, ul. Szpitalna 34.

13. Budynek klasztorny z d. kaplic ą szpitaln ą, w s ąsiedztwie niezachowanego szpitala z XIX w., ul. Szpitalna 32. 14. Fragment murów obronnych przy ko ściele parafialnym, odcinek z baszt ą na wschód od ul. Słonecznej. 15. Zespoły zieleni:

− Park miejski zało żony na terenie niezachowanego ko ścioła i szpitala św. Ducha przy ul. Sławkowskiej,

− Stary cmentarz przy ul. Krakowskiej, ze starodrzewiem i nagrobkami z XIX w. W ramach prac studialnych nad Olkuszem [Heczko-Hyłowa E. i In. 1985] dokonano weryfikacji przedstawionego katalogu i wysuni ęto propozycj ę uzupełnienia wykazu o:

− obiekty zwi ązane z najstarszym układem urbanistycznym, zawierające relikty średniowieczne, obiekty XIX w. i z przełomu wieków oraz okresu dwudziestolecia mi ędzywojennego jak Rynek nr 6, 9, 10, 12; ul. Krakowska 1, 4, 6, 8, 18; ul. Żuradzka 2, 5; ul. Górnicza 3, 4, 11a, 13, 15,12; ul. Szkolna 10; ul. Kamionki 6; ul. Marchlewskiego (Sławkowska) 3; ul. Mickiewicza 9, 10, 12, 14,16; ul. Szpitalna 1, 9, 11 i obiekty s ąsiednie 16, 18, 20 i 22.

− zespoły zieleni: szpalery drzew przy ulicach obwodowych jako element kompozycji XIX w. Plant.

− rezerwaty archeologiczne: teren d. ko ścioła i klasztoru Augustianów; tereny w rejonie murów miejskich i Bram Sławkowskiej, Krakowskiej, furt; teren gotyckiego ratusza i wie ży ci śnie ń na rynku.

W świetle wyników Ponadto zgodnie ze „Studium konserwatorskim gminy Olkusz” [A.Czy żewska-Lach i in., 1989], do zespołów i obiektów zabytkowych poło żonych na obszarze gminy nale żą : 1. Układy przestrzenne wsi: Braciejówka, Gorenice, Kosmosów, Niesułowice, Olewin, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Zederman, Żurada, Troks, Witeradów, Zawada, Zimnodół, Stary Olkusz i Pomorzany. 2. Obiekty architektury:

− Gorenice: zespół ko ścioła parafialnego p.w. św. Mikołaja: ko ściół barokowy, 1673 r., dzwonnica, XVII/XIX w.,

− Rabsztyn: ruiny średniowiecznego górnego zamku, XIV w. oraz usytuowana poni żej rezydencja z 1 poł. XVII, od XVIII w. ruinie. 3. Zabytki budownictwa przemysłowego, obejmuj ące głównie ślady obiektów i urz ądze ń zwi ązanych z eksploatacj ą górnicz ą:

− Gorenice: szyby kopalni (4 obiekty),

− Niesułowice: szyby kopalni galeny i galmanu (2 obiekty),

− Olkusz: szyby kopalni (3 obiekty), ślady płuczek rud galmanu (2 obiekty), kamieniołomy,

− Pomorzany: szyb kopalni i płuczka galmanu,

− Stary Olkusz: szyby kopalni galeny i galmanu i płuczki,

− Zawada: kamieniołom

− Żurada: szyby kopalni (3 obiekty), 4. Obiekty archeologiczne:

− Niesułowice: osady i ślady osadnictwa średniowiecznego (4 stanowiska),

− Gorenice: osady, punkty osadnicze, ślady osadnictwa od wczesnego, średniowiecza do nowo żytnego, w tym osady: neolityczne i z okresu pó źnorzymskiego (15 stanowisk),

− Zawada: szereg śladów osadniczych i osada z epoki kamienia, osada pó źno średniowieczna (16 stanowisk),

− Osiek: ślady osadnicze z epoki kamiennej i okresu rzymskiego, osada średniowieczna (12 stanowisk),

− Stary Olkusz: grodzisko wczesno średniowieczne (rej. zab. arch. nr A-1255/81), szyby górnicze z okresu średniowiecznego i nowo żytnego (3 stanowiska),

− Olkusz: miasto w obr ębie murów obronnych, cmentarzysko nowo żytne w rejonie Góry Pomorskiej,

− Rabsztyn: zamek średniowieczny. Ponadto w studium wskazano na rozpoznan ą lokalizacj ę w ęzłowych obiektów historycznego krajobrazu wsi:

− kaplice: Parcze, Żurada,

− dwory: Braciejówka, Gorenice, Niesułowice, Parcze, Rabsztyn, Sieniczno, Witeradów, Zawada, Zederman, Żurada,

− folwarki: Olewin, (Wi śliczka), Sikorka, Słowiki,

− młyny wodne: Olewin, Pazurek, Witeradów,

− karczmy: Kosmosów, Niesułowice, Pomorzany, Witeradów, Żurada. Za zabytkowy uznano układ sieci dro żnej wraz z przebiegiem linii kolejowej.

3.7. Krajobraz kulturowy

Krajobraz miejski Krajobraz miejski Olkusza, a szczególnie Starego Miasta i Śródmie ścia tworz ą układ przestrzenny i zawarte w nim walory kompozycyjne, zabudowa z obiektami monumentalnymi, zespoły zieleni i tereny otwarte oraz relacje zachodz ące mi ędzy tymi elementami w przestrzeni. Krajobraz ten był przedmiotem szczegółowych studiów [Heczko -

Hyłowa E. i in., 1983, 1985] ukierunkowanych głównie na potrzeby miejscowego planu szczegółowego śródmie ścia. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji wyodr ębnione zostały obszary o krajobrazie zabytkowym i historycznym oraz współczesnym o zró żnicowanych warto ściach. Z punktu widzenia potrzeb Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, najistotniejszy wydaje si ę zasi ęg oraz poło żenie obszarów o najwy ższych i wysokich warto ściach krajobrazu zabytkowego i historycznego, a tak że obszary o krajobrazie współczesnym, negatywnie oddziaływuj ącym na historyczny. Obszary o krajobrazie pierwszego typu, charakteryzuj ące si ę kompozycj ą w pełni czyteln ą i harmonijnie nawarstwion ą zabudow ą, obejmuj ą rynek oraz zespół zabytkowy ko ścioła parafialnego. Obszary o krajobrazie drugiego typu cechuje czytelna kompozycja i nawarstwiona zabudowa o ró żnym stanie zachowania. Obszary o tego typu krajobrazie dominuj ą w obr ębie starego miasta oraz wyst ępuj ą jako enklawy w śródmie ściu: park przy ul. Sławkowskiej, zespół dawnego dworu Machnickich oraz klasztoru przy ul. Szpitalnej, cmentarz przy ul.1 Maja, wzgórze Słowik z zachowanymi granicami folwarku. Obszary o krajobrazie współczesnym negatywnie oddziaływuj ącym na historyczny wyst ępuj ą na obszarze śródmie ścia, skupiaj ąc si ę: cz ęś ciowo na obrze żu starego miasta mi ędzy ul. Sławkowsk ą i ul. Mickiewicza oraz przy trasie E-22 w rejonie ul. Skalskiej i ul. F. Nullo, a tak że pomi ędzy ul. Poln ą a ul. 1 Maja. Na pozostałym obszarze, przy ulicach wylotowych o historycznym przebiegu wyst ępuj ą, enklawy o krajobrazie historycznym czytelnej kompozycji lecz o przeobra żonej zabudowie, cz ęsto zdegradowanej. Uzupełnienie wy żej wymienionych obszarów w granicach śródmie ścia stanowi ą obszary o krajobrazie współczesnym: neutralnym lub podporz ądkowanym układowi historycznemu b ądź tereny otwarte. Pozostałe obszary miasta nie zostały w tym studium rozpoznane pod wzgl ędem krajobrazowym. Obszary poło żone na północ od trasy E-22 i na południe od linii kolejowej, charakteryzuj ące si ę stosunkowo intensywnym rozwojem zabudowy i do ść czytelnym układem historycznej sieci dro żnej, ocenia si ę jako obszary o krajobrazie współczesnym neutralnym lub w ró żnym stopniu dysharmonijnym. Wyj ątek stanowi ą: osiedle willowe w rejonie ul. Piłsudskiego oraz osiedle wielorodzinne Słowiki cechuj ące si ę kompozycj ą jednorodn ą.

Krajobraz otwarty Na zasoby krajobrazu kulturowego obszaru, gminy składa si ę urozmaicone ukształtowanie terenu oraz jego zró żnicowane pokrycie, obejmuj ące m.in. układy przestrzenne wsi poszczególnych typów wraz z towarzysz ącym im rozłogami i zabytkami architektury, a tak że ekspozycja widokowa. W wyniku przeprowadzonego studium krajobrazowego gminy Olkusz [Czy żewska- Lach A. i in., 1989] wskazano na walory krajobrazowe gminy, obejmuj ące:

− wn ętrza krajobrazowe tworzone przez ukształtowanie terenu, ściany lasu, z ekspozycj ą warto ściowych elementów krajobrazowych wsi,

− ekspozycj ę czynn ą (punkty i ci ągi widokowe) w formie widoków i powierzchni ekspozycji,

− ekspozycj ę biern ą elementów przyrodniczych i kulturowych. Za najwarto ściowsze kameralne wn ętrza krajobrazowe uznano wn ętrze obejmuj ące układ przestrzenny Niesułowic, ograniczone ścianami kompleksów le śnych oraz wn ętrze w rejonie Pazurka, zamkni ęte zboczami wzgórz i ścianami lasu. Okre ślono tak że rozległ ą powierzchni ę wzmo żonej ekspozycji towarzysz ącą zamkowi w Rabsztynie oraz o mniejszym zasi ęgu - w rejonie wsi Gorenice i Osiek. Wskazane zostały punkty widokowe zapewniaj ące ekspozycj ę warto ściowych panoram wsi: Osiek, Gorenice, Rabsztyn, Troks, Braciejówka, Podlesie i Bogucin Mały.

Opracowana w 2001 r. pod redakcją Janusza Bogdanowskiego „Ochrona, rewaloryzacja i kształtowanie krajobrazu kulturowego dla województwa małopolskiego” według metody JARK- WAK tj. jednostek architektoniczno – krajobrazowych obj ęła ;

− okre ślenie zasobu danego obszaru,

− waloryzacj ę - ustalenie warto ści krajobrazu oraz negatywnych zjawisk,

− wytyczne okre ślaj ące działania dla wytworzenia okre ślonych stref,

Waloryzacja krajobrazu kulturowego dokonana w/w metod ą dotyczyła oceny całych miejscowo ści w odniesieniu do podstawowych zasobów dziedzictwa kulturowego, a mianowicie; archeologii, historii, układów ruralistycznych i urbanistycznych, architektury i budownictwa, zabytków ruchomych, etnografii i krajobrazu. Wyró żniła ona VI warto ści potencjalnych; I-III zabytkowe, IV współczesna, V-VI mieszane.

Krajobrazowe zasoby miasta i gminy Olkusz zostały zakwalifikowane do: II i III - warto ści potencjalnej zabytkowej – m.Olkusz i wsi Gorenice, Niesułowice, Rabsztyn i Zawada, V i VI - warto ści potencjalnej mieszanej – pozostałych wsi.

Według kategorii wartości okre ślonych na bazie waloryzacji miasto Olkusz i wsie Gorenice, Niesułowice, Rabsztyn i Zawada to miejscowo ści z krajobrazem kulturowym

93 o cechach zabytkowych, natomiast krajobraz pozostałych wsi okre ślono jako kulturowy z zachowanymi elementami zabytkowymi. W świetle zasobów i walorów krajobrazu kulturowego zaproponowano stopnie strefowania ochronnego oraz kierunki działa ń konserwatorskich. Tak wi ęc:

− Olkusza, Niesułowic i Rabsztyna - dla fragmentów tych miejscowo ści o cennych, regionalnej rangi zasobach dziedzictwa i krajobrazu kulturowego, gdzie działania planistyczne czy inwestycyjne powinny uwzgl ędnia ć wymogi ochrony dóbr kultury - uwzgl ędniono stref ę ochrony cz ęś ciowej, czynnej „B”.

− Olkusza, Gorenic, Niesułowic, Olewina, Rabsztyna i Zawady - dla fragmentów tych miejscowo ści gdzie znajduj ą si ę obiekty i zespoły ewidencjonowane konserwatorsko, o znaczeniu w lokalnym krajobrazie; ich indywidualna ochrona wraz z przedpolem widokowym powinna stanowi ć zasad ę działania konserwatorskiego - uwzgl ędniono strefę ochrony ekspozycji i ochrony elementów” E”.

− wszystkich jednostek - gdzie wyst ępuje jaki ś aspekt (cecha) dziedzictwa kulturowego wymagaj ąca troski ochrony konserwatorskiej (np. kontynuacji cech budownictwa lub innej tradycji kulturowej o krajobrazowym wyrazie) - uwzgl ędniono stref ę ochrony krajobrazowej, „otuliny” zespołu czy obiektu „K” .

Okre ślone w strefie zabiegi ochronne i kształtuj ące dla miejscowo ści;

− m. Olkusz, Niesułowice i Rabsztyna INTE – integracja ,to działania stosowane dla du żych, jednak naruszonych w pewnych zakresach walorów. Obejmuj ą zarówno kompleksowy zakres prac konserwatorskich, jak działania inwestycyjne zapewniaj ące przywrócenie postaci historycznej danego obszaru czy obiektu.

− Gorenice, południowo-wschodnia cz ęść Olewina (obszar zmiany nr 14), Zederman i Zimnodół RKOM – rekompozycja, to działania wła ściwe dla obszaru, w którym zachodzi potrzeba wła ściwego s ąsiedztwa dla stref szczególnie cennych, b ądź zakres współczesnych działa ń mo że przyczyni ć si ę do znacz ącego podniesienia walorów danego terenu. Bogucin Mały, Braciejówka, Kosmolów, Osiek, Podlesie, Sieniczno, Troks, Witeradów, Zawada i Zurada KONT - kontynuacja, to działania dla obszarów współczesnego zainwestowania, zalecaj ące zachowanie tradycyjnych form, elementów i układów lub nawi ązywanie do nich w przypadku tworzenia nowych zespołów i obiektów zagospodarowania obszarów.

W planie konserwatorskim ochrony i kształtowania zabytkowego krajobrazu dla miasta i gminy Olkusz zaproponowano na podstawie metody Jakr-Wak opr. w 2001 r. jako form ę ochrony :

− Park Kulturowy - dla miasta Olkusz. Jest to forma ochrony krajobrazu kulturowego, umo żliwiaj ąca zachowanie wyj ątkowych warto ści historyczno kulturowych w jednoczesnym ewentualnym powi ązaniu z ochron ą środowiska przyrodniczego. Celem jest potrzeba zachowania ci ągło ści tradycji krajobrazu i umo żliwienie jego rozwoju zgodnie z tradycjami regionu. − Strefy Ochrony Konserwatorskiej SOK - dla miejscowo ści Gorenice, Niesułowice, Olewin, Rabsztyn i Zawada. To forma ochrony krajobrazu kulturowego o umiarkowanym zakresie, maj ąca zastosowanie na obszarach otaczaj ących cenne obiekty, stanowi ących ich otulin ę lub krajobrazowy kontekst, b ądź te ż na obszarach historycznych. Celem jest ;

1. utrzymanie okre ślonych warunków przyrodniczych, widokowych, funkcjonalnych głównie w zakresie ochrony pola widokowego cennego zabytku,

2. uwzgl ędnienie szerokiego kontekstu terytorialnego układu obiektów o charakterze zabytkowym, gdy zachodzi potrzeba ukazania historycznych powi ąza ń,

3. ochrona krajobrazów cennych z punktu widzenia ochrony dóbr kultury np. tradycyjnego rozłogu pól. − Strefy Ingerencji Konserwatorskiej SIK - dla miejscowo ści Bogucin Mały, Braciejówka, Kosmołów, Osiek, Podlesie, Sieniczno, Troks, Witeradów, Zederman, Zimnodół i Zurada. Forma ochrony krajobrazu kulturowego, w którym występuje jaki ś aspekt dziedzictwa kulturowego wymagaj ący troski konserwatorskiej. Celem jest aspekt promocyjny, w wymiarze poczucia lokalnej to żsamo ści i potrzebnego w tym zakresie wsparcia słu żb konserwatorskich.

3.8. Istniej ące i postulowane formy ochrony

Cz ęść z wymienionych w pkt. 3.6. obiektów i zespołów zabytkowych jest prawnie chroniona na mocy ustawy w dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami poprzez wpis do rejestru zabytków Województwa Małopolskiego.

I. Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego (w nawiasach kwadratowych podano nowe numery rejestru dla obiektów przeniesionych do ksi ęgi rejestru woj. Małopolskiego). w mie ście Olkusz: 1. zało żenie urbanistyczne, st. rej. nr 681 z 10.01.1960 – wpisane do rejestru zabytków, [A-951/M] 2. relikty zabudowy z XIV i XV w. usytuowane przy ul. Górniczej i Bó źniczej, [A- 1283/M]

3. XIV i XV – wieczne relikty budynku ratusza, usytuowane w obr ębie płyty rynku, [A-1284/M] z 22.11.2011 r. 4. relikty średniowiecznej zabudowy miejskiej, A-1507/92 z 17.11.1992 (Kat) [A- 1286/M] 5. ko ściół p.w. św. Andrzeja z wyposa żeniem, dzwonnica, kaplica p.w. św. Jana, otoczenie w granicach cmentarza przyko ścielnego, [A-950/M] st. rej. Nr 748 z 30.10.1959, A/1601/95 6. /dawne starostwo/ dom Rynek nr 4 – wpisany do rejestru zabytków nr A/1299/83, st. rej. Nr 748 z 30.10.1959 [A-944/M] 7. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 20, st. rej. nr 685 z 20.02.1960 [A-945]/M – wpisany do rejestru zabytków nr A/1597/95 8. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 25, st. rej. nr 684 z 20.02.1960 [A-946/M] – wpisany do rejestru zabytków nr A/1598/95 9. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 26, st. rej. nr 686 z 20.02.1960 [A-947/M] – wpisany do rejestru zabytków nr A/1599/95 10. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 29, st. rej. nr 683 z 20.02.1960 [A-948/M] – wpisany do rejestru zabytków nr A/1600/95 11. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 30, A-1573/94 z 30.12.1994 (Kat) [A-949/M] – wpisany do rejestru zabytków nr A/1573/94 12. ruiny zamku – rejestr zabytków nr A-1292/82 z 02.11.1982 (Kat), [A-993/M] 13. Stary Olkusz grodzisko i relikty ko ściółka św. Jana – wpisany do rejestru zabytków A/1255/81 (stanowisko archeologiczne wg decyzji konserwatorskiej) 14. kapliczka słupowa przy ko ściele – rejestr zabytków nr [KR 95/61] (zabytek ruchomy) w gminie Olkusz: RABSZTYN 1. Ruiny zamku z ok. XIV w.; granice - całe wzgórze, - nr rejestru 1292/82 z dnia 2 listopada 1982 r. Decyzja L.dz.III.5340/771/83 (Kat) [A-993/M] .

GORENICE 1. Ko ściół p.w. św. Mikołaja, dzwonnica, otoczenie, drzewostan, – nr rejestru A-336 z dnia 6 grudnia .1971 [A-831/M] :

WITERADÓW 1. Stanowisko archeologiczne, osada kultury przeworskiej - nr rejestru A/1517/93 z dnia 28 lutego 1993 r. – Decyzja L.dz. PSOZ-535/R/4/2/93.

II. Obiekty uj ęte w ewidencji Gminnej Ewidencji Zabytków – obiekty wymienione w ust. 3.8.

III. Wykaz stanowisk archeologicznych w gminie Olkusz Na terenie gminy Olkusz znajduj ą si ę stanowiska archeologiczne obj ęte biern ą ochron ą konserwatorsk ą, za wyj ątkiem stanowiska we wsi Witeradów, wpisanego do rejestru zabytków. Stanowiska archeologiczne to materialne ślady działalno ści ludzi. W obr ębie stanowiska archeologicznego grupuj ą si ę zazwyczaj pozostało ści licznych powstaj ących i zamieraj ących kolejno osad czy cmentarzysk. Stanowi ą one podstawowe, a cz ęsto wręcz jedyne źródło wiedzy o najdawniejszej przeszło ści naszych ziem. Nawet dla pó źniejszych czasów, poczynaj ąc od średniowiecza, wyniki bada ń archeologicznych stanowi ą cenne uzupełnienie przekazów pisanych.

W OBSZARZE ZMIANY NR 14: MIASTO OLKUSZ: Nr Nr Miejscowo ść Nr stanowiska stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru na na rysunku obszarze studium 1. 2. 3. 4. 5. 6. Nr 21 - w miejscowo ści

Mazaniec 98-52 7 7 ślad osadniczy wczesne średniowiecze

1. uł. naczynia glinianego Nr 22 - w miejscowo ści Mazaniec wczesne średniowiecze

Mazaniec- 1 uł. naczynia glinianego 98-52 8 8 ślad osadniczy Kamyk pó źne średniowiecze

1.uł. naczynia glinianego nowo żytny 2 uł. naczy ń glinianych Nr 48 - w miejscowo ści

Czarna Góra 98-53 48 48 ślad osadniczy nowo żytna 17w.

1. moneta miedziana

GMINA OLKUSZ Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium 1. 2. 3. 4. 5. 6. prahistoryczny okres Braciejówka 97-54 1 1 ślad osadnictwa wpływów rzymskich

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

2 2 ślad osadnictwa epoka kamienia

3 3 ślad osadnictwa epoka kamienia

4 4 ślad osadnictwa epoka kamienia

5 5 ślad osadnictwa epoka kamienia

6 6 ślad osadnictwa epoka kamienia

7 7 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa prahistoryczny okres

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 8 8 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

pracownia Braciejówka 97-53 16 9 epoka kamienia kamieniarska

schronisko epoka kamienia

22 10 schronisko okres rzymski

schronisko ?

kultura przeworska 23 11 osada okres pó źnorzymski

Gorenice 99-53 24 12 ślad osadnictwa epoka kamienia

25 13 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa neolit lub kultura łu życka 26 14 ślad osadnictwa okres nowo żytny

27 15 ślad osadnictwa epoka kamienia

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

28 16 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 29 17 ślad osadnictwa okres nowo żytny

osada pó źne średniowiecze 30 18 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

kultura przeworska 31 19 ślad osadnictwa okres rzymski

osada pó źne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze 32 20 osada okres nowo żytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 33 21 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Gorenice 99-53 34 22 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

35 23 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

36 24 ślad osadnictwa neolit

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia 1 25 czasy prehistoryczne ślad osadnictwa okres wpł. rzymskich

2 26 ślad osadnictwa epoka kamienia

3 27 ślad osadnictwa epoka kamienia 98-54 ślad osadnictwa neolit Kosmolów 4 28 ślad osadnictwa kultura łu życka

ślad osadnictwa czasy prehistoryczne

5 29 ślad osadnictwa neolit

ślad osadnictwa epoka kamienia 98-53 30 30 kultura łu życka lub ślad osadnictwa przeworska

osada pó źne średniowiecze 31 31 osada okres nowo żytny

Kosmolów 98-53 32 32 osada

33 33 osada /?/

34 34 ślad osadnictwa epoka kamienia

osada pó źne średniowiecze 1 35 ślad osadnictwa okres nowo żytny

Niesułowice 99-53 2 36 osada pó źne średniowiecze

3 37 osada pó źne średniowiecze

4 38 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

100

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

Nr 1 w miejscowo ści ślad osadnictwa Olewin wczesny br ąz

pó źne średniowiecze 3. 35 35 ślad osadnictwa uł. naczy ń glinianych

czasy nowo żytne 2. uł. ślad osadnictwa Olewin naczy ń glinianych (obszar zmiany 98-53 Nr 2 w miejscowo ści Nr 14) Olewin pó źne średniowiecze 13- osada 15 w. 36 36 7. uł. naczy ń glinianych

czasy nowo żytne osada 3. uł. naczy ń glinianych

5 41 osada pó źne średniowiecze

kultura przeworska Osiek 99-53 ślad osadnictwa okres rzymski 6 42 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

6 42 ślad osadnictwa okres nowo żytny 99-53 7 43 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada wczesne średniowiecze Osiek 18 44 osada pó źne średniowiecze 98-53

ślad osadnictwa okres nowo żytny

osada wczesne średniowiecze 19 45 ślad osadnictwa okres nowo żytny

101

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

20 46 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny

osada /?/ pó źne średniowiecze 21 47

ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia - neolit 22 48 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

epoka kamienia - 23 49 ślad osadnictwa mezolit /?/

24 50 ślad osadnictwa epoka kamienia

kultura przeworska 25 51 ślad osadnictwa okres rzymski

osada pó źne średniowiecze 26 52 osada okres nowo żytny

10 53 osada /?/ epoka kamienia

11 54 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia

55 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 12 Podlesie 97-53 osada okres nowo żytny

13 56 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 14 57 ślad osadnictwa okres nowo żytny

102

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia

15 58 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny

pó źne średniowiecze i zamek murowany okres nowo żytny 97-53 5 59 ruiny zamku okres nowo żytny

pó źne średniowiecze i 6 60 okres nowo żytny

osada pó źne średniowiecze 7 61 Rabsztyn osada okres nowo żytny

97-53 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

8 62 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny

9 63 osada pó źne średniowiecze

Rabsztyn 97-53 9 63 osada okres nowo żytny

Sieniczno 98-53 37 64 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 17 65 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

18 66 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Troks 97-53 19 67 osada pó źne średniowiecze

pó źne średniowiecze lub ślad osadnictwa okres nowo żytny 20 68 ślad osadnictwa okres nowo żytny

103

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 21 69 ślad osadnictwa okres nowo żytny

22 70 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze 5 71 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

6 72 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

Witeradów 98-53 ślad osadnictwa okres nowo żytny

osada wczesne średniowiecze

7 73 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

8 74 ślad osadnictwa epoka kamienia

8 74 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

osada wczesne średniowiecze

9 75 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny Witeradów 98-53 10 76 ślad osadnictwa epoka kamienia - neolit

osada lub okres rzymski cmentarzysko 11 77 pó źne średniowiecze lub ślad osadnictwa okres nowo żytny

12 78 osada wczesne średniowiecze

104

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada wczesne średniowiecze 13 79 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny

osada wczesne średniowiecze

14 80 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo żytny

ślad osadnictwa okres rzymski

15 81 osada wczesne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze

15 81 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 16 82 Witeradów 98-53 ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 17 83 ślad osadnictwa okres nowo żytny

epoka kamienia – 98-53 29 84 ślad osadnictwa neolit /?/

Zederman 99-54 96 85 ślad osadnictwa epoka kamienia

98-54 114 86 ślad osadnictwa epoka kamienia

105

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia 8 87 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia 9 88 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze Zawada 99-53 10 89 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

ślad osadnictwa epoka kamienia 11 90 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

12 91 ślad osadnictwa epoka kamienia

13 92 ślad osadnictwa epoka kamienia

14 93 ślad osadnictwa epoka kamienia

15 94 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa neolit 16 95 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Zawada 99-53 osada neolit 17 96 osada okres pó źnorzymski

18 97 ślad osadnictwa epoka kamienia

19 98 ślad osadnictwa epoka kamienia

106

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia 20 99 okres prahistoryczny lub ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

21 100 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 94 101 kultura przeworska 99-54 ślad osadnictwa okres wpł. rzymskich

95 102 ślad osadnictwa średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

27 103 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

Zimnodół 98-53 ślad osadnictwa okres nowo żytny

osada pó źne średniowiecze 28 104 ślad osadnictwa okres nowo żytny

Żurada 98-53 1 105 skarb monet pó źne średniowiecze

2 106 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia

3 107 osada okres rzymski 98-53 osada wczesne średniowiecze

Żurada ślad osadnictwa epoka kamienia 4 108 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

okres wpływów osada /?/ rzymskich

98-52 9 109 osada wczesne średniowiecze

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

107

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia

10 110 ślad osadnictwa neolit /?/

ślad osadnictwa okres rzymski

11 111 osada /?/ pó źne średniowiecze

osada /?/ okres nowo żytny

12 112 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 13 113 wczesne średniowiecze ślad osadnictwa lub okres nowo żytny

osada pó źne średniowiecze 14 114 osada /?/ okres nowo żytny

15 115 osada pó źne średniowiecze

15 115 osada /?/ okres nowo żytny

16 116 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

17 117 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

osada wczesne średniowiecze Żurada 98-52 18 118 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo żytny

osada pó źne średniowiecze 19 119 ślad osadnictwa okres nowo żytny

108

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada okres rzymski 20 120 osada wczesne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 21 121 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

22 122 ślad osadnictwa epoka kamienia

Poza aktualnym rejestrem zabytków województwa małopolskiego znalazło si ę szereg obiektów i zespołów zabytkowych o dużych warto ściach. Zostały one zaproponowane przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olkuszu do obj ęcia ich ochron ą konserwatorsk ą na podstawie Gminnej Ewidencji Zabytków – poni żej obiekty z Gminnej Ewidencji Zabytków:

I. Bogucin Mały kamienna figura Chrystusa

II. Braciejówka 1. d. przedszkole, budynek drewniany nr 81 2. budynek mieszkalny drewniany nr 103 3. budynek mieszkalny drewniany nr 106 4. kapliczka „na górce” 5. dzwonnica

III. Gorenice 1. budynek mieszkalny, Krakowska 17 2. budynek drewniany, ul. Kochma ńska 46 3. budynki gospodarcze dawnego dworu 4. budynek drewniany – d. organistówka, ul. Le śna 3 5. budynek drewniany, ul. Le śna 4

IV. Kogutek Nie wyst ępuje

109

V. Kosmolów 1. kapliczka św. Floriana z 1799 r. 2. słup milowy 1642 r. – sugerowany wpis do rejestru zabytków 3. słup kamienny z 1892 r. przy drodze polnej do Troksa– sugerowany wpis do rejestru zabytków 4. słup kamienny przy drodze do Olkusza– sugerowany wpis do rejestru zabytków 5. kapliczka z 1801 r. przy domu nr 113 6. dom drewniany nr 113 7. dom drewniany nr 120 8. dom drewniany nr 40 9. kuźnia przy domu nr 54

VI. Niesułowice 1. kapliczka przy drodze do dworu 2. dom mieszkalny drewniany – ul. Galicyjska 99

VII. Olewin 1. kapliczka murowana z 1857 r. 2. dom drewniany – domek my śliwski na dz. nr 673

VIII. Osiek dom drewniany nr 3 dom murowany nr 33 1. dom drewniany nr 81 dom drewniany nr 105 dom drewniany nr 107 2. dom drewniany nr 112 3. dom drewniany z 1899 r. nr 121 dom drewniany na przeciw ko ścioła

IX. Pazurek dom mieszkalny nr 5 1. dom mieszkalny nr 35

X. Podlesie dom drewniany nr 15 1. dom drewniany nr 20

2. dom drewniany nr 21 dom drewniany nr 28 3. dom drewniany nr 37

4. budynek gospodarczy przy domu nr 44

3. dom drewniany nr 54

110

4. dom drewniany nr 65

XI. Rabsztyn 1. d. dwór

2. zabudowania gospodarcze d. dworu

3. murowane ogrodzenie d. dworu

4. chałupa

5. le śniczówka z budynkami gospodarczymi

XII. Sieniczno 1. stary młyn 2. dawna gospoda „u Chwasta” 3. dom drewniany nr 2 4. dom drewniany nr 4 5. dom drewniany nr 26

5. kapliczka Matki Boskiej Piekarskiej

XIII. Troks dom drewniany nr 99

XIV. Wi śliczka dom drewniany nr 23 stodoła przy domu nr 23

XV. Witeradów 2. budynek mieszkalny nr 38 3. budynek mieszkalny nr 191 4. budynek mieszkalny nr 202 5. budynek mieszkalny nr 204 6. budynek mieszkalny nr 216 budynek mieszkalny nr 224 budynek mieszkalny nr 264 7. budynek mieszkalny nr 268 budynek mieszkalny nr 274 budynek mieszkalny nr 280 8. ku źnia przy budynku nr 260 9. młyn wodny z mieszkaniem i bud. gospodarczymi

XVI. Zadole Kosmolowskie Nie wyst ępuje

XVII. Zawada 1. dom drewniany nr 32 2. dom drewniany nr 40

111

XVIII. Zederman dom drewniany nr 140 stodoła drewniana przy domu 140 dom drewniany nr 61 dom drewniany nr 73 dom drewniany nr 86

XIX. Zimnodół 1. chałupa drewniana nr 154 – w wojewódzkiej ewidencji zabytków dom drewniany 25 dom drewniany 148

XX. Żurada 1. kapliczka św. Stanisława w lesie 2. kapliczka przy drodze do Chrzanowa 3. dom drewniany nr 8 4. stodoła drewniana przy domu nr 8 dom drewniany nr 29 5. dom drewniany nr 36 dom drewniany nr 58 dom drewniany nr 83 dom drewniany z 1902 r. nr 96 dom drewniany nr 100 dom drewniany nr 118

XXI . Olkusz (numeracja i uło żenie w m. Olkusz została zmodyfikowana i z uwagi na wiele zabytków nie wskazano miejsc zmiany na li ście a jedynie wykre ślenie obiektu lub dopisanie do wcze śniejszej listy obiektów chronionych ) 1. kapliczka drewniana przy ul. Cegielnianej 2. kapliczka murowana św. Barbary, ul. Długa 3. kapliczka słupowa z 1893r. ul. Długa dom drewniany, ul. Długa 12 4. dom drewniany, ul. Długa 33 5. dawny warsztat ślusarski, ul. Długa 6. dom drewniany, ul. Długa 98 szkoła podstawowa, ul. Długa wyrobiska po kopalni „Saturn”, Pomorzany, ul. Długa willa, ul. Dworska 7 7. willa, ul. Dworska 15 8. willa, ul. Dworska 21 (dz. 2944) 9. dom drewniany, ul. Dworska 26 dom drewniany, ul. Dworska 30 10. dom drewniany, ul. Dworska 32

112

11. kamienica ul. Floria ńska 1 12. kamienica ul. Floria ńska 2 Dom, ul. Górnicza 11 13. szkoła rzemie ślnicza ul. Górnicza 12 14. drukarnia, dom mieszkalny, ul. Górnicza 13 15. dawna szkoła powszechna ul. Górnicza 14 dom drewniany, ul. Jasna 1 16. dom murowany, ul. Jasna 18 17. kapliczka słupowa, ul. Jasna 18. dom drewniany w zagrodzie, ul. Jasna 64 19. chałupa, ul. Jasna 63 chałupa, ul. Jasna 171 20. kamienica, ul. Jana Kantego 2 21. szkoła podstawowa ul. Jana Kantego 5 22. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 11 23. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 13 24. Bank, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 15 25. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 23 26. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 25 27. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 27 dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 31 28. stary młyn, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 32 dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 33 29. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 34 dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 35 dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 37 30. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 39 31. dom, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 44 32. willa, ul. Króla Kazimierza Wielkiego 62 33. cmentarz katolicki i prawosławny „stary” ul. Króla Kazimierza Wielkiego – sugerowany wpis do rejestru zabytków 34. willa, ul. Kolejowa 10 35. cmentarz żydowski „stary”, ul. Kolorowa 36. kamienica, ul. Krakowska nr 1 37. kamienica, ul. Krakowska nr 4 38. kamienica, ul. Krakowska nr 6 39. kamienica, ul. Krakowska nr 8 kamienica, ul. Krakowska nr 10 40. kamienica, ul. Krakowska nr 16

113

41. kamienica, ul. Krakowska nr 18 42. cmentarz „nowy” - kwatera wojskowa z I wojny, ul. Kruszcowa 43. cmentarz „nowy” - kwatera wojskowa z II wojny żołnierzy radzieckich, ul. Kruszcowa 44. willa, ul. 29 Listopada 15 45. willa, ul. 29 Listopada 19 46. kapliczka przy ul. 29 Listopada 47. nadle śnictwo, ul. Łukasi ńskiego 3 48. willa, ul. Łukasi ńskiego 4 49. starostwo powiatowe, ul. Mickiewicza 2 50. kamienica, ul. Mickiewicza 10 51. kamienica, ul. Mickiewicza 12 52. willa gen. Buchowieckiego, ul. Mickiewicza 14 kamienica, ul. F. Nullo 14 dom murowany, ul. F. Nullo 25 d. gimnazjum żeńskie, ul. F. Nullo 30 53. cmentarz żydowski „nowy” ul. Ołowiana 54. chałupa drewniano murowana. ul. Parcze 25 55. dom drewniany, ul. Parcze 38 dom drewniany, ul. Parcze 92 56. dom drewniany, ul. Parkowa 4 57. dom drewniany, ul. Parkowa 7 58. willa, ul. Piłsudskiego 4 willa, ul. Piłsudskiego 16 59. kamienna figura Chrystusa, ul. Podgrabie dz.nr 167/3 60. dom drewniany, ul. Pomorska 4 61. stacja trafo, ul. Rabszty ńska 62. urz ąd miejski, Rynek nr 1 63. urz ąd miejski, Rynek nr 2 64. urząd miejski, Rynek nr 3 65. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 5 66. dom, Rynek nr 6 67. dom, Rynek nr 7 68. dom, Rynek nr 8 69. dom, Rynek nr 9 70. dom, Rynek nr 10 71. dom, Rynek nr 11 72. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 12

114

kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 15 73. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 16 74. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 17 75. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 18 76. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 19 77. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 21 78. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 22 79. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 23 80. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 24 81. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 27 82. kamienica mieszcza ńska, Rynek nr 28 83. kapliczka murowana przy ul. Sikorka 84. dom drewniany, ul. Składowa 7 85. dworzec kolejowy – budynek główny, ul. Składowa 86. budynek dworcowy, ul. Składowa 8 – sugerowany wpis do rejestru zabytków 87. willa, ul. Skwer 1 88. willa, ul. Skwer 3 89. dom, ul. Sławkowska 6 90. stacja trafo przy ul. Sławkowskiej 91. kopiec Ko ściuszki, ul. Sławkowska 92. plebania ul. Szpitalna 1 dom ul. Szpitalna 8 93. dom ul. Szpitalna 18 dom ul. Szpitalna 20 dom ul. Szpitalna 22 94. budynek centrum kultury ul. Szpitalna 32 95. dworek, galeria BWA ul. Szpitalna 34 96. baszta przy ul. Szpitalnej 97. miejskie mury obronne 98. dawna poczta ul. Szpitalna 44 dom drewniany, ul. Wiejska 47 99. dom drewniany, ul. Wiejska 51 100. dom drewniany, ul. Wiejska 55 101. willa, ul. Witeradowska 4 102. willa, ul. Witeradowska 15 103. kamienica, ul. Żuradzka nr 1 104. kamienica, ul. Żuradzka 2 kamienica, ul. Żuradzka 3 dom drewniany, ul. 20-Straconych

115

105. Muzeum Po żarnictwa, ul. Floria ńska

Potrzeba ochrony cało ści krajobrazu miejskiego Olkusza, jako zabytkowego, a nie tylko poszczególnych obiektów i zespołów zabytkowych, spowodowała wysuni ęcie szczegółowych propozycji zakresu ochrony i kierunku działa ń w formie stref ochronnych [Heczko-Hyłowa E. i in., 1983]:

Strefa A - ochrony rezerwatowej:

− zasady działania: ochrona rozplanowania, zabudowy i krajobrazu oraz zachowanie tradycyjnych funkcji, a tak że pełna: ochrona autentycznej substancji,

− zasi ęg: obszar staromiejski w granicach ul. Górniczej, Ko ściuszki, Szpitalnej, Mickiewicza; park poduchacki z zespołem ul. G ęsiej, zespół klasztorny z dworem Machnickich, zabudow ę dawnego przedmie ścia Krakowskiego, zespół d. hotelu przy ul. 1-go - Maja, stary cmentarz.

Strefa B - ochrony cz ęś ciowej :

− zasady działania: ochrona rozplanowania, skali i gabarytów zabudowy, krajobrazu, dąż enie do utrzymania tradycyjnych funkcji, dopuszczalna wymiana substancji,

− zasi ęg: zespół zabudowy przy ul. Górniczej, zespół szkolny przy ul. J. Kantego, teren d. przedmie ścia olkuskiego, zabudowa tradycyjna przy ul. Ko ściuszki, F. Nullo, 20 Stycznia, Witeradowskiej, 1-Maja, plac dworcowy, ul. Przemysłowa, dawny odcinek drogi krakowskiej oraz cz ęś ciowo ul. Słowackiego, Olewi ńska.

Strefa E - ochrony elementów :

− zasady działania: zachowanie warto ściowych elementów rozplanowania, zabudowy, (zabudowy i skali), charakteru krajobrazu, dopuszczalna wymiana substancji.

Strefa K - ochrony krajobrazu i zabezpieczenie otuliny stref A, B, E;

− powołanie tej strefy ma na celu umo żliwienie ekspozycji starego układu i zachowanie jego dominacji w krajobrazie.

Strefy E i K stanowi ą otoczenie starego miasta i jego historycznych przedmie ść pomi ędzy lini ą kolejow ą a tras ą. E-22, za ś enklawy strefy E poło żone s ą równie ż przy ulicach wylotowych z miasta, stanowi ących historyczn ą sie ć dro żną.

Ze wzgl ędu na dotychczasowy niewielki zakres ochrony zasobów wiejskiego dziedzictwa kulturowego gminy Olkusz, w ramach "Studium konserwatorskiego gminy Olkusz [Czy żewska-Lach i in., 1989 r.], wysuni ęto propozycje wprowadzenia nast ępuj ących form ochrony konserwatorskiej i zasad działania:

116

1) Strefy ochrony konserwatorskiej:

• Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej:

− zasady działania: priorytet wymaga ń konserwatorskich, wymóg uzgodnie ń podejmowanej działalno ści inwestycyjnej z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, konieczno ść sporz ądzania opracowa ń planistycznych i rewaloryzacyjnych, zasada dobrej kontynuacji miejscowej tradycji architektonicznej,

− zasi ęg: układy zabudowy wsi Żurada, Witeradów, Gorenice, Osiek, Podlesie, Braciejówka, Troks, Bogucin Mały, Pomorzany, Niesułowice, Zawada, Rabsztyn (z zespołem folwarcznym) oraz obiekty architektury wypisane do rejestru zabytków, zabytkowe obiekty przemysłowe, w ęzłowe obiekty krajobrazu kulturowego (pkt 3.6.),

• Strefa B po średniej ochrony konserwatorskiej:

− zasady działania: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania układu, istniej ącej substancji o warto ściach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy,

− zasi ęg: układy zabudowy wsi Zimnodół, Zederman, Sieniczno, Kosmolów, Wi śliczka, Olewin, Pazurek, Stary Olkusz.

• Strefa E ochrony najwarto ściowszych przed pól ekspozycji bierne i czynnej zespołów zabytkowych:

− zasady działania: cz ęś ciowy zakaz zabudowy b ądź ograniczenie gabarytów nowej zabudowy,

− zasi ęg: przedpola wsi Osiek i Zimnodół w ich granicach, przedpole zamku w Rabsztynie, przedpole wsi Gorenice.

• Strefa K ochrony najwarto ściowszych wn ętrz krajobrazowych:

− obowi ązuje: zakaz wprowadzania elementów deprecjonuj ących walory krajobrazowe, a w procesie lokalizacyjnym opracowanie studium krajobrazowego,

− obejmuje: wn ętrze krajobrazowe wsi Niesułowice i Pazurek.

• Strefa W ochrony archeologicznej:

− obowi ązuje: wymóg uzgodnie ń w procesie realizacji inwestycji z Wojewódzkim Konserwatorem d/s zabytków archeologicznych,

− obejmuje: obszar potencjalnych bada ń archeologicznych. Pozostałe działania:

− objecie obszarów najwarto ściowszych, wsi opracowaniami planistycznymi i rewaloryzacyjnymi,

117

− opracowanie "wzornika" typów zabudowy regionalnej i jej współczesnych modyfikacji,

− w planie konserwatorskim ochrony i kształtowania zabytkowego krajobrazu dla miasta i miny Olkusz na podst. Opracowanej metody Jark-Wak (Bogdanowski J., 2001r.), zaproponowano Park Kulturowy dla miasta Olkusz.

3.9. Warto ści kulturowe i krajobrazowe miasta i gminy Olkusz

Olkusz powstał w średniowieczu jako o środek przemysłowy, staj ąc si ę centrum górnictwa kruszcowego i hutnictwa w Polsce. Miasto stanowiło równie ż twierdz ę królewsk ą w systemie obronnym Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Bogactwo miasta sprzyjało kompleksowej realizacji planu lokacyjnego, przez co stało si ę wzorcow ą realizacj ą, czyteln ą obecnie. Kompozycja układu urbanistycznego miasta podporz ądkowana była przyj ętym w średniowieczu zasadom geometrii i modułowi. Wykazuje tak że wg Z. Beiesdorfa zwi ązki z estetyk ą średniowieczn ą w zakresie architektury i urbanistyki, przez zastosowanie figury kwadratu jako zasady kompozycyjnej układu. Plan miasta nawi ązuje równie ż do regularnych, prostok ątnych, idealnych planów miast włoskich i południowo-francuskich powstałych ok. poł. XIII w. Miasto stanowi, zatem przykład miasta idealnego – realizuj ącego prawidłowo ści geometryczne i tre ści ideowe, jakie w czasach średniowiecznych wi ązano z doskonałym układem miejskim [Beiesdorf Ż., Zgrzebnicka J., l972]. Cennym współczesnym zało żeniem urbanistycznym Olkusza jest: zrealizowany w XIX w. pier ście ń ulic obwodowych jako alei z szeregiem obiektów zabudowy dawnych przedmie ść , tworz ących pokrewn ą w skali i wyrazie architektonicznym otulin ę zespołu staromiejskiego. Mimo zmiennych okresów prosperity i regresu miasto zachowało ślady swojej bogatej przeszło ści nie tylko w formie układu przestrzennego, lecz także obiektów i zespołów zabudowy oraz. śladów działa ń gospodarczych i osi ągni ęć technicznych. Ko ściołowi parafialnemu, pod wzgl ędem rozmachu i walorów architektonicznych obszernego, halowego wn ętrza, nie dorównuje żadna inna realizacja na terenie Małopolski z pierwszej połowy XIV w. [Chrzanowski T., Kórnicki M., 1971]. W śród-zabudowy z przełomu XIX/XX. w. utrwalonej w wygl ądzie miasta, zwracaj ą uwag ę przykłady architektury municypalnej z XIX w., b ędącej wyrazem zamo żno ści i dumy lokalnych władz (budynek dawnego starostwa). Cenny jest poło żony w granicach miasta Stary Olkusz jako zespół dawnej osady górniczej i terenów górniczych, ze śladami szybów kopalni oraz unikalnych urz ądze ń górniczych (sztolnie Pilecka i Ponikowska), stanowią one przykład, prowadzonej od wczesnego średniowiecza, działalno ści górniczej.

118

119

Układy przestrzenne wsi gminy Olkusz posiadaj ą warto ści zabytkowe i krajobrazowe, ze wzgl ędu na stan zachowania struktury przestrzennej, niwy siedliskowej i układu pól, zespołów zabudowy. Wsie Braciejówka, Gorenice, Troks, to zabytkowe zespoły ruralistyczne o zachowanym układzie pierwotnym wraz z reliktami rozłogu pól i zabudowy. Podobne warto ści reprezentuj ą układy przestrzenne wsi Niesułowice, Olewin, Zawada, chocia ż bez reliktów tradycyjnej zabudowy. Zabytkowe zespoły ruralistyczne, lecz o zachowanym układzie pourz ądzeniowym ł ącznie z rozłogiem pól, stanowi ą wsie: Kosmołów, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Zederman, Żurada, Witeradów, Zimnodół i Pomorzany. W cz ęś ci tych wsi, jak: Osiek, Podlesie, Witeradów i Pomorzany zachowały si ę relikty tradycyjnej zabudowy. Ko ściół w Gorenicach jest zabytkiem małopolskiej architektury sakralnej z epoki baroku i stanowi przykład typowej wiejskiej świ ątyni z tego okresu. Na uwag ę zasługuje zamek w Rabsztynie, stanowi ący ogniwo szczególnej grupy warowni Jury Krakowsko – Cz ęstochowskiej. W XIV w. niewielka warownia pa ństwowa, pó źniej rozbudowana a nast ępnie zrujnowana, stanowi obecnie cenny element krajobrazu kulturowego tej cz ęś ci gminy. Kompleks jest obecnie własno ści ą Gminy Olkusz, administrowan ą przez O środek Kultury w Olkuszu. W rewitalizacji zamku czynnie uczestnicz ą: Stowarzyszenie Zamku Rabsztyn oraz Bractwo Rycerskie Kruk. Od szeregu lat na zamku prowadzone s ą prace rekonstrukcyjne i zabezpieczaj ące, polegaj ące mi ędzy innymi na odgruzowywaniu, usuwaniu zb ędnej ro ślinno ści. W 2009 r. na zlecenie Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz opracowana została koncepcja zagospodarowania wzgórza zamkowego: „Rabsztyn Wzgórze Zamkowe. Projekt zagospodarowania terenu. Koncepcja” (listopad 2009). W opracowaniu tym zało żono cz ęś ciow ą rekonstrukcj ę zamku wraz z odtworzeniem zewn ętrznych fortyfikacji ziemnych oraz zagospodarowaniem wzgórza zamkowego. W ramach zagospodarowania wzgórza przewidziano mi ędzy innymi lokalizacj ę: toru łuczniczego, majdanu, amfiteatru czy pola namiotowego. Do obszarów o najwy ższych warto ściach krajobrazowych nale żą , zarówno obszary o krajobrazie miejskim, jak i otwartym. S ą to obszary o najwy ższych: warto ściach krajobrazu zabytkowego – Stare Miasto i cz ęść Śródmie ścia Olkusza oraz – najwarto ściowsze na obszarze gminy kameralne wn ętrza krajobrazowe wsi Niesułowice i Pazurek.

120

1. STOSUNKI LUDNO ŚCIOWE

4.1. Ludno ść

Miasto i gmina Olkusz liczyła w 1994 r. - 52.929 mieszka ńców, a w 2005 r. – 50.314 mieszka ńców, w tym miasto Olkusz – odpowiednio 40.502 i 37.616 osób. Wska źnik feminizacji w 1999 r. kształtował si ę na poziomie 103,6 oraz 105,9 – w 2005 r. Wielko ść wsi gminy jest znacznie zró żnicowana, najmniejszymi wsiami s ą Kogutek – 76, Rabsztyn i Wi śliczka – po 134 osoby oraz Pazurek –137 osób, a najwi ększ ą Osiek – licz ący 1630 mieszka ńców. Wsi o liczbie mieszka ńców do 400 osób jest siedem (Kogutek, Rabsztyn, Pazurek, Olewin, Podlesie, Bogucin Mały i Wi śliczka). Kolejn ą grup ę wsi o wielko ści wahaj ącej si ę od 500 do 1000 mieszka ńców stanowi ą wsie: Niesułowice, Sieniczno, Trosk, Zawada, Zimnodół, Braciejówka i Witeradów. Grup ę wsi najwi ększych tworz ą Kosmolów, Zederman, Gorenice, Żurada i Osiek, o liczbie mieszka ńców w przedziale 1000 – 1600 osób.

Rozwój ludno ści miasta i gminy Olkusz

Liczba ludno ści Rok Ogółem Miasto Olkusz Gmina 1978 38 758 26 775 11 983 1985 46 701 33 880 12 821 1987 50 700 37 700 13 000 1989 53 029 40 768 12 261 1990 53 310 41 030 12 281 1991 1) 52 567 40 341 12 226 1992 2) 52 929 40 478 12 451 1993 2) 53 035 40 681 12 354 1994 2) 52 967 40 502 12 465 53 015 3) 40 516 12 499 3) 1995 53 647 41 102 12 545 1996 53 613 40 937 12 676 1997 53 637 40 923 12 714 1998 53 415 40 687 12 728 1999 52 566 39 916 12 650 2000 51 579 39 060 12 519 2001 51 399 38 878 12 521 2002 50 720 38 173 12 547 2003 50 457 37 894 12 563 2004 50 366 37 696 12 670 2005 50 314 37 616 12 698 1) według stanu na 26.07.1991 2) wg Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz 3) wg „Statystyki gmin woj. Katowickiego” WUS, Katowice 4) wg stanu na 31.12.1995 Dane: WUS Kraków

121

Liczba ludno ści Rok Ogółem Miasto Olkusz Gmina 2011 50 054 36 908 13 146 Wg stanu na 31.12.2011r. Dane: z Wydziału Spraw Obywatelskich Urz ędu Miasta i Gminy w Olkuszu

Rozwój ludno ści gminy Olkusz wg. poszczególnych jednostek osadniczych Liczba ludno ści Sołectwa 1978 1985 1) 1992 2) 1993 2) 1994 2) 2005 3)

1. Bogucin Mały 305 364 373 369 387 389 2. Braciejówka 869 988 832 819 833 871 3. Gorenice 1 362 1 418 1 352 1 349 1 349 1 352 4. Kosmolów 1 008 1 075 1 206 1 217 x1 213 1 056 5. Niesułowice 553 604 558 566 568 552 6. Olewin 295 370 247 243 xx 249 276 7. Osiek 1 282 1 331 1 455 1 487 1 551 1 630 8. Pazurek 155 194 158 156 157 137 9. Podlesie 338 395 323 324 320 333 10. Rabsztyn 248 285 146 140 143 134 11. Sieniczno 556 605 542 537 558 613 12. Troks 571 647 560 554 576 571 13. Witeradów 1 055 995 991 982 979 941 14. Zawada 598 632 609 608 620 628 15. Zederman 1 166 1 205 1 300 1 318 1 285 1 324 16. Zimnodół 606 643 686 684 679 719 17. Żurada 1 013 1 070 997 1 001 998 1 099 18. Kogutek 76 19. Wi śliczka 134 Ogółem gmina 11 983 12 821 12 335 12 354 12 465 12 835 1) Dane wg aktualizacji materiałów wej ściowych do miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego, 1988. 2) 3) według Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz x ) z Kogutkiem xx ) Wi śliczka

122

Rozwój ludno ści gminy Olkusz wg. poszczególnych jednostek osadniczych - c.d. Liczba ludno ści Sołectwa 2011 - - - - -

1. Bogucin Mały 452 2. Braciejówka 819 3. Gorenice 1332 4. Kosmolów 1035 5. Niesułowice 551 6. Olewin 286 7. Osiek 1 726 8. Pazurek 145 9. Podlesie 320 10. Rabsztyn 134 11. Sieniczno 700 12. Troks 575 13. Witeradów 975 14. Zawada 617 15. Zederman 1364 16. Zimnodół 706 17. Żurada 1 139 18. Kogutek 76 19. Wi śliczka 134 Ogółem gmina 13 146

Wg stanu na 31.12.2011r. Dane: z Wydziału Spraw Obywatelskich Urz ędu Miasta i Gminy w Olkuszu.

Rozwój ludno ści gminy Olkusz wg. poszczególnych jednostek osadniczych - c.d. Liczba ludno ści MIasto 2011 - - - - -

Dzielnica 794 - - - - - Mazaniec – Kamyk: Ul. Mazaniec 214 - - - - - Ul. Mazaniec- 77 - - - - - Boczna

123

Kamyk 194 - - - - - Czarnogórska 243 - - - - - Parkowa 26 - - - - - Krucza Góra 40 - - - - -

Wg stanu na 31.12.2011r. Dane: z Wydziału Spraw Obywatelskich Urz ędu Miasta i Gminy w Olkuszu.

Z ww. danych wynika, że w okresie 15 lat (1978-1993) liczba stałych mieszka ńców miasta i gminy wzrosła z 38 758 do 53 035 osób, tj. o 14 277 osób (39%). Wzrost ten uzyskano zasadniczo w latach 1978-1990. Po 1990 roku wyst ępuje stan stabilny liczby ludno ści, a nawet w porównaniu lat 1993 i 1994 liczba ludno ści wykazuje niewielki spadek. Od roku 1995 nast ępuje systematyczne zmniejszanie si ę liczby ludno ści m. i gm. Olkusz do 50.314 w 2005 roku. Nale ży zauwa żyć, że struktura tego procesu inaczej przedstawia si ę w mie ście i wsiach gminy. Najwi ększy przyrost liczby ludno ści miasta uzyskano w latach 1978-1990 z 26775 do 41030 osób, tj. o 14 255 osób (53%). W latach 1990-1991 po znacznym spadku ludno ści miasta, wyst ępuje stan stabilny z niewielk ą tendencj ą wzrostow ą do 1995 r., a w ostatnim 10-leciu ma miejsce zjawisko depopulacji tj. spadku ludno ści o 3.486 osób tj. z 41.102 do 37.616 osób. Liczba ludno ści wsi gminy wzrastała w latach 1978-1987 od 11 983 do 13 000 osób tj. o 1017 (8%). Po latach 1988-89, kiedy nast ąpił najwi ększy spadek ludno ści odnotowa ć nale ży stan stabilny z niewielkimi wahaniami oscyluj ącymi od 20 do 130 osób rocznie wzrostu b ądź spadku liczby ludno ści. W efekcie tych zmian liczba ludno ści gminy osi ągn ęła w 2005 roku –12.698 mieszka ńców. Według danych Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz dotycz ących ludno ści poszczególnych wsi – w latach 1994-2005 wyst ąpił przyrost rzeczywisty ludno ści w 11 wsiach ł ącznie w ilo ści 539 osób, równocze śnie 8 wsi wykazało zmniejszenie ludno ści ł ącznie o 169 osób. Wsiami o najwi ększym przyro ście ludno ści były Żurada, Osiek, Sieniczno. W Bogucnie Małym i Gorenicach odnotowano stagnacj ę w rozwoju ludno ści, natomiast najwi ększa depopulacja miała miejsce w Kosmolowie. Głównymi czynnikami zmian liczbowych i strukturalnych s ą ruchy naturalne i migracyjne.

124

Ruch naturalny ludno ści miasta i gminy Olkusz w liczbach bezwzgl ędnych

Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost naturalny w naturalny w Lata Urodzenia Zgony naturalny ‰ ‰ naturalny w powiecie w woj. w ‰ olkuskim małopolskim 1999 500 458 42 0,79 - 1,13 1,67 2001 436 421 15 0,28 - 0,46 1,61 2002 425 423 2 0,04 - 0,70 1,40 2003 472 426 46 0,90 - 0,48 0,98 2004 460 379 81 1,6 - 0,9 1,2

m. Olkusz 327 271 56 1,5

gm.Olkusz 133 108 25

2005 454 374 80 1,57 - 0,99 1,08 *przyrost naturalny na 1000 mieszka ńców

Przyrost naturalny w mie ście wykazywał pocz ąwszy od 1987 r. trend spadkowy od 9,3 ‰ do 4,9 ‰ w 1992 r. i 2,4 ‰ w 1994 r. Podobna sytuacja wyst ępowała w gminie, gdzie odnotowano spadek z 7,1 ‰ w 1987 do 1,4 w 1994 r. Wska źnik przyrostu naturalnego w latach 1999 –2003 r. utrzymywał się na poziomie do 1 ‰ natomiast w 2004 i 2005 r. wzrósł do 1,6 ‰ tj. 80 osób. Wska źnik ten dla powiatu olkuskiego utrzymuje si ę w ci ągu całego wymienionego okresu w warto ściach ujemnych, a w wielko ści. Spadek przyrostu naturalnego to efekt zmniejszania si ę urodzin przy wzro ście liczby zgonów.

Migracja stała i czasowa w mie ście i gminie Olkusz (l . osób) Migracja stała Migracja czasowa Lata Zameldowani Mieszka ńcy Napływ Odpływ Saldo Saldo czasowo czasowo nieobecni 2001 373 568 -195 568 1179 -611 2002 410 580 -170 600 1183 -583 2003 441 624 -183 547 1184 -637 2004 494 661 -167 553 1195 -642 2005 450 671 -221 572 1125 -553

Saldo migracji zarówno stałej jak i czasowej w ostatnich 5- ciu latach osi ągn ęło wysokie ujemne warto ści, w granicach 170 – 220 migracja stała i 580 – 640 migracja czasowa. Głównymi przyczynami odpływu ludno ści na zewn ątrz s ą wyjazdy zwi ązane m.in. z poszukiwaniem pracy.

125

Saldo migracji stałej i czasowej w województwie małopolskim i powiecie olkuskim (l. osób) Saldo migracji stałej Saldo migracji czasowej Data Województwo Województwo Powiat olkuski Powiat olkuski małopolskie małopolskie 2001 2587 -134 14387 -1066 2002 3099 -109 14378 -995 2003 3552 -180 14913 -979 2004 3204 -71 15206 -978 2005 3183 -219 14497 -811

Reasumuj ąc, zmniejszanie si ę ludno ści miasta Olkusz spowodowane jest w ostatnich latach spadkiem przyrostu naturalnego oraz znacznymi rozmiarami migracji. Ludno ść gminy wykazała natomiast niewielki wzrost. Struktura wiekowa ludno ści Poni żej przedstawiono struktur ę wieku ludno ści w trzech podstawowych przedziałach wiekowych tj. w wieku „przedprodukcyjnym” (0-17 lat), „produkcyjnym” (od 18-64 lat) i „poprodukcyjnym” (powy żej 65 lat).

126

Struktura wiekowa ludno ści miasta i gminy Olkusz

W ty m wiek Ludno ść W tym wiek w % Ludno ść Jednostka Lata ogółem w ogółem Przed-produkcyjny Produkcyjny Po-produkcyjny przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1985 46701 14873 27415 4413 100,0 31,8 58,7 9,5 1994 53015 15984 32508 4523 100,0 30,1 61,3 8,6

Miasto i 1999 52566 13068 33271 6227 100,0 24,9 63,3 11,8 gmina 2003 50457 10370 33505 6582 100,0 20,6 66,4 13,0 Olkusz 2004 50366 9970 33696 6703 100,0 19,8 66,9 13,3 2005 50314 9546 33947 6821 100,0 19,0 67,5 13,5 2011 50054 8464 33941 7649 100,0 16,9 67,8 15,3 1994 40516 12577 25018 2921 100,0 31,0 61,8 7,2 1999 39910 9939 25840 4137 100,0 24,9 64,7 10,4 Miasto 2003 37894 7537 25874 4483 100,0 19,9 68,3 11,8 Olkusz 2004 37696 7148 25971 4577 100,0 19,0 68,9 12,1 2005 37616 6806 26123 4687 100,0 18,1 69,4 12,5 2011 36908 6000 25464 5444 100,0 16,2 69,0 14,8 1994 12499 3407 7490 1602 100,0 27,3 59,9 12,8 1999 12650 3129 7431 2090 100,0 24,7 58,7 16,6 Gmina 2003 12563 2833 7631 2099 100,0 22,6 60,7 16,7 Olkusz 2004 12670 2822 7722 2126 100,0 22,3 61,0 16,7 2005 12698 2740 7824 2134 100,0 21,6 61,6 16,8 2011 13146 2464 8477 2205 100,0 18,7 64,5 16,8 Wg stanu na 31.12.2011r. Dane: z Wydziału Spraw Obywatelskich Urz ędu Miasta i Gminy w Olkuszu.

127

Wśród ludno ści w 1994 r. dominuje grupa w wieku produkcyjnym zarówno w mie ście jak i gminie, z niewielkim wzrostem ogólnej liczby w tym przedziale wieku w stosunku do 1985 r. W mie ście i gminie nast ąpił niewielki spadek ludno ści w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do 1985 r. Na obszarze gminy w 1994 r. wyst ępuje znacznie ni ższy udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym ni ż w mie ście.

Struktur ę ludno ści m. i gm. Olkusz według trzech podstawowych grup wiekowych charakteryzuje w ci ągu ostatnich 10 lat;

− spadek ludno ści wieku przedprodukcyjnego o 12 pkt procentowych w mie ście i 5 pkt w gminie,

− wzrost ludno ści wieku produkcyjnego o 7 pkt w mie ście i niewielki w obszarze gminy,

− wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym zarówno w mie ście o 5 pkt , a w gminie 4 pkt. Zmiany w strukturze wiekowej ludno ści m. i gm. Olkusz wskazuj ą na starzenie si ę jej mieszka ńców. Zmiany te maja istotny wpływ na struktur ę i ilo ść niezb ędnych usług dla jej obsługi. Tak, wi ęc „starzenie” si ę społecze ństwa wymaga usprawnienia pomocy społecznej oraz dostosowania i rozbudowy bazy o środków dla osób starszych i niepełnosprawnych.

4.2. Sytuacja na rynku pracy

Dost ępne aktualne dane dotycz ące zatrudnienia odnosz ą si ę jedynie do pracuj ących w gospodarce narodowej i umo żliwiaj ą jedynie cz ęś ciow ą orientacj ę w strukturze zatrudnienia.

Pracuj ący w gospodarce narodowej miasta i gminy Olkusz

Rolnictwo, Usługi W tym le śnictwo, Przemysł i Jednostka Lata Ogółem kobiet łowiectwo, budownictwo rynkowe nierynkowe rybactwo 1 2 3 4 5 6 7 8 Miasto i 2002 9393 5355 49 3477 2576 3291 gmina 2003 9241 5198 39 3558 2341 3303 Olkusz 8592 4916 22 3224 2194 3152 - miasto 649 282 17 334 147 151 - gmina 2004 9321 5185 89 3511 2354 3367 8602 4893 35 3124 2227 3216

128

- miasto 719 292 54 387 127 151 -gmina 2002 20325 9646 97 10290 4624 5377 Powiat 2003 20438 9587 118 10698 4325 5297 Olkusz 2004 20686 9555 122 10773 4401 5390 x) według faktycznego miejsca pracy, bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w rolniczych gospodarstwach indywidualnych.

W strukturze pracuj ących w gospodarce narodowej w 2004 roku dominuj ą pracuj ący w przemy śle i budownictwie (3.511 osób), zarówno w ogólnej liczbie miasta i gminy Olkusz, jak i w samym nie ście. W usługach nierynkowych pracowało 2.354 osób, a w rynkowych – 3.367 osób z tego w mie ście odpowiednio 2. 227 osób i 3.216 osób.

Udział ludno ści pracuj ącej w gospodarce narodowej w liczbie ludno ści wieku produkcyjnego Pracuj ący w gospodarce Liczba ludno ści w wieku produkcyjnym Jednostka narodowej 1994 r. 2004 r. 1994 r. 2004 r. 1 2 3 4 5 Miasto i Gmina 32508 33698 12596 9321 Olkusz (100%) (100%) (38,7%) (27,6%) 25018 25971 12040 8602 - miasto (100%) (100%) (48,1%) (33,1%) 7490 7722 556 719 - gmina (100%) (100%) (7,4%) (9,3%)

Pracuj ący w gospodarce narodowej, w 2004 r. stanowili 27,6% ludno ści wieku produkcyjnego w m. i gm. Olkusz, natomiast w mie ście – 33,1%, a gminie 9,3%. Nale ży zwróci ć uwag ę na fakt, i ż na obszarze miasta i gminy Olkusz działało w 1994 r. 3305 a w 2004 r. 5.050 jednostek osób fizycznych zarejestrowanych w systemie regon, prowadz ących działalno ść głównie w handlu, naprawie pojazdów i sprz ętu agd. Mo żna przypuszcza ć, że cz ęść z tych jednostek zatrudnia zapewne mniej ni ż 9 osób, szczególnie w wymienionej grupie, tworz ąc jednak do ść znacz ącą grup ę zatrudnionych.

129

Charakterystyka bezrobocia w mie ście i gminie Olkusz

Bezrobotni zarejestrowani Udział bezrobotnych Lata w tym w tym w liczbie ludno ści w Ogółem wieku produkcyjnym kobiety męż czy źni absolwenci 1 2 3 4 5 6 2899 1951 948 1992 - 12,3% (100%) (67,3%) (32,7%) 3949 2339 1610 459 1994 12,6% (100%) (59,2%) (40,8%) (11,6%) 4012 2413 1599 612 1995 15,8% (100%) (60,1%) (39,9%) (15,3%) 4765 2703 2062 349 2002 (100%) (56,7%) (43,3%) ( 7,3%) 4712 2665 2057 2003 X 14,1% (100%) (56,5%) (43,5%) 4213 2368 1845 2004 X 12,5% (100%) (56,2%) (43,8%) 3828 2208 1620 2005 x 11,3% (100%) (57,7%) (42,3%)

W latach 2002 – 2005 obserwuje si ę znaczny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych z 4.765 do 3828, co skutkowało obni żeniem si ę wska źnika udziału bezrobotnych do ludno ści wieku produkcyjnego do warto ści 11,3%. W śród bezrobotnych dominuj ą kobiety ( 57,7% ogółu). Tendencje spadku bezrobocia wi ążą si ę zapewne z du żymi rozmiarami migracji czasowej ludno ści, m.in. do pracy na zewn ątrz w tym za granic ę. Zderzaj ąc liczb ę pracuj ących w 2004 r. w m. i gm. Olkusz z bezrobotnymi, ujawnia si ę trudna sytuacja na lokalnym rynku pracy, bowiem na 2,5 pracuj ących przypada 1 osoba bezrobotna. W obszarze gminy nale ży liczy ć si ę z wyst ępowaniem oprócz rejestrowanego bezrobocia – ukrytego ( agrarnego) w śród ludno ści rolniczej.

Utrzymuj ący si ę wzrost bezrobocia, z przewidywan ą tenencj ą do jego wzrostu, w zwi ązku z planowan ą likwidacj ą kopal ń ZGH „Bolesław” S.A. (wg danych z 2013 r.) skłania władze samorz ądowe do poszukiwania nowych terenów rozwoju przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17).

130

5. MIESZKALNICTWO I INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

5.1. Mieszkalnictwo

5.1.2. Zasoby mieszkaniowe Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy wg. stanu na 2002 r. - to 16344 mieszka ń, z czego zdecydowana wi ększo ść zlokalizowana jest w granicach miasta. Na terenie gminy znajduje si ę 3556, co stanowi 21,8 % ogólnej ilo ści zasobów. Proporcje dotycz ące rozkładu przestrzennego budynków pomi ędzy cz ęś ci ą wiejsk ą i miejsk ą gminy przedstawiaj ą si ę nieco inaczej. Na obszarze miasta znajduje si ę 47% budynków mieszkalnych, poza miastem natomiast 53%. Zdecydowana wi ększo ść mieszka ń w mie ście znajduje si ę w budynkach wielorodzinnych. Ten rodzaj zabudowy mieszkaniowej dominuje we wschodniej i centralnej cz ęś ci miasta. Najrozleglejsze kompleksy zabudowy wielorodzinnej rozci ągaj ą si ę w sąsiedztwie wylotu drogi wojewódzkiej E-40 w kierunku Krakowa. Osiedle Młodych, Tysi ąclecia i Słowiki oraz osiedla w s ąsiedztwie Śródmie ścia to najwi ększe zespoły tego rodzaju zabudowy. Pozostałe tereny miejskie s ą zaj ęte w przewa żaj ącej mierze przez zabudow ę jednorodzinn ą. Na obszarze wiejskim gminy wyst ępuj ą dwa rodzaje zabudowy mieszkaniowej – zabudowa jednorodzinna oraz zabudowa zagrodowa. Generaln ą zasad ą jest wzrost udziału zabudowy zagrodowej wraz ze wzrostem odległo ści od miasta. Poza granicami miasta zabudowa jednorodzinna najpowszechniej wyst ępuje we wsiach podmiejskich – w Sienicznie, Olewinie, Osieku, Rabsztynie, Witeradowie i Żuradzie oraz w Pazurku. Najwi ększe zag ęszczenie zabudowy zagrodowej natomiast napotka ć mo żna we wsiach takich jak Braciejówka, Gorenice, Kosmolów, Kogutek, Troks, Zawada, Zederman i Zimnodół. Reasumuj ąc mo żna wyró żni ć nast ępuj ące, charakterystyczne grupy miejscowo ści: • o przewadze zabudowy nierolniczej, w tym miasto Olkusz i s ąsiaduj ąca z miastem wie ś Sieniczno, która przekształca si ę w dzielnic ę przedmiejsk ą, • wsie na terenie których przewa ża zabudowa rolnicza, a jej udział wynosi 50 – 70 % ogólnej liczby budynków mieszkalnych, • wsie poło żone we wschodniej cz ęś ci gminy, dalej od miasta, w których zabudowa rolnicza si ęga 70 – 90%. Mieszkania na terenach wiejskich – w odniesieniu do m. Olkusz - charakteryzuj ą si ę zarówno wi ększ ą powierzchni ą u żytkow ą mieszka ń to 89,9 m 2, (m. Olkusz 61,2 m 2), jak

131 i ilo ści ą izb – 4,35 (3,7 m. Olkusz). W przeliczeniu na jedną osob ę powierzchnia mieszka ń na wsi wynosi 24,9 m² wobec 20,4 m² w mie ście. Zamieszkałych na stałe jest około 95 % mieszka ń. Struktura własno ści zasobów mieszkaniowych miasta i gminy Olkusz przedstawia si ę nast ępuj ąco: • własno ść osób fizycznych - 51,8%, • własno ść spółdzielni mieszkaniowych – 38,5%, • własno ść gminy – 6,7%, • własno ść Skarbu Pa ństwa – 0,1%, • własno ść zakładów pracy – 2,8 %, • własno ść pozostałych podmiotów – 0,1%.

5.1.2. Warunki mieszkaniowe Wyposa żenie mieszka ń Wyposa żenie mieszka ń miasta i gminy Olkusz charakteryzuj ą nast ępuj ące dane wg stanu na 2002 r. dotycz ące wyposa żenia w urz ądzenia wodoci ągowe, kanalizacyjne, gaz i ciepło (w energi ę elektryczn ą jest wyposa żone 100% zabudowy mieszkaniowej).

Udział procentowy Wyposa żenie mieszka ń Liczba mieszka ń w ogólnej liczbie mieszka ń - w wodoci ąg – z sieci 15208 93,0 - w wodoci ąg – lokalny 247 1,5 8. w ust ęp spłukiwany z odprowadzeniem do sieci 10649 65,1 9. w ust ęp spłukiwany z odprowadzeniem do urz ądzenia lokalnego 4391 26,8 - w łazienk ę 14947 91,4 - ciepł ą wod ę bie żą cą. 14561 89,1 - Mieszkania wyposa żone w gaz z sieci 13421 82,1 - Mieszkania wyposa żone w gaz z butli. 1208 7,4 Mieszkania według sposobu ich ogrzewania – - centralne ogrzewanie zbiorowe 7587 46,4 - centralne ogrzewanie indywidualne 5693 34,8 - piece 2036 12,4 - inne sposoby ogrzewania. 244 1,5

Wysoki stopie ń wyposa żenia zabudowy mieszkaniowej w urz ądzenia wodoci ągowe, wi ąż e si ę z poło żeniem miasta i gminy w obr ębie leja depresyjnego spowodowanego przez prace górnicze. Wywołało to konieczno ść budowy sieci wodoci ągów zabezpieczaj ących dostawy wody dla mieszka ńców gminy. Niewspółmierny z tym, jest stopie ń wyposa żenia w sieciowe urz ądzenia kanalizacyjne, szczególnie na wsi.

132

Wyposa żenie mieszka ń w podstawowe instalacje komunalne jest zró żnicowane tak że pod wzgl ędem wieku budynków. Najsłabiej pod tym wzgl ędem wypadaj ą oczywi ście obiekty najstarsze. Zmienno ść poziomu wyposa żenia budynków w odniesieniu do wieku substancji mieszkaniowej ilustruje poni ższe zestawienie.

Mieszkania wyposa żone w Mieszkania zamieszkane w

budynkach ciepł ą wod ę bie żą cą wybudowanych gaz ogrzewan ą w latach łazienk ę poza w mieszkaniem mieszkaniu z sieci z butli Przed 1918 ogółem (205) 153 - 144 100 47 1918 – 1944 ogółem (726) 518 - 500 351 169 1945 – 1970 ogółem (4585) 4319 53 4026 3661 497 1971 – 1978 ogółem (3643) 3608 5 3555 3359 203 1979 – 1988 ogółem (5350) 5330 3685 1585 5111 148 1989 – 2002 ogółem (874) 853 211 634 705 121

Średnie roczne przyrosty zasobów mieszkaniowych w ostatnim ćwier ćwieczu. Liczba Liczba izb Pow. u żytk. Ludno ść mieszka ń mieszka ń

Miasto

2004 12788 47459 783200 38337 1995 12043 43495 686500 40478 1978 7047 22980 369852 25603 Przyrost w latach 1996–2004 745 3964 96700 -2141 Przyrost w latach 1978–1995 4996 20495 316648 14875 Przyrost procentowy w latach 1996–2004 6,2% 9,11% 14,1% -5,3% Przyrost procentowy w latach 1978–1995 70% 90% 86% 58% Przyrost średni roczny w latach 1996-2004 83 440 10744 -238 Przyrost średni roczny w latach 1978-1995 280 1700 17800 830

133

Gmina 2004 3556 15457 319500 12835 1995 3012 11585 213000 12451 1978 2796 9162 167480 11827 Przyrost w latach 1996–2004 544 3872 106500 384 Przyrost w latach 1978–95 216 2423 45592 624 Przyrost procentowy w latach 1996–2004 18% 33,4% 50% 3,1% Przyrost procentowy w latach 1978–1995 7,8% 26,5% 27% 5,2% Przyrost średni roczny w latach 1996-2004 60 430 11833 43 Przyrost średni roczny w latach 1978-1995 12 135 2500 35

W ci ągu ostatniego dwudziestopi ęciolecia zaznaczył si ę wyra źny rozwój zabudowy mieszkaniowej miasta. Trend ten wyst ąpił najintensywniej w okresie od 1978 do 1995 roku. Średnie roczne przyrosty liczby mieszka ń wynosiły wówczas 280. W latach 1995 – 2004 tendencja nie zmieniła si ę, ale tempo przyrostu stało si ę mniej intensywne. W okresie tym ka żdego roku przybywały średnio 83 mieszkania. W oparciu o analiz ę danych zestawionych w powy żej tabeli nale ży stwierdzi ć, że rozwój terenów mieszkalnych zlokalizowanych poza miastem w ci ągu ostatnich lat nabrał tempa. Znamienne jest, że średni roczny przyrost mieszka ń i izb na terenach wsi zbli żył si ę do poziomu wska źników dla miasta. Średni roczny przyrost powierzchni mieszka ń był w okresie od 1995 do 2004 r wy ższy dla wsi ni ż dla miasta. Na terenach wiejskich zanotowano równie ż przyrost liczby ludno ści. Ma ono swoje źródło m.in. w przepływie ludno ści miejskiej na tereny poło żone poza miastem, a jego efektem jest powstawanie nowej strefy podmiejskiej.

miasto gmina Wskaźniki 1978 1995 2004 1978 1995 2004 Liczba izb/mieszkanie 3,2 3,6 3,7 2,7 3,8 4,3 m² pow. u żytkowej/mieszkanie 52 57 61,2 60 70 89,9 m² pow. u żytkowej/izb ę 15 15,7 16,5 18,3 18,4 20,7 m² pow. u żytkowej/osob ę 14,3 16,8 20,4 14,1 19 24,9 Liczba osób/mieszkanie 3,7 3,35 3,0 4,3 4,1 3,6 Liczba osób/izb ę 1,13 0,92 0,81 1,3 1,08 0,83

Standardy mieszkaniowe ludno ści miejskiej s ą nieco lepsze w zakresie zag ęszczenia (liczby osób przypadaj ących na mieszkanie i izb ę) natomiast na terenach wiejskich w zakresie powierzchni przypadaj ącej na mieszkanie.

134

W okresie mi ędzy 1996 a 2006 rokiem cechami charakterystycznymi były zmniejszaj ący si ę przyrost substancji mieszkaniowej na terenie miasta oraz wzmagaj ące si ę tempo budownictwa mieszkaniowego na terenach podmiejskich. Tak w mie ście jak i poza nim nast ąpiła poprawa wska źników wyposa żenia oraz standardów mieszkaniowych.

5.2. Urz ądzenia obsługi mieszka ńców

5.2.1. Oświata i wychowanie Na terenie miasta i gminy Olkusz funkcjonuje 20 szkół podstawowych, 4 gimnazja, 12 przedszkoli, w śród których 3 przedszkola znajduj ą si ę przy szkołach podstawowych. Liczba oddziałów we wszystkich szkołach podstawowych gminy to 165, uczy si ę w nich 3384 dzieci. W gimnazjach funkcjonuj ą 82 oddziały, w których nauk ę pobiera 2184 uczniów. Do przedszkoli miasta i gminy ucz ęszcza 1188 dzieci. W szkołach podstawowych i gimnazjach znajduje si ę 181 pracowni komputerowych z 80 stanowiskami z dost ępem do internetu. Stan techniczny budynków szkolnych i przedszkolnych jest w wi ększo ści niezadowalaj ący, wymagaj ą one remontu.

Wychowanie przedszkolne Wyposa żenie miasta i gminy w placówki przedszkolne ilustruj ą zamieszczone ni żej tablice.

Przedszkola, ogniska przedszkolne Nr Liczba Liczba dzieci Wska źnik Liczba przedszkola Liczba miejsc obiektów w 1995 r. wykorzystania zatrudnionych MIASTO p. nr 3 1 100 117 117% 21+2 p. nr 4 1 100 90 90% 16+5 p. nr 5 1 50 38 76% 8+1 p. nr 7 1 100 115 115% 23+2 p. nr 8 1 100 144 144% 24+2 p. nr 9 1 130 125 96% 22+3 p. nr 10 1 180 185 100% 30+5 p. nr 12 1 75 58 77% 12+1 p. nr 13 1 180 175 97% 32+4 RAZEM 9 1015 947 (1300) 94% 188+25 MIASTO

135

136

Przedszkola, ogniska przedszkolne Liczba Liczba Liczba dzieci Wska źnik Liczba miejsc zatrudnionych obiektów w 2006 r. wykorzystania pedagogów

Osiek 1 47 44 94% 4 Zederman 1 25 25 100% 4 Żurada 1 25 25 100% 2

RAZEM 3 97 94 98% 10 GMINA

Ogólna liczba miejsc w przedszkolach jest wystarczaj ąca w stosunku do potrzeb, je śli za wska źnik tych potrzeb uzna si ę liczb ę dzieci korzystaj ących z opieki przedszkolnej. W odniesieniu do poszczególnych przedszkoli w mie ście wida ć jednak nierównomierne ich wykorzystanie – przeg ęszczenie b ądź wykorzystanie niepełne. Na terenach gminy sie ć placówek przedszkolnych uległa modyfikacji. W ostatnim czasie w zwi ązku ze zmieniaj ącą si ę struktur ą demograficzn ą lokalnego społecze ństwa i spadkiem liczby dzieci ilo ść placówek przedszkolnych i liczba miejsc uległa zmniejszeniu w porównaniu z latami ubiegłymi. Jako samodzielne przedszkola funkcjonuj ą obecnie trzy placówki – w Osieku, Zedermanie i Żuradzie. Pozostałe przedszkola – w Braciejówce, Kosmolowie i Sienicznie funkcjonuj ą jako oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych, cz ęsto poł ączone z oddziałami zerowymi. Zlikwidowano placówki w Troksie, Witeradowie i Kosmolowie. Zmiany wi ązały si ę z nieprzystawaniem rozmieszczenia placówek przedszkolnych w stosunku do rozmieszczenia zabudowy mieszkaniowej, a tak że z obecn ą struktur ą wieku mieszka ńców (potrzeby wynikaj ące ze struktury wieku ludno ści, a zatem i stopie ń wykorzystania przedszkoli, s ą zmienne w czasie, odpowiednio do przekształce ń tej struktury).

Szkolnictwo podstawowe Rozmieszczenie i warunki funkcjonowania szkół podstawowych na terenie miasta i gminy przedstawiaj ą poni ższe tabele.

Szkoły podstawowe MIASTO Liczba Wska źnik Liczba Liczba Liczba uczniów liczbowy zatrudnionych obiektów pomieszcze ń w 1995 r. uczn./pom. w 1995 SP nr 1 1 12 422 35 49,3 SP nr 2 1 48 1263 26,5 126,71

137

SP nr 3 1 27 758 28 73,44 SP nr 4 1 21 515 24,5 52,47 SP nr 5 1 16 425 26,5 49 SP nr 6 1 9 174 19,2 21,05 SP nr 7 1 22 287 15 42,5 SP nr 8 1 7 127 18 30,88 SP nr 9 1 29 1232 42,5 82,85 SP nr 10 1 26 951 30,5 79,22 SP – F 1 3 24 8 3,45 RAZEM 11 222 6178 23 610,87 MIASTO

Szkoły po dstawowe GMINA Liczba Wska źnik Liczba Liczba Liczba uczniów w liczbowy zatrudnionych obiektów pomieszcze ń 2006 r. uczn./pom. pedagogów Braciejówka 1 7 93 13,3 12 Gorenice 1 8 80 10 9 Kosmolów 1 x 70 x x Osiek 1 8 166 20,8 14 Sieniczno 1 7 79 11,3 13 Witeradów * 1 8 92 11,5 16 Zawada 1 7 68 9,7 10 Zederman 1 6 103 17,2 16 Zurada 1 5 74 14,8 11

RAZEM GMINA 9 825 Uwagi - * oznacza szkoł ę niepubliczn ą

Spo śród wymienionych, szkoła nr 2 w Olkuszu prowadzi klasy o profilu sportowym, a szkoła n 8 pełni funkcj ę szkoły specjalnej dla dzieci specjalnej troski. Warunki nauki w szkołach podstawowych w zakresie charakteryzowanym przez wska źnik liczby uczniów na jedno pomieszczenie do nauki przedstawia si ę stosunkowo korzystnie. Ogólny wska źnik ilo ści uczniów na jedno pomieszczenie jedynie w trzech przypadkach przekracza 30. W przypadku szkół gminnych współczynnik ten kształtuje si ę poni żej 20, a jedynie w przypadku szkoły w miejscowo ści Osiek wynosi 20,8 uczniów na pomieszczenie. Z kolei mo żna przypuszcza ć, że standardy wyposa żenia pomieszcze ń do nauki s ą korzystniejsze w mie ście ni ż na wsiach. Stan techniczny i poziom wyposa żenia szkół gminnych w obiekty infrastruktury sportowej nie jest zadowalaj ący. Zdecydowana wi ększo ść obiektów szkolnych została

138 wzniesiona ponad trzydzie ści lat temu (głównie w latach 1950 – 1974) i wymagaj ą one modernizacji. Wyj ątkiem jest szkoła w Braciejówce, zbudowana w 2000r. Sale gimnastyczne są na wyposa żeniu szkół w Braciejówce, Gorenicach, Osieku, Sienicznie i Żuradzie. Pozostałe placówki dysponuj ą zast ępczymi salami gimnastycznymi, b ądź prowadz ą zaj ęcia w innych, nieprzystosowanych do tego celu pomieszczeniach. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą szkoły gimnazjalne. Młodzie ż z terenu gminy po zako ńczeniu nauki w szkołach podstawowych doje żdża do gimnazjów w Olkuszu.

Szkolnictwo średnie i zawodowe: Wszystkie szkoły ponadpodstawowe znajduj ą si ę w Olkuszu i obsługuj ą nie tylko miasto i gmin ę Olkusz, lecz równie ż gminy s ąsiaduj ące. Cztery z tych szkół to licea ogólnokształc ące, prowadz ące klasy profilowane: 10. I LO – matematyczno – fizyczne, biologiczno – chemiczne, humanistyczne, podstawowe, 11. II LO – matematyczno – fizyczne, biologiczno – chemiczne i podstawowe 12. III LO – informatyczne o profilu matematyczno – fizycznym, 13. IV LO – pedagogiczne, artystyczne, podstawowe. 14. Pozostałe cztery to tzw. zespoły szkół zawodowych obejmuj ące: 1) Zespół Szkół Zawodowych: 15. liceum handlowe 16. liceum ekonomiczne 17. zasadnicz ą szkoł ę zawodow ą 2) Zespół Szkół Budowlanych, 18. technikum budowlane, 19. zasadnicz ą szkoł ę budowlan ą 3) Zespół szkół Mechaniczno – Elektrycznych: 20. liceum zawodowe, 21. technikum 22. zasadnicza szkoł ę zawodow ą 4) Zespół Szkół Mechaniczno – Samochodowych: 23. liceum zawodowe, 24. technikum 25. zasadnicza szkoł ę zawodow ą

139

140

Tablica przedstawia charakterystyk ę poszczególnych w/w obiektów Szkoły średnie i zawodowe Wska źnik Liczba Liczba Pow. Liczba Liczba liczby zatrudnionych obiektów działki pomieszcze ń uczniów uczn/pom 1995 . 1 2 3 4 5 6 7 I LO 1 1,6 25 817 32,5 63,9 II LO 1 0,7 23 666 29 44,93 III LO 1 IV LO 1 1,4 11 561 51,5 38

Zespół Szkół Zawodowych (razem z III LO) 1 1,3 42 1731 41 97

Zesp.Szk.Budowl. 1 2,1 17 1053 70 65,79 Zesp.Szk.Mech-El. 1 14,7 28 937 28 77

Zesp.Szk.Mech-Sam 1 1,1 16 1238 80 108,3

OGÓŁEM 8 X 162 7448 46 514,92

Według danych z 1992 roku liczba uczniów w szkołach ponadpodstawowych wynosiła około 5800 uczniów (stanowi to 78% liczby uczniów w stosunku do 1995 r.), a liczba pełnozatrudnionych nauczycieli – około 320. Standardy powierzchniowe szkół ponadpodstawowych kształtuj ą si ę znacznie mniej korzystnie ni ż w przypadku szkół podstawowych, zwłaszcza w szkołach zawodowych. Sygnalizuj ą one – w niektórych przypadkach – konieczno ść stosowania zmianowo ści, mog ą tez wskazywa ć na potrzeby w zakresie uruchomienia dodatkowych obiektów szkolnych (zwłaszcza w tych przypadkach, gdy nie wchodzi w grę organizacja zaj ęć szkolnych, charakterystyczna dla niektórych szkół zawodowych, polegaj ąca na ł ączeniu nauki teorii z zaj ęciami praktycznymi prowadzonymi w warsztatach szkolnych b ądź w zakładzie pracy).

Inne placówki o światowe Oprócz w/w placówek w Olkuszu działaj ą: 26. Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, 27. Studium Nauczycielskie, 28. Zakład Doskonalenia Zawodowego z o środkiem szkoleniowym w centrum Olkusza prowadz ący obok działalno ści produkcyjnej i usługowo produkcyjnej działalno ść kursow ą dla dorosłych w ró żnych zawodach , krawieckie dla młodzie ży, dzienne w zakresie

141

elektroniki, a tak że kursy samochodowe prawa jazdy (budynek na działce 0,32ha z sal ą gimnastyczn ą, około 160 osób obj ętych jednocze śnie kształceniem). W latach siedemdziesi ątych na terenie Olkusza działały filie wy ższych uczelni (AGH z Krakowa – studia zaoczne).

Warunki dost ępno ści placówek o światowych Zdecydowana wi ększo ść zabudowy mieszkaniowej w mie ście i du ża cz ęść terenów gminy jest poło żona w obr ębie dwukilometrowej izochrony doj ścia do istniej ących przedszkoli i szkół podstawowych. Poza ni ą znajduj ą si ę jedynie niewielkie partie terenów w północnej i południowej cz ęś ci gminy ( na północy wie ś Pazurek i cz ęść wsi Podlesie, na południu wie ś Niesułowice) oraz wsie Gorenice i Zawada. Cało ść gminy znajduje si ę w odległo ści nieprzekraczaj ącej 10 km od centrum Olkusza. Oznacza to, że przy dobrej organizacji dojazdów, czas doj ścia i dojazdu do szkoły średniej nie powinien przekracza ć 30-40 min, a w skrajnych przypadkach powinien mie ści ć si ę w granicach 1 godziny. Sytuacj ę poprawia fakt istnienia dwóch internatów poło żonych w śródmie ściu Olkusza: 29. internatu dla uczniów liceum ogólnokształc ącego na około 30 miejsc, 30. internatu Zespołu Szkół Zawodowych na około 360 miejsc (wg niektórych źródeł oba wymienione internaty szkolne maj ą około 490 miejsc). Nale ży przy tym przypomnie ć, że podobnie jak szkoły ponadpodstawowe internaty szkolne w Olkuszu obsługuj ą rejon szerszy ni ż obszar miasta i gminy Olkusz.

5.2.2. Zdrowie i opieka społeczna Opieka nad małymi dzie ćmi Na analizowanym terenie znajduje si ę tylko jeden żłobek w Olkuszu, dysponuj ący 25 miejscami. Obiekt ten jest w pełni wykorzystany. Według danych z 1992 roku liczba miejsc w tym żłobku wynosiła 50miejsc. W latach osiemdziesi ątych istniały w Olkuszu dwa żłobki o łącznej liczbie 85 miejsc. O zapotrzebowaniu na miejsca w żłobkach świadczy ć mo że fakt, że korzystało z nich a ż 138 dzieci.

Pomoc społeczna W obr ębie miasta i gminy Olkusz znajduj ą si ę trzy obiekty z tego zakresu: Dom Opieki Społecznej poło żony w Olkuszu o 110 miejscach i stanie technicznym ocenianym jako dobry, prywatny Zakład Piel ęgnacyjno – Opieku ńczy w Zimnodole oraz prywatny Dom Pogodnej Jesieni w Gorenicach.

142

Pomoc społeczna, jak ą obj ęci s ą mieszka ńcy miasta i gminy to obok opieki głównie stałe i dora źne zasiłki pieni ęż ne.

Usługi z zakresu ochrony zdrowia Z placówek usługowych opieki zdrowotnej znajduj ących si ę w Olkuszu korzystaj ą nie tylko mieszka ńcy miasta i gminy Olkusz, lecz równie ż s ąsiednich gmin: Bukowno, Bolesław, Klucze i Wolbrom. Podstawow ą baz ą tej opieki jest szpital ogólny, posiadaj ący nast ępuj ące oddziały: internistyczny, chirurgiczny, pediatryczny, ginekologiczny, urazowo – ortopedyczny, zaka źny, neurologiczny i psychiatryczny. W oparciu o szpital działa tzw. Zespół Opieki Zdrowotnej obejmuj ący swym zasi ęgiem ww. gminy. Na terenie gminy funkcjonuje tylko jeden o środek zdrowia, jest to Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Sana – Med. S.C. w Braciejówce. Sytuacj ę w zakresie publicznej słu żby zdrowia ilustruj ą tablice.

Placówki słu żby zdrowia miasto gmina razem Przychodnie 6 - 6 Ośrodki zdrowia - 1 1 Liczba gabinetów w przychodniach i ośrodkach zdrowia 46 2 48 Szpital ogólny – liczba łó żek 471 - 471 Apteki 9 - 9 Wska źniki: - liczba osób/gabinet lekarski 875 6350 920 - liczba osób/łó żko x x 113 (73) szpitalne 4500 x 5900 - liczba osób/aptek ę

Personel słu żby zdrowia miasto gmina razem Liczba lekarzy 129 1 130 Wska źnik lekarzy/1000 osób 3,05 0,08 2,45 Wska źnik liczby osób/lekarza 315 12450 410(400) Liczba dentystów 28 0 28 Wska źnik dentystów/1000 osób 0,69 0 0,53 Wska źnik liczby osób/dentyst ę 1450 x 1900(2600) Liczba piel ęgniarek 482 2 484 Wska źnik piel ęgniarek/1000 osób 9,13 0,16 11,9 Wska źnik liczby osób/piel ęgniark ę 84 625 110(200) Liczba farmaceutów 13 0 13

143

Podstawowa opieka medyczna jest realizowana w oparciu o sie ć placówek opieki medycznej zlokalizowanych na terenie miasta Olkusz. Jakkolwiek wyposa żenie miasta przedstawia si ę korzystnie to jednak, brak gabinetów lekarskich na terenach wiejskich (wyj ątkiem jest tu Braciejówka) powoduje powa żny problem wył ączenia znacznych terenów z podstawowej opieki medycznej. Dojazd do Olkusza z wsi poło żonych we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy wi ąż e si ę z wieloma uci ąż liwo ściami i mo że stanowi ć problem zwłaszcza dla ludzi chorych. Na terenie miasta Olkusza w rejonie ul. Gwarków realizowane s ą działania zmierzaj ące do zapewnienia kompleksowej opieki ludziom starszym i schorowanym ze stworzeniem warunków zamieszkania poprzez mo żliwo ści lokalizacji zakładu opieku ńczo- leczniczego na bazie istniej ącej zabudowy (obszar zmiany nr „13”).

5.2.3. Kultura W 1991 roku powołano w Olkuszu Miejski O środek Kultury maj ący sta ć si ę centrum usług i działa ń z zakresu kultury. Miejski o środek kultury obejmuje nast ępuj ące obiekty: • Muzeum Wikliniarskie powstałe w 1971 r. mieszcz ące si ę w zabytkowym XVIII – wiecznym dworku Machnickich, w muzeum zgromadzono zbiór około 120 prac Władysława Wołkowskiego meble, makaty z wikliny i sznura, małe formy u żytkowe, kompozycje: w salach muzealnych odbywaj ą si ę ró żnego rodzaju imprezy kulturalne (koncerty, przedstawienia teatralne), działa galeria prowadz ąca komisow ą sprzeda ż. • Muzeum Zbiorów Afrykanistycznych im. Bogdana Szczygła posiadaj ące eksponaty afryka ńskiej sztuki ludowej i kultury materialnej, pochodzące z darowizny Bo żeny i Bogdana Szczygłów. W salach muzeum odbywaj ą si ę ponadto ró żnego rodzaju spotkania, wykłady i odczyty. • pawilon wystawowy, cz ęś ciowo ze stał ą ekspozycj ą, cz ęś ciowo przeznaczony na wystawy zmienne. • Miejski Dom Kultury, w którym działalno ść koncentruje si ę głównie na powadzeniu zaj ęć w sekcjach (sekcja teatralna, muzyczna, plastyczna, nauki j ęzyków obcych, szachowa, komputerowa, modelarska). W domu kultury prowadzi si ę równie ż działalno ść wystawiennicz ą, klubow ą (klub seniora), w sali widowiskowej ze scen ą i zapleczem organizuje si ę imprezy teatralne, rozrywkowe i koncerty. • dwie kawiarnie. Jedn ą w Miejskim Domu Kultury, drug ą w zabytkowej, gotyckiej baszcie. • ruiny zamku w Rabsztynie, gdzie organizowane s ą wystawy oraz coroczne turnieje rycerskie

144

Do głównych imprez organizowanych przy współuczestnictwie O środka nale żą tzw. Wojewódzkie Spotkania Taneczne czy Festiwal Poezji Śpiewanej (w scenerii ruin zamku w Rabsztynie)

Ponadto w Olkuszu istnieje: • Muzeum Regionalne PTTK, zało żone w 1911, • Muzeum Po żarnictwa zało żone w 1978r. • Kolekcja obrazów Marii Płonowskiej (własno ść pp. Kosi ńskich).

Wyposa żenie miasta i gminy Olkusz w urz ądzenia z zakresu kultury Placówki usługowe z zakresu kultury miasto gmina razem Biblioteki/filie 1/4 -/7 1/11 - Liczba woluminów 140240 81444 150444 - Wska źnik liczby woluminów/osob ę 3,66 6,35 4,03 Domy kultury 1 - 1 -liczba miejsc w sali widowiskowej 420 - 420 - wska źnik liczby miejsc/1000 osób 10,4 - 7,9 Kina stałe 1 - 1 liczba miejsc 300 - 300 wska źnik liczby miejsc/1000 osób 8,8 - 8,8 Muzea 4 - 4 Pawilony wystawowe 1 - 1

Według innych danych, na obszarze miasta i gminy Olkusz działa w sumie 12 placówek bibliotecznych (bibliotek publicznych i ich filii) oraz punktów bibliotecznych dysponuj ących ł ącznie około 150444 woluminów. Liczba czytelników na 1000 ludno ści wynosi średnio 213,73. Na terenie gminy działa 6 świetlic Miejskiego O środka Kultury, s ą to obiekty w Braciejówce, Troksie, Żuradzie, Zimnodole, Zawadzie i Bogucinie Małym. Przy niektórych świetlicach działaj ą ludowe zespoły artystyczne. Jednym z nich jest Zespół Obrz ędowy Zimnodolanie, funkcjonuj ący od 1975 roku. W gminie działaj ą równie ż zespoły sportowe dla młodzie ży. Szkoły i budynki remiz stra żackich s ą tak że obiektami ogniskuj ącymi aktywno ść kulturaln ą. Remizy Ochotniczej Sta ży Po żarnej znajduj ą si ę w Braciejówce, Gorenicach, Kosmolowie, Osieku, Zimnodole i Żuradzie.

145

5.2.4. Handel, rzemiosło, gastronomia, hotelarstwo Wyposa żenie w usługi z zakresu handlu, rzemiosła i gastronomii charakteryzuj ą dane przedstawione w tablicy:

Liczba Liczba Podmioty gospodarki wg wybranych sekcji polskiej klasyfikacji jednostek jednostek działalno ści (PKD) w mie ście i gminie Olkusz w 2004 r. w 2005 r.

Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, środków transportu drogowego, motocykli oraz artykułów u żytku osobistego 4455 4444 Hotele i restauracje 379 361 Transport, gospodarstwa magazynowe 847 823 Po średnictwo finansowe 416 413 Obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej 1485 1512

Ogółem 11139 11041

Wielko ść zatrudnienia w usługach oraz udział procentowy tej bran ży w liczbie ogólnej wszystkich zatrudnionych przedstawia poni ższa tablica.

Udział zatrudnionych w Usługi Jednostka Lata Ogółem usługach w ogólnej liczbie rynkowe nierynkowe 1 2 3 4 5 6

Miasto i gmina 2002 9393 62,5% 2576 3291 Olkusz 9241 61,1% 2341 3303 - miasto 2003 8592 62,2% 2194 3152 - gmina 649 45,9% 147 151 9321 61,4% 2354 3367 - miasto 2004 8602 63,3% 2227 3216 - gmina 719 38,7% 127 151

Ponadto w Olkuszu istniej ą: - dwa domy towarowe WPHW oraz PSS z rozszerzon ą baz ą transportow ą, - place targowe oraz place targowe urz ądzone, - magazyny hurtowe o powierzchni wynosz ącej około 3700 m². W latach od 1989 do grudnia 1994 roku zarejestrowano 3771 nowych podmiotów gospodarczych, a wyrejestrowano 1726. Ogółem na obszarze miasta i gminy w czerwcu

146

1995 działało około 2004 podmiotów gospodarczych, w tym zdecydowana wi ększo ść prowadziła działalno ść usługow ą w zakresie handlu, rzemiosła i gastronomii. Po okresie znacznego wzrostu zanotowanego w pierwszej połowie lat dziewi ęć dziesi ątych w ostatnim czasie wyra źnie zaznacza si ę tendencja spadkowa w zakresie liczby podmiotów usługowych. Trend ten daje si ę zauwa żyć w zasadzie we wszystkich bran żach. Porównuj ąc dane z lat 2004 i 2005 zaobserwowa ć mo żna jedynie wzrost liczby podmiotów zajmuj ących si ę obsług ą nieruchomo ści, wynajmem i usługami zwi ązanymi z prowadzeniem działalno ści gospodarczej. Tendencja spadkowa dotyczy wszystkich sektorów działalno ści gospodarczej. W przypadku procentowego udziału zatrudnienia w sektorze usług spadek nie jest tak wyra źny w skali miasta i gminy Olkusz, jednak ju ż w podziale na miasto i reszt ę gminy. Trend spadkowy dla obszarów wiejskich zarysowuje si ę wyra źnie. Obecnie obserwuje si ę stabilizowanie si ę tej sytuacji: koncentrowanie si ę handlu ulicznego na wyodr ębnionych terenach targowiskowych, specjalizowanie si ę bran żowe usług i powstanie szeregu obiektów handlowych i usługowych, niejednokrotnie o wysokim standardzie wyposa żenia. Wi ększo ść omawianych obiektów powstaje w drodze adaptacji lokali w parterach budynków mieszkalnych lub w oficynach, (co wpływa na porz ądkowanie zaniedbanych dotychczas podwórek). Proces ten nale ży ocenia ć w kategoriach wykorzystania rezerw tkwi ących w istniej ącej substancji. Jego ubocznym efektem, oprócz niekwestionowanego rozwoju sieci urz ądze ń usługowych w mie ście i na obszarze gminy, jest stopniowe remontowanie i porz ądkowanie najbardziej eksponowanych fragmentów miasta. W dzielnicy zachodniej przemysłowej w rozwidleniu ul. Długiej i drogi krajowej nr 94 koniecznym jest uporz ądkowanie terenu celem zapewnienia poprawy wizerunku miasta Olkusza. Działania zmierzaj ą w kierunku rozwoju usług wraz z zapleczem parkingowym i zieleni ą towarzysz ącą, z mo żliwo ści ą lokalizacji obiektów handlowych o powierzchni sprzeda ży powy żej 2000 m2 (obszar zmiany nr „13”).

5.2.5. Łączno ść

Wyszczególnienie Miasto Gmina Razem Liczba placówek pocztowo - telekomunikacyjnych 4 1 5 Liczba abonentów telefonicznych: 4883 - wska źnik l. abonentów/1000 osób.

- średnia g ęsto ść telefoniczna (wska źnik l.osób na 120,6 1 telefon). 8,3

Łączno ść na terenie miasta i gminy zapewniaj ą sieci telefonii stacjonarnej, telefonii komórkowej oraz komunikacja internetowa. W ostatnim dziesi ęcioleciu nast ąpiła znaczna

147 poprawa w zakresie upowszechnienia ró żnych systemów komunikacyjnych i obecnie przewa żaj ąca wi ększo ść gospodarstw domowych ma dost ęp do ró żnych środków ł ączno ści. Brak dokładnych informacji dotycz ących udziału poszczególnych sektorów w całym rynku łączno ści uniemo żliwia dokładniejsz ą analiz ę, jednak na podstawie trendów obserwowanych w wi ększo ści regionów kraju mo żna wyró żni ć kilka prawidłowo ści. Jak ju ż wspomniano wzrasta dost ępno ść ró żnych form komunikacji. Jednocześnie daje si ę zaobserwowa ć tendencja zmniejszania si ę udziału tradycyjnej telefonii stacjonarnej na rzecz telefonii komórkowej oraz telefonii wykorzystuj ącej ł ącza internetowe, oraz samego internetu. Tereny gminy s ą obsługiwane przez urz ędy pocztowe w Olkuszu oraz urz ąd pocztowy w Braciejówce. Rozmieszczenie placówek sprawia, że dost ęp do nich, zwłaszcza z terenów poło żonych w południowej i południowo – wschodniej cz ęś ci gminy jest zwi ązany z du żymi niedogodno ściami.

5.2.6. Administracja, organizacje Administracja publiczna Olkusz, jako o środek ponadlokalny jest siedzib ą nast ępuj ących organów administracji publicznej oraz instytucji:

− Starostwa Powiatowego,

− Prokuratury Rejonowej,

− Sądu Rejonowego,

− Urz ędu Skarbowego,

− Komisariatu Policji,

− Biura paszportowego,

− Inspektoratu PZU,

− Terenowej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej. W Olkuszu znajduje si ę równie ż siedziba lokalnych władz i organów administracji samorz ądowej oraz ich jednostek pomocniczych:

− Rady Miejskiej,

− Kierownictwa Miasta i Gminy,

− Urz ędu Miasta i Gminy. Zajmuj ą one – wyremontowany w ostatnich latach i przystosowany do pełnionych funkcji – budynek poło żony w centrum miasta (w pierzei Starego Miasta). Gmina obejmuje dziewi ętna ście sołectw.

Administracja gospodarcza: Olkusz jest siedzib ą banków:

− oddziału Banku Śląskiego w Katowicach,

148

− oddziału Banku Przemysłowo – Handlowego w Krakowie,

− Powszechnej Kasy Oszcz ędno ści - Bank Pa ństwowy.

− Ponadto znajduj ą si ę tu siedziby:

− organizacji cechowych ( biura Cechu Rzemiosł Ró żnych),

− nadle śnictwa pa ństwowego,

− Gminnej Spółdzielni Samopomocy Chłopskiej (biura) i inne. Organizacje społeczne, zawodowe, polityczne: Na terenie miasta ma swoje siedziby szereg organizacji społecznych, zawodowych, politycznych, młodzie żowych jak Komenda Hufca Zwi ązku Harcerstwa Polskiego z harcówk ą, Klub Nauczyciela Zwi ązku Nauczycielstwa Polskiego itp. (w sumie około 20 placówek tego typu w 1988 roku i ponad 40 obecnie)

5.2.7. Obiekty kultu religijnego i wyznaniowe W obr ębie miasta i gminy Olkusz działa osiem parafii rzymskokatolickich, w tym cztery miejskie i cztery wiejskie. Poza zasi ęgiem tych parafii znajduj ą si ę trzy wsie: nale żą one do parafii spoza gminy Olkusz. Rozmieszczenie parafii, a tym samym zwi ązanych z nimi ko ściołów i plebani oraz ich rejonów obsługi, przedstawia tabela:

Siedziba parafii i k ościoła Wsie w rejonie obsługi MIASTO - Sródmie ście Bogucin M., Rabsztyn z Czarnym Lasem, Olewin z - w osiedlu Młodych Wi śliczk ą, Sieniczno, Zurada - w osiedlu Słowiki Witeradów - w Pomorzanach GMINA - w Braciejówce Braciejówka, Troks, Podlesie - w Kosmolowie Kosmolów (bez Zadola i Kogutka) - w Osieku Osiek, Zimnodół - w Gorenicach Gorenice, Zawada PARAFIE POZA OBSZAREM GMINY OLKUSZ - w Jaroszowcu Pazurek - w Nowej Górze Niesułowice - w Przeginii Zederman, Kosmolów, Zadole i Kogutek

Ponadto w Olkuszu znajduje si ę:

− dom Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Miłosierdzia,

− filia kieleckiego Studium Teologicznego,

149

− placówka „Caritasu”

− Klub Inteligencji katolickiej

− Kaplica Społeczno ści Wyznaniowej Świadków Jehowy

5.2.8. Zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia Zagadnienie zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia na terenie gminy Olkusz to głównie zagro żenie:

− przest ępczo ści ą,

− bezpiecze ństwa w ruchu drogowym,

− po żarowe i miejscowe.

− podtopieniami terenów.

1. Zagro żenie przest ępczo ści ą

Liczba przest ępstw Z liczby ogółem przest ępstw przeciwko mieniu przeciwko Wyszczególnienie Lata w tym ogółem zdrowiu w tym kryminalnych i życiu razem kradzie ż samochodów 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

2006 3200 2391 x x x

Powiat Olkusz 2007 2603 1779 87 1228 28

I kw. 724 512 38 278 5 2008

2006 1834 1410 76 666 26

Miasto i Gmina 2007 1480 1084 61 552 20 Olkusz I kw. 385 272 15 101 2 2008

Najistotniejszy wpływ na zagro żenia ma kształtowanie si ę przest ępstw kryminalnych, głównie przeciwko życiu i zdrowiu ( zabójstwa, rozboje) oraz przeciwko mieniu ( kradzie że, włamania).Przest ępstwa tej kategorii poruszaj ą opini ę społeczn ą, postrzegane s ą jako gro źne. Udział przest ępstw kategorii przeciwko zdrowiu i życiu w obszarze powiatu olkuskiego w ogólnej liczbie przest ępstw stanowił 3.3% w 2007 r. a kategorii przeciwko mieniu 47,2%., natomiast w obszarze m. i gm. Olkusz analogiczne wielko ści kształtuj ą si ę na poziomie 4,1% oraz 37,3%. Przest ępstwa dokonane w obszarze m. i gm. Olkusz stanowiły 57% w 2006 r dokonanych przest ępstw w powiecie olkuskim oraz 56,8% w 2007 r. Liczba

150 dokonanych przest ępstw w obszarze m. i gm. Olkusz w latach 2006 – 2007 r. wykazuje tendencj ę spadkow ą we wszystkich rodzajach dokonywanych przest ępstw, co świadczy o poprawie bezpiecze ństwa społeczno ści miasta i gminy.

2. Zagro żenie bezpiecze ństwa w ruchu drogowym

Liczba Ofiary wypadków Liczba kolizji Wyszczególnienie Lata wypadków drogowych zabici ranni drogowych 1. 2. 3. 4. 5. 6. 2006 88 982 6 113 2006 94 986 8 120

Powiat Olkusz 2007 125 907 17 158 I kw. 24 226 4 29 2008 2006 32 431 2 37

Miasto Olkusz 2007 37 396 4 55 I kw. 8 86 1 11 2008 2006 21 103 0 35

Gmina Olkusz 2007 23 109 4 50 I kw. 2 19 1 1 2008

Wa żnym zagadnieniem rzutuj ącym na ogóln ą ocen ę ładu i porz ądku publicznego, jest stan bezpiecze ństwa w ruchu drogowym. Przez powiat Olkusz przebiega droga krajowa Nr 94, cztery drogi wojewódzkie o nasilonym ruchu oraz ok. 100 dróg powiatowych. Obserwuje si ę wzrost wypadków drogowych, a co z tym zwi ązane wzrost liczby zabitych i rannych. Główn ą przyczyn ą jest nieprzestrzeganie przepisów drogowych przez kieruj ących pojazdami.

3. Zagro żenie po żarowe i miejscowe.

Jednostki stra ży po żarnej w powiecie Olkusz w 2006 r. interweniowały 1264 razy do po żarów i miejscowego zagro żenia, a w 2007 r. – 1529 .

2006 r. 2007 r. Rodzaj interwencji Powiat Miasto Gmina Powiat Miasto Gmina Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz - po żary 408 157 187 587 159 204 - miejscowe 856 251 358 942 238 356 zagro żenia

151

- fałszywe 17 6 6 16 7 10 alarmy Razem 1281 414 551 1545 404 570

W 2006 r – w 24 przypadkach po żary dotyczyły obiektów mieszkalnych, 82 upraw. Najcz ęstszymi przyczynami powstawania po żarów były ; umy ślne podpalenia, wyładowania atmosferyczne, samozapalenia i wady urz ądze ń grzewczych. Miejscowe zagro żenia spowodowane były głównie ; niezachowaniem bezpieczeństwa w ruchu drogowym, gwałtownymi opadami atmosferycznymi, silnymi wiatrami itp. Zagro żenia zarówno po żarowe jak i miejscowe likwidowały działaj ące jednostki Ochotniczych Stra ży Po żarnych i Powiatowej Stra ży Po żarnej, wł ączonej do Krajowego Systemu Ratownictwa Ga śniczego. W 2006 roku interwencje jednostek stra ży po żarnej na terenie gminy Olkusz stanowiły 43% interwencji w powiecie, a w 2007r - 37 %. Świadczy to o poprawie bezpiecze ństwa gminy Olkusz w stosunku do pozostałych gmin powiatu.

Oprócz ww. zagro żeń w obszarze gminy Olkusz mog ą wyst ąpi ć zagro żenia – podtopienie terenów w dnach dolin - spowodowane spływem wód opadowych w przypadku wyst ąpienia nawalnych opadów. Tereny zagro żone zaznaczono na rysunku Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego m i gm. Olkusz – Uwarunkowania.

Zgodnie z informacjami zawartymi w bazach danych PSPA (Potencjali Sprawcy Powa żnych Awarii) oraz „SPIRS-PL” (Rejestracja zakładów niebezpiecznych) Kopalnia Cynku Pomorzany poło żona na terenie Miasta Olkusz znajduje si ę w u żytkowaniu zakładu o du żym ryzyku powa żnej awarii – ZGH „Bolesław” – Zaklady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” S.A. Zakład posiada wszelkie uregulowania formalno-prawne w zakresie przeciwdziałania powa żnym awariom okre ślone przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska ( Dz.U. z 2013r. poz. 1232 z pó źn.zm.) tj.: • Zgłoszenie • Program zapobiegania powaznym awariom • Raport o bezpiecze ństwie • Wewn ętrzny plan Operacyjno-Ratowniczy • Zewn ętrzny Plan Operacyjno-Ratowniczy Ponadto na terenie Miasta i Gminy Olkusz znajduj ą si ę nast ępuj ące zakłady zaliczone do kategorii „potencjalni sprawcy powa żnych awarii”:

152

‹ „ECO-ROCK” – Zakład Usługowy „ECO-ROCK” B. Wójtowicz, A. Wójtowicz – Spółka Jawna 32-300 Olkusz, Partyzantów 8 ‹ Petro Oli – Śląskie Centrum Sprzeda ży Sp. Z o.o. 32-300 Olkusz, Olewin 50a ‹ Przedsi ębiorstwo INTERMAG Sp. Z o.o. 32-300 Olkusz, Osiek 174A. ‹ Kalsyfikacja ta nie poci ąga za sob ą żadnych wymogów formalnych dla tych zakładów poza ogólnymi obowi ązkami wynikaj ącymi z przepisów prawa.

153

6. FUNKCJE STANOWI ĄCE PODSTAWY GOSPODARCZE GMINY

6.1. Działalno ść gospodarcza – przemysł

Przemysł, w tym przede wszystkim górnictwo rud metali i ich przetwórstwo stanowiło i dotychczas – w znacznej mierze – stanowi podstaw ę ekonomicznego rozwoju miasta i gminy Olkusz.

Górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu: Górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu s ą tradycyjnymi gał ęziami przemysłu rejonu Olkusza. Okr ęg olkuski jest jednym z czterech regionów wyst ępowania złó ż rud cynku i ołowiu w Polsce. Eksploatacja złó ż była tu prowadzona od XII w. do pocz ątku XVII w. oraz od 1813 r. do 1945 r. Okres ten uwa żany jest za górnictwo historyczne. Współczesne wydobycie prowadzone jest od 1945 r. Obecne (1994 r.) roczne pozyskanie w rejonie olkuskim 3 mln ton rud stanowi około 56 % wydobycia rud cynkowo – ołowiowych w Polsce. Zło ża rud cynku i ołowiu nale żą do złó ż strategicznych o znaczeniu ogólnokrajowym. Z po śród złó ż znajduj ących si ę w obr ębie miasta i gminy Olkusz: „Pomorzany”, „Olkusz”, „Sikorka”, obecnie eksploatacj ę prowadzi si ę w zło żu „Olkusz” i „Pomorzany”. Zło że „Sikorka” traktowane jest jako zło że perspektywiczne. Koncesj ę na wydobywanie rud cynku i ołowiu ze złó ż Olkusz i Pomorzany posiada przedsi ębiorstwo Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”. Wydobycie prowadzone jest w obr ębie prowadzonych obszarów górniczych Olkusz II oraz Pomorzany III i terenów górniczych ZGH Bolesław IV i ZGH Bolesław III. Powierzchnia utworzonego terenów górniczych, które obejmuj ą te ż cz ęść gmin Bukowno, Bolesław, Klucze wynosi ok. 5 642 2 438,4ha. Jeden z obszarów zmiany Studium nr 19 (obszar nr 19.1) poło żony jest w zasi ęgu terenu górniczego „ZGH Bolesław III” i obszaru górniczego „Pomorzany III” – wyznaczonych dla eksploatacji zło ża rudy cynku i ołowiu „Pomorzany”. W granicach obszaru górniczego Olkusz wydobycie prowadzone jest obecnie (2015 r.) przez kopalni ę Olkusz-Pomorzany utworzon ą w 1967 r. po likwidacji Kopalni Olkusz w 2002 r. W pierwszym okresie eksploatacja prowadzona była systemem komorowym i filarowo-komorowym z zawałem stropu. Obecnie prowadzi si ę eksploatacj ę z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej. Dotychczas eksploatacja prowadzona była pod terenami niezabudowanymi. Obszary wydobycia poło żone s ą po południowej stronie linii

154 kolejowej w okolicach Maza ńca. Drugi obszar to tereny poło żone na zachód w stosunku do pierwszego po północnej stronie drogi. Tereny dotychczasowego wydobywania złó ż w obszarze górniczym Pomorzany zlokalizowane były poza gmin ą Olkusz. Projekty dalszej eksploatacji złó ż przewiduj ą kontynuacj ę wydobycia złó ż Olkusz i Pomorzany. Eksploatacja prowadzona b ędzie metod ą podziemn ą. Generalnie obowi ązywa ć będzie stosowanie systemów eksploatacji z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej. W obszarze górniczym Olkusz do eksploatacji w latach 1995-2005 r. przewidziane jest 30 parcel. Parcele projektowane do wybrania poło żone s ą w terenie rozci ągaj ącym si ę na zachód od zabudowy ul. Żuradzkiej. W wi ększo ści s ą to tereny le śne, lecz planuje si ę pozyskanie złó ż pod tras ą PKP Olkusz-Bolesław i rzek ą Bab ą. W projektach wydobycia wskazuje si ę na przewidywany wpływ eksploatacji na zabudow ę przy ulicy Żuradzkiej i Mazaniec oraz ogrody działkowe i zabudow ę osiedla Piaski. W obszarze górniczym Pomorzany eksploatacja prowadzona b ędzie pod terenami le śnymi. Od 2003 roku, po likwidacji Kopalni Olkusz, utworzono zespół Olkusz-Pomorzany obejmuj ący wła ściwy obszar górniczy Pomorzany i wydzielony rejon Olkusz-Podpoziom. Do zako ńczenia działalno ści górniczej ZGH Bolesław w roku 2016-2017 przewiduje si ę eksploatacj ę rudy w warstwach I i II w ró żnych rejonach. Sumaryczne zasoby dla przewidywanej eksploatacji szacowano w 2010 r. na około 70,1 mln Mg o zawarto ści średniej około 3,4% Zn i 1,07% Pb. Wydobywane w ZGH „Bolesław” rudy cynkowo-ołowiane, s ą poddawane procesowi przeróbki. Jako produkty główne i uboczne uzyskuje si ę: ołów rafinowany, cynk elektrolityczny, srebro, koncentrat kadmowy, kwas siarkowy. Obiekty hutnicze realizowane są poza obszarem miasta i gminy Olkusz, które pozostaj ą jednak pod bezpo średnim wpływem pochodz ących z tych obiektów zanieczyszcze ń. ZGH „Bolesław” zatrudnia 4287 osób (stan przed 2010 r.). Posiada status przedsi ębiorstwa pa ństwowego. Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław” powstały w 1958 roku po poł ączeniu Zakładów Górniczych "Bolesław" z Zakładami Hutniczymi "Bolesław". Dnia 1 marca 2004 roku w trybie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsi ębiorstwo pa ństwowe zostało przekształcone w spółk ę akcyjn ą. Od 11 grudnia 2012 roku, po zbyciu przez Skarb Pa ństwa akcji stanowi ących wi ększo ść kapitału zakładowego ZGH ”Bolesław” S.A., Spółka nale ży do Grupy Kapitałowej Stalprodukt S.A. Obecna produkcja charakteryzuje si ę kapitałochłonno ści ą i energochłonno ści ą oraz negatywnym oddziaływaniem na środowisko. Zamierzona modernizacja ma zmierza ć do ograniczenia materiałów i energochłonno ści produkcji oraz ograniczenia uci ąż liwo ści zakładu.

155

Problem eksploatacji złó ż piasków podsadzkowych: Rejon Olkusza jest obszarem wyst ępowania złó ż piasków podsadzkowych. W granicach miasta i gminy Olkusz udokumentowane s ą zło ża piasków podsadzkowych „Pustynia Bł ędowska (w zasi ęgu obszaru zmiany Studium nr 19 jest to zło że „Pustynia Bł ędowska – Blok IV)– blok IV” obejmuj ące zachodni skraj gminy w rejonie Pomorzan, „Pustynia Bł ędowska (pozostały obszar)”, obejmuj ące dwa niewielkie fragmenty Miasta oraz „Szczakowa-Bukowno” obejmuj ące rejon Pustyni Starczynowskiej – Maza ńca. Koncesja na wydobywanie piasku podsadzkowego ze złoża Pustynia Bł ędowska – blok IV udzielona została do dnia 31 grudnia 2018 r.przedsiebiorstwu Kopalni Piasku Szczakowa S.A. w Jaworznie DB Schenker Rail Polska S.A. Utworzony Obszar Górniczy Szczakowa VI oraz Teren Górniczy Szczakowa VI nie obejmuj ą swoim zasi ęgiem terenu Gminy Olkusz (poza obszarami zmiany Studium nr 19). Dla zło ża „Pustynia Bł ędowska (pozostały obszar)” obowi ązuje tak że Obszar Górniczy Szczakowa VI, przy czym zło że to nie jest eksploatowane. Dotychczas w zwi ązku z eksploatacj ą złó ż piasków podsadzkowych utworzono Obszar Górniczy Bł ędów III i teren górniczy. Obejmuj ą one cz ęść gminy Olkusz, natomiast teren obj ęty koncesj ą dla Kopalni Piasku „Szczakowa” na eksploatacj ę piasku poło żony jest poza granicami miasta i gminy Olkusz. Na eksploatacj ę zło ża „Szczakowa-Bukowno” obecnie nie została udzielona koncesja, przy czym trwaj ą starania o uzyskanie mo żliwo ści podj ęcia eksploatacji. Poło żone w obr ębie miasta i gminy Olkusz zło że piasku „Szczakowa-Bukowno” le ży w terenach le śnych zachodniej cz ęś ci miasta. Lasy te stanowi ą bardzo wa żny element systemu obszarów przyrodniczych miasta o wybitnych funkcjach ochrony aerosanitarnej. Oddzielaj ą one, poło żone w odległo ści zaledwie 2-4 km od zabudowy miasta, obiekty ZGH Bolesław, b ędące emitorami zanieczyszcze ń powietrza, w tym emisji zorganizowanej i niezorganizowanej pyłów zawieraj ących metale ci ęż kie. Chroni ą te ż przed napływem zanieczyszcze ń z innych obiektów przemysłowych Górnego Śląska. Podj ęcie na terenie miasta i gminy Olkusz eksploatacji zło ża „Szczakowa-Bukowno” zwi ązane byłoby z drastycznymi dla miasta stratami ekologicznymi, polegaj ącymi na zwi ększeniu napływu zanieczyszcze ń powietrza od strony zachodniej wskutek wyci ęcia ochronnego pasa lasów, pogorszeniu warunków wzrostu pozostałych lasów, uniemo żliwieniu odtworzenia naturalnych stosunków wodnych po zaprzestaniu eksploatacji rud cynku i ołowiu.

Eksploatacja innych złó ż: W obr ębie miasta i gminy Olkusz prowadzi si ę eksploatacj ę i przerób surowców wapiennych (produkcja wapna budowlanego). Działalność ta jest prowadzona lokalnie, na

156 stosunkowo drobn ą skal ę, na podstawie indywidualnych decyzji organów administracji rz ądowej.

Inne gał ęzie przemysłu i wytwórczo ści: Z po śród zakładów przemysłowych poło żonych w obr ębie miasta i gminy Olkusz (w tym głównie w mie ście), dwa maj ą znaczenie ogólnokrajowe. S ą to: Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych i Fabryka Wentylatorów. Pozostałe mają znaczenie lokalne. Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych „EMALIA” S.A., zatrudnia około 3150 pracowników. Zakład, działaj ący od 1907 r. jest zmodernizowany. Stale zwi ększany jest asortyment produktów. Obecnie produkuje si ę naczynia emaliowane, naczynia aluminiowe z powłok ą teflonow ą, a tak że wyroby z nierdzewnej stali. Fabryka Wentylatorów „OWENT” produkuje szeroki asortyment wentylatorów specjalistycznych, w tym przemysłowych, a tak że zespoły grzewczo – wentylacyjne. Jest pa ństwowym przedsi ębiorstwem produkcyjno-usługowym zatrudniaj ącym 127 osób. Wśród pozostałych, o znaczeniu lokalnym, wa żnym zakładem, głównie ze wzgl ędu na charakter zatrudnienia, jest Spółdzielnia Inwalidów „LASKI”. Spółdzielnia jest zakładem pracy chronionej, zatrudniaj ącym około 100 osób niepełnosprawnych. Spółdzielnia produkuje wyroby elektrotechniczne i odzie żowe. Zakładem pracy chronionej jest te ż Spółdzielnia niewidomych „PRODEIM”. Z profilem głównych zakładów przemysłowych rejonu Olkusza związany jest O środek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Urz ądze ń Klimatyzacyjno-Wentylacyjnych i Odpylaj ących- Zakład Do świadczalny. Z uwagi na charakter zakładu nale ży tu równie ż wymieni ć Przedsi ębiorstwo Usług Technicznych i In żynierii Ochrony Środowiska „EKO-POL” Sp. z o.o. Specyficznym zakładem pracy jest te ż Zakład Doskonalenia Zawodowego, który obok kształcenia prowadzi produkcj ę spawarek, transformatorów, prostowników i innych urz ądze ń elektrycznych. Oprócz ww. działa tu szereg mniejszych zakładów i przedsi ębiorstw o ró żnych bran żach, w tym m.in. Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Sprz ętu Biurowego „BIUROSPRZ ĘT”, Elektromonta ż, Przedsi ębiorstwo Instalacji Przemysłowych i inne. W dziedzinie przedsi ębiorstw budowlanych w ci ągu ostatnich lat nast ąpiły znaczne przeobra żenia, zwi ązane z odej ściem od budownictwa wielkopłytowego na rzecz metod tradycyjnych i nowoczesnych technologii dostosowanych do potrzeb budownictwa indywidualnego. W miejsce dawnych du żych przedsi ębiorstw, w tym tzw. Fabryki Domów w Olewinie, Miejskiego Przedsi ębiorstwa Remontowo-Budowlanego i Olkuskiego

157

Przedsi ębiorstwa Budowlanego rozwijane s ą małe przedsi ębiorstwa budowlane oraz placówki zaopatrzenia budownictwa. Drobna wytwórczo ść rozwijana jest w dziedzinie produkcji odzie ży, produkcji opakowa ń, wyrobów drewnianych. Wytwórnia artykułów spo żywczych prowadzi produkcj ę na potrzeby rynku lokalnego. Są to zakłady przetwórstwa mi ęsnego, piekarnie, wytwórnie napojów chłodz ących itp.

Na terenie miasta i gminy Olkusz w 2004 roku działalno ść prowadziło 6089 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 628 z zakresu przemysłu, 621 budownictwa - pracowało w gospodarce narodowej* ogółem 9321 osób, z tego w: • mie ście Olkusz – ogółem 8602 osób w tym w sektorze publicznym 4652 osób, w sektorze prywatnym 3950 osób, • gminie Olkusz – ogółem 719 osób w tym w sektorze publicznym 183 osoby, w sektorze prywatnym 536 osób.

* pracuj ący wg faktycznego miejsca pracy, bez podmiotów o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w gospodarstwach indywidualnych.

158

Podmioty gospodarki narodowej wg wybranych sekcji polskiej klasyfikacji działalno ści (PKD) w mie ście i gminie Olkusz oraz powiecie Olkusz

W tym

Handel hurtowy i Obsługa nieruchomo ści, detaliczny, naprawa Transport, wynajem i usługi Rolnictwo, pojazdów Hotele i gospodarska Po średnict Jednostka Lata Ogółem Prze- Budow- zwi ązane z łowiectwo i samochodowych, restaura- magazynowa wo mysł nictwo prowadzeniem le śnictwo motocykli oraz artykułów cje i finansowe działalno ści użytku osobistego i łączno ść gospodarczej domowego

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

a) 6089 59 628 621 2411 206 442 214 826 2004 Miasto i b) 5050 51 516 554 2044 173 405 202 659 gmina a) 6047 60 617 593 2408 197 430 212 838 Olkusz 2005 b) 4994 52 505 523 2036 164 393 201 674

a) 202 1336 1177 4645 374 935 369 1405 2004 11713

Powiat b) 9674 178 1084 1071 3998 311 840 352 1113 Olkusz a) 211 1334 1155 4613 369 931 362 1409 2005 11695 b) 9630 186 1078 1047 3971 305 834 346 1126 a) ogółem w tym: b) osób fizycznych

159

6.2. Rolnictwo

6.2.1. Przestrze ń rolnicza Syntetyczn ą ocen ę warunków produkcji rolnej okre śla waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowana przez Instytut Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach. IUNG opracował metod ę punktow ą oceniaj ącą poszczególne elementy środowiska - gleb ę, agroklimat, warunki wodne, a tak że rze źbę terenu. Suma punktów poszczególnych elementów okre śla syntetyczny wska źnik liczbowy charakteryzuj ący jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP) danej jednostki administracyjnej (gminy, powiatu, województwa i kraju). Wska źnik bonitacji wyra żony jest w:

• jako ści i przydatno ści rolniczej gleb w skali 100 stopniowej,

• agroklimacie w skali 15 stopniowej,

• rze źbie terenu w skali 5 stopniowej,

• warunkach wodnych w skali 5 stopniowej.

Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjne gminy Olkusz

Ocena gleb w pkt wska źnik syntetyczny Wyszczególnienie bonitacja przydatno ść rolnicza jako ści grunty grunty grunty grunty grunty grunty orne zielone orne zielone orne zielone Gmina OLKUSZ 36,0 27,8 38,3 29,4 37,1 28,6

Polska 50,5 39,7 54,1 39,2 52,3 39,5

Wska źnik bonitacji rolniczej Ogólny wska źnik rolniczej Wyszczególnienie jako ści i rze źby warunków przydatno ści przydatno ś agroklimatu terenu wodnych produkcyjnej ci rolniczej Gmina OLKUSZ 36,7 8,8 3,6 1,5 50,6 Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, 1994, IUNG, Puławy

Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzgl ędniaj ący obok gleb równie ż przyrodnicze czynniki produkcji wynosi 50,6 pkt i jest ni ższy ni ż wska źnik dla kraju. Gmina Olkusz charakteryzuje si ę słabymi warunkami glebowymi. Gleb I i II klasy bonitacyjnej nie ma w ogóle, a III klasa wyst ępuje na bardzo małej powierzchni.

160

Udział procentowy klas bonitacyjnych gruntów ornych gminy Olkusz (1994r.): Klasa III a – 1,8 % Klasa III b – 3,1 % Klasa IV a – 11,7 % Klasa IV b – 21,3 % Klasa V – 44,9 % Klasa IV – 17,2 % Najkorzystniejsze warunki glebowe wyst ępuj ą w Gorenicach i Braciejówce. Zalegaj ą tu płaty gleb III klasy bonitacyjnej, du ży jest udział gleb klasy IV. Niewielkie fragmenty gleb klasy III wyst ępuj ą te ż w północnej cz ęś ci Kosmolowa, w Osieku i Żuradzie. Gleby klasy IV stanowi ą istotny udział w całkowitej pokrywie glebowej w Troksie, Kosmolowie, Zimnodole i Zawadzie. Przewa żaj ący udział maj ą w gminie kompleksy przydatno ści rolniczej żytnie słabe, jedynie w Gorenicach i Braciejówce wyst ępuj ą kompleksy żytni dobry i bardzo dobry. Generalnie na terenie Gminy Olkusz przewa żaj ą gleby piaskowe, które stanowi ą około 65% wszystkich gleb. Zaznacza si ę tu wyra źnie podział na gleby le śne, zwi ązane w du żej mierze z ubogimi utworami piaszczystymi oraz gleby u żytkowane rolniczo, zwi ązane z zasobniejszymi utworami wapiennymi oraz bogatszymi piaskami gliniastymi. Dominuj ącymi typami gleb s ą r ędziny brunatne, gleby brunatne oraz gleby bielicoziemne. W ogólnej powierzchni gruntów ornych gleby brunatnoziemne stanowi ą około 60%, r ędziny około 30% a bielice około 10%. Gleby brunatne przewa żaj ą w obr ębie sołectw: Niesułowice, Gorenice, Zawada, Osiek, Zederman, Zimnodół, Kosmolów, Braciejówka i Troks. Bielice wyst ępuj ą w Gorenicach, Kosmolowie, Podlesiu Rabszty ńskim i Pazurku. Połowa tych gleb to piaski, od lu źnych do gliniastych mocnych. Rędziny i r ędziny brunatne charakteryzuj ą si ę stosunkowo wysokim udziałem cz ęś ci szkieletowych. S ą to głównie gliny z przewag ą lekkich. Najcz ęś ciej s ą to kompleksy o przydatno ści rolniczej, ocenianej jako żytni i żytnio-ziemniaczany, dobry oraz słaby. Gleby te wyst ępuj ą w m. Olkusz oraz północno-wschodniej i wschodniej cz ęś ci gminy tj. w mie ście Bogucinie Małym, Rabsztynie i w centralnych obszarach Witeradowa i Sieniczna. Gleby pozostałych typów wyst ępuj ą na znacznie mniejszych obszarach, ni ż wymienione. Mady wyst ępuj ą na niewielkich powierzchniach, wzdłu ż nielicznych tu cieków. Charakterystyczne s ą słabo wykształcone gleby kwarcowo-krzemianowe, bezw ęglanowe, utworzone z czwartorz ędowych lu źnych piasków, wyst ępuj ące w rejonie Pustyni Starczynowskiej. S ą to gleby kwa śne, bardzo ubogie w składniki pokarmowe. Morfologia powierzchni terenu gminy Olkusz jest urozmaicona. Znaczn ą cz ęść zajmuj ą wzgórza zbudowane z wapieni jurajskich wznosz ące si ę na wysoko ść 410-450 m n.p.m. Charakterystycznym rysem tutejszej rze źby s ą liczne formy i zjawiska krasowe,

161 powoduj ące du że deniwelacje powierzchni terenu takie jak gł ęboko wci ęte, w ąskie, suche doliny. W południowo-zachodniej cz ęś ci gminy zaznaczaj ą si ę miejscami niewielkie spłaszczenia, ścinaj ące skały w ęglanowe. Wznosz ą si ę one na wysoko ść 340-375 m n.p.m. w Starym Olkuszu i w Żuradzie-Starej Wsi i opadaj ą w kierunku zachodnim stokami o nachyleniu kilkunastu stopni. Wysoko ść bezwzgl ędna jak i deniwelacje terenu powoduj ą, że tereny u żytkowane rolniczo zagro żone s ą denudacj ą naturogeniczn ą i uprawow ą. Zdecydowana wi ększo ść gleb gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe spowodowane du żą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło ża. Woda po opadach i roztopach natychmiast wsi ąka w przepuszczalny grunt. Taka migruj ąca w podło że woda przenosi z powierzchni materiał wzmagaj ąc denudacj ę i destabilizuj ąc powierzchni ę terenu. Pogorszenie ju ż z natury niezbyt korzystnych stosunków wilgotno ściowych gleb spowodował lej depresji. Odbija si ę to na urodzajno ści gleb rolnych, przyczynia si ę tak że do degradacji siedlisk le śnych. Wska źnik warunków wodnych w waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowanej przez IUNG dla terenu gminy Olkusz wyniósł jedynie 1,5 punktu w skali 5 – punktowej. Jest to znacznie mniej ni ż średnia warto ść tego wska źnika dla Polski, która wynosi 3,3 punktu. Istotnym problemem jest ska żenie gleb ograniczaj ące znacznie ich przydatno ść dla rolnictwa i jest jednym z istotniejszych problemów zagro żeń środowiska. Ska żenie gleb obejmuje przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi - ołowiem, kadmem, cynkiem. Dodatkowo gleby miasta-gminy Olkusz s ą znacznie zakwaszone. Zakwaszenie przyczynia si ę do pot ęgowania intensywno ści pobierania przez ro śliny metali, a wi ęc zwi ększania stopnia ska żenia żywno ści a tym samym zwi ększenia nara żenia człowieka na metale ci ęż kie. Ska żenie gleb na terenie gminy jest miejscami tak du że, że wymaga wyeliminowania upraw gatunków maj ących wi ększe zdolno ści kumulowania metali w jadalnych cz ęś ciach ro ślin. Na terenie miasta i gminy Olkusz i wydzielono pi ęć klas gleb z punktu widzenia st ężenia metali i pH:

Klasa gleb najsilniej zanieczyszczonych (5 klasa), na których powinny by ć wyeliminowane uprawy rolnicze została stwierdzona w Pomorzanach na powierzchni około 25ha.

Klasa gleb silnie zanieczyszczonych (4 klasa), wymagaj ących ograniczenia upraw do ro ślin przemysłowych i plantacji nasiennych traw została na powierzchni około 425 ha głównie w Olkuszu i Witeradowie oraz na mniejszych obszarach w Niesułowicach i Zimnodole.

162

Gleby znacznie zanieczyszczone (3 klasa), na których płodozmian powinien by ć oparty na ro ślinach zbo żowych i przemysłowych dominuj ą na obszarze gminy o powierzchni około 5000 ha.

Gleby średnio zanieczyszczone (2 klasa), wymagaj ące wyeliminowania upraw warzyw wyst ępuj ą głównie w Zedermanie, Troksie, Kosmolowie i Braciejówce i zajmuj ą około 1625ha.

Klasa gleb słabo zanieczyszczonych (1 klasa), na których mo żna uprawia ć warzywa z wykluczeniem produkcji żywno ści dla dzieci została stwierdzona na fragmentach terenów wschodniej cz ęś ci gminy na ł ącznej powierzchni około 575ha.

Fragmenty gleb, na których wg powy ższej klasyfikacji, mo żna dopu ści ć wszystkie uprawy (klasa 0) wyst ępuj ą w Pazurku i zajmuj ą powierzchnie około 25 ha. Głównym źródłem degradacji gleb jest działalno ść górniczo-hutnicza ZGH „Bolesław”. Oddziaływanie ZGH „Bolesław” na gleby sprowadza si ę do trzech zasadniczych typów przekształce ń, a mianowicie: przekształce ń geomechanicznych, hydrologicznych i chemicznych. Ponadto emisja niezorganizowana drobnej frakcji odpadów poflotacyjnych ze stawów osadowych, zawieraj ących: wap ń, magnez, cynk, ołów, kadm, powoduje nie tylko wzbogacenie gleb w metale ci ęż kie lecz tak że ich alkalizacj ę.

6.2.2. Struktura u żytkowania gruntów w gminie Olkusz Miasto i gmina Olkusz zajmuje powierzchni ę 15074ha, z czego 12508 ha, czyli 83% stanowi teren wiejski. Prawie połowa terenu – 45% pokryta jest lasami. Na obszarze wiejskim odsetek ten jest jeszcze wi ększy, si ęga 48,5%.

Struktura u żytkowania gruntów miasta i gminy Olkusz

Rodzaj u żytkowania Gmina Miasto Miasto i gmina gruntów [ha] % [ha] % [ha] % Użytki rolne 5484 43,8 918 35,8 6402 42,5

Grunty pod lasami 6061 48,5 720 28,1 6781 45,0

Nieu żytki i inne 963 7,7 928 36,2 1819 12,5 Suma 12508 100,0 2566 100,0 15074 100,0

Użytki rolne w mie ście i gminie Olkusz zajmuj ą 42,5% całkowitej powierzchni. Nieco wi ększy odsetek (43,8%) dotyczy terenów wiejskich. W mie ście powierzchnia u żytków rolnych nieznacznie przekracza trzeci ą cz ęść terenów. Najwi ększe obszary u żytkowane rolniczo znajduj ą si ę w sołectwach wschodniej

163 cz ęś ci gminy – od Braciejówki przez Troks i Wi śliczk ę po Kosmolów i Zederman, a tak że w centrum gminy – Osieku, Zimnodole i Witeradowie. Du ży obszar rolniczy znajduje si ę tak że w Gorenicach, gdzie wyst ępuj ą znaczne, zwarte obszary gleb III klasy bonitacyjnej. Do miejscowo ści o najwi ększym odsetku lesisto ści nale żą Żurada, Niesułowice, Olewin, Sieniczno, Podlesie. Nieu żytki i inne stanowi ą niecałe 8% wiejskiej cz ęś ci gminy.

• Struktura u żytków rolnych

Struktura u żytków rolnych w gminie Olkusz

Gmina Miasto Rodzaj u żytków rolnych 1994 2002 1994 2002 [ha] % [ha] % [ha] % [ha] % Grunty orne 5544 95,3 5046 92,0 881 93,3 841 91,6 Sady 61 1,1 30 0,5 19 2,0 12 1,3 Łąki 44 0,8 296 5,4 20 2,1 56 6,1 Pastwiska 164 2,8 112 2,0 25 2,6 9 1,0 Łącznie u żytki rolne 5813 100,0 5484 100,0 945 100,0 918 100,0

Podstawowym sposobem u żytkowania gruntów jest uprawa ro ślin, bowiem grunty orne stanowi ą 92,0% cało ści terenów wykorzystywanych rolniczo. Struktura ta wyst ępuje zarówno na obszarze wiejskim jak i na terenie miasta. Całkowita powierzchnia sadów na wsi w 2005 roku wyniosła 30 ha. Wobec powierzchni u żytków rolnych zajmuj ących ponad 5 tysi ęcy ha jest to warto ść bardzo mała. Proporcjonalnie wi ęcej sadów jest na terenie miasta. U żytki zielone ł ącznie stanowi ą około 7% ogółu powierzchni u żytkowanej rolniczo.

Struktura u żytków rolnych w gminie Olkusz w wybranych latach

Gmina Miasto Rok użytki grunty użytki grunty rolne orne rolne orne (%) 1982 5557 5307 979 910

1989 5820 5549 950 886

1994 5813 5544 945 881

2005 5484 5046 918 841

Powy ższa tabela ukazuje zmiany areału u żytków rolnych i gruntów ornych w gminie w wybranych latach od 1982 roku. Na wiejskich terenach w roku 1989 obszar u żytkowany rolniczo był wi ększy (o około 5%) ni ż siedem lat wcze śniej. Jednocze śnie wzrosła

164 powierzchnia gruntów ornych. W ci ągu kolejnych lat areał u żytków rolnych zmalał i obecnie wynosi mniej ni ż w 1982 roku. Na obszarze miasta, natomiast powierzchnia u żytków rolnych zmniejszała si ę sukcesywnie i w 2005 roku stanowiła 94% powierzchni z 1982 roku. Wi ąż e si ę to z przejmowaniem terenów u żytków rolnych na cele nierolnicze. Rolnictwo ma coraz mniejsze znaczenie w gminie. Na terenie gminy specjalizacja w rolnictwie w zasadzie nie wykształciła si ę. W szeregu gospodarstwach cz ęsto stosuje si ę wiele upraw jednocze śnie. W strukturze upraw rolnych na obszarze miasta i gminy Olkusz przewa ża uprawa zbó ż, których powierzchnia zasiewu stanowi 61,8% ogółu gruntów ornych. Pozostał ą cz ęść upraw stanowi ą ro śliny okopowe, przede wszystkim ziemniaki (18,5%) i pastewne (16,7%). Na terenie gminy Olkusz nie prowadzi si ę upraw ro ślin przemysłowych. W ci ągu dziesi ęciu lat wyra źnie zmalała powierzchnia upraw zbó ż. Zmieniła si ę tak że ich struktura – o ile w latach osiemdziesi ątych przewa żała uprawa żyta, tak w 2002 roku w śród zbó ż dominowały mieszanki zbo żowe i pszenica.

Powierzchnia zasiewów i gospodarstwa rolne zajmuj ące si ę uprawa głównych ziemiopłodów w gminie Olkusz

Powierzchnia zasiewów Gospodarstwa rolne Rodzaj zasiewu ha % l. gosp. % zbo ża 1842 61,8 1550 39,2 str ączkowe jadalne 2,2 0,1 - - ziemniaki 557,5 18,5 1654 41,8 pastewne wraz z mieszankami 502 16,7 773 19,5 zbo żowo – str ączkowymi warzywa gruntowe 57,7 1,9 795 20,1 truskawki 7,9 0,3 - - pozostałe 36,8 1,2 - - Ogółem 3006,1 100,0 - - Dane: NSR 2002 r.

Około 40% wszystkich gospodarstw rolnych zajmuje się upraw ą zbó ż oraz tyle samo upraw ą ziemniaków. Warzywa uprawia pi ąta cz ęść gospodarstw rolnych. Jednocze śnie areał tych upraw stanowi zaledwie 1,9%, co świadczy o drobnej uprawie na własne potrzeby.

165

Zwierz ęta gospodarskie w szt. oraz gospodarstwa utrzymuj ące zwierz ęta wg gatunków w gminie Olkusz

Zwierz ęta Miasto Gmina gospodarskie szt. l. gosp. szt. l. gosp. bydło 108 64 1375 731 trzoda 62 17 2016 369 konie 19 13 62 51 owce 0 0 17 3 kozy 17 - 166 - kury 6256 - 18900 - bez zwierz ąt - 998 - 2018 gospodarskich Ogółem 7585 1131 35743 3731 Dane: NSR 2002 r .

W gminie dominuje hodowla pojedynczych sztuk zwierząt gospodarskich na potrzeby własne. W mie ście jedynie 12% gospodarstw zajmuje si ę ich hodowl ą. Na obszarze wiejskim odsetek ten wynosi 46%. W śród gatunków zwierz ąt przewa żaj ą bydło i trzoda. Konie hoduj ą łącznie 64 gospodarstwa, owce jedynie 3. W całej gminie w 2002 roku zanotowano ponad 25 tys. sztuk drobiu. Na terenie gminy, w Zedermanie funkcjonuje ubojnia drobiu i planowana jest jej rozbudowa. Ponadto 235 gospodarstw w 2002 roku zajmowało si ę hodowl ą królików, których ł ączna ilo ść wynosiła 1744 sztuki. W Olkuszu działa Powiatowe Koło Pszczelarskie, na terenie gminy zlokalizowanych jest 107 pni pszczelich.

6.2.3. Struktura agrarna gospodarstw rolnych Według Narodowego Spisu Rolnego z 2002 r. na terenie miasta i gminy Olkusz funkcjonuje 2189 gospodarstw rolnych (według siedziby gospodarstwa). W mie ście zlokalizowanych jest 276 gospodarstw, na obszarze wiejskim 1913. Tylko jedno gospodarstwo wiejskie nie jest gospodarstwem własności indywidualnej.

Przedziały Miasto Gmina powierzchni [ha] l. gosp. % l. gosp. % 1 – 2 177 64,1 944 49,3 2 – 5 87 31,6 855 44,8 5 – 7 12 4,3 104 5,4 7 – 10 0 0 0 0 powy żej 10 ha 0 0 10 0,5 Ogółem 276 100,0 1913 100,0

166

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie powiatu Olkuskiego wynosi 2,8 ha, średnia w województwie to 3,1 ha, natomiast w Polsce około 9,5 ha. Warto ści te świadcz ą o du żym rozdrobnieniu gospodarstw w gminie. Dodatkowo działki te s ą niekiedy bardzo długie i w ąskie. W mie ście niemal 64,1% indywidualnych gospodarstw rolnych to małe gospodarstwa o powierzchni do 1 – 2 ha. Kolejne 31,6% stanowi ą gospodarstwa o powierzchni od 2 do 5 ha. Tych o wi ększej powierzchni jest 12. Na obszarze wiejskim gminy równie ż dominuj ą gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowi ąc 94,1% ogółu gospodarstw. Gospodarstw z przedziału powierzchni od 5 do 7 ha jest 104. Wi ększych obszarowo gospodarstw, których powierzchnia waha się od 10 do 15 ha jest 10. Ponadto w obszarze miasta i gminy funkcjonuj ą gospodarstwa domowe z działk ą o powierzchni poni żej 1 ha. S ą to tzw. mikrogospodarstwa, których ł ącznie jest 1737 z tego w mie ście 797, a w gminie 940. Du ża ilo ść mikrogospodarstw w gminie wynika z podmiejskiego jej charakteru oraz świadczy o odej ściu od działalno ści rolnej na rzecz pracy w innych sektorach gospodarki. Tereny gminy Olkusz nie s ą terenami rolniczymi w zakresie produkcji rolnej o znaczeniu gospodarczym. Mało sprzyjaj ące warunki naturalne - niska klasa gleb, V i VI klasy, du że ich zanieczyszczenie, niekorzystne warunki wodne, a tak że odchodzenie przez lata od produkcji rolnej, poprzez migracj ę ludzi ze wsi do dobrze prosperuj ącego przemysłu, nie rozwin ęło na tych terenach działalno ści rolniczej.

Gospodarstwa rolne ł ącznie z działkami rolnymi w gminie Olkusz wg celu produkcji.

Miasto Gmina Cel produkcji l. gosp. % l. gosp. % nie prowadz ące produkcji 797 74,1 1116 38,7 rolniczej produkuj ące wył ącznie na 93 8,7 824 28,6 potrzeby własne produkuj ące głównie na potrzeby 171 15,9 666 23,1 własne produkuj ące głównie na rynek 14 1,3 277 9,6

Ogółem 1075 100 2883 100

Rolnictwo w dochodzie ludno ści rolniczej nie ma du żego znaczenia na terenie gminy Olkusz. Działalno ść rolnicza jest głównym źródłem dochodu tylko dla 2,5% gospodarstw w gminie, jeszcze mniej w mie ście – 0,7%. Niewiele wi ęcej, odpowiednio 3,1%oraz 0,8% gospodarstw utrzymuje si ę zarówno z rolnictwa jak i z pracy najemnej. Niemal trzy czwarte gospodarstw w mie ście w ogóle nie prowadzi działalno ści rolniczej. Na wiejskim obszarze odsetek ten si ęga 38,7%.

167

Głównie na rynek produkuje 9,6% gospodarstw wiejskich a jedynie 1,3% miejskich. Pozostałe istniej ące gospodarstwa rolne funkcjonuj ą w zakresie głównie lub wył ączenie zaspakajania potrzeb własnych ich wła ścicieli. Ranga rolnictwa jest aktualnie marginesowa w gospodarce gminy Olkusz. Wy ższe wykształcenie rolnicze wg spisu rolnego z 2002 roku miało jedynie 8 rolników na 2032 analizowane gospodarstwa. Brak jakiegokolwiek wykształcenia kierunkowego charakteryzowało 1480 gospodarstw.

6.3. Le śnictwo

Na terenie miasta i gminy Olkusz wg danych z 2004 roku znajduje si ę 6829,2 ha gruntów le śnych, co stanowi 45,3% ogólnej powierzchni. Jest to bardzo du ży wska źnik lesisto ści. W granicach administracyjnych miasta grunty le śne zajmuj ą 710,5 ha, czyli około 27,7% jego powierzchni. Na terenie gminy jest 6118,7ha gruntów le śnych, co stanowi 49,0% ogółu powierzchni.

Powierzchnia [ha] gruntów le śnych w mie ście i gminie Olkusz w 2004 r

Grunty le śne według własno ści Gmina Miasto

Ogółem 6118,7 710,5 Grunty le śne ogółem 4823,7 598,5 publiczne skarbu będące w zarz ądzie Lasów 4818,9 598,5 pa ństwa Pa ństwowych Grunty le śne poza prywatne 1295,0 83,0 skarbem pa ństwa gminne (ochronne) 0 29,0 (29,0)

Pod wzgl ędem struktury własno ści przewa żaj ą lasy pa ństwowe. Obejmuj ą one przede wszystkim du że, zwarte kompleksy le śne. Lasy pa ństwowe o powierzchni 4818,9 ha administrowane s ą przez nadle śnictwo Olkusz. Lasy prywatnych wła ścicieli i wspólnot zajmuj ą ł ączn ą powierzchni ę 1407,0 ha. Wyst ępuj ą najcz ęś ciej na obrze żach kompleksów lasów pa ństwowych b ądź jako oderwane niewielkie powierzchnie. Lasy komunalne, o powierzchni 29,0ha poło żone s ą wył ącznie na terenie miasta Olkusz. Lasy wyst ępuj ące na obszarze miasta i gminy Olkusz z punktu widzenia podziału przyrodniczo-le śnego poło żone s ą w VI Krainie Małopolskiej w dzielnicy 7 – Wy żyny i Pogórza Śląskiego oraz dzielnicy 8 – Wy żyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Przewa żaj ącymi typami siedliskowymi lasu s ą Bór świe ży i Bór mieszany świe ży wyst ępuj ące na glebach bielicowych, zajmuj ących około 40% gleb le śnych. Na suchych

168 piaszczystych glebach w rejonie dawnej pustyni Starczynowskiej wyst ępuj ą siedliska Boru suchego. Siedliska lasu mieszanego wykształcaj ą si ę na glebach brunatnych i bielicowych piaszczysto gliniastych. Las świe ży i Las wy żynny zwi ązane s ą z glebami brunatnymi. W drzewostanach nadle śnictwa Olkusz dominuje sosna. Wysoki udział sosny wyst ępuje nie tylko w drzewostanach Boru świe żego (75%), ale tak że Boru mieszanego świe żego (83%), Boru mieszanego wy żynnego (98%), Lasu mieszanego świe żego (86%) i Lasu świe żego (74%). W Borach suchych obok sosny gatunkiem dominuj ącym jest brzoza, a ogólnie na terenie gminy drugim gatunkiem pod wzgl ędem zajmowanej powierzchni jest buk zwyczajny (11,3%). Stosunkowo mało jest świerka (1,8%) i modrzewia (0,7%). Lasy na terenie gminy Olkusz stanowi ą fragment nale żą cy do Nadle śnictwa Olkusz. Stosunkowo mały jest przeci ętny zapas i przyrost drzewostanów. Wi ąż e si ę to ze słabymi siedliskami zwłaszcza w obr ębach Olkusz i Rabsztyn oraz z silnym oddziaływaniem na lasy zanieczyszcze ń przemysłowych. Obecnie na terenie Nadle śnictwa Olkusz do III strefy silnych uszkodze ń zalicza si ę 1,7% powierzchni lasów, do stref II średnich i I słabych uszkodze ń – odpowiednio 69,7% i 28,6%. Oddziaływanie zanieczyszcze ń przejawia si ę obni żeniem zdrowotno ści i żywotno ści drzewostanów, zmniejszeniem przyrostu, wypadaniem gatunków wra żliwszych. W wyniku działalno ści górniczej prowadzonej przez Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”, w obszarze miasta Olkusz zdegradowane zostały lub ograniczona została warto ść u żytkowa gruntów le śnych Lasów Pa ństwowych b ędących w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz na powierzchni 69 ha. Rekultywacji wymagały grunty na powierzchni 59 ha, a na powierzchni 10 ha konieczne było przeprowadzenie dolesie ń i prac piel ęgnacyjnych. Aktualna kondycja karłowatego drzewostanu usytuowanego w zachodniej cz ęś ci miasta Olkusza - pomi ędzy lini ą kolejow ą i kanałem wód kopalnianych (obszar zmiany nr 17) przemawia za wył ączeniem cz ęś ci gruntów z produkcji le śnej pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej oraz rezerw ę gruntów pod rozbudow ę cmentarza. Negatywny wpływ kopal ń przejawia si ę tak że zniekształcaniem powierzchni, w postaci wyrobisk i zapadlisk. Wi ększo ść zapadlisk skoncentrowanych jest głównie na terenach le śnictwa Żurada i Pomorzany. Ich obj ęto ść wynosi około 270 tys. m 3. Najwi ększe zapadlisko w tym rejonie miało 120m średnicy, a gł ęboko ść 40m. Obecnie nadal obserwuje si ę powstawanie nowych ugi ęć terenu w s ąsiedztwie istniej ących zapadlisk na zachód od Olkusza. W latach 90-tych zdrowotno ść lasów zacz ęła si ę wyra źnie poprawia ć na skutek zmniejszenia emisji przemysłowych. Obserwuje si ę regeneracje drzewostanów jodłowych, a tak że świerczyn i so śnin. Pomimo wzmo żonej antropopresji le śnicy dokonuj ą przebudowy drzewostanów, aby zró żnicowa ć je gatunkowo i wiekowo w celu przywrócenia ekosystemów zbli żonych do naturalnych. Takie post ępowanie pozwala na uzyskanie warto ściowego lasu

169 zło żonego z gatunków miejscowych (rodzimych) najlepiej przystosowanych do lokalnych warunków siedliskowych. Obejmuj ący swoim zasi ęgiem około 60% powierzchni lasów Nadle śnictwa Olkusz, rozległy lej depresyjny, spowodowany odwadnianiem złó ż przez kopalnie rud cynku i ołowiu oraz kopalnie piasku nara ża drzewa na ci ągły niedobór wody. Przesuszenie siedlisk, które wynika tak że z ubogiej sieci rzecznej i przepuszczalnego podłoża powoduje osłabienie drzewostanów, trudno ści we wprowadzaniu odnowie ń, zanikanie wra żliwych na susze gatunków z drzewostanów i runa. Zwi ększa te ż, ju ż z natury du że na tym terenie zagro żenie po żarowe. Lasy zakwalifikowane s ą do I klasy zagro żenia po żarowego. W 1992 roku po żar obj ął swym zasi ęgiem 1247 ha lasów nadle śnictwa Olkusz z tego 242 ha na terenie gminy Olkusz. Powierzchnia po po żarze została odnowiona. W porównaniu ze stratami spowodowanymi przez po żary, czynniki takie jak silne wiatry, śniegołomy, podtopienia itp. maj ą du żo mniejsze znaczenie. Czasami jednak zdarzaj ą si ę przypadki przyjmuj ące rozmiary lokalnej kl ęski żywiołowej, np. w 1998 i 1999 r. w le śnictwie Gorenice zanotowano wiatrołomy na powierzchni około 27 ha. Sporadycznie wyst ępuj ą uszkodzenia przez gradobicia, śnieg czy przymrozki. Powierzchni ę lasów uszkodzonych przez przemysł okre ślono na 4284 ha. Charakter środowiska, zagro żenia i funkcje, jakie pełni ą lasy spowodowały zaliczenie lasów Skarbu Pa ństwa b ędących w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz - le żą cych na terenie gminy Olkusz do grupy lasów ochronnych. Zasady gospodarki le śnej zdominowane s ą przez aktualny stan lasów, wyst ępuj ące zagro żenia i funkcje lasów. Zr ębowe sposoby zagospodarowania stosuje si ę na siedliskach Boru suchego i Boru świe żego, a ponadto w celu przebudowy litych so śnin na siedliskach Borów mieszanych i Lasów mieszanych świe żych i wilgotnych. Zr ębowo-przer ębowe sposoby zagospodarowania obowi ązuj ą na siedliskach Lasu świe żego i wilgotnego oraz Lasu wy żynnego i Lasu mieszanego wy żynnego. Przyj ęto wieki r ębno ści dla d ębu – 160, buka – 140, sosny i modrzewia – 120, świerka – 110, brzozy olchy i grabu – 80 lat. W składzie odnowie ń przyj ęto udziały gatunków prowadz ące do przebudowy litych drzewostanów sosnowych na bardziej odporne mieszane, że znacznym udziałem gatunków li ściastych. Przewiduje si ę te ż udział gatunków obcych: d ębu czerwonego i sosny czarnej. Skład odnowie ń zale ży od strefy uszkodze ń. W strefie III planuje si ę wy ższy udział brzozy w Borach oraz udział sosny czarnej i d ębu czerwonego. Działania te zmierzaj ą do podniesienia odporno ści drzewostanów. Na terenie miasta oraz w atrakcyjnych turystycznie partiach gminy istotne s ą funkcje turystyczne lasów. W celu przystosowania lasów dla turystyki wytyczono szlaki turystyczne oraz zlokalizowano parkingi. Zwraca, niestety uwag ę małe przystosowanie na potrzeby

170 rekreacyjne lasów poło żonych w mie ście, w tym w bezpo średnim s ąsiedztwie osiedli mieszkaniowych.

6.4. Funkcja turystyczno-wypoczynkowa i sportowa

Obszar gminy Olkusz charakteryzuje si ę du żym urozmaiceniem przyrodniczo- krajobrazowym, co znajduje odzwierciedlenie w statusie ochronnym obszarów le śnych jak równie ż terenów o malowniczej rze źbie i pokryciu licznymi skałkami jurajskimi. Podstaw ą rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej i sportowej s ą chronione tereny Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami.

Atrakcyjne tereny dla turystyki i wypoczynku: W granicach gminy Olkusz znajduj ą si ę: • Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie – zajmuje powierzchni ę 2137 ha w sołectwach: Żurada, Zawada, Gorenice, cz ęś ci Niesułowic i Zimnodołu. Dominuj ącym elementem krajobrazu parku s ą liczne doliny i jary gł ęboko wci ęte w wapienne, skalne podło że oraz osta ńce skalne na stokach i wierzchowinach. Charakterystyczne s ą jaskinie, jak Jaskinia Gorenicka; • Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – zajmuje powierzchni ę 492ha w: Bogucinie, Pazurku, cz ęści Rabsztyna, Podlesia, Troksu, Braciejówki i miasta Olkusz. Krajobraz Parku obejmuje najbardziej skalist ą i najwy żej poło żon ą cz ęść Wy żyny Krakowsko - Cz ęstochowskiej. W północnej cz ęś ci jurajskie skały wapienne wznosz ą si ę na wysoko ść kilkudziesi ęciu metrów nad powierzchni ą Wy żyny, w południowej cz ęś ci tworz ą urwiste ściany, doliny i w ąwozy. Na terenie parku znajduje si ę około 350 jaski ń. Park ma równie ż wysokie walory kulturowe, znajduj ą si ę tu m.in. liczne ruiny średniowiecznych zamków i stra żnic, nazwanych Orlimi Gniazdami, ze wzgl ędu na swe usytuowanie na płaszczyznach wysokich skał. Obecnie na terenie gminy Olkusz funkcjonuje rezerwat przyrody „Pazurek” oraz projektuje si ę rezerwat „Januszkowa Góra”: • Istniej ący rezerwat przyrody „Pazurek” – poło żony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci Płaskowy żu Ojcowskiego obok wsi Pazurek. Przedmiotem ochrony konserwatorskiej s ą tu liczne gatunki ro ślin chronionych i rzadkich jak równie ż naturalne ekosystemy le śne. Wyst ępuj ą tu skałki o ró żnych formach i kształtach Urozmaicenie terenu powoduj ą liczne wychodnie wapienne w poł ączeniu ze zbiorowiskami ro ślinnymi. • Projektowany rezerwat przyrody „Januszkowa Góra” - poło żony jest w pobli żu projektowanego rezerwatu „Pazurek”. Powierzchnia rezerwatu wynosi 36,33 ha,

171

a powierzchnia otuliny 58,34 ha. Status ochronny b ędzie miał na celu ochron ę osta ńcowych wzgórz poro śni ętych kilkoma typami lasów bukowych z ciekawymi i rzadkimi ro ślinami runa. Atrakcj ę turystyczno-krajoznawcz ą stanowi równie ż miasto Olkusz, zwłaszcza jego cz ęść staromiejska. Olkusz nazywany jest "srebrnym miastem". To tu znajdowały si ę najbogatsze zło ża srebra w Polsce. Świadectwem tej górniczej przeszło ści jest półtorametrowej wysoko ści srebrny krzy ż ufundowany przez olkuskich górników. Pod miastem ci ągn ą si ę niezbadane podziemne korytarze, którymi olkuscy gwarkowie wydobywali srebro. Co roku jesieni ą, olkuski ko ściół pw. św. Andrzeja, gdzie znajduj ą si ę pó źnorenesansowe Organy Hummla, rozbrzmiewa d źwi ękami muzyki podczas organizowanych Dni Muzyki Organowej. Do dyspozycji zwiedzaj ących Olkusz s ą muzea m.in. Afrykanistyczne, Po żarnictwa, Wikliniarstwa, PTTK a tak że BWA i Galerie. Ciekaw ą atrakcj ą turystyczn ą, ale tak że jednym z najcenniejszych zabytków w regionie s ą ruiny zamku Rabsztyn (obszar zmiany Studium nr 19). Niew ątpliw ą atrakcj ą rejonu olkuskiego jest poło żona w s ąsiedztwie, jedyna w Polsce Pustynia Bł ędowska.

Szlaki piesze i rowerowe

Jednym z elementów atrakcji turystycznych jest sie ć szlaków turystycznych, biegn ących przez najciekawsze przyrodniczo tereny. Pozwalaj ą one na uprawianie turystyki aktywnej: pieszej i rowerowej. Szlaki turystyczne piesze słu żą nie tylko rozwojowi ruchu turystycznego, ale spełniaj ą równie ż wa żne funkcje edukacyjne. Szlaki, których odcinki biegn ą przez tereny gm. Olkusz to: Szlaki piesze: 6. Szlak Orlich Gniazd - liczne s ą tu osta ńce skalne, jaskinie oraz zabytki. Na wy żynie jest 25 Orlich Gniazd – ruin zamków i stra żnic. Szlak prowadzi z Krakowa do Cz ęstochowy, jego długo ść wynosi ok. 163km; 7. Szlak Warowni Jurajskich - przebiega przez XIV-wieczne stra żnice obronne na Wy żynie Krakowsko-Cz ęstochowskiej, ma długo ść 152km; 8. Szlak Powsta ńców 1863 roku – prowadzi od starego cmentarza w Olkuszu do Sławkowa; 9. Szlak Gwarków Olkuskich – prowadzi z Olkusza przez Bukowno do Sławkowa, około 21 km; 10. Szlak Partyzancki - trasa wiedzie przez miejsca związane z działalno ści ą polskich oddziałów partyzanckich z czasów II wojny światowej. Cały Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej PTTK ma długo ść 44,7 km; 11. Szlak Krajoznawczy – prowadzi od Bukowna przez Olkusz i Rabsztyn do Jaroszowca Olkuskiego;

172

12. Szlak Grzmi ączki - prowadz ący od Zawady przez Zederman i Kosmolów do Szlaku Orlich Gniazd, około 16km; 13. Szlak Pustynny - prowadzi z Bł ędowa do Ryczowa przez Jaroszowiec, ok. 22 km, przebiega w s ąsiedztwie gminy Olkusz.

Szlaki rowerowe

14. Olkusz- Rabsztyn- Jaroszowiec- Golczowice- Chechło- Klucze -Bogucin Du ży- Bogucin Mały- Olkusz o długo ści 33 km. 15. Olkusz- Klucze - Hutki - Knaki - Zamek Ogrodzieniec - Olkusz - 50 km 16. Olkusz - Dolina Kanki - ok 30 km. 17. przez obszar zmiany Studium nr 19, w rejonie wzgórza zamkowego w Rabsztynie, prowadzi szlak rowerowy „Okr ęż ny”, oznaczony kolorem niebieskim, o długo ści prawie 38 km. Szlak rozpoczyna si ę pod zamkiem w Rabsztynie, prowadz ąc mi ędzy innymi przez Troks, Zimnodół, Starczynów, ko ńczy si ę w Olkuszu na Skwerze. 18. przez obszar zmiany Studium nr 19, w rejonie wzgórza zamkowego w Rabsztynie, prowadzi Jurajski Szlak Rowerowy Orlich Gniazd, oznaczony kolorem czerwonym, o długo ści około 190 km, biegn ący z Krakowa do Cz ęstochowy.

Baza noclegowo – gastronomiczna

Najwi ększym o środkiem wypoczynku stałego i weekendowego jest i pozostanie Olkusz. Aktualnie w obszarze miasta i gminy baza noclegowa liczy 363 miejsca noclegowe, z czego zdecydowana wi ększo ść skupiona jest na terenie miasta. Tury ści maj ą tu do wyboru uznane hotele, motele, o środki wypoczynkowe i schroniska młodzie żowe. Obiekty te posiadaj ą szeroki wachlarz możliwo ści aktywnego sp ędzenia wolnego czasu oferuj ąc saun ę, zaplecze rekreacyjne, salon fryzjerski, kwiaciarni ę. Baza noclegowa o wysokim standardzie wykorzystywana jest do obsługi kongresowo – konferencyjnej. W hotelach do dyspozycji s ą dobrze wyposa żone, klimatyzowane sale wyposa żone w urz ądzenia multimedialne umo żliwiaj ące realizowanie prezentacji. Słu żą one jednocze śnie za miejsce organizacji bankietów i imprez okoliczno ściowych. Baza gastronomiczna opiera si ę głównie na obiektach usytuowanych w mie ście i punktach turystycznych, hotele posiadaj ą restauracje. Zdecydowanie zbyt mało rozwini ęta jest baza turystyczna w obszarze pozamiejskim. Do głównych obiektów o wi ększej ilo ści miejsc noclegowych w gminie nale żą Pensjonat Zamek w Rabsztynie, Zajazd Kogutek w Sienicznie i Zajazd Pan Tadeusz w Kosmolowie - Kogutku. Brak jest prywatnych kwater, pensjonatów i mimo niezbyt korzystnych warunków dla rolnictwa – gospodarstw agroturystycznych.

173

W 2005 roku ponad 14 tysi ęcy turystów skorzystało z noclegów w mie ście i gminie Olkusz. Z tego ok. 1700 turystów nocowało na trenie gminy. Równocze śnie udzielono ponad 25 tysi ęcy noclegów. Tury ści zagraniczni stanowili około 10% wszystkich odwiedzaj ących miasto i gmin ę Olkusz.

Obiekty sportowe Od 1990 roku główne obiekty usługowe z zakresu sportu, rekreacji i turystyki wraz z baz ą noclegow ą i obiektami gastronomicznymi wchodz ą w skład Miejskiego O środka Sportu i Rekreacji w Olkuszu. Powstał on z poł ączenia trzech obiektów: Hali Sportowej, Obiektu Sportowo-Rekreacyjnego "Czarna Góra" i boiska "Pomorzany". Głównym celem działalno ści o środka jest programowanie i realizacja usług w zakresie sportu, masowej kultury fizycznej oraz sportowo-rekreacyjnej w mie ście i gminie Olkusz. Na terenie hali widowiskowo-sportowej znajduje si ę restauracja oferuj ąca organizacj ę imprez okoliczno ściowych. O środek oferuje wiele mo żliwo ści aktywnego sp ędzenia czasu. Mieszka ńcy miasta i terenów okolicznych maja do dyspozycji: - hal ę sportowo-widowiskow ą na 670 miejsc wraz z sal ą treningow ą, saun ą, solarium, siłowni ą, kawiarni ą i hotelem na 30 miejsc, - basen k ąpielowy z zespołem brodzików i placem zabaw dla dzieci, - boiska do piłki siatkowej, pla żowej oraz koszykówki, - korty tenisowe: o nawierzchni ziemnej i o nawierzchni asfaltowej - stadion sportowy: boisko, bie żnia, trybuny, - boisko treningowe, boisko sportowe do piłki no żnej. W dzielnicy zachodniej przemysłowej w rozwidleniu ul. Długiej i Głowackiego znajduje si ę teren z bogato ukształtowan ą rze źbą jako skutek starego kopalnictwa, stanowi ący idealn ą baz ę pod lokalizacj ę parku sportów młodzie żowych, typu skateplaza, ci ągów pieszo- rowerowych , torów dla rowerów dirtowych i trialowych w poł ączeniu z parkiem dydaktycznym (obszar zmiany nr „13”).

174

7. KOMUNIKACJA

7.1. Komunikacja kolejowa

Przez gmin ę przebiega linia kolejowa Katowice – Dęblin oraz linia hutniczo siarkowa (LHS). W s ąsiedztwie ww. linii planuje si ę poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17). Kolej obsługuj ąca pasa żerów jest wykorzystywana przez mieszka ńców Olkusza doje żdżaj ących do pracy i szkół, zwłaszcza w kierunku Katowic. W komunikacji z Krakowem, główne potrzeby zaspokaja obsługa autobusowa. Obecnie trudno przes ądza ć o mo żliwo ściach zwi ększenia obsługi kolejowej, tak pasa żerskiej, jak i towarowej, ze wzgl ędu na koszty transportu kolejowego. Du ża cz ęść przewozów w ęgla (mo żna powiedzie ć dominuj ąca) odbywa si ę transportem samochodowym, ze szkod ą dla tras drogowych, które nie s ą przystosowane do tak du żych obci ąż eń: stad koleiny na drodze nr 1 i niestety ju ż na autostradzie A-4, (których remont pochłania ogromne koszty). Wida ć tu wyra źnie braki w koordynacji mi ędzy resortami, ale jest to problem wykraczaj ący poza mo żliwo ści regulacji w gminie.

7.2. Komunikacja drogowa

*Powi ązania zewn ętrzne: Układ drogowy miasta i gminy Olkusz zapewnia nast ępuj ące powi ązania zewn ętrzne, o znaczeniu krajowym: - powi ązania na kierunku wschód – zachód, drog ą krajow ą nr 94 (Przemy śl – Kraków – Olkusz – Śląsk – Zgorzelec), przebiegaj ącą obecnie stycznie w stosunku do śródmie ścia Olkusza, - powi ązania w kierunku północnym: drog ą DW 783 Olkusz – Wolbrom – Miechów, drog ą DW 791 Olkusz – Klucze – Ogrodzieniec – Zawiercie oraz drogami prowadz ącymi do Klucz, Zawiercia i Wolbromia. - powi ązania w kierunku południowym: drog ą DW 791 do Trzebini i Chrzanowa. - powi ązanie w kierunku wschodnim: drog ą wojewódzk ą nr 773 Sieniczno – Sułoszowa - Skała – Wesoła, Przelotowa funkcja ww drogi A4 DK 94 jest cz ęś ciowo zast ępowana przez autostrad ę, przebiegaj ącą równolegle do niej, po stronie południowej, pomi ędzy Trzebini ą,

175 a Chrzanowem. Przej ęcie cz ęś ci ruchu przelotowego przez t ę autostrad ę stanowi du żą ulg ę z punktu widzenia nat ęż enia ruchu na drodze A4 nr 94. W zwi ązku z wprowadzeniemrosn ącymi opłatami za przejazd na autostradzie, istnieje ryzyko ponownego wi ększego doci ąż enia ruchem tej drogi. Droga krajowa DW 783 relacji Olkusz-Miechów ł ączy miasto i gmin ę z drog ą mi ędzynarodow ą E7 relacji Warszawa – Budapeszt. Tym samym rejon Olkusza jest poło żony w w ęź le dróg o znaczeniu regionalnym.

Charakterystyk ę dróg krajowych i wojewódzkich przebiegaj ących przez miasto i gmin ę Olkusz przedstawia poni ższe zestawienie: Numer Długo ść 1) (m) Nawierzchnia kierunek drogi 94 13 260 asfaltowa Przemy śl-Kraków-Olkusz-Śląsk-Zgorzelec 773 4 810 asfaltowa Olkusz-Skała 791 5 290 8 474 asfaltowa Olkusz-Trzebinia 783 9 720 9 717 asfaltowa Olkusz-MIechów 791 3 950 3 819 asfaltowa Olkusz-Klucze-Zawiercie RAZEM 37 030 40 080 - - 1) Długo ść drogi mierzona w granicach administracyjnych miasta i gminy Olkusz.

*Powi ązania wewn ętrzne:

Wszystkie omówione wy żej drogi krajowe i wojewódzkie, pełni ą jednocze śnie funkcje obsługi ruchu lokalnego, jako głównie drogi b ądź ulice zbiorcze, obsługuj ące miasto i gmin ę Olkusz. Model wewn ętrznego układu komunikacyjnego Olkusza jest zbli żony do rusztowo- si ęgaczowego. Jest to układ nietypowy jak na stare, rozwijaj ące si ę na przestrzeni wielu wieków miasto. Wpływ na taki kształt sieci – korzystny z punktu widzenia rozwijaj ącej si ę wci ąż gminy – miała prawdopodobnie fizjografia terenu. Komunikacja pasa żerska na trasach lokalnych i poza gminnych jest prowadzona przez PKS w Olkuszu w sposób zadawalaj ący. PKS posiada dogodnie poło żony i zorganizowany dworzec autobusowy i zaplecze techniczne. Przedstawione tabele zawieraj ą charakterystyk ę dróg w obr ębie miasta i gminy Olkusz, z podziałem na: drogi wojewódzkie w Olkuszu, drogi gminne, ulice na terenie miasta Olkusza.

176

Drogi powiatowe:

Nazwa i numer drogi

1063 K Olkusz (ul. Żuradzka-ul. Mazaniec) – Bukowno (ul. Długa – ul. 1-go Maja) 1074 K Olkusz (Mazaniec) – Płoki 1075 K od drogi nr 94 do ul. Mickiewicza w Olkuszu 1076 K Krzeszowice – Gorenice – Olkusz (ul. Dworska) 1077 K Olkusz (Al. Tysi ąclecia) od drogi nr 791 1078 K Olkusz – Osiek – Gorenice 1079 K Żurada – Witeradów – Osiek 1080 K Osiek – Zawada – Gorenice 1081 K Gorenice – Ostr ęż nica 1082 K Zawada – Racławice – Szklary 1083 K Zawada – Przeginia 1084 K Zimnodół – Zederman 1085 K od drogi nr 94 – Sieniczno – Zimnodół 1086 K Troks – Olewin – Osiek – do drogi nr 1078 K 1087 K Zederman – Kosmolów 1088 K Wi śliczka przez wie ś 1089 K Olewin – Kosmolów 1090 K od drogi nr 783 – Troks – Braciejówka – Jangrot – Trzyci ąż 1091 K Olkusz (ul. Długa) – Bogucin Du ży - Jaroszowiec 1092 K od drogi nr 783 – Olkusz (ul. Jasna, ul. Podgarbie) – Bogucin Mały 1093 K od drogi nr 791 – Bogucic Mały – Rabsztyn 1094 K od drogi 1074 K – Niesułowice do drogi nr 1076 K od drogi nr 1068 K – Bolesław – Klucze – Jaroszowiec – Bydlin – Wolbrom do 1095 K drogi nr 794 1109 K od drogi nr 783 Pazurek – do drogi nr 783 Podlesie 1110 K od drogi nr 1109 K Podlesie - Troks 1111 K od drogi nr 1109 K Podlesie – Braciejówka 1159 K Olkusz (ul Króla K. Wielkiego) od drogi nr 791 1160 K Sułoszowa – Braciejówka

177

Drogi gminne w wi ększo ści, cz ęś ciowo powiatowe : Długo ść Gmina - Sołectwo Nr drogi Rodzaj nawierzchni (m)

Zawada 1 61 gruntowa „-„ 2 95 gruntowa „-„ 3 72 tłucze ń średnioziarnisty „-„ 4 55 gruntowa „-„ 5 148 gruntowa „-„ 6 357 gruntowa „-„ 7 135 gruntowa Zimnodół 8 190 tłucze ń średnioziarnisty „-„ 9 135 gruntowa „-„ 10 145 gruntowa 40 Osiek 11 95 żużel hutniczy „-„ 12 215 gruntowa „-„ 13 510 gruntowa 14 „-„ 73 160 gruntowa

Gorenice 10 126 gruntowa „-„ 11 325 gruntowa Nazwy „-„ 12 135 gruntowa wyst ęoujacych ulic „-„ 13 Stawowa 90 gruntowa w Gorenicach: „-„ 14 Sko śna 105 gruntowa Chrzanowska „-„ 15 605 gruntowa Dębowa „-„ 16 170 gruntowa Jodłowa „-„ 17 340 gruntowa Kochma ńska „-„ 18 1025 beton asfaltowy Krakowska „-„ 19 175 gruntowa Le śna „-„ 20 Leśna 310 gruntowa Sko śna „-„ 21 220 gruntowa Stawowa „-„ 22 Dębowa 590 gruntowa „-„ 23 Jodłowa 170 gruntowa „-„ 24 Kochma ńska 140 gruntowa „-„ 28 130 gruntowa 29 30 Żurada 31 1260 kamie ń polny 32 „-„ 560 tłucze ń Braciejówka 25 660 tłucze ń Nazwy 26 160 tłucze ń beton wyst ęoujacych ulic „-„ 27 80 asfaltowy w Braciejówce: „-„ Dworska 33 34 35 Wie ś Ul. Dworska Olewin 36 2598 gruntowa „-„ 37 485 gruntowa

Sieniczno Graniczna36 1015 beton asfaltowy Nazwy Malinowa Góra gruntowa wyst ęoujacych ulic 37 gruntowa w Sienicznie: . Dąbrowskiej 38 gruntowa Marii D ąbrowskiej „-„ 39 140 gruntowa Górzysta

178

Słoneczna40 Graniczna „-„ Górzysta 41 460 Jaworowa „-„ 42 280 Malinowa Góra „-„ 330 Ojcowska Olkuska Orzechówka Słoneczna Świerkowa Pozostałe Obr ęb Olkusz Kosmołów 28 545 gruntowa Nazwy „-„ 29 1150 gruntowa wyst ęoujacych ulic „-„ 43 1220 beton asfaltowy w Kosmolowie: 44 Na Szlaku 45 Spokojna Zadole Kosmolowskie

Zederman 46 240 gruntowa „-„ 47 150 gruntowa

Pazurek 48 620 gruntowa „-„ Powiatowa 49 320 gruntowa prywatne

Troks 50 160 tłucze ń średnioziarnisty 51 Bogucin Mały 51 1140 tłucze ń średnioziarnisty „-„ Ob. Rabsztyn 52 750 Gruntowa Powiatowa 53 Ob.Rabsztyn powiatowa Podlesie 53 1400 beton asfaltowy Powiatowa 54 powiatowa Rabsztyn 32 „-„ 500 beton asfaltowy Witeradów 55 170 gruntowa „-„ Obr ęb Olkusz 56 230 gruntowa „-„ 57 390 gruntowa „-„ 58 160 gruntowa „-„ 59 205 gruntowa „-„ 60 740 Gruntowa 73 Niesułowice 30 215 gruntowa „-„ 31 120 gruntowa „-„ 32 560 gruntowa „-„ 33 270 gruntowa „-„ 34 250 gruntowa „-„ 35 310 gruntowa „-„ 36 220 gruntowa „-„ 37 90 gruntowa „-„ 38 125 gruntowa „-„ Ul. Ogrodowa 65 650 gruntowa „-„ Ul.wiejska 66 470 gruntowa „-„ 67 90 Gruntowa Ul. Gł ębowiec 68 Ul. Żurawia 69 Nazwy wyst ępuj ących ulic Ul. Dworska 70 w Niesułowicach : 71 Dąbrówka Ul. Nad Karczm ą Dworska 72 Galicyjska Gł ębowiec

179

Kamionki Mły ńska Nad Karczm ą Ogrodowa Pod Browarem Stary Go ściniec Szybowa Wiejska Wozowa Żurawia

Ulice na terenie miasta Olkusza : Długo ść Lp. Nazwa Rodzaj nawierzchni klasyfikacja (m) 1. Augustia ńska bitumiczna 144 Lp 2. Bylicy bitumiczna 25 Lp 3. Krzywa bitumiczna 291 Dw 4. 20-go stycznia Krakowskie bitumiczna 49 Dw Przedmie ście 5. Floria ńska bitumiczna 1054 Lm 6. F.Nullo bitumiczna 77 Lm 7. Żuradzka kostka kamienna 116 Dw 8. Krakowska bitumiczna 217 Lh 9. Zawadzkiego c.d. ul. Marcina bitumiczna 194 Lm Bylicy 10. Stanisława Staszica bitumiczna 182 Dw 11. Bo żnicza bitumiczna 169 Dw 12. Szkolna bitumiczna 176 Dw 13. Janusza Korczaka bitumiczna 370 Dm 14. Na Skarpie bitumiczna 342 Dw 15. Polna bitumiczna 158 Lm 16. gen. Jana Henryka bitumiczna 273 Dw Dąbrowskiego 17. Antoniego Minkiewicza bitumiczna 236 Dw 18. Juliusza Słowackiego bitumiczna 461 Dw 19. Szpitalna bitumiczna 83 Lm 20. Sko śna bitumiczna 252 Dw 21. Nowa bitumiczna 260 Dm 22. Waleriana Łukasi ńskiego bitumiczna 395 Dw 23. Świ ętokrzyska bitumiczna 182 Dw 24. Gęsia bitumiczna+tłuczniowa 244 Dw 25. Władysława Broniewskiego bitumiczna 270 Lw 26. Antoniego Kocjana bitumiczna 183 Lw 27. Kazimierza Puławskiego bitumiczna 195 Lw 28. 1-go Maja Króla Kazimierza bitumiczna 109 Lw Wielkiego 29. Francesco Nullo (boczna) bitumiczna 121 Dh poz. 120 30. Jana Sobieskiego bitumiczna 384 Lw 31. Kluczewska bitumiczna+tłuczniowa 333 Lh 32. Gwarków bitumiczna 1031 Lw 33. Bartosza Głowackiego bitumiczna 327 Lw 34. Zielona bitumiczna 197 Lw 35. Kwiatowa bitumiczna 550 Lw 36. Wapienna bitumiczna 865 Lw 37. Cegielniana bitumiczna 163 Lw

180

38. Topolowa bitumiczna 245 Lw 39. Ogrodowa bitumiczna 442 Lw 40. Niepodległo ści bitumiczna 164 Lw 41. Partyzantów bitumiczna +kostka kam. 433 Lw 42. Tadeusza Ko ściuszki bitumiczna 558 Zt 43. Żuradzka bitumiczna 1426 Lw 44. Wiejska bitumiczna 475 Lw 45. Skalska bitumiczna 161 Lw 46. 20-tu Straconych bitumiczna 264 Lm 47. Składowa bitumiczna 330 Lp 48. Olewi ńska I Olewi ńska bitumiczna 690 Lw 49. Olewi ńska II bitumiczna 742 Lw 50. Pakuska bitumiczna 270 Lw 51. Juliusza Słowackiego bitumiczna 852 Lm 52. Armii Czerwonej Rabszty ńska bitumiczna 1308 Gt 53. Miła bitumiczna+gruntowa 80 Lw 54. Basztowa bitumiczna 74 Dh 55. Metalowa bitumiczna 339 Dw 56. Hutnicza bitumiczna 321 Dw 57. Kopalniana bitumiczna 147 Dw 58. Harcerska bitumiczna 108 Dw 59. Marchlewskiego Sławkowska bitumiczna 368 Dw 60. Gwarecka bitumiczna 68 Dw 61. Szybikowa bitumiczna 197 Dw 62. Skarbnika bitumiczna 160 Dw 63. Ołowiana bitumiczna 484 Dw 64. Kruszwica Kruszcowa bitumiczna 938 Dw 65. Pstrowskiego Dworska bitumiczna 127 Lm 66. Piaskowa bitumiczna 106 Dw 67. Adama Asnyka bitumiczna 439 Dw 68. Witeradowska bitumiczna 112 Dw 69. Stefana Okrzei bitumiczna 74 Dw 70. Ko ścielna bitumiczna 116 Dw 71. Budowlanych bitumiczna 212 Dm 72. Kolorowa bitumiczna 670 Dw 73. Powsta ńców Śląskich bitumiczna 613 Lw 74. Jana Kantego bitumiczna 654 Lw 75. 15-go Grudnia Rynek bitumiczna 673 Lh 76. Adama Mickiewicza bitumiczna 763 Lh 77. Sławkowska bitumiczna 418 Lm 78. Marii Curie-Skłodowskiej bitumiczna 343 Lw 79. marszałka Józefa Piłsudskiego bitumiczna 551 Lw poz. 88 80. Kolejowa bitumiczna 289 Lw 81. Fryderyka Chopina bitumiczna 292 Dw 82. Lucjana Rydla bitumiczna 2196 Dw 83. Al. 1000-lecia bitumiczna 506 Zt 84. Manifestu Lipcowego bitumiczna 184 Dm Strzelców Olkuskich 85. Parcówka bitumiczna 461 Dw 86. Hugona Kołł ątaja bitumiczna 341 Dw 87. Wi śniowa bitumiczna 105 Dw 88. Piłsudskiego (boczna) poz. 79 bitumiczna 435 Dw 89. Parkowa bitumiczna 1072 Dw 90. Parcze bitumiczna 919 Dw 91. Czarnogórska bitumiczna 1081 Dw 92. Pomorska bitumiczna 331 Dw 93. Biała bitumiczna 420 Dw

181

94. Zacisze bitumiczna 226 Dw 95. Mikołaja Kopernika bitumiczna 1120 Dw 96. Jana Kochanowskiego bitumiczna 596 Dw 97. Mieszka I bitumiczna 1086 Dw 98. Kamyk bitumiczna 121 99. Adolfa Dygasi ńskiego bitumiczna 461 100. ZMP kpt Hardego bitumiczna 517 101. Nowotki Legionów Polskich bitumiczna 1909 102. Podgrabie bitumiczna 2217 103. Jasna bitumiczna+gruntowa 1215 104. Zagaje bitumiczna 509 105. Przemysłowa bitumiczna 712 106. Stary Olkusz bitumiczna 60 107. Krótka bitumiczna 391 108. Górnicza bitumiczna 421 109. Skwer Krasickiego bitumiczna 103 110. Mazaniec Boczna płyty kamienne + beton 514 111. Le śna bitumiczna 594 112. Ponikowska bitumiczna 1428 113. Mazaniec bitumiczna 279 114. Sawickiej Kocotówka bitumiczna 3708 115. Długa bitumiczna 1474 116. Nowowiejska bitumiczna 1466 117. Gwardii Ludowej Osiecka bitumiczna 1341 118. Marcina Biema bitumiczna 893 119. Findera Armii Krajowej bitumiczna 106 120. F. Nullo (boczna) poz. 29 bitumiczna 302 121. Marii Konopnickiej bitumiczna 224 122. Zygmunta Krasi ńskiego bitumiczna 853 123. Ró ży Luksemburg bitumiczna 298 Jana Pawła II 124. Mikołaja Reja bitumiczna 139 125. Juliana Tuwima bitumiczna 748 126. Sosnowa bitumiczna 127. 29 Listopada (dawna DW 791) bitumiczna 1951 128. Rabszty ńska (dawna DW 783) bitumiczna 832 129. Sikorka (dawna DW 783) bitumiczna 1259 130. Malinowa 131. Makowa 132. Lipowa 133. Kosynierów 134. Janusza Korczaka 135. Pl. Konstytucji 3 maja 136. Oskara Kolberga 137. Klonowa 138. Kasztanowa 139. Jurajska 140. Jesionowa 141. Ja śminowa 142. ks.kan.S.Gajewskiego 143. Batalionów Chłopskich 144. Krzysztofa Kamila

Baczy ńskiego 145. Stefana Żeromskiego 146. Zamkowa 147. Ks, kard. Stefana

Wyszy ńskiego 148. Wspóna

182

149. Wincentego Witosa 150. Widokowa 151. Urocza 152. Romualda Traugutta 153. Piotra Ściegiennego 154. Strzelców Olkuskich 155. Storczykowa 156. Stanisława Staszica 157. Spółdzielcza 158. Spacerowa 159. Słoneczna 160. Henryka Sienkiewicza 161. Rzemie ślnicza 162. Lucjana Rydla 163. Ró żana 164. Macieja Rataja 165. Kazimierza Pułaskiego 166. Polne Wzgórze 167. Polna 168. Marii Płonowskiej 169. Pi ękna 170. Partyzantów 171. Elizy Orzeszkowej 172. Stefana Okrzei 173. Niepodległosci 174. Zofii Nałkowskiej 175. Na Skraju 176. Na Skarpie 177. Dworska 178. Romualda Traugutta Dobrze rozwini ęty układ drogowy zachodniej cz ęś ci miasta, w rejonie terenów przemysłowych kopalni Olkusz oraz innych zakładów produkcyjnych daje mo żliwo ść powi ązania terenu przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej oraz uzupełnienia układu komunikacyjnego o nowe drogi wewn ętrzne (w obszarze zmiany nr 17).

183

8. GOSPODARKA KOMUNALNA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

8.1. Urz ądzenia i organizacja gospodarki komunalnej

8.1.1. Ochrona przeciwpo żarowa

Obiekt / liczba Charakterystyka Stanowisk gara ż. - w tym siedziba rejonowej stra ży po żarnej, na MIASTO 2/10 stan. działce o pow. 1,0 ha GMINA Bogucin Mały - Braciejówka 1/1 Gorenice 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Kosmołów 1/2 - w budynku murowanym Niesułowice - Osiek 1/2 - w budynku nowym, murowanym, pi ętrowym Pazurek - Podlesie - Rabsztyn - Sieniczno - Troks - Witeradów 1/1 Wi śliczka - Zawada 1/x - w budynku murowanym, Zederman 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Zimnodół 1/1 - w budynku murowanym, Żurada 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Razem w gminie 8

8.1.2. Cmentarze, usługi pogrzebowe

Lokalizacja Rodzaj obiektu Rejon obsługi – dla cmentarzy- powierzchnia MIASTO - Śródmie ście Zakład pogrzebowy(w budynku wolnostoj ącym, 1 kondygnacyjnym, Miasto i wsie: Żurad ę,

murowanym, starym) Witeradów, Sieniczno, Olewin, - „Na Piaskach” cmentarz czynny, pow. 7,0 ha Bogucin, Rabsztyn

- Śródmie ście - 2 cmentarze nieczynne ( żydowskie) pow. 0,3 i 0,5 ha obj ęte ochron ą konserwatorsk ą,

- cmentarz nieczynny, rzymsko- katolicki i prawosławny, o pow. 0,8 ha, obj ęty ochron ą konserwatorsk ą GMINA - Braciejówka - cmentarz czynny, pow. 1,0 ha Braciejówka, Troks, Podlesie - cmentarz czynny, pow. 0,45 ha - Gorenice Gorenice, Zawada (planowane poszerzenie) - Kosmolów - cmentarz czynny, pow. 0,37 ha Kosmołów - Osiek - cmentarz czynny, pow. 0,7 ha Osiek, Zimnodół Uwaga: zasi ęg obsługi cmentarzy wiejskich – analogiczny do układu parafii ko ścioła rzymsko-katolickiego.

184

Przy normatywnym wska źniku zapotrzebowania powierzchni cmentarzy na 1 mieszka ńca, wynosz ącym 2 x 2 m, potrzeby w 1994 r. wyniosły około 11,0 ha, w tym w mie ście 8,7 ha. Szacuje si ę, że wolne powierzchnie miejskiego cmentarza „Na Piaskach” wyczerpi ą si ę w przeci ągu 2-3 najbli ższych lat (wolna powierzchnia wystarcza dla około 650 stanowisk, przy rocznej liczbie pochówków wynosz ącej 350-400). „Analiza zmian w zagospodarowaniu przestrzennym dla terenu w rejonie kompleksu cmentarnego Olkusz-Piaski wraz z analiz ą zasadno ści przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany planu” wykazała przerost rezerw pod rozbudowę cmentarza i zasadno ść poszerzenia Strefy Aktywno ści Gospodarczej (w obszarze zmiany nr 17). Działalno ść w ww. Strefie ma wzmocni ć wizerunek Gminy w oczach inwestorów oraz znacz ąco wpłyn ąć na wzrost konkurencyjno ści w regionie, podniesienia jako ści życia społeczno ści lokalnej, jak równie ż osi ągni ęcie wymiernych korzy ści finansowych.

8.1.3. Ziele ń urz ądzona, bazy zieleni, ogrody działkowe

Rodzaj obiektu Powierzchnia Charakterystyka

MIASTO Baza zieleni miejskiej PGKM 1,85 ha Baza Sp-ni Ogrodniczej 1,25 ha teren urz ądzony, Park Miejski 1,0 ha zadrzewiony (starodrzew) Kopiec Ko ściuszki 1,0 ha teren półurz ądzony Tereny zieleni parkowej 0,2 ha z placami zabaw dla dzieci 0,65 ha w ró żnych punktach Skwery ozdobne 1,0 ha (ł ącznie) miasta Ogrody działkowe 1,0 ha 2,5 ha 2,9 ha GMINA Gorenice - ogród 18,6 ha Przedsi ęb.Lasów Pa ństwowych

Rabsztyn - ogrody działkowe 1,4 ha

8.1.4. Organizacja gospodarki komunalnej Na terenie Olkusza działa szereg przedsi ębiorstw usług komunalnych, w wi ększo ści obejmuj ących zasi ęgiem obsługi zarówno miasto i gmin ę Olkusz, jak i obszary s ąsiednie. Do wa żniejszych spo śród nich nale żą: - Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, wielobran żowe obejmuj ące:

185

• Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, • Zakład Oczyszczania Miasta, • Zakład Dróg i Zieleni, • Zakład Remontowy, • Zakład Gazu Bezprzewodowego, • Zakład Pogrzebowy (wymieniony ju ż we wcześniejszym rozdziale), • Zakład Produkcji Pomocniczej, z baz ą transportow ą i gospodarcz ą. - Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji (rejonowe, obsługuj ące miasto i gmin ę Olkusz, miasta Bukowno i Sławków, gminy Bolesław i Klucze), - Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej, - Rozdzielnia Gazu, - Placówka Energetyczna, - Zakład Usług Wodnych, - Przedsi ębiorstwo Komunikacji Miejskiej, działaj ące od 1976 r., stanowi ące własno ść sze ściu gmin, na obszarze których prowadzi przewozy pasa żerskie (miasto i gmina Olkusz), miasta Bukowno, Sławków i D ąbrowa Górnicza oraz gminy Bolesław i Klucze - Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo Komunikacji Samochodowej, prowadz ące przewozy pasa żerskie, towarowe, naprawy i usługi komunikacyjne (pomoc drogowa, holowanie, diagnostyka pojazdów).

8.2. Systemy infrastruktury technicznej

8.2.1. Zaopatrzenie w wod ę Źródła zaopatrzenia w wod ę miasta i gminy Olkusz: Obecnie, tj. na dzie ń 31 maja 2015 r. podstawowymi źródłami zaopatrzenia w wod ę miasta i gminy Olkusz s ą: • wody podziemne dołowe ujmowane na Kanale Południowym, na terenie ZGH Bolesławw ilo ści maksimum 27 m 3/min. Po uzdatnieniu w Stacji Uzdatniania Wody Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Olkuszu wykorzystywane s ą do zaopatrzenia rejonu olkuskiego w wod ę. Zasoby wód dołowych pokrywaj ą obecne zapotrzebowanie nie tylko mieszka ńców miasta i gminy Olkusz, ale równie ż terenów sąsiednich tj. gm. Bolesław, Klucze i miasta Bukowno, • uj ęcie gł ębinowe w Witeradowie, w skład którego wchodz ą cztery źródła jurajskie i studnia gł ębinowa, zasilaj ące centralny system sieci wodoci ągowej, • lokalne uj ęcia gł ębinowe w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim obsługuj ące lokalne odcinki sieci wodoci ągowych.

186

Z bada ń hydrologicznych wynika, i ż gmina pozbawiona jest wód powierzchniowych przydatnych do celów komunalnych. Usytuowanie gminy na krasowym obszarze Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej, w obr ębie leja depresji kopal ń rud cynku i ołowiu, stwarza dogodne warunki migracji zanieczyszcze ń do wód podziemnych (stanowi ących źródła wody pitnej dla mieszka ńców rejonu olkuskiego), a tym samym realn ą gro źbę ich ska żenia i wyeliminowania do celów pitnych. Aktualnie Wykonana została na zlecenie ZGH „Bolesław” S.A. - „Koncepcja mo żliwo ści, sposobu i zasad zaopatrzenia w wod ę kopalnian ą do celów pitnych po zako ńczeniu eksploatacji rud cynku i ołowiu w rejonie olkuskim”, przez zespół pod kierownictwem prof. dr hab. in ż. Jacka Motyki. Trwaj ą dyskusje nad docelowym modelem i sposobem zaopatrzenia w wod ę pitn ą mieszka ńców.

Zasi ęg obsługi systemu centralnego oraz systemów lokalnych:

Z centralnego systemu sieci wodoci ągowej bazuj ącego na uj ęciu wód kopalnianych zaopatrywane s ą w wod ę nast ępuj ące sołectwa gminy: • Bogucin Mały, • Rabsztyn, • Troks, • Olewin, • Gorenice, • Zawada, • cz ęść Kosmolowa, • Sieniczno, • Pazurek, • Kogutek, • Wi śliczka, • cz ęść Osieka, • Witeradów, • Żurada, • Zederman, • Zimodół.

Woda dla Gorenic, Zawady i cz ęś ci Osieka dostarczana była z uj ęcia lokalnego studni gł ębinowej w Gorenicach. Uj ęcie to, zostało w 2002 roku wył ączone z eksploatacji ze wzgl ędu na przekroczenia azotanów. Z tego samego powodu zostało wył ączone równie ż w 2002 roku uj ęcie gł ębinowe w Troksie. , zaopatruj ące Zaopatrzenie w wod ę mieszka ńców wsi Troks odbywa si ę obecnie z uj ęcia w s ąsiedniej Braciejówce, natomiast pozostałe z wymienionych wsi Wsie te podł ączono do centralnego systemu wodoci ągowego. Sie ć wodoci ągowa obsługiwana jest przez kilkana ście przepompowni. Z lokalnych systemów wodoci ągowych bazuj ących na uj ęciach gł ębinowych zaopatrywana jest wie ś Witeradów Braciejówka wraz z Troksem, Podlesie Rabszty ńskie, cz ęść Kosmolowa, Zadole Kosmolowskie. W Zimnodole funkcjonuje uj ęcie gł ębinowe

187 zaopatruj ące tutejsz ą ubojni ę. Wie ś Niesułowice podł ączona jest do wodoci ągu RPWiK w Chrzanowie. Funkcjonuj ące uj ęcia gł ębinowe posiadaj ą zgodnie z obowiązuj ącymi przepisami, strefy ochrony bezpo średniej (które wynosz ą na ogół kilka metrów znajduj ące si ę w zasi ęgu ogrodzenia), a tak że strefy ochrony po średniej. Z sieci wodoci ągowej na terenach wiejskich gminy korzystało w 2004 2013 r. 11749 12 369 mieszkańców, a w mie ście 36 384 37329. W liczbie przył ączy na koniec 2014 roku było to 4499 sztuk na terenie miasta i 3769 w pozostałej cz ęś ci Gminy.

Krótka charakterystyka uj ęć oraz procesu uzdatniania wody: Woda pochodz ąca z uj ęcia zlokalizowanego na terenie ZGH „Bolesław” S.A., tłoczona jest na Stacj ę Uzdatniania Wody gdzie poddawana jest nast ępuj ącym procesom technologicznym, kontrolowanym przez laboratorium zakładowe: • koagulacji wody w akcelatorach, przy zastosowaniu siarczanu żelazowego i wapna hydratyzowanego, • filtracji pospiesznej na zło żu z piasku kwarcowego o granulacji 0,8 – 1,6 mm (w zbiornikach żelbetonowych otwartych), • filtracji poprzez mechaniczne usuni ęcie zanieczyszcze ń z wody skoagulowanej w akcelatorach – na filtrach po śpiesznych; • dezynfekcji dla zniszczenia bakterii i wirusów znajduj ących si ę w wodzie poprzez działanie promieni UV. • dezynfekcji wody chlorem gazowym. Na terenie SUW w pompowni wody czystej nast ępuje rozdział wody: • pompownia wschodnia podaje wod ę do wschodniej cz ęś ci sieci ze zbiornikiem Parcze, dla miasta i gminy Olkusz oraz gminy Klucze, • pompownia zachodnia tłoczy wod ę na kierunek Bolesław i Bukowno. Centralny system sieci wodoci ągowej zasilany jest równie ż z uj ęcia w Witeradowie. Ponadto na terenie gminy Olkusz funkcjonuj ą 4 lokalne uj ęcia.

Jako ść wody surowej i uzdatnionej: Ujmowana do celów pitnych i na potrzeby gospodarcze woda gł ębinowa z triasowego pi ętra wodono śnego charakteryzuje si ę stał ą temperatur ą oraz zmiennym składem fizyko – chemicznym, zwi ązanym z prowadzonymi robotami górniczymi. Zaznaczy ć nale ży, i ż w wodzie wypompowywanej z ZGH ”Bolesław” Kanałem Południowym do Stacji Uzdatniania Wody ilo ści zawiesiny osi ągaj ą warto ści powy żej dopuszczalnej normy tj. 50 mg/l, np. w sierpniu br. notowano maksymalne st ęż enia na

188 poziomie 304 mg/l. Problemem tak że jest degradacja jako ści wód podziemnych przez ścieki bytowe przedostaj ące si ę do podło ża z nieszczelnych szamb, gnojowic lub zrzucane wprost do ziemi. Efektem tego jest wzrost st ęż enia zwi ązków azotowych i chlorków w wodach podziemnych, zwłaszcza w rejonie zbiornika jurajskiego. Okresowe przekroczenia azotanów stwierdzono na uj ęciach gł ębinowych w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim bazuj ących na wodach poziomu jurajskiego. Woda rozprowadzana do sieci wodoci ągowej ze Stacji Uzdatniania Wody spełnia wymagania jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi 8. Najwi ększe i najcz ęstsze przekroczenia dopuszczalnych norm dla wód pitnych notowane były w uj ęciach w Troksie i Gorenicach, które obecnie wył ączone s ą z eksploatacji i uznaje si ę je za uj ęcia awaryjne. W pozostałych uj ęciach gł ębinowych tj. w Kosmolowie i Zadolu Kosmolowskim oraz w Braciejówce i Podlesiu Rabszty ńskim ujmowane wody badane w marcu 2015 roku spełniaj ą wymagania jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi, przy czym azotany nie przekraczały dopuszczalnych warto ści dla wód pitnych są wy ższe ni ż w wodzie pochodz ącej z kopalni i SUW.

Produkcja i zu życie wody: Produkcja wody w SUW w Olkuszu w roku 1994 roku przedstawia si ę nast ępuj ąco: • pompownia wschodnia Q śr.d=13 466 m 3/d • pompownia zachodnia Q śr.d=5 226 m 3/d Generalnie, we wszystkich studniach na terenie gminy obserwuje si ę obni żenie pierwotnego zwierciadła wód. Najwi ększe obni żenie nast ąpiło w Podlesiu Rabszty ńskim, gdzie pozostała najmniejsza wysoko ść słupa wody w studni. Średnie zu życie wód w gospodarstwach domowych na terenie miasta i gminy Olkusz, wynosiło w 2004 r., dla terenów wiejskich 293,7 dm 3, a dla terenów miejskich 1068,5 dm 3.

Sie ć wodoci ągowa: Miasto i gmina posiada sie ć wodoci ągow ą na całym swoim obszarze. Pocz ąwszy od 1991 r. stopniowo wodoci ągi wiejskie wł ączane s ą w sie ć wodoci ągu grupowego i zasilane z Zakładu Uzdatniania Wody PWiK sp.z o.o. w Olkuszu. Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy wynosi 309, 6 304,4 km, w tym sie ć przesyłowa 12,8 km, sie ć rozdzielcza 179 188,6 km, podł ączenia wodoci ągowe 90,3 102,8 km, przył ącza nieodpłatnie eksploatowane 27,5 km. (stan na 31.12.2 kwiecie ń 0052015 r). Woda z SUW tłoczona jest ruroci ągami magistralnymi Ø 700 mm i Ø 500 mm oraz przewodami głównymi i rozdzielczymi do miasta i cz ęś ci gminy Olkusz. Ruroci ągi te współpracuj ą ze zbiornikami wyrównawczymi – Parcze. Pojemno ść zbiorników wynosi 12 000 m 3 wody (1 x 2000 m 3 i 2 x 5000 m 3), rz ędna

8 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. 2007 nr 61 poz. 417 z późn. z,.)

189 dna zbiorników 419,2 m n.p.m., a rz ędna przelewu 424,6 m n.p.m. Zbiorniki wody, oprócz funkcji technicznej zapewniaj ą rezerw ę wody na wypadek postojów SUW. Ponadto, z SUW woda tłoczona jest ruroci ągiem magistralnym Ø 500 mm w kierunku zachodnim do Bolesławia i Bukowna. Rejon Olkusza jest bardzo zróżnicowany pod wzgl ędem wysoko ściowym: rz ędne terenu wahaj ą si ę w granicach 360 - 425 m n.p.m. W tej sytuacji wyznaczanie terenów przewidzianych do zabudowy limitowa ć b ędą rz ędne istniej ących zbiorników wyrównawczych. Oprócz głównych zbiorników Parcze na sieci wodoci ągowej funkcjonuj ą jeszcze zbiorniki w Podlesiu Rabszty ńskim i Gorenicach. Ruroci ągi przesyłowe i rozdzielcze posiadaj ą poł ączenia pier ścieniowe, co stwarza mo żliwo ści odpowiedniego przył ączenia w zale żno ści od potrzeb. Przewody magistralne i rozdzielcze wykazuj ą du żą awaryjno ść . Najcz ęś ciej awarie wyst ępuj ą na ruroci ągach stalowych w wyniku korozji rur. Na przestrzeni 1993-1994 r. notowano ilo ść awarii rz ędu a ż 750 rocznie. Przykładem złej jako ści wykonania jest sie ć wodoci ągowa – rozdzielcza na Osiedlu Północ i Osiedlu Młodych, gdzie stopniowo wymieniane s ą rury. Obecnie RPWiK eliminuje budow ę przewodów wodoci ągowych z rur stalowych, zast ępuj ąc je rurami PCV i PE. Awaryjno ść sieci spowodowana jest równie ż tym, że eksploatowana jest na terenach szkód górniczych i wyrobisk pokopalnianych. Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz została opracowana przez BPBK w Katowicach w 1993 r. Uwzgl ędniono w niej wszystkich odbiorców zlokalizowanych na terenie gminy za wyj ątkiem wsi Niesułowice, która jest zaopatrywana w wod ę z wodoci ągu RPWiK w Chrzanowie. Źródłem zaopatrzenia w wod ę będą są wody kopalniane uzdatniane na stacji w Olkuszu, w zwi ązku ze stopniowym zanikiem wody w uj ęciach lokalnych w gminie. Zaopatrzenie w wod ę do celów pitnych i przeciwpo żarowych w planowanym terenie przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywności Gospodarczej (obszar zmiany nr 17) realizowane b ędzie poprzez podł ączenie do sieci wodoci ągowej d-150 mm, w nast ępuj ącej ilo ści: 1) 30 m³/d - do celów pitnych; 2) 10 l/s, t.j. 36 m³/d - do celów przeciwpo żarowych. W zwi ązku z planowanym zamkni ęciem kopalni i zaprzestaniem pompowania wód kopalnianych stan ęła przed PWiK konieczno ść opracowania nowego systemu zaopatrzenia w wod ę rejonu olkuskiego. W wyniku licznych analiz i kalkulacji ustalono, że najkorzystniejsze z punktu widzenia głównie ekonomii b ędzie pozyskiwanie wody we własnym zakresie, tj. niezale żnie od funkcjonuj ących systemów Krakowa czy GOP-u. Przyszły system zaopatrzenia w wod ę ma by ć oparty na źródłach zlokalizowanych na terenie

190

Gminy Klucze tj. w Kwa śniowie Górnym, Cie ślinie i Kolbarku poło żonych poza zasi ęgiem leja depresji oraz na źródle w Witeradowie i nowym uj ęciu w Olewinie. Cz ęść odcinków sieci wodoci ągowej ł ącz ącej nowe uj ęcia z istniej ącym systemem na terenie Gminy Olkusz jest ju ż wybudowana, w najbli ższym czasie realizowane b ędą kolejne poł ączenia. Docelowo woda z uj ęć w Witeradowie i Olewienie b ędzie bezpo średnio zasilała sie ć główn ą w Gminie Olkusz, natomiast woda z uj ęć zlokalizowanych w Gminie Klucze b ędzie tłoczona do Zbiornika Parcze i stamt ąd do sieci rozdzielczej oraz magistral ą w kierunku Bukowna i Bolesława. W przyszło ści planuje si ę tak że wł ączenie do głównej sieci wodoci ągowej lokalnych odcinków obsługuj ących Podlesie Rabszty ńskie, Troks i Braciejówk ę. Ze wzgl ędu na wystarczaj ącą jako ść wód ujmowanych studniami maj ącymi stanowi ć źródła zaopatrzenia w wod ę dla rejonu olkuskiego nast ąpi zamkni ęcie obecnie funkcjonuj ącej Stacji Uzdatniania Wody zlokalizowanej w pobli żu Kopalni Olkusz-Pomorzany. Woda ujmowana z docelowych źródeł b ędzie wymagała jedynie na świetlania lampami UV w celu jej dezynfekcji.

8.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Sie ć kanalizacyjna funkcjonuje tylko na terenie miasta Olkusz i wsi Witeradów. Miasto jest skanalizowane w ok. 87 88%. Realizowany w 1994 r. kolektor sanitarny „Sikorka” umo żliwi odprowadzanie ścieków z cz ęś ci północnej miasta. Ponadto na terenie miasta przewiduje si ę rozbudow ę kanalizacji deszczowej z odprowadzeniem do kanału Baby przez osadnik wód deszczowych. Pogram ogólny kanalizacji miasta Olkusza – północna cze ść zlewni kolektora „Sikorka”, został opracowany w BPBK w Krakowie w 1994 r. Długo ść sieci kanalizacyjnej miasta wynosiła ok. 69 km w 1994 r., 86,5 km w 2004 r. i 118,3 w 2015 roku, w tym:

Długo ść sieci kanalizacyjnej w poszczególnych latach [km] Wyszczególnienie 1994 r. 2004 r. 2015 r. kanalizacja sanitarna 35,9 50,8 76,2 kanalizacja ogólnospławna 10,2 9,7 9,7 kanalizacja deszczowa 15,2 16,8 16,8 podł ączenia 7,7 9,2 15,7

Ponadto wybudowano ostatnich latach sie ć kanalizacyjn ą odbieraj ącą zanieczyszczenia z terenu miejscowo ści Witeradów (I etap) o łącznej długo ści 6,15 km. Sie ć ogólnospławn ą posiada tyko zabudowa starego miasta. Pozostała część obj ęta jest systemem kanalizacji rozdzielczej. Nale ży zauwa żyć, i ż podobnie jak w przypadku sieci wodoci ągowej, na sieci kanalizacyjnej wyst ępuj ą liczne awarie, których w roku 1994 zanotowano a ż 486 (dane RPWiK Olkusz). Przyczyn ą awarii s ą cz ęsto tzw. zatory ścieków,

191

spowodowane najcz ęś ciej przez niewłaściwe korzystanie z urz ądze ń kanalizacyjnych i zrzucanie do kanalizacji odpadów stałych. W 2004 r. ilo ść OCZYSZCZALNIA ŚCIEKÓW odprowadzonych ścieków wyniosła 1545,8 dm 3, a liczba ludno ści korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej - 32 395. w 2015 roku było to 33 468 osób.

Schemat sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Olkusza i Witeradowa (mapa bezskalowa).

Tereny wiejskie (poza Witeradowem) nie posiadaj ą żadnego zbiorczego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków poza sporadycznymi przydomowymi oczyszczalniami ścieków. W II etapie rozbudowy sieci kanalizacyjnej planuje si ę sanitacj ę miejscowo ści Żurada w Kolonii I, Kolonii II i Kolonii III.

Istnieje mo żliwo ść odbioru ścieków z planowanego terenu rozwoju przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17): 1) przemysłowych; 2) bytowych poprzez kolektor Sikorka Ø 800 - w ilo ści 25 m³/d; 3) wód opadowych: a) za po średnictwem Kanału Południowego do rzeki Baba, po podczyszczeniu, b) dopuszcza si ę przebudow ę, zmian ę lokalizacji kanału melioracyjnego usytuowanego po północnej stronie linii kolejowej lub inne rozwi ązanie alternatywne.

192

Miejscowo ści w gminie Olkusz: miasto Olkusz, Witeradów i Żurada wyznaczono uchwał ą Nr XXXI/527/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 lipca 2009 r. (ze zmiana z dnia 25 lutego 2013 roku uchwała Nr XXXIII/564/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego w sprawie zmiany uchwały Nr XXXIV/527/09 z dnia 3 lipca 2009 r. w sprawie wyznaczenia aglomeracji Olkusz) - obszar wchodz ący w aglomeracj ę Olkusz. Aglomeracja Olkusz posiada równowa żną liczb ę mieszka ńców 45 994 z oczyszczalni ą ścieków w m. Olkusz. Obszar i granice aglomeracji, o której mowa w ww. uchwale zostały oznaczone na mapie w skali 1 : 25 000, stanowi ącej zał ącznik do uchwały.

Teren aglomeracji Olkusz (mapa bezskalowa) Miejska oczyszczalnia ścieków: Ścieki sanitarne z terenów obj ętych kanalizacj ą odprowadzane s ą do miejskiej mechaniczno-biologiczno-chemicznej mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowo ści 9000 m 3/d (dla RLM= 50000). Średni dopływ ścieków do oczyszczalni kształtuje si ę na poziomie około 4,5-5,0 tys. m 3/d. Obecna przepustowo ść oczyszczalni zabezpiecza w pełni potrzeby miasta Olkusza i Witeradowa w zakresie oczyszczania ścieków. Podstawowe obiekty oczyszczalni to: • krata z mechanicznym zgarnianiem skratek, • piaskownik przedmuchiwany, • osadniki radialne, wst ępne, • komory napowietrzania, • osadniki wtórne, • zag ęszczacz osadu, • wydzielone komory fermentacyjne, • poletka osadowe, • zbiornik gazu. • pompownia ścieków z krat ą mechaniczn ą,

193

• piaskownik przedmuchiwany, • mechaniczny separator piasku, • dwa osadniki wst ępne – pojemno ść 2 x 545 m3, • wielofunkcyjne komory osadu czynnego – pojemno ść 2 x 1 380 m3, • stacja dmuchaw – szt. 2, • trzy osadniki wtórne – pojemno ść 3 x 800 m 3, • pompownia osadów, • stacja zag ęszczania osadu nadmiernego, • dwie komory fermentacyjne Iº i IIº z maszynowni ą i urz ądzeniami do podgrzewania osadu, • stacja odwadniania osadu – wirówka, • osiem poletek osadu – powierzchnia 500 m 2, • zbiornik biogazu – pojemno ść 600 m 3, • odsiarczalnia biogazu,

Dodatkowo funkcjonuje stacja wirówek. Rozpocz ęto równie ż prace nad zmian ą technologii napowietrzania ścieków. Na Oczyszczalni Ścieków w Olkuszu w procesie fermentacji w wydzielonych komorach fermentacyjnych powstaje biogaz, który wykorzystywany jest przez własn ą kotłowni ę do wytwarzania ciepła zu żywanego do celów socjalnych, grzewczych i technologicznych. W okresie letnim biogaz przeznaczany jest do wytwarzania energii elektrycznej za po średnictwem agregatu pr ądotwórczego w którym tak że nast ępuje odzysk ciepła ze spalin agregatu. 9 Odsiarczony biogaz jest wykorzystywany na potrzeby oczyszczalni. W latach 1997-1999 przeprowadzono modernizacj ę oczyszczalni, co pozwoliło zwi ększy ć stopie ń redukcji zanieczyszcze ń organicznych (BZT 5), usun ąć zwi ązki biogenne oraz fosfor. Oczyszczone ścieki o parametrach nie przekraczaj ących warto ści dopuszczalnych dla wód II klasy czysto ści, odprowadzane s ą do rzeki Białej Przemszy. Wi ększe zakłady przemysłowe w mie ście posiadaj ą własne oczyszczalnie ścieków. W ostatnich latach oczyszczalnia została ponownie zmodernizowania tak, aby odprowadzane ścieki oczyszczone spełniały wymagania znowelizowanych aktów prawnych w tym zakresie. Dopływaj ące w 1994 r. na oczyszczalni ę ścieki, w ok. 90% były pochodzenia bytowo- gospodarczego, natomiast pozostałe 10% stanowiły ścieki przemysłowe z Fabryki Naczy ń „Emalia”. Stopie ń redukcji zanieczyszcze ń na oczyszczalni przedstawia si ę nast ępuj ąco:

9 http://www.pwik.olkusz.pl/o-nas/srodki-techniczne-i-technologie/

194

• BZT 5 - ok. 83% • ChZT – ok. 85% • zawiesiny – ok. 90%. Obecnie (2015 r.) ścieki przemysłowe od ró żnych dostawców stanowi ą najwy żej 10% ogołu ładunku. Jako ść ścieków jest kontrolowana przez laboratorium zakładowe oraz zewn ętrzne laboratorium akredytowane. Oczyszczone ścieki s ą odprowadzane poprzez kanał „Roznos” do rzeki Białej, a nast ępnie do Białej Przemszy. Zawieraj ą one podwy ższone ilo ści azotu amonowego, fosforanów oraz ołowiu, cynku i kadmu. Strefa ochronna wokół oczyszczalni wnosi 300 m. W opracowanym programie koncepcyjnym rozwi ązania gospodarki ściekowej gminy Olkusz poprzez EURO - EKOLAS w Chorzowie zaproponowano a ż 17 oczyszczalni typu TMB. W opracowaniu nie wyszczególniono odbiorników ścieków. Ścieki sanitarne z terenów wiejskich nie obj ętych sieci ą kanalizacji sanitarnej gromadzone są w szambach, szczelnych zbiornikach wybieralnych i wywo żone są wozami asenizacyjnymi do zbiorczej stacji zlewczej, a następnie kierowane do oczyszczalni ścieków. Analizy takich odbiorów w oczyszczalni ścieków wskazuj ą jednak, że nie wszystkie jednostki korzystaj ące w wody z sieci wodoci ągowej zlecaj ą odbiór i wywo żenie ścieków do oczyszczalni.

8.2.3. Elektroenergetyka Miasto i gmina Olkusz zasilana jest GPZ-ów: 110/20/6 kV „Olkusz”, 110/20/6 kV „Pakuska”. Łączna długo ść przechodz ących przez obszar miasta i gminy Olkusz napowietrznych sieci 110 kV wynosi 38,9 km relacji: ° Siersza – Olkusz – 2 tory, ° Odczep do GPZ Pakuska z linii Siersza – Olkusz – 1 tor, ° Olkusz – Pakuska – 1 tor, ° Olkusz – Klucze – 1 tor, na krótkim odcinku linia 2-torowa ° Olkusz – Wolbrom – 1 tor, ° Olkusz – Wolbrom – odg. Jaroszowiec – 1 tor, ° Olkusz – Kopalnia Olkusz – 1tor, na krótkim odcinku linia 2-torowa ° Olkusz – Szyb Chrobry – 1 tor ° Szyb Chrobry – Szyb D ąbrówka – 1 tor. Zu życie energii elektrycznej w 2006 r. wyniosło dla miasta i gminy Olkusz 62 260 MWh, a w 2011 r. wyniosło dla miasta i gminy Olkusz 69 709 MWh. Z dostaw energii korzystało w 2011 r. 21 199 odbiorców.

195

Łączna długo ść zasilaj ących obszar miasta i gminy Olkusz napowietrznych sieci elektroenergetycznych wynosi 10 : • średnich napi ęć : wynosi 156, 141 126,2 km, • niskich napie ć: 310,5 km, • przył ączy: 25,7km. Stan techniczny połowy sieci elektroenergetycznej średniego i niskiego napi ęcia jest średni, 40% długo ści sieci jest w stanie dobrym, dla 10% stan sieci okre ślono jako zły 11 . Z sieci średniego napi ęcia poprzez rozdzielnie sieciowe SN i stacje transformatorowe SN/nn, b ędące z kolei środkiem zasilania dla sieci niskiego napi ęcia (n.n.), nast ępuje zaopatrywanie odbiorców bezpo średnio w energi ę elektryczn ą. Istnieje mo żliwo ść dostaw energii elektroenergetycznej do terenu planowanego poszerzenia Strefy Aktywno ści Gospodarczej z istniej ącej sieci (w obszarze zmiany nr 17).

8.2.4. Zaopatrzenie w gaz Przez tereny miasta i gminy Olkusz przebiegaj ą gazoci ągi wysokiego ci śnienia relacji; - Zederman – Tworze ń DN 500 6,3 MPa, biegn ący m.in. wzdłu ż wschodniej i północnej granicy miasta (długo ść 14 504 m.b.), - odgał ęzienie w kierunku SRP Wolbrom DN 150 6,3 MPa, - odgał ęzienie do SRP Olkusz os.1000 lecia DN 150 PN 6.3 Mpa (2 439 m.b.), - odgał ęzienie do SRP Olkusz ul. Głowackiego DN 100 PN 6,3 Mpa (46 m.b.) oraz - Nowa Huta – Siewierz gazoci ąg średniego ci śnienia Ø 350 0,17 MPa, biegn ący na znacznym odcinku równolegle do gazoci ągu wysokiego ci śnienia i odchodz ący w kierunku północnym, za lini ą PKP, w kierunku Klucz. Na terenie m. Olkusz zlokalizowane s ą 2 stacje redukcyjno-pomiarowe; - SRP Io Olkusz osiedle 1000-lecia o przepustowo ści 12 000 m 3/h, - SRP Io Olkusz ul. Głowackiego o przepustowo ści 3 000 m 3/h, a tak że: - Stacja pomiarowa SP Olkusz Jasna przy ul. Jasnej o przepustowo ści 10 000 m 3/h, A na terenie Gminy: - Stacja ochrony katodowej SOK Olewin. Ponadto, przez teren miasta Olkusz przebiega kanał ziemny ł ącz ący szafk ę stacji ochrony katodowej z gazoci ągiem wysokiego ci śnienia relacji Zederman – Tworze ń. Obowi ązuj ące odległo ści od urz ądze ń gazowych:

10 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe gminy Olkusz., Małopolska Agencja Energii i Środowiska Sp. z o.o., Kraków, 2012 r. 11 j.w.

196

1. Odległo ści podstawowe istniej ących gazoci ągów od obiektów terenowych, w zale żno ści od rodzaju obiektu okre śla zał ącznik nr 2 do Rozporz ądzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe (Dz. U. Nr 139 z 7 grudnia 1995 r.),

2. Odległo ści podstawowe stacji gazowej od obiektów terenowych powinny by ć równe odległo ściom ustalonym dla gazoci ągu zasilaj ącego stacj ę, lecz nie mniejsze od poziomego zasi ęgu zewn ętrznej strefy zagro żenia wybuchem ustalonej dla tej stacji (Dz. U. Nr 139 /95),

3. Odległo ści kabla ochrony katodowej okre śla norma PN76/E-05125,

4. Strefa obsługi technicznej dla istniej ących gazoci ągów wysokiego ci śnienia wynosi 6 m (po 3 m z ka żdej strony). W strefie tej nie nale ży realizowa ć żadnych zamierze ń inwestycyjnych mog ących utrudni ć bie żą cą eksploatacj ę gazoci ągów.

5. W odniesieniu do sieci gazowych lokalizowanych lub przebudowywanych w zasi ęgu obszarów zmiany Studium nr 19 obowi ązuj ą warunki techniczne okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz.U. z 2013 r., poz. 640). Poszczególne miejscowo ści wyposa żone s ą w sie ć gazow ą:

− Witeradów - niskiego ci śnienia Ø 40,50,65,80,100,150 stal oraz Ø 63 PE (przył ącza gazu),

− Żurada – średniego ci śnienia Ø 15,25,32,65,80,100 stal,

− Sieniczno – średniego ci śnienia Ø 15,20,40,50,80,100,150 oraz przył ącza Ø 25 PE,

− Osiek – średniego ci śnienia Ø 15,20,50,65,100,150 oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zimnodół - średniego ci śnienia Ø 15,20, 25, 50,100 oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zederman i Kogutek - średniego ci śnienia Ø 15,50,65,150 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Rabsztyn (obszary zmiany Studium nr 19) – średniego ci śnienia Ø 50, 350 stal oraz przył ącza gazu,

− Kosmolów i Zadole Kosmolowskie - średniego ci śnienia Ø20,32,50,65,80,100 oraz przył ącza gazu Ø25 PE,

− Wi śliczka - średniego ci śnienia Ø 15,100 stal,

− Troks - średniego ci śnienia Ø 25,40,100 stal,

− Braciejówka - średniego ci śnienia Ø 15,40,50 oraz przył ącza gazu Ø 25,32 PE,

− Podlesie Rabszty ńskie - średniego ci śnienia Ø 15,20,40,100 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zawada - średniego ci śnienia Ø 25,50,100,150 stal,

− Gorenice - średniego ci śnienia Ø 20,40,50,100 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

197

− Niesułowice –średniego ci śnienia. W sołectwie Pazurek brak sieci gazowej. Wymieniona sie ć gazowa jest w dobrym stanie technicznym i mo że by ć źródłem gazu dla potencjalnych odbiorców, a jej rozbudowa mo żliwa b ędzie po spełnieniu warunku ekonomicznej opłacalno ści przedsi ęwzi ęcia. Długo ść sieci gazowej na terenie miasta Olkusz wynosiła w 2004 r. 39,6 km. W roku 1993 r. zako ńczono kompleksow ą gazyfikacj ę gminy, doprowadzaj ącą gaz do wszystkich sołectw za wyj ątkiem wsi Pazurek, rozbudowuj ąc istniej ący system zasilania oparty o gazoci ąg wysokiego ci śnienia DN 500 6,3 MPa relacji Zederman - Tworze ń. Na terenach wiejskich sie ć gazowa w 2004 ogółem wynosiła 136 km, w tym sie ć przesyłowa 16 km, sie ć rozdzielcza 120 km. W roku 2013 było to odpowiednio 142 km, 20 km, 122 km. Poł ączonych do sieci gazowej było 2884 budynków mieszkalnych, w 2013 roku 3014, a zu życie gazu wyniosło 1,1 hm 3. W obszarze miasta długo ść sieci gazowej wynosiła w 2004 r. - 89,6 km, poł ączonych do niej było 3098 budynków mieszkalnych, a zu życie gazu osi ągn ęło 5,1 hm 3. W 2013 roku było to odpowiednio: 95,7 km i 3436 budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, zużycie gazu przypadaj ące na 1 odbiorc ę wyniosło: 4,9 hm 3. Na koniec 2014 roku liczba przył ączy gazowych osi ągn ęła ogółem na terenie gminy 6 542 szt. Odbiorcy gazu w 2004 roku to: 11600 gospodarstw domowych w m. Olkusz i 2100 w gminie. Odbiorcy gazu w 2013 roku to: 11961 gospodarstw domowych w m. Olkusz i 2247 w terenie wiejskim gminy. Mieszka ń ogrzewanych gazem na obszarze miasta Olkusz było w 2013 roku 1731, a w cz ęś ci wiejskiej gminy 836.

8.2.5. Ciepłownictwo Operatorem sieci ciepłowniczej w Olkuszu jest przedsi ębiorstwo Tauron Ciepło S.A. Ciepło dostarczane jest mieszka ńcom miasta Olkusza z centralnej, miejskiej ciepłowni, przy pomocy grupowych stacji wymiennikowych na osiedlach: Wschód, Młodych, Pakuska, Słowików. Oprócz grupowych stacji wymiennikowych istniej ą w tych osiedlach indywidualne stacje wymienników, a w osiedlu Pakuska dodatkowo 56 w ęzłów hydroelewatorowych, które w przyszło ści maj ą zosta ć wymienione na grupowe stacje wymiennikowe. Centralna Ciepłownia w Olkuszu zlokalizowana przy ulicy Przemysłowej w 2012 r. dysponowała moc ą moc 96 MW i posiadała rezerw ę ciepln ą w wysoko ści 20,7 MW. zainstalowan ą 69,8 MW. Jest to ciepłownia z kotłowni ą wodn ą opalan ą miałem w ęglowym. W mie ście istniej ą równie ż lokalne kotłownie obsługiwane przez przedsi ębiorstwo, z których 4 nale żą do miejskiej ciepłowni (3 z nich w 1994 r., które jako paliwa używają gazu). Łączna moc pozostałych kotłowni przedsi ębiorstwa wynosi 1,8 MW.

198

Długo ść sieci ciepłowniczej na terenie Gminy wynosi ł ącznie 20 459 m, w tym 16 300 m stanowi ą odcinki sieci prowadzonej kanałami podziemnymi, 3378 m stanowi ą odcinki sieci preizolowanych a pozostałe 781 m do fragmenty sieci prowadzone nadziemnie. W ramach sieci centralnej funkcjonuje 95 w ęzłów cieplnych o najcz ęś ciej dobrym stanie technicznym. Własne 4 kotłownie posiada Olkuska Spółdzielnia Mieszkaniowa, które zapewniaj ą dostaw ę ciepła do 12 budynków administrowanych przez siebie. Indywidualn ą kotłowni ą dysponuje tak że Olkuskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego. Pozostali mieszka ńcy gminy Olkusz zaopatruj ą si ę w energi ę ciepln ą indywidualnie, wykorzystuj ąc w tym celu piece w ęglowe, piece centralnego ogrzewania opalane koksem, gazem, ewentualnie u żywaj ąc do ogrzewania energi ę elektryczn ą.

8.2.6. Telekomunikacja Miasto i gmin ę Olkusz obsługuje automatyczna centrala telefoniczna o pojemno ści 4000 NN (1994 r.) zlokalizowana przy ul. Kazimierza Wielkiego, przy pomocy abonenckiej sieci napowietrznej oraz dwóch linii podziemnych (kabel ziemny – sie ć rozdzielcza w kierunku Bukowa, Wolbromia i innych s ąsiednich gmin). W zwi ązku z upowszechnieniem si ę innych środków ł ączno ści telekomunikacja analogowa nie jest ju ż jedynym dostarczycielem usług telekomunikacyjnych. Telefonia komórkowa i telefonia wykorzystuj ąca ł ącza internetowe maj ą coraz wi ększy udział w rynku. Wobec braku dokładnych danych dotycz ących przemian w tej dziedzinie nie ma mo żliwo ści precyzyjnej analizy zjawiska. Kierunek zmian jest jednak do ść wyra źny – poziom wyposa żenia w środki telekomunikacji zdecydowanie si ę podniósł i proces ten wci ąż si ę dokonuje. Obecnie zdecydowana wi ększo ść gospodarstw domowych ma dost ęp do ró żnych form komunikacji i stan ten b ędzie si ę jeszcze poprawiał. Analogowe poł ączenia mi ędzymiastowe realizowane s ą za pomoc ą mi ędzymiastowych linii telefonicznych do s ąsiednich central telefonicznych oraz za pomoc ą radioł ącza wysokiej cz ęstotliwo ści. Dla radiolinii tej jest wyznaczony pas ochronny. Poł ączenia mi ędzymiastowe s ą równie ż realizowane za po średnictwem telefonii komórkowych i internetowych, a ich udział w ogólnej liczbie wci ąż si ę powi ększa.

8.2.7. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami dotyczy zarówno odpadów przemysłowych (gospodarczych) jak i bytowych (komunalnych). Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt. 10 ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996r. o utrzymaniu czysto ścii porz ądku w gminach (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 ze zm.) gminy

199 zapewniaj ą czysto ść i porz ądek na swoim terenie i tworz ą warunki niezb ędne do ich utrzymania, a w szczególno ści dokonuj ą corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, w celu weryfikacji mo żliwo ści technicznych i organizacyjnych gminy w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. Zgodnie z zapisami Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego Gmina Olkusz wchodzi w skład Regionu Zachodniego gospodarki odpadami komunalnymi. Na terenie Gminy nie znajduje si ę żadna Regionalna Instalacja Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK) oraz żadna Zast ępcza Instalacja, st ąd te ż brak jest mo żliwo ści przetwarzania na terenie gminy zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania, zgodnie z uchwał ą nr LIV/858/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 25 sierpnia 2014 r.w sprawie zmiany Uchwały Nr XXV/398/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 2 lipca 2012 roku w sprawie wykonania „Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego” dla Regionu Zachodniego (Dz. Urz. Woj. 2014. 4789).

Ilo ść odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie gminy. Ilo ść odpadów wytworzonych na terenie Gminy Olkusz zgodnie z danymi zaczerpnietymi z „Analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Miasta i Gminy Olkusz za 2014 rok” została oszacowana na podstawie wska źników okre ślonych w Planie Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego uchwalonym przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwał ą nr XXV/397/12 z dnia 2 lipca 2012 r. (tabela 3.1-1: Prognoza wska źników wytwarzania odpadów komunalnych dla województwa małopolskiego na lata 2012 – 2020). W szacunkach uwzgl ędniono liczb ę osób zameldowanych na terenie Gminy Olkusz oraz liczb ę osób faktycznie zamieszkuj ących teren gminy okre ślon ą na podstawie zło żonych deklaracji o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

200

Do połowy 2013 roku funkcjonował na terenie gminy system zbiorki odpadów zarówno niesegregowanych, jak i selektywnej zbiórki oparty na bezpo średnich umowach pomi ędzy mieszka ńcami a firmami wywozowymi. Odpady komunalne niesegregowane gromadzone były zarówno w przydomowych pojemnikach indywidualnych, jak i w wi ększych kontenerach rozstawionych przez Gmin ę. W zwi ązku z wej ściem w życie od 1 lipca 2013r. nowego systemu gospodarowania opadami komunalnymi Gmina odpowiada za odbieranie i wła ściwe zagospodarowanie wszystkich odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których zamieszkuj ą mieszka ńcy Gminy. Odpady gromadzone s ą w indywidualnych pojemnikach na terenie poszczególnych nieruchomo ści, a w przypadku osiedli mieszkaniowych w pojemnikach zapewnionych przez administracj ę tych osiedli. Ponadto na terenie Miasta i Gminy Olkusz został utworzony Gminny Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (ul. Partyzantów, 32-300 Olkusz), gdzie bezpłatnie mo żna oddawa ć odpady wielkogabarytowe, odpady remontowo- budowlane, zu żyte opony, odpady niebezpieczne (tj. przeterminowane leki, chemikalia (farby, lakiery, przeterminowane środki ochrony ro ślin) itp.). Odbiór odpadów powstałych w wyniku prowadzonej działalno ści gospodarczej (w tym odpadów komunalnych) nadal odbywa si ę na podstawie indywidualnych umów z firmami wywozowymi.

201

Na terenie Miasta i Gminy Olkusz nie istnieje żadne czynne składowisko odpadów komunalnych oraz nie funkcjonuj ą instalacje (zakłady), w których odzyskowi poddawane s ą odpady pochodz ące z sektora komunalnego. Odpady komunalne zmieszane zebrane z terenu Gminy Olkusz zagospodarowane s ą w nast ępuj ących miejscach: • Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w Ujkowie Starym, gm. Bolesław, ul. Osadowa 1. • Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów w Oświ ęcimiu, ul. Nadwi śla ńska 36. • Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w Brzeszczach, ul. Graniczna 48. • Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych w Krakowie, ul. Półłanki 64. • Sortownia zmieszanych odpadów komunalnych w Trzebini, ul. Piłsudskiego (SRS Waste Technology Sp. z o. o, Mszana Dolna). • Sortownia zmieszanych odpadów komunalnych w Jaworznie, ul. Martyniaków (MPO Jaworzno, ul. Galmany). Z kolei odpady zielone wywo żone s ą do Kompostowni odpadów Barycz, Kraków, ul. Krzemieniecka 40. Zgodnie z harmonogramem wywozu odpadów komunalnych, zamieszczonym na stronie internetowej Urz ędu Miasta i Gminny Olkusz: • Odpady zmieszane odbierane s ą przeci ętnie co 2 tygodnie czyli 2-3 razy w ci ągu miesi ąca, • Odpady segregowane odbierane s ą 1 raz w ci ągu miesi ąca, • Odpady biodegradowalne odbierane s ą w okresie od wrze śnia do kwietnia 1 raz w ci ągu miesi ąca, natomiast w miesi ącach od maja do sierpnia 2 razy w miesi ącu. W przypadku odpadów azbestowych raz do roku w ramach przetargu wybierana jest specjalistyczna firma, która na indywidualne zgłoszenie odbiera azbest z danej posesji, przy czym koszty odbioru, transportu i utylizacji wyrobów azbestowych pokrywa Gmina. Jako, że zmiana systemu gospodarowania odpadami nast ąpiła w połowie 2013 roku brak jest jeszcze danych statystycznych, które w pełni obrazowałyby skuteczno ść odbioru odpadów oraz proporcje pomi ędzy zbiórk ą odpadów zmieszanych i gromadzonych selektywnie. Nie mniej jednak ju ż dane z 2012 i 2013 z terenu Gminy Olkusz pokazuj ą wzrost ilo ści odprowadzanych śmieci segregowanych: W 2012 roku odpady segregowane stanowiły 5% masy ogółu odpadów, z kolei w 2013 roku było to ju ż 9,2 %, cho ć nowy system trwał zaledwie 6 miesi ęcy. Prawdopodobnie obecnie mo żna spodziewa ć si ę jeszcze

202 wi ększego udziału odpadów segregowanych w ogólnym ładunku odpadów odprowadzanych z terenu Gminy. Zgodnie z zapisami ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku gminy zobowi ązane s ą do osi ągni ęcia odpowiednich poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego u życia niektórych frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz poziomu ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r. Roczne, sprawozdanie przekazywane s ą do Marszałka Województwa oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Na podstawie danych z „Analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi na terenie Miasta i Gminy Olkusz za 2014 rok” Gmina Olkusz spełniła wymagania okre ślone przez ustawodawc ę w zakresie poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego u życia niektórych frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła osi ągaj ąc nast ępuj ące warto ści wska źników: • Poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u życia niektórych frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła: 24,32 %. • Poziom powinien wynosi ć ponad 14 % . • Poziom recyklingu przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych: 88,41 %. • Poziom powinien wynosi ć powy żej 38 %. • Poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytwarzanych w 1995 r.: 29,03 % . Poziom powinien wynosi ć poni żej 50 %.

Wśród problemów w zakresie gospodarki odpadami dotyczących terenu miasta i gminy Olkusz zaliczy ć nale ży: • niski odsetek zbieranych selektywnie odpadów ulegaj ących biodegradacji kuchennych i zielonych, • spalanie odpadów w paleniskach domowych, • deponowanie odpadów na tzw. „dzikich wysypiskach”, • brak kontroli nad pełnym strumieniem odpadów komunalnych na terenie Miasta i Gminy Olkusz z powodu nie obj ęcia systemem odbioru odpadów obiektów niezamieszkałych, • niska świadomo ść ekologiczna społecze ństwa w zakresie szkodliwo ści azbestu, • wysokie koszty wymiany starych pokry ć dachowych na nowe.

Na terenie miasta i gminy Olkusz dokonano podziału wszystkich rodzajów wytwarzanych odpadów na IV kategorie: I kategoria odpadu

203

• odpady poubojowe: utylizowane w Gołczy „Utyrol”, • zu żyte oleje i smary: utylizacja CPN Katowice (zagospodarowaniem ich zajmuj ą si ę równie ż stacje benzynowe ODCPN na terenie całego kraju, a w szczególno ści Rafineria Nafty „Jedlicze”) • utrwalacz: odzysk srebra błony RTG • odpady szpitalne: spalane w piecu gazowym kotłowni przyszpitalnej • II kategoria odpadu • osady poneutralizacyjne z trawienia: zagospodarowanie basenu na terenie OFNE III kategoria odpadu • żużel z Przedsi ębiorstwa Energetyki Cieplnej, popiół z kotłowni: sprzeda ż w cało ści indywidualnym odbiorcom, • ustabilizowane osady z biologicznej oczyszczalni ścieków: rekultywacja hałd ZGH „Bolesław” III/IV kategoria odpadu • odpady komunalne: wywóz na wysypisko komunalne w gminie Bolesław (specjalistycznym transportem Przedsi ębiorstwa Gospodarki Komunalnej); IV kategoria odpadu • stłuczka szklana: Huta „Jaroszowiec” • osady pokoagulacyjne z SUW: osadnik ZGH „Bolesław”, obecnie składowane na terenie RPWiK Olkusz Wyliczenie wska źnikowe (ze wzgl ędu na brak ścisłej ewidencji odpadów odprowadzanych na wysypisko) ilo ści odpadów komunalnych wynosiło: 58 500 m 3/rok, w tym w mie ście 47 500 m 3/rok, a na wsiach 11 000 m 3/rok. Wyniki analiz odpadów komunalnych wykazały, że maj ą one nisk ą warto ść opałow ą ze wzgl ędu na bardzo wysok ą wilgotno ść , si ęgaj ącą 55,3% masy odpadów. Mogłyby natomiast by ć unieszkodliwione metod ą biologiczn ą, ale ewentualne ich kompostowanie wymagałoby odpowiedniego wzbogacenia w azot. Jednakże ich ilo ść jest niewystarczaj ąca do budowy samodzielnego obiektu, zasilanego jedynie odpadami z miasta i gminy Olkusz. Na terenie miasta i gminy Olkusz zbiórka odpadów komunalnych jest zró żnicowana. Uzale żnione to jest od stopnia wyposa żenia mieszka ńców w pojemniki na odpady oraz od rodzaju pojemników. Najsprawniejszy jest system zbiórki odpadów komunalnych w osiedlach mieszkaniowych wielorodzinnych (bloki), gdzie mieszka ńcy odgórnie s ą zobligowani do zapłaty za wywo żone odpady. Na terenie wsi funkcjonuje system zbiórki odpadów komunalnych niesegregowanych i system selektywnej zbiórki odpadów w pi ęciu miejscowo ściach wiejskich, tj.: Żurada,

204

Witeradów, Osiek, Rabsztyn, Bogucin Mały z rozdziałem na 2 frakcje: szkło i plastik. System zbiórki odpadów komunalnych niesegregowanych - oparty jest tutaj o pojemniki indywidualne o pojemno ści 110 l do 240 l ustawionych na nieruchomo ściach, b ędących własno ści ą poszczególnych wła ścicieli gruntów oraz system oparty o pojemniki ogólnodost ępne POK 11 o pojemno ści 2,2 m³ ustawione przez Gmin ę w wyznaczonych miejscach na terenie poszczególnych wsi. Odpady komunalne usuwane s ą z cz ęstotliwo ści ą ustalon ą przez Gmin ę przynajmniej 1 raz na tydzie ń, nie rzadziej ni ż 2 razy na miesi ąc oraz ka żdorazowo w przypadku napełnienia pojemnika. System obsługuje firma posiadaj ąca stosowne zezwolenie wyłoniona przez Gmin ę zgodnie z ustaw ą o zamówieniach publicznych. Nale ży w tym miejscu podkre śli ć, że zbiórka odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści w rejonie domów jednorodzinnych w mie ście jak i od wła ścicieli nieruchomo ści na terenach wiejskich prowadzona jest w oparciu o dualistyczny system tj. w oparciu o pojemniki indywidualne wła ścicieli nieruchomo ści i pojemniki ogólnodost ępne gminy. Ponadto nale ży zaznaczy ć, że znaczna cz ęść mieszka ńców osiedli domów jednorodzinnych w mie ście jak równie ż na terenach wiejskich korzysta z systemu pojemników ogólnodost ępnych ustawionych przez Gmin ę i usuwanych na koszt gminy, przy cz ęś ciowej odpłatno ści przez wła ścicieli tych nieruchomo ści. Rada Miejska w Olkuszu stosown ą Uchwał ą (nr XXXIII/327/2000 i nr XXXIII/382/2001) ustaliła stosowne opłaty za korzystanie z pojemników ogólnodost ępnych przeznaczonych do gromadzenia stałych odpadów komunalnych od wła ścicieli tych nieruchomo ści, którzy nie posiadaj ą indywidualnych pojemników i zawartych umów na usuwanie odpadów komunalnych. Opłaty te nie rekompensuj ą jednak kosztów rzeczywistego usuwania odpadów komunalnych ponoszonych przez Gmin ę. Odpady komunalne wytwarzane w obiektach u żyteczno ści publicznej i obsługi ludno ści zbierane s ą w oparciu o system zarówno pojemników od 1,1 m³, 2,2 m³ oraz 110 l i 240 l. ustawionych na gruntach wła ścicieli tych obiektów, a odpady usuwane s ą na ich koszt przez uprawnione podmioty posiadaj ące stosowne zezwolenie Burmistrza. Aktualnie na terenie miasta i gminy gospodarka odpadami komunalnymi jest uporz ądkowana. Wszyscy mieszka ńcy obj ęci s ą systemow ą zbiórk ą odpadów komunalnych. Ponadto od 1995 roku funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów komunalnych, a od 1998 r. zbiórka przeterminowanych leków od ludno ści. Okresowo od kilku lat prowadzona jest zbiórka odpadów wielkogabarytowych od ludno ści. Odpady komunalne z gminy Olkusz wywo żone s ą na wysypisko usytuowane w gminie Bolesław. Osobnym problemem jest walka władz miejskich z „dzikimi wysypiskami śmieci”, których na terenach wiejskich jest bardzo du żo.

205

Gospodarka Odpadami na terenie miasta i gminy Olkusz dotyczy odpadów komunalnych. Wywóz odpadów komunalnych winien nast ępowa ć do regionalnych instalacji, zgodnie z Planem gospodarki odpadami województwa małopolskiego. W północnej cz ęś ci Olewina (w obszarze zmiany nr 14), w istniej ących terenach przemysłowych po byłej fabryce domów, wytwarzane s ą inne ni ż niebezpieczne odpady z tworzyw sztucznych (po regeneracji odpadów ta śm transporterowych), przewidziane do zbieraniania i odzysku: odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania tworzyw sztucznych oraz kauczuków włókien syntetycznych (Kod odpadu - 07 02): - odpady z przemysłu gumowego i produkcji gumy – odpady ta śm transporterowych stosowane w podziemnych wyrobiskach i na powierzchni (Kod odpadu - 07 02 80), - inne niewymienione odpady – odpady ta śm transporterowych stosowane w podziemnych wyrobiskach (Kod odpadu -.07 02 99).

8.2.8. Zasoby gruntów, ich stan prawny i rozmieszczenie W obszarze obj ętym zmian ą Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz grunty stanowią własno ść : • Osób fizycznych – jest to dominuj ąca forma własno ści w gminie Olkusz – ok. 60% wszystkich gruntów. Najwi ęcej terenów nale żą cych do osób prywatnych zlokalizowanych jest w miejscowo ściach: Zederman, Kosmolów i Troks. • Gminy Olkusz – to kompleksy terenów rozproszone po wszystkich sołectwach gminy. Ten rodzaj własno ści to w przewa żaj ącej wi ększo ści tereny komunikacji, tereny rolne oraz przeznaczone pod działalno ść instytucji o światowych i kulturowych. Najwi ęcej działek b ędących we władaniu gminy Olkusz znajduje si ę w sołectwach: Niesułowice, Witeradów i Podlesie. Niesułowice to miejscowo ść pokryta najg ęstsz ą sieci ą dróg gminnych. Nieruchomo ści usytuowane w południowo-zachodniej cz ęś ci miasta, w rejonie istniej ącego cmentarza i w s ąsiedztwie linii kolejowej o pow. powy żej 10 ha posiadaj ą potencjał wykorzystania ich znacznej częś ci na teren przemysłowy oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17). • Skarbu Pa ństwa (bez rozró żnienia na formy władania) – to tereny stanowi ące ok. 40% ogółu gruntów, znajduj ących si ę w granicach opracowania zmiany studium. Działki będące w posiadaniu Skarbu Pa ństwa to działki le śne, którymi zarz ądzaj ą Lasy Pa ństwowe – Nadle śnictwo Olkusz. Kompleksy le śne usytuowane s ą głównie w południowej i zachodniej cz ęś ci obszaru. Ten rodzaj własno ści dominuje w Żuradzie (południowo – zachodnia cz ęść ), Niesułowicach (cz ęść wschodnia i zachodnia wsi), Gorenicach (kompleksy w północnej i południowej cz ęś ci), Zawadzie (północno –

206

zachodnia i południowa cz ęść ) i Wi śliczce (centralna i zachodnia cz ęść ), w południowo- zachodniej cz ęś ci miasta, w rejonie Kanału Południowego i linii kolejowej, gdzie cz ęść terenów le śnych, o pow. ok. 5 ha planuje si ę przeznaczy ć na teren przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17). Grunty prywatne, gminne i pa ństwowe to trzy podstawowe formy własno ści jakie istniej ą na terenie gminy Olkusz. W poszczególnych miejscowościach znajduj ą si ę pojedyncze działki b ędące we władaniu: • Agencji Nieruchomo ści, • Zarz ądu Dróg Wojewódzkich w Krakowie, • Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad .

207

208

Istniej ąca w gminie Olkusz struktura własno ści gruntów zaprezentowana została na zał ączniku graficznym. Około 15% gruntów w obszarze obj ętym zmian ą studium jest zainwestowana. Zwarta zabudowa skoncentrowana jest wzdłu ż ci ągów komunikacji drogowej. Tereny zainwestowane, to grunty stanowi ące własno ść prywatn ą. Struktura własno ściowa jest do ść niekorzystna, bowiem około 60% powierzchni gminy stanowi ą tereny własno ści prywatnej, pozostałe 40% to tereny, b ędące własno ści ą Gminy i Skarbu Pa ństwa. Tereny b ędące własno ści ą osób prywatnych, stanowi ą niesprzyjaj ące uwarunkowanie przy zagospodarowaniu obszaru. Tereny tego typu, nie pozwol ą na bezkonfliktowe wykorzystanie ich pod zagospodarowanie na cel publiczny, jakim jest budowa dróg (obwodnica). W zasi ęgu obszarów zmiany Studium nr 19 dominuje własno ść prywatna gruntów. Niewielki udział stanowi ą grunty nale żą ce do Skarbu Pa ństwa (grunty le śne) oraz do Gminy Olkusz (drogi, u żytki rolne oraz wzgórze zamkowe w Rabsztynie).

209

9. RUCH BUDOWLANY

Ruch budowlany

Charakterystyka ruchu budowlanego na obszarze miasta i gminy Olkusza została oparta o analiz ę wydanych pozwole ń na budow ę w latach 1992 – 1995 i 2005 r dla obiektów nowowznoszonych, bez uwzgl ędnienia przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z infrastruktur ą. We wsiach gminy w latach 1992 – 1994 wyst ępuje powolny wzrost ruchu budowlanego, szczególnie w zakresie obiektów gospodarczych i z pewnymi wahaniami w odniesieniu do budynków mieszkalnych. Natomiast liczba podj ętych inwestycji dotycz ących obiektów usługowych utrzymuje si ę na jednakowym poziomie. Najwi ęcej zamierze ń inwestycyjnych podj ęto w tym okresie w Osieku (w tym równie ż w zakresie budownictwa mieszkaniowego) oraz w Zedermanie, a w roku 1994 w Kosmolowie. Najmniejszy ruch budowlany charakteryzowany poprzez wydane pozwolenia na budow ę, zanotowano we wsiach: Olewin, Pazurek i Podlesie. W mie ście Olkuszu, po okresie do ść stabilnego ruchu budowlanego w latach 1989- 1993, w 1994 roku nast ąpił znaczny wzrost podj ętych inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego (w tym gara ży). Obiekty te dominuj ą (60,8%) w śród podejmowanych inwestycji. Liczba wydanych pozwole ń na budow ę obiektów usługowych i produkcyjnych zarówno w gminie, jak i mie ście, utrzymuje si ę na jednakowym poziomie, z wyj ątkiem spadku w 1993 r. i stanowi zaledwie 16,3% ogółu pozwole ń. Wg pozwole ń na budow ę, w 1994 r. szereg inwestycji na terenie miasta i gminy Olkusz podj ęły jednostki gospodarki uspołecznionej. Dotycz ą one głównie przedsi ęwzi ęć z zakresu infrastruktury (budowa kabla światłowodowego, kolektorów sanitarnych, sie ć telekomunikacyjna, gazoci ągu średniopr ęż nego), budowa parkingu miejskiego, gara ży, stacji diagnostycznej, stolarni czy zaplecza produkcyjno – handlowego. Poza omawianym zestawieniem pozwole ń na budow ę, znalazły si ę wyst ępuj ące na obszarze miasta i gminy Olkusz dwa zespoły domów letniskowych: w Pazurku licz ący 16 obiektów i Braciejówce – Zimkówce – 27 obiektów. Według danych zawartych w opracowaniu „Miasto i gmina Olkusz. Rejestr zło żonych wniosków i wydanych decyzji w okresie 1992-1994, dotycz ący spraw budowlanych” obiekty te stanowi ą budownictwo nielegalne. Od 1994 r. zaznaczył si ę trend spadkowy w działalno ści inwestycyjnej, wyra żaj ący si ę spadkiem ilo ści wydawanych pozwole ń na budow ę. W 2005 r. liczba wydanych pozwole ń osi ągn ęła poziom 1993 r. co świadczy o poprawie koniunktury inwestycyjnej. Podstawowa

210 zmiana struktury inwestowania w 2005 r .w stosunku do lat poprzednich tyczy budownictwa usługowo – produkcyjnego. Dla tego typu inwestycji w 2005 r. wydano 25 pozwole ń na budow ę w tym 19 w mie ście i 6 w gminie. Najwi ęcej jednak pozwole ń wydano dla budownictwa mieszkaniowego i mieszkaniowo – usługowego. Udział wydanych pozwole ń dla tej zabudowy stanowił 54 % ogółu pozwole ń wydanych w mie ście i gminie Olkusz. W obszarze gminy w 2005 r. wydano 35 pozwole ń dla zabudowy mieszkaniowej, 16 dla obiektów gospodarczych i 6 produkcyjno – usługowych (3 w Osieku, 2 w Olewinie i 1 w Zimnodole). Obszarami zainteresowania inwestorów były wsie Osiek i Zederman, natomiast w Rabsztynie i Witeradowie nie odnotowano żadnego pozwolenia na budow ę.

211

Wydane pozwolenia na budow ę

1992 1993 1994 1995 (1.01. – 30.06.) 2005 Jednostka usługi usługi usługi usługi usługi miesz. miesz. miesz. miesz. miesz. mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem usług. usług. usług. usług. usług. prod. prod. prod. prod. prod. Bogucin 1 - 2 - 3 3 - - - 3 2 - - - 2 3 - 1 - 4 3 - - - 3 Mały Braciejówka 1 - - - 1 5 - 4 - 0 - - - 2 2 1 - - - 1 2 - 3 - 5

Gorenice 1 - 2 - 3 5 - 3 - 8 2 - 1 - 3 2 - 3 - 5 3 - - - 3

Kosmolów 3 - 2 - 5 3 - 1 - 4 9 - 6 - 15 2 - 1 2 5 - - 4 - 4

Niesułowice 3 - 1 - 4 2 - - - 2 3 - 1 - 4 - - 1 - 1 1 - - - 1

Olewin 2 - - - 2 - - - 1 1 - - 1 - 1 - - - - 0 - - - 2 2

Osiek 7 - 2 - 9 12 - 3 2 17 12 - 5 - 17 2 - 2 - 4 5 - 1 3 9

Pazurek 2 - - - 2 - - - - 0 - - - - 0 - - - - 0 1 - - - 1

Podlesie 5 - 4 - 9 6 - 2 - 8 5 - 1 1 7 1 - - - 1 1 - - - 1

Rabsztyn - - 1 - 1 - - - - 0 - - - - 0 - - - - 0 - - - - -

Sieniczno 2 - 4 - 6 3 - - - 3 2 - - - 2 - - 1 - 1 4 - - - 4

Troks 2 - - - 2 1 - 1 - 2 2 - 3 - 5 - - - - 0 3 - 3 - 6

Witeradów 3 - - 1 4 2 - 3 - 5 2 - 4 - 6 2 - 1 - 3 - - - - -

Zawada 4 - 3 - 7 2 - 1 1 4 3 - 1 - 4 2 - - - 2 1 - - - 1

Zederman 4 - 2 1 7 5 - 4 - 9 6 - 5 - 11 2 - 2 - 4 6 - 3 - 9

Zimnodół 4 - 1 - 5 2 - - - 2 1 - 2 1 4 - - - - 0 2 - 1 1 4

Żurada 3 - 1 1 5 7 - 1 - 8 6 - 2 - 8 2 - 1 - 3 3 - 1 - 4 Razem 47 0 25 3 75 58 0 23 4 85 55 0 32 4 91 19 0 13 2 34 35 0 16 6 57 gmina Miasto 19 5 9 14 47 22 5 10 5 42 42 2 23 13 80 12 1 7 3 23 31 3 17 19 70 Olkusz Razem Miasto i 66 5 34 17 122 80 5 33 9 127 97 2 57 17 171 31 1 20 5 57 66 3 33 25 127 Gmina

Wydane pozwolenia na budow ę w latach 2009 – 05.2011 - w obszarze zmiany nr „14” 2009 2010 05.2011 Zabudowa Zabudowa Zabudowa Jednostka Zabudowa Zabudowa Zabudowa Zabudowa Zabudowa Zabudowa mieszkaniowo- Pozostałe mieszkaniowo- Pozostałe mieszkaniowo- Pozostałe mieszkaniowa usługowa mieszkaniowa usługowa mieszkaniowa usługowa usługowa usługowa usługowa Mazaniec-Kamyk 9 - - - 6 - - - 1 - - - Olewin - - - - 2 1 - - - 1 - -

212

II. UWARUNKOWANIA

WST ĘP

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy stanowi - na mocy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. Obowi ązkowe opracowanie wyprzedzaj ące i stanowi ące podbudow ę miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Poni żej przedstawia si ę szersz ą informacj ę o celu i zakresie opracowania w/w Studium. Studium dotycz ące gminy jako element systemu planowania przestrzennego W ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o zagospodarowaniu przestrzennym został okre ślony system planowania przestrzennego, w którym odpowiednie opracowania planistyczne s ą sporz ądzane przez organa rz ądowe b ądź samorz ądowe. W opracowaniach wykonywanych przez organy rz ądowe, tj. w "Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju" oraz organy samorz ądu województwa w "Planie zagospodarowania przestrzennego województwa" okre śla si ę tzw. zadania rz ądowe, maj ące na celu realizacj ę ponad lokalnych celów publicznych (krajowych i wojewódzkich). Opracowania sporz ądzane przez organy samorz ądowe (gmin) wchodz ą w zakres tzw. planowania miejscowego. Wyst ępuj ą tu dwa rodzaje opracowa ń planistycznych:

1) "Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego", w którym okre śla si ę polityk ę przestrzenn ą gminy - sporz ądzane obowi ązkowo dla obszaru w granicach administracyjnych gminy.

2) "Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego", w których ustala si ę przeznaczenie terenów oraz okre śla sposoby ich zagospodarowania - sporz ądza si ę obowi ązkowo dla obszarów je śli wymagaj ą tego przepisy odr ębne oraz dla obszarów wyznaczonych w studium; z planami miejscowymi ustawa wi ąż e dodatkowo obowi ązek sporz ądzania tzw. "Prognozy oddziaływania ustale ń planu na środowisko" oraz "Prognozy skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego". Spo śród wymienionych wy żej opracowa ń planistycznych, jedynie plan miejscowy stanowi bezpo średni ą podstaw ę decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki przestrzennej. Plan miejscowy jest aktem prawa miejscowego ustanawianym przez rad ę gminy, powszechnie obowi ązuj ącym na obszarze gminy. Plan miejscowy stanowi wi ęc podstawowy instrument kształtowania ładu przestrzennego. Studium dotycz ące gminy stanowi

213 niezb ędn ą podbudow ę planów miejscowych; jest to szczególnie wa żne w sytuacji, gdy plany miejscowe b ędą sporz ądzane tylko dla wybranych cz ęś ci obszaru gminy. Opracowania planistyczne sporz ądzane przez organy rz ądowe i samorz ądowe województwa maj ą po średni wpływ na zagospodarowanie przestrzenne, przez uwzgl ędnianie wynikaj ących z nich zasad ustale ń w "Studium". Nale ży tu jednak zaznaczy ć, że uwzgl ędnienie to ma charakter zobowi ązania, wyra źnie okre ślonego w ustawie.

Cel i zadania Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy:

Studium dotycz ące gminy jest nowym rodzajem opracowania planistycznego, wprowadzonym przez ustaw ę o zagospodarowaniu przestrzennym. W Studium nast ępuje okre ślenie, w odniesieniu do cało ści gminy, celów polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uwzgl ędnia zadania słu żą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Wymaga to szerszej podbudowy; podj ęcia przez organy samorz ądowe, podstawowych decyzji politycznych, w postaci ustalenia strategii rozwoju gminy. Uchwalone studium nie jest aktem prawa miejscowego lecz ma charakter tzw. aktu kierownictwa wewn ętrznego. Jego ustalenia nie b ędą skutkowa ć w stosunku do podmiotów gospodaruj ących na obszarze gminy - osób fizycznych i prawnych (nie mog ą stanowi ć podstawy decyzji administracyjnych dotycz ących tych podmiotów). B ędą natomiast obowi ązywa ć władze i Zarz ąd Gminy (oraz jednostki bezpo średnio im podległe), ukierunkowuj ąc ich działania, w tym przede wszystkim działania w zakresie zagospodarowania przestrzennego; obowi ązuj ą wi ęc przy sporz ądzaniu planu miejscowego. Stosownie do ustawy "Plan miejscowy" uchwala Rada Gminy, po stwierdzeniu jego zgodno ści z ustaleniami "Studium". Stosownie do wymaga ń okre ślonych w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym, w studium powinny by ć uwzgl ędnione uwarunkowania wynikaj ące z (tekst w nawiasach stanowi komentarz autorski, przybli żaj ący tre ść cytowanych przepisów): - dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenów (okre ślone na podstawie wieloaspektowej analizy i oceny istniej ącego stanu zagospodarowania oraz funkcjonowania gminy), - wyst ępowania terenów i obiektów chronionych na podstawie przepisów szczególnych (tj. obj ętych ochron ą prawn ą z uwagi na ich warto ści przyrodnicze, kulturowe b ądź

214

potrzeb ę zapewnienia odpowiedniej strefy ochrony, jak np. w przypadku otuliny parków narodowych b ądź krajobrazowych, stref izolacyjnych uj ęć wody itp.), - stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym stanu rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej (z czym wi ąż e si ę potrzeba szeroko rozumianej analizy i oceny, z uwzgl ędnieniem warto ści zasobów środowiska i wyst ępuj ących zagro żeń oraz rozpoznaniem czynników wywołuj ących te zagro żenia), - stanu prawnego gruntów (jako istotnego uwarunkowania kształtowania zagospodarowania terenu, w warunkach gospodarki rynkowej, mog ącego mie ć zasadniczy wpływ na mo żliwo ści realizacji postulowanych kierunków polityki przestrzennej i realny poziom osi ągania po żą danych celów rozwoju), - warunków i jako ści życia mieszka ńców (w rozmaitych jej aspektach, ocenianych - punktu widzenia odczucia społecznego - jako ściowych cech miasta, w kategoriach jako ści środowiska przyrodniczego i otoczenia w miejscu zamieszkani, w tym warunków zdrowotnych, przyrodniczej i kulturowej atrakcyjno ści krajobrazu, funkcjonalno ści i harmonijno ści układu przestrzennego, wielko ści szans na zatrudnienie i wybór miejsca pracy, poziomu dobrobytu i bezpiecze ństwa mieszka ńców itp.), - stanu systemu komunikacji i infrastruktury technicznej, - zada ń słu żą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych (zadania te, w toku ich formułowania przez organy rz ądowe i samorz ądowe maj ą by ć opiniowane przez sejmik samorz ądowy; wprowadzenie tych zada ń do planu miejscowego stanowi warunek ich realizacji, nast ępuje to po przeprowadzeniu negocjacji dotycz ących warunków, na jakich dane zadanie b ędzie uwzgl ędnione w planie miejscowym; wynikałaby st ąd istotna rola studium jako merytorycznej podstawy ww. negocjacji), - oraz analiz i propozycji zawartych we wnioskach składanych przez mieszka ńców głównie na dodatkowe tereny zabudowy mieszkaniowej, propozycji Urz ędu Miasta, instytucji i organizacji ekologicznych, ochrony środowiska i innych. Rozpoznanie to powinno obj ąć równie ż okre ślenie zada ń słu żą cych realizacji lokalnych celów publicznych (w tym zada ń, które z racji wyst ępuj ących potrzeb powinny by ć podj ęte oraz zada ń, które gmina zamierza podj ąć ). Wymienione wy żej analizy i oceny pozwalaj ą na postawienie diagnozy stanu zagospodarowania i funkcjonowania gminy, stanowi ąc podstaw ę okre ślenia celów rozwoju gminy, ustalenia hierarchii tych celów oraz sformułowania propozycji dotycz ących generalnych zasad i kierunków zagospodarowania obszaru gminy (ustalenia kierunków polityki przestrzennej).

215

Oprócz stworzenia studialno - analitycznych podstaw konstruowania planów miejscowych, ustalenia podj ęte w wyniku studium umo żliwi ą i ułatwi ą władzom gminy przeprowadzanie ocen efektów uzyskiwanych w procesach gospodarki przestrzennej, a tak że kontrolowanie przydatno ści planów miejscowych jako narz ędzi tej gospodarki. Cele i kierunki działania, okre ślone w wyniku studium, mog ą mie ć szersze znaczenie i zastosowanie, ni ż tylko stworzenie podstaw sporz ądzenia planów miejscowych. Mog ą np. wskazywa ć na potrzeb ę podj ęcia, obok prac na planem, działa ń promocyjnych dotycz ących rozwoju ( w postaci ulg podatkowych dla okre ślonego typu inwestycji, dopłat z bud żetu gminy, czy działa ń maj ących na celu tworzenie zasobów terenów komunalnych). Mog ą mie ć te ż istotne znaczenie z punktu widzenia ustalenia programu gospodarczego, racjonalizacji bud żetu gminy, ustanawiania przepisów porz ądkowych itp. Zagadnienia omawiane w tej cz ęś ci opracowania stanowi ą zasadnicz ą, analityczno- projektow ą cz ęść studium: bezpo średni ą podstaw ą formułowania jego ko ńcowych ustale ń (w tek ście i rysunku studium). Informacyjne podstawy ww. analiz i rozwi ąza ń projektowych zostały stworzone w ramach pierwszego etapu prac, którego wynikiem jest wieloaspektowa charakterystyka stanu i diagnoza miasta i gminy Olkusz. Jak ju ż wspomniano, głównym celem sporz ądzenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jest stworzenie podstaw do ustalenia – w sporz ądzanych w nast ępnej kolejno ści planach miejscowych - regulacji dotycz ących przeznaczenia terenów oraz okre ślenia sposobu ich zagospodarowania i zabudowy. Regulacje te powinny zapewni ć:

1) ochron ę i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury materialnej,

2) mo żliwo ść kreacji nowych warto ści. Istotn ą rol ą tych regulacji jest te ż kojarzenie zbie żnych interesów i działa ń podmiotów uczestnicz ących w zagospodarowaniu przestrzeni oraz minimalizowanie istniej ących i potencjalnych konfliktów; przy czym jako konflikt rozumie si ę tu wszelkie sytuacje zakłóce ń w tzw. zrównowa żonym rozwoju miasta i gminy. W przedstawionym opracowaniu zwrócono szczególn ą uwag ę na zagadnienie warto ści istniej ących zasobów - przyrodniczych i kulturowych (stworzonych przez człowieka), potrzeby ich ochrony oraz mo żliwo ści wykorzystania w dalszym rozwoju miasta i gminy. Istotnym elementem jest te ż problem podstaw dalszego funkcjonowania miasta i gminy Olkusz, w tym podstaw ekonomicznych, jako punktu wyj ścia dla okre ślenia potrzeb w zakresie kreacji nowych warto ści.

216

Okre ślaj ąc uwarunkowania (ograniczenia i predyspozycje) kreowania warto ści, oparto si ę na wieloaspektowej charakterystyce stanu i rozwoju miasta i gminy Olkusz: ocena uwarunkowa ń obj ęła tym samym, wiele aspektów przyszłego, potencjalnego rozwoju, daj ąc podstaw ę okre ślenia propozycji dotycz ących celów oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy.

217

10. PROBLEMY I OBIEKTYWNIE ISTNIEJACE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MIASTA I GMINY OLKUSZ

Problemy, które wymagaj ą rozwi ązania, a tak że obiektywnie istniej ące główne uwarunkowania - ograniczenia i predyspozycje rozwojowe (niezale żnie od strategii rozwoju przyj ętej przez władze samorz ądowe i okre ślonych w dalszej cz ęś ci studium - celów rozwoju przestrzennego miasta i gminy) zostały okre ślone w oparciu o diagnoz ę stanu miasta i gminy Olkusz.

10.1. Nieharmonijny rozwój jako podstawowy problem miasta i gminy

Wielokierunkowe rozpoznanie stanu i dotychczasowego rozwoju miasta i gminy Olkusz wykazało, istnienie szeregu nieprawidłowo ści i sytuacji konfliktowych. Wynikaj ą one głównie z niezrównowa żonego, nieharmonijnego rozwoju miasta i gminy. Podobnie jak w przypadku wielu innych miast w Polsce, rozwój Olkusza w okresie powojennych dziesi ęcioleci był zdominowany przez rozwój sfery produkcyjnej, o charakterze ponadlokalnym. W przypadku Olkusza był to rozwój przemysłu wydobywczego i przetwórczego (w mie ście i w gminach s ąsiaduj ących od strony zachodniej). Konieczno ść zapewnienia "siły roboczej" wywoływała potrzeb ę budownictwa mieszkaniowego, głównie w postaci tzw. osiedli o zabudowie wielorodzinnej, z towarzysz ącymi im usługami, w zdecydowanej wi ększo ści o charakterze podstawowym. Do rozmieszczenia wi ększych zakładów pracy i głównych osiedli dostosowano urz ądzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej. Dostosowany do tego był te ż system o światy, nastawiony głównie na kształcenie pracowników przemysłu. Zatrudnienie w przemy śle, zwłaszcza w górnictwie dawało, jak na warunki polskie stosunkowo wysokie zarobki. To wła śnie oraz szanse na uzyskanie mieszkania było czynnikiem przyci ągaj ącym do miasta młodych ludzi z terenów wiejskich (w tym nie tylko z terenów gminy Olkusz). W wyniku tego, w ci ągu stosunkowo krótkiego czasu w mie ście nast ąpiło podwojenie wielko ści zaludnienia. W wyniku tak ukierunkowanych procesów rozwoju, ukształtował si ę monokulturowy model przemysłowego miasta Olkusza, przy czym cechy monokultury miała równie ż struktura funkcji produkcyjnych i obsługowych (dominacja du żych jednostek,

218 eliminowanie indywidualnych inicjatyw gospodarczych, równie ż w zakresie małych przedsi ębiorstw produkcyjnych, a także rzemiosła produkcyjnego i usługowego oraz usług). W sferze społecznej, wysiłek inwestycyjny, jak ju ż wspomniano, był ukierunkowany na wi ększe zespoły zabudowy wielorodzinnej i niezb ędne ich wyposa żenie. W minimalnych stopniu inwestowano w zasoby pochodz ące z wcze śniejszych lat, w ich modernizacj ę, remonty, uzupełnianie i porz ądkowanie, niezale żnie od tego, że znaczna cz ęść tych zasobów charakteryzuje si ę istotnymi warto ściami kulturowymi. Nie cieszyły si ę równie ż wsparciem indywidualne inicjatywy w zakresie budownictwa mieszkaniowego i usługowego. Efektem tego s ą znaczne zniszczenia starych zasobów, zwłaszcza w obr ębie śródmie ścia Olkusza, a tak że nieuporz ądkowane, przypadkowe, zespoły zabudowy jednorodzinnej w otoczeniu śródmie ścia, rozci ągni ęte wzdłu ż dróg, nie w pełni wyposa żone w infrastruktur ę techniczn ą. Jedynymi wyj ątkami w tym zakresie s ą zespoły zabudowy jednorodzinnej o uporz ądkowanej strukturze wewn ętrznej, powstałe w wyniku parcelacji z przed 1939 r. Poza nielicznymi fragmentami w śródmie ściu i na terenie osiedli wielorodzinnych, tereny w otoczeniu zabudowy mieszkaniowej s ą nieuporz ądkowane; podobnie jak w otoczeniu zakładów przemysłowych. W ci ągu lat narastały te ż problemy komunikacyjne oraz infrastrukturalne. Zaniedbane równie ż były tereny wiejskie, z których systematycznie odpływała ludno ść do miasta. Nieharmonijny rozwój miasta i gminy odbił si ę równie ż w sposób negatywny na stanie środowiska przyrodniczego. Osuszanie terenu w wyniku prac górniczych i powstanie leja depresyjnego, obejmującego prawie cało ść obszaru gminy, zmiany wyst ępuj ące na powierzchni terenu oraz zanieczyszczenia gleb i powietrza, pogorszaj ący si ę stan lasów – są wynikiem oddziaływa ń przemysłu. Wszystko to razem stwarza obraz tzw. ułomnej urbanizacji. W ostatnich latach opisane wy żej trendy rozwojowe zmieniły si ę, z przyczyn obiektywnych (podobnie jak na innych terenach kraju). Nast ąpiło załamanie koniunktury rozwojowej przemysłu wydobywczego i du żych zakładów przemysłowych. W ślad za tym obni żyły si ę zarobki znacznej cz ęś ci mieszka ńców, zacz ęło powi ększa ć si ę bezrobocie. Jednocze śnie, w efekcie zmian ustrojowych nast ąpiło o żywienie inicjatyw lokalnych w kierunku uruchamiania działalno ści gospodarczych, najcz ęś ciej w zakresie usług, rzemiosła usługowego i produkcyjnego. O żywiło si ę te ż budownictwo indywidualne, a prawie całkowicie załamało budownictwo wielorodzinne ze środków spółdzielczych oraz zakładów pracy.

219

W polityce samorz ądu lokalnego zaznaczyło si ę d ąż enie do poprawy najwi ększych zaniedba ń - głównie w zakresie infrastruktury technicznej, maj ące równie ż istotne znaczenie w punktu widzenia poprawy stanu środowiska przyrodniczego. W okresie 1990 - 1995 podj ęto m.in. kompleksow ą gazyfikacj ę gminy, budow ę kanalizacji sanitarnej w północnej cz ęś ci miasta, rozbudow ę sieci wodoci ągowych w gminie, porz ądkowanie terenów zieleni w mie ście. Obok tego samorz ąd podejmował działania bezpo średnio nastawione na ochron ę środowiska, takie jak: wywieranie presji na ograniczenie uci ąż liwo ści lokalnych zakładów przemysłowych, ochron ę terenów o szczególnych walorach krajobrazowych, skutecznie zablokował rozszerzanie na tereny miasta eksploatacji piasku posadzkowego, co niew ątpliwie spowodowałoby zniszczenie walorów południowej dzielnicy Olkusza. W okresie tym, przy stosunkowo niewielkich mo żliwo ściach finansowych samorz ąd lokalny nie mógł jednak wyeliminowa ć nieprawidłowo ści dotychczasowego rozwoju miasta i gminy, które narastały na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Likwidacja powstałych nieprawidłowo ści wymaga du żych nakładów oraz czasu. Obok poprawy wyposa żenia w infrastruktur ę techniczn ą, rozwoju indywidualnego budownictwa mieszkaniowego i usług komercyjnych (głównie małych przedsi ębiorstw o profilu handlowym, rzemie ślniczym, gastronomicznym), pojawiły si ę nowe problemy, przede wszystkim w sferze ekonomicznej i społecznej, takie jak: bezrobocie, zubo żenie cz ęś ci społecze ństwa, brak nowych mieszka ń komunalnych dost ępnych dla najubo ższych, niedostosowanie systemu kształcenia do funkcjonowania lokalnej społeczno ści w warunkach rynkowych. W tej sytuacji nale ży potwierdzi ć diagnoz ę postawion ą przez miejscowe władze, że najbli ższej przyszło ści punkt ci ęż ko ści w sprawach rozwoju lokalnej społeczno ści powinien by ć przesuni ęty na aktywne pobudzanie sfery społecznej i gospodarczej gminy, warunkuj ącej lokalny rozwój gospodarczy i odpowiadaj ącej oczekiwaniom mieszka ńców". Nale ży przy tym zauwa żyć, że w rozwoju tym nie nale ży równie ż zaniedbywa ć innych sfer: ekologicznej, kulturowej oraz kształtowania ładu przestrzennego. Poszerzenie Strefy Aktywności Gospodarczej wymaga uzyskania zgody na wył ączenie gruntów le śnych z produkcji le śnej na cele nierolnicze i niele śne (obszar zmiany nr 17).

10.2. Problemy i uwarunkowania przyrodnicze

10.2.1. Główne czynniki kształtuj ące mo żliwo ści rozwoju Środowisko przyrodnicze na obszarze miasta i gminy Olkusz pozostaje pod wpływem silnych oddziaływa ń antropogenicznych, zwi ązanych głównie z przemysłem rozwini ętym w rejonie Olkusza oraz na terenach otaczaj ących. Podstawowe uwarunkowania przyrodnicze rozwoju miasta i gminy Olkusz to:

220

1) wyst ępowanie wysokich warto ści środowiska przyrodniczego i krajobrazu w przewa żaj ącej cz ęś ci gminy (obszary wł ączone do wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych województwa małopolskiego w ramach Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami), 2) wyst ępowanie złó ż surowców mineralnych (pozyskiwanie ich stanowi - istniej ący oraz potencjalny - czynnik prowadz ący do degradacji środowiska), 3) stan środowiska naturalnego - wysoki stopie ń jego przeobra żeń i degradacji (naturalnych stosunków wodnych, zanieczyszcze ń wód i powietrza, ska żenie gleb, przekształce ń powierzchni terenu). Uwarunkowania wynikaj ące ze środowiska naturalnego powinny stanowi ć podstaw ę do prowadzenia przez gmin ę polityki ekorozwoju, zgodnie z wymaganiami ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Pod tym poj ęciem rozumie si ę nadanie rozwojowi kierunku zachowuj ącego w sposób trwały, walory i zasoby środowiska, a tak że czynn ą ochron ę środowiska przyrodniczego (Polityka Ekologiczna Pa ństwa ,1990 r.).

10.2.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z walorów środowiska przyrodniczego oraz ochrony prawnej Pomimo silnych przeobra żeń środowiska, na terenie gminy wyst ępuje wiele cennych elementów środowiska przyrodniczego. Tereny najcenniejsze chronione s ą w ramach Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami. Utworzono rezerwat przyrody „Pazurek” oraz opracowane s ą te ż projekty utworzenia na terenie gminy rezerwatu przyrody "Januszkowa Góra". oraz u żytku ekologicznego "Sasanka". Nale ży te ż uwzgl ędni ć koncepcje tworzenia innych form ochrony przyrody, z wykorzystaniem opracowanych na potrzeby planów ochrony PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd - waloryzacji przyrodniczej. Do systemu terenów chronionych,wł ączone s ą nast ępuj ące obszary: - północna cz ęść obszaru gminy, poło żona w granicach Parku Krajobrazowego "Orlich Gniazd", - południowa cz ęść gminy, nale żą ca do Parku Krajobrazowego "Dolinki Krakowskie", - wschodnia i centralna cz ęść gminy (bez obszaru miasta, za wyj ątkiem wybranych obszarów zmiany Studium nr 19, znajduj ących si ę w jego zasi ęgu), stanowi ąca otulin ę wymienionych Parków. System ten ma na celu ochron ę zachowanych jeszcze warto ści przyrodniczych i krajobrazowych, w tym istniej ącej bioró żnorodno ści i powi ąza ń obszarów cennych przyrodniczo, a tak że, w miar ę mo żliwo ści odtworzenie naturalnych elementów. Ma on istotne

221 znaczenie dla zapewnienia funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz kształtowania warunków bioklimatycznych w obszarach ekologicznie zagro żonych. Na obszarach Parków Krajobrazowych obowi ązuj ą przepisy sformułowane Uchwał ą Nr XV/247/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 28 listopada 2011 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. w Rozporz ądzeniu Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 pa ździernika 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i w Rozporz ądzeniu Nr 81/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, zmienionego Rozporz ądzeniem Wojewody Małopolskiego z dnia 2 kwietnia 2008 r. zmieniajace rozporz ądzenie w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (Dz.Urz.Woj.Małopolskiego Nr 263). Z w/w rozporz ądze ń oraz projektów planów ochrony terenów Parków Krajobrazowych wynikaj ą nast ępuj ące uwarunkowania dla ich zagospodarowania przestrzennego: - wył ączenie z działalno ści inwestycyjnej - obszarów o szczególnych walorach krajobrazowych, wymagaj ących bezwzgl ędnej ochrony. S ą to: obszary le śne, polno – łąkowe o bogato ukształtowanej rze źbie terenu z licznymi akcentami unikatowych form skalnych - fragmentami terenu o zachowanym historycznym rozłogu pól oraz z pojedynczymi budynkami, doliny rzek i potoków, ci ągi, punkty i płaszczyzny czynnej i biernej ekspozycji widokowej, tereny i obiekty poddane ochronie konserwatorskiej, - ograniczone inwestowanie na okre ślonych warunkach - w obszarach o szczególnych walorach krajobrazowych, miejscami zubo żonego działalno ści ą człowieka, wymagaj ących zachowania istniej ących walorów, porz ądkowania miejsc przekształconych. S ą to obszary polno - łąkowe o mało zró żnicowanej rze źbie terenu, pozbawione naturalnych akcentów widokowych z zachowanym charakterem otwartego krajobrazu kulturowego, przylegaj ące do terenów zabudowy, tereny i obiekty poddane ochronie konserwatorskiej, - inwestowanie w obszarach przeznaczonych do zainwestowania - tj. w obr ębie jednostek osadniczych. Inwestowanie to winno uwzgl ędnia ć m.in. utrzymanie historycznie ukształtowanej skali oraz przestrzennej struktury jednostek osadniczych poprzez uzupełnienie i kontynuacj ę istniej ącego układu funkcjonalno - przestrzennego, porz ądkowanie zabudowy w obr ębie terenów zainwestowanych, wyposa żenie w niezb ędne obiekty infrastruktury społecznej i technicznej, nie rozpraszanie zabudowy, minimalizowanie negatywnych oddziaływa ń zabudowy na otoczenie poprzez wzbogacanie wn ętrz jednostek osadniczych systemem terenów aktywnych biologicznie, - hamowanie presji urbanizacyjnej,

222

- zakaz realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ącą oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,poz.627, z pó źn. zm). - rozwijanie preferowanych funkcji szczególnie turystyki, wypoczynku i edukacji. Na terenie utworzonego rezerwatu przyrody „Pazurek” i projektowanego "Januszkowa Góra" oraz u żytku ekologicznego "Sasanka" - sposób u żytkowania terenów powinien by ć podporz ądkowany celom tworzenia tych rezerwatów. Oprócz obszarów podlegaj ących ochronie prawnej, system obszarów przyrodniczych miasta i gminy tworz ą pozostałe kompleksy le śne, w tym: lasy bezpo średnio przylegaj ące do terenów miasta, pełni ące funkcje bioklimatyczne. Szczególnej ochrony wymagaj ą lasy poło żone w zachodniej cz ęś ci miasta. Pełni ą one rol ę filtra ograniczaj ącego napływ zanieczyszcze ń z terenów przemysłowych Bolesławia i dalszych. Na w/w system obszarów przyrodniczych składaj ą si ę te ż tereny otwarte, zwłaszcza tereny wzniesie ń jurajskich. Ochrony wymagaj ą równie ż wszelkie zachowane jeszcze fragmenty terenów z wodami powierzchniowymi i podmokło ściami. W miejscowo ści Olewin (obszar zmiany nr 14), do najcenniejszych zasobów środowiska nale żą : - wierzchowiny lokalnych wzniesie ń stanowi ące płaszczyzny wraz z fragmentami przylegaj ących stoków o stromych spadkach, stanowi ące płaszczyzny wybitnie eksponowane w krajobrazie (poło żone w środkowej i południowej cz ęś ci obszaru), - rozległe wn ętrze krajobrazowe zamkni ęte ścianami lasu, poło żone na północ od zespołu zabudowy byłej fabryki domów oraz mniejsze w skali wn ętrze krajobrazowe obejmuj ące obni żenie terenowe (usytuowane w południowo- wschodniej cz ęś ci obszaru), - ciagi widokowe wyst ępuj ące wzdłu ż drogi o kierunku południkowym (biegn ącej równolegle do linii kolejowej). Do najcenniejszych zasobów środowiska dzielnicy Mazaniec-Kamyk (obszar zmiany nr 14) nale ży zaliczy ć: - niewielkie zbiorniki i cieki wodne pomi ędzy ul. Mazaniec, a ul. Mazaniec Boczna, - tereny wyst ępowania form antropomorficznych i mikroform pochodzenia naturalnego, przy ul. Mazaniec (poło żone w południowej cz ęś ci obszaru), - punkty widokowe przy ul. Mazaniec, - ciagi widokowe przy ul. Mazaniec, mi ędzy ul. Kamyk i drog ą nr 791 (w południowej cz ęś ci obszaru),

223

- eksponowane wierzchowiny wzniesie ń wraz z fragmentami stoków o stromych spadkach (poło żone w południowej oraz wschodniej cz ęś ci obszaru). W zasi ęgu obszarów zmiany Studium nr 19 do najcenniejszych zasobów środowiska nale ży wzgórze zamkowe w Rabsztynie wraz ze stanowi ącymi pomnik przyrody osta ńcami skalnymi zlokalizowanymi na wzgórzu. Walory wzgórza s ą szczególnie cenne z uwagi na jego ekspozycj ę w malowniczo ukształtowanym terenie tej cz ęś ci gminy Olkusz.

10.2.3. Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem i eksploatacj ą złó ż surowców mineralnych

Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania złó ż rud cynkowo - ołowiowych oraz przekształce ń powierzchni terenu stanowi ących skutek eksploatacji podziemnej (rud cynku i ołowiu).

Praktycznie cało ść Północno-zachodnia cz ęść obszaru miasta Olkusza le ży w obr ębie terenów górniczych kopalni rud cynkowo - ołowiowych, w obszar gminy wkracza jedynie niewielka cz ęść terenu górniczego „ZGH Bolesław III” ustanowionego decyzją Nr BKk/OZ/779/96 z dnia 29 kwietnia 1996 r. Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa dla zło ża Pomorzany. Wymieniony teren górniczy obejmuje północn ą cz ęść miejscowo ści zachodni skraj miejscowo ści Bogucin Mały, Witeradów i północno - zachodni kraniec miejscowo ści Żurada. Spo śród obszarów zmiany Studium nr 19 tylko jeden z nich (obszar nr 19.1., w rejonie Pomorzan) poło żony jest w zasi ęgu terenu górniczego „ZGH Bolesław III” utworzonego w Koncesji Nr 172/93 z dnia 20.07.1993 r. wydanej przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa (z pó źn. zm.) dla eksploatacji złó ż cynku i ołowiu „Pomorzany”. Obszar nr 19.1. le ży ponadto w zasi ęgu obszaru górniczego „Pomorzany III”, ale poza zasi ęgiem samego zło ża „Pomorzany”. Obszar ten, podobnie jak pozostałe obszary zmiany Studium nr 19, le ży poza zasi ęgiem wpływów planowanej poza granicami gminy Olkusz eksploatacji zło ża „Pomorzany” oraz poza wpływami tzw. „starego kopalnictwa”. W obr ębie terenu górniczego ZGH "Bolesław" w cz ęś ci usytuowanej w miejscowo ściach Witereadów-Żurada nie wyst ępuje zło że rud cynku i ołowiu, tak wi ęc teren nie b ędzie podlegał wpływom współczesnej eksploatacji górniczej. Przewidywana po 20102015 r. likwidacja kopalni ZGH "Bolesław" S.A., mo że spowodowa ć podniesienie si ę triasowego zwierciadła wody (obecnie zwierciadło wody w triasie jest na gł ęboko ści ok. 58 m) oraz odbudow ę zwierciadła w jurajskim i czwartorz ędowym poziomie wodono śnym(obecnie w czwartorz ędowym poziomie zwierciadło wyst ępuje na gł ęboko ści 4- 5 m, zale żnie od

224 wielko ści przepływu lub zaniku przepływu w p.Witeradówka), co mo że spowodowa ć wyst ąpienie lokalnych podtopie ń. Ponadto w terenie górniczym wg. informacji ZGH "Bolesław" w Bukownie, zachodzi mo żliwo ść wyst ępowania zjawisk krasowych. Zarówno rejon przewidywanych podtopie ń jak i wyst ępowania zjawisk krasowych zaznaczono na planszy "Uwarunkowa ń". W zachodniej cz ęś ci miasta i gminy Olkusz został utworzony obszar górniczy „OLKUSZ II” i teren górniczy „ZGH Bolesław IV”, ustanowione w koncesji Nr 8/2003 z dnia 15.10.2003 r. udzielonej przez Ministra Środowiska na eksploatacj ę cz ęś ci złoża rud cynku i ołowiu „Olkusz”. W granicach terenu górniczego „ZGH Bolesław IV” znajduj ą si ę niezainwestowane tereny w rejonie grodziska Stary Olkusz i poło żone przy drodze krajowej nr 94, gdzie istniej ące uwarunkowania (ł ąki) pozwalaj ą na uporz ądkowanie zaniedbanego terenu, z mo żliwo ści ą utworzenia bazy turystycznej, tym samym podniesienia atrakcyjno ści tej cz ęś ci miasta. Ponadto w granicach terenu górniczego „ZGH Bolesław IV” w rejonie drogi krajowej nr 94, stacji uzdatniania wody i Kopalni Olkusz znajduj ą si ę tereny przemysłu, baz i składów, gdzie istnieje mo żliwo ść uporz ądkowania i doinwestowania przedmiotowego obszaru (obszar zmiany nr „13”). W granicach terenu górniczego „ZGH Bolesław”, ustanowionego w decyzji Nr BKk/OZ/779/96 z dnia 29.04.1996r. Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa zmieniaj ącej pkt 1 decyzji Nr 172/93 M ŚZNiL z dnia 20.07.1993r. w sprawie udzielenia koncesji Zakładom Górniczo-Hutniczym „Bolesław” w Bukownie na wydobywanie rud cynku i ołowiu ze zło ża „Pomorzany” znajduj ą si ę tereny obj ęte terenem górniczym „ZGH Bolesław I” i pozostałe znajduj ące si ę w obszarze zmiany nr „13” oraz odpowiednio: - teren w rejonie ul. Gwarków w s ąsiedztwie istniej ącej zabudowy mieszkaniowej i zieleni z mo żliwo ści ą wykorzystania w cz ęś ci istniej ącej zabudowy pod zakład opieku ńczo-leczniczy - teren w rozwidleniu ul. Długiej i drogi krajowej nr 94, wykorzystywany jako teren obsługi komunikacji, wymagaj ący uporz ądkowania i poprawy wizerunku miasta poprzez dopuszczenie rozwoju usług wraz z zapleczem parkingowym i zieleni ą towarzysz ącą, z wykorzystaniem terenu pod obiekty handlowe o powierzchni sprzedazy powy żej 2000 m 2, - teren w rozwidleniu ul. Długiej i Głowackiego o bogato ukształtowanej rze źbie terenu (skutki starego kopalnictwa – rejon dawnych kopal ń na Górkach XVIIw. i robót poszukiwawczych galmanu Towarzystwa „Saturn” (1819-1917) niezainwestowany, stanowi ący atrakcj ę do wykorzystania pod park sportów młodzie żowych (typu skatepark) z mo żliwo ści ą urz ądzenia torów dla rowerów dirtowych i triasowych, z ekspozycj ą elementów starego kopalnictwa

225

- teren w rejonie ul. Spółdzielców zainwestowany w wi ększo ści pod przemysł, bazy i składy, z istniej ącą mo żliwo ścią uporz ądkowania i uzupełnienia zainwestowania przedmiotowego obszaru - tereny w dzielnicy północnej, rejon osiedla Glinianki w Olkuszu z istniej ącą zabudow ą mieszkaniow ą jednorodzinn ą z potrzeb ą uporz ądkowania parametrów istniej ącej zabudowy i uzupełnienia jej o now ą zabudow ę mieszkaniow ą wpisan ą w otoczenie zieleni nieurz ądzonej.

Na obszarach poło żonych w obr ębie obecnych b ądź nieaktualnych ju ż terenów górniczych, a tak że szczególnie w zasi ęgu historycznego kopalnictwa wyst ępuj ą deformacje powierzchni, w istotny sposób wpływaj ące na mo żliwo ści i sposoby u żytkowania i zagospodarowania terenów. W zale żno ści od kategorii zagro żenia, wyklucza to mo żliwo ść zabudowy terenu lub zmusza do stosowania profilaktyki budowlanej. W przypadku kolizji z istniej ącym b ądź po żą danym przez gmin ę sposobem zagospodarowania terenu, niezb ędne jest uzgodnienie mi ędzy gmin ą a organami odpowiedzialnymi za eksploatacj ę górnicz ą, zasad post ępowania obu stron. Dotycz ą one: - dopuszczalnego zakresu i sposobu eksploatacji, - wyznaczenia filarów ochronnych dla obiektów, - zasad zagospodarowania terenów w danej sytuacji, - zasad ekonomicznej odpowiedzialno ści, za powodowane szkody, przedsi ębiorstw prowadz ących eksploatacj ę.

W zachodniej cz ęś ci planowanego terenu przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17) wyst ępuje obszar górniczy „OLKUSZ II” i teren górniczy „ZGH Bolesław IV”, ustanowione decyzj ą Ministra Środowiska z dnia 12.06.2013r. DGKks-4771-15/22651/12/JM, zmieniaj ącą decyzj ę nr 8/2003 z dnia 15 pa żdziernika 2003 r. na wydobywanie rud cynku i ołowiu z cz ęś ci zło ża „Olkusz” poni żej poziomu +238 m n.p.m. do poziomu +113 m n.p.m).

W obr ębie miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą cztery tereny o ró żnych uwarunkowaniach, wynikaj ących z podziemnej eksploatacji górniczej (rud cynku i ołowiu): 1. tereny istniej ących deformacji nieci ągłych, poło żone w wi ększo ści poza obszarami zainwestowanymi. Poddawane s ą rekultywacji, w celu przywrócenia ich do u żytkowania (le śnego, tereny zieleni),

226

2. tereny historycznego kopalnictwa, obejmuj ącego swym zasi ęgiem obszary śródmiejskie Olkusza . Zagro żone s ą powstawaniem deformacji trudnych do prognozowania z powodu braku dokumentacji. Z uwagi na ich poło żenie i wielko ść , wskazane jest obj ęcie tych terenów badaniami, w celu okre ślenia rodzaju mo żliwych zagro żeń, wynikaj ących z wyst ępowania pustek w górotworze. Do czasu przeprowadzenia kompleksowych bada ń, zagospodarowanie terenu powinno by ć uwarunkowane opiniami geologiczno - górniczymi i konstrukcyjno - budowlanymi, a) w rejonie oddziaływania starego historycznego kopalnictwa znajduj ą si ę tereny w zachodniej dzielnicy przemysłowej w rejonie grodziska Stary Olkusz, w rozwidleniu ul. Długiej i drogi krajowej nr 94, w rozwidleniu ul. Długiej i Głowackiego, w rejonie ul. Spółdzielców oraz cz ęś ciowo w rejonie osiedla Glinianki (obszar zmiany nr „13”). Przydatno ść tych terenów do zabudowy regulowana jest mo żliwo ści ą wyst ępowania deformacji nieci ągłych; kategorie przydatno ści do zabudowy: B, C: - kategoria B – tereny na których obiekty budowlane mog ą by ć wznoszone pod warunkiem przeprowadzenia bada ń in żynierskich podło ża lub zabezpieczenia obiektów na mo żliwo ść wyst ępowania leja o średnicy do 5,0m, - kategoria C – tereny o du żym zagro żeniu wyst ępowania deformacji nieci ągłych lub znaczny stopie ń górotworu i dewastacji powierzchni terenu na skutek prowadzonych robót górniczych lub powstałe wcze śniej leje i zapadliska nad wyrobiskami starego historycznego kopalnictwa. Lokalizacja obiektów wymaga sporz ądzenia dokumentacji geologiczno-in żynierskiej i wydania opinii geologiczno- górniczej. 3. tereny zagro żone wyst ępowaniem deformacji zwi ązanych z kopalnictwem współczesnym. Wyst ępuj ą tu dwie kategorie terenów, w odniesieniu do których kategoria zagro żenia będzie ustalona w terminie pó źniejszym (na etapie sporz ądzania planów miejscowych), 4. tereny zagro żone wyst ępowaniem deformacji zwi ązanych z kopalnictwem planowanym zostały wskazane w zaktualizowanych projektach zagospodarowania złó ż Olkusz i Pomorzany i obejmuj ą terenu niezabudowane za wyj ątkiem kilku budynków w rejonie osiedla Pomorzany. Tereny nie obj ęte stref ą zagro żeń (w przypadku zmian obecnych projektów zagospodarowania zło ża, b ędą wymagały szczegółowego rozpoznania).

Centralna i wschodnia cz ęść planowanego terenu przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17) znajduje si ę aktualnie poza wpływami tzw. „starego kopalnictwa” – jest całkowicie uspokojona i zdatna do zabudowy

227 bez ogranicze ń w kat. A przydatno ści terenu do zabudowy. W latach 1997-2000, była tam prowadzona eksploatacja zło ża rud cynku i ołowiu „Olkusz” na głęboko ści ok. 70 m. Wyeksploatowan ą przestrze ń wypełnia podsadzka hydrauliczna. Na terenie gminy w rejonie Parcz Górniczych, Sikorki i Rabsztyna wyst ępuje udokumentowane zło że "Sikorka" nie objęte aktualnie koncesj ą na wydobywanie rud cynku i ołowiu. Tereny wyst ępowania udokumentowanego zło ża "Sikorka" wymagaj ą ochrony przed zagospodarowaniem uniemo żliwiaj ącym ewentualn ą eksploatacj ę zło ża. Pod dzielnic ą Mazaniec-Kamyk w Olkuszu, zwierciadło wody waha się od wysoko ści + 275 m npm. do + 300 m npm. Przewidywana likwidacja kopal ń ZGH „Bolesław” S.A. mo że spowodowa ć podniesienie si ę triasowego zwierciadła wody oraz odbudow ę zwierciadła w jurajskim i czwartorz ędowym poziomie wodono śnym (obszar zmiany nr 14). Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem złó ż piasku podsadzkowego oraz zamierzeniami eksploatacji powierzchniowej.

Na terenie miasta i gminy Olkusz znajduje si ę udokumentowane zło że piasku podsadzkowego Szczakowa - Bukowno obejmuj ące rejon Pustyni Starczynowskiej - Maza ńca. Zło że poło żone jest na pograniczu miasta Olkusz i wsi Żurada, przy czym południowo- zachodnia cz ęść zło ża tj. ok. 30% jego powierzchni zalega w miejscowo ści Żurada. Zło że to wymaga ochrony przed zainwestowaniem. W obr ębie miasta i gminy nie była i nie jest prowadzona powierzchniowa eksploatacja piasków. Z wnioskiem o podj ęcie eksploatacji zło ża Szczakowa - Bukowno wyst ąpiła Kopalnia Piasku "Szczakowa" jako terenu ewentualnej eksploatacji wskazuj ąc obszary le śne w zachodniej cz ęś ci miasta, po południowej stronie linii kolejowej. Kopalnia nie uzyskała koncesji na eksploatacj ę zło ża, z uwagi na negatywne stanowisko w tej sprawie władz miasta i gminy Olkusz. Obecnie o eksploatacj ę tego zło ża stara si ę kolejna firma. W/w obszary le śne stanowi ą istotny element strefy ochrony aerosanitarnej - czynnik wpływaj ący korzystnie na kształtowanie si ę zdrowotnych warunków życia w mie ście. Zachowanie nienaruszonej osłony le śnej jest tym wa żniejsze, ze kierunek południowy jest naturalnym kierunkiem rozwoju miasta Olkusza w przyszło ści. W tej sytuacji, podj ęcie eksploatacji zło ża spowodowałoby zaburzenie ukształtowanej struktury przyrodniczej miasta i jego powi ąza ń z otoczeniem. Usuni ęcie lasu pozbawiłoby miasto ochrony przed napływem zanieczyszcze ń powietrza, w tym pyłów z metalami ci ęż kim, z poło żonych w niewielkiej odległo ści ZGH" Bolesław", a tak że naturalnej i niezb ędnej izolacji mi ędzy terenami przemysłowymi, a południow ą mieszkaniow ą dzielnic ą Olkusza. Nale ży przy

228 tym zauwa żyć, że odtworzenie (po zako ńczeniu eksploatacji) lasu na terenach obni żonych o 20 - 30 m, nie gwarantuje spełniania obecnej jego roli. Nale ży równie ż bra ć pod uwag ę niekorzystny wpływ ewentualnej eksploatacji piasków na stosunki wodne, a w tym: - rozszerzenie leja depresyjnego w utworach czwartorz ędowych, - uniemo żliwienie odtworzenia naturalnych stosunków wodnych po zaprzestaniu eksploatacji rud cynkowo – ołowianych – prawdopodobie ństwo powstania zalewisk w obni żonym na skutek eksploatacji terenie. Fragment obszaru zmiany Studium nr 19 (oznaczony nr 19.1) le ży w zasi ęgu udokumentowanego zło ża piasków podsadzkowych „Pustynia Bł ędowska – Blok IV”. Zło że to jest obecnie eksploatowane metod ą odkrywkow ą poza terytorium gminy Olkusz. Na obszarze zmiany Studium nr 19 powierzchni ę terenu w zasi ęgu zło ża pokrywaj ą głównie grunty zadrzewione i zakrzewione, a w niewielkiej cz ęś ci tak że u żytki rolne oraz niezainwestowane cz ęś ci gruntów budowlanych. Istniej ące zagospodarowanie gruntów utrudnia lub nawet uniemo żliwia powierzchniow ą eksploatacj ę zło ża. Ponadto z eksploatacj ą zło ża na terenie gminy Olkusz wi ązałby si ę szereg negatywnych skutków środowiskowych niewspółmiernych do korzy ści ekonomicznych płyn ących z wydobycia (cho ćby ze wzgl ędu na niewielk ą powierzchni ę zło ża udokumentowanego w zasi ęgu gminy Olkusz). Z rozszerzeniem obecnego obszaru eksploatacji wi ązałaby si ę konieczno ść likwidacji obszarów le śnych oraz zadrzewionych, a tak że zubo żenie strefy ochrony aerosanitarnej zabudowanych obszarów gminy Olkusz. Konieczne byłoby tak że zbli żenie rejonu odkrywki bezpo średnio do granic terenów mieszkaniowych.

Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem zło ża dolomitów "Niesułowice - Lgota" oraz zamierzeniami jego eksploatacji. W miejscowo ści Niesułowice gmina Olkusz na powierzchni około 73 ha zalega zło że dolomitów, obecnie nieeksploatowane. Władze miasta i gminy proponuj ą przeznaczenie zło ża do eksploatacji. Zło że w zdecydowanej wi ększo ści pokrywaj ą lasy pa ństwowe b ędące w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz. Lasy te obj ęte s ą prawn ą ochron ą. Pozostał ą cz ęś ci zło ża zalegaj ą grunty rolne prywatnych wła ścicieli. Opracowana w 1975 r. dokumentacja geologiczna, uwzgl ędnia od strony zabudowy wsi – na wniosek inwestora – filar ochronny w obr ębie zło ża (zaznaczony na planszy Uwarunkowa ń). Stosownie do Rozporz ądzenia Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 pa ździernika 2006r. Uchwały Nr XV/247/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 28 listopada 2011 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie szereg zakazów, w

229 tym "pozyskiwania dla celów gospodarczych skał w obszarze Parku", nie dotyczy jednak pozyskiwania dolomitów ze zło ża "Niesułowice-Lgota". Wskazuje to, że słu żby ochrony środowiska nie wnosz ą zastrze żeń do ewentualnej eksploatacji zło ża. W przypadku podj ęcia eksploatacji dolomitów nast ąpi przekształcenie powierzchni ziemi oraz usuni ęcie znacznej powierzchni le śnej, pełni ącej funkcj ę ochronn ą. Poniewa ż zło że nie posiada ustanowionego obszaru i terenu górniczego, nie okre ślono skutków wpływu eksploatacji na s ąsiednie tereny oraz ich zasi ęgu. Zagadnienia te winny by ć uwzgl ędnione na etapie opracowywania miejscowego planu.

10.2.4. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska, istniej ących przeobra żeń oraz procesów jego degradacji

Podstawowymi zagro żeniami środowiska przyrodniczego na obszarze miasta i gminy Olkusz, s ą przekształcenia powierzchni ziemi i przekształcenia stosunków wodnych, zanieczyszczenia wód, zanieczyszczenie powietrza oraz ska żenia gleb. Są one zwi ązane głównie z dotychczasowym rozwojem przemysłu w rejonie Olkusza, w tym równie ż z prowadzon ą eksploatacj ą górnicz ą.

Uwarunkowania wynikaj ące ze zmian stosunków wodnych Wielkoobszarowe zmiany stosunków wodnych, w wyniku drena żu górniczego poł ączonego z eksploatacj ą wód podziemnych, przejawiaj ą si ę przede wszystkimi wytworzeniem leja depresji o zasi ęgu regionalnym. Wynikiem tego jest znaczne obni żenie zwierciadła wody, a nawet lokalne osuszenie czwartorz ędowego i jurajskiego poziomu wodono śnego. W wyniku antropopresji nast ąpiła degradacja naturalnych układów hydrograficznych, w tym źródeł oraz zmniejszenie zasobów wód powierzchniowych - niektóre odcinki cieków zanikły. Planowane zamkni ęcie kopalni ZGH Bolesław i zwi ązane z nim zaprzestanie pompowania wód kopalnianych rozpocznie proces wypełniania si ę leja depresji wod ą na nowo. Tymczasem zmiany w górotworze spowodowane kopalnictwem, przekształcenia na powierzchni terenu oraz zmiany w sieci hydrograficznej, do jakich doszło na przestrzeni ostatnich kilkudziesi ęciu lat powoduj ą, że trudne do dokładnego okre ślenia jest w jaki sposób odtworz ą się stosunki wodne w obr ębie obecnego leja depresji. Zgodnie z analizami pojawi ą si ę na powierzchni ziemi zalewiska, m.in. w nieckach osiadania, a w niektórych miejscach mo że doj ść do lokalnych podtopie ń, głównie w dolinach cieków, które zanikły. Naruszenie naturalnych układów hydrogeologicznych i hydrologicznych nale ży uzna ć za nieodwracalne w najbli ższej przyszło ści. Nie w pełni rozpoznany jest problem skutków ewentualnego

230 uruchomienia eksploatacji nowych złó ż. Prognozy wskazuj ą na dalszy wzrost powierzchni obj ętej zasi ęgiem leja depresyjnego. Działalno ść kopalni i innych zakładów przemysłowych powoduje znaczne zanieczyszczenie wód podziemnych i powierzchniowych. Do degradacji wód przyczynia si ę równie ż nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa i odpadami. Przepuszczalny charakter podło ża sprzyja, bowiem infiltracji wód wraz z zanieczyszczeniami do gł ębiej poło żonych poziomów. Z powodu zamykania kopalni degradacji w zakresie ilo ści i jako ści wód, istotnym bie żą cym problemem jest zaopatrzenie mieszka ńców miasta i gminy w wod ę o wła ściwej jako ści. Do tej pory w wi ększo ści rejonu olkuskiego woda dostarczana jest z jedynego źródła zaopatrzenia, jak ą s ą wody dołowe kopalni. W zwi ązku z planowanym zako ńczeniem pompowania wód kopalnianych koniecznym stało si ę opracowanie i realizacja nowego systemu zaopatrywania w wod ę mieszka ńców Gmin Olkusz, Klucze, cz ęś ci Bukowno i Bolesław, który ma by ć oparty na uj ęciach gł ębinowych poło żonych głównie na terenie Gminy Klucze, poza zasiegiem obecnego leja depresji. Zanik wód powierzchniowych oraz obni żania zwierciadła dost ępnych do uj ęcia wód podziemnych, mo że spowodowa ć pełne uzale żnienie zagospodarowania przestrzennego od dostarczenia wody z jedynego źródła zaopatrzenia, jak ą s ą wody dołowe kopalni. Wynika st ąd absolutna konieczno ść ochrony tych wód. Równocze śnie wymagana jest ochrona wód rzeki Sztoły, ze wzgl ędu na uj ęcie dla GOP-u (w Ryszce-Maczkach). Z Bez wzgl ędu na bezpo średnie zródła przyszłego zaopatrzenia w wod ę z potrzeb ą ochrony wód wi ąż e si ę: - niemo żno ść rozwijania kierunków działalno ści gospodarczych, które mogłyby prowadzi ć do produkcji ścieków, bez rozwi ązania sposobu ich odprowadzania i oczyszczania, - potrzeba uregulowania gospodarki ściekowej, głównie w zakresie rozwoju sieci kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami na terenach obecnej zabudowy, - uzale żnienie rozwoju budownictwa mieszkaniowego od rozwoju infrastruktury z zakresu gospodarki ściekami, - ograniczenia dla chemizacji rolnictwa le śnictwa, w tym nawo żenia mineralnego. Z drugiej strony zako ńczenie eksploatacji rud przez ZGH Bolesław mo że zagrozi ć zaopatrzeniu ludno ści i przemysłu w wod ę z poziomu triasowego. Bez wzgl ędu na wybór jednego z opracowanych wariantów zako ńczenia eksploatacji Ma to znaczenie tak że z uwagi na spodziewany wzrost zanieczyszczenia w wodach podziemnych podczas wypełniania si ę leja depresji w zatapianych wyrobiskach po zako ńczeniu eksploatacji rud przez ZGH Bolesław

231

S.A. mo że doj ść do wzrostu zanieczyszczenia w wodach podziemnych. St ąd te ż rozpatrywane s ą ró żne koncepcje zaopatrzenia ludno ści rejonu olkuskiego w wod ę pitn ą. Równocze śnie z likwidacj ą kopal ń rud i wypełnieniem wod ą podziemn ą leja depresji, zostan ą w niektórych rejonach przywrócone naturalne stosunki wodne. Stwarza to zagro żenie wyst ąpienia lokalnych podtopie ń powierzchni terenu (głównie dolin rzecznych, które zanikły, niecek osiada ń nad wyrobiskami górniczymi).

Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu powietrza atmosferycznego

W ostatnich latach odnotowuje si ę znaczne zmniejszanie stopnia zanieczyszczenia powietrza w rejonie Olkusza w stosunku do poprzednich dziesi ęcioleci. Warto doda ć, że wiele norm zostało zaostrzonych. Nadal jednak przekraczane s ą dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszcze ń. Istotna cz ęść zanieczyszcze ń pochodzi z lokalnych źródeł emisji zwi ązanych ze spalaniem paliw. Wynika to głównie ze stosowania nieekologicznych paliw stałych przez indywidualne gospodarstwa domowe, a tak że kotłownie przyzakładowe i same zakłady. Istniej ą mo żliwo ści poprawy tego stanu przez rozwi ązania techniczne i organizacyjne. Wpływ na stan aerosanitarny ma równie ż imisja z terenów s ąsiednich (GOP, Kraków). Wyst ępuj ące na terenie miasta i gminy ponadnormatywne poziomy zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, wskazuj ą na celowo ść : - wyeliminowania sytuowania na tym terenie znacz ących emitorów zanieczyszcze ń, - bezwzgl ędnej ochrony kompleksów le śnych pełni ących funkcj ę aerosanitarne, - wyprowadzenia, poza tereny zabudowy mieszkaniowej samochodowego ruchu tranzytowego, - podj ęcia działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji z istniej ących źródeł, w tym emisji niskiej. Poprawa stanu aerosanitarnego powietrza w rejonie olkuskim ma równie ż znaczenie z uwagi na stan gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu zanieczyszczenia gleb Wysoki stopie ń ska żenia gleb metalami ci ęż kimi w obr ębie obszaru miasta i gminy Olkusz, nale ży uzna ć za trudny do rozwi ązania w najbli ższym okresie. Nawet w teoretycznie rozpatrywanym przypadku wyeliminowania opadu pyłów metalurgicznych, b ędzie utrzymywała si ę wysoka zawarto ść metali ci ęż kich w glebach, zwłaszcza kadmu. Działania w tym zakresie powinny skupia ć si ę na kształtowaniu kierunków u żytkowania rolniczego gleb i zabiegach agrotechnicznych, zmniejszaj ących skutki ska żenia gleb. Stwierdzony stopie ń ska żenia gleb wskazuje na potrzeb ę:

232

- wył ączenie z produkcji rolniczej gruntów o glebach wykazuj ących najwy ższy stopie ń ska żenia, - wprowadzenia ogranicze ń dotycz ących rodzajów produkcji na pozostałych gruntach o ska żonych glebach, - podj ęcia i prowadzenia działa ń poprawiaj ących stan gleb.

10.2.5. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzgl ędniaj ący obok gleb równie ż przyrodnicze czynniki produkcji wynosi dla gminy Olkusz 50,6 pkt. i jest ni ższy ni ż średni dla Polski (66, 6 pkt.). Gmina Olkusz charakteryzuje si ę słabymi warunkami glebowymi. Gleb I i II klasy bonitacyjnej nie ma w ogóle, III klasa stanowi nieco ponad 5%, a IV klasa 33 % powierzchni gruntów. Istotny problem gminy to degradacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, powodowana ska żeniem środowiska przyrodniczego. Dotyczy to zwłaszcza zanieczyszczenia gleb, co znacznie zmniejsza ich przydatno ść dla potrzeb rolnictwa. Gleby ska żone s ą głównie kadmem, ołowiem i cynkiem. Głównym źródłem ich degradacji jest funkcjonowanie ZGH "Bolesław". Oprócz zanieczyszczenia gleby na obszarze gminy wykazuj ą znaczne zakwaszenie, które dodatkowo wzmaga absorpcj ę zanieczyszcze ń. Zdecydowana wi ększo ść gleb gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe. Spowodowane jest to du żą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło ża. Infiltracji towarzyszy denudacja powierzchni pokrywy glebowej. Intensyfikacj ę przesuszenia terenu spowodował lej depresji powstały głównie w wyniku wielowiekowej działalno ści górniczej oraz du że u żytkowe uj ęcia wód podziemnych. Działalno ść górniczo-hutnicza przyczynia si ę tak że do przekształce ń geomechanicznych w postaci ró żnego rodzaju deformacji. Zagro żeniem dla rolniczej przestrzeni produkcyjnej s ą procesy denudacji stokowej i uprawowej, powszechnie wyst ępuj ące w obszarze gminy. Najintensywniej procesy te wyst ępuj ą na gruntach poło żonych na terenach o du żym nachyleniu. W świetle ustawy o ochronie gruntów rolnych, gospodarowanie rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą wymaga: • utrzymania dotychczasowego u żytkowania rolniczego, • ochrony gleb o najwy ższej przydatno ści dla rolnictwa przed zagospodarowaniem na cele nierolnicze (gleby te generalnie powinny by ć wył ączone z zabudowy, za ś w przypadku konieczno ści przeznaczenia ich na cele budowlane nale ży stosowa ć wymóg rozwi ąza ń

233

terenooszcz ędnych). W warunkach gminy z uwagi na niski udział gleb klas II i III, ochron ą winno si ę obj ąć gleby IV klasy w zwartych kompleksach, a tak że otwarte kompleksy przestrzeni rolniczej, • wzmo żonej ochrony obszarów rolniczych o najwy ższych walorach kulturowych i krajobrazowych, w aspekcie utrzymania i podniesienia ich atrakcyjno ści krajobrazowej i turystycznej, • preferowania metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środowiska, a tak że gospodarki rolno-środowiskowej, w pierwszej kolejno ści na obszarach obj ętych prawn ą ochrona przyrody, • zapewnienia warunków do zagospodarowania gruntów zdegradowanych, • przeciwdziałania rozproszeniu zabudowy nierolniczej i drobnotowarowej zabudowy zagrodowej, • ograniczenia procesów denudacyjnych poprzez wprowadzenie zabiegów takich jak: - transformacja u żytków rolnych na le śne na du żych spadkach >20 o, - wprowadzenia w miejsca u żytków ornych, trwałych u żytków zielonych na spadkach>10 o, - stosowania odpowiedniej agrotechniki i płodozmianu. • dopuszczenia zalesie ń gruntów klas V i VI oraz nieu żytków w bezpo średnim s ąsiedztwie terenów lub enklaw le śnych, z ograniczeniem tych, które przesłaniaj ą widok na punktach i ci ągach widokowych,

10.2.6. Uwarunkowania wynikaj ące z le śnej przestrzeni produkcyjnej Lesisto ść miasta i gminy Olkusz wg danych z 2004 roku wyniosła 45,3 z tego w mie ście 27,7%, a w gminie 49,0%. Wi ększe kompleksy le śne zgrupowane s ą w zachodnie i południowej cz ęś ci gminy oraz w formie pasa le śnego ci ągn ącego si ę od Gorenic po Rabsztyn i Pazurek. Na pozostałym obszarze lasy wyst ępuj ą w znacznym rozproszeniu, cz ęsto na bardzo niewielkich powierzchniach. Lasy ł ącznie z zadrzewieniami odgrywaj ą wa żną rol ę ekologiczn ą. Stanowi ą wyj ątkowo cenny element krajobrazu, a zarazem ci ągi ekologiczne, głównie ostoje wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt. Lasy w gminie Olkusz s ą intensywnie zmienione antropogenicznie wskutek:

− uszkodze ń głównie przez zanieczyszczenia przemysłowe,

− przesuszeniu siedlisk w wyniku podziemnego pozyskiwania surowców,

234

Istotnymi funkcjami, jakie pełni ą lasy na terenie opracowania to funkcja ochronna. Lasy Skarbu Pa ństwa b ędące w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz podlegaj ą ochronie ze wzgl ędu na zagro żenia oraz funkcje jakie pełni ą, a to:

− lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia) s ą dominuj ącą kategori ą ochronno ści, zajmuj ą powierzchnie 4284 ha,

− lasy glebochronne obejmuj ą teren byłej Pustyni Starczynowskiej, a ich celem jest ochrona gleby i ustabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. Obejmuj ą powierzchni ę 338 ha. Zachowanie trwało ści lasów i wykorzystanie ich wszechstronnej u żyteczno ści wymaga prowadzenia gospodarki le śnej na podstawach ekologicznych. Dotyczy to:

− powi ększenia zasobów le śnych m.in. w wyniku zwi ększenia zalesie ń. Preferencje zalesieniowe zgodnie z programem krajowym lesisto ści winny obejmowa ć m.in. obszary obj ęte prawn ą ochron ą, tworz ące le śne powi ązania ekologiczne. Lokalizacja zalesie ń powinna zapewni ć zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia terenów le śnych, tworzenie powi ąza ń pomi ędzy du żymi kompleksami le śnymi, oraz poł ączenia ich z obszarami o funkcjach ekologicznych,

− restytucji siedlisk le śnych i przebudowy drzewostanów z niezgodnym siedliskiem i składem gatunkowym,

− zachowania całej naturalnej zmienno ści przyrody le śnej i funkcjonowania ekosystemów w stanie zbli żonym do naturalnego,

− odtwarzania zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych, metodami hodowli i odnowy lasu przy wykorzystaniu w miar ę mo żliwo ści sukcesji naturalnej, − racjonalnego udost ępnienia turystycznego lasów.

W Rozporz ądzeniu Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 października 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie - "zakaz pozyskiwania skał dla celów gospodarczych" nie dotyczy zło ża dolomitów w Niesułowicach. W przypadku udost ępnienia wymienionego zło ża do eksploatacji, zajdzie konieczno ść usuni ęcia znacznej powierzchni le śnej (ok. 50 ha) pełni ącej funkcj ę ochronn ą. Stosownie do przepisów o ochronie gruntów rolnych i le śnych wymaga ć b ędzie to zgody Ministra Środowiska. W zwi ązku z planowanym zagospodarowaniem wzgórza zamkowego w Rabsztynie mo że by ć wymagane wył ączenie z u żytkowania le śnego niewielkiego kompleksu le śnego stanowi ącego własno ść Gminy Olkusz (obszar zmiany Studium nr 19). Warto ść produkcyjna tego kompleksu jest niewielka.

235

10.3. Problemy i uwarunkowania kulturowe

10.3.1. Główne czynniki wpływaj ące na mo żliwo ści i warunki rozwoju

Olkusz jest zachowanym przykładem średniowiecznego o środka przemysłowego, o istotnym znaczeniu dla ówczesnej gospodarki i wielowiekowej tradycji górnictwa i hutnictwa. Mimo zmiennej sytuacji gospodarczej i politycznej na przestrzeni kilku stuleci rozwoju, do dzi ś zachował si ę w pełni czytelny, średniowieczny układ urbanistyczny miasta lokalizowanego w swoim czasie - najprawdopodobniej - na tzw. surowym korzeniu. Obecnie stanowi on unikalny wzór tego typu realizacji. Towarzyszy mu cenne zało żenie urbanistyczne z XIX w., pier ście ń ulic obwodowych. Nad przekształcon ą w ci ągu wieków zabudow ą miasta lokacyjnego, pochodz ącą obecnie głównie z XIX w. dominuje bryła ko ścioła parafialnego. Zachowana zabudowa municypalna z przełomu XIX i XX w. stanowi świadectwo kolejnego odrodzenia miasta. Wi ększo ść wsi na obszarze gminy charakteryzuje si ę zachowanym zabytkowym układem przestrzennym, pierwotnym b ądź pourz ądzeniowym. Dotychczasowy rozwój układów wsi odbywał si ę na zasadzie kontynuacji tradycyjnych układów, poza obszarami le żą cymi na obrze żu miasta, ulegaj ącymi silniejszej urbanizacji (rejon Witeradowa - Czarnej Góry oraz Parcz i Pomorzan). Rozpraszaniu si ę zabudowy zapobiegła prawdopodobnie słaba tendencja wzrostowa liczby ludno ści (a nawet zmniejszanie si ę liczby ludno ści zamieszkałej na wsi w latach 1960 - 1980), a tak że kształtowanie układów przestrzennych wsi w planach miejscowych, z uwzgl ędnieniem zasadniczych uwarunkowa ń kulturowych. Głównymi czynnikami ukierunkowuj ącymi rozwój miasta i gminy Olkusz, wynikaj ącymi z potrzeb ochrony warto ści kulturowych tego obszaru, w opisanej wy żej sytuacji, jest: 1) wyst ępowanie warto ściowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu, 2) wymagania w zakresie ochrony konserwatorskiej obiektów, zespołów i terenów zabytkowych ( na mocy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), 3) potrzeby ochrony warto ściowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu, nie obj ętych dotychczas ochron ą prawn ą, ze wzgl ędu na ich znaczenie dla zachowania to żsamo ści kulturowej obszaru, 4) potrzeba tworzenia atrakcyjnego krajobrazu miasta i gminy. Podstawowymi zagro żeniami dla warto ści kulturowych obszaru miasta i gminy Olkusz były w ubiegłych latach:

236

1) gwałtowny, niekontrolowany i niezrównowa żony rozwój, głównie sfery produkcyjnej, kosztem sfery społecznej, ekologicznej, kulturowej i przestrzennej, 2) zagospodarowywanie i zabudowywanie terenów w oderwaniu od miejscowej tradycji (dotyczy to zwłaszcza terenów wiejskich), na śladowanie cz ęsto nieumiej ętne obcych form zabudowy, 3) zag ęszczanie si ę zabudowy wiejskiej na skutek coraz drobniejszych podziałów dawnych łanów, 4) brak poszanowania dla starej zabudowy i akceptacji działa ń zmierzaj ących do użytkowania i modernizacji obiektów starych, 5) dost ępno ść nowych stosowania technologii i materiałów budowlanych, powi ązana z nieumiej ętno ści ą ich stosowania.

10.3.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z ochrony i kształtowania środowiska kulturowego i krajobrazu Warto ściowe zasoby środowiska kulturowego i krajobrazu kulturowego skupiły si ę w obr ębie miasta i gminy Olkusz w kilku wyodr ębniaj ących si ę przestrzennie obszarach. S ą to: • Stare Miasto - charakteryzuj ące si ę cennym układem urbanistycznym, stanowi ącym przykład wzorcowej realizacji planu, z pier ścieniem ulic obwodowych, zespołami i obiektami zabytkowymi, fragmentami systemu obronnego, warto ściowym krajobrazem zabytkowym i historycznym, • Śródmie ście (cz ęść obszaru) - charakteryzuj ące si ę czytelnym układem urbanistycznym z pojedynczymi obiektami zabytkowymi, cennymi zespołami zieleni, warto ściowym krajobrazem historycznym, • Stary Olkusz - osada i tereny górnicze, stanowi ące przykład średniowiecznej działalno ści górniczej, • Zespół Zamku w Rabsztynie wraz z terenami otaczaj ącymi - stanowi ący cenny element krajobrazu kulturowego gminy, • Wsie Gorenice, Niesułowice, Osiek, Zimnodół, Troks, Braciejówka, Pazurek stanowi ące przestrzenne układy o warto ściach zabytkowych i cennym krajobrazie otwartym. W mie ście, ochron ą prawn ą s ą obj ęte; układ urbanistyczny Starego Miasta, równie ż pod wzgl ędem archeologicznym, zespoły zabudowy sakralnej, municypalnej i mieszkalnej. W świetle przeprowadzonych dotychczas studiów specjalistycznych, formy tej ochrony wydaj ą si ę by ć niewystarczaj ące. W zwi ązku z tym wysuwa si ę propozycje poszerzenia obszarów obj ętych ochron ą (poszczególne obiekty, zespoły zabudowy i zieleni, krajobraz

237 miejski traktowany jako zabytek), a tak że zwi ększenia rygorów ochronnych (zwłaszcza w strefach: "A" -ścisłej ochrony konserwatorskiej, i "K" - ochrony krajobrazu miasta). W obecnej sytuacji ekonomicznej, braku wystarczaj ących środków publicznych, ostro rysuje si ę problem rewitalizacji tego cennego urbanistyczno - architektonicznego zespołu i jego przekształce ń, z zachowaniem warto ści kulturowych przy jednoczesnym wykorzystaniu na współczesne potrzeby. Środki finansowe b ędące w dyspozycji prawnych wła ścicieli s ą te ż z reguły niewystarczaj ące. Niemniej jednak wydaje si ę, że w dalszym rozwoju miasta, przy odpowiedniej polityce konserwatorskiej, istnieje szansa wykorzystania walorów Starego Miasta jako cz ęś ci centrum Olkusza. W zwi ązku ze wspomnian ą propozycj ą traktowania krajobrazu miasta jako zabytku w obr ębie Śródmie ścia, powstaje problem odpowiedniego jego kształtowania na obszarze całego miasta, a w tym na północ od przecinaj ącej obecne miasto, drogi krajowej Kraków - Olkusz - Śląsk. Kolejnym problemem jest zachowanie śladów działalno ści górniczej i osadnictwa w rejonie Starego Olkusza, wobec zagra żaj ących im form u żytkowania terenu. Koniecznym wydaje si ę rozważyć mo żliwo ści, cz ęś ciowej chocia żby eksploatacji tego cennego zespołu (było to przedmiotem prac koncepcyjnych i projektowych). Na obszarach wiejskich, ochrona prawna obejmuje wyłącznie pojedyncze obiekty sakralne i obronne. W drugim z wymienionych przypadków mamy do czynienia raczej z ich pozostało ści ą, w postaci ruin zamku w Rabsztynie. Utrzymanie tego cennego elementu krajobrazu kulturowego gminy, wymaga prac zabezpieczaj ących i porz ądkuj ących, co podniosłoby zapewne jego walory ekspozycyjne. Racjonalna wydaje si ę tak że adaptacja zabytkowych struktur do współcze śnie u żytkowych funkcji (zmiana Studium nr 19). W wyniku przeprowadzonej oceny zasobów wiejskich dziedzictwa kulturowego, proponuje si ę obj ęcie ochrona układów przestrzennych wsi, wn ętrz krajobrazowych oraz przedpól ekspozycji zespołów zabytkowych. Istotnym problemem b ędzie tu kształtowanie współczesnej zabudowy wsi w nawi ązaniu do tradycji, w sytuacji gdy w latach po 1970 r. nast ąpiła wymiana znacznej cz ęś ci tradycyjnej zabudowy wsi, na rzecz przenoszonych (najcz ęś ciej nieumiej ętnie) wzorów "miejskich". Powodzeniu tego zamierzenia mo że jednak sprzyja ć fakt, ze w niektórych najnowszych realizacjach uwidacznia si ę d ąż enie do nawi ązywania do tradycyjnych form zabudowy wsi. Istotnym elementem krajobrazu gminy s ą liczne kapliczki, krzy że przydro żne, figury - niektóre o starej metryce. S ą one niezwykle eksponowane w tradycyjnym krajobrazie kulturowym. Twórcami ich byli cechowi rzemie ślnicy b ądź miejscowi twórcy, st ąd formy oscyluj ą mi ędzy stylowymi a uproszczonymi ludowymi. Stanowi ą one świadectwo kultu

238 i element decyduj ący o to żsamo ści kulturowej krajobrazu. Zachowanie zasobów i walorów środowiska kulturowego gminy, wymaga utrzymania w dotychczasowej formie i gabarytach obiektów małej architektury sakralnej, którymi nasycony jest pejza ż gminy. Przeprowadzone badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski udokumentowały 122 stanowiska archeologiczne w obszarze gminy Olkusz. Odkryte stanowiska to głównie ślady osadnictwa i osady. Koncentracja stanowisk archeologicznych ma miejsce w południowej cz ęś ci gminy tj. w miejscowo ściach Gorenice, Zawada, Witeradów i Żurada. Stanowiska obj ęto biern ą ochron ą konserwatorsk ą, za wyj ątkiem stanowiska kultury przeworskiej w Witeradowie, które zostało wpisane do rejestru zabytków i podlega ochronie prawnej. Bierna ochrona stanowisk archeologicznych dotyczy zakazu dewastacji terenu i zmiany form ukształtowania oraz obowi ązku uzgodnienia ze słu żbami konserwatorskimi wszelkiej działalno ści inwestycyjnej w obr ębie stanowisk. Gmina Olkusz posiada Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Miasta I Gminy Olkusz na lata 2015 – 2018, Olkusz, czerwiec 2015r. przyj ęty Uchwał ą Nr VIII/145/2015 Rady miejskiej w Olkuszu z dnia 15 wrze śnia 2015 roku w sprawie przyj ęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Olkusz na lata 2015 -2018, którego celem jest okre ślenie głównych zada ń i kierunków działa ń na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.

10.4. Problemy i uwarunkowania demograficzne i społeczne

10.4.1. Uwarunkowania demograficzne Po okresie dynamicznego rozwoju miasta w powojennym czterdziestoleciu i jego ponad czterokrotnym wzro ście (od 12 ty ś. w 1939 r i 8 ty ś. w 1945 r. do 37,6 ty ś. mieszka ńców obecnie), miasto weszło w okres stabilizacji. Wi ąż e si ę to z zahamowaniem rozwoju funkcji przemysłowych - głównego motoru wzrostu liczby mieszka ńców Olkusza. Tendencj ę spadkow ą wykazuje równie ż wysoki dotychczas przyrost naturalny ludno ści w mie ście (aczkolwiek nadal jest wy ższy ni ż średni przyrost dla województwa małopolskiego). Wsie gminy Olkusz, które w okresie wy żej wspomnianego, dynamicznego rozwoju miasta traciły na jego rzecz znaczn ą cz ęść ludno ści w wieku produkcyjnym, przenosz ącej si ę do nowo budowanych tam mieszka ń, obecnie wykazuj ą wzrost liczby mieszka ńców. Tym wi ększym problemem staje si ę wi ęc ogólne niedoinwestowanie wsi w usługi. W strukturze przestrzennej gminy wyra źnie jednak zarysowuj ą si ę wsie stanowi ące lokalne o środki usługowe oraz wsie prawie całkowicie pozbawione podstawowych usług. W zakresie usług

239 handlowych i rzemie ślniczych oraz gastronomicznych, niedobory te s ą wyrównywane dzi ęki własnej inicjatywie ludno ści. Wymianie substancji, budowie, przebudowie i rozbudowie domów mieszkalnych, towarzyszy równie ż urz ądzanie pomieszcze ń przeznaczonych pod działalno ść usługow ą. Istotne znaczenie dla rozwoju miasta i gminy maj ą procesy demograficzne. Miasto Olkusz skupia 74,7%, a gmina 25,3% całej populacji. Według prognozy demograficznej opracowanej przez GUS w Warszawie na lata 1998 – 2030 (dla powiatów) i aktualizowanej na bie żą co - powiat olkuski odnotuje w prognozowanym okresie, systematyczny ubytek mieszka ńców, a to: - 2005 r. - 114.300, - 2020 r. - 111.600, - 2010 r. - 113.400, - 2025 r. - 110.200, - 2015 r. - 112 600, - 2030 r. - 108.000 . Pogorszy si ę struktura wiekowa mieszka ńców; zmniejszy si ę liczebno ść grupy ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, a grupa wieku produkcyjnego b ędzie wykazywała pewne zró żnicowanie; przyrost do 2015, a nast ępnie spadek do 61,8 % w 2030. Zmniejszenie si ę liczby ludno ści grupy wieku produkcyjnego spowodowane b ędzie zarówno "starzeniem" si ę ludno ści, jak i jej migracj ą na zewn ątrz - coraz cz ęś ciej poza granice kraju. Starzenie si ę w sensie demograficznym ludno ści, spowoduje zasilanie grupy ludno ści wieku poprodukcyjnego (a tym samym zdecydowany wzrost osób w wieku emerytalnym) do 19,7% w 2030 r. Wskutek malej ącej liczby urodzin, przy jednoczesnym wydłu żaniu si ę dalszego przeci ętnego trwania życia, nast ąpi wzrost udziału ludno ści wieku poprodukcyjnego w ogólnej liczbie ludno ści. Proces "starzenia si ę" społecze ństwa b ędzie si ę pogł ębiał. Efektem zmian w strukturze wiekowej ludno ści b ędzie zwi ększaj ący si ę wska źnik "obci ąż enia" tj. liczby osób nieprodukcyjnych przypadaj ących na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wysoki wska źnik obci ąż enia stanowi negatywne zjawisko, wpływaj ące ograniczaj ąco na poziom życia mieszka ńców. Zakładane w prognozie GUS trendy demograficzne dla powiatu olkuskiego, nie w pełni znajd ą odzwierciedlenie w obszarze gminy Olkusz. Z racji usytuowania jej w bezpo średnim sąsiedztwie Olkusza i notowanego zjawiska migracji (osiedlania) si ę ludno ści miejskiej w obszarze gminy (zwłaszcza w strefie podmiejskiej), ludno ść jej wyka że tendencje wzrostowe. Natomiast w zmianach struktury wiekowej wyst ąpi ą tendencje podobne jak w powiecie olkuskim. Stan zasobów ludzkich stanowi wa żne uwarunkowanie rozwoju społeczno – gospodarczego, wywołuj ąc zapotrzebowanie na ró żnego rodzaju usługi. Prognozowane zmiany wiekowe ludno ści b ędą mie ć wpływ na struktur ę i ilo ść niezb ędnych usług. Tak wi ęc „starzenie” si ę społecze ństwa, wywoła potrzeb ę usprawnienia pomocy

240 społecznej, dostosowania oraz rozbudow ę bazy o środków dla osób starszych i niepełnosprawnych, a dalszy wzrost do 2015 r. ludno ści wieku produkcyjnego mo że pogł ębi ć trudn ą sytuacj ę na miejscowym i lokalnym rynku pracy. Szans ę dla wzrostu liczby mieszka ńców gminy stanowi udost ępnienie nowych terenów dla zabudowy mieszkaniowej (obszary zmiany Studium nr 19). Atrakcyjne dla potencjalnych mieszka ńców gminy mog ą by ć tereny poło żone na obrze żach lub w s ąsiedztwie miasta – ze wzgl ędu na stosunkowo niskie ceny gruntów budowlanych. Du żą zach ętą dla potencjalnych inwestorów b ędzie ponadto dost ępno ść infrastruktury technicznej oraz atrakcyjne otoczenie terenów inwestycyjnych, charakteryzuj ące si ę z jednej strony wysokimi walorami krajobrazowymi, z drugiej uporz ądkowan ą i estetyczn ą przestrzeni ą ju ż zainwestowan ą.

10.4.2. Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści życia mieszka ńców

Uwarunkowania zwi ązane z jako ści ą życia mieszka ńców wi ążą si ę z wieloma czynnikami. Jednym z najsilniej oddziaływuj ących s ą standard, funkcjonalno ść i dost ępno ść mieszka ń, a obok tego stopie ń wyposa żenia terenu w infrastruktur ę społeczn ą. Poziom i standard zagospodarowania przestrzennego wpływa na stopie ń zaspokojenia potrzeb ludzkich, wynikaj ący z konsumpcji dóbr materialnych i usług oraz wykorzystania walorów środowiska społecznego.

Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy Olkusz wg stanu na 2002 r. to 16344 mieszka ń z tego w mie ście 12788, w gminie 3556. Zabudowa wielorodzinna skupia si ę w mie ście, a jej rozmieszczenie zostało przedstawione w rozdziale po świ ęconym mieszkalnictwie i infrastrukturze społecznej. Tego typu zabudowa jest w pełni wyposa żona w podł ączenia do infrastruktury technicznej. Jednak zabudowa wielorodzinna, szczególnie ta, która powstała w latach siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych charakteryzuje si ę niskimi "współczynnikami powierzchniowymi". Dodatkowo pogarsza si ę wci ąż standard zwi ązany ze stanem technicznym tych obiektów. Wiele z nich wymaga generalnego remontu. Zdecydowanie lepsze warunki życia zapewniaj ą budynki wielorodzinne wzniesione po 1990 roku. Powierzchnia mieszka ń jak i ich stan techniczny decyduje o zdecydowanie wy ższym standardzie. Zabudow ę gminy stanowi budownictwo zagrodowe i jednorodzinne. Tereny poło żone w s ąsiedztwie miasta charakteryzuje wysoki udział zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Obszary te podlegaj ą procesowi urbanizacji tworz ąc strefy podmiejskie . Doskonałym przykładem jest tu wie ś Sieniczno, gdzie w ci ągu ostatnich lat proces ten przebiegał bardzo

241 dynamicznie. Pod wzgl ędem warunków życia oraz standardu zlokalizowanych tam mieszka ń, rejony te nale ży zaklasyfikowa ć jako najlepsze. Wschodnia cz ęść gminy to tereny w przewa żaj ącej mierze rolnicze, z du żym udziałem zabudowy zagrodowej. Warunki życia mieszka ńców tych wsi ró żni ą si ę znacznie od miasta i strefy podmiejskiej. Powierzchnie domów s ą w porównaniu z miastem du że, lecz niski poziom wyposa żenia w infrastruktur ę techniczn ą wydatnie obni ża poziom życia mieszka ńców. Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy Olkusz w ponad pi ęć dziesi ęciu procentach pochodz ą sprzed 1978 roku. Stan ten wpływa zasadniczo na warunki życia mieszka ńców. W najstarszych domach wiele mieszka ń pozbawionych jest łazienek. Odsetek mieszka ń ogrzewanych piecami, pozbawionych ciepłej, bie żą cej wody, czy te ż gazu z sieci jest równie ż w tej grupie najwi ększy. Dziesi ęciolecia, w których powstało najwi ęcej mieszka ń to lata 1970 - 1979 i 1980 - 1989. S ą to w przewa żaj ącej mierze mieszkania w domach zbudowanych z wielkiej płyty oraz domy jednorodzinne, które wznoszono na terenach wiejskich. Jakkolwiek ich standard i stan techniczny nie jest obecnie zadowalaj ący, to mieszkania pochodz ące z tego okresu stanowi ą dzi ś baz ę mieszkaniow ą miasta i gminy. Uwarunkowaniem podniesienia standardów i wyposa żenia istniej ących zasobów mieszkaniowych jest: - intensyfikacja działa ń maj ących na celu zachowanie, poprawa stanu technicznego i estetyki istniej ącej zabudowy, - uzbrojenie terenów wiejskich w infrastruktur ę techniczn ą zwłaszcza kanalizacyjn ą. Wska źnik dost ępno ści statystycznej mieszka ń charakteryzowany przez współczynnik ilo ści mieszka ń przypadaj ących na 1000 mieszka ńców - w przypadku miasta i gminy Olkusz wynosi 426. Zwa żywszy na to, że dolna granica wska źnika dost ępno ści mieszka ń w krajach Unii Europejskiej to warto ść na poziomie 400, nale ży uzna ć, że w przypadku analizowanego obszaru wska źnik utrzymuje si ę na wła ściwym poziomie. Prognozowany wzrost ludno ści gminy (w tym przewidywane dodatnie saldo migracji) wywołuje konieczno ści wyznaczania dodatkowych terenów budowlanych. Z uwagi na podmiejski charakter gminy, tereny budowlane w jej obszarze s ą i b ędą przedmiotem zainteresowania ludno ści z poza w tym z miasta Olkusz. Załamanie si ę budownictwa wielorodzinnego i jego wysokie koszty, spowodowały podejmowanie przez zainteresowanych budowy własnych domów. Uwzgl ędniaj ąc powy ższe dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego, zabezpieczaj ącego potrzeby mieszkaniowe w tym ponadlokalne, zachodzi konieczno ść wyznaczenia dodatkowych terenów przede wszystkim w miejscowo ściach usytuowanych w bezpo średnim s ąsiedztwie Olkusza – w strefie podmiejskiej oraz o dogodnym skomunikowaniu z tym miastem.

242

Wyposa żenie gminy w urz ądzenia infrastruktury społecznej jest nie w pełni wystarczaj ące dla prawidłowej obsługi jej mieszka ńców. Funkcjonujące placówki szkolnictwa podstawowego zaspokajaj ą lokalne potrzeby edukacyjne, jednak problemem jest ich przestrzenne rozmieszczenie. Cz ęść wsi a to: Pazurek, Podlesie, Troks, Bogucin, Zimnodół czy Niesułowice jest pozbawiona szkół. Dzieci w wieku szkolnym z tych miejscowo ści musz ą dociera ć do szkół poło żonych w s ąsiednich wsiach lub w Olkuszu. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przedszkoli. Ich rozmieszczenie na terenie gminy jest nierównomierne i wiele wsi le ży w znacznym oddaleniu od placówek wychowania przedszkolnego. Dotarcie do nich jest dla mieszka ńców źródłem wielu utrudnie ń. Czynnikiem znacznie pogarszaj ącym warunki życiowe w zakresie edukacji jest brak na terenie gminy placówek szkolnictwa ponadpodstawowego. Stan ten wi ąż e si ę z wieloma uci ążliwo ściami. Dojazd młodzie ży ze wsi poło żonych na obrze żach gminy do szkół tego typu w m. Olkusz, pochłania du żo czasu i jest zwi ązany z wieloma niedogodno ściami, szczególnie zim ą. Opiek ę zdrowotn ą mieszka ńcom miasta i gminy Olkusz zabezpieczaj ą: szpital, przychodnie, o środki zdrowia i poradnie. Działaj ą równie ż trzy placówki stacjonarne pomocy społecznej dysponuj ące ł ącznie ok. 150 miejscami. Z bazy opieki zdrowotnej zlokalizowanej w m. Olkusz korzystaj ą mieszka ńcy równie ż innych gmin powiatu olkuskiego. W dzielnicy zachodniej w rejonie ul. Gwarków istniej ące uwarunkowania stwarzaj ą mo żliwo ści wykorzystania istniej ącej zabudowy z mo żliwo ści ą przebudowy, rozbudowy i utworzenia tam zakładu opieku ńczo-leczniczego dla ludzi starszych i schorowanych (obszar zmiany nr „13”). Rozmieszczenie obiektów opieki zdrowotnej jest jednak bardzo nierównomierne. Tereny wiejskie wyposa żone s ą tylko w jedn ą placówk ę opieki medycznej działaj ącą w Braciejówce Stanowi to powa żny problem dla mieszka ńców, gdy ż rozległe obszary wiejskie poło żone we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy, pozbawione s ą podstawowej opieki medycznej. Baza materialna placówek kulturalno o światowych to: głównie obiekty usytuowane w m. Olkuszu. Na obszarze gminy prowadzi działalno ść 6 świetlic funkcjonuj ących jako placówki filialne Miejskiego O środka Kultury. W Zimnodole od trzydziestu lat funkcjonuje znany zespół obrz ędowy "Zimnodolanie". Nasycenie terenu placówkami kulturalnymi jest bardzo nierównomierne, a znaczne tereny pozostaj ą poza zasi ęgiem oddziaływania o środków kulturalnych.

243

Funkcjonuj ące jednostki usługowe zarówno publiczne jak i komercyjne świadcz ą usługi dla miejscowej ludno ści. Charakter ponad gminny ma zlokalizowany w Zimnodole prywatny Zakład Piel ęgnacyjno – Opieku ńczy i Dom Pogodnej Jesieni w Gorenicach. W śród jego pacjentów znajduj ą si ę osoby pochodz ące spoza powiatu olkuskiego. Wyposa żenie gminy w obiekty infrastruktury społecznej nie zabezpiecza w pełni potrzeb jej mieszka ńców. Sytuacja ta ma zwi ązek z nierównomiernym przestrzennym rozlokowaniem istniej ących obiektów oraz faktem, że przewa żaj ąca ich wi ększo ść znajduje si ę w mie ście Olkusz. Z tego wzgl ędu poziom wyposa żenia gminy jest niski i nie zaspokaja potrzeb lokalnej ludno ści. Poziom wyposa żenia w usługi komercyjne reguluje rynek. Stopie ń nasycenia lokalnego rynku jest zale żny od przedsi ębiorczo ści i aktywno ści oraz od poziomu zamo żno ści lokalnej społeczno ści.

10.5. Problemy i uwarunkowania gospodarcze

10.5.1. Problemy i uwarunkowania gospodarcze

Przemysł: Dotychczasow ą, jak i obecn ą podstaw ę ekonomiczn ą rozwoju miasta i bytu jego mieszka ńców oraz znacznej cz ęś ci mieszka ńców gminy stanowił przemysł, w tym przede wszystkim tradycyjne tutaj gał ęzie, jak górnictwo rud metali i ich przetwórstwo. W 1994 r. udział pracuj ących w przemy śle wynosił 45 % pracuj ących w gospodarce narodowej na obszarze miasta i gminy. Perspektywy dalszego funkcjonowania i rozwoju górnictwa i przetwórstwa rud cynku - ołowianych s ą jednak niepewne. Wynika to z wyczerpywania si ę dotychczas eksploatowanych, przez Zakłady Górniczo-Hutnicze "Bolesław", złó ż "Olkusz" i "Pomorzany". W tych warunkach mo że nast ąpi ć zahamowanie rozwoju i regres tej gał ęzi przemysłu. Ograniczenie produkcji czy restrukturyzacja wywołująca spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia, przy dotychczasowej roli przemysłu wydobywczego i przetwórczego w gospodarce miasta, stwarza istotne zagro żenia dla rozwoju miasta i gminy. Uruchomienie eksploatacji dalszych złó ż istniej ących na tym terenie, stanowi podstawowe uwarunkowanie dla utrzymania przemysłu wydobywczego rud cynku i ołowiu. Przyst ąpienia do dalszej eksploatacji b ędzie zale żeć od strategicznych decyzji podejmowanych na szczeblu centralnym. W warunkach gospodarki rynkowej mo że oznacza ć to upadek tej gał ęzi przemysłu.

244

W tej sytuacji górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu, mimo ich dotychczasowego znaczenia dla gospodarki miasta, nie mo że stanowi ć pewnej podstawy ekonomicznego rozwoju miasta i gminy. Ograniczenie znaczenia przemysłu wydobywczego jest natomiast czynnikiem korzystnym, z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego i zdrowotnych warunków życia mieszka ńców. Rozwijaj ący si ę dotychczas przemysł metalowy, maj ący istotne znaczenie dla rozwoju miasta i gminy, cieszy si ę obecnie zadawalaj ącą kondycj ą. Brak informacji dotycz ących programów rozwoju głównych zakładów przemysłowych tej bran ży ("Emalia" S.A. i Fabryka Wentylatorów "OWEN") utrudnia okre ślenie perspektyw dalszego ich rozwoju. Pozostałe zakłady, przewa żnie bran ży elektrotechnicznej i odzie żowej, maj ą znaczenie lokalne. Nale ży zatem spodziewa ć si ę ograniczenia dotychczasowej roli przemysłu ci ęż kiego - wydobywczego i przetwórczego oraz metalowego, jako jednej z podstawowych funkcji gospodarczych miasta i gminy Olkusz. Sytuacja taka stwarza potrzeb ę, a zarazem szans ę przekształcenia dotychczasowej gospodarki, poprzez rozwój innych gał ęzi przemysłu i działalno ści gospodarczych zwi ązanych w wytwórczo ści ą. Takie mo żliwo ści pojawiaj ą si ę w dzielnicy zachodniej przemysłowej w rejonie drogi krajowej nr 94, stacji uzdatniania wody i Kopalni Olkusz, a tak że w rozwidleniu ul. Długiej i drogi krajowej, czy te ż w rejonie ul. Spółdzielców - tereny w wi ększo ści zainwestowane (obszar zmiany nr „13”). Nowe mo żliwo ści inwestycyjne stwarzają poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodaczej, w pasie przylegaj ącym do linii kolejowej (w obszarze zmiany nr 17). Teren wymaga uzyskania zgody na zmian ę przeznaczenia terenów le śnych na cele niele śne, z zachowaniem cz ęściowej rezerwy pod rozbudow ę istniej ącego cmentarza. Spo śród dziedzin, które proponuje si ę rozwija ć w obr ębie miasta i gminy Olkusz, nale ży w pierwszym rz ędzie wskaza ć na przemysł o wysokiej technologii. Realizacji tej propozycji powinno sprzyja ć rozbudowane szkolnictwo ponad podstawowe, dominuj ący udział społecze ństwa "młodego" w populacji miasta i gminy oraz znaczne bezrobocie w śród absolwentów szkół. Po żą dany te ż byłby rozwój przemysłu lekkiego, ze wzgl ędu na znaczne bezrobocie kobiet o niskich kwalifikacjach zawodowych. Dla takich kierunków rozwoju gospodarczego korzystne jest poło żenie Olkusza w sąsiedztwie dwóch silnych o środków gospodarczych i wa żnych rynków zbytu. Aby podnie ść konkurencyjno ść miasta i gminy Olkusz, przyci ągn ąć inwestycje, umo żliwi ć rozwój firm istniej ących i powstawanie nowych, trzeba rozszerzy ć zakres i ofert ę lokalizacji pod nowe miejsca pracy.

245

10.5.2. Uwarunkowania rozwoju gospodarki rolniczej Rolnictwo w gminie Olkusz pełni uzupełniaj ącą funkcj ę, ma ograniczone lokalne znaczenie, zarówno, jako podstawa bytu ludno ści oraz jako działalno ść produkcyjna na potrzeby zaopatrzenia w żywno ść . Wynika to w znacznej mierze z niekorzystnych warunków naturalnych rozwoju tej funkcji: - niezbyt korzystnych warunków glebowych - gleby klasy I i II nie wyst ępuj ą w ogóle, klasy III stanowi ą jedynie około 5% a IV klasy 33% powierzchni; najlepsze gleby znajduj ą się w Braciejówce i Gorenicach, - ska żenia gleb, głównie metalami ci ęż kimi oraz znaczne zakwaszenie gleb. Najwi ększe zanieczyszczenie gleb ma miejsce na terenie miasta Olkusz i w zachodniej cz ęś ci gminy. Gleby o małym i średnim zanieczyszczeniu wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci gminy, głównie w Braciejówce i Pazurku, - przesuszenia gleb, spowodowane poprzez lej depresyjny, - denudacji pokrywy glebowej. Użytki rolnie zajmuj ą mniej ni ż połow ę obszaru gminy. Zdecydowanie dominuj ą w gminie - grunty orne stanowi ąc 92%, u żytki zielone 7,4 % , a sady jedynie 0,5% powierzchni użytków rolnych.

Rolnictwo działa w oparciu o indywidualne, w wi ększo ści małe gospodarstwa rolne .

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie powiatu Olkuskiego wynosi 2,8 ha, czyli mniej ni ż średnia w województwie, i ponad trzykrotnie mniej niż przeci ętna wielko ść gospodarstwa w Polsce (9,5 ha). W obszarze gminy zlokalizowanych jest 913 gospodarstw rolnych z tego o powierzchni do 2 ha – 944 tj. 50% - ogółu gospodarstw. Ponadto funkcjonuje 940 gospodarstw domowych z działk ą o –powierzchni poni żej 1 ha, tzw. mikrogospodarstw. Tak du ża ilo ść mikrogospodarstw w gminie wynika z podmiejskiego jej charakteru oraz świadczy o odej ściu od działalno ści rolnej na rzecz pracy w innych sektorach gospodarki. Jedynie dziesi ęć gospodarstw w gminie dysponuje areałem dziełek o powierzchni przekraczaj ącej 10 ha. Około 38,7% gospodarstw rolnych w ogóle nie prowadzi działalno ści rolniczej. Na terenie gminy ze wzgl ędu na mało sprzyjaj ące warunki naturalne i degradacj ę środowiska przyrodniczego, silne rozdrobnienie gospodarstw, nie wykształciła si ę wyra źna specjalizacja ani te ż rolnictwo nie osi ągn ęło charakteru towarowego. Produkcja rolnicza jest głównym źródłem dochodu tylko dla 2,5% gospodarstw w gminie i zaledwie 0,7% w mie ście. Wiele gospodarstw funkcjonuje na zasadzie samozaopatrzenia. Niski poziom wykształcenia ludno ści rolniczej w tym u żytkowników gospodarstw rolnych – dodatkowo stanowi barier ę

246 przebudowy obszarów wiejskich. Mimo, i ż rolnictwo pełni uzupełniaj ącą funkcj ę w gospodarce, a produkcja rolnicza ma charakter samozaopatrzenia zadba ć nale ży o popraw ę warunków dla funkcjonowania tej dziedziny gospodarki. Rozwój rolnictwa uwarunkowany jest restrukturyzacj ą rolnictwa w kierunku zarówno zmiany struktury agralnej, dostosowania rodzaju upraw do warunków naturalnych jak i wyeliminowania produkcji żywno ści z terenów o ska żonych glebach. W przypadku stwierdzonego na znacznej cz ęś ci obszarów rolniczych ska żenia gleb konieczne jest poszukiwanie i stosowanie wszelkich mo żliwych instrumentów, pozwalaj ących na ograniczenie wynikaj ących stad zagro żeń. Problem restrukturyzacji rolnictwa i dostosowania go do warunków miejscowych, powinien by ć rozpatrywany w kontek ście opłacalno ści produkcji rolniczej i produkcji na lokalne rynki, głównie rynek olkuski. Jest to istotny problem ekonomiczny, zwłaszcza gdy we źmie si ę pod uwag ę wielko ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Olkusz i liczb ę mieszka ńców wsi, którzy w pierwszej kolejno ści trac ą prac ę w zakładach przemysłowych Olkusza i sąsiednich miejscowo ści. Walory przyrodnicze, funkcjonowania obszarów chronionych oraz sposób gospodarowania ziemi ą - stwarzaj ą warunki dla aktywizacji ludno ści rolniczej poprzez rozwój gospodarstw agroturystycznych. Agroturystyka stanowiłaby szans ę na dodatkowe źródło dochodów ludno ści. Rozwój tego typu działalno ści mo żliwy jest w obszarze gminy na bazie istniej ących zasobów zabudowy zagrodowej.

10.5.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu gospodarki le śnej Wska źnik lesisto ści dla miasta i gminy Olkusz w 2004 roku wyniósł 45,3%, w tym dla miasta 27,7% , a dla gminy 49,0%. Wysoki udział powierzchni le śnej świadczy o le śno rolnym charakterze gminy. W strukturze własno ściowej dominuj ą lasy Skarbu Pa ństwa, b ędące w zarz ądzie Przedsi ębiorstwa Lasy Pa ństwowe. Stanowi ą one 80% wszystkich lasów miasta i gminy. Lasy gminy pełni ą funkcje: • ekologiczn ą - modyfikuj ą warunki makro i mikro klimatyczne, stanowi ą ostoje dla wielu gatunków zwierz ąt i ro ślin, • krajobrazow ą - wraz z zadrzewieniami i zakrzywieniami stanowi ą element krajobrazu podnosz ący jego walory estetyczne, • rekreacyjn ą stanowi ąc miejsce wypoczynku i rekreacji okolicznej ludno ści i turystów, • produkcyjn ą (gospodarcz ą) - umo żliwiaj ą trwałe u żytkowanie drewna oraz pozyskiwanie surowców niedrzewnych z lasów.

247

Zarz ądzeniem Nr 32 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z 25 maja 1993 roku, w sprawie uznania za ochronne lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Lasy Nadle śnictwa Olkusz uznano za ochronne. Ochron ą obj ęto lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia), które w gminie Olkusz zajmuj ą 4284 ha. Lasy na terenie byłej Pustyni Starczynowskiej o powierzchni 338 ha zaliczono do glebochronnych, a ich głównym zadaniem jest ochrona gleby i stabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. Le śnictwo, z ekonomicznego punktu widzenia, nie jest w gminie Olkusz funkcj ą o istotnym znaczeniu, jako źródło utrzymania mieszka ńców. Ograniczone znaczenie maj ą równie ż funkcje produkcyjne lasów; s ą one, bowiem przede wszystkim lasami ochronnymi. Warunki rozwoju, gospodarki le śnej zdeterminowane s ą w du żym stopniu przez stan środowiska przyrodniczego, w tym zanieczyszczenie powietrza i przesuszenie terenu. Degradacja antropogeniczna lasów nast ępuje tak że w wyniku odkrywkowej eksploatacji surowców mineralnych. Warto doda ć, że w latach dziewi ęć dziesi ątych XX wieku zdrowotno ść lasów zacz ęła si ę poprawia ć na skutek zmniejszenia emisji przemysłowych. Obserwuje si ę regeneracje drzewostanów sosny i świerka. Utrzymanie trwałości istnienia lasów staje si ę istotnym warunkiem funkcjonowania układów przyrodniczych regionu. Przyczyni si ę to jednocze śnie do utrzymania i poprawy jako ści życia mieszka ńców miasta i gminy oraz utrzymania i rozwoju funkcji turystycznych. Racjonalne udostępnienie lasów dla celów rekreacji i turystyki, wymaga przystosowania kompleksów le śnych do tej funkcji. U żytkowanie turystyczne i rekreacyjne lasów winno by ć oparte na realnych mo żliwo ściach ich penetracji i zagospodarowania m. in. poprzez wyposa żenie w mał ą infrastruktur ę turystyczn ą jak parkingi, ście żki rowerowe i piesze, miejsca obsługi szlaków - bez gro źby ich dewastacji. Na terenach poło żonych w bezpo średnim otoczeniu miasta, lasy powinny by ć w znacznym stopniu przeznaczone dla potrzeb rekreacyjnych mieszka ńców. Konieczne jest, utrzymanie i zwi ększenie stopnia lesisto ści poprzez dolesienia. Niezb ędne s ą równie ż działania zmierzaj ące do poprawy żywotno ści i zdrowotno ści lasów.

10.5.4. Uwarunkowania zwi ązane z rozwojem turystyki i wypoczynku Do najistotniejszy uwarunkowa ń dla rozwoju funkcji turystycznej w gminie Olkusz zaliczy ć nale ży:

248

• walory krajobrazowe wynikaj ące z poło żenia na obszarze Jury i specyfika niepowtarzalno ści krajobrazu, skalne osta ńce, jaskinie, wietrzeliska, zró żnicowanie wysoko ściowe terenów, • rozwini ęty system obszarów chronionych - obszar gminy w 80 % obj ęty jest prawn ą ochron ą tj. fragmentami Parków Krajobrazowych Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd oraz ich otulin, • pomniki przyrody o żywionej i nieo żywionej, • szlaki turystyczne i rowerowe, • sąsiedztwo Pustyni Bł ędowskiej, • atrakcje turystyczne Olkusza, m.in. unikalny zespół zabytków górnictwa i przemysłu "Stary Olkusz" oraz ruiny zamku w Rabsztynie (obszar zmiany Studium nr 19). W zwi ązku z powy ższym celem podniesienia atrakcyjno ści w zachodniej cz ęś ci miasta Olkusza, w rejonie grodziska Stary Olkusz i drogi krajowej istniej ące uwarunkowania stwarzaj ą mo żliwo ści utworzenia bazy turystycznej w nawi ązaniu do tradycyjnej zabudowy karczm przydro żnych w architekturze drewnianej z uwzgl ędnieniem ochrony krajobrazu pod ścisłym nadzorem archeologicznym. Równie ż w rejonie oddziaływania starego kopalnictwa, w rozwidleniu ul. Długiej i drogi krajowej nr 94 teren wyrobisk dawnej kopalni Saturn z bogato ukształtowan ą rze źbą stwarza mo żliwo ści utworzenia tam parku sportów młodzie żowych w poł ączeniu z ekspozycj ą zabytków górnictwa (obszar zmiany nr „13”). Ograniczeniami rozwoju turystyki s ą: • niesprzyjaj ące warunki środowiska - zanieczyszczeni powietrza, degradacja lasów i powierzchni ziemi, • niedostateczna i mało urozmaicona baza noclegowa, zwłaszcza na terenie gminy, • mała ilo ść obiektów gastronomicznych w gminie, • niedobór i niedostateczna jako ść infrastruktury turystycznej (parkingów, punktów widokowych, urz ądzonych miejsc biwakowych) oraz infrastruktury technicznej (głównie kanalizacji). Funkcja wypoczynkowo-turystyczna dotychczas nie posiadała istotnego znaczenia gospodarczego mimo, i ż znaczna cz ęść obszaru gminy to tereny chronione, znajduj ące si ę w obr ębie Parków Krajobrazowych i ich otulin. Degradacja i zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego stanowi ą bariery intensywniejszego rozwoju tej funkcji, choć nale ży zaznaczy ć, że stan środowiska poprawia si ę. Gmina Olkusz zmaga si ę te ż z konkurencyjno ści ą innych atrakcyjnych obszarów o dogodnym poło żeniu dla mieszka ńców Krakowa i aglomeracji katowickiej.

249

Walory rejonu olkuskiego, tak naturalne, jak i kulturowe stwarzaj ą predyspozycje dla rozwoju turystyki i wzrostu jej znaczenia w funkcjonowaniu gospodarki miasta i gminy. Warunkiem jednak jest poprawa stanu środowiska, a tak że uporz ądkowanie i wyeksponowanie oraz odpowiednie zagospodarowanie otoczenia obiektów o walorach turystycznych. Du że znaczenie dla rozwoju turystyki w gminie mo że mie ć wła ściwa rewaloryzacja ruin zamku w Rabsztynie a tak że zagospodarowanie wzgórza zamkowego i jego otoczenia poprzez lokalizacj ę atrakcyjnych funkcji sportowo-rekreacyjno-usługowych (obszar zmiany Studium nr 19). Z uwagi na poło żenie gminy w obszarach chronionych wszelka działalno ść turystyczno-wypoczynkowa jak i inne działania prowadz ące do rozwoju tej dziedziny gospodarki, musz ą by ć podporz ądkowane zachowaniu warto ści środowiska przyrodniczego. Bezpo średnie s ąsiedztwo du żego miasta - Olkusza o środka o du żym potencjale popytowym na usługi turystyczne i rekreacyjne, jego dogodne skomunikowanie z terenem gminy, powoduje i ż stanowi ono wa żne miejsce wypoczynku szczególnie weekendowego mieszka ńców tego miasta. Na obszarach, zwłaszcza we wschodniej cz ęś ci gminy, gdzie ska żenie gleb metalami ci ęż kimi jest stosunkowo mniejsze istniej ą warunki do prowadzenia gospodarstw agroturystycznych. Gmina powinna promowa ć działaj ące na jej terenie gospodarstwa agroturystyczne oraz stwarza ć korzystne warunki dla dalszego ich rozwoju. Agroturystyka i prowadzenie prywatnych kwater stwarza bardzo du żą szanse aktywizacji terenów wiejskich. Podniesienie atrakcyjno ści turystycznej i rekreacyjnej przestrzeni gminy, predystynowanej do funkcji rekreacyjno - turystycznej i wykorzystanie jej atutów przyrodniczo- krajobrazowych oraz kulturowych wymaga: - rozwoju bazy noclegowej o odpowiednich standardach, - rozwoju infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej jak obiektów sportowo - rekreacyjnych, gastronomicznych, usługowych dla wzbogacenia oferty rekreacyjno - wypoczynkowej, - dbało ści o czysto ść środowiska poprzez uporz ądkowanie m.in. gospodarki wodno - ściekowej.

10.6. Problemy i uwarunkowania przestrzenne

10.6.1. Uwarunkowania wynikaj ące z kształtu obecnej, przestrzennej struktury miasta i gminy Podstawowe elementy struktury:

250

Struktur ę funkcjonalno - przestrzenn ą obszaru miasta i gminy Olkusz tworz ą nast ępuj ące elementy, o całkowicie ró żnym charakterze: - miasto Olkusz, o funkcji przemysłowej i mieszkanio-usługowej, stanowi ące tradycyjny ośrodek ponadlokalny, ze wzgl ędu na mocn ą pozycj ę miasta w śród otaczaj ących go gmin, - wsie gminy Olkusz, o zró żnicowanej wielko ści w wi ększo ści o funkcji rolniczej i mieszkaniowej, w tym cz ęść wsi w bezpo średnim s ąsiedztwie miasta - o przewa żaj ącej funkcji mieszkaniowej, - tereny otwarte, obejmuj ące kompleksy le śne poło żone głównie na południu i północy gminy (w wi ększo ści w obr ębie Parków Krajobrazowych i ich otulin), a tak że kompleksy terenów rolnych, w wi ększo ści całkowicie wolnych od zabudowy. Powi ązania komunikacyjne - o genezie historycznej - z Krakowem oraz aglomeracj ą katowick ą, prowadz ą przez Olkusz i kilka wsi gminy, ł ącz ąc ten obszar z najbli ższymi, silnymi ośrodkami miejskimi. Droga E-4 Kraków - Katowice oraz ł ącz ące si ę z ni ą w obr ębie miasta promieniste drogi w kierunku Zawiercia, Miechowa i Chrzanowa, wpływaj ą w znacznym stopniu na kształt funkcjonalno - przestrzenny struktury miasta i gminy. Mniejszy wpływ na kształtowania si ę tej struktury ma ukształtowanie terenu, z wyj ątkiem wschodniej cz ęś ci gminy (Troks, Braciejówka, Kosmolów, Zederman).

Miasto: Miasto jest podstawowym elementem struktury funkcjonalno - przestrzenny omawianego obszaru. Wynika to z przebiegu procesów osadniczych na tym obszarze oraz ze znaczenia górnictwa i hutnictwa rud metali jako głównego czynnika rozwojowego. Zasadniczym elementem miasta jest Stare Miasto, wraz z otaczaj ącym go śródmie ściem. Jest ograniczone od południa lini ą kolejow ą, od północy drog ą o znaczeniu krajowym, ł ącz ącą Olkusz z Krakowem i Śląskiem, od zachodu terenami przemysłowymi kopalni. Centrum tego obszaru stanowi średniowieczny układ lokacyjny, z zabytkow ą historyczn ą zabudow ą mieszkaniow ą i municypaln ą. Stare Miasto charakteryzuje si ę przewag ą funkcji usługowych i stanowi wa żną cz ęść centrum usługowego miasta. Ci ągi komercyjne wzdłu ż ul. Kazimierza Wielkiego i ul. Ko ściuszki, w obr ębie śródmie ścia, stanowi ą uzupełnienie tego centrum. Zwarta zabudowa śródmie ścia jest w znacznym stopniu przemieszana. Wyst ępuj ą tu: zabudowa wielorodzinna, tzw. małe domy mieszkalne, zabudowa jednorodzinna, wydzielone urz ądzenia usługowe, a tak że niewielkie tereny i obiekty przemysłowe, składowe, urz ądzenia gospodarki komunalnej oraz zespoły zieleni. Południowa dzielnica miasta, ograniczona od strony północnej lini ą kolejow ą, jest obecnie ukształtowana jedynie w cz ęś ci wschodniej. Wyst ępuj ą tu zasadniczo dwa typy

251 funkcji: przemysł i mieszkalnictwo z usługami. Tereny przemysłu, składów i baz poło żonych w sąsiedztwie linii kolejowej oraz tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, tworz ą rozległy zespół w ww. cz ęś ci wschodniej. W cz ęś ci północnej oraz na zachodnim obrze żu dzielnicy istniej ą zespoły zabudowy jednorodzinnej. W centralnej cz ęś ci dzielnicy s ą znaczne partie terenów nie zagospodarowanych, obecnie u żytkowanych rolniczo. Nie wykształcił si ę tu dzielnicowy o środek usługowy. Dzielnica poło żona po północnej stronie ww. drogi krajowej, charakteryzuje si ę przewag ą funkcji mieszkaniowej. W jej wschodniej cz ęś ci poło żone jest rozległe osiedle wielorodzinne, a na zachodnim skraju - zespół urz ądze ń gospodarki komunalnej i infrastruktury technicznej. Na pozostałym obszarze dzielnicy wyst ępuj ą - wzajemnie przemieszane - niezorganizowane zespoły zabudowy jednorodzinnej, rozci ągni ęte wzdłu ż dróg oraz tereny otwarte, cz ęś ciowo u żytkowane rolniczo. Równie ż w tej dzielnicy nie wykształcił si ę o środek usługowy. Tak ukształtowana struktura funkcjonalno - przestrzenna miasta stwarza szereg uwarunkowa ń dla dalszego rozwoju. W Starym Mie ście i śródmie ściu - brak wolnych terenów, skrystalizowany układ przestrzenny, w znacznej cz ęś ci chroniony oraz zwarta, trwała zabudowa stanowi ą istotne ograniczenie dla rozwoju innych funkcji, ni ż usługowe. Ponadto, Stare Miasto oraz śródmie ście wymaga dalszych działa ń porz ądkuj ących i modernizacyjnych. Szanse dla rozwoju funkcji mieszkaniowej z usługami oraz organizacji codziennego wypoczynku dla mieszka ńców, wyst ępuj ą w obr ębie dzielnicy południowej, pod warunkiem jej uporz ądkowania i odpowiedniego zagospodarowania. W dzielnicy północnej, ze wzgl ędu na korzystne powi ązania komunikacyjne z obszarem gminy, wyst ępuj ą dogodne warunki rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym. Utrudnienie stanowi ą tu chaotyczne, niezorganizowane układy przestrzenne istniej ących zespołów zabudowy jednorodzinnej. W rejonie osiedla Glinianki d ąż enia zmierzaj ą w kierunku uporz ądkowania terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z mo żliwo ści ą ich rozwoju przy uwzgl ędnieniu istniej ących uwarunkowa ń przyrodniczych i ekofizjograficznych (obszar zmiany nr „13”).

Na obszarze miasta wyst ępuj ą silne ograniczenia dla rozwoju funkcji przemysłowych, ze względu na istniej ące zagospodarowanie oraz znikom ą ilo ść wolnych terenów o korzystnych powi ązaniach komunikacyjnych. Mo żliwe jest natomiast powtórne wykorzystanie na ten cel istniej ących terenów przemysłowych. Gmina planuje rozwi ąza ć powy ższy problem poprzez wykorzystanie cz ęś ci własnych terenów, le żą cych w rejonie linii

252 kolejowej (dotychczas stanowi ących rezerw ę pod rozbudow ę cmentarza) na teren przemysłu oraz usług pod poszerzenie Strefy Aktywno ści Gospodarczej (obszar zmiany nr 17). Obie peryferyjne (w stosunku do obecnego śródmie ścia) dzielnice miasta, północna i południowa, wymagaj ą zasadniczego porz ądkowania. Dotyczy to zarówno zespołów zabudowy wielorodzinnej, jak i jednorodzinnej. Zespoły wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych oceniane s ą, niezale żnie od swych funkcji u żytkowych, jako stanowi ące dysonans w strukturze miasta z estetycznego punktu widzenia. W sytuacji braku mo żliwo ści ich generalnej przebudowy, ich estetyk ę mo że podnie ść dobre utrzymanie budynków (elewacji i wn ętrz stanowi ących cz ęś ci wspólne) oraz porz ądkowanie terenów wewn ątrz poszczególnych osiedli i terenów otaczaj ących je (wprowadzenie i utrzymywanie zieleni ozdobnej, urz ądzenia miejsc wypoczynku, zabaw dla dzieci i młodzie ży, utworzenie miejsc parkingowych itp.) Zespoły zabudowy jednorodzinnej w wi ększo ści powstały z dawnych przysiółków wiejskich. Ich zabudowa jest przewa żnie przypadkowa i chaotyczna. Porz ądkowania wymagaj ą zwłaszcza "tereny wspólne", zewn ętrzne w stosunku do poszczególnych działek budowlanych.

Tereny wiejskie: Wśród wsi poło żonych w obr ębie gminy, wyodr ębnia si ę grupa wsi s ąsiaduj ących z Olkuszem, najdogodniej powi ązanych komunikacyjnie z miastem. Wi ększo ść z nich zmienia swój charakter z wiejskiego, na osiedla podmiejskie. Wie ś Sieniczno charakteryzuje si ę ju ż dziś 70 - procentowym udziałem zabudowy nierolniczej, inne wsie - udziałem wynosz ącym od 30 do 50 ( Żurada, Witeradów, Osiek). Grupa wsi poło żonych dalej od miasta, we wschodniej cz ęś ci gminy charakteryzuje si ę dominuj ącym udziałem zabudowy rolniczej: 70 do 90 - procentowym. Układy przestrzenne wsi gminy Olkusz nale żą do dwóch ró żnych typów, tzw. systemu kolonijnego i pierwotnego. Niezale żnie od tego, zabudowa tych wsi w zdecydowanej wi ększo ści tworzy zwarte ci ągi wzdłu ż dróg (o przewa żaj ącym prostolinijnym przebiegu), otoczone rozległymi terenami otwartymi, u żytkowanymi rolniczo. We wsiach tych nie zaznaczaj ą si ę wyra źnie zespoły centralne, nieliczne usługi s ą usytuowane, podobnie jak zabudowa mieszkaniowa, wzdłu ż dróg. Taka struktura funkcjonalno-przestrzenna stwarza szereg ogranicze ń dla rozwoju - innych ni ż obecnie - funkcji tych wsi. W drodze uzupełnienia obecnych układów przestrzennych mo żliwy jest rozwój usług, jednak w zakresie ograniczonym. Niewielkie zasoby korzystnie skomunikowanych, wolnych terenów w obr ębie istniej ących terenów

253 zabudowy, nie stwarza zbyt wiele mo żliwo ści dla rozwoju działalno ści gospodarczych wymagaj ących wi ększych terenów. W przypadku takiej potrzeby nale żałoby rozwa żyć inny sposób sytuowania nowych obiektów: na terenach otwartych, poza istniej ącymi zespołami zabudowy a zarazem w ich s ąsiedztwie.

10.6.2. Uwarunkowania przestrzenne, zwi ązane z wyst ępowaniem szkód górniczych Eksploatacja podziemna:

Cały Cz ęść obszaru miasta Olkusza oraz cz ęść terenu wsi Bogucin Mały są poło żone w obr ębie obecnie funkcjonuj ących terenów górniczych górnictwa rud cynku i ołowiu. W zwi ązku ze zmian ą koncesji Nr 172/93 z dnia 20.07.1993 r., wydanej przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa (z pó źn. zm.) dla eksploatacji złó ż cynku i ołowiu „Pomorzany”, poza zasi ęgiem terenów górniczych znalazły si ę obszary zmiany Studium nr 19 (za wyj ątkiem obszaru nr 19.1). Dla całego obszaru poło żonego w granicach terenu górniczego istnieje obowi ązek sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze zmiany Studium nr 19.1 od 1 stycznia 2012 r. sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest fakultatywne. Sposoby zabudowy i zagospodarowania terenu musz ą uwzgl ędnia ć warunki wła ściwe dla poszczególnych kategorii terenów.

Eksploatacja powierzchniowa: W obr ębie obszaru miasta i gminy Olkusz nie prowadzi si ę obecnie żadnych robót górniczych tego typu (poza eksploatacj ą na mał ą skal ę i na potrzeby lokalne surowców lokalnych - wapieni). Mamy tu jednak do czynienia z istotnymi, potencjalnymi zagro żeniami przestrzennego rozwoju miasta. Wi ążą si ę one z ponawiaj ącymi si ę wnioskami o dopuszczenie do eksploatacji piasków w południowej cz ęś ci miasta, w obr ębie wyznaczonego terenu górniczego kopalni piasków posadzkowych.

254

10.7. Problemy i uwarunkowania zwi ązane z wyposa żeniem w komunikacj ę i infrastruktur ę techniczn ą

10.7.1. Problemy i uwarunkowania komunikacyjne Główne problemy komunikacyjne miasta i gminy Istotnym problemem komunikacyjnym Olkusza jest usprawnienie ruchu tranzytowego w drodze dalszej modernizacji istniej ącego układu głównych dróg przelotowych przecinaj ących tereny miasta, a w przyszło ści wyprowadzenia najbardziej uci ąż liwej cz ęś ci tego ruchu z miasta (chodzi tu przede wszystkim o odcinek drogi krajowej Kraków – Olkusz - Śląsk). Oddana do u żytku w 2014 roku południowa i wschodnia obwodnica miasta, stanowi ąca fragmenty dróg wojewódzkich nr 783 i nr 791 pozwoli w znacznej mierze ograniczy ć na terenie śródmie ścia ruch tranzytowy poruszaj ący si ę głównie na kierunku północ-południe. Struktura lokalnego układu komunikacji drogowej Olkusza, o charakterze zbli żonym do modelu rusztowo – sieciowego, jest stosunkowo łatwa do rozbudowy. Rozwini ęcie istniej ącego układu daje szans ę osi ągni ęcia sieci komunikacyjnej funkcjonalnej i efektywnej, umo żliwiaj ącej powi ązanie centrum miasta z dzielnicami peryferyjnymi, głównymi miejscami pracy i poszczególnymi wsiami gminy, przy stosunkowo niskich czasach podró ży i zadowalaj ąco niskiej pracy przewozowej. Istniej ące i rezerwowane kanały drogowe w dotychczasowym planie zagospodarowania przestrzennego (przyj ęte w wyniku wariantowych analiz), stanowi ą dobr ą podstaw ę do rozwa żań i weryfikacji układu komunikacyjnego gminy. Problemem podstawowym s ą bardzo wysokie koszty rozbudowy układu, zwi ązane z konieczno ści ą pokonywania przeszkód, głównie fizjograficznych oraz wynikaj ących z istniej ącego zagospodarowania terenu. Wi ąż e si ę to z potrzeb ą ustalenia ścisłej hierarchii potrzeb i kolejno ści etapów rozbudowy i modernizacji. Istotnym, a zarazem trudnym do rozwi ązania problemem, jest komunikacja wewn ątrz centralnej cz ęś ci miasta. Jest to typowy problem starych centrów miast, daj ący si ę rozwi ąza ć jedynie poprzez działania organizacyjne, ograniczające swobodne u żytkowanie samochodów osobowych i niezb ędnej obsługi towarowej.

System komunikacji jako element przestrzennej struktury miasta i gminy; jego rola i znaczenie:

System komunikacji stanowi integralny element struktury funkcjonalno - przestrzennej miasta i gminy, w istotny sposób wpływaj ący na jego funkcjonowanie, krajobraz oraz

255 mo żliwo ść rozwoju. Decyduje o dost ępno ści poszczególnych obiektów i urz ądze ń; sprawno ść funkcjonowania cało ści układu przestrzennego zale ży w znacznej mierze od sprawno ści układu komunikacyjnego. System komunikacyjny jest te ż wa żnym elementem kompozycji przestrzennej. Elementy tego systemu maj ą istotny wpływ na fizjonomi ę obszaru; ich liniowy charakter powoduje, że zasi ęg wpływu jest bardzo rozległy. Aspekt kompozycyjny odró żnia system transportu od innych systemów infrastruktury technicznej (podziemnych), stawiaj ąc go na równi z przestrzennymi rozwi ązaniami architektoniczno – urbanistycznymi. System komunikacyjny mo że wpływa ć na rozwój układu przestrzennego w dwojaki sposób: stymuluj ąco, przez udost ępnianie terenów, b ądź hamuj ąco poprzez powstawanie lub celowe tworzenie bariery transportowej (jest to bardo skuteczny sposób ograniczania rozwoju). W zwi ązku z tym, system komunikacyjny musi by ć modyfikowany i rozbudowywany w ścisłym powi ązaniu z rozbudow ą i przekształceniami cało ści układu przestrzennego miasta i gminy. Systemy komunikacyjne stanowi ą dziedzin ę, w której za wzgl ędu na ich oddziaływanie na jako ść i dynamik ę życia gospodarczego i społecznego, szczególne znaczenie ma świadoma i konsekwentnie prowadzona polityka rozwoju. Nieprzemy ślana decyzja mo że tu bardzo łatwo spowodowa ć utrat ę mo żliwo ści efektywnej obsługi komunikacyjnej i tym samym stworzy ć barier ę rozwoju danego obszaru. Dotyczy to zwłaszcza układu głównych tras komunikacyjnych, tylko w niewielkim stopniu poddaj ącego si ę swobodnemu kształtowaniu, z uwagi na konieczno ść zachowania odpowiednich warunków technicznych tych tras.

Uwarunkowania kształtowania układu komunikacyjnego: Bior ąc pod uwag ę opisane wy żej znaczenie i warunki kształtowania układu komunikacyjnego, wyznaczona została rezerwa pod północn ą drog ę obwodnicow ą, w ci ągu drogi krajowej Kraków – Olkusz – Katowice. Potrzeba tej trasy nie budzi w ątpliwo ści. Analiza jej przebiegu przeprowadzona w ramach studium, stwierdza kolizj ę przebiegu obwodnicy z istniej ącym gazoci ągiem wysokiego ci śnienia Ø 500. Nieodzowne staj ą si ę ustalenia szczegółowe dotycz ące przebudowy w/w gazoci ągu. Przebieg tej obwodnicy oraz w/w gazoci ągu wyznacza jednocze śnie zasi ęg terenowy północnej dzielnicy miasta (pomi ędzy istniej ącą tras ą omawianej drogi a jej przyszłym, obwodnicowym przebiegiem); stanowi wi ęc istotne uwarunkowanie rozwoju miasta, o charakterze bariery rozwojowej. W rejonie Pomorzan - Starego Olkusza wyznaczono wariantowy przebieg odcinka omawianej obwodnicy.

256

Przez miejscowo ść Olewin, zgodnie z opracowan ą dokumentacji ą techniczn ą, przebiega odcinek obwodnicy wschodniej Olkusza - po śladzie istniej ącej ul. Zagaje - G ½, (obszar zmiany nr 14). Oprócz wy żej wymienionych, istotne, komunikacyjne uwarunkowania rozwojowe wyst ępuj ą na obszarze śródmie ścia Olkusza. Niewydolno ść komunikacyjna układu, przy silnym stopniu jego zdeterminowania istniej ącym zagospodarowaniem terenu sprawia, że uwarunkowania te maj ą charakter bariery rozwojowej. Podobnie jak w przypadku innych zabytkowych centrów miast i obszarów śródmiejskich, nie ma tu mo żliwo ści zastosowania rozwi ąza ń komunikacyjnych – nieuci ąż liwych, a usprawniaj ących radykalnie ruch i zapewniaj ących dost ępno ść wszystkich obiektów przy u życiu indywidualnych środków transportu (samochodu). Jednym radykalnym rozwi ązaniem jest tzw. uspokojenie ruchu, co wi ąż e si ę z całkowitym b ądź cz ęś ciowym wył ączeniem obszaru z ruchu samochodowego.

10.7.2. Problemy i uwarunkowania infrastrukturalne

Spo śród analizowanych systemów infrastruktury technicznej – w zasadzie jedynie system zaopatrzenia w wod ę i odprowadzania ścieków stwarza istotne uwarunkowania rozwojowe miasta i gminy Olkusz. Pozostałe mog ą by ć bez wi ększych przeszkód rozbudowywane i dostosowywane do potrzeb, przy zastosowaniu rozmaitych rozwi ąza ń technicznych.

Gospodarka wodno – ściekowa Po ustaniu ujmowania wód kopalnianych woda maj ąca zaopatrywa ć mieszka ńców rejonu olkuskiego b ędzie ujmowana w studiach znajduj ących si ę na terenie Gminy Klucze oraz dodatkowo studni w Witeradowie i Olewinie. W najbli ższej przyszło ści będą kontynuowane przekształcenia systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Olkusz w zwi ązku z planowanym zamkni ęciem kopalni i zaprzestaniem pompowania wód dołowych, stanowi ących obecnie główne źródło wody dla użytkowej dla rejonu olkuskiego. Planuje si ę uruchomienie studni w Gminie Klucze poło żonych poza zasi ęgiem leja depresji – prawdopodobnie w wyniku wypełniania si ę leja woda nast ąpi pogorszenie stanu jako ści wód podziemnych. Ze studni tych oraz wspomagaj ąco uj ęć w Witeradowie i Olewinie woda b ędzie rozprowadzana za pomoc ą magistrali oraz przez Zbiorniki Parcze dystrybuowana dalej na zachód w kierunku Gmin Bukowno i Bolesław. zaistnieje potrzeba wył ączenia lokalnych uj ęć wody z powodu: - powi ększaj ącego si ę zanieczyszczenia wody azotanami i ska żeniami bakteriologicznymi,

257

- spadku wydajno ści uj ęć , a nawet zaniku wody w niektórych uj ęciach lokalnych. Lokalne sieci wodoci ągowe oparte na uj ęciach w Podlesiu Rabszty ńskim, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim i Braciejówce b ędą nadal u żytkowane a z czasem poł ączone do głównego systemu. Wg ostatnich bada ń nie stwierdza si ę przekroczenia azotanów w wodach ujmowanych tymi studniami. Najbardziej zagro żone z uwagi na niewielk ą wysoko ść słupa wody oraz przekroczenie zawarto ści azotanów jest studnia w Podlesiu i Braciejówce. Powoduje to konieczno ść podł ączenia do centralnego systemu zaopatrzenia w wod ę w pierwszej kolejno ści tych miejscowo ści a tak że Kosmolowa i Zadola Kosmolowskiego. Poza systemem lokalnym mog ą pozosta ć Niesułowice, korzystaj ące z zaopatrzenia z wodoci ągu Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji w Chrzanowie. Dostaw ę wody z centralnego systemu, w chwili obecnej limituj ą rz ędne zbiorników wyrównawczych „Parcze”. Istniej ące ruroci ągi przesyłowe posiadaj ą poł ączenia pier ścieniowe, co stwarza doskonałe warunki dla przeł ączania w zale żno ści od potrzeb. Przył ączenie poszczególnych miejscowo ści wiejskich do systemu centralnego wymaga rozbudowy sieci wodoci ągowych. Nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, stanowi istotny czynnik ograniczaj ący rozwój gminy i degraduj ący środowisko naturalne, a zwłaszcza zasoby wodne. Wywołuje to pilna konieczno ść jej porz ądkowania. Jednak że istotnym problemem w zakresie rozwi ązania gospodarki ściekowej gminy, jest brak cieków wodnych, stanowi ących odbiorniki ścieków oczyszczonych. Taka sytuacja narzuca rozwi ązanie skanalizowania wszystkich wsi w ramach jednego centralnego systemu kanalizacji sanitarnej z odprowadzeniem ścieków do istniej ącej miejskiej oczyszczalni w Olkuszu. Oczyszczalnia ta posiada rezerwy przepustowo ści oraz mo żliwo ści rozbudowy i modernizacji. Istnieje mo żliwo ść bezpo średnio podł ączenia do istniej ącego systemu kanalizacyjnego m. Olkusz i Witeradowa poprzez jego rozbudow ę miejscowo ści: Bogucin Mały, Żurada, Witeradów, Osiek, Sieniczno, Kosmolów, Wi śliczka, Olewin i Rabsztyn. Dzielnica Olewin jest wyposa żona w kanalizacj ę sanitarn ą i opadow ą jedynie w niewielkiej cz ęś ci. W wi ększo ści przypadków, ścieki gromadzone s ą w szczelnych zbiornikach, a nast ępnie wywo żone do oczyszczalni. W zwi ązku z tym, priorytetem jest obj ęcie kanalizacj ą sanitarn ą i opadow ą całego obszaru, szczególnie w zwi ązku z istniej ącą działalno ści ą przemysłow ą (obszar zmiany nr 14). O obecnym stanie zagro żeń środowiska, w dzielnicy Mazaniec-Kamyk, decyduj ą przekształcenia stosunków wodnych i potencjalne zagro żenie czysto ści wód, spowodowane brakami w wyposa żeniu w kanalizacj ę całego terenu. Szczególnej uwagi i ochrony wymaga zbiornik GZWP nr 454, który wykazuje niski stopie ń odporno ści naturalnej na

258 zanieczyszczenia. Wody podziemne triasowego pi ętra wodono śnego dopływaj ące do wyrobisk kopalni Olkusz-Pomorzany w cz ęś ci zlokalizowanej pod zespołem Mazaniec-Kamyk są w cało ści (bezpo średnio i po średnio) wykorzystywane do celów pitnych. Teren zespołu mieszkaniowego jest zró żnicowany pod wzgl ędem wysoko ściowym (deniwelacje si ęgaj ą 55m, od rz ędnych 406 m npm. do 350 mnpm.) spadki i przeciwspadki w ci ągach komunikacyjnych powoduj ą konieczno ść sprowadzania ścieków do przepompowni, sk ąd przewodem tłocznym kierowane do kanału sanitarnego w północnej cz ęści ul. Mazaniec. Priorytetem jest uzupełnienie wyposa żenia dzielnicy Mazaniec-Kamyk w system kanalizacji sanitarnej i opadowej (obszar zmiany nr 14). Ze wzgl ędu na poło żenie cz ęś ci obszarów zmiany Studium nr 19 w zasi ęgu głównych zbiorników wód podziemnych nr 454 (trias) i 326 (jura) po żą dane jest uregulowanie w ich zasi ęgu gospodarki ściekowej. W pierwszej kolejno ści powinny by ć kanalizowane obszary wł ączone do aglomeracji Olkusz na podstawie Uchwały Nr XXXI/527/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 lipca 2009 r. (z pó źn. zm.). Dalsze rozszerzenie zasi ęgu systemu centralnego kanalizacji mo że spowodowa ć powstanie długich, kilkukilometrowych cz ęś ci kolektorów pracuj ących na niewielkich ilo ściach ścieków oraz du żych i zmiennych ładunkach zanieczyszcze ń. Dlatego te ż jako rozwi ązanie alternatywne, rozpatrywane jest wyposa żenie tych wsi w lokalne systemy rozdzielcze, z odprowadzaniem ścieków do wysokoefektywnych oczyszczalni mechaniczno – biologicznych. Taki system nale żałoby przyj ąć dla wsi: - Podlesie i Pazurek, z mo żliwo ści ą oprowadzenia ścieków do rzeki Białej Przemszy, - Troks i Braciejówka, Zimnodół i Zederman, Gorenice, Zawada, Niesułowice, – układ grawitacyjny. W obr ębie stref miejskich rozbudowa systemu kanalizacyjnego polega ć b ędzie głównie na uzupełnieniu brakuj ących fragmentów sieci kanalizacyjnych.

Elektroenergetyka W odniesieniu do sieci elektroenergetycznej najistotniejsze dla gminy jest :

- utrzymanie istniej ącego GPZ „Sławkowska” „Olkusz” oraz istniej ących linii 110 kV, - zapewnienie rezerwy terenu (wraz z odpowiednim pasem ochronnym) pod lokalizacj ę nowej linii 110 kV oraz GPZ „ Żurada” i GPZ „Północ”, w przypadku rozwoju przemysłu lub osadnictwa (nowych osiedli),

259

- sukcesywna modernizacja (przej ście z napi ęcia 6 kV na 20 kV oraz przej ście z sieci napowietrznej 6 kV na sie ć kablow ą 20 kV) ze wzgl ędu na przestarzał ą miejsk ą sie ć średnich napi ęć , - kontynuacja modernizacji sieci średniego i niskiego napi ęcia poza terenami zabudowy miejskiej (ze wzgl ędu na obszary chronionego krajobrazu), - przebudowa linii Żurada-Witeradów-Osiek (przeł ączenie z 6 kV na 20 kV), - remont linii napowietrznej 20 kV relacji Pakuska-Gotkowice, - remont linii napowietrznych nN w miejscowo ści Kosmolów i Zadole Kosmolowskie, - modernizacja linii 15 kV relacji Wola Filipowska-Czubrowice-Zawada, - remont sieci nN w Zawadzie, - budowa nowej linii ŚN ł ącz ącej linie 15 kV Wola Filipowska-Czubrowice-Zawada z lini ą Wola Filipowka-Ostr ęż nica-Gorenice, - poł ączenie stacji elektroenergetycznej ST. Pazurek ze stacj ą ST Chrz ąstowice -4 Braciejówka oraz ST. Zimkówka.

Gazownictwo Zaopatrzenie w gaz nie rodzi konfliktów ze wzgl ędu na zamiejscowe źródła energii, istniej ące ju ż magistrale przesyłowe i znikom ą ingerencj ę sieci miejskiej w odniesieniu do pozostałych elementów zagospodarowania przestrzennego. Wybudowana sie ć gazoci ągowa umo żliwia dostarczenie gazu ziemnego wysokometanowego do ka żdego gospodarstwa domowego, a wykorzystanie gazoci ągu średniopr ęż nego pozwoli m.in. na zasianie gazem przesyłowych ciepłowni osiedlowych i wi ększych ciepłowni indywidualnych na terenie śródmie ścia.

Ciepłownictwo Zdolno ść grzewcza ciepłowni miejskiej przekracza jej wykorzystanie. Na osiedlach mieszkaniowych cz ęść budynków zaopatrywana jest w ciepło i ciepł ą wod ę użytkow ą tak że z lokalnych ciepłowni., ale mo żliwa jest jej ponad dwukrotna rozbudowa, a tak że rozbudowa sieci zasilaj ących. Je żeli chodzi o tereny nie obj ęte działaniem centralnej ciepłowni, zaopatrzenie w energi ę ciepln ą jest oparte na indywidualnych źródłach ciepła (koks, gaz, energia elektryczna).

Gospodarka odpadami

260

Aktualnie gospodarka odpadami w obszarze miasta i gminy jest uporz ądkowana. Wszyscy mieszka ńcy obj ęci s ą systemow ą zbiórk ą odpadów komunalnych, w wi ększo ści z uwzgl ędnieniem segregacji odpadów „u źródła”. Na terenie gminy funkcjonuje system zbiórki odpadów nieselektywny i system selektywny w pi ęciu miejscowo ściach tj. Żurada, Witeradów, Osiek, Rabsztyn i Bogucin Mały. Odpady komunalne z miasta i gminy Olkusz wywo żone s ą na wysypisko w gminie Bolesław do obiektów zlokalizowanych poza terenem Gminy posiadaj ących odpowiednie instalacje do przetwarzania takich odpadów. Niezb ędnym kierunkiem działa ń w zakresie gospodarki odpadami jest zlikwidowanie „dzikich wysypisk” i zrekultywowanie terenów po tych wysypiskach.

261

11. INFORMACJE I WNIOSKI DO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ Z USTALE Ń STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ORAZ PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Wytyczne i wnioski Zarz ądu Województwa Małopolskiego do zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz, dla terenu poło żonego w strefach : 1. II B - „Żurada - Witeradów" 2. II C - „Osiek - Zimnodół" 3. II D - „Zederman - Kosmolów" z Wi śliczk ą i Kogutkiem 4. II E - „Troks - Braciejówka" 5. II F - „Podlesie - Pazurek" 6. II G-„Zawada" 7. II H - „Gorenice" 8. III - „Niesułowice" 9. Obszar III - Le śny", Zgodnie z art. 9 pkt 2 oraz art. 11 pkt 2 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), poni żej podano informacje i wnioski w formie wytycznych zgodnie z ustaleniami Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego przyj ętej przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwał ą NrXXIII/250/O0 z dnia 28 sierpnia 2000 r. oraz z ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego przyj ętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwał ą Nr XV/174/03 z dnia 22 grudnia 2003 r. z pro śbą o ich uwzgl ędnienie w w/w. studium: 1. Ochrona i wła ściwe gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego poprzez: - uwzgl ędnienie uwarunkowa ń wynikaj ących z poło żenia w obszarze o wysokich warto ściach krajobrazowych - obszar obj ęty przedmiotowym studium znajduje si ę w obszarach chronionych: Parkach Krajobrazowych Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami - podporz ądkowuj ąc rozwi ązania ochronie krajobrazu i powstrzymaniu jego degradacji; - ochron ę uj ęć wód oraz budow ę filtrów biologicznych wzdłu ż cieków wodnych; - likwidacj ę „dzikich" wysypisk odpadów i modernizacj ę funkcjonuj ących składowisk w ramach ustale ń „Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami" dla gminy Olkusz;

262

- ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych z wykorzystaniem proekologicznych przedsi ęwzi ęć w zakresie komunikacji: preferowanie transportu zbiorowego, - budowa tras rowerowych, organizacja ruchu; 2. Rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochron ą przyrody poprzez: - aktywizacj ę turystyczn ą i rekreacyjn ą nowych terenów z zachowaniem ich najcenniejszych walorów; - wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych oraz rozbudow ę bazy turystycznej; - zakładanie ście żek dydaktyczno-turystycznych popularyzuj ących lokaln ą przyrod ę, w tym szlaków, - dostosowanych dla osób niepełnosprawnych; 3. Zapobiegania rozproszeniu osadnictwa poprzez: - działania prawne - jednoznaczne i precyzyjne ograniczenia w dokumentach planistycznych zmierzaj ące do zahamowania rozwoju zabudowy rozproszonej, ostrzejsza egzekucja prawa budowlanego (zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych); - dąż enie do ograniczenia rozproszenia budownictwa poprzez intensyfikacj ę wykorzystania terenów; - mieszkaniowych w ramach istniej ącego zainwestowania; 4. Ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez: - staranne planowanie przestrzenne respektuj ące walory środowiska kulturowego dla kształtowania ładu przestrzennego i podniesienia atrakcyjno ści obszarów; - nawi ązywanie w nowej architekturze dc lokalnych wzorów i materiałów (regionalizm) i konsekwentnego egzekwowania prawa w tym zakresie; - ochron ę najcenniejszych obiektów „in situ"; 5. Poprawa sprawno ści systemów infrastruktury technicznej szczególnie w obszarach intensywnie zainwestowanych poprzez: - popraw ę systemów zarz ądzania infrastruktur ą techniczn ą, szczególnie wodno- kanalizacyjn ą; - realizacj ę programu wyposa żenia gminy w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków; - podj ęcie inwestycji w dziedzinie reelektryfikacji i porządkowania linii przesyłowych; - dostarczenie gazu ziemnego do wi ększej ilo ści odbiorców. 6. Dobrze rozwini ęty system powi ąza ń komunikacyjnych:

263

- w PZPWM przewiduje si ę modernizacj ę drogi krajowej nr 94 wraz z budow ą obwodnicy Olkusza oraz modernizacj ę drogi wojewódzkiej nr 791.Szczegóły dotycz ące powy ższych inwestycji nale ży uzgodni ć z wła ściwymi zarz ądcami dróg; - dla terenów o okre ślonym u żytkowaniu zapewni ć doj ścia i dojazd od drogi publicznej, odpowiednie do przeznaczenia i sposobu u żytkowania; - ustali ć szeroko ści w liniach rozgraniczaj ących dla terenów dróg i ulic umo żliwiaj ących przebudow ę i rozbudow ę dróg, tzn. poszerzenie przekroju jezdni, korekt ę łuków, w obszarach zabudowanych dobudow ę chodników, zatok autobusowych oraz poboczy wraz z urz ądzeniami infrastruktury towarzysz ącej; 7. Poprawa bezpiecze ństwa ruchu drogowego poprzez: - poprawn ą, zapewniaj ącą dobr ą widoczno ść lokalizacj ę przej ść dla pieszych; - budow ę zatok autobusowych, sygnalizacji świetlnych.

264

III. BIBLIOGRAFIA

Plany zagospodarowania przestrzennego i opracowania planistyczne 1. Zało żenia do aktualizacji miejscowego ogólnego planu perspektywicznego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach. 2. Aktualizacja materiałów wej ściowych do miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach 3. Aktualizacja miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1991. BPP w Katowicach: 4. Zał ącznik 1. Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu domów jednorodzinnych Olkusz-Pomorska Góra. 5. Zał ącznik 2. Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego osiedla budownictwa jednorodzinnego Olkusz – Pod Parczami. 6. Zmiany do Miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 7. Miejscowy szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Sikorka Górna. 1982. BPP w Katowicach. 8. Miejscowy szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Śródmie ście. 1992. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 9. Miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego południowej cz ęś ci osiedla Czarna Góra w Olkuszu. 1994. Biuro Rozwoju Krakowa. 10. Aktualizacja miejscowego szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego zespołu osiedli Olkusz-Północ. 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 11. Ocena aktualno ści miejscowego szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Sikorka Górna. 1992. Pracownia Urbanistyczno- Architektoniczna, Olkusz. 12. Analiza i ocena aktualno ści miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 13. Opracowanie fizjograficzne do planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach. 14. Opracowanie ekofizjograficzne dla obszaru Kosmolów – Wi śliczka, Gmina Olkusz, dr F. Pulit, Tarnów, czerwiec 2006.

265

15. Opracowanie ekofizjograficzne dla obszaru Gorenice – Zawada, Gmina Olkusz, dr F. Pulit, Tarnów, czerwiec 2006. 16. Opracowanie ekofizjograficzne problemowe Gminy Olkusz, Obszar: Podlesie Rabszty ńskie, Troks, Braciejówka, dr Jerzy Wach, mgr Radosław Konecki, mgr Radosław Stachurski, mgr Marcin Ścisłowski, lic. Monika Wach, D ąbrowa Górnicza, 2006. 17. Opracowanie ekofizjograficzne problemowe Gminy Olkusz, Obszar: Witeradów, Niesułowice, dr Jerzy Wach, mgr Radosław Konecki, mgr Radosław Stachurski, mgr Marcin Ścisłowski, lic. Monika Wach, D ąbrowa Górnicza, 2006. 18. Opracowanie ekofizjograficzne dotycz ące przyst ąpienia do sporz ądzenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz dla terenu Żurady, woj. Małopolskie, mgr in ż. arch. krajobrazu Martyna Walker, Sławków, Sierpień 2006 r. 19. Opracowanie ekofizjograficzne dotycz ące przyst ąpienia do sporz ądzenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz obszar Zimnodół, południowa cz ęść Osieka, woj. Małopolskie, mgr in ż. arch. krajobrazu Martyna Walker, Sławków, Sierpie ń 2006 r. 20. Inwentaryzacja urbanistyczna do szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Śródmie ście, 1990, BPP w Katowicach. 21. Urbanistyczny projekt rewaloryzacji sieciowej. 1995. Pracownia Urbanistyczno- Architektoniczna, Olkusz. 22. Rejestr zło żonych wniosków i wydanych decyzji w okresie stycze ń-luty 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 23. Uwarunkowania kształtowania struktury przestrzennej. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu działalno ści gospodarczej w rejonie wsi Olewin, 1996, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 24. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu działalno ści gospodarczej w rejonie wsi Olewin, 1998r., Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 25. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu działalno ści gospodarczej w rejonie wsi Olewin. Prognoza skutków wpływu ustale ń planu na środowisko przyrodnicze, 1997r., Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 26. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu działalno ści gospodarczej w rejonie wsi Olewin. Uwarunkowania hydrogeologiczne – zał ącznik nr 1 do prognozy

266

skutków wpływu ustale ń planu na środowisko przyrodnicze, dr in ż.Andrzej Adamczyk, dr in ż. Andrzej Haładus. 27. Uwarunkowania kształtowania struktury przestrzennej . Koncepcja zagospodarowania przestrzennego, Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu mieszkaniowego Mazaniec-Kamyk w Olkuszu, 1996, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 28. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu mieszkaniowego Mazaniec- Kamyk w Olkuszu, 1998r., Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 29. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu mieszkaniowego Mazaniec- Kamyk w Olkuszu. Prognoza skutków wpływu ustale ń planu na środowisko przyrodnicze, 1997r., Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie. 30. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu mieszkaniowego Mazaniec- Kamyk w Olkuszu. Uwarunkowania hydrogeologiczne – zał ącznik nr 1 do prognozy skutków wpływu ustale ń planu na środowisko przyrodnicze, dr in ż. Andrzej Adamczyk, dr in ż. Andrzej Haładus.

Publikacje i opracowania studialne 31. Adamczyk A. F. i inni, 1990, Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) w Polsce - własno ści hydrogeologiczne, jako ść wód, badania modelowe i poligonowe. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego - Akademia Rolnicza w Warszawie, z. 55. 32. Analiza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Olkusz. 2004. Olkusz. 33. Babczy ńska-Sendek B., Kimsa T., Wika S., 1992, Szata ro ślinna Wy żyny Krakowsko- Cz ęstochowskiej w warunkach antropopresji. Pr ądnik T.5. 34. Beiesdorf Z., Zgrzebnicka J., 1972, Studium historyczno-urbanistyczne Olkusza. PP PKZ Kraków. 35. Budowa CA-E Olkusz, System E-10. 1993. Biuro Studiów i Projektów Ł ączno ści "Teleprojekt". 36. Budowa sieci rozdzielczej w Olkuszu - obiekt CA-E Olkusz, 1994; Biuro Studiów i Projektów Ł ączno ści "Teleprojekt". 37. Celi ński F., Magiera A., 1978, Naturalne zasoby ro ślinne Jurajskiego Parku Krajobrazowego. Materiały TUP, z. 92.

267

38. Chrzanowski T., Kornecki M., 1971, Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z.7, PWN Warszawa. 39. Ci ąż yński W., 1993, Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz. Sie ć wodoci ągowa BPBK Sp. z o.o. Katowice. 40. Czapiewski K., 2003, Główne problemy życia na wsi w ocenie mieszka ńców, [w:] M. Śmigielska, J. Słodczyk (red.), Geograficzne aspekty globalizacji i integracji europejskiej, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole. 41. Czy żewska-Lach A., Medowski T., Le śniak W., Basi ński A., Nosiła A. i in., 1989, Studium konserwatorskie gminy Olkusz woj. katowickie. Budoprojekt Gliwice. 42. Drzał M., 1972, Zanieczyszczenia atmosfery Wy żyny Krakowsko-Wielu ńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej T.1. 43. Dynowska I., 1983, Źródła Wy żyny Krakowsko-Wielu ńskiej i Miechowskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej. Tom XI, PAN – Kraków. 44. Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, 1978, Oprac. zbiorowe pod red. F. Kiryka. PWN. 45. Ekspertyza hydrologiczna w zakresie ustalania wymaganej ilo ści wód dla potrzeb zaopatrzenia rejonu olkuskiego z poziomu triasowego drenowanego przez górnictwo rud. 1994. Zespół pod kier J. Sztelaka. Fundacja dla wspierania Śląskiej Humanistyki Katowice. 46. Górnisiewicz-B., 1985, Przeobra żenia historyczne stan współczesny i perspektywy rozwojowe struktury wiejskiej sieci osadniczej olkuskiego rejonu woj. katowickiego. Kraków. Praca doktorska. 47. Górnisiewicz: B., 1989. Przeszło ść , tera źniejszo ść i przyszło ść wsi olkuskiej. PWN Warszawa-Łód ź. 48. Heczko-Hyłowa E., Budziłło K., kier. Bogdanowski J., 1983, 1985, Studium konserwatorsko-urbanistyczne i wytyczne do rewaloryzacji Olkusza. Etap II/1983 Studium i wytyczne do planu szczegółowego oraz Etap III/1985 Studium i wytyczne dla obszaru zabytkowego centrum. Politechnika Krakowska. 49. Inwentaryzacja złó ż kopalin stałych. 1985. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Terenowy Oddział Geologii w Cz ęstochowie. Materiały UW w Katowicach. 50. Janusz W., Popiołek E., 1993, Środowisko w olkuskim okr ęgu eksploatacji rud cynku i ołowiu. Rudy Metali R 38 nr 1, AGH - Kraków. 51. Kanalizacja miasta Olkusza - północna cz ęś ci w zlewni kolektora "Sikorka". Program ogólny 1994. BPBK w-Krakowie. 52. Kapeja E., Janusz W., Zaj ąc K.P., Żurek R., 1990, Stan zanieczyszczenia powietrza

268

atmosferycznego w rejonie Kombinatu Górniczo-Hutniczego "Bolesław". Sozologia i Sozotechnika s. 32. 53. Kleczkowski A.S., 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wraz z obja śnieniami. Skala 1:500000. AGH-Kraków. 54. Kleczkowski A.S., pod. kier., 1992, Kompleksowe opracowanie hydrogeologiczne okre ślaj ące zasi ęg, rodzaj i rozmiary, szkód górniczych spowodowanych odwadniaj ącym wpływem kopalni gł ębinowych i odkrywkowych uj ęć wód podziemnych w rejonie olkuskim. Geotop Sp. z o.o. Towarzystwo Usługowo - Doradcze, Kraków. 55. Kleczkowski A.S., 1994, Metodyczne podstawy ochrony wód podziemnych. AGH - Kraków. 56. Klimaszewski M.,1972, Geomorfologia Polski. PWN - Warszawa. 57. Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz - sie ć wodoci ągowa 1993 BPBK Katowice. 58. Kontrakt regionalny dla województwa katowickiego. 1995. Katowice. 59. Krygier T., Molenda D., Saładziak A., 1971, Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce, cz. I- zob. górnica. Ossolineum. 60. Kucharski R., Marchwi ńska E., 1990, Problemy zagro żenia terenów rolnych metalami ci ęż kimi w rejonie Olkusza. Sozologia i Sozotechnika z 32. 61. Kurek S., Preidl M., 1993, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami. Arkusz Olkusz, Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Warszawa. 62. Mapa sozologiczna w skali 1:50 000. 1995, Główny Geodeta Kraju. Warszawa. 63. Michalik S., 1974, Wy żyna Krakowsko-Wielu ńska. Wiedza Powszechna. 64. Molenda D., 1978, Dzieje Olkusza do 1795 roku. [w:] Dzieje Olkuszu i regionu olkuskiego. 65. Motyka J., 1988, W ęglanowe osady triasu w olkusko-zawiercia ńskim rejonie rudnym jako środowisko wód podziemnych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia - z. 36, Kraków. 66. Ocena degradacji gleb na obszarze miasta i gminy Olkusz. 1988, Instytut Ochrony Środowiska Oddział Katowice. Opracowanie wykonane na zlecenie UMiG Olkusz. 67. Ocena wpływu cz ęś ci górniczej ZGH "Bolesław" na środowisko. 1995, AGH Kraków, Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska. 68. Ochrona środowiska w gminie. UMiG Olkusz, Wydział Ochrony Środowiska i terenów Rolnych, 1995. 69. Opracowanie dokumentacji projektowanego rezerwatu przyrodniczego "Pazurek". Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego. Zarz ąd ZJPK D ąbrowa Górnicza

269

1986. 70. Opracowanie dokumentacji projektowanego rezerwatu „Sasanka - Stary Olkusz". Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego. Zarz ąd ZJPK D ąbrowa Górnicza 1988. 71. Ostrowska E., O śródka L., 198 7, Klimat województwa katowickiego. [w:] Materiały 36 zjazdu PTG. Sosnowiec. 72. Partyka J., 1992, Środowisko abiotyczne Wy żyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Pr ądnik t.5. 73. Plan gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Olkusz, 2004, Katowice. 74. Plan rozwoju lokalnego Miasta i Gminy Olkusz, 2005, Referat Integracji Europejskiej UMiG Olkusz, Olkusz. 75. Plan urz ądzania lasu Nadle śnictwa Olkusz. 76. Popiołek E, pod kier. 1989, Wpływ górnictwa na powierzchni ę miasta i gminy Olkusz. IO Ś O/Katowice. 77. Popiolek E., Ostrowski J., Janusz W., Barycz S., Wójcik W., 1990, Zasady ochrony terenów górniczych w warunkach olkuskiego zagł ębia na Zn-Pb. Sozologia i Sozotechnika. z 32. 78. PSR 2002. U żytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierz ąt gospodarskich. Województwo Małopolskie., GUS. 79. Program koncepcyjny rozwi ązania gospodarki ściekowej gminy Olkusz. Euro-Ekolas. 80. Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Olkusz., 2004, Olkusz. 81. Program ochrony środowiska dla Powiatu Olkuskiego., 2004, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, Odział zamiejscowy w Katowicach „Centrum Gospodarki Odpadami”. 82. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1999 roku. WIO Ś Kraków, 2000. 83. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2001 roku. WIO Ś Kraków, 2002. 84. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku. WIO Ś Kraków, 2003. 85. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2003 roku. WIO Ś Kraków, 2004. 86. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2004 roku. WIO Ś Kraków, 2005. 87. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2005 roku. WIO Ś Kraków,

270

2006. 88. Roczniki statystyczne województwa małopolskiego 2004, GUS, Kraków. 89. Rosner A. [red.], 2005. Uwarunkowania i kierunki przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich". IRWiR PAN, Warszawa. 90. Rozporz ądzenie nr 17/95 Wojewody Katowickiego z dnia 1 lutego 1995 r. w sprawie ochrony krajobrazu jurajskiego na terenie województwa katowickiego. 91. Stola W., Funkcje obszarów wiejskich w dobie transformacji gospodarki Polski. Wybrane zagadnienia, [w:] Funkcje obszarów wiejskich, Ewa Pałka (red.), Wydawnictwo Akademii Świ ętokrzyskiej, Kielce, 2005, s. 15-24. (artykuł naukowy). 92. Studium kształtowania systemu obszarów chronionych województwa katowickiego. 1991. Biuro Planowania Przestrzennego. Katowice. 93. Studium systemu transportowego miasta Olkusza. 1989, Biuro Studiów i Projektów Komunikacji. Katowice. 94. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Olkusz - dokument uchwalony przez Rad ę Miejsk ą w Olkuszu., 2000, Olkusz. 95. Szczegółowa mapa geologiczna Polski. 1993. PIG. 96. Szeptycka A., Warchałowska-Śliwa E., 1992, Charakterystyka fauny Wy żyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Pr ądnik T.5. 97. Sztelak J. z zespołem, 1982, Opracowanie koncepcji ochrony wód w rejonie olkuskim. Program rz ądowy PR-7. Instytut Geologii Stosowanej Politechniki Śląskiej, Gliwice. 98. Sztelak J. z zespołem, 1994: Ekspertyza, hydrogeologiczna dotycz ąca rozwi ąza ń sozotechnicznych w zakresie ustalenia wymaganej ilości i jako ści wód dla potrzeb zaopatrzenia rejonu olkuskiego z poziomu wód triasowych drenowanych obecnie przez górnictwo rud cynku i ołowiu. Fundacja dla. Wspierania Śląskiej Humanistyki w Katowicach. 99. Szubert- J., 1982, Forma architektoniczna wiejskich budynków mieszkalnych (na przykładzie wsi olkuskich). Teka Komisji Urbanistyki i Architektury t. XVI. Uniwersytet Łódzki, 2004. Materiały z XVII Konwersatorium Wiedzy o Mie ście. Łód ź 100. Waloryzacja przyrodnicza ZJPK 1995. Praca wykonana na zlecenie ZJPK z siedzib ą w D ąbrowie Górniczej - Uniwersytet Śląski. 101. Wika S., 1986: Zagadnienia geobotaniczne środkowej cz ęś ci Wy żyny Krakowsko- Wielu ńskiej. Praca Naukowa Uniwersytetu Śląskiego. 815. 102. Wójcik W., Szydło I., Stolarski Z., 1990, Charakterystyka zanieczyszczenia wód powierzchniowych rejonu olkuskiego. Zeszyty Naukowe AGH - Kraków, Sozologia i Sozotechnika z. 32.

271

103. Zasi ęg odwadniaj ącego wpływu eksploatacji górniczej z terenu województwa katowickiego na wody podziemne woj. krakowskiego. 1992. Politechnika Krakowska. Materiały UW w Krakowie. 104. Małopolska sie ć monitoringu powietrza – strona internetowa: http://213.17.128.227/iseo/ 105. Urz ąd Miasta i Gminy Olkusz – strona internetowa: http://www.umig.olkusz.pl/index.htm. 106. Główny Urz ąd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych – strona internetowa: http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.dane_cechter.teryt?P_NTS_ID=6. 107. Natura 2000 – strona internetowa: www.natura2000.mos.gov.pl 108. Pracownia Projektowa Magnus Media Piotr Jasion, Kraków, luty 2013, Koncepcja zagospodarowania Strefy Aktywno ści Gospodarczej 109. Program funkcjonalno-użytkowy dla zadania pn. Budowa infrastruktury dla powstaj ącej Strefy Aktywnosci Gospodarczej w Olkuszu, luty 2013 110. Monika Borowska Analiza w zagospodarowaniu przestrzennym dla terenu w rejonie kompleksu cmentarnego Olkusz-Piaski wraz z analiz ą zasadno ści przyst ąpienia dp sporz ądzenia zmiany planu, lipiec 2012 111. Decyzja Ministra Środowiska z dnia 12.06.2013r. (znak: DGKks-4771- 15/22651/12/JM w sprawie zmiany koncesji nr 8/2003 z dnia 15 pa ździernika 2003r. na wydobywanie rud cynku i ołowiu z cz ęś ci zło ża „Olkusz” poni żej poziomu +238 m n.p.m. do poziomu +113 m n.p.m. 112. Biuro Projektów Katowice, 2010, Dokumentacja projektowa dla inwestycji” „Budowa wschodniej obwodnicy Olkusza – poł ączenie DW Nr 783 z DW Nr 791 AUTOSTRADA II. 113. Motyka J., Czop M., 2011, Ocena hydrogeologiczna i prognoza skutków po zako ńczeniu odwadniania zakładu górniczego, w tym okre ślenie zasi ęgu obszarów zagro żonych podtopieniem, ich charakteru i czasu wyst ępowania, Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica Kraków. 114. Motyka J., Opracowanie koncepcji wykorzystania zasobów wód podziemnych rejonu olkuskiego dla potrzeb zaopatrzenia w wod ę pitn ą odbiorców Przedsi ębiorstwa wodoci ągów i kanalizacji sp. z o.o. w Olkuszu, Kraków , 2010 r. 115. Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopal ń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 3 Prognoza wpływu działalno ści górniczej na środowisko. Przewidywany wpływ eksploatacji górniczej na powierzchni ę w całym okresie prowadzenia ruchu zakładu górniczego., red. J. Motyka, Fundacja Nauka i Technika,

272

Kraków, 2010 r. 116. „Ocena wpływu dokonanej eksploatacji górniczej historycznej i współczesnej na sposób zagospodarowania powierzchni”. Zespół Rzeczoznawców Stowarzyszenia In żynierów i Techników Górnictwa, Katowice, 2000., 117. Projekt zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe gminy Olkusz., Małopolska Agencja Energii i Środowiska Sp. z o.o., Kraków, 2012 r. 118. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskiem w 2013 roku. , WIO Ś, Kraków, 2014., 119. Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopal ń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 1 Zagospodarowanie złó ż rud cynkowo-ołowiowych przez ZGH Bolesław S. A., red. J. Sepiał, Fundacja Nauka i Technika, 2010., 120. Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopal ń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 6.7.1 Okreslenie zasi ęgu obszarów zagro żonych podtopieniem, ich charakteru i czasu wyst ępowania, red. J. Motyka, Fundacja Nauka i Technika, 2013., 121. Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopal ń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 7.5 Sposób przeciwdziałania zmianom stosunków wodnych na powierzchni po zatopieniu zakładu górniczego i podniesieniu poziomu wód gruntowych, red. J. Motyka, Fundacja Nauka i Technika, 2012., 122. Społeczne i środowiskowe skutki likwidacji kopal ń ZGH Bolesław S. A. przez zatopienie. Zadanie 3.2 Aktualny zasi ęg leja depresji i skutki jego powstania i Zadanie 3.3 Wpływ odwodnienia na ziorniki wodne, red. J. Motyka, Fundacja Nauka i Technika, 2010., 123. Program ochrony środowiska dla miasta i gminy olkusz na lata 2014-2017 i kierunkowo do 2021, Albeko, Olkusz, 2014. 124. „Strategia rozwoju dla obszaru funkcjonalnego zajmowanego przez gminy Olkusz, Bukowno, Bolesław i Klucze, która okre śli plan działa ń wobec ewentualnych podtopie ń na obszarach znajduj ących si ę w strefie oddziaływania działalno ści górniczej likwidowanej kopalni”, 2014r. 125. Gminny Program Opieki Nad Zabytkami Miasta I Gminy Olkusz na lata 2015 – 2018, Olkusz, Jakub Danielski, czerwiec 2015r.

273

31.

ANEKS DO TEKSTU DIAGNOZA I UWARUNKOWANIA stanowiącego załącznik nr 1 do Uchwały Nr XL/450/2009 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ

I. Podstawa opracowania

1.1 Podstawa formalno-prawna

Podstaw ę prac nad zmian ą Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz o numerze 12 stanowi Umowa zawarta pomi ędzy Gmin ą Olkusz a firm ą „URBI-FLORA” reprezentowan ą przez Jolant ę Zarzyck ą - Hajdukiewicz. Zmiana Studium , uwzgl ędnia uwarunkowania wynikaj ące z art. 10 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dziennik Ustaw z 2003 r. Nr 80 poz. 717 z pó źniejszymi zmianami). Opracowana jest zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. (Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 118 poz. 1233) w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz zgodnie z ustaw ą z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dziennik Ustaw z 2008 r. Nr 199 poz. 1227). 1.2 Podstawa merytoryczna

Podstaw ę merytoryczn ą opracowania Zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz nr 12 stanowi ą: materiały adaptowane – sporz ądzone na potrzeby Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz przyj ętego Uchwał ą Nr XXXIV/279/97 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 27.02.1997 r., autorstwa Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, z pó źniejszymi zmianami:

1) Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz – Cz ęść 1 – charakterystyka stanu, diagnoza; Kraków 1995/96; 2) Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz – Cz ęść 2 – uwarunkowania i kierunki zagospodarowania przestrzennego; Kraków 1996/97; 3) Charakterystyka środowiska kulturowego (plansza rysunkowa w skali 1:10 000); 4) Charakterystyka środowiska przyrodniczego (plansza rysunkowa w skali 1:10 000);

274

5) Charakterystyka wyposa żenia w infrastruktur ę techniczn ą (plansza rysunkowa w skali 1:10 000); 6) Zaopatrzenie w wod ę i odprowadzenie ścieków (plansza rysunkowa w skali 1:10 000) 7) Uwarunkowania górnicze (plansza rysunkowa w skali 1:10 000); 8) Charakterystyka zagospodarowania terenu (plansza rysunkowa w skali 1:10 000); 9) Kierunki zagospodarowania przestrzennego – strefy polityki przestrzennej (plansza rysunkowa w skali 1:10 000); oraz z wykorzystaniem zaktualizowanych materiałów na potrzeby opracowania Zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz (zmiana oznaczona cyfr ą „10”), wykonanego przez MGGP S.A Tarnów – 2009 r.,: 1) Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz – aktualizacja diagnozy wraz z uwarunkowaniami – cz ęść tekstowa; 2) Uwarunkowania rozwoju przestrzennego (plansza rysunkowa w skali 1:10 000).

Celem niniejszej Zmiany studium jest korekta przeznacze ń terenów w celu umo żliwienia realizacji inwestycji: mieszkaniowych, usługowych, infrastrukturalnych bez zmiany głównych kierunków rozwoju. Zmiana dotyczy głównie terenów, które dotychczas były przeznaczone do pełnienia funkcji przyrodniczych rolniczych lub sankcjonuje ju ż dokonane procesy inwestycyjne po uzyskaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

II. Uwarunkowania rozwoju

W odniesieniu do obszarów obj ętych Zmian ą studium aktualne pozostaj ą uwarunkowania rozwoju za wyj ątkiem opisanych ni żej . 2.1 Uwarunkowania wynikaj ące z dotychczasowego przeznaczenia i zagospodarowania terenu

Zakres zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz obejmuje wyznaczenie terenów o nast ępuj ącym przeznaczeniu i z okre śleniem dotychczasowego przeznaczenia w studium, istniej ącego u żytkowania terenu oraz istotnych uwarunkowa ń w ni żej okre ślonych strefach: 1) MW – tereny rozwoju zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej wraz z usługami, obejmuj ące wydzielenia:

DZ. ŚRÓDMIEJSKA - usługowo-mieszkaniowa STREFA I - A a) 1 MW o pow. 3,69 ha – rejon ul. Słowackiego i drogi krajowej nr 94 /zał ącznik 3a/:

275

a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) oddziaływanie akustyczne od drogi DK94, b) 2 MW o pow. 1,05 ha – rejon ul. Jana Kantego w Olkuszu /zał ącznik 3b/: a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „proponowane tereny zieleni o funkcji izolacyjnej”, a2) istniej ące zagospodarowanie terenu – nieu żytki (80%) i zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (20%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) oddziaływanie akustyczne od linii kolejowej Katowice – Olkusz oraz „LHS” – linii szerokotorowej (70 m od linii), DZ. POŁUDNIOWA - mieszkaniowa I - B c) 3 MW o pow. 0,29 ha – rejon ul. Dworskiej i Al. 1000-lecia w Olkuszu /zał ącznik 3c/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „wi ększe zespoły istniej ących terenów przemysłowych/zespoły istniej ącej zabudowy mieszkaniowej o niskiej intensywno ści (jednorodzinnej)”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – nieu żytki (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, d) 4 MW o pow. 0,48 ha – rejon ul. Dworskiej i Al. 1000-lecia w Olkuszu /zał ącznik 3c/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „istniej ące i proponowane tereny zieleni urz ądzonej (parkowej)”, a2) istniej ące użytkowanie terenu – ziele ń parkowa (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) starodrzew przy ul. Dworskiej,

2) MN – tereny istniej ącej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej wraz z usługami, obejmuj ące wydzielenie: DZ. ŚRÓDMIEJSKA - usługowo-mieszkaniowa STREFA I - A a) 1 MN o pow. 0,23 ha – rejon ul. Słowackiego i drogi krajowej nr 94 /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa,

276

DZ. PÓŁNOCNA – mieszkaniowo-usługowa STREFA I - C b) 2 MN o pow. 0,15 ha – rejon centrum handlowego „ECHO” w Olkuszu /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego,

3) MN – tereny rozwoju zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej wraz z usługami, obejmuj ące wydzielenia: DZ. PÓŁNOCNA – mieszkaniowo-usługowa STREFA I - C a) 3 MN o pow. 0,34 ha – rejon Osiedla Glinianki w Olkuszu /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) tereny kategorii B, w obr ębie których istnieje zagro żenie deformacjami nieci ągłymi (dopuszczone do zabudowy pod warunkiem przeprowadzenia geologiczno-in żynierskich), a6) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego, POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A b) 5 MN do 8 MN o pow. 5,06 ha – rejon Sikorki w Olkuszu /zał ącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – grunty rolne, sady, ogrody (100%),

4) MNr – tereny rozwoju zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i zagrodowej wraz z usługami, obejmuj ące wydzielenia: PODLESIE – PAZUREK STREFA II - F a) 1 MNr o pow. 0,09 ha i 2 MNr o pow. 0,12 ha – rejon wsi Pazurek /zał ącznik 3g/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – rolna i ł ąki (100%), a4) w 2 MNr płytko wyst ępuj ące wody gruntowe, a5) 2 MNr w cz ęś ci poło żony na terasie zalewowej w bliskim s ąsiedztwie cieku (25 m od koryta), a4) w 1 MNr Park Krajobrazowy Orlich Gniazd,

277

5) U – tereny istniej ących usług, wraz z zapleczem parkingowym i zieleni ą towarzysz ącą, obejmuj ące wydzielenia: DZ. PÓŁNOCNA – mieszkaniowo-usługowa STREFA I - C a) 1 U o pow. 3,23 ha (usługi handlu, w tym pod obiekty handlowe o powierzchni sprzeda ży powy żej 400 m² i 2000 m²) – centrum handlowe „ECHO” w Olkuszu /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – tereny usługowe – centrum handlowe (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”,

a4) na fragmencie udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, a5) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a6) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego, b) 2 U o pow. 1,28 ha (usługi sportu) – rejon centrum handlowego „ECHO” w Olkuszu /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „wi ększe zespoły istniej ących usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – usługi sportu – hala sportowa (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”,

a4) na fragmencie udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, a5) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a6) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego, POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A c) 7 U o pow. 1,24 ha (usługi rzemiosła – tartak) – rejon Sikorki w Olkuszu /zał ącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny strefy rozwoju aktywno ści gospodarczej/rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – usługi rzemiosła – tartak (100%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, d) 8 U o pow. 0,47 ha – rejon Sikorki w Olkuszu /zał ącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – zabudowa usługowa (60%), ogrody (40%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”,

6) U – tereny rozwoju usług wraz z zapleczem parkingowym i zieleni ą towarzysz ącą, obejmuj ące wydzielenie: DZ. ŚRÓDMIEJSKA - usługowo-mieszkaniowa STREFA I - A a) 3 U o pow. 1,87 ha rejon ul. Słowackiego i drogi krajowej nr 94 /zał ącznik 3a/, 278

a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) oddziaływanie akustyczne od drogi DK94, DZ. PÓŁNOCNA – mieszkaniowo-usługowa STREFA I - C b) 4 U o pow. 7,73 ha (usługi handlu, w tym pod obiekty handlowe o powierzchni sprzeda ży powy żej 2000 m²) – rejon centrum handlowego „ECHO” w Olkuszu /zał ącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”,

a4) na fragmencie udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, a5) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a6) tereny kategorii B, w obr ębie których istnieje zagro żenie deformacjami nieci ągłymi (dopuszczone do zabudowy pod warunkiem przeprowadzenia geologiczno-in żynierskich), a7) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego, a8) mo że nast ąpi ć skoncentrowany spływ powierzchniowy wody wzdłu ż osi suchej doliny, c) 5 U o pow. 0,20 ha – rejon Osiedla Glinianki w Olkuszu /załącznik 3a/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny potencjalnego rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym oraz usług publicznych”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona, a3) teren górniczy „ZGH Bolesław”, a4) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a5) tereny kategorii B, w obr ębie których istnieje zagro żenie deformacjami nieci ągłymi (dopuszczone do zabudowy pod warunkiem przeprowadzenia geologiczno-in żynierskich), a6) płytko zalegaj ące wody I poziomu wodono śnego, DZ. ZACHODNIA PRZEMYSŁOWA STREFA I - D c) 6 U o pow. 0,18 ha (usługi hotelarsko-gastronomiczne) – rejon Grodziska i DK nr 94 /zał ącznik 3d/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „proponowane tereny zieleni o funkcji izolacyjnej”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) obszar górniczy „Olkusz I”,

279

a4) tereny kategorii B, w obr ębie których istnieje zagro żenie deformacjami nieci ągłymi (dopuszczone do zabudowy pod warunkiem przeprowadzenia geologiczno-in żynierskich), a5) przypuszczalny zasi ęg starego kopalnictwa, a6) sąsiedztwo stanowiska archeologicznego – grodzisko wczesno średniowieczne, POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A b) 9 U o pow. 0,24 ha (usługi turystyki) – rejon podzamcza rabszty ńskiego /zał ącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – ziele ń nieurz ądzona (100%), a3) Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, a4) sąsiedztwo ruin zamku w Rabsztynie,

7) RU – tereny obsługi w gospodarstwach rolnych, hodowlanych wraz z usługami i zieleni ą towarzysz ącą, obejmuj ące wydzielenie: POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A a) 1 RU o pow. 0,21 ha (stadnina) – rejon Sikorki w Olkuszu /zał ącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – tereny rolne (100%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, 8) R – tereny rolne, obejmuj ące wydzielenie: POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A a) 2 R o pow. 0,2 ha (w tym dopuszczalne usytuowanie jednej turbiny wiatrowej dla obsługi tartaku) – rejon Sikorki w Olkuszu /załącznik 3e/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – rola (100%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”,

9) ZL – tereny lasów, obejmuj ące wydzielenie: PODLESIE – PAZUREK STREFA II – F a) 1 ZL o pow. 0,37 ha – rejon wsi Pazurek i projektowanej drogi z kolonii Ziemkówka /zał ącznik 3g/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „tereny lasów”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – lasy (100%), POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A b) 2 ZL o pow. 0,6 ha – rejon drogi Olkusz - Klucze /zał ącznik 3f/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące użytkowanie terenu – lasy (100%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, 280

a4) Park Krajobrazowy Orlich Gniazd,

10) Dx – tereny ci ągów pieszo-jezdnych, obejmuj ące wydzielenie: POMORZANY – BOGUCIN STREFA II - A a) 1 Dx o pow. 0,44 ha – rejon drogi gruntowej Rabsztyn – Bogucin Mały /zał ącznik 3b/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – lasy (50%), rola (30%), ziele ń nieurz ądzona (20%),

a3) udokumentowane w kategorii C 1 zło że cynku i ołowiu „Sikorka”, a4) Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, a5) sąsiedztwo ruin zamku w Rabsztynie,

11) D – tereny dróg dojazdowych, obejmuj ące wydzielenia: PODLESIE – PAZUREK STREFA II - F a) 1 D1/2 o pow. 0,15 ha – rejon wsi Pazurek i projektowanej drogi z kolonii Ziemkówka /zał ącznik 3g/, a1) dotychczasowe przeznaczenie w studium – „rolnicza przestrze ń produkcyjna”, a2) istniej ące u żytkowanie terenu – lasy (100%),

a3) udokumentowane w kategorii C 2 zło że cynku i ołowiu „Jaroszowiec - Pazurek”,

Ponadto dla wszystkich obszarach obj ętych Zmian ą studium :

1) brak zagro żeń osuwiskowych, jedynie niestabilno ść w postaci zapadlisk mo że wyst ąpi ć na cz ęś ci terenów pod którymi na niewielkiej gł ęboko ści była prowadzona eksploatacja rud kruszcowych; 2) brak przebiegaj ących cieków wodnych; 3) brak wyst ępowania obiektów wpisanych do rejestru zabytków WM; 4) brak przebiegaj ących magistral infrastruktury technicznej - wodnych i linii elektroenergetycznych wysokiego napi ęcia; 5) istnieje dost ęp do lokalnej sieci infrastruktury technicznej – linii niskiego napi ęcia i wodoci ągów; 6) istnieje dost ęp bezpo średni lub po średni do dróg publicznych.

281