Xeberler Nom1.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NAXÇIVAN BÖLMƏSİ ISSN 2218-4783 XƏBƏRLƏR İctimai və humanitar elmlər seriyası № 1 Naxçıvan, “Tusi” – 2017, Cild 13 1 Redaksiya heyəti: Akademik İ.M.Hacıyev (baş redaktor), akademik İ.Ə.Həbibbəyli , akademik N.M.Vəlixanlı , AMEA-nın müxbir üzvü Ə.A.Quliyev (baş redaktorun müavini), AMEA-nın müxbir üzvü Q.İ.Qədirzadə, AMEA-nın müxbir üzvü Y.M.Mahmudov , filologiya elmləri doktoru, professor Mustafa Kaçalin (Türkiyə), tarix elmləri doktoru, professor Mətin Hülagu (Türkiyə), AMEA-nın müxbir üzvü V.H.Əliyev , AMEA-nın müxbir üzvü Ə.X.Nuriyev , AMEA-nın müxbir üzvü F.Y.Səfərli (baş redaktorun müavini), AMEA-nın müxbir üzvü V.B.Baxşəliyev (məsul katib), AMEA-nın müxbir üzvü Z.Ə.Şahverdiyev , iqtisad elmləri doktoru, professor A.İ.Şirəliyev , filologiya üzrə elmlər doktoru F.Y.Xəlilov . Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin “Xəbərlər”i, 2017, № 1, 332 s. Jurnal 25 noyabr 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir (şəhadətnamə № 1140) © “Tusi” nəşriyyatı, 2017 2 MÜNDƏRİCAT QALALAR Vəli Baxşəliyev. Orta tunc dövrünün qala tipli yaşayış yerləri.........................................5 Zeynəb Quliyeva. Naxçıvanın qədim müdafiə tikililəri qalatikmə mədəniyyətinin əsası kimi.................................................................................... .... ............................. ... ..14 Nərgiz Əliyeva. Rauf Məmmədov yaradıcılığında şəhər və şəhər-qalalar mövzusu......25 Asəf Orucov. Naxçıvan qala şəhərləri və əhalinin məşğuliyyəti....................................31 Cavadxan Qasımov. Naxçıvan Muxtar Respublikasında turizmin inkişafında qala- ların əhəmiyyəti......................................................... .... .......................................... .... .....35 Əli Həşimov. Əlincə qalası tarixi bədii nəsrdə..................................................... .... .......41 Ramiz Qasımov. Əlincə qalası ədəbi-bədii mənbələrdə.......................................... ... ....47 Cennifer Sverida. Qızqala kurqanlarının tapıntıları............................................ ... ........54 Selin Nugent. Qızqala kurqanları və dəfn adətləri................................. ... ........ ....... ........59 Susanna Fişman. Oğlanqalada orta dəmir dövründə keramika istehsalı (Azərbaycan). ..... .65 Robert Brayant . Naxçıvanda pilotsuz hava nəqliyyat vasitələrindən və hərəkət struk- turlarından istifadə: yeni metodologiyanın icmalı...................... ... .... ... ....... ... ..................70 Aytən Mehdiyeva. Naxçıvan qız qalalarının xarakterik xüsusiyyətləri................ ..... .....74 Mərziyyə Nəcəfova. Azərbaycan ədəbiyyatında Naxçıvan qalaları......................... ..... ..83 Yaşar Rəhimov. Naxçıvan qalaları rus mənbələrində....................................................89 Rəsul Bağırov. Sum qalası....................................................................................... ..... ..93 Leyla Həsənzadə. Alman səyyahları Naxçıvan qalaları haqqında.... ... .................... .... ...96 İbrahim Kazımbəyli. Naxçıvan və İrəvan qalalarının çar Rusiyasına qarşı müqavi- mət hərəkatı........................................... ..... ................................. .... ...................... ...... ....103 TARİX İsmayıl Hacıyev. Naxçıvan xanlığı, onun Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı və xanlığın süqutu……………… …………… ……… ……………………………… ……111 Fəxrəddin Səfərli. Vəliqulu bəy Kəngərlinin məzar kitabəsi.......................................120 Musa Quliyev. General-mayor II Kalbalı xan Naxçıvanski.........................................125 Fətəli Abdullayev. Miqrasiya böhranı “İslamofobiya” təzahürləri kontekstində..... .... 131 Vidadi Muradov. Naxçıvan diyarında dulusçuluq sənətinin inkişafı tarixindən (XVIII-XIX əsrin əvvəllərində).....................................................................................140 İlhami Əliyev. Səfəvilər dövründə Naxçıvan əhalisinin etnik tərkibi...........................147 Sara Hacıyeva. XVIII-XIX əsrlərdə Naxçıvanda xarici ticarət əlaqələrinin inkişafı...154 Elnur Kəlbizadə. XX əsrin 20-ci illərində Naxçıvan diyarının inzibati-ərazi quru- luşu (tarixi coğrafi araşdırma)................................................................................ ....... .160 Nigar Gözəlova. İkinci Rusiya-İran müharibəsinin (1826-1828) başlanmasının səbəbləri haqqında………………………………………………………… …… ……..173 İsa Arslan. Cənubi Qafqazda Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan əlaqələri........ .... ...181 ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFİYA Toğrul Хəlilov. Gilançay vadisindəki antik və orta əsrlər dövrü abidələrin öyrənil- mə səviyyəsi....................................................................................................... ... .........189 3 Qadir Qədirzadə. Naxçıvançay vadisində ənənəvi əkinçilik mədəniyyəti (arxeoloji, statistik materiallar əsasında).........................................................................................195 AZƏRBAYCAN DİLİ Əbülfəz Quliyev. Məhəmməd Naxçıvaninin “Sihahül-fors” əsəri və Azərbaycan dili məsələləri....................................................................................................... ... .......210 Firudin Rzayev. Naxçıvan ərazisindəki prototürk tayfa adlarının yaranmasında qə- dim türk mifi...................................................................................... .... .................... .... .218 Qurban Qurbanlı. Müasir leksikoqrafiya anlayışının formalaşması tarixindən.......... 224 Rəşad Zülfüqarov. Azərbaycan dilinin Ordubad dialekti və Culfa şivələrində işlə- nən bəzi antonim və sinonim sözlər haqqında...............................................................231 Zülfiyyə İsmayıl. Bədii ədəbiyyatda Naxçıvan qrupu dialekt və şivələrə məxsus söz yaradıcılığı............. .. ..... .. .......................................... ... ................................... ... .......236 Nuray Əliyeva. Azərbaycan dilinin dialekt sistemində Sədərək şivələrinin yeri .. ... .. ... 241 ƏDƏBİYYAT VƏ FOLKLOR Fərman Xəlilov. Cəlil Məmmədquluzadəyə aid yeni arxiv sənədləri..... .. .... ...... ... .......249 Aygün Orucova. Müstəqillik dövrü Naxçıvan ədəbi mühitinə dair bəzi qeydlər.. ...... .254 Çinarə Rzayeva. Hüseyn Cavidin yaradıcılığında dərviş obrazı.............................. ... .262 Nərgiz İsmayılova. Müqayisəli ədəbiyyatın bədii əsərlərə tətbiqi məsələləri......... ... ..267 Elxan Məmmədov. “Aşıq Qurbani” dastanındakı şerlərin işlənmə məqamları .. .. ..... .270 Əkrəm Hüseynzadə. Naxçıvanda qədim xalq oyun və tamaşaları........................ ... ....282 Nazirə Əsgərova. Sehrli nağıllarda qəhrəman obrazı...................................................287 Fəxrəddin Eylazov. Təzkirələrin tədqiqi tarixinə bir baxış....................................... .. .293 İNCƏSƏNƏT Əli Qəhrəmanov. Naxçıvan ziyalıları və Tiflis mühiti.................................................296 Ələkbər Qasımov. Böyük Vətən müharibəsi mövzusu Naxçıvan Teatrının səhnə- sində...............................................................................................................................302 İQTİSADİYYAT Sevinc Cabbarova. Naxçıvan Muxtar Respublika və Türkiyə arasında ticarət-iqti- sadi əlaqələrinin inkişafı................................. .. .. .. ................................ .. .................. .. ....310 Davut Ünal. İnhisarçı rəqabət nəzəriyyəsi və Edvard Hastings Çemberlinin ya- naşmaları........................................................................................................................316 Mehmethan Bayraktar. Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsinin mövcud me- todlarının təhlili.......................................................................................................... ... .321 4 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NAXÇIVAN BÖLMƏSİNİN XƏBƏRLƏRİ İctimai və humanitar elmlər seriyası, 2017, № 1 ИЗВЕСТИЯ НАХЧЫВАНСКОГО ОТДЕЛЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНОЙ АКАДЕМИИ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА Серия общественных и гуманитарных наук, 2017, № 1 PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES NAKHCHIVAN BRANCH OFFICE The series of social sciences and humanities, 2017, № 1 QALALAR VƏLİ BAXŞƏLİYEV AMEA Naxçıvan Bölməsi E-mail: [email protected] ORTA TUNC DÖVRÜNÜN QALA TİPLİ YAŞAYIŞ YERLƏRİ Araşdırmalar göstərir ki, Naxçıvanda memarlıq sənəti qədim dövrlərdən başlayaraq inkişaf etməyə başlamışdı. Orta Tunc dövründə isə arxitektura sənəti xüsusilə inkişaf etmişdi. Naxçıvanın Orta Tunc dövrü mədəniyyətinin özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri bu ərazidə qala tipli yaşayış yerlərinin möv- cudluğudur. Tarixi abidələrlə zəngin olan Naxçıvan, həm də qala tipli yaşayış yerlərinin diyarıdır. Bu ərazidə qədim qalalar hələ e.ə. III-II minilliklərdə formalaşmışdır. Məlumat üçün qeyd edək ki, Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda ən qədim qalalar məhz Naxçıvan ərazisindədir. Bu həm Naxçıvanın coğrafi mövqeyi, həm onun təbii sərvətləri, həm də onun qədim mədəniyyətlərin mərkəzi olması ilə bağlı olmuş- dur. Orta Tunc dövrü abidələrinin tədqiqi bu dövrdə olduqca müxtəlif qala tipli yaşayış yerlərinin ol- duğunu göstərir. Bu abidələrin tədqiqi Naxçıvanda Orta Tunc dövründə əkinçiliklə məşğul olan oturaq və köçmə maldarlıqla məşğul olan tayfalar tərəfindən məskunlaşdırıldığını göstərir. Oturaq əhalinin məs- kənləri kənd və şəhər tipli yaşayış yerləri ilə xarakterizə olunur. Şəhər tipli yaşayış yerləri başlıca olaraq ticarət və sənətkarlıq mərkəzləri idilər. Həm vadilərdə, həm də dağlıq ərazidə qala tipli yaşayış yerlərinin formalaşması bu əhalinin həmin dövrdə xarici hücumlardan müdafiə olunmaq zərurətindən meydana gəl- mişdir.