O`Zbekiston Tarixi N.Oblomurodov.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
т я т Ш ш --------------SL££0€.Kttfi>ft - У Яш м А.* -drive ley г bln*}} w l ? o / f > • (Я ш If; а? оо Ж A %г>)'q'& ( г 1 т г* — — Китобларни вак,тида топшириш eapaFH 0 ‘ZBEK3ST0N RESPUBLIKASI OLIY VA 0 ‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI DAVLAT SOLIQ QO‘MITASI SOLIQ AKADEMIY ASI N.OBLOMURODOV, A.HAZRATQULOV, F.TOLIPOV, N. TURSUNOV О6 ZBEKIST ON TARIXI О ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о 'rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan о ‘quv qo ‘llanma sifatida tavsiya etilgan JIZZAX D РУ in v No ie & ffC in i ^ xiorot reWrs markTzi t ' aHiaiV*'- JIZZAX DPI Г АХВОЯОТ RESOWS u UDK: 94(575.1)(075) BBK 63.3(5У) 0-34 0-34 N.Oblomurodov, A.Hazratqulov, F.Tolipov, N.Tursunov. O‘zbekiston tarixi. -Т.: «Fan va texnologiya», 2011,348 бет. «0‘zbEkiston tarixi» fanidan mazkur o'quv qo‘llanma oliy ta’lim muassasalari bakalavriat bosqichi nomutaxassislik yo‘nalishlari talaba- lari uchun mo‘ljallangan. Unda o‘zbEk xalqi va uning davlatchilik tarixining ilk davrlaridan tortib, to bugungi kungacha bo‘lgan tarixiy jarayonlar davriy kEtma-kEtlikda yoritilgan. Uning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, boshqa o‘quv qo‘llanmalardan farqli ravishda har bir ma’ruza mavzusi bayon Etilishi barobarida, ular bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlaming dars ishlanmalari, darsda yangi pEdagogik tExnologiyalardan foydalanish yo‘l-yo‘riqlari ham bErilgan. 0 ‘quv qo'llanmada, shuningdEk, har bir mavzuga taalluqli tayanch so‘z va iboralar, nazorat savollari, mustaqil ta’lim mavzulari, sxEma va jadvallar ham bErildi. UDK: 94(575.1)(075) BBK 63.3(5У) Taqrizchilar: D. BOBOJONOVA - 0 ‘zbEkiston davlat jahon tillari univErsitEti «0 ‘zbEkiston tarixi va huquq asoslari» kafEdrasi mudiri, t.f.d; V.ISHQUVATOV. -Nizom iy nomli TDPU tarix fakultEti «Manbashunoslik va tarix o‘qitish mEto- dikasi» kafEdrasi dotsEnti, t.f.n. ISBN 978-9943-10-514-0 © N. Oblomuradov, A.Hazratqulov, F. Tolipov, N.Tursunov, 2011. © «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2011. KIRISH Ma’lumki xalqimiz tarixi dunyodagi boshqa xalqlar tarixi kabi boy va rang-barangdir. ZEro, insoniyat tarixining ajralmas qismi bo‘lgan xalqimiz va uning davlatchilik tarixi kishilik jamiyatining Eng qadimgi davrlariga borib taqaladi. Uning mazmunidan xalqimiz tarixining ibtidoiy davridan to hozirgi kunlargacha bosib o‘tgan uzoq va murakkab tarixiy yo‘li, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ma’naviy hayoti o‘rin olgan. 0 ‘zbEkiston tarixi xalqimizning tarixiy taraqqiyoti, ajdodlarimiz qoldirgan boy moddiy va ma’naviy mErosini, davlatchilikning tashkil topishi va ulaming ichki va tashqi siyosatini chuqur o‘rgatadi. Vatanimiz tarixi xalqimizning, ya’ni ajdodlarimizning ajnabiy bosqinchilarga qarshi mustaqillik va ozodlik uchun kuraslilarini hamda mardlik, jasorat ko‘rsatgan xalq qahramonlari va davlat arboblari faoliyatlarini kEng miqyosda o‘rgatadi. Shu bilan birgalikda xalqimizning mustaqillikka Erishishi, mustaqillik yillarida jamiyatimizda milliy, huquqiy davlat chilik qurilishi, dEmokratik, fuqarolik jamiyat qurish, Erkin bozor iqtisodiyotini yaratish jabhalaridagi faoliyatini o‘rganish ham maqsad qilingan. Tarix fanini o‘rganish ko‘p ma’noda manbalarga tayanadi. Busiz umuman fanni va uning obyEktini tasawur Etib bo‘lmaydi. ZEro, bizgacha у Etib kElgan bunday moddiy va yozma manbalar 0 ‘zbEkiston tarixini o‘rganishda muhim ahamiyatga Ega Ekanligi bilan xaraktErlidir. Mamlakatimizdagi mavjud tarixiy fondlarda 40 mingdan ziyod qoiyozma nusxalari, 30 mingdan ortiq noyob kitoblar va 10 mingdan ortiq sharq tillarida yozilgan hujjatlar saqlanadi. ShuningdEk, Vatanimiz tarixiga oid muhim qo‘lyozma hujjatlar, nodir kitoblar, qimmatli ma’lumotlar xorijiy mamlakatlarda saqlanmoqda. Ana shu qo‘lyozma hujjatlar va kitoblaming hozirgi o‘zbEk tiliga taijima qilinishi va nashr Etilishi Vatanimiz tarixini yanada to‘laroq, xolisona yoritilishiga, tariximiz sahifalaridagi «oq» va «qora» dog‘laming barham topishiga ko‘maklashmoqda. Mazkur o'quv qo‘llanma 0 ‘zbEkiston tarixining qadimgi davrlaridan boshlab, hozirgi kungacha bo‘lgan katta davmi o‘z ichiga oladi. Undagi mavzulami yoritishda va tahlil qilishda namunaviy o‘quv dasturiga asoslangan holda mavzulaming tub mohiyati, tarixiy-madaniy jarayonlaming asoslari, omillari va rivojlanishi natijalariga E’tibor qara- tildi. ShuningdEk, Vatanimiz hududida bo'lib o‘tgan tarixiy-madaniy, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy jarayonlar haqida xolisona xulosalar chiqarishga harakat qilindi. Mualliflar jamoasi ushbu o‘quv qoMlanmani yozishda « 0 ‘zbEkiston tarixi» fanini o‘qitishning dolzarbligi hamda ahamiyatini bayon Etish bilan birga, mazkur fanning tuzilishi, mazmuni hamda fan bo‘yicha o'qitishning o‘quv va nazariy mohiyatini ochib bErishga intilganlar. ShuningdEk, fanning o‘quv dasturi asosida ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarning matni, rEjasi hamda ular yuzasidan nazorat savollari, mustaqil ta’lim mavzulari va foydalaniladigan adabiyotlar bErilgan. Uning o‘ziga xos xususiyati shundaki, unda nazariy va amaliy mashg‘ulotlarning dars ishlanmalari ham bErilgan. Shu ma’noda qo‘l- lanmadagi amaliy mashg‘ulotlardagi har bir rEja va topshiriqlar, profEssor-o‘qituvchilar va talabalarda mustaqil fikrlashni, o‘z fikrlarini asosli ravishda himoya qilishni, bahslashish ko‘nikmalarini shakllan- tirish uchun bahs-munozara olib borishga qaratilganligi bilan ahamiyatlidir. Bugungi kunda darslami yangi pEdagogik tExnolo-giyalar va yangicha o‘quv-uslubiy yondashuvlar asosida o‘qitishga katta ahamiyat bErilmoqda. Shu boisdan 0 ‘zbEkiston tarixini o‘rganishda moddiy va yozma manbalaming o‘mi hamda aliamiyati, 0 ‘zbEkistonning umumjahon sivilizatsiyasi o‘choqlaridan biri Ekanligi, 0 ‘zbEkiston tarixining jamiyatimiz uchun har tomonlama yEtuk, milliy g‘oya ruhida tarbiyalangan yoshlami tarbiyalashdagi o‘mi katta Ekanligining o‘ziyoq ushbu o‘quv qo‘llanmaning o‘mi va ahamiyati muhim Ekanligini ko‘rsatib turibdi. Mualliflar ushbu o‘quv qoMlanmani yozishda qator darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, monografiyalar, tarixiy hujjatlar va boshqa manbalardan foydalandilar. 1-mavzu. « 0 ‘ZBEKIST0N TARIXI» FANINING PREDMETI, OBYEKTI VA UNI 0 ‘RGANISHNING NAZARIY- METODOLOGIK ASOSLARI, MANBALARI HAMDA AH AMIY ATI Darsning texnologik xaritasi Mazkur mavzu yuzasidan talabalarga 0 ‘zbEkiston tarixi fanining fan sifatidagi o‘mi, uni o‘rganishning ahamiyati, dolzarbligi, prEdmEti va o‘rganish obyekti, 0 ‘zbEkiston tarixi fanini o‘rganishning nazariy-metodologik asoslari haqida tushunchalar beriladi. Hozirgi kunda o‘zbek xalqi va uning davlatchilik tarixini o‘rganishning dolzarb ahamiyat kasb etishi, mazkur masalalaming Prezidentimiz I.A.Karimovning «Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q», Darsning «Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch» asarlarida bayon etilishi, maqsadi 0 ‘zbEkiston tarixini o‘rganishda moddiy va yozma manbalaming o‘mi hamda ahamiyati, 0 ‘zbekiston tarixining umumjahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi xususida hamda har tomonlama ma’naviy yetuk, barkamol avlodni tarbiyalashda fanning tutgan o‘mi haqida tushunchalar beriladi. 1. 0 ‘zbEkiston tarixi fanining predmeti, obyekti, uni o‘rganishning dolzarbligi va ahamiyati. Mavzu 2.0 ‘zbEkiston tarixi fanini o‘rganishning nazariy-mEtodologik asoslari. rejasi 0 ‘zbEkiston tarixini o‘rganishda tarixiy manbalaming o‘rni va ahamiyati. Darsning Darsning usuli: Ma’ruza, amaliy mashg‘ulot. nazorat turi Nazorat turi: Joriy baholash. va shakli Baholash shakli: Og‘zaki so‘rov, munozara, test. Darsning ko‘rgazmali Slaydlar, sxEmalar, jadvallar va boshqa tarqatma matEriallar. qurollari va jihozi 0 ‘qituvchi: Dars mobaynida turli dars texnologiyalaridan Darsdan foydalangan holda talabalarga mavzuga doir ma’lumotlami kutilayotgan berishga hamda darsga ijodiy yondashishga Erishadi. natijalar Talaba: Mavzuni yetarlicha o‘zlashtirishga, mavzu yuzasidan zarur xulosalar chiqarishga, fanni o‘rganishning nazariy mEtodologik asoslarini anglab yetishga, masalani o‘rganishga va tahlil Etishga hamda tegishli topshiriqlami bajarish jarayonida ilmiy, o‘quv-uslubiy ko‘nikmalami shakllantirishga Erishadi. 1. 0 ‘zbekiston tarixi fanining predmeti, obyekti, uni o‘rganishning dolzarbligi va ahamiyati. Tarix fani insoniyatning o‘tmishi, aholining turmush tarzi, jamiyat ijtimoiy taraqqiyotiga oid sodir bo‘lgan voqEa va hodisalami, insoniyat jamiyatining barcha tadrijiy (Evolutsion) rivojlanish jarayonlarini o‘rganadi. Vatanimiz tarixi jahon tarixining ajraimas qismi bo‘lib, u ajdodlarimizning bosib o‘tgan tarixiy yo‘li, turmush tarziga oid ma’lumotlami ma’lum izchillikda va kEtma-kEtlikda o‘rganadi. 0 ‘zbEkiston tarixi fanini o‘rganish orqali biz ajdodlarimizning hayoti, turmush tarzi xususida tushunchalarga Ega bo‘lish barobarida, ulaming jahon xalqlari tarixiy taraqqiyotiga qo‘shgan hissalari haqida zarur ma’lumotlarga Ega bo‘lamiz. I # Tarix xususida xolis ma’lumotlarga Ega bo'lish uchun fanning prEdmEti va obyEktini to‘g‘ri bElgilab olish muhim ahamiyatga ega. ZEro, hozirgi kunda tarixchilar oldida turgan muhim masalalardan biri bu, o'zbEk xalqi va uning davlatchilik tarixini fanning prEdmEti va uni o‘rganish obyEktidan kElib chiqib, ma’lum nazariy-mEtodologik tamoyillarga suyangan holda haqqoniylik, xolislik asosida yoritishdan iboratdir. Tarix fani ham boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar kabi mustaqil fan hisoblanadi. U barcha fanlar qatori alohida o‘z o‘mi va mavqEiga Ega bo‘lib, ijtimoiy-gumanitar va boshqa ayrim fanlar bilan uzviy bog‘liq holda o‘rganiladi. Birinchidan, u o‘z xususiyatiga ko‘ra, o‘tmish haqida saboq bEradi, insonlami sodir bo‘lgan voqEa va hodisalar haqida kErakli xulosalar chiqarishga undaydi, kishilami ajdodlarimizning o‘tmishdagi hayot tarzini, ular yaratgan moddiy va ma’naviy