Wielkie Zmiany Wiejskiego Świata Monografia Historyczna Gminy Kobierzyce Copyright © by Gmina Kobierzyce
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Przemysław Wiszewski Rościsław Żerelik Wielkie zmiany wiejskiego świata Monografia historyczna gminy Kobierzyce Copyright © by Gmina Kobierzyce Al. Pałacowa 1, 55-040 Kobierzyce tel. +48 71 369 81 30 fax +48 71 311 12 52 www.ugk.pl Recenzja prof. dr hab. Grzegorz Strauchold Layout Joanna Wagner-Głowińska Korekta Jolanta Pawlak Pochodzenie zdjęć i ilustracji zamieszczono w spisie na końcu publikacji Projekt okładki Joanna Wagner-Głowińska „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie”. Operacja mająca na celu „Wydanie Monografii Gminy Kobierzyce”. Publikacja współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. Działanie „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju – mały projekt”. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. ISBN 978-83-62584-66-6 Wydanie I Wrocław 2015 Wydawnictwo GAJT 1991 s.c. ul. Kuźnicza 11-13, 50-138 Wrocław www.gajt.pl Spis treści Słowo wstępne – Ryszard Pacholik 7 Kilka słów na początek... – Przemysław Wiszewski, Rościsław Żerelik 9 Średniowieczne początki (do 1526 r.) – Rościsław Żerelik 15 Rozwój osadnictwa na obszarze gminy Kobierzyce w średniowieczu 15 Zaginione osady ziemi kobierzyckiej w średniowieczu 22 Kościół katolicki i jego dobra na ziemi kobierzyckiej 25 Wsie gminy Kobierzyce w latach 1345–1364. Pierwszy bilans 31 Wsie gminy Kobierzyce w 1425 roku. Drugi bilans 33 Furia Boemorum. Ziemia kobierzycka w czasach husyckich 36 W przededniu zmian 39 Pod rządami Habsburgów (1526–1742) – Przemysław Wiszewski 43 Mała gmina w wielkim imperium 43 Zróżnicowana społeczność 50 Kształt wiejskiego życia 64 Poróżnieni w wierze 71 Pałace, kościoły, chłopskie chaty... Wiejski krajobraz 78 Łany, małdraty, korce – gospodarka wsi 85 Modernizacja życia pod rządami Berlina (1742–1945) – Przemysław Wiszewski 95 Polityka i sztuka, czyli w poszukiwaniu dróg do świata 96 Dwa wieki zmian 109 Pieniądz rządzi światem... 131 W świecie ludowej demokracji (1945–1989) – Przemysław Wiszewski 155 Nowe oblicze regionu 158 Wzloty i upadki socjalistycznej gospodarki 169 Życie na co dzień 186 Wykorzystane szanse. Ćwierćwiecze rozwoju (1989–2014) – Przemysław Wiszewski 205 Gospodarcze dylematy 211 Infrastruktura 227 Troski codzienności 234 Ku przyszłości 241 Katalog wsi gminy Kobierzyce – Przemysław Wiszewski, Rościsław Żerelik 249 Bąki 249 Bielany Wrocławskie 250 Biskupice Podgórne 256 Budziszów 258 Chrzanów 260 Cieszyce 262 Damianowice 265 Dobkowice 267 Domasław 268 Jaszowice 275 Kobierzyce 277 Królikowice 281 Krzyżowice 283 Księginice 288 Kuklice 290 Magnice 293 Małuszów 295 Nowiny 297 Owsianka 298 Pełczyce 299 Pustków Wilczkowski 302 Pustków Żurawski 306 Racławice Wielkie 308 Rolantowice 309 Solna 311 Szczepankowice 313 Ślęza 315 Tyniec Mały 319 Tyniec nad Ślęzą 322 Wierzbice 327 Wysoka 331 Żerniki Małe 334 Żurawice 335 Bibliografia 337 Spis tabel i wykresów 340 Spis ilustracji 341 Indeks nazwisk 346 Indeks miejscowości gminy Kobierzyce 351 Słowo wstępne Gmina Kobierzyce jest miejscem znanym przede wszystkim ze spektakular- nego rozwoju gospodarczego. Na przestrzeni ostatnich 25 lat przekształciła się ona z małej wiejskiej gminy w gminę, w której zainwestowany kapitał zewnętrzny sięga 4 miliardów euro. Firmy, które ulokowały swoje inwestycje na tym terenie, oferują pracę ponad 30 tysiącom mieszkańców z całego regionu. Tutaj znajduje się największe centrum handlowe w Polsce, a także centra logistyczne i fabryki z całego świata. Jadąc przez gminę Kobierzyce, nie da się nie dostrzec zmian, jakie zaszły w jej wyglądzie. Nowe drogi, chodniki, oświetlenie, nowe świetlice, in- frastruktura sportowa i kulturalna, nowe szkoły, wszystko, co jest potrzebne i uła- twia życie mieszkańcom – to wszystko zostało wykonane na przestrzeni ostatnich dwóch dekad z imponującym efektem. Gmina Kobierzyce może się pochwalić jednak nie tylko sukcesami na arenie gospodarczej. Ta część Polski, posiada bogatą historię, obfitującą w zdarzenia charakterystyczne dla danego okresu, jak i również w zdarzenia zaskakujące. Oddaję w Państwa ręce książkę, która przedstawia fascynujące dzieje tych ziem. Ukazuje, jak kształtowało się życie, począwszy od czasów prehistorycznych, a kończąc na czasach współczesnych. Znajdziecie Państwo w monografii gminy Kobierzyce ilustrację 33 miejscowości, przemian, jakie przeszły i problemów, z jakimi przyszło zmierzyć się ich miesz- kańcom. Książka ta pokazuje również, jak od początku położenie gminy deter- minowało jej funkcjonowanie. Sąsiedztwo dużej metropolii, fakt, iż przez teren gminy przebiegał szlak bursztynowy łączący imperium rzymskie z wybrzeżem bałtyckim, a także krzyżowanie się starych traktów handlowych miało zasadniczy wpływ na historię i rozwój społeczno-gospodarczy. Bliskość Wrocławia sprawiała, że te ziemie już w średniowieczu pełniły funkcję rolniczego zaplecza grodu. Po- nadto jakość gleb w gminie Kobierzyce była i jest bardzo wysoka. Większa część powierzchni to użytki rolne z glebami klasy I–III. To zadecydowało o intensyw- nym rozwoju rolnictwa. Uprawa roli to bardzo ważny element życia społecznego na tych terenach. Mimo ogromnego rozwoju gospodarczego, zmiany charakteru gminy z rolniczej w przemysłowo-rolniczą – rolnictwo nadal stanowi podstawę życia dla wielu mieszkańców. W monografii gminy Kobierzyce możecie Państwo prześledzić, jakie były losy rolnictwa na tych ziemiach. W książce, którą trzymacie Państwo przed sobą, znajduje się także bogaty zbiór fotografii ukazujący ludzi, zdarzenia, miejsca i obiekty na przestrzeni wie- ków. Stanowi to ogromną wartość tego dzieła – fascynujące jest porównać znane nam miejsca dawniej i dziś, przypomnieć sobie przełomowe momenty w historii i ludzi, którzy w nich uczestniczyli, a często byli ich sprawcami. 7 Niełatwo jest opisać dzieje małej gminy, trudno jest bowiem dotrzeć do faktów, źródeł i połączyć je w jedną historię. Autorom Wielkich zmian wiejskiego świata. Monografii historycznej gminy Kobierzyce udało się tego dokonać. Prof. zw. dr hab. Rościsław Żerelik i prof. dr hab. Przemysław Wiszewski napisali ważną książkę dla całej społeczności gminy Kobierzyce. Czyta się ją doskonale, odkry- wając często nieznane nam przecież dzieje ziemi, na której żyjemy. Monografia gminy Kobierzyce to dzieło popularno-naukowe, napisane z niespotykaną dokład- nością oraz dbałością o szczegóły. Jest to również nowe, świeże spojrzenie na fakty, z innej, bo historycznej, a nie gospodarczej perspektywy. Warto przeczytać, jak powstawał samorząd lokalny i jakie przemiany musiał przejść, abyśmy dotarli do dzisiejszego stanu – demokracji. Zapraszam Państwa do poznania monografii gminy Kobierzyce. Przenieśmy się w czasy nam odległe i zobaczmy, jak zmieniło się życie. Wspaniale jest spoj- rzeć na naszą historię z dzisiejszej perspektywy. Życzę wszystkim ciekawej lektu- ry i śmiałego spojrzenia w przyszłość, bo jak pokazuje historia, jest ono motorem wielu sukcesów. Ryszard Pacholik Wójt gminy Kobierzyce 8 Kilka słów na początek... Pisać historię rejonów wiejskich miast1. Cóż dopiero mówić o innych jest niezmiernie trudno. Z wielu po- grupach ludności mieszkającej poza wodów: braku badań szczegółowych, miejskimi murami. Szczęśliwszy los specyficznego, bo jednostronnego spotkał te wspólnoty, których dzie- – gospodarczego charakteru więk- je, jakkolwiek okrojone, uwzględniali szości źródeł, ale przede wszystkim proboszczowie na marginesie opisy- ze względu na ciągłe znajdowanie wanych przez siebie losów swoich się społeczności wiejskich „daleko parafii. Równie wiele szczęścia mia- od drogi”, od szlaków „wielkiej histo- ły te wsie, których dzieje stawały się rii”. Świadomie stawiamy cudzysłów punktem wyjścia do szerszej refleksji przy tym ostatnim terminie. Świado- – co prawda, głównie nad dziejami mie – bo przecież nie kto inny, jak gospodarczymi. Ogromna większość sami historycy wykreowali przez wie- nie doczekała się jednak bodaj naj- ki wizję przeszłości skupioną wokół bardziej skrótowego zarysu rozgry- polityki dziejącej się na dworach kró- wających się w nich lub ich dotyczą- lewskich, wśród elit władzy, wreszcie cych zdarzeń. – w głównych ośrodkach miejskich. Jeśli poszczególne wsie nie mają To tam czas płynął szybciej, nurtem rozpoznanej swej przeszłości, cóż do- migotliwym i przyciągającym wzrok. piero mówić o wspólnych dziejach ich Wsie i małe miasteczka miały być co większych grup? Zwłaszcza że ramy najwyżej statystami w tym wielkim te- administracyjne, w obrębie których atrze dziejów, tłem przekształcanym funkcjonowały w codziennych realiach przez to wszystko, co działo się na życia, były bardzo płynne. A łączyły one pierwszym planie spektaklu historii. ze sobą wspólnoty o historiach diame- W dziejach Rzeczpospolitej rola tralnie różnych. Krajobraz, ten gospo- ziemiaństwa spowodowała, że o jego darczy i ten kulturowy, ukształtowany zapleczu gospodarczym, wsi, pisało na Śląsku przez te wspólnoty w ciągu się wiele. Ale w odniesieniu do Ślą- 1 Obecnie szlachta śląska cieszy się szczegól- ska zawiłe drogi historiografii spra- nym zainteresowaniem badaczy niemieckich i pol- wiły, że społeczności wiejskie były skich za sprawą zakończonego niedawno programu badawczego „Adel in Schlesien” (zob. http://www. rzadko tematem wnikliwych studiów. uni-passau.de/adel-in-schlesien/). Wymiernym efek- Jeszcze do niedawna nawet rozwa- tem tego programu jest publikacja: Adel in Schlesien, Band 1: Herrschaft – Kultur – Selbstdarstellung, hrsg. żania nad życiem szlachty przytła- Jan Harasimowicz, Matthias Weber; Band 2: