2018/01 paylasımKartonsan Karton Sanayi ve Ticaret A.Ş.
KARA SOKAK EDEBİYATIN SÜFRAJET SABRIN SİNEMANIN ÜNLÜ SANATI DEV MÜZİSYENİ DEDEKTİFLERİ AFİŞLERİ KAĞIT DANTEL
Paylaşım Endemik ve nadir türleriyle Yaşam Kültürü Dergisi Kartonsan Karton Sanayi A.Ş. tarafından T.C. yasalarına uygun olarak yayınlanır ve ücretsizdir. Dergide yayımlanan yazı ve görseller izinsiz kullanılamaz. Anadolu'nun Çiçekleri Acılarını tuvale hapseden kadın Yayın Türü Yaygın Süreli Yayın
İmtiyaz Sahibi Kartonsan A.Ş. adına Haluk İlber Frida Kahlo
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Atiye Tuğtekin
Yönetim Yeri KARTONSAN Karton Sanayi ve Ticaret A.Ş. Prof. Bülent Tarcan Caddesi Pak İş Merkezi No:5 Kat:3 Gayrettepe . İSTANBUL Tel: +90 (212) 273 20 00 Faks: +90 (212) 273 21 70 www.kartonsan.com.tr
Baskı & Cilt Sabrın Sanatı ANKA Matbaacılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. Fevzi Çakmak Mahallesi, 2. Cd. 1119. Sk. No:3, 34220 Esenler . İstanbul Tel: +90 (0212) 565 9033 Faks: +90 (0212) 565 9034 Kağıt www.ankamatbaa.com.tr Danteller İngiltere'de kadına seçme hakkı Yayıncı verilmesinin SYNERGY Bilişim ve İletişim Hizmetleri Ltd. Şti. Parşömenin keşfedildiği 100. yılında Mall of İstanbul Ofiice No:136 topraklar Başakşehir İSTANBUL Tel: +90 (212) 347 40 00 Faks: +90 (212) 347 40 04 www.kurumsalyayin.com Sufrajet Bergama Afişleri Moda ve tarihsel gelişimin izini süren
Sinema Müziklerinin Dahi Çocuğu Çanta Müzesi
Dany Elfman
Paylaşım Yaşam Kültürü Dergisi, %100 geri dönüşümlü kağıt kullanılarak hazırlanmıştır. Kapakta Kartonsan ürünlerinden Lutriplex 350 gr. kağıt kullanılmıştır. Holmes'tan Poirot'ya Paylasim Life Style Magazine is printed on 100% recycled paper. Cover pages printed on Lutriplex 350 gr. paper produced by Kartonsan. Edebiyatın Ünlü Dedektifleri doğa
Endemik türler nadir bulunmaları nedeniyle ülke ekonomisi için önemli bir değer oluşturma- nın tüm olumsuzlukları ile karşı karşıya kalıyor- lar. Uzun yıllar devam eden kaçak sökümlerle yurtdışına taşınan bitki soğanları türlerin Anado- lu’daki varlığını tehlikeye atıyor. Türü tehlikeye giren bazı çiçeklerin yetiştirilmesi için üniversi- telerde yapılan çalışmalar hem doğadaki varlık- larının korunması ve sayılarının artırılması hem de ekonomik değerlerinden faydalanılması gibi önemli artılar sağlıyor. Ekonomik değer taşımayan veya endemik ol- mayan türler ise korunmak ve yaygınlaştırılmak için böyle bir şansı da bulamıyorlar. Oysa top- raklarımızdaki her tür canlı, son derece hassas bir dengenin bileşenlerini oluşturuyorlar. Özen- le korunmaları ekolojik denge açısından büyük önem taşıyor.
Dünyanın en nadide çiçeklerinden biri olan Ters TersLale’nin Lale göz (Fritillariakamaştıran kırmızı, imperiaris) turuncu ve sarı renkli kadife yaprakları, zarifçe toprağa doğru döner. Doğal olarak sadece Hakkari ve Şemdinli civarında, 1.500-2.500 m. yüksekliklerde yetişen Ters Lale, 60-80 cm. boyundaki sapların üst kısmında dairesel olarak dizilmiş 3-8 adet çan şekilli çiçekten oluşur. İlkbaharın başlarında kar topraktan kalkar kalkmaz çiçek açan Ters Lale, baharın müjdecisi bir çiçektir. Yaz sonlarına doğ- ru toprak üstündeki sararıp kurur, toprak altında- ki soğanları ise yıllarca yaşamaya devam eder. Halk arasında Kerbela Lalesi, Kral Lalesi, Yayla Çanı, Yerebakan Lale gibi isimlerle de anılan Doğu Karadeniz’de, Kaçkar Dağları’nın Anadolu toprakları üzerindeki endemik Ters Lale, sabahları içinden su aktığı için Ağla- yani sadece bu topraklarda yetişen çiçek yan Lale veya Ağlayan Gelin olarak da adlandı- eteklerindekiANADOLU’NUN kayaların arasında, Haziran türlerine dair yapılmış detaylı bir bilimsel rılır. Bir efsane Hz. İsa’nın çarmıha gerilişi sıra- ayında öbekler halinde beyaz çiçekler açan araştırma veya oluşturulmuş bir veri ta- sında boynunu büküşünü anlattığını, bir efsane banı ne yazık ki yok. Anadolu toprakları- ise, Hz. İsa çarmıha gerildiğinde Hz.Meryem’in Akçaçıngırak, Spil dağlarını –15 derece nın botanik zenginliği, Anadolu’ya özgü yere dökülen gözyaşlarından yetiştiğini anlatır. endemik tür sayısının fazlalığına dair söy- Bu nedenle de Hıristiyan alemince kutsal kabul sıcaklıkta bile kıpkırmızı kaplayan Manisa lemler bilimsel bir tabana oturtulamadığı edilen Ters Lale’ler Hakkari ve Van’da kabristan- ÇiÇEKLERiiçin de söylemden öteye gidemiyor. lara hüznün sembolü olarak dikilir. Lalesi, 11 tanesi sadece burada yetişen 1171 Bu konuda yapılan en son çalışmalardan bitkiye ev sahipliği yapan Erciyes’in nazlı Kaçak olarak sökülen soğanları yasadışı yollarla biri, Fatih Orbay’ın 20 yılda yaz kış deme- Avrupa ülkelerine satılan Ters Lale’nin doğal or- süsü Erciyes Papatyası. Anadolu toprakları den Anadolu topraklarını dolaşarak oluş- tamında korunması ve ticari üretiminin yapılması turduğu 15.000 dialık arşivinden seçtiği için Van 100.Yıl Üniversitesi Gevaş Meslek Yük- Antalya Süseni, Anadolu Keteni, Anadolu 307 fotoğrafla süslediği Anadolu’nun sekokulu ile Fırat Üniversitesi Süleyman Demirel Glayölü, Adana Menekşesi, Ağrı Çan Çiçeği, Çiçekleri adlı kitabı. Türkiye’nin florası Meslek Yüksekokulu bünyesinde yapılan çalış- konusunda yapılacak araştırmalara te- malar çok olumlu sonuçlar verdi. Fırat Üniversi- Artvin Zambağı ve daha nicelerinin aralarında mel oluşturacak bir kaynak niteliğindeki tesi Süs Bitkileri ve Seracılık Bölümü çoğaltarak kitaba göre, Türkiye’de 3.022’si endemik lale yetiştirmeleri için köylülere sattıkları so- bulunduğu 3000’den fazla endemik bitki 10.765 çeşit çiçekli bitki ve eğrelti türü ğanlardan, köylüler ise yetiştirdikleri lalelerden bulunuyor. Bu rakamlar da gösteriyor ki, önemli gelir elde ediyor. Ters Lale, sadece süs türüne kucak açıyor. üklemizdeki her üç türden biri endemik, çiçeği olarak parkları süslemekle kalmıyor, koz- yani sadece Anadolu topraklarında yeti- metik ve ilaç sektörlerinde kullanılıyor. "Nazan MERT şiyor. doğa
Anadolu’yaÇiğdem özgü pek çok endemik türü Anavatanı,Göl Soğanı Güney Afrika ve Akde- (Crocus)bulunan çiğdem, Crocus familyasından (Leucojumniz Bölgeleri olan aestivum) göl soğanı, Avru- bir çiçek. Abant Çiğdemi, Adana Çiğdemi, pa ve Batı Asya’da geniş alanlarda Alata Çiğdemi, Ankara Çiğdemi, Antalya yetişiyor. Ülkemizde Trakya, Kuzey Çiğdemi, Artvin Çiğdemi, Ilgaz Çiğdemi, Anadolu Bölgesi, Samsun ve Bey- Hakkari Çiğdemi, İstanbul Çiğdemi tür- şehir civarında doğal olarak bulu- lerinin yanı sıra, botanik çalışmalarıyla ün nan ve deniz seviyesi ile 1.100 m kazanan eczacı Prof. Dr. Turhan Baytop’un yükseklikler arasındaki nemli, ba- adını verdiği Baytop Çiğdemi ve eşinin taklık ve sulak alanların yarı gölge adını verdiği Asuman Çiğdemi sadece yerlerinde yetişen Göl Soğanı, içer- Anadolu’da yetişiyor. miş olduğu alkoloidler sayesinde tıpta geniş kullanım alanı buluyor. Soğanlı bir bitki türü olan çiğdem, ilkbahar Özellikle sinir sistemini etkileyen ve sonbahar aylarında çiçek açıyor. Ge- hastalıklara karşı ilaç üretiminde nellikle sarı, beyaz ve mor çiçekleri olan kullanılan Göl Soğanı doğadan çiğdem, Anadolu’da kalkgit, vargit, mah- toplanarak ihraç edilen türlerden murçiçeği gibi adlarla da anılıyor. Pek çok biri. Başta Bulgaristan olmak üze- alanda yaygın olarak yetişen çiğdem, en re yıllık ihracat miktarı 4.000.000 çok yaylalarda geniş alanlara yayılıyor ve adete ulaşan Göl Soğanı, Nisan Anadolu’da pek çok yayla, yaylaya çıkma ayında çiçek açıyor ve bir ay ka- ve yayladan inme zamanını da belirleyen dar çiçekli kalıyor. Çan şeklindeki bu narin çiçeğin adıyla anılıyor. çiçeklerinin sayısı genellikle bir ile beş arasında değişen Göl Soğanı çiçekleri sapları ile toplanarak, çi- çekçi dükkanlarında da satılıyor. Safran Hipokrat reçetelerinde bile yer alan dün- Hem süs bitkisi hem de tıbbi ham- (Crocusyanın en eski sativus) ve en değerli baharatların- madde olarak ekonomik önem dan biri safranın 8.000’e yakın türü bulu- taşıyan Göl Soğanı’nın doğal po- nuyor. Soğanlı bir bitki olan safranın en pulasyonlarının korunması için değerli kısmı, eflatun yapraklı çiçeklerinin doğadan sökümünün tamamen orta kısmında yer alan kırmızı renkli dişi önüne geçilmesi gerekiyor. Bunun organın tepesi. Bu kısımdan elde edilen yolu da sadece yasal önlemler ve safran, insanoğlu tarafından binlerce yıldır kısıtlamalardan değil, sürdürülebi- sağlık ve kozmetik alanlarında kullanılıyor. lir üretiminin sağlanmasından ge- Boyu 20-30 cm.ye ulaşan şerit yapraklı çiyor. safran çiçeklerinin 80.000 tanesinden 1 kg. safran elde edilebiliyor. Safran, kendi ağır- lığının 10.000 katı suyu sarı renge boyuyor. Ortaçağda kadınların saçlarını boyamak için kullandığı safran, günümüzde tekstil HalkGölbaşı arasında Sevgi yanar Çiçeği döner, gelin sektörü için önemli bir boya hammaddesi. (Centaureadüğmesi, türbe, tchihatcheffii) kırmızı peygam- ber çiçeği gibi adlarla da bilinen Anavatanının neresi olduğu hakkında kesin Sevgi Çiçeği dünyada yalnızca bir bilgi olmamakla beraber, Anadolu’ya Ankara’nın Gölbaşı ilçesi Hacı Ha- ve oradan da Avrupa’ya Arap tüccarlar san Köyü yakınında yetişiyor. Pa- tarafından taşındığı düşünülüyor. Safran, patyagiller familyasından olan çi- daha uzun tepeciklere sahip olması için çek, tarım ilaçları nedeniyle nesli yüzlerce yıldır uygulanan aşılamalar ne- tükenme tehlikesiyle karşı karşıya deniyle kısır bir bitki, doğada kendi başına olan türler arasında ve Bern Söz- yetişmiyor. Üretimi toprak altındaki soğan- leşmesi kapsamında koruma altı- larının bölünüp ayrılarak tekrar dikilme- na alınmış. İlk kez 1848 yılında Rus siyle yapılıyor. Günümüzde Safranbolu’da bilim insanı Pierre de Tchihatcheff Davutobası köyünde yetiştirilmeye devam tarafından Afyonkarahisar yakının- eden safran, tarih boyunca sahip olduğu daki Mehmetköy’de bulunan çiçe- değerini koruyor ve neredeyse altın fiyatı- ğe artık Afyon ilinde rastlanmıyor. na satılıyor. doğa
KışAnadolu aylarında Orkidesi nefis kokusu ve lez- (Orchiszetiyle içimizi anatolica) ısıtan, yaz aylarında ise severek yediğimiz dünyaca ün kazanan Maraş dondurmasına eş- siz katılığını ve esnekliğini veren salep, Anadolu Orkidesi’nin yum- rularından elde ediliyor. Dünyada 20.000’den fazla türü olan orkide- lerin 148 türü Anadolu toprakla- rında da yetişiyor. Yaklaşık 40 türü endemik olan Anadolu orkideleri, orkide dışında her adla anılıyorlar. Orkidenin en belirgin özelliği olan çiçeğin ortasındaki büyük yapra- ğın geriye doğru uzanmış olması, Anadolu Orkidesi’nin de en belirgin özelliği. Bu nedenle halk arasında Diliçıkık, Damartartık, Dildamak gibi isimlerle de anılıyor. Yumrulu orki- delerden olan Anadolu Orkidesi’nin biri büyük, diğeri küçük iki yum- rusu oluyor. Halk arasında “ebesi” olarak adlandırılan eski ve büyük yumru salep üretimi için uygun olmadığından, sadece küçük olan yumrular toplanıyor. Yumru dışında üretimi neredeyse olanaksız olan Anadolu Orkidesi en çok Kastamo- nu ve civarında yetişiyor.
20 cm’ye ulaşan saplarını ters bir üzüm salkımı şeklinde saran küçük mavi çan şekilli çiçekleriyle Üzüm Sümbülü, 1.000-2.000 metre yükseklikteki ardıç ve çam ormanla- Anadolu’nun bitkileri üzerinde yaptığı araştırmala- Üzümbaharın Sümbülü ortalarında (Muscari çiçek açan Armeniacum) dayanıklı ve yaygın bir çiçek türü. Halk arasında Müşkülüm, Morbaş, Arap Kardelenrının içinde, gölgeli(Galanthus) ve kayalık açıklıklarda yetişen Karde- Prof.rını, Türkiye’de Dr. TURHAN Bitkilerle Tedavi, BAYTOP Türkçe Bitki Adları Sümbülü ve Domuz Soğanı gibi isimlerle de anılan çiçek, neredeyse tüm Anadolu’da yetişiyor. len, adına yaraşır şekilde ocak-mart ayları arasında kar- Sözlüğü, İstanbul Florası Araştırmaları, Türkiye’de Soğanlı ve çok yıllık otsu bir bitki olan Üzüm Sümbülü, çarpıcı renkleriyle geniş alanları ların arasından başkaldırarak bembeyaz çiçek açan ve Eski Bahçe Gülleri, The Bulbous Plants of Turkey adlı kaplıyor ve otlakları maviye boyuyor .Özellikle Antalya ve Denizli çevresin- Anadolu’da 14 türü yetişen bir bitki. kitaplarda toplayan Prof. Dr. Baytop, 1945 yılında İs- de yetişen, nemli ve ışıklı yerleri seven Üzüm Sümbülü kar yağışı ve 10-15 cm. yükseklikteki sapının ucunda 2-3 cm. genişlikte tanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Eczacılık Okulu’nu dondan etkilenmediği için kolay yayılıyor. Balkanlar, İran’ın 2 veya 3 su yeşili yaprağı olan Kardelene, kuzeybatı ve bitirdi. İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi için- kuzeybatısı ve Kafkaslar’da da rastlanan Üzüm batı Anadolu dağları ile güneybatı Toroslar’da rastlanıyor. de Eczacılık Tarihi Müzesi’ni kuran Baytop, özellikle Sümbülü soğanlarından çoğaltılıyor ve Ülkemizin en çok ihraç edilen çiçek soğanı olan Karde- gül, lale ve çiğdem türleri üzerindeki çalışmalarıyla kolay yetiştirilmesi nedeniyle süs len, ilk kez 1874 yılında İzmir dağlarında bulunarak bilim tanındı. 1943 yılında Palandöken Dağları’nda başla- bitkisi olarak çok tercih dünyasına tanıtıldı. Halk arasında Garipçe, Aktaş, Boynu yan botanik gezilerinin sonuncusunu 2000 yılında ediliyor. Bükük, Akça Bardak gibi adlarla da anılan Kardelen, do- seksen yaşındayken Elazığ’ın Harput ilçesine yaptı. ğadan sökülen soğanlarının kontrolsüz ihracatı nedeniyle Harputlu olan babasının anısına Harput Gülü adını doğal yaşamda yok olma sınırına geldi. verdiği endemik türü resimleyerek tamamladığı bu Toros Kardeleni (galanthus elwesii) ve Karadeniz Kardele- son gezisiyle 57 yılda 175 gezi yapmış oldu. Bota- ni (galanthus woronowii) dışındaki tüm türlerin soğanları- nikçi eşi Prof. Dr. Asuman Baytop’la birlikte Anadolu nın doğadan toplanarak ihracının yasaklanması, topraklarından 11.000’e yakın örnek topladı ve İs- bu türlerin ihracının da sınırlanması ile tanbul Maltepe’deki evinin bahçesinde bir botanik kardelen türleri koruma altına bahçesi kurdu. Baytop’un tanımladığı 30 yeni tür- alındı. den 11’i çiğdem türleri oldu. resim
Acılarını Tuvale Hapseden Kadın
Tuvalle bütünleşen ve renklerin muhteşem harmanıyla dans eden koca bir yaşam öyküsü… Acılar, isyan ve ihanet… Herkesin başındaki çiçeklerle bezenmiş aksesuarları ve natürel görüntüsüyle tanıdığı Meksikalı kadın ressam, sıra dışı yaşam öyküsü ve yaşama olan bağlılığıyla bir ikona dönüştü. Sürrealist resimlerinin yanı sıra politik görüşleri ve hayat hikâyesiyle Frida Kahlodikkatleri hep üzerinde topladı. 6 Temmuz 1907’de Meksika’da dünyaya ge- arasında yer alan Ulusal Hazırlık Okulu’nu ka- len Frida Kahlo, doğum gününü Meksika zanması, bir bakıma, Frida’nın politik duruşu- Devrimi’nin gerçekleştiği 7 Temmuz 1910 nu şekillendirmiştir. Okulda, sosyalist bir grup olarak ilan eder. Fotoğrafçı Wilhelm Kahlo ile olan Cachuchas’a üye olur ve ilk aşkı Alejand- Matilde Calderon Gonzales’in dört kızından ro Gomez Arias ile bu grupta tanışır. Ancak bu biridir. Ancak onu kız kardeşlerinden farklı kı- aşk, yaşayacağı ilk kalp ağrısı ile son bulur. lan bir yönü hep olmuştur. Babasının sanata 17 Eylül 1925 yılında binmiş olduğu otobüsün ve felsefeye olan düşkünlüğü, Frida’nın an- nesinde ziyade babasına bağlı olmasına ze- bir tren ile çarpışması sonucunda yaşadığı min hazırlamış belki de, karakterinin oluşma dram, Frida’nın hayatında bir dönüm noktası sürecini de büyük oranda etkilemiştir. olur. Leğen kemiği hizasında vücuduna sap- lanan çelik bir parça yüzünden 32 defa ame- Çocuk felci geçirmesi sebebiyle henüz çok liyat geçirmesi gerekecek ve uzunca bir süre küçük yaşlarda tanıştığı acı, onu güçlü olma- yatağa bağlı kalmak zorunda olacaktır. Bu ya teşvik etmiş ve belki de maskülen bir duru- sancılı süreç onun ruhunda derin izler bırakır şa sahip olmasına da katkı sağlamıştır. Erkek ancak zaman her şey gibi bu izlerin de üstünü giysileri giyinerek androjen bir görünüm ser- örtecektir. Zamanın, bu izleri görünmez kılışı- gilemesi bir bakıma onun cinsiyetçi yaklaşıma nı “Başıma gelen en iyi şey acı çekmeye alış- karşı isyankâr tavrını da ortaya koymaktaydı. maya başlamam” sözleriyle ifade eder Frida. Zaman içerisinde bu tavır politik bir görüşün Artık ailesinin kendisi için yaptırdığı tahtadan parçası haline dönüşecekti. bir karyola ve odasının tavanına asılı bir ayna "Nurgül ÇELEBİ 1922 yılında döneminin en önemli okulları hayatının bir parçası haline dönüşür. resim
Yatağında geçireceği zaman boyunca yal- nızlığını paylaşması için ailesi tarafından Frida’nın, çoğu kadın gibi, hayattaki kendisine hediye edilen tuval ve boya ha- Anneliken büyük özlemi arzularından biri annelik yatına yeni renkler kazandırır. Böylece, belki duygusunu tatmaktır. Ancak hayat de, onu hayata bağlayan en önemli unsur ona bu konuda adil davranmaz. Yaşa- olan resme gönülden bağlanır. İlk tablosu- mış olduğu sağlık sıkıntıları nedeniy- nu, ailesinin de etkisinde kalarak Frida’dan le sonlandırmak zorunda kaldığı ilk hamileliğinin ardından iki kez düşük uzaklaşan ve Meksika dışına yerleşen aşkı yapmak onu derinden etkiler. 1932 Alejandro için yapar. Bu tabloda kendisini yılında yapmış olduğu “Henry Ford kadife bir elbise içinde betimler. Hastanesi” isimli eseri, yaşadığı duy- gu yoğunluğunun bir yansımasıdır adeta. Bebeğini kaybettikten sonra Troçki için Otoportre hastanede geçirdiği zorlu günlerin Tavanındaki aynadan yansıyan bedenine 1937 yalın tasviri akar tuvale. Kendisini kan veAcıları acılarına tuvale şahit olmakhapsetmek her ne kadar canını Autorretrato Dedicado a Leon Trotsky gölüne dönmüş bir hastane yatağın- acıtsa da kendisini resmetmeye devam eder 87 x 70 cm da, karnının üzerinde tutuyor olduğu Frida. Resme giderek artan ilgisi tanınmış bir maronit üstüne yağlı boya altı kurdele ile resmeder. Bunların her National Museum of birinin ucunda yitirdikleri bulunmak- ressam olan Diego Rivera’yı takip etmesine Women in the Arts Suyun Bana Verdiği tadır; kaybettiği bebeği, pembe renkli ve hayatının merkezine almasına yol açar. Washington, DC 1938 Lo Que el Agua Me Dio insan bedeni ve Diego’nun onu ziya- Zamanın iyileştirici yönü sayesinde yaşadığı 91 x 70.5 cm ret ettiğinde getirdiği orkideler… kazanın etkileri azalır ve nihayet Frida aya- tuval üzeri yağlı boya Daniel Filipacchi Collection Tüm bu acılara katlanmak elbette ğa kalkmayı başarır. Artık politik açıdan daha Paris Frida için oldukça yıkıcı olmalı ancak aktif olduğu ve arkadaşları ile çeşitli partile- en büyük yıkımı, kız kardeşi Cristina re katıldığı bir dönem başlamıştır. Arkadaş ile Diego’nun ilişkisi yüzünden yaşar. grubunun da etkisiyle Komünist Parti’ye Bu ihanet onun ilişkilere bakışını de- ğiştiren belki de önemli unsurlardan katılması ise onun siyasi yönünün ağırlık ka- biri olur. Kendisi de birçok ilişki yaşa- zanmasını sağlayacak ve hayranlık beslediği Giysilerim Orada Asılı maya başlar, belki de ihanetin acısı- Diego Rivera ile tanışmasına zemin hazır- 1933 nı unutmaktır amacı... Bunlardan en Alla Cuelga Mi Vestido layacaktır. Bu tanışmanın hemen ardından 46 x 55 cm önemlisi Rus devrimci Lev Troçki ile aralarında fırtınalı bir aşk başlar ve kısa bir masonit üstüne yaşadığı ilişki olur. süre sonra da evlenirler. yağlı boya ve kolaj Hoover Gallery Tuvale yansıyan duygu yoğunluğunun belki San Francisco de büyük bir kısmını Diego’ya karşı besle- 1938 yılında Frida Kahlo’nun ilk kişi- Fridasel sergisi Kahlo’nun açılır. New York eserleri Julian Levy diği duygular oluşturur. Hayatında aldığı en İki Frida Gallery’de gerçekleşen bu sergiyle büyük yaranın, Diego tarafından açılan yara 1939 Las Dos Fridas birlikte artık Frida, eşi Diego’dan ba- olduğunu ise “Hayatımda iki büyük kaza ge- 173.5 x 173 cm ğımsız olarak tanınan ve sanat çev- çirdim; biri Diego’ydu ve diğeri ise bir tren az tuval üzerine yağlı boya relerince aranan bir ressam haline Museo de Arte Moderno dönüşür. daha beni öldürüyordu. Diego kesinlikle çok Mexico City, Meksika daha yıkıcıydı” sözleriyle ifade eder. Bu söz- Frida’nın yaşadığı ilişkilerin, travmala- ler aynı zamanda, onun resimlerine yansıyan rın ve ruhsal durumların boyaya akıp renklerin ve simgelerin de bir itirafı gibidir. nasıl da tuvale hapsolduğuna şahit olmamak elde değil. Mesela, 1937 Diego’nun resim çalışmaları nedeniyle bir yılında Lev Troçki için yapmış oldu- süreliğine Amerika’ya yerleşen çiftin evli- ğu otoportrede diğer resimlerinden likleri çatırdamaya başlar. Diego’nun sada- farklı olarak kendisini yerel giysiler katsizliği Frida’nın canını giderek daha çok Hayata Bakan Gelinin Korkusu içinde değil de, burjuvaziye özgü giy- 1943 yakar. Burada bulunduğu süre zarfında ya- siler içinde tasvir eder. Dişiliğini ön La Novia Asustada al Ver la Vida plana çıkardığı bu resimde bir elinde şadığı parçalanmışlığı, Meksika ve Amerika Kırpık Saçlı Abierta 1940 63 x 81.5 cm çiçek, diğer elindeyse bir kâğıt bulun- arasında bölünmüş olan yaşamını tasvir et- Autorretrato con Pelo Corto tuval üzerine yağlı boya maktadır. Kâğıdın üzerinde “Bu resmi tiği “Giysilerim Orada Asılı” isimli eserini 1933 40 x 28 cm Jacques and Natasha Gelman 7 Kasım 1937’de bütün sevgimle Lev yılında New York’ta yapar. Böylece acılarını tuval üstüne yağlı boya Koleksiyonu Troçki’ye adıyorum. Frida Kahlo, San Museum of Modern Art Mexico City, Meksika tuvale hapsetmeyi tercih eder. New York City Angel, Meksika” yazmaktadır. resim
Frida’nın -her ne kadar kendini sürrealist olarak tanımlamıyor olsa da- sürrealist etkiler taşıyan “Suyun Bana Verdiği” ve “Yaralı Geyik” tabloları, dikkat çeken eserleri arasında yer alır. “Suyun Bana Verdiği” tablosunda, banyo yapan bir ka- dının bacakları üzerinde yüzmekte olan olay tasvirleri aslında kendi yaşamından kesitler içe- rir. Yaşadığı sağlık sıkıntılarının da bu tasvirlere yansıdığı görülmektedir. Frida, bir diğer resmini Macar fotoğraf sanatçısı sevgilisi Nickolas Muray için yapar. Bu resimde kendisini boynunda dikenli bir gerdanlık ve ger- danlığın ucunda bir sinek kuşuyla tasvir eder. Yaralı Geyik Aşkta şans getirdiğine inanılan büyülü muska- 1946 larda kullanılan sinek kuşu, Muray’a duyduğu El Venado Herido aşkı ve saçlarının üzerine konmuş olan kelebek 22.4 x 30 cm masonit üzerine yağlı boya ise yeniden doğuşu simgelemektedir. Ancak yaşadığı hiçbir aşkın Frida’ya, Diego’yu unuttu- ramadığını yine tuvale hapsettiği renklerden ve tasvirlerden anlamak mümkün. Diego’dan boşandığında yapmış olduğu “Kırpık Saçlı Otoportre”sinde Frida kendisini maskülen bir görünümde, takım elbisesi içinde, elindeki makasla saçlarını keserken tasvir eder. Etrafına saçılmış olan saçları adeta dağılmış olan duy- gularını temsil etmektedir. Bu dağınıklığı topar- layacak olan kişi yine Diego olacaktır. 8 Aralık 1940 yılında Diego ile yeniden evlenir- ler ancak ikinci evliklerinin hemen ertesinde Frida’nın babasını kaybetmesi onun için yeni bir yıkım olur. Giderek sağlığı bozulmaya başlayan Frida’nın, bu dönemde yaptığı resimlerde daha asi bir tutum sergilediği görülmektedir. Belki de acılarla dolu bir hayata karşı bir isyanın dışavu- rumudur seçtiği renkler. Başvurduğu simgeler- deyse ölümsüz aşkı temsil eden asma yaprağı sıklıkla kendisini gösterir. "Hayatımda iki Sinekkuşu kolyeli otoportre Artık sağlığı çok bozulmuş, dayanılması güç ağ- 1940 büyük kaza geçirdim; rılar çekmektedir Frida, öyle ki yaptığı resimler- Autorretrato con Collar de Espinas de acılarını göstermek istediği imgelere yer ve- 63.5 x 49.5 cm tuval üzerine yağlı boya rir. Omurgasındaki yoğun ağrılar nedeniyle çelik Harry Ransom Center biri Diego’ydu korse giymek zorunda kalan Frida, 1944 yılında University of Texas, Austin yaptığı “Kırık Sütun” eserinde bunu betimler. ve diğeri ise bir 1950-51 yıllarını hastanede geçirmek zorunda kalır ve bu dönemin ardından yaptığı çalışma- ların daha çok natürmortlar olduğu görülmek- tren az daha beni tedir. öldürüyordu. Diego Tıpkı yaşamı gibi ölümü de sıra dışı olur. 1954 yı- lında ölmeden önce günlüğüne karalamış oldu- ğu kanatlı kadın figürü ve göğe doğru süzülen kesinlikle çok daha kara bir melekle kendi ölümünü betimlemiştir. Ve yazdığı son cümleler geride birçok tartışma Kökler 1943 yıkıcıydı." bırakır. Ancak yaşadığı acıları ve hayatı yaşamayı Raíces bir daha yaşamamayı dilemediğinin kanıtıdır bu 30.5 x 49.9 cm sözler. “Umarım çıkış neşeyle doludur ve uma- tuval üzerine yağlı boya rım bir daha asla dönmem. Frida.” Özel Koleksiyon kağıt ve sanat
Japonya'da Kirie ya da Kirigami olarak karşımıza çı- Ortaçağdan itibaren Kirigamikan kağıt danteller, M.S. 610 yılında keşfedilen ge- İsrailçeşitli Yahudi gelenek- leneksel Japon kağıdı Washi üzerine yapıldığı için leri ve seremonileri ile bağdaştırılan vediğer bu adla da anılıyor. Çin'de keşfedilen kağıdın Koreli ülkelerdeki uygula- bir budist rahip olan Doncho tarafından Japonya'ya malardan farklı ola- getirilmesiyle temelleri atılan Japon kağıt endüstri- rak, kesildikten sonra si, 8. yüzyıla kadar el yapımı Washi kağıtlarında rakip renklendirilebilen kağıt tanımıyordu. Günümüzde de kağıt dantel sanatında danteller, günümüzde en çok tercih edilen de ketubot denen ev- Washi kullanılarak, lilik anlaşmalarını ve sinagoglardaki doğu duvarı izleyici karşısında Mizrah'ları süslemeye devam ediyor. gerçekleştirilen kağıt oyma performansı Kamikiri büyük ilgi İsveç’te Noel geleneği olarak ikram edilen kraker- görüyor. Çerçeve- lerLjuskrona ve şekerlemeler, Ljuskrona olarak adlandırılan lenmiş kirigami eser- kağıt dantellere sarılıyor. leri, kirigami sergileri ve kirigami heykeller, Japonya'da ilgi çeken Beyaz Rusya, Polonya ve Ukray- sanat dalları arasın- Wycinankina başta olmak üzere Slav ülke- daki yerini koruyor. lerinde dini günlerde, horoz başta olmak üzere çeşitli kuş ve çiçek motifleriyle tasarlanmış, süsleme ve dekorasyon olarak kullanılan Daha çok geleneksel Çinli sanatçıların etkisi altın- kağıt danteller Wycinanki olarak dakiBatik Endozya kağıt dantel sanatı Batik olarak ad- adlandırılıyor. Bu ülkelerde farklı landırılıyor. Şeffaf bir çerçeveye yerleştirilerek de- renklerde çok katlı kağıtlar üzerine Dünyanın çeşitli ülkelerinde farklı gelişim süreçlerinden geçmiş taylı işçiliği öne çıkarılan Batik'lerin gölgesi ile de katmanlı olarak tasarlanan dantel Kağıdı büyük bir incelik yapımı daha yaygın. olsa da, kağıdı temel malzeme olarak kullanan en eski sanatlardan ayrı bir görsel şölen sunuluyor. ve zarafete keserek biri olan kağıt dantelin temelleri M.S. 4. yüzyıla ve Çin'e dayanıyor. KAĞITTANTek bir yaprak ya da üst üste konarak kolajlanmış birden fazla kağıt yapılan kağıttan tabakasından son derece ince ve ustaca bir işçilikle oyularak yapılan Farklı materyallerle yapılan ve farklı isimlerle anılan danteller, Çin'den kağıt danteller, genellikle dekoratif amaçlı kullanılıyor. Anadolu'ya 8. Meksika’da ince kağıtların makas veya keskiyle Filipinlerpek çok kağıt dantel türü, Filipinlerde çeşitli amaç- yüzyılda gelen sanatın Avrupa'ya geçişi ise, kağıtın bu toplumlarda oyulmasıylaPapel Picado hazırlanan ve dekoratif amaçlarla kul- larla kullanılıyor. Geleneksel şekerlemeleri “pastil- dünyaya yayılmış. yaygın olarak kullanılmaya başlandığı 13. yüzyılı bulmuş. Avrupa'daki lanılan kağıt danteller Papel Picado olarak adlan- las de leche” için ambalaj olarak kullanılan Pabalát, ilk örnekleri Almanya ve İsviçre'de yapılan kağıt danteller, 16. yüzyıl- dırılıyor. çok küçük makaslarla oyularak şekillendiriliyor. UNESCO tarafından DANTELLERdan itibaren karşımıza çıkıyor. Geleneksel yıldız formlu yılbaşı fenerleri “Parol” de kağıt dantel kullanımının hakim olduğu alanlardan sadece Çin kağıt biri. Çeşitli kutlamalarda süsleme ola- dantel sanatı Jianzhi Çin'de Jianzhi olarak adlandırılan geleneksel kağıt dantel sana- Hindistan’da yapılan ve rak kullanılan “Banderitas” adlı flama- Jianzhitı, zengin Çinli ailelerin dekoratif süslemeleri olmaktan sıyrılıp, bir Sanjhi olarak adlandırılan larda da kağıt dantel sanatı uygula- Dünya Kültür Mirası halk kültürüne dönüşmüş. Genellikle kırmızı kağıt üzerine, yuvarlak kağıt danteller, tapınaklar- maları oldukça yaygın. formlu olarak tasarlanan kağıt Listesi'ne alınmış da dini semboller olarak ve dantellerde ana tema olarak festivallerde dekorasyon olsa da, Japonya'dan Çin burç hayvanlarının sembol- amaçlı kullanılıyor. Krish- Siyah kağıt kullanılarak yapılan ve ça- lerinin kullanımı oldukça yaygın. na ve Leela’ya adanan Siluetlışılmak istenen desenin sadece göl- Jianzhi, 2009 yılında 1500 yıl- Filipinler'e, İsveç'ten spiritüel bir sanat olarak gesini vurgulayan kağıt oyma işleri, dır icra edilen bir sanat olarak gelişen Sanjhi, renklendi- geleneksel kağıt sanatlarından biri. 18. Meksika'ya pek çok UNESCO Dünya Kültür Mirası yüzyıldan itibaren görmeye başladı- Listesi'ne alınmış. Bugün pek rilerek yer döşemelerinin ülkede, değer verilen ğımız siluetler, tiyatrolarda ve çeşitli çok geleneksel sanatta olduğu üzerine, Rangoli denen gösterilerde dekor olarak kullanılma- bir halk sanatı olarak gibi endüstrileşen kağıt dantel- geleneksel Hint kaplama- sının yanı sıra, bir dönem aristokrat ai- lerin Çin düğün seremonilerin- larının oluşturulmasında leler tarafından portre yerine de tercih varlığını sürdürüyor. de kullanımı çok yaygın. da yer buluyor. ediliyordu. kağıt ve sanat
Geleneksel Çin kağıt dantel Xiaoguangsanatı Jianzhi’yi Qiao günümüze uyarlayan sanatçılardan Qiao, Beijing’deki Çin Güzel Sa- “Psaligraphy” olarak da adlandırılan kağıt dantel sanatı, “sabrın sanatı” natlar Akademisi’nde (CAFA) olarak kabul ediliyor. Hata kabul etmeyen, düzeltilmesi mümkün olama- profesör olarak görev yapıyor. yacak tek bir yanlış makas darbesinin tüm eseri mahvetmeye yettiği bu Çin Kültür Mirası Enstitüsü sanat dalı, günümüz çağdaş sanatçılarının elinde, geleneksel motifler- Direktörü olarak, ülkesindeki den çok daha fazlasını ifade etmeye başladı. Çağdaş Sanatçılar köyleri dolaşan ve eski veya Geleneksel ebatlardan çok daha büyük çalışılan çağdaş kağıt danteller, yeni Jianzhi eserlerini topla- sadece iki boyutlu değil üç boyutlu olarak da tasarlanıyor. Sanat galeri- yan sanatçı, Karen Bit Vejle lerinde sergilenmekle kalmıyor, ünlü moda markalarının, zarif ve özgün gibi kağıt dantel sanatçılarıyla sunum arayışlarında tercih ettikleri tasarımlar arasında yer alıyor. ortak projelere ve sergilere de imza atıyor.
KarenKendisini Bit “hikaye Vejle anlatıcısı” ola- rak tanımlayan Danimarkalı Bit Vejle, geleneksel İskandinav kağıt dantel sanatının günü- müzdeki temsilcilerinden. İlk sergisini 2008 yılında Trond- heim’daki Ulusal Dekoratif Sa- natlar Müzesi’nde açan sanatçı, Avrupa ve Amerika’da pek çok sergiye katıldı. Devasa boyutlarda tasarladığı kağıt dantellerin her birinde bir hikayeyi ele alan sanatçı, dün- yaca ünlü Danimarkalı masal yazarı Andersen’in izini takip ettiğini söylüyor. Ciddi biçimde odaklanarak yapılması gereken bu sanatın yavaşlığının, herşe- yin başdöndürücü bir hıza ka- vuştuğu günümüzde, iyileştirici bir etkisi olduğunu düşünüyor.
Japon sanatçı Kojima, üç boyutlu çalıştığı kağıt dantelleriyle dünya Nahokoçapında ün Kojima kazanan genç isimlerden biri. Çalışmalarında el yapımı geleneksel Japon kağıdı Washi kullanan sanatçı, eğitimini Tokyo’da- ki Kuwasawa Tasarım Enstitüsü’de tamamlamış. “Bulut Leopar” ve giysi tasarımdan oluşan “İnsan Koleksiyonu” eserleri ile ünlenen sa- natçı, çeşitli moda evlerinin özel butiklerinde kullanılmak üzere de- koratif şamdanlar, avizeler ve vitrin çerçeveleri de çalışıyor. tarih
Kadınların seçme hakkı elde etmelerinin 100. yılında
Cambridge Üniversitesi İngiltere’de kadınların -kısıtlı olsa da- oy kullanma hak- kı kazanmalarının yüzüncü yıldönümü dolayısıyla çeşitli Kütüphanesi’ndeSÜFRAJET yüz yılı etkinlikler düzenleniyor. Bu etkinlikler arasında en dik- kat çekici olanlarından biri ise, Cambridge Üniversitesi aşkın bir süredir güvenli bir Kütüphanesi’nde yüz yıldan uzun bir zaman muhafaza şekilde muhafaza edilmiş edilen Süfrajet Afişleri Sergisi. Mrs John Bull: “Sizi açgözlü Kadınların oy kullanma hakkı elde etmesinde büyük rol çocuklar, kendi işimi görene Süfrajet Afişleri, kadınların üstlenen süfrajet akımının, yirminci yüzyılın başlarında kadar size daha fazlasını ver- ların seçme ve seçilme haklarını almalarını için 1 500 imza top- meyeceğim.” seçme hakkı elde etmelerinin gerçekleştirdiği en büyük oy kullanma kampanyalarında ladı. 1903 yılında Emmeline Pankhurst ile kızları Christabel ve AFİŞLERikullanılmış olan bu özel afiş koleksiyonu ilk defa sergile- Sylvia, Kadınların Toplumsal ve Siyasi Birliği’ni (WSPU) kurdu- Afişte yer alan her bir erkek 100. yılında sergiye açıldı. niyor ve gerek görselliği gerekse hem mizahi hem pro- ğunda, Charles E. Hands, “oy hakkı” anlamına gelen “suffrage” çocuğun önlüğü üzerinde, O dönemde, hava koşulları test tarzı ile ilgiyi hak ediyor. kelimesine, kadınları küçümseyen ve alay eden bir form verip, döneminin önemli siyasi par- Sadece 30 yaşın üzerindeki kadınlara ve parlamentoda hareketi “suffragette” olarak tanımladı. Kadınların tepkisi ise tilerinin isimleri yazılıdır. Anne kadar, muhalifler tarafından oy kullanma hakkı verilmesi ile sonuçlanan kampanya ismi sahiplenmek oldu ve akıllara bu isimle kazındılar. 1907’de karakterinin elinde bulunan kâsenin, kadınlara oy kullan- da tahrip edilen afişlerin, yüz sürecini ve muhalif seslerin düzenlediği karşıt eylemle- WSPU üyeleri sokaklarda adeta savaşmak zorunda kaldılar. rin görsel bir anlatısı adeta. Büyük kitlesel eylemler çeşitli sınıflardan kadınları aynı amaç ma hakkını temsil ettiği ve si- yıl boyunca zarar görmeden uğruna biraraya getirdi. Yürüyüşler düzenleyen, eylemler ya- yasi destek yazılı kazandan pan kadınlara polisin müdahalesi sert oldu, kadınlar tutuklandı, çocuklara yemek verdiği gö- üniversite kütüphanesinde alay konusu edildi, hatta öldürüldüler. rülmektedir. Bu görselde tüm Britanya’da kadınlara dair siyasi hak tartışmalarının teme- siyasi kampanyaların aslında gözlerden ırak tutulmuş Süfrajetlerlinin, Mary Wollstonecraft’ın 1792’de yazdığı Vindication I. Dünya Savaşı kadınların oy hakkı talebi hareketine yeni bir kadınların desteğiyle yürütül- yön verdi. Savaş sırasında ambulans kullanan, askeri fabrika- olması, sergiyi daha da of the Rights of Woman eserine dayandığını söylemek düğüne atıf yapılmaktadır. yanlış olmaz. 1851’de kadınların oy hakkı kazanması ile larda çalışan kadınlar “fiziken ve ruhen çok daha zayıf varlıklar” anlamlı kılıyor. ilgili Harriet Taylor Mill tarafından kaleme alınan radikal olmadıklarını kanıtlama şansı bulmuşlardı. Devrimin hemen makale de önemli köşe taşlarından biri... ertesinde kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’nin kurulması da harekete ivme Kadınların örgütlü mücadelesi ise, 1865 yılında, kazandırdı. Nihayetinde, kısıtlı da olsa oy hakkı elde etmeyi ba- Manchester’da başladı. 1866’da Elizabeth Garrett kadın- "Nurgül ÇELEBİ şardılar. tarih
Süfrajetlerin mücadelesi, 1916-1917 yılları arasında Avam Kamara- Kadına Oy Kullanma Oysı Sözcüsü kullanma James hakkının William Lowther’ın, kazanılması kadınlara kısıtlı oy kullanma Hakkı hareketi tarafından hakkı tanınmasını tavsiye eden bir seçim reformu konferansı düzen- lemesiyle yasal zemine ulaşmayı başardı. İngiltere’de gerçekleşmiş yürütülen kampanyaların olan en büyük siyasi kampanyalardan biri olan 1918 Süfrajet kam- panyasına zemin hazırladı. yüzü haline gelen bu 1918’den önce yetişkin erkek nüfusun sadece %58’i oy kullanma afişler, dönemin politik hakkına sahipti. Üstelik sadece ülkede 12 aydan uzun bir süre ikamet “Buradan çıkma vakti. Anahtarı nerede bulabilirim?” eden erkekler genel seçimde oy kullanabiliyordu. Bu durum, Birinci anlayışını gösteren Akademik cübbe giyinmiş bir kadının, üzerinde “Hü- Dünya Savaşı nedeniyle denizaşırı ülkelerde hizmet veren çok sa- ve kadın mücadele kümlüler, deliler ve kadınlar! Parlamentoda oy kullanma yıda askerin de oy kullanma hakkından mahrum kalmasına neden hakkına sahip değildir.” yazılı olan bir kafese kapatılmış olmuştu. Yaklaşmakta olan genel seçimler üzerine, siyasilerin, tüm hareketinin, kadına bakışın olara çizildiği bu afişte, kadının aldığı eğitim sayesin- erkeklere seçme hakkı tanınırken, en azından bazı kadınlara da oy gelişim sürecini işaret de, kafesin kilidini eline alabileceği ve oradan çıkma kullanma hakkı tanınması konusunda ikna edilmesi mümkün oldu.. imkânına sahip olabileceği betimlenmiştir. Böylece, herhangi bir mülk sahibi olması koşuluyla 30 yaşını doldur- eden tarihi birer belge muş kadınlara oy kullanma hakkı tanıyan İnsan Hakları Yasası onay- landı. Oysa aynı yasa, 21 yaşını doldurmuş tüm erkeklere oy hakkı niteliği taşıyor. tanıyordu.
Emekçiler için Oy Hakkı Oy kullanma hakkı imgelerinin çoğunda kadınlar, oy talep ettikleri faaliyetlerde tasvir edilirken bu afişte yer alan kadının tek başına evde çalışan ve oy talebinde bulunmayan biri olarak tasvir edilmesi dikkat çekici. Üniversitenin sergi sorum- lusu Chris Burgess, aslında izleyenlerin hayat koşullarını geliştirebilmesi için bu afişteki kadına demokratik oy kullanma hakkının verilmesini istediklerini ifade ediyor. Kadınlara oy kullanma hakkı isteyen kampanyalarının en Dr. Lucy Delap, Birleşik Krallık’ta çoğun- bilindik afişlerinden biri. Afiş görselini resmeden sanatçı luğun, kadınların oy kullanmasına karşı Duncan Grant, Bloomsbury Britanyalı Ressamlar grubunun olduğunu dolayısıyla da oylama hareke- önde gelen bir üyesiydi. Kendisi, bu görsel sunuşuyla The tinin birçok kadına ulaşmasının zorunlu- Artists’ Suffrage League (Sanatçıların Oy Hakkı Birliği) ya- luğuna dikkat çekiyor. Bu kampanyaların, rışmasında birinci olarak bu gruba katılmıştır. oy kullanma hakkının hanelerde, iş yerin- Afiş, kadınların oy kullanma hakkı hareketinin temel ama- de, sokaklarda, tüm kadınları ilgilendiren cını oldukça iyi bir biçimde anlatmaktadır. Siyasi zeminde her konuda nasıl bir fark yaratabileceği- temsil edilme ve kendi iradesini kullanabilme, kadınlar için ne dikkat çekmenin çok ötesine geçtiğini devasa dalgaların arasında kürek çekmek demekti. Afişte belirtiyor görüldüğü üzere bu tehlikeli sularda oy kullanmak erkek- ler için herhangi bir sorun teşkil etmezken kadınların birçok engelle mücadele etmek zorundaydı. tarih
Akademik 31 Mart’a kadar sergilenecek olan bu afişlerin Cambridge Üniversi- 2016 yılında Nadir Eserler Başkan araştırmalar tesi Kütüphanesi tarafından yüzyıl boyunca saklaması da bir o kadar Yardımcısı Emily Dourish, yüzyılı aş- Bir Üniversite Kütüphanesine Gönderilen Afişler Serginin hazırlık aşamaları ilginçtir. Afişlerin bir kısmının kütüphaneye gönderilmesi için- kul kın bir süredir muhafaza edilmiş ve kadın tarihi lanılmış olan posta ambalajları bu önemi gösteren bir delildir. Zira süfrajet afişleri koleksiyonunu gör- ambalajlar üzerinde yer alan bilgilerden bunların üniversite kütüp- çalışmaları için meleri için, feminizm tarihi uzmanı hanesine, dönemin, Kadın İşçi Partisi sekreteri olan Dr. Marion Phil- Lucy Delap ve Ben Griffin’e Cambrid- kaynak teşkil lips tarafından gönderildiği anlaşılmaktadır. Kadınların oy kullanma ge Üniversitesi’nin kapılarını açtı. A3 hareketinin ileri gelen destekçilerinden biri olan Marion Phillips’in boyutundaki afişlerden dev tanıtım eden bu afişlerin aynı zamanda Women’s Labour League (Kadın Çalışma Birliği)’nin afişlerine kadar onbeşi aşkın afişin de önemli bir destekçisi olduğu ve 1929 yılında Sunderland için sergileniyor bulunduğu koleksiyonda, kadınların milletvekili olarak görev yapmaya devam ettiği bilinmektedir. Fakat seçme hakkı hareketinin en önemli olması, en az kendisinin bu afişleri üniversite kütüphanesine neden göndermiş eserlerinden bazılarının yer alıyor ol- olduğu tam olarak bilinmemektedir. Afişlerin ambalajları üzerinde duğu da böylece ortaya çıkmış oldu. afişlerin içeriği sadece ‘Kütüphaneci’ye şeklinde bir ibare bulunduğu bilinmektedir. Bu sergide yer alan afişler, 1907 yı- Bunların birlikte gönderilmiş oldukları herhangi bir mektubun günü- kadar önemli. lında kurulan the National Union of müze ulaşamadığı ifade edilmektedir. Women’s Suffrage Societies (Ulusal Bu afişlerin varlığı, kadınların oy kullanma hakkı kampanyaları için Kadın Seçme Hakkı Birliği)’ni destek- oldukça önemli birer görsel kay- lemek için çalışan sanatçılar ile 1909 nak olması bakımından ve keza yılında ‘kadınlara yönelik sanat ve bu türden kaynakları daha iyi an- zanaat birliği’ olarak kurulan Süfrajet lamamız ve önceden bilinmeyen Atölyesi tarafından üretilen eserleri bazı tasarımları görmemizi sağlı- içeriyor. Bazıları renkli olan afişlerin yor olmaları açısından önem arz kadınların seçme hakkını destekle- etmektedir. yen öğrenciler tarafından yapılmış olduğu düşünülüyor. Kütüphanede sergi sorumlusu Chris Burgess Independent gazetesine verdiği demeçte afişleri şöyle ta- nımlıyor: “Bu afişler 20. yüzyılın baş- larındaki oy kullanma hakkı reklam mekanizmasının muhteşem örnekle- Hükümete Karşı ri. Duvarlara sıvanmış oldukları süre Oy Kullan boyunca hava koşulları ya da politik 1909’da İçişleri Bakanı, muhalifler tarafından zarar görmüş Herbert Gladstone, kadın Bu afişte, 19. yüzyılın olmalılar. Bu yüzden yüz yıldan uzun oy kullanma hakkını sa- İngiliz siyasi yergile- bir zamandır güvenli bir şekilde de- vunan kadın tutukluların rinden tanıdık bir figür polanmış olmaları oldukça alışılma- açlık grevi yapması kar- olan Bayan Partingon dık bir durum.” şısında, grevcilerin zor- elindeki paspasla ka- Bu afişlerden bazılarının ulusal - kul la beslenmeleri emrini dınların oy kullanma vermişti. Bu durumu tas- hakkı hareketindeki lanım için hazırlandığı, diğerlerininse Cambridge kampanyasında kulla- vir eden bu afiş oldukça ilerlemeyi engelle- anlamlıdır. The Women’s meye çalışırken be- nılmış olduğu sanılıyor. Afişlerin ço- ğunda, yasalara riayet eden kadın Social and Political Union timleniyor. Burgess’in için sanatçı Alfred Perse de ifade etmiş olduğu ve erkek yerel seçmenler St Luke Lisesi’ne dilekçe imzalamaya davet tarafından hazırlanan bu gibi afişlerde tanınmış görsel, zorla besleme simaların kullanımı, edilmekteydi. Görsel tarihin önemli birer örneği sayılabilecek bu afişler işlemin ürkütücülüğünü Süfrajet sanatçılarının betimliyor. aşina olunan simge- 3 Şubat 2018 tarihinden itibaren, ka- leri ve sembolleri ba- dınların oy kullanma hakkına sahip şarıyla kullandığının olmalarının yüzüncü yıldönümünün göstergesiydi. kutlandığı bir konferans ile birlikte sergiye açıldı. Anadolu'dan
Yazının insanlık tarihinin yolunu aydınlatmaya başladığı dönem- PAPİRÜSÜNlerden itibaren önemini HAKİMİYETİ korumuştur kitaplar. Mısır’a özgü papirüs ağacından yapılma aynı adı taşıyan kağıtlar ve bu kağıtlara yazılan kitaplar, Büyük İskender yönetimindeki Mısır’ın, döneminin en bü- yük ve en ileri uygarlığı olmasında büyük paya sahiptir. Çağının bilgi toplumu örneği olan Mısır’da, dünyanın en büyük kütüphanesi olan İskenderiye Kütüphanesi’nde, rulolar halindeki papirüslere yazılmış edebiyat, tarih, hukuk, matematik ve bilimsel metinler içeren eserlerin sayısı 500.000’in üzerindeydi. Bu büyük bilgi hazinesi, Akdeniz havzasındaki ülkelerden gelen ve araların- da Strabo, Bartelomeos, Euclid ve Archimedes’in de bulunduğu dönemin en ünlü düşünür ve bilim insanları için bir çekim merkezi olmakla kalmıyor, şehre dünya çapında bir ün ve saygınlık da ka- zandırıyordu.
Bilginin saygınlık kaynağı olduğu o güzel yıllarda, İskenderiye Kü- PARŞÖMENİNtüphanesi ile yarışacak KEŞFİ nitelikte ve büyüklükte bir kütüphane de Anadolu’nun kuzey batısında, Pergamon Krallığı sınırlarında yer alı- yordu. Önemli bir mevkide konumlanan ve çevresindeki deniz yol- larına hakimiyeti isayesinde hızla büyüyüp gelişen Pergamon’un kralı II. Eumenes (221-159), bir yandan kentin refahını artırıp, sanat- sal dev yapılarla zenginleştirirken, bir yandan da kütüphanenin ge- lişmesi için büyük çaba sarfediyordu. Yaygın kabul gören antik bir söylenceye göre Büyük İskender’in ölümünden sonra Mısır’da hüküm sürmeye başlayan Grek asıl- lı Ptolemaios Hanedanı, dünya gözündeki kültürel saygınlığını Pergamon’a kaptırmamak ve kütüphanelerinin İskenderiye Kütüp- hanesi ile yarışmasına mani olmak için, Anadolu’ya papirüs satıl- masını yasaklar. Pergamon papirüssüz kalmıştır. Kral II. Eumenes, papirüs yerine kullanılabilecek bir kağıt yapana büyük ödüller va- Pergamon Antik Kenti. İllüstrasyon: F. Thierch - 1882 adeder. Dönemin kütüphane müdürü, oğlak derilerini işleyerek üzerine yazı yazılabilir hale getirmeyi başarır. Üstelik bu yeni kağıt, “Karta Pergamena” rulo olarak kullanılmak zorunda değildir. Yap- raklar üstüste dizilerek birbirine dikilebilmekte, günümüzdeki for- Mağara duvarından kil muna yakın kitaplar oluşturulabilmektedir. İki yüzüne de yazılabili- yor olması, hacimden önemli bir kazanç sağlamaktadır. Sağlamdır. tablete, mermerlerden Yanmaya, yırtılmaya, o dönemde kullanılan ve papirüsleri zaman balmumu tabletlere ve içinde eriten mürekkeplerin yıpratıcı etkilerine daha dayanıklıdır. Yüzeyin dokulu olmayışı ve pürüzsüzlüğü yazmayı kolaylaştırmak- papirüslere, ardından tadır. Her tür hayvan derisinden üretilebilmesi de, papirüs ormanla- rıyla kağıt üretiminde tekel haline gelen Mısır’ın tahtını temelinden kağıt ve bilgisayar sarsacaktır. Bu kadar avantajı göz önüne alındığında, parşömenin Parşömenin keşfedildiği topraklar ekranına taşınan hızla papirüsün yerini almasında şaşılacak birşey olmasa gerek. yazı için parşömen, en mükemmel Pergamon, MÖ. 133’de Kral III. Attalos’un vasiyeti üzerine Roma İSKENDERİYEİmparatorluğu hakimiyetine KÜTÜPHANESİ girer. MÖ. YANGINI 48 yılına gelindiğinde zeminlerden birisidir. ise, Mısır’da, parşömenin keşfini borçlu olduğumuz Ptolemaios Hanedanı’nın son üyesi, meşhur mısır kraliçesi Kleopatra’nın kar- 1500 yıllık parşömenler, deşi XIII. Ptolemy hüküm sürmektedir. Sürgüne gönderdiği kız dün yazılmışçasına kardeşi, Roma İmparatoru Sezar ve ordusunu da yanına alarak İskenderiye’ye dönmüş, şehri kuşatma altına almıştır. Limanı hedef okunaklı, günümüze alan bir saldırı maalesef kütüphaneye de sıçrar ve dünyanın en bü- yük kütüphanesi bir anda küle döner. "Uğur ERSÖZ kadar ulaşabilmiştir. BERGAMA Anadolu'dan
Kleopatra buna çok üzülmüştür. Mısır ve Roma arasında bir KUTSAL VE DEĞERLİ ittifak kurmak ve tüm dünyaya hakim olmak isteyen hırslı MÖ. 2. yüzyıldan başlayarak hızla dünyaya yayılır kraliçe, etkisi altına almayı başardığı ve bir de erkek çocuk TÜMparşömen. METİNLERİN MS. 4. yüzyıla KAĞIDI kadar papirüsle birlikte sahibi olduğu Sezar’ın ölümünden sonra, Romalı komutan kullanılmaya devam eder. İlk dört incilden biri olan Marcus Antonius (MÖ 83-30) ile ilişkilerini sağlam tutmaya Markus incilinin orijinalinin parşömene yazılmış devam eder. Antonius, yanan İskenderiye Kütüphanesi’ne olması muhtemeldir. Havari Paulus, Timetheus’a derinden üzülen Kleopatra’yı memnun edebilmek için, yazdığı ikinci mektupta, Assos’ta unuttuğu par- Pergamon’un zengin kütüphanesinde bulunan 200.000 şömenleri getirmesini ister. İmparator Büyük kitabı armağan olarak sunar. Yunan tarihçi Plutarkhos (MS Konstantin İznik konsülünde kabul edilen dört 46-120) bu olayı şu sözlerle aktarmaktadır: İncil’in 25’er nüsha olarak parşömene yazdırılma- sını emreder. Hrıstiyan metinleri, "sonsuza kadar" “Caesar’ın dostu olan Calvisius, Antonius’a karşı olmasına saklanmak amacıyla, MS. 5. yüzyılın başında Aziz rağmen, onun Kleopatra’ya duyduğu saygı nedeniyle aşa- Eusobios'un önderliğinde papirüsten parşömene ğıdaki yükleri taşıdı: İçinde iki yüz bin cildin bulunduğu Per- aktarılır. gamon Kütüphanesi’ni ona armağan etti.” Müslümanlığın geldiği dönemde ise, yazı malze- mesi olarak neredeyse sadece parşömen kulla- nılmaktadır. Günümüze ulaşan ilk Kuran’ların da Parşömen yapmında deri, kirece tamamı parşömene yazılmıştır. yatırılarak tüm tüylerinden arındırılır, 12. yüzyıla dek tüm dünyada en çok kullanılan yazı medyası olan parşömenin kullanım alanı, 1300’ler- Parşömen üzerinde yazılmış Eski Ahid Ardından geleneksel olarak bir bıçak MS. 3. yüzyıldan itibaren papirüs de başlayan rönesansla birlikte yavaş yavaş gerile- kullanımı yerini parşömen kullanımına yardımıyla tüm yağ ve dokulardan meye başlasa da, tüm önemli belgeler, parşömen bırakmaya başladı. Sadece Mısır'da üzerine yazılmaya devam edilir. Magna Carta’nın yetişen papirüs ağacından üretilmek temizlendikten sonra gerilerek kurutulur. orijinali parşömen üzerinedir. Amerikan Bağımsız- zorunda olmayışı, her iki yüzüne de yazılabiliyor oluşu, rulo yerine lık Bildirgesi parşömen üzerine yazılmıştır. Yazıma hazır hale getirmek için, değişik birbirine bağlanabilen sayfalar halinde Gutenberg matbaayı icat ettikten sonra bastığı kullanılabilmesi, parşömeni avantajlı hale getiriyordu. malzemelerle zımparalanır ve inceltilir. ilk 140 incilden 35’ini -daha dayanıklı olacağı için- Bu işlemlerin tekrar sayısı, elde edilecek parşömene basar. Bir Gutenberg İncili için yakla- şık 300 adet oğlak derisi gereklidir. Matbaa maki- parşömenin kalitesini ve fiyatını arttırır. nesi parşömene basılan ilk 35 incil için toplamda 10.000 den fazla oğlak derisi kullanılmıştır. Bunun Her parşömen parçası, derinin orijinal sürdürülebilir olmayacağı aşikardır. Parşömen, dokusunu açıkça gösterdiğinden bir yazı malzemesi olarak 14 yüzyıldır sürdürdüğü ha- kimiyetini, matbaa makinalarında kullanılabilecek Yapımını bilen sanatçı diğerinin aynı değildir. nitelikteki kağıtlara bırakacaktır. sayısı günümüzde çok azalsa da, parşömen değerini korumaya devam ediyor. Bergama kağıdı, insanlık varoldukça yaşayacak bir yazı malzemesi...
Alman yasası Sachsenspiegel'in 1385'de parşömen üzerine yazılmış bir kopyası. Sayfaların birleştirilmesinde deri kayışlar ve metal kancalar kullanılmış. Bergama Antik Kenti Anadolu'dan
Bergama antik kentinin ilk kalıntıları, Batı Anadolu’da da çıkarılan ilk Asar-ı Atika Nizamnamesi (Eski Eserler ZEUSdemiryolu SUNAĞI döşeme çalışmalarında görevli Alman mü- Tüzüğü) bir kazı alanında çıkarılan eserlerin üçte birinin hendis Carl Humann’ın 1864-65 kışında bölgeye yaptığı devlete, üçte birinin bulan kişiye, üçte birinin ise eserin seyahatte bulundu. İlk seyahatinde, birkaç kabartma bulunduğu arazinin sahibine ait olmasını öngörüyordu. bulan Humann, bu parçaların 1871’de Berlin’e gönder- Bu çerçevede Alman ve Osmanlı yetkilileri arasında diğinde, antik kaynaklarda geçen Zeus Sunağı’na ait ilk yapılan görüşmelerde bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi kalıntılar olduğu anlaşıldı. olan müzeye iyi korunmuş heykellerin bırakılması, geri Humann’ın kalıntıların gün yüzüne çıkarılması için yaptı- kalanlarınsa Alman yetkililere verilmesi karara bağlan- ğı sayısız denemeler ve girişimlerden birinde, Alman ve dı. Ardından padişah Sultan Abdülaziz, Türkiye’de ka- Osmanlı yetkililerinin anlaşmaya varması mümkün oldu lacak parçaların da , yaklaşık 20bin Mark karşılığında ve ilk kazı izni 1878 yılında Almanya’ya verildi. 1874 yılın- Alman yetkililere satılmasına karar verdi.
Zeus Sunağı Athena Rölyefi Sunağın doğu yüzündeki son rölyef, annesi Gaia topraktan yükselerek oğlu dev Alkyoneus'u kurtarmaya çalışırken, devi öldüren Athena ve ona yardımcı olan Nike'yi temsil ediyor.
Zeus Sunağı Hecate Rölyefi Sunağın doğu yüzündeki ilk rölyefte, üç-yüzlü tanrıça Hekate meşale, kılıç ve mızrakla Dev Clytius'a karşı savaşıyor. Yanında, ok ve yayıyla birlikte yer alan av tanrıçası Artemis ise Otos olması Zeus Sunağı muhtemel bir devle mücadele ediyor. Bugün Berlin'deki Pergamon Müzesi’nde bulunan sunak, MÖ. 2. yüzyılda inşa edildi. 35 metre genişliğe ve 34 metre derinliğe sahip yapıya, 20 metre genişilğindeki merdivenlerle çıkılıyor. Sunağın dış cephe rölyeflerinde Helen dünyasındaki tanrıların devlerle savaşı, iç cephe rölyeflerinde ise Pergamon’un kuruluş söylencesi anlatılmaktadır.
Anadolu’da uluslaşmış halkların ortaya çıktığı dönem MÖ.1200 yıllarında Ege göçleriyle Anadolu’daki Hitit- TARİHÇEolan MÖ. 2500-2000 yıllarında, Orta Anadolu kökenli lerin önce zayıflayıp sonrasında yıkılması üzerine böl- Selefi olan Pergamon kralları da, ülkelerinin ününü art- Böylece Ephesos (Efes) ve Smyrna (İzmir) ile birlikte Hattiler, güneydoğu Anadolu ve Mezopotamya kökenli ge, Trakyalı bir kavim olan Frigler hakimiyetine geçer. tırmak için dönemin en önemli kentleri olan Delphoi Pergamon, Roma’nın Asya eyaletindeki en önemli üç Hurriler ve Batı Anadolu kökenli Luviler etkin topluluk- Friglerin çökmesiyle de Lidya hakimiyetinde girer. MÖ. ve Delos’ta yaptıkları hayır işlerinin yanı sıra Roma’nın kentinden biri olmuştur. lar olarak dikkat çeker. yükselişini çok önceden görmüş, ilişkilerini sağlam te- 546 yılından itibaren gerçekleşen Pers istilasıyla tüm Roma döneminde gittikçe büyüyen Pergamon, aşağıya meller üzerine kurarak müttefik olduktan sonra Perga- Şehrin adı, dilleri ve kültürleri yüzyıllar sonra bile bölge Anadolu toprakları gibi Perslerin hakimiyetine geçen Bakırçay Ovası’na doğru genişler Roma İmparatorları mon Krallığı’nı Anadolu’nun en önemli kentlerinden biri insanını etkilemeye devam eden, bölgedeki birçok yer Pergamon, Makedonyalı Büyük İskender’in ordusu ile Traian ve Hadrian (MS.117-138) zamanında da ihtişamını haline getirmişlerdir. adının da kökenini oluşturan Luvi dilinden Helen diline MÖ. 334 yılında Çanakkale’den geçerek, Perslerin Ege koruyan kent, 7. ve 8. yüzyıllarda, Bizans dönemindeki Pergamos/Pergamon biçiminde geçmiş, Homeros’un Bölgesi’ndeki 213 yıllık hakimiyetlerine son vermesiyle, II. Eumenes’in krallığı döneminde (MÖ.197-159), Helen Arap genişlemesi ile küçülmeye başlar. Arap akınları İlyada’sında da bu şekilde kullanılmıştır. Ancak ortaçağ yeni bir döneme girer. dünyasının en önemli kültür merkezlerindenn biri ha- sonucunda halk Yukarı Kale’ye çekilir, kenti çevreleyen ve Bizans döneminde şehir adının yerel halk tarafından line gelen Pergamon’da dönemin en büyük kütüpha- surları yenileyerek topluluğu korumaya alır. Pergama ya da Bergama olarak kullanıldığı ve günü- Pergamon’un küçük bir kale yerleşiminden zaman- nesi olan İskenderiye Kütüphanesi ile rekabet eden 14. yüzyıl başlarında Türk boylarının, daha sonra da Os- müze de bu şekilde geldiği kabul ediliyor. la antik dönemin en parlak merkezlerinden biri haline muazzam bir kütüphane ile Zeus Mabedi yaptırılmıştır. manlıların egemenliğine geçen kentte yerleşim tekrar gelmesi, olağanüstü yetenekli bir kralın becerileri ve Pergamon tarihi dendiğinde genelde Büyük İskender’in II.Eumenes’ten sonra tahta geçen kardeşi II.Attalos aşağıya ovaya doğru yayılmaya başlar. ardından tahta çıkan hükümdarların dayanışması saye- Anadolu ve Mezopotamya istilası ile başlayan MÖ. 330- (MÖ.220-138) bugünkü İzmit, Sakarya ve Bursa böl- Anadolu arkeoloji tarihinde önemli bir yeri olan 30 yılları arasındaki Helenistik döneme odaklanılsa da, sinde gerçekleşmiştir. Bu kral, MÖ. 343-263 yılları ara- gesinde hakimiyet süren Bitinya ile yapılan savaşlarda Pergamon’da kazılar, Humann’ın Zeus Sunağı’nın par- Pergamon ve çevresindeki Caicus (Bakırçay) Ovası’nda sında yaşamış olan Philetairos’tur Pergamon başlarda müttefiki Roma’nın yardımı ile kalıcı bir barış sağlamayı çalarını bulması ile resmi olarak 1878 yılında başlamış, bulunan yerleşimlerin tarihçesi Tunç Çağı’na (MÖ.3.bin) küçük bir şehir iken, Makedonyalı Attalos hanedanın- başarıp, krallık toprakları güvence altına almayı başar- iki dünya savaşı dışında verilen ara dışında yaklaşık 140 kadar uzanır. Bu döneme tarihlenen buluntular arasın- dan olan Philetairos zamanında sınırlarını genişlemiş, mış, sonraki kral III. Attalos ise, 5 yıllık iktidarı sonunda, yıldır devam etmektedir. da, çanak çömlek parçaları ile kesici ve delici aletler kralın 80 yaşında ölümüne kadar Olimpos tanrıları adı- vasiyetnamesinde ülkesinin topraklarını en büyük müt- yer alır. na birçok mabet yaptırılmış, şehir surları genişletilmiştir. tefiki olan Roma’ya bırakmıştır. dünyadan
Belde, omuzda, sırtta veya eyerde taşınmak üzere deri, ağaç, doğal lifler, kumaşlar, çeşitli materyallerden yapılan dokumalar- la tasarlanan çantalara metal, ahşap, kumaş veya doğal liflerden uzun veya kısa saplar eklendiğini, bu seçimlerinse yıllar içinde ihtiyaçlara ve modaya göre şekillendiğiniz gözlemleyebiliyorsu- Dünyanın önde gelen nuz Tassen Çanta Müzesi’ndeki eserleri incelediğinizde. Kadın- moda müzelerinden lar için hazırlanan ve genellikle çok küçük olan çantalarda ise sapların yerine ucunda, elbiselere tutturulabilecek bir çengel biri olan Tassen Çanta olan kıymetli metalden zincirler, ana malzeme olarak da seçkin bir zevki yansıtan işlemelerle zenginleştirilmiş dokuma ve deri- Müzesi’nde, tarihi 15. ler kullanılıyordu. yüzyıla uzanan antika 17. yüzyılda cepli giysiler yaygınlaşmaya başladığında, erkekler için tasarlanan çantalar büyük bir hızla ortadan kalktılar. Kadın- parçalardan modern ların giysilerine ise o minicik çantalara koyabileceklerinden çok tasarımlara kadar pek çok daha fazlasını alabilecek cepler eklendiği için, çanta gereksinim olmaktan çıkıp, şıklığı tamamlayan bir aksesuara dönüştü. eser sergileniyor. Çanta ve Cüzdan Müzesi
The Cupcake Demir çerçeveli, keçi Turistik gemi Normandie Kristal taşlarla bezeli derisinden kemer kesesi formunda el çantası gece çantası. Fransa, 16. yüzyıl Fransa, 1935 NADİRJudith PARÇALAR Leiber, ABD, 2007 Müzedeki en eski parça. Kimileri Bu el çantası, Fransa'nın Swarovski kristalleriyle özel kilitli, toplam 18 gözü olan Le Havre limanından kaplı model, Sex and bu çanta, giysilerde ceplerin New York Southampton The City filminde bulunmadığı o dönemde çok limanına sefer yapan görüntülendikten sonra kullanışlı bir aksesuar olsa ve o dönemin en lüks büyük popülarite kazandı. gerek. Bele takılarak kullanılan ve konforlu seyahat çanta, aynı zamanda aristokrat olanağını sunan sahibi için bir statü sembolüydü. Normandie'nin birinci sınıf yolcularına armağan TASSEN ediliyordu.
Boncuk işi bozuk para cüzdanı Fransa, 1827 Amsterdam'daki Günümüzde çanta denince ön- Mısır genel valisi celikle kadınlar aklımıza gelse de, tarafından Fransız Kralı X. Charles'a (1757-1836) müze, 5.000 parçadan tarih boyunca, ev dışında daha hediye edilen ve 1826'da oluşan koleksiyonuyla çok vakit geçiren cins olarak, er- Marsilya limanına keklere özgü bir aksesuardı çan- Bağa üzeri sedef kakmalı deri çanta gemiyle getirilen talar. Cepleri olan giysiler icat Almanya, 1810-1820 Zarafa adlı zürafanın çanta kullanımında işlendiği cüzdan. Zarafa, edilmeden önce sadece para ve Tassen Müzesi'nin kurucusu Hendrikje Mısırlı iki bakıcısyla moda, gelenekler ve kişisel eşyalar değil, mektuplar, Ivo'nun koleksiyonundaki ilk çanta. altı hafta boyunca mühürler ve kitapları taşımak için İngiltere'de bir köydeki antikacıda ülkeyi dolaşmış, Paris'e alışkanlıkların tarihi rastladığı bu çanta artık dünya ulaştıktan sonra da çanta kullanmak erkekler arasın- çapında bir üne sahip. halkın ilgi odağı olmayı "Figen GER gelişimine ışık tutuyor. da çok yaygındı. sürdürmüştü. dünyadan
17. yüzyıla dek kadınlar, hem günlük hayat- Kadının toplumsal rolünün değişmeye başladığı 20. yüz- 1600larını kolaylaştırmak - 1700: Her hem işe de ayrı şıklıklarını çanta artır- 1900yıl başından – 2000: itibaren, Yeni değişen formlar günlük hayatın pratiğine uygun olarak çantalar da işlev ve form değiştirmeye Nakışlı ipek çanta mak için, “chatelaine” adı verilen ve bir zinci- Fransa, 19. yüzyıl başı re bağlı kanca ile elbiseye tutturulan, işlevi başladı. İşe giderken dokümanlarını da koyabilecekleri dolayısıyla çanta olarak tarif edilebilecek bir büyüklükte deri çantalar taşıyan kadınlar, alışverişte, yü- Elbiselerin daralması taşıma aparatı kullanırlardı. Bugünkü çanta- rüyüş yaparken plastik ve türevlerinden yapılma çanta- ile moda olan çantalar, ları, akşam dışarı çıkarken makyaj malzemeleri ve sigara antik Roma döneminden lardan oldukça farklı olarak “chatelaine” her esintiler taşıyordu. Çevresi biri ayrı zincirlere bağlı anahtarlar, makaslar, dikiş malzeme- için özel bölmeleri olan daha elegan ve ışıltılı modelleri Türk işi olarak tanınan iğne leri, para kesesi gibi büyük bir ev sahibesi hanımın günlük kullanmaya başladılar. oyası ile çevrelenmiş bu ipek çanta gibi,genellikle hayatında ihtiyaç duyacağı her tür eşyayı bir kanca ile bir- 1947’de Yeni Görünüm modası başlayana dek, zarf veya taşımak için kordon veya leştirirdi. Kıymetli madenlerden mücevher olarak tasarlandı- ordu çantası tipinde sapı olmayan ve elde taşınan mo- zincirle tamamlanıyordu. ğında zenginlik sembolü olarak görülen bu taşıma şekli 20. deller çok tercih edildi. Pratikliği ile kadınların gönlünü yüzyıl başlarına kadar kadınların hayatındaki yerini korudu. fetheden omuz çantaları ise, II. Dünya Savaşı sırasında gençler arasında moda oldu ve günümüze dek popü- Gelin çantası, bozuk para çantası gibi özel amaçlarla üretilen lerliğini korudu. çantaları, kokulu tohumlar içeren kesecikler, mektup kağıt- ları ve kalem taşımakta kullanılan özel çantalarla birlikte kul- 1960’lardan itibaren Mary Quant, Pierre Cardin, Paco lanmak yaygındı. Üstün el işçiliği ve pahalı malzemelerden Rabanne ve Yves Saint Laurent gibi modacıların şık ta- sarımlarıyla çantalar, işlevinin dışında, kıyafeti ve hatta Gümüş toplu kadife kese üretilen çantalar, aynı zamanda zenginlik ve statü sembo- Lucite el çantası kimliği tamamlayan bir aksesuara dönüşmeye başladı. Hollanda lüydü. Arkadaşlık, bağlılık ve iyi niyet göstergesi olarak, özel- Charles S. Kahn 17. yüzyılın ilk yarısı likle yeni yıl öncesinde ve düğün gibi özel günlerde, para, ABD, 1950’ler 1985’de ünlü İtalyan markası Prada, onlarca yıldır kla- mücevher ve kokulu otlarla dolu çantalar hediye etmek de, sikleşen deri çanta tasarımlarına siyah naylon bir omuz Hollanda'da kadınların O dönem yeni keşfedilen plastik para taşımakta kullandığı özellikle İngiltere ve Fransa’da çok yaygın bir gelenekti. Gü- malzemeler olan lucite, perspex çantası ekledi. Omuzda da kullanılabilen ama sırta asıl- geleneksel formlu kese nümüzde düğün hediyesi olarak verilecek paranın bir zar- ve plexiglas, moda tasarımlarına mak üzere tasarlanan çanta, sıkıcı sırt çantalarına sıkı sı- fa konulması yeterli. Oysa o dönemde hediyenin ambalajı, da hakimiyet kurmuştu. Kutu kıya bağlı görünen yürüyüş meraklılarının da ilgisini çek- şekli verilmiş, parlak renkli meyi başardı. 90’lara gelindiğinde hemen her markanın kendisinden daha değerli olabiliyordu. 1690-1790 arasında bu şeffaf çanta, başlarda çok Limoges’da üretilen oval şekilli gelin çantalarının önüne ve yüksek fiyatlarla satışa sunuldu. koleksiyonunda sirt çantaları yer almaya başlamıştı. arkasına üzerine gelinin, damadın ve azizlerin resmedildiği Popülaritesi arttıkça çok sayıda mine ve porselen plakalar yerleştirilmesi adettendi.Günlük ucuz türevleri piyasaya çıkarıldı. Deri ve ipekten mektup çantası giyseilerde ceplerin olmadığı bu dönemde, erkekler arasın- Favorin Lerebours da çok popüler olan kağıt oyunlarına özel yapılmış çantaların Fransa, 1806 kullanımı da çok yaygındı. Kartlar, para veya oyun pulları için Dönemin ünlü sanatçısı özel bölmeleri olan çantalar, oyun masasına konduğunda Lerebours imzasıyla resmedilmiş dik durabilecek şekilde tasarlanıyordu. son moda giysiler içindeki güzel bir kadın resminin altında yer Boncuk işleme 17. yüzyıla kadar çantalarda çok kullanılan bir alan dizeler, evden uzaktaki eş süsleme şekliydi. Çok minik boncuklar kullanıldığı için “kum veya sevgiliye yazılmış olmalı: 18. yüzyılda antik Roma şehri Pompei’nin keşfi, antik Roma "Aşkım, bu resmim sana olan işi” olarak da adlandırılan bu işlemede, boncukları birleştir- aşk ve bağlılığımın kanıtı ama mekte iğneler büyük kaldığından, at kılı kullanılırdı. 1800ve Yunan – 1900:kültürü ileAntik ilgili herşeyin Roma vehızla Yunan moda olmasına esintileri ne- yokluğumu haffletecekse, kalbim den oldu. Klasisizm olarak adlandırılan bu hareketle, kadın kıskançlıkla dolar." giyiminde uzun süredir hüküm süren yüksek hacimli giysi- Kadın giysilerinin çok hacimli olduğu yüzyıllarda, geniş etek- ler, yerini daha zarif dokumalardan üretilen yüksek belli dar lerin altına kolayca gizlenebilen keselerin yanı sıra, zincir giysilere bırakmaya başladı. Eskiden olduğu gibi eteklerin Sentetik makyaj çantası 1700 – 1800: Hem gösteriş hem gizleme Fransa, 1920-1930 veya kumaş bağlarla bele tutturulan tokalı çantalar sıklıkla arasında çeşitli keseler saklamayı olanaksız kılan bu kıya- fetler, el çantası kullanımını da beraberinde getirdi. Latince kullanılırdı. I. Dünya Savaşı sonrası, “küçük odacık” anlamına gelen “reticulum” dan türetilmiş film endüstrisinin de İpek gelin çantası Elbiselerin içine gizlenen ve genellikle kalça üzerinde ikili olması muhtemel “réticule” sözcüğüyle tanımlanan bu çan- etkisiyle artan kozmetik Limoges, Fransa, 1725 olarak taşınan keseler, 19. yüzyıl boyunca da popülerliğini talar, 1825’de bol giysilerin tekrar moda olmasından sonra kullanımı, bu malzemelere özel tasarlanmış çantaları XV. Louis ile evlenen da popülerliğini sürdürdü. korudu. Binbir çeşit formda kadife, ipek, deri veya boncuk işi da beraberinde getirdi. Prenses Maria ile yapılan gümüş tokalı çantalar ise, genelde elbise üzerine, 1920'lerden itibaren, pudra, Leszynska için Endüstri devrimi ile birlikte demir, çelik, kağıt hamuru gibi ruj, parfüm ve sigara için yapılmış, bakır üzeri eteklerin beline tutturulurdu. Böylelikle gizlice taşımak iste- materyallerin yeni üretim teknikleri ile farklı alanlarda kul- özel bölmeleri olan minik mine tekniğiyle gelinin diklerini bellerinin arkasında yerleştiren kadınlar, elbiseleri- lanılabilir hale gelmesi, çantaların tasarım ve üretimine de çantaların kullanımında resminin işlendiği nin önündeki çantayı ise şıklık amaçlı kullandılar. Kadınların adeta bir patlama yaşandı. püskülle süslenmiş oval önemli değişiklikler getirdi. Seyahat etmek daha kolaylaş- Bu çantada ise püskülün kese. iki ellerini de rahatça kullanabilmelerini, çantalarını kaybet- mış, tren ve gemi yolculukları yaygınlaşmıştı. Amaca hizmet me veya çaldırma olasılıklarını azaltan bu tasarımlar, daha arasında ruj koymak için bir etmek üzere daha dayanıklı malzemelerden üretilen daha bölme gizlenmiş. sonra bir kanca ile eklenen taşıma sapları veya zincirlerle 20. büyük ve kolay taşınan el bagajları, sadece seyahatlerde yüzyılın elde veya omuzda taşınabilir çantalarına dönüştüler. değil günlük hayatta da kullanılmaya başlandı. dünyadan
Müzenin temelleri, Amsterdam yakınlarındaki Amstelveen kasabasındaki evlerinde, kişisel koleksiyonlarını çanta me- "Fudge the Fashionistas" deri el çantası MÜZE HAKKINDA Moschino raklıları ile paylaşmak amacıyla 1996 yılında sergilemeye LÜKS TASARIMLARItalya, 1996 başlayan Hendrikje ve Heinz Ivo tarafından atılmış. Bolca çikolata sosu eklenmiş vanilyalı "Mini Linda" kanvas el çantası UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ndeki Amsterdam kek görünümü verilmiş bu deri çanta, Louis Vuitton Kanal Evleri Bölgesi’nde yer alan ve 17. yüzyıldan kalan tasarımcısı tarafından tüketim çılgınlığına Fransa, 2006 bugünkü binası ise, etkileyici bir geçmişe sahip. 1664’de o kapılmış açgözlü moda tutkunlarına dönemin en zengin ve etkin iş adamlarından biri olmasının gönderme yapmak üzere üretildi. Louis Vuitton Monogram Charms Collection için Marc yanı sıra şehrin valisi olarak da görev yapan Cornelis de Jacobs tarafından tasarlanan Graeff binanın da bulunduğu arsayı da içeren bir parseli, çanta, 2006 İlkbahar-Yaz üç iş adamıyla birlikte satın almış. Dörtlü, aynı yükseklik, koleksiyonu için sınırlı sayıda üretildi. aynı dış cephe ve aynı çatı modelini kullanarak estetik bütünlüğü olan yapılar inşa etmeye karar vermişler. De Graeff inşaatın başladığını göremeden vefat edince, hem işlerini, hem valilik görevini devralan oğlu binanın yapımını da tamamlamış. Hollanda’nın en önemli hükümet adamlarından Johan de Witt’in damadı olan Pieter de Graeff ile kendisinden sonra oğlu ve torunu, sahip oldukları tüm güç ve statüyü en iyi yansıtacak şekilde tasarlanan, yüksek tavanları ve duvar- ları resimlerle süslenmiş, pahalı yer kaplamalarına, şömi- nelere ve geniş merdivenlere sahip bu evde yaşamışlar. 19. Yüzyılda, Hollanda’nın ilk kadın hakları savunucula- rından Lady Jeltje de Bosch Kemper’in kullandığı konut, 1893 yılında, yaklaşık 20.000 euro karşılığında Maria van Eik tarafından satın alınmış. Van Eik’in ölümünün ardından ‘The Kelly’ deri el çantası Hermès 1907’de Hollanda Sigorta Garanti Kuruluşu’na geçen bina Altın halka saplı deri çanta Fransa, 1990-2000 çeşitli şirketler tarafından işyeri olarak kullanıldıktan sonra Dior Fransa 2006 yılında müzeye dönüştürülmüş. Hermès tasarım evinde her parçanın bir adı vardır. 1930'larda Robert Dünya modasının öncü Dumas tarafından saf estetiğin ve isimlerinden Christian Dior (1905 dönemin moda anlayışının sembolü – 1957), 1947'de "Yeni Görünüm" olarak tasarlanan bu model, daha adını verdiği koleksiyonunu sonra Monacao Prensesi olacak sunduğunda, dünya modasını Hollywood yıldızı Grace Kelly derinden etkilemiş, zarif, Deniz kabuklu gece çantası tarafından çok beğenilmişti. Çeşitli elegan aynı zamanda da rahat Cora Jacobs renklerini satın aldığı çantayı 1956'da tasarımlarıyla tüm dünyada ÇAĞDAŞ SANATÇILAR Filipinler nişan töreninde de kullanan Kelly, beğeni toplamıştı. Günümüzde tasarlandıktan çeyrek yüzyıl sonra Dior modaevi, Belçikalı tasarımcı Deniz kabukları, bambu, jüt, deri, rafya ve çeşitli bitki tohumları gibi modele adını verdi. Raf Simons tasarımlarıyla doğal malzemeler kullanarak gerçekleştirdiği tasarımlarıyla tanınan üretmeye devam ediyor. Cora Jacobs, ülkesinin geleneksel el sanatlarını da tanıtmayı amaçlıyor.
Günümüzde çanta modası, Chanel, Dior, Dolce & Gab- Adeta bir savaşın yaşandığı çanta tasarım sektöründe, 2000’ler:bana, Hermès, Aksesuardan Gucci, Louis Vuitton, ihtiyaca Bottega Veneta ve çok eski moda markaları tarafından yıllarca önce üre- Prada gibi markaların öncülüğünde şekilleniyor. Geç- tilmiş ve klasikleşmiş modellere olan ilginin de eksildiği miş yüzyıllarda değişmesi ve yeni akımlardan etkilen- söylenemez. 1855 Şubat ayında tanıtılan ve karakterini mesi onlarca yılı bulan akımlar yerini sezonluk olarak oluşturan altın zinciri, kapitone deseni ile tüm dünyada güncellenen modellere bıraktı. 90’lardan beri moda tanınan Channel 2.55’e duyulan tutku - dolayısıyla da “Miami Flamingo” markalarının en önemli gelir kaynakları arasında çan- satış fiyatı- asla azalmıyor. Hermès tarafından aktrist Timmy Woods ta, ayakkabı ve gözlükle birlikte ilk üçteki yerini koru- Jane Birkin’in adıyla tasarlanan el bagajı boyutundaki ABD, 2007 yor. Her marka, aynı zamanda reklam ve tanıtım yüzü vazgeçilmez modellerden olan Birkin, Dior imzası taşı- Swarovski kristalleriyle süslenmiş bu çanta, haline gelen özel çanta modellerini, ünlüler, aktör ve yan Lady Dior, 1930’lardan beri kullanılan Louis Vuitton 1985'den beri akasya ağacıyla yaptığı tasarım aktristler, pop yıldızları, modeller ve mankenler aracılı- tasarımı Speedy ve Alma, Gucci’nin Jackie’si, Prada’nın çantalarla adından sözettiren Timmy Woods'un ğıyla sunmakta birbiriyle yarışıyor. Kısıtlı sayıda üretilen Saffiano’su ve Fendi’nin Baguette’i de asla yaşlanma- 1992"de yarattığı Beverly Hills markası için üretildi. modellerle birim fiyatlar yükseltiliyor. yan modeller arasında. resim
Amerikan sinemasının marjinal filmlerinin ve arızalı tiplerinin arkasındaki müzik kime ait diye merak ettiğinizde büyük Kara sinemanın dev müzisyeni ihtimalle bu Elfman’ın çalışmalarından birisidir. Hatta bazı çalışmaları kendi isminin de önüne geçmiş durumda. Bu büyük müzisyenin hangi filmlere can kattığını merak mı ediyorsunuz? Aslında o filmleri çok iyi tanıyorsunuz...
Ilk stüdyo filmi ise yine Tim re önünde duruyordu. Ken- Sinemaya anlam veren yalnızca se- Danny Elfman da onlardan bir ta- birliği 1985 yılında başladı. O tarih- Burton’un “Pee-Wee’s Big disinin farkına vardı ve hız naryo mudur? Yoksa aktör ve akt- nesi. Amerikan sinemasının marjinal ten itibaren hemen hemen her Tim Adventure” oldu. Bundan kesmeden yeni projelerle ristlerin başarısı mı? Mekan seçimi filmlerinin ve arızalı tiplerinin- ar Burton filminde Elfman’ın tınılarını sonra da bir süre “Back to akıllarda yer etmeye devam de önemlidir değil mi? Peki ya siz kasındaki müzik kime ait diye me- duymaya devam ettik. Bunlardan School” ve “Summer Scho- etti. hiç bir filmi müzikleri olmadan izle- rak ettiğinizde büyük ihtimalle bu en ilgi çekicileri ise Charlie’nin Çi- ol” gibi komedi filmlerine Ünlü yönetmenler de onu diniz mi? Bir korku filminde gergin- Elfman’ın çalışmalarından birisidir. kolata Fabrikası ve stop-motion bir orkestra müzikleri yazmaya keşfetmiş ve beraber çalış- liği arttıran tempoda derin bir müzik Hatta bazı çalışmaları kendi isminin animasyon film olan Corpse Bride devam etti. Elfman’ın kom- mak için can atar olmuştu. olmadan da gerçekten korkabilir de önüne geçmiş durumda. oldu. pozisyon, orkestrasyon ve Kendine has bir tarz oluş- miyiz? Yoksa romantik bir aşk fil- şeflik gibi konularda eğitimi turma yolundaki ilk dene- minde yıllarca ayrı kalmış sevgilile- California sokaklarından Gençlik yıllarında müzikal anlam- olmadığını da bu noktada DANNYda kendisine idol olarak Bernard belirtmekte fayda var. Bu meleri 1988 yılında Richard rin kavuşma sahnesinde durumun Hollywood tahtına... Herrmann, Franz Waxman, Dimitri özelliğinden dolayı da film Donner’e ait Scrooged filmi anlamına uygun bir müzik olmadan Grammy ödüllü, yüzün üzerinde Tiomkin ve Max Steiner gibi isimleri müziği endüstrisinde bir ile Tim Burton’ın Beetlejuice yeterince duygulanabilir miyiz? Hızı, film müziğiyle Oscar’a aday göste- öfkeyi, incelikleri, gerilimi müzikteki seçen Elfman, bir yandan da ünlü nevi dışlanan bir statünün filmi ve 1990 yılındaki yine rilmiş müzisyen Danny Elfman, 1953 Oscar ödüllerine 4 kez aday gösterilmesine rağ- ritim ile ruhumuza işlemeden de si- cazcı Cab Calloway ve Prokofiev ile içerisinde yer aldı. Bu dışlan- Tim Burton’un Edward Scis- yılında Los Angeles’ta dünyaya gel- men, ne talihsizlik ki sinemanın bu en prestijli ödü- - nemadan keyif alabilir miyiz? Stravinsky gibi klasik müzik beste- mışlığa rağmen yılmadı ve sorshands filmleri için yaptı- Elfman'ın Oscar talihsizliği di. Daha 18 yaşındayken ilk beste ve cilerine olan beğenisini her fırsatta film müziği yapmaya devam ğı müzikler olmuştu. İşte bu lünü elde edemedi. Bu adaylıklardan ilki 1998 Os Aslında sinemada bugünki anla- canlı gösterisini “Le Grand Magic dile getirdi. etti. Tutkusu ve kararlılığı sa- dönemin verimiyle 1990’da car ödüllerinde 1997 yapımı “Siyah Giyen Adamlar” mıyla müziğin kullanılması çok da Circus” adındaki Fransız tiyatro oyu- yesinde bugünkü noktaya Clive Barker ile işbirliği ya- (Man in Black) müzikleri için gerçekleşti. Aynı yıl ELFMANElfman, kariyeri boyunca yaptığı eskiye dayanmıyor. Başlangıçta nunda sergiledi. Bunu takip eden kadar geldi. parak Nightbreed’in, yine yönetmenliğini Gus Van Sant'ın üstlendiği, senaryo- film müziklerinde rock tınılarından sadece fonu doldurmak amacıyla yıllarda erkek kardeşi ile birlikte Ca- aynı yıl Sam Raimi’nin yö- nun ise başrolleri Robin Williams ile paylaşan ünlü orkestra kompozisyonlarına kadar Rock’n roll tarzında yaptı- kullanılan müzik, bugün sinema en- lifornia sokaklarındaki bir çok sokak netmenliğindeki Darkman’in oyuncular Matt Damon ile Ben Affleck'e ait olduğu, bir çok farklı tarzı kullandı. Fakat ğı müzikleri ile 1988 yılında düstrisinin en vazgeçilmez öğesi. İyi performansında bulundu. Amatör- ve Warren Beatty’nin Dick bugün sinemanın kült filmleri arasında gösterilen her ne tarzda olursa olsun yaptığı Midnight Run filminde, dö- “Can Dostum” (Good Will Hunting) filminin müzikleri ve akılda kalıcı bir film için öncelikle lükten profesyonelliğe geçerken Tracy filminin müziklerini müzikler hep orjinallikleri ve akılda nemin esinlenme adetine ile de Oscar'a aday gösterildi. Filmin müzikleri, sine- akılda kalan ve filme anlam katan benzeri bir çok çalışmada kendisini yaptı. Batman ile başlayan kalıcılıkları ile ilgi çekti, tanındı. Kari- kurban giderek sıradan bir maseverlerin halen kulaklarında olmasına rağmen etkili müzikler üzerinde çalışılması göstermeye devam etti. Sonraları bu süreçte karanlık filmler 17 yıl boyunca bestelerini yapıp, ça- yerine film müzisyeni olarak devam iş çıkarmıştı. 1989 yılında ödülü kazanmasına yetmedi. 2004 yılında ise bu kez gerekiyor. için ilk düşünülen beste- lacağı rock grubu Oingo Boingo’ya etmesinde de kuşkusuz bu beğeni- ise tarzını tamamen değiş- bir diğer sinema kültü olan “Büyük Balık” (Big Fish) Bugün her filmin kendine özel mü- ci oldu ve ünlendi. Yüzün dahil oldu. O dönemde tarzı ve or- nin ve yaratıcılığının etkisi oldu. tirerek, yine Tim Burton’la filminin müzikleri ile Oscar'a aday gösterildi. Film, zikleri, soundtack albümleri var ve üzerinde filme ruhunu kat- jinalliği ile efsanevi yönetmen Tim birlikte çalıştığı en önem- Danny Elfman'dan vazgeçemeyen Tim Burton'un bazı yapımlar jenerik müzikleri ile Sinemanın karanlıklar çağının po- li şaheserlerinden biri olan tı. 2008 Hollywood Film Burton’un dikkatini çekti. çok sevilen yapıtlarından biri olarak tarihe geçerken, tanınır oldular. Fakat bazı isimler var püler yaratıcılarından biri olarak gö- Batman filminin müziklerini Festivali’nde yılın bestecisi Elfman Oscar'ı yine elde edemedi. Son olarak 2008- ki, yaptıkları müziğin kalitesi ve ça- Sinemanın gelmiş geçmiş en arıza rülen Danny Elfman, böyle bir ünva- film endüstrisine kazandırdı ödülünü kazandı. Bu filmler yılının ses getiren filmi “Süt” (Milk) için yaptığı müzik lıştıkları filmlerin özellikleri ile dün- yönetmenlerinden biri olan Bur- nı ilk olarak Tim Burton’ın “karanlık” ve rüştünü ıspatladı. Bundan arasından en çok sevilen ve lerle 2009 Oscar ödül töreninde adaylığı açıklanan ya çapında özel bir üne sahipler. ton ile, en az yönetmenin kendisi olarak nitelendirilen, kendine has sonra kariyer basamakları müzikleriyle de zihinlere ka- Elfman bu törenden de eli boş döndü. "KariyeriniUğur ERSÖZ film müziklerine adamış kadar sıra dışı olan filmlerindeki iş- tarzı ile çekilmiş filmleri ile edindi. üçer beşer tırmanılmak üze- zınanları sizler için derledik... resim The Simpsons 1989-...
Her yaştan insanın hayranlıkla izlediği, dünyanın he- men her ülkesinde fenomen haline gelen Simpsonlar efsanesinin de akıllardan çıkmayan jenerik müziğinin yaratıcısı da Danny Elfman. Dizinin ilk kez yayınlandı- ğı 1989 yılından beri Simpson ailesinin başına gelen olayları ailenin birbirinden tamamen farklı bireyleri arasındaki komik diyaloglar eşliğinde izliyoruz. Evin şişman, gamsız ve birasever babası Homer; düşünce- li, becerikli ve uzun mavi saçlarına son derece özen gösteren annesi Marge; haylaz ama zeki oğul Bart; yüksek zeka seviyesiyle ailesinin saçmalıklarını bir türlü anlayamayan Lisa ve turuncu emziği ile ne za- man nereden çıkacağı belli olmayan bebek Simpson Maggie ile diğerleri izleyenleri her bölümde başka bir maceraya sürüklüyor. Dizide aile dışındaki karakterler çok çeşitli etnik kökenden (hatta bazen uzaylılar ara- sından) seçiliyor. Dünya gündemine ve politikaya da Simpsons tarzında sürekli bir hiciv ile yaklaşan dizinin müziği, isminin ardından zihinlerde canlanan ilk öğesi. Danny Elfman dizinin müzikleriyle 1996, 1998 ve 2003 yıllarında BMI Film ve TV Ödülleri yarışmasında daha önce de defalarca kazandığı En İyi TV Müziği ödülünü de bir kez daha kazandı.
Batman 1989
Batman, film tarihine altın harflerle yazılan unutulmaz ka- Örümcek Adam Serisi raterleri ile Tim Burton’un efsanevi yapıtlarından biri. İlki 1989 yılında sinema dünyasına sunulan Batman serisinin Bir klasik olan Örümcek Adam, Batman ve Superman bu ilk filminde, Tim Burton karanlık anti-kahramanlarının Beterböcek 1989 ile beraber dünyanın en sevdiği süper kahramanlar- maceraları perdede akıp giderken, bu ambiyansa en iyi dan biri. Bir laboratuar ziyareti sırasında genetiği de- Danny Elfman’ın müzikleriyle can verebileceğini düşün- Bettlejuice! Bettlejuice! Bettlejuice! Üç kere söyler- ğiştirilmiş bir örümcek tarafından ısırıldıktan sonra dü. Bu filmle başlayan ortaklık ilerleyen yıllardaki Burton sen gelir! Sinemanın en komik ucubesi Beterböcek, doğaüstü yeteneklere sahip olmaya başlayan Peter yapımlarında da devam edecekti. Film bu açıdan da Elf- ölüler aleminin eğlenceli ve yaratıcı karakteri. Yine bir Parker’in, sıradan hayatı bu olağanüstü güçlerle birlik- man için bir dönüm noktasıydı. Kara maskesi, hayalleri Tim Burton klasiği olan 1989 yapımı film, Danny Elf- te tamamen değişir. Önceleri gücünün farkına vara- zorlayan yetenekleri, gökyüzüne yansıttığı logosu ve ara- man imzalı müzikleriyle de akılda kalan önemli yapıt- madığı için bir takım yanlışlara düşen Peter, amcasının basıyla dünün ve bugünün en sevilen kahramanlarından lardan birisi. öğüdüne uyarak “büyük güçler büyük sorumluluklar biri olan Batman, geceleri ortaya çıkan bir kahraman. Işte getirir” ilkesini kendine yol edinir. Bundan sonra güç- Jeneriğiyle, filmin müzikal havasında geçen sahne- bu nedenle Burton kahramanını yarasalarla özdeşleştir- lerini suçlulara karşı kullanacak, kahraman olacaktır. leriyle ve arka plan müzikleriyle olsun, Beterböcek miş, hem ismini hem de imajını buna göre şekillendir- Elfman’ın müzikleri olmadan düşünülemez. Filmde Yönetmen Sam Raimi’nin Marvel çizgi romancıların- mişti. Arka planda çalan heyecan verici eşlik müzikleri ve yemek masasında genç Lydia Deetz karakterinin et- dan Stan Lee ve Steve Ditko’nun aynı adlı çizgi karak- unutulmaz jenerik müziğinin de bunca hatırlanmasındaki rafındakilere aniden şarkılar söyleterek tuhaf dans- terinden uyarlayarak filmleştirdiği Örümcek Adam üç- payı yadsınamaz. Seride ilginç olarak Michael Keaton’un lar yaptırdığı sahneyi unutmak mümkün değil. Harry lemesinin müzikleri de Danny Elfman’a ait. Serinin her canlandırdığı Batman’ın ününü belki de her zaman bir Belafonte yorumuyla filmdeki yerini alan Day-o şar- filminde bir çok farklı düşmana karşı mücadele eden adım da önde olmak üzere Joker karakteri paylaştı. İlk kısının kullanıldığı bu sahne sinema tarihinin unutul- Örümcek Adam, tıpkı çizgi romanlarında olduğu gibi joker Jack Nicholson ile başlayan fenomen, yönetmen- mazları arasında. tüm dünyanın ilgisini çekerek başarılı oldu. Danny Elf- liğini Christopher Nolan’ın üstlendiği serinin son filminin man ilk filmin müzikleriyle Academy of Science Fic- çekiminden sonra kısa süre sonra trajik biçimde ölen ak- Çizgili takım elbisesi, dağınık saçları ve solucanlarıy- tion, Fatasy&Horror Films ödüllerinden Saturn Award tör Heath Ledger ile tavan yaptı. Joker’in ünü Batman’i la sürekli hinlik peşinde olan Beterböcek, filmin her ödülü ve BMI Film ve TV Ödülleri yarışmasında En İyi aştı ve herkesin beynine “Why so serious?” cümlesi ile sahnesinde farkı müzikal temalarla desteklenmiş Film Müziği ödülü ile taçlandırıldı. Serinin ikinci filmi kazındı. Bu filmin müzikleriyle Danny Elfman 1990 yılı heyecanlı bir korku-komedi. Filmin müzikleri Danny ise 2005 yılındaki BMI Film ve TV Ödülleri yarışmasın- BMI Film ve TV Ödülleri yarışmalarında En İyi Film Müziği Elfman’a 1989 yılı BMI Film ve TV Ödülleri yarışma- da En İyi Film Müziği dalında ödüle layık görüldü. ödülünü kazandı ve Grammy’e aday gösterildi. sında En İyi Film müziği ödülünü getirdi. resim
Siyah Giyen Adamlar 1997 Görevimiz Tehlike 1996
Komedi aksiyon türünde, vizyona girdiği 1997 yılının en iyi gişelerinden Yönetmenliğini Carlito’nun Yolu ve Scarface gibi filmle- birini yapan Siyah Giyen Adamlar, fragmanların önce müzik kanalların- rin yönetmeni Brian De Palma’nın üstlendiği Görevimiz da filmden kareler eşliğinde dönen müzik videolarıyla tanıtıldı. Yönet- Tehlike serisinin ilk sinema filmi, sinemalarda gösteril- men koltuğunda Barry Sonnenfeld’in oturduğu filmde, usta oyuncular diği 1996 yılına damgasını vurmuştu. Başrollerdeki Tom Will Smith, Tommy Lee Jones, Linda Fiorentino ve Tony Shalhoub gibi isimler boy gösteriyor. Hükümet için gizli Cruise, Jon Voight ve Jean Reno gibi isimlerle de dikkat bir görevde bulunan çalışanlar ‘K’ (Tommy Lee Jones) ve ‘J’ (Will Smith) göç sorumlusu olarak, dünya dışı varlıkları çeken filmin müzikleri Danny Elfman imzalı. Bir TV serisi denetlemekle görevlidirler. Onlar Siyah Giyen Adamlar olarak iki kişilik bir dev ekiptirler. Bir gün uzaylılar, dünyalılar ile 1966 yılında hayatımıza giren Görevimiz Tehlike, bu ve hükümet arasında olaylar kontrolün dışında gelişmeye başlar, tuhaf ölümler gerçekleşir ve Siyah Giyen Adamlar film ile ilk kez sinemaya aktarıldı. Tıpkı dizide olduğu gibi olaya el koyarlar. ABD gişelerinde çokça ilgi gördükten sonra ülkemizde de yayınlanan ve çok sevilen Siyah Giyen filmde de bol aksiyon ve macera dolu sahneler, heye- Adamlar, Danny Elfman’ın da müzikleriyle çok dikkat çektiği bir yapım oldu. Elfman, bu filmin müzikleri ile 1998 yı- can verici müziklerle sinemaseverlere sunuldu. Müzikler lında Oscar’a ve Grammy’e aday gösterildi, Satürn Ödülleri’nde ve BMI Film ve TV Ödülleri yarışmalarında ise En İyi 1997 yılında BMI Film ve TV Ödülleri yarışmasında En İyi Film Müziği ödüllerini almaya hak kazandı. Film Müziği ödülüyle taçlandırıldı.
Chicago 2002 Rob Marshall’ın yönettiği 2002 yapımı Chicago, müzikal türde bir şöhret hikayesi. Catherine Zeta Jones, Rene Zellwegere ve Richard Gere’in başrolleri paylaştığı film- de, müzikal sahneler için de çok sayıda dansçı oynadı. Iki kadının şöhret hırsı ve çalkantılı özel yaşamları sonucun- da kesişen hayatlarında, rekabet, entrika ve tuhaf insan ilişkileri etkilidir. Rakip oldukları tek konu müzikal yaşam- larındaki yükselme hırsı değildir, ikisi de işledikleri suçlar Charlie’nin Çikolata Fabrikası 2005 için şehrin en iyi avukatı olan Billy Flynn’in peşine düş- müştür. Tüm bu keşmekeşin bir müzikal ortamında, son Roald Dahl’ın klasik eseri Charlie’nin Çikolata Fabrikası’ derece renkli ve heyecanlı sahneler ile anlatıldığı filmin ndan uyarlanan film yine çılgın yönetmen Tim Burton’un müziklerini yapan Danny Elfman, 2002 BMI Film ve TV imzasını taşıyor. İlginç karakterli bir çikolatacı olan Willy Ödülleri yarışmasında En İyi Film Müziği dalında ödüle Wonka ve çikolata fabrikasının yamacında fakir bir ya- layık görüldü. şam süren Charlie’nin hikayesini anlatan filmde başrolleri Johnny Deep ve Freddie Highmore paylaşıyor. Hikayede çikolatacı Wonka, kendisinden sonra çikolata fabrikasını bırakabileceği bir varis seçmek için bir yarışma düzenler, seçilen 5 çocuk uzun zamandır kimsenin görmediği gi- zemli çikolata fabrikasını gezmeye hak kazanır. Fabrika ve Wonka’nın hayatı o kadar fantastiktir ki, çocuklar ken- Çaresiz Ev Kadınları 2004- ... dilerini bu büyülü dünyaya kaptırırlar. Burton’un sinema- sında yaratıcılığının sınırlarını zorladığı yapıtlarından birisi Amerikan izleyicisi ile birlikte Türkiye’de de Çaresiz Ev Charlie’nin Çikolata Fabrikası. Bu gerçeküstü sahnelerin Kadınları ismiyle önemli bir izleyici kitlesine sahip olan arkaplanında ise tahmin edileceği üzere, bu gibi filmlere Desperate Housewives dizisi, 2004 yılından bu yana eşsiz bir tad katan Danny Elfman’ın müzikleri var. sevenleriyle buluşuyor. Bir kasabada yaşayan 5 kadının birbirinden ilginç hayatının ve dostluklarının ardındaki sırlar ve entrikalarla izleyiciyi şaşırtan dizi, gerek jenerik müziği, gerekse arka plan müzikleriyle de bir sinema fil- minden farksız kalitesi ile dikkatleri üzerine çekti. Dizinin uzun zamandır süren başarısı hikayenin sürükleyiciliği- nin yanı sıra görsel kalitesi ve bu müzikal çekiciliğinin de etkisiyle her geçen gün yükseliyor. Marc Cherry’nin yarattığı hikayede birbirinden güzel 5 arkadaşı Teri Hatcher, Eva Longoria, Marcia Cross, Felicity Huffman ve Nicolette Sheridan paylaşıyor. Tahmin edeceğiniz üzere, dizinin etkileyici müziklerine imza atan isim ise yine Danny Elfman. Elfman bu dizinin müzikleriyle 2005, 2008 ve 2009 yılı BMI Film ve TV Ödülleri yarışmalarında En İyi TV Müziği ödülünü kazandı. 2004 yılında ise Emmy ödüllüne layık görüldü. edebiyat
dünya edebiyatının ünlü dedektifleri
Chevalier Auguste Dupin Sherlock Holmes ve Dr. Watson
Dedektif öykülerinin babası kabul edilen Amerikalı yazar Kimi zaman gizemli Edgar Allan Poe Arthur Conan Doyle’un tıp eğitimiSir aldığı Arthur dönemde Conan hayran Doyleolduğu cerrahi hocası Jo- Edgar Allan Poe’nun, daha sonraları pek çok dedektif ka- seph Bell’in hastaların ellerinden, giysilerinin durumundan hatta konuşmalarından bir cinayetle başlayan, rakterine ilham kaynağı olan kahramanı Auguste Dupin, edindiği ipuçları ile yaşama şekillerini ve mesleklerini tahmin etme alışkanlığı, Sher- ailesi bir zamanlar çok zengin olan ancak bir dizi uğursuz bazen de sıradan lock Holmes’ün ortaya çıkışında en önemli etkenlerden biri oldu. olay sonunda sadece temel gereksinimlerini karşılayabi- bir suç araştırması lecek kadar parası kalan, Légion d’honneur nişanı sahibi Doyle’un, hastaları az olduğu için can sıkıntısı ile geçen doktorluğunun ilk günlerin- bir şövalyedir. Başrolde olduğu kitaplarda, olayın anlatıcı- Eille Norwood de yazdığı "A Study in Scarlet" öyküsüyle 1887’de ilk kez okur karşısına çıkan Hol- sırasında işlenen bir sı görevini üstlenen yakın bir arkadaşı ile birlikte Paris’te mes, avcı şapkası, pelerini ve piposu ile polisiye tarihinin en ünlü dedektifi oldu. Dört cinayetle heyecanı yaşayan Dupin’in en büyük zevki bulmacalar, gizemli roman ve 56 kısa öyküye konu olan dedektif o kadar sevildi ki, Reichenbach Şelalesi’nden olaylar ve hiyeroglifler üzerinde çalışmaktır. düşerek öldüğünde okurlar kollarına siyah bant takarak Doyle’u protesto ettiler, sadist bir katil olmakla suçladılar. Holmes’ü hayata döndürmekten başka çare bulamayan Doyle, ünlü doruğa çıkan Dedektif kelimesinin henüz kullanılmaya bile başlama- dedektifin yaşamını sonlandırabilmek için I.Dünya Savaşı’na kadar beklemek zorunda kaldı. polisiye öykülerin dığı dönemde, gizemleri çözmek için duyduğu büyük Jude Law - Robert Downey Jr. tutku ile işe koyulan Dupin, ciddi kültürel birikimini yara- Holmes, olayları yüksek gözlem gücünü kullanarak, mantıklı ve akılcı bir yaklaşımla çözer. baş kahramanları tıcı hayal gücü ile birleştirerek polisiye olayları çözmeye Keman çalar, kibirliliğe varan bir kendini beğenme ile polislere üstün gelmekten tuhaf başlar. Okuyucu karşısına 1841 yılında “The Murders in the bir zevk alır. Çözdüğü olaylarla ilgili övgüleri polisin almasını tercih eder, şöhret merak- dedektifler, olayları Rue Morgue” (Morgue Sokağı Cinayetleri) kitabı ile çıkan lısı değildir. Yardımcısı Dr. Watson, olayların anlatılmasında ya da okuyucuya açıklan- çözmedeki özgün Dupin, bir yıl sonra yayımlanan “The Mystery of Marie masında en sık devreye giren aracıdır. Londra’da Baker Sokağı 221B numarada 17 basa- Roget”’te (Marie Roget Vakası) Manhattan’da öldürülen makla çıkılan bir dairede tek başına yaşayan ve çalışan Holmes, duyularını uyardığı ve yöntemleri yanında ve cesedi Hudson Nehri’nde bulunan sigara satıcısı kadı- zihnini açık tuttuğuna inandığı için kokain kullanır ki bu 19. yüzyılda tamamen yasaldır. ilginç karakter nın öyküsüne dayanarak kurgulanmış bir cinayeti çözer. Sinema ve televizyona en çok uyarlanan karakterlerden biri olan Holmes, 1905’den Gazete kupürleri ile anlatılan hikayede kupürler yanında Martin Freeman - Benedict Cumberbatch itibaren pek çok kereler beyazperdede göründü. Eille Norwood, 1921-1923 yılları ara- özellikleri ile de Dupin’in çıkardığı sonuçlar yer alır. sında tam 51 kez Holmes’u canlandırarak ünlü dedektifle özdeşleşen isim oldu. okuyucuyu avuçlarının Dupin’in son macerası “The Purloined Letter” (Kaybo- İngiliz yönetmen Guy Ritchie’nin 2009’da Robert Downey Jr. (Holmes) ve Jude Law (Wat- lan Mektup) 1844’te yayımlanır. Öykü, dedektif edebiyatı son) ile birlikte çektiği Sherlock Holmes filmini, 2011’de Sherlock Holmes: Gölge Oyunu içine alırlar. içinde, araştırmanın başında en uzak görünen çözümün izledi. Benedict Cumberbatch’ın dedektifi, Martin Freeman’ın ise Dr. Watson’ı canlandırdı- sonuçta doğru, hatta en tartışmasız çözüm olduğu anla- ğı TV dizisi Sherlock 2010 yılında izlenme rekorları kırarken, Doyle’un baş kahramanını bu yışından hareket eden anlatımların örneğidir. yüzyılın en sevilen karakterlerinden bir haline getirmeyi başardı. Poe’nun ünlü dedektifi Dupin, çözdüğü cinayetlerden 2012 yılında çekimine başlanan TV dizisi Elementary ise, dedektifi günümüze uyarladı. daha ilgi çekici bir kişilik ve polisiye türünün en ünlü isim- Jonny Lee Miller Jonny Lee Miller’ın Sherlock Holmes’u canlandırdığı dizide, Lucy Liu ise kahramanımıza lerinden biridir. Lucy Liu destek olan ilk kadın doktor Joan Watson olarak karşımıza çıktı. Emekli olmuş ve demansla mücadele eden yaşlı dedektifi efsane oyuncu Ian McKellen’in canlandırdığı 2015 yapımı Mr. Holmes ise, ünlü dedektifin izleyicisiyle buluştuğu son yapım oldu.
Ian McKellen edebiyat
Birden fazla zanlı, her birinin suç işlemek için mantıklı gerekçelerinin olması ve bu gerekçelerin de birbirine yakın önemde olması dedektif romanlarının geleneksel kurgusunu oluşturuyor. Gerilimin son sayfalara kadar korunabilmesi ve sonucun okur için süpriz olması, kahramanı vazgeçilmez kılan niteliklerden biri...
Hercule Poirot
Nero Wolfe Polisiye romanlarıyla dünya çapında büyük ün kazanan İngiliz yazar Agatha Christie’nin, İngilizce’yiAgatha gayet akıcı, Christie cazip bir Fransız YazmaRex serüvenine Stout 1910’ Philip Marlowe şivesiyle konuşması ve müthiş bıyıklarıyla dikkat çeken Belçika’lı larda 41 yaşında başlayan dedektifi Hercule Poirot, okurlarıyla ilk kez “Styles’daki Esraren- Rex Stout, 1929 yılında Raymond Chandler giz Cinayet” (The Mysterious Affairs at Styles) romanıyla buluştu. Paris’te ilk romanı “How İlk polisiye öyküsü “Blackmailers Don’t Shoot” Black Yakın arkadaşı Hastings ile birlikte en gizemli olayları çözen Po- Like a God” isimli bir kitap Mask dergisinde yayımlanan Raymond Chandler, eko- riot, 33 roman ve 54 kısa öykü ile okurlarının karşısına çıktı. yazar. Ardından Amerika’ya nomik sıkıntılar nedeniyle polisiye edebiyata başlar. döndüğünde ilk Nero Wol- “Büyük Uyku” (Big Sleep) romanıyla 1939’da büyük bir Doğu Ekspresi'nde Cinayet 2017 İlk kez 1931’de beyaz perdeye aktarılan ama hafızalarda Albert fe romanı olan “Fer-de- çıkış yapan Chandler’in kahramanı Philip Marlowe’dur. Finney’in başrolünü oynadığı 1974 yapımı filmle yer eden "Doğu lance”i 1934’te yayımlar. Ekspresi’nde Cinayet” (Murder on the Orient Express), Poirot’nun en sevi- Marlowe’un, otuz yaşlarında, biraz eğitim almış ve iş- len maceralarından biri. İstanbul’dan yola çıkan bir trende işlenen cinaye- Nero Wolfe klasik polisi- ten kovulmadan önce savcı adına çalışmış biri oldu- tin, ünlü dedektifin ellerinde çözülen inanılmaz gizemini konu alan filmde, yelerin garip hareket ve ğu söylenir. Tepkileri, davranışları, düşünceleri uyum Lauren Bacall, Martin Balsam, Ingrid Bergman, Jacqueline Bisset, Sean düşünme şekillerine sahip içinde bir bütünlük oluşturur, dünyanın bozulmuş Connery, Anthony Perkins gibi isimlerden oluşan dev oyuncu kadrosu rol dedektiflerinden biri. Çok olduğunun bilincindedir ve o her yerde onurunu, dü- almıştı. Maury Chaykin (Nero Wolfe) zorunlu olmadıkça evden rüstlüğünü ve cesaretini korumaya çalışır. Marlowe, dışarı çıkmayan, şişman, hiçbir zaman bir kadını vurmaz. Eğer işlerini kabul 2017 yılında Kenneth Branagh, Daisy Ridley, Penélope Cruz, Johnny Depp, orkide ve yemeklere düşkün, ayak işlerini Archie ederse müşterilerine karşı sadakati sarsılmazdır. On- Derek Jacobi, Michelle Pfeiffer, Judi Dench, Willem Dafoe gibi yıldız isim- Goodwin ve diğer dedektiflere yaptıran bir kişiliğe lar için polisten dayak yemeyi bile göze alır ve dayak Doğu Ekspresi'nde Cinayet 1974 lerden oluşan bir kadroyla yeniden beyaz perdeye uyarlandığında da, ba- sahip. Kendisi bilgileri toplayıp analiz ediyor ve so- yerken bile son derece zekice, sivri, alaycı ifadeler şarılı sinematografisiyle izleyicilerin beğenisini kazandı. runu çözüyor, katili buluyor. Hatta bu tarz dedek- kullanma gücünü kendinde bulur. Nil’de Ölüm (Death on the Nile) (1978), Ölüm tifliğe "armchair detective" de deniyor. “Büyük Uyku” 1946 yılında Howards Hawks tarafından Oyunu (Evil under the Sun) (1982), Ölümle Ran- İlk iki Nero Wolfe romanı 1936’da sinemaya da sinemaya aktarılır, Marlowe’u Humprey Bogart’ın can- devu (Appointment with Death) (1988) filmlerin- uyarlanır. “Fer-de-lance” landırdığı film büyük ilgi görür. de Poirot’yu canlandıran Peter Ustinov yanında, in uyarlaması olan Filmde görüntü mantığının öykü Ian Holm, Tony Randall ve Alfred Molina gibi ak- “Meet Nero Wolfe”ta, mantığının önüne geçmesi ve törlerin beyaz perdede canlandırdığı Poirot ile Wolfe’u Edward Arnold, senaryonun ikinci plana gerile- özdeşleşen aktör ise, özenle biçimlendirilmiş Goodwin’i de Lionel mesi bu çalışmanın büyüleyicili- ve uçları sivrileştirilmiş bıyıkları, zarif Avrupalı Stander canlandırırlar. ğinin bir parçası olur. giyimi ve melon şapkası ile David Suchet oldu. Radyo programlarıyla Suchet, 1989-2008 arasında 61 kez Poriot’yu 1983-1986 yılları arasında Po- canlandırdı. da büyük ilgi toplayan wers Boothe’nin Marlowe’u can- Nero Wolfe dizisi, dünya Ölüm Oyunu 1982 landırdığı TV dizisi ise, dönemin Peter Ustinov David Suchet polisiye klasikleri ara- ödüllerini toplayan popüler bir (Hercule Poirot) "Meet Nero Wolfe" (1936) sında kendine özgün bir yapım olur. Edward Arnold, Rita yer edinir. Hayword, John Qualen
Powers Boothe (Philip Marlowe) edebiyat
Zihinleri belirsizlik ve kuşku ile dolduran zekice kurgular, okuyucuyu her sayfada çözüme ilişkin farklı bir yargıya sürüklemeyi ve kararsızlaştırmayı başarır ama dedektifleri asla. Herkesin suçlu olduğuna kesin gözüyle baktığı zanlı, dedektif için olay çözülene dek dikkatleri üzerine Mike Hammer çekerek çözüm için gerekli Sam Spade 1946Mickey yılında ilkSpillane polisiyesi Perry Mason şeffaf ortamı sağlayan, GerçekçiDashiell Amerikan Hammett dedektif romanı ekolünün kurucuların- olan “I, the Jury” isimli kita- bını yazan Mickey Spillane, kimi zaman da gerçek dan Dashiell Hammett, 13 yaşında okulu bırakmak zorunda Pek çok eleştirmeninErle iyiStanley bir romancı Gardner olmadığı yönün - kaldıktan sonra, dok işçiliğinden reklamcılığa bir çok işte ça- yıllarca konuşulacak Mike deki görüşlerine, hatta Rex Stout’un “Yazdıklarına ro- suçlunun rahatlayarak hata lışır. 20 yaşına geldiğinde ise dedektiflikte karar kılar. I. Dünya Hammer karakterini de bu man bile denemez” sözlerine rağmen çok satan kitap- Savaşı’na katılır ve cephede vereme yakalanır. Dönüşünde, kitapta yaratır. lar listesinde en çok adı geçen yazarlardan biri olan yapmasını kolaylaştıran bir sağlığı dedektiflik de dahil herhangi bir işe elverecek durum- 50’li yıllarda hayat bu- Gardner, üniversite eğitimini tamamlamadığı halde figürandır. Suçlu ise, nasıl da değildir. Yazmaya başlar. Dedektiflik günlerinden esinle- lan Sam Spade’le Philipp baro sınavını kazanmayı başaran, Çin ve Meksika kö- nerek ortaya koyduğu polisiye türündeki 5 roman ve 80’den Marlowe’un mirasını dev- kenli Amerikalılar arasında çok tutulan bir avukattı. Po- düşündüğü, ne yaptığı fazla öyküyle bu türün en saygın isimleri arasında yer edinir. ralan Hammer, kadın-er- lisiye yazmaya 20’li yıllarda başlayan Gardner’ın ünlü dedektifi de kendisi gibi avukattı. İlk kez 1933 yılında ve neden yaptığı mutlaka Romanlarında Amerikan toplumunu acımasız ve açgözlü be- kek demeden şiddete timleyen yazar, görüşlerinden ötürü bir çok kere hapse girer başvurabilen çılgın bir de- yayımlanan “TheCase of the Velvet Claws” romanında açıklığa kavuşturulması ve zor günler geçirir. dektiftir. Spillane, ilk kita- yer alan Perry Mason, tamamı “The Case of” şeklinde bının başarısından sonra adlandırılan 80 roman ve üç kısa hikayede yer aldı. Hammett’in ikinci romanı ve gereken asıl oyuncu. her yıl düzenli olarak kah- Olayların kendi adalet anlayışına uygun sonuçlanma- Sam Spade’e hayat verdiği ilk ramanı Mike Hammer olan Suçlunun kim olduğunu kitabı olan Malta Şahini (The sı için kanunları eğip bükmekten çekinmeyen Mason, Stacy Keach (Mike Hammer) bir kitap çıkarır. Bu kitapla- dedektifliğin gerektirdiği tüm entrikaları başarıyla uy- Maltese Falcon) 1929 yılında rın her biri bir öncekinden bulmak, gerçek bir Black Mask dergisinde yayım- gular. Gerektiğinde kuralları çiğneyen, haneye teca- daha kanlı ve cinsellikle vüz eden, müvekkili olan zan- dedektifi asla tatmin lanır. Bu romanla birlikte se- dolu olur, her biri birilerinin düzeni sağladığını bil- risinden uyarlanan aynı isimli lıyla beraber ortadan kaybolan mek veya buna inanmak isteyen Amerikan orta bu kurt dedektif, alışılmadık, zor etmez, önemli olan suçun film de sinema tarihinde “kara sınıfına hitap eder. dizilerin” ilki sayılır. ve umutsuz görünen davalara neden ve nasıl işlendiğini Bugüne kadar Mike Hammer serisinin otuzuna özel ilgi duyar. 1941 yılında beyazperdeye imzasını atan Spillane, bu hikayelerde özellikle ortaya çıkarmaktır. uyarlanan ve Sam Spade rolü- Dedektifi Raymond Purr’un cinsellik ve şiddeti ön planda tuttuğu için çoğu canlandırdığı televizyonn di- nü Humprey Bogart’ın üstlen- zaman sert eleştirilere maruz kalır. 1989’da yayın- diği Malta Şahini, sinemase- zisi 1957-1966 yılları arasında lanan “Ölüm Taciri” (The Killing Man) isimli kitabı yayınlandı ve Altın Küre Ödülü verlerin oylarıyla, IMDB En İyi 130 milyondan fazla satar. Spillane, 1995’te Edgar Filmler listesinde yer alıyor. aldı. 1985-1993 yılları arasında Allen Poe Ödülleri’nde Büyük Usta Onur Ödülü’nü da yine Burr’un başrolde oldu- Malta Şahini (1941) aldıktan sonra yazmaya 7 yıl ara verir. “Karanlık ğu 5 film uyarlaması yapıldı. Humprey Bogart Yol” (Black Alley) isimli son kitabını ise 1996’da ya- yımlar. Raymond Burr (Perry Mason) bulmaca
Resimdeki Cihaz Kartonsan Meksikalı fabrikasının Usanç Sarı nakışla sürrealist da yer aldığı Utanç Barış anlatan söz işlenmiş kadın İzmit'in bir ipek kumaş ressam duyma köyü Demir yolu Bir Uzlaşma noktalama işareti Avrupa Okuma Birliği yitimi (kısa) Cömert Bir kış Telefon sebzesi, kelem merkezi Ötürü Mertebe, paye
Yaşama, Değişim hayat
Kiloamper Üretim (kısa) sağlayan
Hamile Parlaklık Kripton imi Hükümdar Üniversite Siper, kuytu yönetimi Seçmeli Sevimsiz, Eseri Yunan yöneticisi yer altındaki yemek budala, oluşturan profesör alfabesinin bücür erkek ezgiler ilk harfi halk Dalyanın kapak yeri
Bir bağlaç Sipersiz Sözcük başlık Buruna Gün Bir tür takılan Yenilgi keten halka kabul sözü basma Değer, fiyat Bir şeyin taslağı Duygu Asya'da bir ülke İpotek Motor güç Kraliçe Kahve Cariye pişirme birimi kabı Resimdeki Fedakârlık işlenmiş Üye deriden Çaput üretilen Bir nota antik kağıt Brom imi Beygir, Kurallı beden Basık, loş düldül hareketleri İngilizce yer Bir bay Amerikan Sadık evcil sporu Limonluk hayvan türü Asetik Yığımlık asidin tuzu
Mektup Tellür imi Bankada para Etkisiz alınıp verilen yer Tüylü Erkekte saygı hayvan sözü derisi Üç köşeli büyük çalgı Arka Haberci Kartonsan'ın Optik Yaşa geri Eskişehir dönüştürül- kaydırma müş kağıttan Damarda Sanayi üretilen Japonyada Odası ürünü liman kenti akan sıvı
Kötü, fena
Bir nota
İri, güçlü bir yılan Para çekme Tavlada bir Bir düşünceyi makinesi sayı aşılama
Yükün
" Bertan KODAMANOĞLU