Krótki Przewodnik Po Nowym Jedwabnym Szlaku

KRÓTKI PRZEWODNIK PO NOWYM JEDWABNYM SZLAKU

Adam Nobis

KRÓTKI PRZEWODNIK PO NOWYM JEDWABNYM SZLAKU

Recenzenci prof. dr hab. Leszek Koczanowicz, Uniwersytet SWPS dr hab. Leszek Kopciuch, prof. nadzw., UMCS

Redakcja Joanna Rosik

Korekta Zespół Wydawnictwa CHRONICON

Indeks Autor

Opracowanie typograficzne Adam Kolenda

Na okładce Rys. Anna Morawiecka

Mapy Rys. Józef Mikołajek

ISBN 978-83-946166-9-4

www.chronicon.pl tel. +48 606 412 330

Druk I-BIS Wrocław [email protected] tel. +71/342 25 17, 602 65 14 13 Spis treś ci

Wprowadzenie ...... 7 CZĘŚĆ 1. TRASY I MIEJSCA ...... 9 1. Koleje ...... 11 2. Drogi, mosty, tunele ...... 22 3. Koleją i morzem ...... 25 4. Morzem ...... 26 5. Kanały ...... 28 6. Porty ...... 30 7. Lotniska ...... 33 8. Rurociągi ...... 35 9. Linie energetyczne i elektrownie ...... 38 10. Telekomunikacja ...... 39 11. Kopalnie ...... 41 12. Miejsca ...... 42 CZĘŚĆ 2. LUDZIE, INSTYTUCJE, PROJEKTY ...... 67 CZĘŚĆ 3. ZNACZENIA I WARTOŚCI ...... 103 CZĘŚĆ 4. NOWY JEDWABNY ŚWIAT ...... 153 Literatura ...... 167 Spis map ...... 205 Indeks miejscowości, portów, lotnisk ...... 206 Краткий путеводитель по Новому Шелковому Пути. Краткое изложение ...... 211 A Short Guide to the New Silk Road. Summary ...... 213 Krótki przewodnik po Nowym Jedwabnym Szlaku. Streszczenie ...... 215 Wprowadzenie

Wielu z nas słyszało o Jedwabnym Szlaku. Od kilkunastu lat coraz częściej mówi się o Nowym Jedwabnym Szlaku. Ten krótki przewodnik przeznaczony jest dla tych, którzy chcieliby o tym Nowym Szlaku dowiedzieć się czegoś wię- cej. Jak każdy krótki przewodnik po jakimś znanym mie- ście, ten także pozwala nam zapoznać się tylko z wybrany- mi ludźmi, miejscami, wydarzeniami. W dodatku podając o nich skromne, ograniczone informacje. Monografia miasta wymaga całościowego opisu i podsumowań. A co, jeśli miasto pełne jest zabytków z różnych epok a w większej swojej części jest placem budowy? Przewodnik, nie oferując syntezy, pozwala nam poruszać się między tymi budowa- mi i poznawać, a także porównywać ze sobą różne miejsca. Mały, napisany prostym językiem przewodnik ma jeszcze tę zaletę, że mogą po niego sięgnąć różne osoby: studenci, biznesmeni, akademicy, turyści, a także ci, którzy są cieka- wi świata, w jakim żyją. W dodatku mały format sprawia, że książka zmieści się w kieszeni, plecaku czy służbowym neseserze, gdy wyruszymy w trasę. Formuła przewodnika zamiast monografii jest dodatkowo uzasadniona wielością i różnorodnością planów i inicjatyw, które w większości właśnie powstają, a dodatkowo są modyfikowane na etapie realizacji. Czytelnik sam oceni przydatność tego tekstu.

7 Nowy Jedwabny Szlak jest placem budowy. Niektóre jego elementy są już wykonane. Inne w budowie czy na etapie projektu. Kolejne jego składniki będą zapewne projektowane w przyszłości. Wierzę w jej nieprzewidywalność. Nie zamie- rzam więc jej przewidywać. Spróbujmy jednak zrozumieć, co dzieje się na tym placu budowy? Co dzieje się w świecie, w którym żyjemy? Rozumienie to dodatkowo utrudnia pewna okoliczność. Na placu tym obecne są różne ekipy budowlane, które kierują się własnymi celami i projektami. Projekty te czasem pokrywają się, a czasem się od siebie mniej lub bardziej różnią. W budowie Nowego Jedwabnego Szlaku uczestniczy wiele krajów, firm, organizacji, osób. To prowokuje do posta- wienia pytania o to, czy mamy do czynienia z jednym Nowym Szlakiem, czy raczej z wielością powiązanych ze sobą nitek? Tak jak było to w przypadku tego Jedwabnego Szlaku, który teraz musimy dla odróżnienia nazywać starym. Nie sądzę, by ten przewodnik odpowiedział nam na to pytanie. Mam jednak nadzieję, że czytelnik, który będzie szukał wyjaśnienia tej i innych kwestii, uzna ten przewodnik za pomocny. Teraz krótki przewodnik po tym przewodniku. Nowy Szlak – jak Stary – to sieć połączeń między różnymi, odle- głymi miejscami. W Części 1 dla przykładu wybrane połą- czenia i miejsca. Część 2 to ludzie, instytucje, projekty – też oczywiście nie wszystkie. Część 3 to znaczenia i wartości nadawane Nowemu Szlakowi przez różne osoby i w róż- nych miejscach. Część 4 to chyba jednak próba podsumowa- nia. Jest o tym, czym Nowy Szlak jest dla świata, w którym żyjemy, i jego przyszłości? Przewodnika tego – jak i innych – nie musimy czytać od początku do końca, strona po stronie. Zachęcam raczej do odnajdywania i lektury interesujących nas treści w takiej kolejności, która jest nam potrzebna. CZĘŚĆ 1 TRASY I MIEJSCA

1. Koleje

1.1. Yiwu (义乌) – Madryt (Madrid) 18 listopada 2014 r. z Yiwu we wschodnich Chinach do Madrytu wyruszył pierwszy bezpośredni pociąg towarowy o nazwie Yixinou. 82 wagony i lokomotywy, które zmieniały się co 800 km. Po 21 dniach i pokonaniu 13 052 km dotarł 9 grudnia na stację Madrid Abroñigal, witany przez minister transportu Hiszpanii Anę Pastor. Trasa połączenia prowadzi przez Chiny (Luoyang, Xian, Urumczi), Kazachstan (Dostyk, Astana), Rosję (Jekaterynburg, Moskwa), Białoruś (Brześć), Polskę (Warszawa), Niemcy (Berlin, Saarbrücken), Francję (Poitiers) i Hiszpanię (Irún). Po drodze trzy razy zmienia- no podwozie z powodu różnego rozstawu szyn, na granicy: chińsko-kazachskiej w Dostyk, białorusko-polskiej w Brze- ściu i w Irún na granicy francusko-hiszpańskiej. Pierwszy transport przywiózł 1400 ton produktów przeznaczonych do bożonarodzeniowej sprzedaży. Yixinou, który opuścił Madryt 29 stycznia, powrócił do Yiwu 22 lutego z ładun- kiem wina, oliwy, wody mineralnej i hiszpańskiej szynki. Alexander, Harriet; World’s Burgen, Stephen; The Silk Shepard, Wade; Why Tharoor, Ishaan; The world’s Xie, Jun; Yiwu

11 Legenda: 1-Madryt 2-Moskwa 3-Yiwu

Mapa 1. Kolej Yiwu-Madryt 1.2. Chengdu (成都) – Łódź Od kwietnia 2013 r. do Łodzi przyjeżdżają pociągi towarowe z Chengdu w środkowych Chinach. Operatorem tego połączenia jest łódzka firma Hatrans. Oferuje ona cotygo- dniowy ekspresowy przewóz towarów składem 41 wago- nów w ciągu 14 dni przez Kazachstan, Rosję i Białoruś. Tra- sa prowadzi przez Urumczi w Chinach, kazachski Dostyk, rosyjski Jekaterynburg i Moskwę oraz białoruski Brześć i liczy 9826 km. Początkowo wagony wracały puste. Dopie- ro 18 sierpnia 2015 r. ze stacji kolejowej Łódź-Olechów do Chengdu odjechał pierwszy skład 41 wagonów o wadze 1000 ton, załadowany m.in. ciastkami z wiórkami koko- sowymi, wódką, wodą mineralną, piwem i cydrem. Dwa pierwsze lata to ok. 100 regularnych i 50 czarterowych połą- czeń, którymi z Chin przyjeżdżały produkty elektroniczne, samochodowe, AGD i tekstylia. W kierunku przeciwnym głównie polskie produkty spożywcze. Hatrans Logistics Magnuszewska, Agnieszka; Łódź Magnuszewska, Agnieszka; Pociągi Magnuszewska, Agnieszka; W kwietniu

1.3. Łódź – Xiamen (厦门) W sierpniu 2015 r. Hatrans uruchomiło połączenie towarowe z Łodzi do portu Xiamen na chińskim wybrzeżu Cieśni- ny Tajwańskiej. 26 sierpnia ze stacji Łódź-Olechów odjechał pierwszy pociąg do Xiamen. W inauguracji uczestniczyli: prezydent Łodzi Helena Zdanowska, marszałek województwa łódzkiego Witold Stępień oraz wiceburmistrz Xiamen Yunfeng

13 Zheng*. 40 wagonami w 15-dniową podróż odjechały produkty regionu łódzkiego: słodycze, piwo i cydr. Trasa to blisko 11 tys. km przez Białoruś (Brześć), Rosję (Moskwa), Kazachstan (Dostyk) i Chiny (Urumczi, Czengdu). Bińczyk, Beata; Inauguracja Jędrzejczak, Agnieszka; Pierwszy

1.4. Zhengzhou (郑州) – Hamburg Firma DB Schenker uruchomiła kolejowe połączenie pomię- dzy niemieckim Hamburgiem i Zhengzhou w Chinach. Naj- pierw w sierpniu 2013 r. pociągi z Chin zaczęły docierać do Niemiec, a 1 września 2014 r. pierwszy pociąg wyjechał w kierunku przeciwnym. Wśród uroczyście żegnających pociąg poza przedstawicielami władz firmy i miasta był Fuzhan Xie, gubernator prowincji Henan. Trasa składu 41 kontenerów to 10 214 km przez Niemcy (Duisburg), Polskę (Warszawa, Mała- szowice), Białoruś (Brześć, Mińsk), Rosję (Moskwa), Kazach- stan (Astana, Zharyk, Dostyk) i Chiny (Urumczi). W 2015 r. w kierunku Chin pociągi odjeżdżały dwa razy w miesiącu, a w kierunku Niemiec dwa razy w tygodniu. Czas podróży to 16–18 dni. Do Hamburga jadą chińskie wyroby motoryzacyjne i elektroniczne. Pierwszym pociągiem do Chin pojechały prze- mysłowe automaty produkcyjne dla firm technologicznych. DB Schenker; DB Schenker Geodis; Euroasia Good Hope Logistics; Freight King, Mike; DB Schenker * Przy wszystkich osobach różnych narodowości przyjąłem polski zwyczaj podawania najpierw imienia, a następnie nazwiska. Gdy w zapisie bibliograficznym pojawia się najpierw nazwisko a po nim imię, to oddzielone są przecinkiem. 14 1.5. Yiwu (义乌) – Londyn (London) 18 stycznia 2017 r. po 16 dniach podróży do towarowej stacji Barking na wschodzie Londynu przybył pociąg z Yiwu ze wschodnich Chin. Pociąg nazwany „Wschod- nim wiatrem” składał się z 34 wagonów, które przywiozły 68 kontenerów towaru wartości 4 mln brytyjskich funtów: odzież, walizki, torebki, portfele. To pierwszy pociąg, który rozpoczął regularne, cotygodniowe, bezpośrednie połącze- nie Londynu z Yiwu, mające być formą oceny zapotrzebo- wania. Pokonał 11 999 km przez Kazachstan, Rosję, Białoruś, Polskę, Niemcy, Belgię, Francję, by tunelem pod Kanałem La Manche dojechać do Londynu. Patrick Sawer zauważa, że nazwa pociągu nawiązuje do słów Przewodniczącego Mao o tym, że „Wschodni wiatr zwycięży nad zachodnim wiatrem”. Dodaje też, że wydarzenie to „oznacza nowy rozdział w historii handlowego szlaku o wielowiekowej tradycji”. Sawer, Patrick; East

(ﺗﻬﺮﺍﻥ) Yiwu (义乌) – Teheran .1.6 23 stycznia 2016 r. w irańskim Teheranie prezydent Ira- nu Hassan Rouhani i przewodniczący ChRL Jinping Xi podpisali porozumienie dotyczące wymiany handlowej, umożliwiające zwiększenie jej w trakcie najbliższej dekady do 600 mld dolarów USA. Trzy tygodnie później, 16 lutego, do Teheranu po 14 dniach podróży i pokonaniu 10 400 km, jadąc przez terytoria Kazachstanu, Uzbekistanu i Turkme- nistanu, przybył pierwszy towarowy pociąg z chińskiego Yiwu. Trasa prowadziła przez chińskie Urumczi, kazachską

15 Ałma Atę, kirgiski Biszkek, uzbecki Taszkent i Samarkandę oraz turkmeński Aszchabad. Rosyjska agencja informacyjna Sputnik ogłosiła otwarcie nowego połączenia „Pasa Ekono- micznego Jedwabnego Szlaku”*, a dyrektor irańskich kolei państwowych Mohsen Pour Seyed Aghaei powiedział dla irańskiej agencji Mehr: „Kraje starego Jedwabnego Szlaku starają się ożywić antyczną sieć szlaków handlowych”. Cole, Juan; The Chinese Sputnik; Historic

1.7. Moskwa (Mocква) – Pekin (北京) Brytyjska firma Golden Eagle Luxury Trains oferuje wycieczki turystyczne Silk Road luksusowym pociągiem na trasie Moskwa – Wołgograd – Pustynia Kara Kum – Chiwa – Aszchabat – Merw – Buchara – Samarkanda – Taszkent – Ałma Ata – Turfan – Dunhuang – Xian – Pekin. Wycieczka obejmuje także zwiedzanie ważnych dla starego Jedwabnego Szlaku miejscowości. Golden Eagle Luxury Trains

1.8. Kolej transamerykańska Przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej Jinping Xi w trakcie swojej podróży po Ameryce Łacińskiej latem 2014 r. zaproponował udział swojego kraju w budowie transamerykań- skiej kolei łączącej wybrzeża Pacyfiku i Atlantyku. Gdy chiński premier Keigen Li odwiedzał tę część świata, to 19 maja 2015 r. * W chińskich dokumentach projekt Nowego Jedwabnego Szlaku określany jest czasem jako „Jeden Pas, Jedna Droga” (一带一路; One Belt, One Road) lub krócej „Pas i Droga”.

16 Legenda: 1-Puerto Ilo 2-Porto Velho 3-Porto do Açu

Mapa 2. Kolej transamerykańska spotkał się z nim prezydent Peru Ollanta Humala, a 22 maja prezydent Brazylii Dilma Rousseff i w trakcie obu tych spo- tkań przyjęto wspólne deklaracje o przeprowadzeniu analiz wykonalności projektu tego kolejowego połączenia. Przy okazji prezydent Brazylii uznała proponowany przez Chiny projekt kolejowy za ważny dla rozwoju Brazylii, a prezydent Peru określił chiński udział w jego realizacji jako konieczny. Budowa ok. 5300 km kolejowej linii miałaby kosztować blisko 10 mld dolarów USA. Według jednej z propozycji trasa na zachodzie zaczynałaby się w peruwiańskim porcie Puerto Ilo, a następnie przez Arequipa, Puno, Cusco wiodłaby do brazylijskiego Madre de Dios, Rio Branco, Porto Velho, Vilhena, Cerrado Savana, Cam- pinorte, by w końcu dotrzeć do Porto do Açu nad Atlantykiem. Bazo, Mariana; China Bland, Daniel; China Diálogo Chino; The Transcontinental Lee, Brianna; China Nogaj, Wioletta; Kolejny

1.9. Kolej transsyberyjska Kolej lub magistrala transsyberyjska łączy europejską część Rosji z Dalekim Wschodem. Główna trasa z Moskwy do Wła- dywostoku liczy 9288 km i jest najdłuższą na świecie. Budowę rozpoczęto w 1891 r., a zakończono w 1904 r. Stacją początko- wą jest Dworzec Jarosławski w Moskwie. Następne stacje to: Jarosław, Kirow, Perm, Jekaterynburg, Tiumeń, Omsk, Nowo- sybirsk, Krasnojarsk, Irkuck, Ułan-Ude, Czyta, Skoworodino, Chabarowsk, Ussuryjsk, Władywostok. Pociąg przejeżdża przez 87 dużych miast i 16 dużych rzek. Czas przejazdu: 6–7 dni. Od głównej trasy odchodzą dodatkowe, np. linia trans-

18 mandżurska, która odchodzi od głównej trasy na wschód od Czyta i przez Zabajkalsk, Qiqihar, Harbin, Changchun, She- nyang prowadzi do Pekinu. Kolej transsyberyjska służy trans- portowi towarowemu i osobowemu. Umożliwia transport po terytorium Rosji między portami Pacyfiku a Bałtyku i Morza Czarnego. Transport osobowy odbywa się zarówno pociągami luksusowymi, jak i zwykłymi. Co ciekawe, cena biletów na pociągi luksusowe jest zbliżona do ceny połączeń lotniczych. RosjaPl.Info; Kolej Транссибирская магистраль

1.10. Taszkent – Samarkanda W sierpniu 2011 r. państwowe koleje uzbeckie uruchomi- ły szybkie połączenie stołecznego Taszkentu z Samarkandą. Pociąg produkcji hiszpańskiej odległość 344 km pokonuje w ciągu 2 godzin i 10 minut codziennie rano i wieczorem, osią- gając prędkość 254 km/h. Nazwano go Afrasjab, jak starożytna nazwa Samarkandy. W sierpniu 2015 r. przedłużono linię do Karszy, a w sierpniu 2016 r. do Buchary. Pierwszym pociągiem z Taszkentu do Samarkandy pojechali państwowi dygnitarze i zagraniczni goście. Chris Moss napisał: „Stare miasto Samar- kandy jest najbardziej egzotycznym i przywołującym prze- szłość miastem na Jedwabnym Szlaku”. Samarkanda i Buchara znajdują się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Nową linię oddano do użytku z myślą o rozwoju turystyki. Advantour Atlanta Travel; New dziennik.pl; Uzbecka East Time; Uzbekistan Moss, Chris; Silk

19 1.11. Kolej Tazara Linia kolejowa o długości 1860 km i rozstawie szyn 1067 mm łącząca Kapiri Mposhi w rejonie zagłębia miedziowego środkowej Zambii z tanzańskim portem Dar es Salaam nad Oceanem Indyjskim. Wybudowana w latach 1970–1975 i finansowana przez ChRL. Pierwsza taka wielka inwestycja chińska poza Chinami. Zarządzana przez tanzańsko-zambij- ską kolej Tazara. Nazywana także Uhuru, co w języku suahi- li oznacza „wolność”, stała się symbolem pan-afrykańskiego socjalizmu za sprawą ówczesnych polityków Zambii i Tan- zanii. W 2011 r. rząd chiński anulował połowę zadłużenia związanego z finansowaniem linii, a w 2014 r. przedstawiciele Chin, Tanzanii i Zambii zdecydowali o dokapitalizo- waniu przedsiębiorstwa. Xinhua; Tazara

1.12. Nairobi – Mombasa Planowana linia kolejowa łącząca kenijskie Nairobi z portem Mombasa nad Oceanem Indyjskim (patrz: Nairobi).

1.13. Koleje Angoli 3 oddzielne linie kolejowe z czasów kolonialnych. Prowa- dzą z portów atlantyckich na wschód do wnętrza kontynentu. Północna linia Luanda (424 km) z Luandy do Malenje. Cen- tralna linia Benguela (1344 km) z Lobito do Luau na granicy z Zairem, gdzie łączy się z Koleją Katanga prowadzącą do miedziowego zagłębia Zairu i Zambii. Południowa linia Moçâmedes (860 km) z Namibe do Menougue. Dwie pierwsze

20 zostały zmodernizowane w latach 2006–2014 przez państwo- wą China Railway Construction Corporation Ltd przy udziale 100 tys. angolańskich robotników. W ceremonii otwarcia zmodernizowanej Linii Benguela w Luau 14.02.2015 r. wzięli udział trzej prezydenci: Angoli, Zairu i Zambii. Trzecia zosta- ła zmodernizowana w latach 2006–2015 przez prywatną The China Hyway Group z Hong Kongu. Macau Hub; China Railway Gazette; Three

1.14. Koleje Argentyny Podczas wizyty Prezydent Argentyny Cristiny Fernández w Pekinie 13 lipca 2010 r. podpisano pakiet kontraktów na udział chińskich przedsiębiorstw w modernizacji i budowie linii kolejowych w Argentynie finansowanych przez China Development Bank. Kontrakty obejmują m.in. dostarczenie lokomotyw i wagonów dla argentyńskich państwo- wych kolei Belgrano, poza tym modernizację linii (1500 km) z rzecznego portu Timbúes nad południową Paraną w prowincji Santa Fe do miast północy kraju: Salta w Andach i Bar- ranqueras nad Paraną przy granicy z Paragwajem i moderni- zację połączenia Buenos Aires – Menoza na zachodzie kraju. Planowana jest też budowa 18 km linii metra z 29 stacjami w Córdoba, rozbudowa metra w Buenos Aires o linię do lotniska Ezeiza oraz dostarczenie lokomotyw i wagonów metra. W realizacji mają uczestniczyć CITIC Group Corporation z Pekinu, Shaanxi Coal Group Investment Co Ltd oraz Chi- na Railway First Survey & Design Institute Group Co Ltd., dwie ostatnie z Xian. Railway Gazette; China 21 1.15. Nowy Bursztynowy Szlak Rail Freight Corridor No. 5 – RFC5 to wytyczone przez Komisję Europejską a uruchomione w 2015 r. kolejowe połącze- nie towarowe między portami Bałtyku i Adriatyku przez Pol- skę, Czechy, Słowację, Austrię, Słowenię i Włochy, nazywane Nowym Bursztynowym Szlakiem. Radosław Pyffel wyjaśnia, że na terenie Polski ma on przecinać się z projektowanym przez Chiny Nowym Jedwabnym Szlakiem prowadzącym ze wschodu na zachód. Na oficjalnej stronie RFC5 odnajdujemy mapę, która przedstawia sieć łączącą porty Świnoujścia i Gdańska przez Wrocław i Katowice, dalej czeski Břeclav i słowacką Zili- nę oraz Bratysławę, Wiedeń, w końcu prowadzącą do portów Włoch (Wenecja, Triest, Rawenna) i Słowenii (Koper). Na kolei; Nowy Pyffer, Radosław; Nowy Jedwabny RFC5 Baltic-Adriatic Corridor

2. Drogi, mosty, tunele

2.1. Autostrada Karakorum 30 czerwca 2006 r. podpisane zostało porozumienie między chińską Assets Supervision and Administration Commission i pakistańskim National Highway Authority o modernizacji istniejącej drogi i budowie nowej autostrady o długości ok. 1300 km łączącej chiński Kaszgar z pakistańskim Abbotta- badem. Prace wykonywane przez China Road & Bridge Cor- poration zostały zakończone we wrześniu 2015 r. Jest jedną

22 z najwyżej położonych autostrad na świecie i przecina Góry Karakorum ze wschodu na zachód przez Przełęcz Khunjerab .na wys. 4693 m n.p.m ( ّﺧﻨﺠﺮﺍﺑﺪﺭﻩ chiń. 红其拉甫山口,urdu) na granicy chińsko-pakistańskiej. Przyczyniła się do ożywie- nia ruchu kołowego między Pakistanem i Chinami. Ma ważne znaczenie dla projektów budowy połączeń chińskiego Kaszga- ru z pakistańskim portem Gwadar. Umożliwia rozwój ruchu turystycznego w regionie, gdzie znajdują się liczne zabytki ze starożytności czy wczesnego średniowiecza Jedwabnego Szla- ku, np. naskalne wizerunki Buddy w okolicach Skardu (urdu -Obszar wczesnych wypraw chińskich, np. buddyj .(ﺍﺳﮑﺮﺩﻭ skiego mnicha Faxian na przełomie IV/V w. n.e. Hodge, Adam; Karakoram Sen, Tansen; The Travel

2.2. Most na rzece Pandż 26 sierpnia 2007 r. odbyła się ceremonia otwarcia nowego mostu na granicznej rzece Pandż (tadż. Панҷ) (dopływ Amu-darii), między Afganistanem i Turkmenistanem. Most łączy afgańską miejscowość Sher Khan Bandar z tadżyckim Dosti. W wydarzeniu wzięli udział prezydenci Afganistanu i Turkmenistanu: Hamid Karzai i Emomali Rakhmon oraz Carlos Gutierrez, minister handlu USA. Budowę mostu o długości 672 m sfinansowały Stany Zjednoczone a wyko- nała go włoska firma Rizzani de Eccher. Emomali Rakhmon powiedział: „Otwarcie tego mostu daje możliwość rozwoju handlu nie tylko między krajami Azji Centralnej, lecz także z Chinami, Rosją i krajami Zatoki Perskiej”. BBC News; US

23 2.3. Sieć autostrad Indie–Afganistan–Iran Projekt, w którym uczestniczą Iran, Indie i Afganistan, ma na celu rozbudowę sieci autostrad. Ważnym jego elementem jest budowa autostrady od irańskiego portu Chabahar do afgańskich miast Zarandż i Delaram, gdzie łączy się ona z afgańską autostradą Herat-Kandahar. Indyjska minister Sushma Swaraj, która 16 kwietnia 2016 r. odwiedziła Iran, powiedziała, że droga ta „usprawni połączenia między India- mi a Afganistanem i Azją Centralną”. Saumya Sil dodaje, że przez irański Chabahar droga ta umożliwi Indiom „dostęp do Afganistanu z pominięciem Pakistanu”. Budowę afgańskiego odcinka w 2009 r. sfinansował rząd Indii. Devirupa, Mitra; With Chabahar Sil, Saumya; Is Iran’s Talmiz, Ahmad; Who’s

2.4. Tunel Marmaray Kolejowy tunel pod Cieśniną Bosforu łączący europejską i azjatycką część tureckiej sieci kolejowej: 13,6 km długości i 60,5 m w najgłębszym miejscu. Łączy również europejską i azjatycką część Istambułu. Prace rozpoczęto w 2004 r., a otwarto go 29.10.2013 r. Dzień przed otwarciem turecki minister transportu Binali Yıldırım na odbywającym się w Stambule International Silk Road Congress powiedział: „Turcja zawsze była w centrum Jedwabnego Szlaku. Jeste- śmy świadomi naszej odpowiedzialności. Dlatego postano- wiliśmy zrealizować historyczny projekt Marmaray (…). Łączy on Azję z Europą, przywracając ważny Jedwabny Szlak”. Z kolei Binali Yildrim zapewniał: „To nie jest tylko

24 projekt Turcji. To projekt Jedwabnego Szlaku, który od stuleci służy ludzkości, łącząc Azję z Europą (…). Jedwabny Szlak to nie tylko karawana, lecz droga, która łączy ze sobą cywilizacje Zachodu i Wschodu”. Tunel umożliwia transport kolejowy towarowy i osobowy, krajowy i międzynaro- dowy. Uczestniczący w ceremonii otwarcia tunelu na stacji Üsküdar Marmaray w azjatyckiej części Istambułu premier Turcji Recep Tayyip Erdogan powiedział, że jest on częścią „żelaznego Jedwabnego Szlaku” i dodał, że dzięki nowemu tunelowi, który integruje sieć kolejową Azji i Europy, „będziemy łączyć Londyn z Pekinem”. Daily News; Marmaray Railway Gazette; Marmaray Seibert, Thomas; Turkey Turksoy; The Conference

3. Koleją i morzem

31 stycznia 2016 r. do Chin dotarł pociąg towarowy z ładun- kiem 20 kontenerów z Ukrainy. Wyprawa miała charakter testu. Ładunek 15 stycznia promem wypłynął z ukraińskiego portu Czarnomorsk pod Odessą i pokonując Morze Czarne, dotarł do Batumi w Gruzji, skąd pociągiem przybył do portu Alyat w Azerbejdżanie nad Morzem Kaspijskim. Ponownie promem dociera do portu Aktau w Kazachstanie, ponownie pociągiem przez Żezkazgan, Dostyk i przekracza granicę Chin, pokonując 5471 km. W Baku 13 kwietnia 2016 r. trzy przedsiębiorstwa kolejowe podpisały porozumienie ustana- wiające International Trans-Caspian Transport Consortium.

25 Są to: ADY Express Ltd. and Logistics z Azerbejdżanu, KTZ Express z Kazahstanu i Trans Caucas Terminals z Gruzji. Posta- nowiły one współpracować przy rozwijaniu kolejowego transportu towarowego między Chinami, Ukrainą, Europą i Turcją, czyniąc z tych trzech krajów ważnego pośrednika w wymianie towarowej między Wschodem a Zachodem. Babayeva, Fatma; Azerbaijan Putz, Catherine; Why Rutz, Julia; First Shirinov, Rashid; Azerbaijan Xinhua; Feature Əliyeva, Aynur; Second

4. Morzem

4.1. Szanghaj – Hamburg Szanghaj to największy port przeładunkowy świata a Ham- burg to drugi co do wielkości port w Europie. Transport mię- dzy tymi portami odgrywa ważną rolę w kontaktach Europy z Chinami. Założona w 2007 r. firma Shanghai Chin Young International Transportation Co. Limited oferuje „najlepszą cenę na towarowy transport morski między Hamburgiem a Szanghajem”. Do Hamburga 16 stycznia 2015 r. w trakcie dziewiczego rejsu zawinął CSCL GLOBE, największy kontene- rowy statek świata o pojemności 19 100 TEU*, 400 m długości

* Pojemność równoważna objętości kontenera o długości 20 stóp, czyli 6,1 metra.

26 i 59 m szerokości. W Hamburgu wyładuje i załaduje ok. 11 tys. TEU. Szef China Shipping Agency (Germany) GmbH Niels Harnack powiedział: „Port Hamburg ma dla nas kluczowe znaczenie jako brama dla ładunków lokalnych oraz jako węzeł transhipmentowy – aktualnie jesteśmy w tygodniu obecni w Hamburgu z dwoma własnymi i dwoma czarterowanymi serwisami”. CSCL GLOBE zapewnia Hamburgowi połącze- nie z Szanghajem i innymi portami chińskimi: Tianjin, Qing- dao, Ningbo, Nansha, Yantian. Właścicielem statku jest firma China Shipping Container Lines z Szanghaju należąca do grupy COSCO. W swoim pierwszym rejsie statek wypłynął z chińskiego Yantian i dzięki Kanałowi Sueskiemu dotarł do angielskiego Felixstowe nad Morzem Północnym, skąd popły- nął do holenderskiego Rotterdamu, Hamburga i belgijskiego Zeebrugge. JCtransnet; Best Mirror; Bigger Port of Hamburg; Gigantic

4.2. Qingdao – Ras Tanura Chiny uzależnione są od importu ropy naftowej, która prawie w 80% sprowadzana jest drogą morską głównie z Arabii Saudyjskiej, gdzie największym portem z termina- lem przystosowanym do załadunku ropy jest Ras Tanura w Zatoce Perskiej. W Chinach największym portem z termi- nalem do odbioru ropy jest Qingdao nad Morzem Żółtym. W Qingdao znajduje się też rafineria do przerobu sprowa- dzanego surowca, który w 50% pochodzi z Arabii Saudyj- skiej. Saudi Press Agency 14 czerwca 2008 r. poinformo- wała o przybyciu do Qingdao z Ras Tanura tankowca Xin

27 An Yang z ropą dla nowej rafinerii chińskiej firmy Sinopec. Od tego czasu z tego i innych portów Zatoki przez Cieśni- nę Malakka nadal płynie ropa do Qingdao i innych portów chińskich. Saudi Press Agency; Tanker

5. Kanały

5.1. Kanał Nikaraguański W 2012 r. powstała prywatna firma Hong Kong Nicaragua Canal Development z siedzibą w Hong Kongu. 13 czerwca 2013 r. Zgromadzenie Narodowe Nikaragui wyraziło zgo- dę na udzielenie tej firmie koncesji na prace projektowe, budowlane i zarządzanie kanałem na okres 50 lat. Prace nad budową kanału mają rozpocząć się w 2017 r. Według planu ma mieć on 173 km długości, 250–580 m szeroko- ści i 90 m głębokości, a sama budowa ma trwać do 2020 r. i szacowana jest na ok. 50 mld dolarów USA. Na zachodzie zaczynałby się u ujścia rzeki Brito do Pacyfiku, następnie na wschód przez Jezioro Nikaraguańskie i dalej wzdłuż rzek Tule i Punta Gordas do Zatoki Meksykańskiej. Nowy Kanał miałby być większy od Panamskiego, by umożliwiać żeglu- gę większym statkom. BBC News; Nicaragua Daley, Suzanne; Lost Grieger, Gisela; Nicaragua Hołdys, Andrzej; Kanał La Gaceta; Managua

28 Mapa 3. Kanał Nikaraguański (ﻗﻨﺎﺓ ﺍﻟﺴﻮﻳﺲ) Kanał Sueski .5.2 Kanał w Egipcie łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym, wykopany w latach 1859–1869 przez Prze- smyk Sueski. Własność egipskiego państwa i od 1956 r. zarządzany przez państwowe przedsiębiorstwo The Suez Canal Authority (SCA), którym kieruje admirał Mohab Mohamed Hussien Mameesh. Długość kanału to 193 km a głębokość 24 m. Pozwala na przepływ statków o pojem- ności do 240 tys. DWT. W styczniu 2016 r. kanał przepłynęło 1424 statków, w tym: 467 kontenerowców, 387 tankowców i 214 masowców. SCA pisze: „Kanał Sueski jest postrzegany jako najkrótsza droga między Wschodem a Zachodem (…). Unikalne położenie Kanału Sueskiego czyni go szczególnie ważnym dla świata i Egiptu”. The Suez Canal Authority

6. Porty

6.1. Pireus (Πειραιάς) 1 października 2009 r. Piraeus Container Terminal (PTC) uzyskało trzydziestopięcioletnią koncesję na prowadze- nie terminali kontenerowych w greckim porcie Pireus. Właścicielem firmy jest China Ocean Shipping Compa- ny (COSCO), drugi co do wielkości operator portowy na świecie, który z kolei jest własnością Chińskiej Republiki Ludowej. W rezultacie poczynionych inwestycji możliwo- ści przeładunkowe portu wzrosły z 685 000 kontenerów

30 w 2010 r. do 3 mln w 2015. PTC planuje do 2020 r. uczy- nić z Pireusu największy pod tym względem port Morza Śródziemnego. W trakcie wizyty w Grecji w lipcu 2014 r. Przewodniczący ChRL Jinping Xi zadeklarował, że jego kraj pragnie uczynić z Grecji kluczowy pomost między Europą a Chinami we współpracy opartej na projekcie „Pasa i Drogi”. Niecały rok później w Atenach 8 kwietnia 2016 r. podpisano kontrakt, na mocy którego COSCO za 368,5 mln euro zakupiło 67% udziałów Portu Pireus i zobo- wiązało się do zainwestowania w rozwój portu dalszych 350 mln euro w ciągu 10 lat. Obecny przy podpisaniu umo- wy premier Grecji Aleksis Tsipras powiedział: „Jedwabny Szlak robi się krótszy”. Prof. ekonomii Ioannis Tzoannos z kolei zauważył, że Grecja staje się ważnym elementem Morskiego Jedwabnego Szlaku, który stwarza możliwość handlu, kontaktów kulturowych i współpracy w wielu dziedzinach. Alderman, Liz; Port China COSCO Johnson, Keith; In Odyssey Lolos, Marios; Spotlight Piraeus Container Terminal Stamouli, Nektaria; Greece

(ﮔﻮﺍﺩﺭ) Gwadar .6.2 30 stycznia 2013 r. rząd Pakistanu zatwierdził transakcję, na mocy której China Overseas Ports (COP) przejęła od firmy Singapore PSA zarząd nad portem Gwadar leżącym na wybrzeżu Beludżystanu. COP jest firmą zależną od China Overseas Holdings Limited z siedzibą w Hong Kongu, któ-

31 ra z kolei jest podporządkowana China State Construction Engineering Corporation, czyli państwowemu przedsię- biorstwu ChRL. Dodatkowo Chińczycy wydzierżawili na 43 lata 2000 akrów ziemi z przeznaczeniem na utworze- nie Wolnej Strefy Ekonomicznej w Gwadarze. Port i Strefa mają być częścią planowanego Ekonomicznego Koryta- rza Chiny – Pakistan (CPEC), który połączyć ma Kaszgar w zachodnich Chinach z wybrzeżem Morza Arabskiego. CPEC obejmuje także plany budowy autostrad, linii kolejowych, gazociągu oraz elektrowni i linii energetycznych na łączną kwotę blisko 50 mld dolarów USA. Według prezesa COP Baozhong Zhang port będzie w pełni przygotowany na koniec 2017 r. China Overseas Holdings China Overseas Ports Holding Raza, Syed Irfan; China Sherazi, Syed Zubair; Development

6.3. Doraleh Port o wielu funkcjach, którego budowa jest planowana w oparciu o porozumienie rządowe Chin i Dżibuti. Ma być on zlokalizowany na zachód od istniejącego terminala przeładunków kontenerowych na afrykańskim wybrzeżu Oceanu Indyjskiego nad Zatoką Adeńską przy wejściu do cieśniny Bāb al-Mandab prowadzącej z Oceanu do Morza Czerwonego i dalej przez Kanał Sueski na Morze Śródziem- ne. Inwestycja warta 590 mln dolarów USA ma być zrealizowana przy udziale China Merchants Holding International. 8 kwietnia 2016 r. Ministerstwo Obrony ChRL podało, że rozpoczęto tu budowę pierwszej bazy chińskiej marynarki

32 wojennej poza granicami kraju. François Dubé zauważa, że jest to część realizacji chińskiej strategii budowy „Mor- skiego Jedwabnego Szlaku XXI w.” i cytuje słowa Weijian Li: „instalacje w Dżibuti służą obronie chińskich intere- sów ekonomicznych w Afryce i przyczynią się do pokoju w regionie”. Simon Tomlinson publikuje satelitarne zdjęcia budowy i dodaje, że w zagrożonym piractwem Rogu Afry- ki powstaje „wojskowa baza dla okrętów, helikopterów i sił specjalnych”. Dubé, François; China’s Tomlinson, Simon; China

7. Lotniska

7.1. Koktokay (可可托海) Na północy chińskiego Okręgu Autonomicznego Sin- ciang-Ujgur u podnóża Ałtaju 1 sierpnia 2015 r. otwarte zostało nowe lotnisko Koktokay. Pozwala ono zamienić dotychczasową siedmiogodzinną podróż z odległego o 400 km Urumczi na 50 min. lotu. W pierwszej połowie 2015 r. Sinciang-Ujgur odwiedziło prawie 16 mln tury- stów z ChRL i ponad 667 tys. z zagranicy. Jak podaje rządowa „China Daily”, codzienne połączenia lotnicze przyczynią się do rozwoju turystycznego, a w konsekwencji i gospodarczego regionu, ułatwiając dostęp turystom krajowym i zagranicznym i zwiększając ich napływ. Pierwszym samolotem przyleciało ponad 100 osób wita- nych na lotnisku przez kobiety ubrane w tradycyjne

33 kazachskie stroje ludowe. Rządowe agencje informacyjne wskazują na Narodowy Geopark Koktokay jako „ideal- ne miejsce do zwiedzania, wspinaczki i fotografowania”. China National Tourist Office podkreśla także atrakcyj- ność turystyczną całego regionu: „Okręg Autonomiczny Sinciang-Ujgur to część słynnego historycznego Jedwab- nego Szlaku”. China Daily; Xinjiang People.cn; Xinjiang’s

(ﺩﺑﻲ) Dubai .7.2 Szejk Ahmed bin Saeed Al Maktoum o zarządzanym przez siebie lotnisku w Dubaju powiedział, że jest ono samym centrum Nowego Jedwabnego Szlaku. Australij- czyk James Hogan kierujący pracami Etihad Airlines, narodowego przewoźnika Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Nowym Jedwabnym Szlakiem nazywa z kolei same lotnicze linie. Port Lotniczy Dubai to jedno z największych lotnisk międzynarodowych. W 2015 r. obsłużyło 78 mln pasaże- rów, 2,5 mln ton ładunku i ok. 7700 lotów tygodniowo 140 linii lotniczych do 270 miejsc na 6 kontynentach. Zatem ten nowy lotniczy Jedwabny Szlak ma prawdziwie globalny charakter, co oczywiście nie przekreśla jego lokalnego poło- żenia w mieście Dubai nad Zatoką Perską na terenie Emira- tu Dubai wchodzącego w skład Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Dubai Airports Morgan Philips; Aviation The Economist; Rulers Topham, Gwyn; Emirates

34 8. Rurociągi

8.1. Gazociąg TAPI 24 kwietnia 2008 r. w stolicy Pakistanu Islamabadzie podpisano porozumienie dotyczące zakupu gazu ziemnego z Turkmenistanu przez Pakistan, Afganistan i Indie. 11 grudnia 2010 r. w stolicy Turkmenistanu Aszchabadzie podpisano międzyrządowe porozumienie dotyczące budowy gazocią- gu, którym ma popłynąć gaz z turkmeńskich złóż. W 2011 r. projekt budowy gazociągu TAPI (Turkmenistan, Afganistan, Pakistan, Indie) poparła sekretarz stanu USA Hilary Clin- ton, proponując „Strategię Nowego Jedwabnego Szlaku” mającą na celu m.in. odbudowę Afganistanu z wojennych zniszczeń. Projekt realizowany ma być przez państwowe przedsiębiorstwo Türkmengaz we współpracy z konsor- cjum firm tureckich i japońskich. Ukończenie planowane jest na grudzień 2019. 13 grudnia 2015 r. uroczyście rozpoczęto budowę niedaleko Mary, starożytnego Merwu na Pustyni Karakorum blisko wielkiego gazowego pola Galkynysh, od którego prowadzić ma gazociąg o długości 1814 km. W uro- czystości uczestniczyli: prezydent Turkmenistanu Kurban- guly Berdymukhamedov, premier Pakistanu Nawaz Sharif, vice-prezydent Indii Hamid Ansari i prezydent Afganistanu Ashraf Ghani, który nazwał projekt „Nowym Jedwabnym Szlakiem”. Z turkmeńskiego pola Galkynysh linia przebie- gać ma przez Afganistan wzdłuż autostrady z Heratu do Kandaharu, następnie w Pakistanie niedaleko miast Kwe- ta i Multan, by dotrzeć do przygranicznego miasta Fazika w Indiach.

35 Davis, Jonathan; Trio Fedorenko, Vladimir; The New Gurt, Marat; Olzhas Auyezov; Katya Golubkova; Jane Merriman; Turkmenistan Reyaz M.; TAPI Rubin, Barnett; The TAPI

8.2. Ropociąg Kazachstan–Chiny W 1997 r. Chiny i Kazachstan podpisały porozumienie doty- czące budowy ropociągu. 11 lipca 2006 do granicznego chiń- skiego Alashankou na ałtajskiej przełęczy Brama Dżungarska dotarła kazachska ropa, rozpoczynając eksploatację nadal rozbudowywanego ropociągu. To wspólna własność China National Petroleum Corporation i kazachskiego państwowe- go KazMunayGas. Rozbudowana prowadzi przez ok. 3000 km od kazachskiego portu Atyrau nad Morzem Kaspijskim na wschód przez Kenkiyak, Kumkol, Atasu do Alashankou w Okręgu Autonomicznym Sinciang-Ujgur. Odchodzące od niej połączenia na południe i północ łączą ją z innymi liniami, sta- nowiąc sieć połączeń między Kazachstanem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Chinami o długości ponad 7500 km. To pierwsze lądowe połączenie pozwalające dostarczać do Chin ropę z Azji Środkowej. Yin Juntai z China Petroleum Exploration and Development Company zauważył, że zmniejsza ono zależność chińskich odbiorców od dostaw ropy drogą morską przez Cie- śninę Malakka, którą do Chin dociera 80% tego surowca. Lin, Christiana; The New Kosolapova, Elena; Kazakhstan Rakhmetova, Klara; Kazakhstan Rehn, Cecilia; Kazakhstan ҚазМұнайГаз; Kazakhstan

36 8.3. Turecki potok 1 grudnia 2014 r. prezydenci Rosji i Turcji, Władimir Putin i Recep Tayyit Erdogan, podpisali wstępne porozumienie o budowie nowego gazociągu, który ma być ułożony na dnie Morza Czarnego. Gaz płynąć ma ze stacji przesyłowej Anapa w Regionie Krasnodarskim w Rosji do Kıyıköy w europejskiej części Turcji, skąd ma być dostarczany do Grecji i innych kra- jów Europy. Inwestycja ta ma być nowym elementem istniejącej już rosyjskiej sieci dostarczającej gaz do Europy. Jean-Michel Valantin zauważa, że oznacza ona jednocześnie wzrost transportowego znaczenia Turcji, co z kolei związane jest z chińską inicjatywą „Nowego Jedwabnego Szlaku”. Pisze też: „Pekin i Ankara rozmawiają o chińsko-tureckim pasie tego Nowego Jedwabnego Szlaku” a Anna Keim i Sulmaan Khan zastanawia- ją się: „Czy Chiny i Turcja zbudują Nowy Jedwabny Szlak?”. Keim, Anna Beth; Sulmaan Khan; Can China Valantin, Jean-Michel; Turkey: An Energy

8.4. Rurociąg Kunming-Kyaukphyu 29 stycznia 2015 r. oddano do użytku ropociąg łączący Kyaukphyu, birmański port nad Oceanem Indyjskim z Kun- ming, stolicą chińskiej prowincji Junnan. Wzdłuż niego prowadzi gazociąg, który uruchomiono w 2013 r. Oba przebiegają przez trudny, górski teren porośnięty tropikalnym lasem. Oba pozwolą dostarczać do Chin metan i ropę naftową z Azji Połu- dniowej i Bliskiego Wschodu z pominięciem Cieśniny Malak- ka. Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem przedsiębiorstw z Chin, Indii, Korei Płd. i Myanmaru (dawniej Birma). Meyer, Eric; With Oil 37 8.5. Ropociąg Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) Od lipca 2006 r. kazachska ropa dostarczana do azerskiego portu Baku płynie nim aż do tureckiego Ceyhan nad Morzem Śródziemnym, a dalej drogą morską do Europy. Dla Leonarda Coburna to ważna część (wraz z innymi ruro- ciągami) Nowego Jedwabnego Szlaku. Coburn, Leonard L.; Central Asia

9. Linie energetyczne i elektrownie 9.1. CASA-1000 CASA-1000 to projekt wspierany przez dyplomację USA. Linia wysokiego napięcia ma dostarczać energię elektryczną z elektrowni wodnych Tadżykistanu i Kirgistanu do Pakistanu i Afganistanu. Inwestycja ma być zakończona do 2018 r., a jej koszt to prawie miliard dolarów USA. Wypracowana zosta- ła w trakcie wielu spotkań, m.in.: w kazachskiej Ałma-Acie, w chińskim Guangzhou, w tureckim Istambule przy udziale przedstawicieli: Afganistanu, Kirgistanu, Pakistanu, Tadżyki- stanu, Banku Światowego, Islamskiego Banku Rozwoju, USA i Wielkiej Brytanii. W maju 2016 r. rozpoczęto realizację. Doty- czy ona elektrowni na rzece Wachsz koło miejscowości Nurek w Tadżykistanie i zapory na rzece Naryn niedaleko miejsco- wości Toktoguł w Kirgistanie w Górach Tienszan. Linia energetyczna prowadzona od nich do miast Pakistanu i Afgani- stanu ma być połączona z innymi, już istniejącymi, takimi jak:

38 linia z Termezu w Uzbekistanie do Kabulu w Afganistanie czy z tadżyckiej elektrowni Sangtuda na rzece Wachsz do afgań- skiego Pol-e Chomri. W rezultacie tych inwestycji i połączeń powstałaby sieć energetyczna obejmująca kraje Azji Centralnej i Południowej. Casey, Michel; Investors CASA 1000 Guzek, Paweł; Sangtuda Fedorenko, Vladimir; The New Trusewicz, Iwona; Prąd

9.2. Hydroelektrownie Patagonii Kompleks hydroelektrowni (Complejo hidroeléctrico Jor- ge Cepernic-Néstor Kirchner) z dwiema tamami na rzece Santa Cruz w Patagonii na południu Argentyny. Budowa- ny na podstawie kontraktu uzyskanego wspólnie przez firmy: argentyńską Electroingenieria e Hidrocuyo z Mendo- za i chińską państwową Gezhouba Group Company Ltd. z Wuhan w Chinach Centralnych. Watts, Jonathan; Argentina Xinhua; Argentina

10. Telekomunikacja

10.1. Telekomunikacja w Afryce Afryka przeżywa boom telefonii komórkowej. Jak podaje Alfred Wong, w 2007 r. było tu 90 mln telefonów,

39 w 2013 r. 475 mln, a do 2019 r. ma być 930 mln. W rozwoju tym ważny udział mają chińskie firmy telekomunikacyj- ne: Huawei, Alcatel Shanghai Bell, China Mobile i ZTE. Główne kraje zaangażowania tych firm to: Algieria, Ango- la, Egipt, Maroko, Nigeria, Republika Południowej Afryki, Tunezja. Chińskie firmy dostarczają sprzęt, a także stają się operatorami sieci telekomunikacyjnych samodzielnie albo w kooperacji z lokalnymi firmami krajowymi lub innymi międzynarodowymi. O znaczeniu rozwoju telekomunikacji dla Nowego Jedwabnego Szlaku pisze Gustavo Plåcido Dos Santos. Plåcido Dos Santos, Gustavo; The United Wong, Alfred; China’s

10.2. Komunikacja satelitarna Estación del Espacio Lejano (China Satellite Launch and Tracking Control General CLTC). Budowana od 2013 r. w argentyńskiej prowincji Neuquén w rejonie miasta Las Lajas, zaakceptowana przez argentyński par- lament 25 lutego 2015 r. chińska naziemna stacja instalacji satelitarnej z anteną o średnicy 35 m. Przeznaczona do komunikacji ziemskiej, ale także dla planowanych lotów chińskich na Księżyc i Marsa. Planowane uruchomienie to 2017 r. Goñi, Uki; Argentinian Lee, Victor Robert; China

40 11. Kopalnie

11.1. Aktogay (Ақтоғай) Kopalnia miedzi na wschodzie Kazachstanu (250 km od granicy Chin) eksploatowana przez kazachskie przedsiębiorstwo KAZ Minerals finansowane kredytem 4,2 mld dolarów przez China Development Bank. Zgodnie z międzynarodową umo- wą wydobywana i oczyszczana tu miedź ma być eksportowana do Chin, które są największym importerem miedzi na świecie. Ubocznym produktem wydobycia ma być także molibden. Kaz Minerals, Aktogay Mining Technology, Aktogay

11.2. Natalka (Наталка) Kopalnia złota na Kołymie, na Dalekim Wschodzie Rosji, 400 km na północ od pacyficznego portu Magadan. Porozumie- nie między rosyjską firmą Polyus Gold a China National Gold Group Corporation podpisane w obecności prezydenta Władi- mira Putina i przewodniczącego Jinping Xi przewiduje wspólne wydobycie od 2017 r. Ma dostarczać 15 t metalu rocznie. Polyus, Natalka The Siberian Times, Major

11.3. Tenke Fungurume Kopalnia w południowo-wschodniej części Demokratycz- nej Republice Konga. Jedne z największych na świecie złóż miedzi i kobaltu. China Molybdenum Co. (CMOC) stało się

41 właścicielem większości udziałów kopalni, odkupując je 16 listopada 2016 r. od firmy Freeport-McMoRan’s z USA za 2,6 mln dolarów USA. Dave Forest, pisząc o chińskich inwestycjach w wydobycie miedzi w różnych częściach świata, nazywa je „Miedzianym Jedwabnym Szlakiem”. Chan, Vinicy; Silk Forest, Dave; Prime Meridians: A Journey Pinto, Anet Josline; Denny Thomas; Freeport

Las Bambas Kopalnia w Apurímac ok. 60 km na południowy wschód od Cusco w Peru. Odkupiona w 2014 r. od szwajcarskiej Glencore za 5,85 mld dolarów USA przez MMG Limited, chińską spółkę z główną siedzibą w Melbourne w Australii. Andrew Michelmore powiedział, że do 2020 r. będzie ona jedną z najważniejszych na świecie kopalni miedzi. Produk- tami ubocznymi jest srebro i złoto. Post, Colin; Las

12. Miejsca

Aktau (Ақтау) Miasto portowe w Kazachstanie nad Morzem Kaspijskim, ok. 150 tys. mieszkańców. Ważny węzeł komunikacyjny transportu osobowego i towarowego w żegludze między portami Alyat (Azerbejdżan), Atyrau (Kazachstan), Turkmenbaszy (Turkmenistan), Raszt (Iran) i Astrachań (Rosja). Ważne dla

42 przeładunku z pociągów na promy morskie i odwrotnie, co umożliwia przewóz między Chinami a Azerbejdżanem, Gru- zją, Iranem i Turcją. Jak Express Nomad, którego trasa prowadzi z Shihezi w Chinach przez kazachski Dostyk do Aktau, skąd ładunek promem płynie do azerskiego Alyat. Stamtąd przeładowany na pociąg dociera do Baku. Gasimli, Vusal; The New Kamalova, Gyuzel; Tatyana Kuzmina; New Қазақстан темір жолы; Seaport

Alashankou (阿拉山口) Chińskie miasto (40 tys. mieszkańców) w Regionie Autono- micznym Sinciang-Ujgur na granicy z Kazachstanem, usytuowane na ałtajskiej przełęczy Brama Dżungarska (chiń. 阿拉山口, kaz. Жетісу қақпасы). Stacja kolejowa dla połączeń Chin z krajami Morza Kaspijskiego i Europą. Miejsce zmiany wóz- ków wagonów kolejowych powodowanej różnicą szerokości torów: w Chinach jak w Europie 1435 mm, w Kazachstanie jak w Rosji 1520 mm. 23 grudnia 2009 r. otwarta została tu Strefa Wolnego Handlu dla obywateli Kazachstanu. Brama Dżungarska od stuleci wykorzystywana była przez ludy koczownicze stepów Eurazji. Ważna przełęcz dla Jedwab- nego Szlaku. W II w. p.n.e. pokonywał ją Qian Zhang wysy- łany przez chińskiego cesarza Wudi z dynastii Han z misjami do królestw Azji Centralnej. Azaaroll, Augusto; An Early China Knowlegde; The Shiji Encyclopaedia Iranica; Chinese HKTDC; What KazWorldInfo; Trade Zone Kouros, Alexis; The New 43 Alyat (Ələt) Port w Azerbejdżanie (13 tys. mieszkańców) nad Morzem Kaspijskim. Ważny dla osobowej i towarowej komunikacji morskiej między portami Azerbejdżanu, Kazachstanu, Turk- menistanu, Iranu i Rosji. Ważny dla towarowego transportu kolejowego między Chinami a krajami Morza Kaspijskiego. Miejsce przeładunku z wagonów na promy i odwrotnie. Kluczowy dla realizacji Silk Road Project Azerbaijan finan- sowanego przez Islamic Development Bank z Arabii Saudyj- skiej. Projekt jest częścią programu TRACECA (Transporto- wy Korytarz Europa–Kaukaz–Azja). Gasimli, Vusal; The New Gücüyener, Ayhan; Alyat Islamic Development Bank; Aid

Ałma-Ata (kaz. Almaty, ros. Алматы) Największe miasto Kazachstanu (1,5 mln mieszkańców), międzynarodowy port lotniczy. Usytuowane na wschodzie kraju u podnóża gór Tienszan. 25 listopada 2015 r. przyjęto tu „Almaty Agreement” przy udziale Afganistanu, Bhutanu, Chin, Iranu, Kazachstanu, Kirgistanu, Korei Płd., Nepalu, Pakistanu, Tadżykistanu, Turcji, Turkmenistanu, Uzbeki- stanu i UNESCO. To program międzynarodowej współpra- cy mający na celu zachowanie dziedzictwa kulturowe- go Jedwabnego Szlaku i jego wykorzystanie dla rozwoju turystki. Almaty Agreement New China; One Winter, Tim; One

44 Astana (Астана) Stolica Kazachstanu (ponad 800 tys. mieszkańców). Stacja kolejowa dla połączeń Chin z krajami Morza Kaspijskiego i Europy. Miejsce konferencji i dyplomatycznych spotkań ważnych dla Nowego Jedwabnego Szlaku. Na miejscowym Uniwersytecie im. Nursułtana Nazarbajewa 7 września 2013 r. przewodniczący ChRL Jinping Xi wygłosił przemó- wienie „Promote People-to-People Friendship and Create a Better Future”, w którym przedstawił założenia chińskie- go projektu budowy Pasa Ekonomicznego Jedwabnej Drogi. Dyussembekova, Zhazira; Silk Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China; Pre- sident Schaefer, Michael; Co-Driving Turebekova, Aiman; Kazakhstan Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev

Baku (Bakı) Stolica i największe miasto Azerbejdżanu (2 mln mieszkań- ców). Największy i najstarszy port kaspijski, którego historia sięga przynajmniej XII wieku. Ważny w komunikacji między krajami morza: Azerbejdżanem, Kazachstanem, Turkmenista- nem, Iranem i Rosją. Ważny także dla transportu kolejowego między Chinami a krajami Kaukazu: Azerbejdżanem, Gruzją, także dla planowanego transkaukaskiego połączenia z Turcją. Prowadzić ma z Baku przez Gruzję (Tbilisi, Achalkalaki) do tureckiego Kars. W dniach 25–27 kwietnia 2016 odbyło się tu siódme Globalne Forum United Nations Alliance of Civiliza- tions pod hasłem „Living Together In Inclusive Societies”.

45 Azerbaijans; History Forrest, Brett; The New Global Forum Baku 2016 Rukhadze, Vasili; Completion

Belgrad (Београд) Stolica Serbii (1,6 mln. mieszkańców). 16–17 grudnia 2014 odbył się tu „The Third Meeting of Heads of Government of China and Central and Eastern European Countries”, w któ- rym uczestniczyli premier Chin oraz premierzy 16 krajów Europy: Albanii, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czarnogóry, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Macedonii, Polski, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii i Węgier. Rozmawiano o możliwościach współpracy i wymiany miedzy Chinami i Europą a gospodarz, premier Serbii Aleksandar Vučić, powie- dział: „Widzimy Serbię jako skrzyżowanie, gdzie spotykają się ekonomie i kultury południowo-wschodniej Europy oraz jako most łączący Wschód i Zachód XXI w.”. Rano 18 grudnia 2014 r. premier Serbii wraz z premierem ChRL Keqian Li uroczyście otworzyli zbudowany przez chińskie przedsiębior- stwo China Road and Bridge Corporation most na Dunaju. Ma on usprawnić kolejowe połączenie zarządzanego przez chińskie COSCO portu Pireus z europejskim kontynentem. Belgrade Meeting, Belgrade Cooperation between China and Central Serbia Construction; Chinese

Chengdu (成都) Miasto w środkowych Chinach (4 mln mieszkańców). Sie- dziba władz prowincji Syczuan. Ważny węzeł kolejowy i stacja

46 dla pociągów towarowych do Europy, międzynarodowe lotnisko Chengdu Shuangliu. Już ponad 2 tys. lat temu ważny ośro- dek handlowy na trasie „Południowego Jedwabnego Szlaku” prowadzącego z Chin swymi rozgałęzieniami do Birmy, Indii i Wietnamu. Współcześnie miasto jest atrakcją turystyczną dla wycieczek starym Jedwabnym Szlakiem, jak na przykład „8 Days Silk Road Tour with Chengdu Panda” z oferty China Discovery z Chengdu. Jest także atrakcyjne dla zagranicznych inwestorów. Z listy Fortune Global 500 największych firm aż 262 zaangażowały się w Chengdu. China Discovery; 8 Days HKTDT Research; The Belt Hogg, Rachael; China Kyle, Wang; Chengdu Li, Yu; Chao Peng; Yining Peng; Chengdu Southern Silk Road

Chongqing (重庆) Miasto (4,8 mln mieszkańców) w środkowych Chinach nad rzeką Jangcy. 13–15 października 2016 r. odbyła się tu konferencja Komunistycznej Partii Chin „The CPC in Dialogue with the World”, w której uczestniczyło ponad 300 uczestników z ponad 50 krajów, w tym były prezydent Polski Bronisław Komorowski. Otwierając spotkanie, Yun- shan Liu, członek Biura Politycznego Partii, powiedział, że Partia chce rozwijać współpracę z partiami z innych krajów, by usprawniać zarządzanie globalną ekonomią. Jednym z tematów spotkania był „Jeden Pas i Jedna Droga”. China Daily, CPC Wiadomości, Chiny

47 Cieśnina Malakka (Selat Melaka) Cieśnina o szerokości 36 km między Półwyspem Malaj- skim a Sumatrą łącząca Ocean Indyjski z Pacyfikiem. Waż- na dla międzynarodowego transportu morskiego. Kluczowa dla wysyłanego z Chin eksportu do Europy, Azji Południo- wej, Bliskiego Wschodu, Afryki i sprowadzanych z tych kie- runków surowców, żywności i innych towarów. Blisko 80% ropy naftowej sprowadzonej w 2015 r. do Chin z Brazylii, Wenezueli, USA, Zairu, Angoli, Arabii Saudyjskiej, Oma- nu, Kuwejtu, Iraku i Zjednoczonych Emiratów Arabskich dostarczono do Chin tankowcami przez tę cieśninę. Jedną z przyczyn chińskich propozycji budowy Nowego Jedwab- nego Szlaku jest potrzeba zmniejszenia uzależnienia kraju od tej drogi. A Crucial Feature Clover, Charles; Lucy Hornby; China’s Cheng, Shuaihua; China’s QIC; The New Wheeler, Andre; The New

Czarnomorsk (Чорноморськ) Ukraińskie miasto portowe (70 tys. mieszkańców) nad Morzem Czarnym 20 km na zachód od Odessy. Ważne dla transportu towarowego między Chinami a Europą. Miej- sce przeładunku z pociągów na promy i odwrotnie. Dzięki temu towary z chińskiego Alashankou koleją docierają do kazachskiego portu Aktau. Stamtąd promem przez Morze Kaspijskie do azerskiego Alyat. Stąd koleją do gruzińskich portów Poti i Batumi. Dalej przez Morze Czarne do Czar-

48 nomorska, skąd ponownie koleją na Węgry, Słowację, Bia- łoruś, Polskę i Litwę. Centre for Transport Strategies; New Kozak, Michał; Ukraine

Dostyk (Достық) Kazachskie miasteczko (5 tys. mieszkańców) na granicy z Chinami, usytuowane w Bramie Dżungarskiej. Stacja kolejowa umożliwiająca zmianę wózków wagonów kolejowych powodowaną różnicą szerokości torów: w Chinach 1435 mm, w Kazachstanie 1520 mm. Dzięki połączeniu z Alashankou po chińskiej stronie Bramy Dżungarskiej waż- ne dla towarowego transportu kolejowego między Chinami a krajami Morza Kaspijskiego i Europy. Bradsher, Keith; Hauling Chinese Turkestan Nuttall, Clare; Building Slobodchuk, Sergey; New

(ﺩﺑﻲ) Dubai Miasto (2,6 mln mieszkańców) nad Zatoką Perską, stolica emiratu wchodzącego w skład Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Międzynarodowy port Jebel Ali, dziewiąty na świe- cie pod względem wielkości przeładunku (ok. 14 mln TEU w 2013 r.). Międzynarodowe lotnisko (patrz: 1.5.2.) należące także do największych na świecie. Park technologiczny Dubai Internet City, a w nim: Facebook, LinkedIn, Google, Dell, Intel, Huawei, Samsung, IBM, Oracle Corporation, Tata Consultan- cy, 3M, Sun Microsystems, Cisco, HP, Nokia. Sheikh Nahyan

49 bin Mubarak, minister nauki Zjednoczonych Emiratów Arab- skich, zauważył, że Dubaj jest nie tylko na Jedwabnym Szlaku morskim, lecz także powietrznym i elektronicznym. Siedziba firm finansowych, jak New Silk Road Company LTD i innych o zasięgu globalnym. Najwyższy budynek świata – Burdż Chalifa (829 m). Znajdujący się tu Dubai Mall to największe pod względem powierzchni centrum handlowe świata, ponad 1200 sklepów, 80 mln klientów w 2014 r. Archeologiczne zna- leziska w Dubaju (Al Sufouh), w jego pobliżu (Al Ain w emi- racie Abu Zabi), a także w innych miejscach wybrzeża Zatoki (np. Bahrajn), datowane na czas epoki brązu, żelaza i średnio- wiecza, pozwalają mówić o długiej tradycji handlowej Duba- ju i jego otoczenia. Na wybrzeżu od ponad 4 tys. lat powsta- wały osiedla portowe, w których szlaki lądowych karawan Półwyspu spotykały się ze szlakami morskimi. Były też one przystankami pośrednimi w handlu dalekomorskim między miastami Mezopotamii i Zatoki a krajami Oceanu Indyjskiego: Omanu, Afryki, Azji. Dubai International Financial Centre Kane, Frank; New Silk New archaeological discovery The Dubai Mall The National Council for Tourism

Duisburg Niemieckie miasto (487 tys. mieszkańców) nad Renem w Nadrenii Północnej-Westfalii. Jeden z największych na świe- cie portów śródlądowych przyjmujący statki morskie mimo ponad 200 km odległości od morza. Usytuowany w pobliżu 6 autostrad. Ważny węzeł kolejowy dla połączenia Zhengzhou-

50 -Hamburg i innych pociągów z Chinami. Już w IX–X w. miasto odgrywało ważną rolę w kontaktach handlowych wzdłuż Renu łączących Morze Północne ze Śródziemnym. Chen, Xiangming; Julia Mardeusz; China Forss, Pearl; Anthony Morse; China’s Fremde Impulse; The city Makinen, Julie; Violet Law; China’s

Guangzhou (Kanton, chin. 广州) Chińskie miasto (13 mln mieszkańców) w delcie Rzeki Per- łowej wpływającej do Morza Południowo-Chińskiego. Wielki port morski i śródlądowy umożliwiający kontakty z ponad 300 portami w ponad 80 krajach. Międzynarodowy port lotniczy Baiyun (55 mln pasażerów 2015 r.). Miasto ważne dla chińskiej strategii Nowego Szlaku – „Jeden Pas, Jedna Droga”. Odgry- wało kluczową rolę w kontaktach morskich Chin ze światem zewnętrznym już we wczesnym średniowieczu. Port, do któ- rego przybywali kupcy perscy i arabscy. Odnotowany w „Opi- sie Chin oraz Indii” Sulejmana Kupca z 851 r. O kontaktach muzułmańskich świadczy meczet Huaisheng wybudowany w okresie panowania dynastii Song lub Tang. China Highlights; Maritime The Danish Chamber of Commerce Wspaniały Świat

Hamburg Niemieckie miasto (1,8 mln mieszkańców), międzynaro- dowy port lotniczy, węzeł komunikacji drogowej i kolejowej. Stacja końcowa kolejowego połączenia z Zhengzhou

51 i innymi miastami w Chinach. Port morski na Łabie 110 km od jej ujścia do Morza Północnego, który jest drugim co do wielkości portem w Europie (9,3 mln TEU w 2013 r.). Rozbu- dowany w XII w., odgrywał ważną rolę w kontaktach handlowych Morza Północnego i Bałtyckiego a w późniejszym okresie w handlu atlantyckim z Ameryką. FrankWaterloo; New HKTDC Research; The Belt Port of Hamburg; History

( ﻫﺮﺍﺕ) Herat Miasto w zachodnim Afganistanie (436 tys. mieszkańców), stolica prowincji Herat. Połączone autostradą z Kandaharem na wschodzie kraju i ważne dla ruchu tranzytowego przez Afganistan. Od czasów perskich usytuowane na skrzyżowa- niu dróg: na północ do Merwu i Buchary, na wschód do Balchu i Chin, na południe do Kerman i innych miast Iranu, na zachód do irańskiego Niszapur i dalej do Konstantynopola, a później Istambułu. Wpisane na listę światowego dziedzictwa UNE- SCO. Atrakcja agencji turystycznych z różnych kontynentów. Harold, Frank; Herat Kucera, Joshua; U.S. The Unesco; The City The UNESCO Silk Road; Herat Waugh, Daniel C.; The Silk

Hong Kong (香港) Chińskie miasto (7,3 mln mieszkańców), Specjalny Region Administracyjny ChRL na wybrzeżu Morza Południowo-

52 -Chińskiego. Międzynarodowy port lotniczy, który w 2015 r. obsłużył 68,5 mln pasażerów. Port morski (przeładunek 22,3 mln TEU w 2014 r.). Miasto ważne dla realizacji chińskiego projektu „Nowego Morskiego Jedwabnego Szlaku XXI w.”, czyli zwiększenia kontaktów Chin z Azją Południowo- -Wschodnią. 18 maja 2016 r. odbyła się tu międzynarodo- wa konferencja „Belt & Road”. Siedziba Hong Kong Stock Exchange, jednej z kilku największych giełd świata. Belt and Road Summit Dworakowska, Katarzyna; Port HKTDC; Belt Lee, Eddie; Hong Sant, Shannon Van; Hong

Istambuł (dawn. Konstantynopol, turec. İstanbul) Największe miasto Turcji (14 mln mieszkańców) zlo- kalizowane nad Cieśniną Bosfor oddzielającą Europę od Azji. Ulokowane po obu stronach cieśniny. Sama Cieśnina umożliwia żeglugę z Morza Czarnego na Morze Marmara i dalej Morze Egejskie i Śródziemne. 28–30 października 2013 r. odbył się tu „The International Silk Road Congress: Rethinking the Road of Trade, Cooperation and Peace” zor- ganizowany pod auspicjami prezydenta Turcji a dotyczą- cy „potrzeby ożywienia Historycznego Jedwabnego Szla- ku”. Po europejskiej stronie zlokalizowany jest największy turecki międzynarodowy port lotniczy Atatürk Uluslararası Havalimanı, który w 2015 r. obsłużył 60 mln pasażerów, co daje mu 10. miejsce na świecie i 3. w Europie po London Heathrow i Paris Charles de Gaulle. Miasto o długiej historii. Kolejno: osada z epoki brązu, kolonia grecka, miasto

53 rzymskie i stolica Bizancjum, po zdobyciu przez Turków w 1453 r. stolica Imperium Osmańskiego. Odgrywało waż- ną rolę na starym Jedwabnym Szlaku, pośrednicząc w kontaktach między Wschodem a Europą. Ważne były tu m.in. handlowe kontakty morskie z Wenecją. Abu-Lughod, Janet; Before INOMISC; International Istanbul Ataturk Airport Stahl, Alan; Zecca Turksoy; The Conference

Jekaterynburg (Екатеринбург) Miasto rosyjskie (1,4 mln mieszkańców) położone u wschodnich podnóży Uralu. Ważny węzeł kolejowy. Miej- sce połączenia Kolei Transsyberyjskiej Moskwa–Władywo- stok z trasą pociągów jadących z Chin do Europy (m.in. do Łodzi, Duisburga, Hamburga). Założone w 1723 r. na szlaku syberyjskim łączącym Chiny z Rosją przez Irkuck, Tomsk, Tobolsk, Jekaterynburg, Perm, Kazań do Moskwy. Engdahl, F. William; China’s Eurasian Business Briefing; New Kolej Transsyberyjska; Jekaterynburg Tian, Xuefei; All

(ﻗەﺷﻘەﺭ .Kaszgar (chin. 喀什, ujg Chińskie miasto (340 tys. mieszkańców) w Regionie Auto- nomicznym Sinciang-Ujgur. Zamieszkałe w znacznej części przez muzułmańskich Ujgurów. Wielki targ gołębi. Ważne dla planów budowy Ekonomicznego Korytarza Chiny-

54 -Pakistan łączącego Kaszgar z pakistańskim portem Gwa- dar. Bardzo ważne miasto dla starego Jedwabnego Szlaku. Na wschód od niego prowadziły dwie trasy, które omijały pustynię Takla Makan. Jedna od północy, druga od połu- dnia. Dalej obie prowadziły do miast chińskich. Na zachód od niego drogi rozgałęziały się i prowadziły na północ na Syberię, na zachód do Azji Centralnej i na południe do Indii. BBC News; Is China Gilad, Uri; Marika Vicziany; Xuan Zhu; At the Kundu, Shohini; The New Levin, Dan; Silk Liu, Jing; The ancient

Łódź Miasto w środkowej Polsce (700 tys. mieszkańców). Węzeł komunikacji drogowej i kolejowej. Kursujące od 2013 r. pociągi towarowe Łódź–Chengdu są pierwszym regularnym połączeniem kolejowym Polski i Chin. W 2015 r. uruchomiono towarowe połączenie Łodzi z Xiamen na chiń- skim wybrzeżu Cieśniny Tajwańskiej. Operatorem obu połą- czeń jest łódzka firma Hatrans Logistics kierowana przez Tomasza Grzelaka. Możdżyński, Bogdan; Chiński

Małaszewice Mała polska miejscowość (1700 mieszkańców) przy granicy z Białorusią. Przygraniczna stacja kolejowa o znaczeniu międzynarodowym. Miejsce zmiany taboru kolejowego z szerokotorowego (1520 mm) używanego w krajach daw-

55 nego Związku Radzieckiego na normalnotorowy (1435 mm) stosowany w Polsce i innych krajach europejskich. Sta- cja pośrednia dla pociągów jeżdżących między Chinami a Łodzią, Berlinem, Saarbrücken, Madrytem i innymi miastami Europy Zachodniej. Hatrans Logistics; New

Mińsk (Мінск) Stolica Białorusi (1,9 mln mieszkańców). Stacja kolejowa dla pociągów kursujących między Chinami a Polską, Niemcami i innymi krajami Europy Zachodniej. 25 km na wschód od miasta przy autostradzie M1 Berlin–Moskwa powstaje chińsko-białoruski park przemysłowy Wielki Kamień o pow. 80 km2. Wytwarzana tu produkcja chińskich firm ma być kierowana do Unii Europejskiej i Wspólnoty Niepodległych Państw. Ukończenie budowy rozpoczętej w 2012 r. prognozowane jest na 2042 r. Planowany koszt 30 mld dolarów USA w 80% ma być sfinansowany przez Chi- ny. Jinping Xi, przewodniczący ChRL, nazwał tę inwestycję „perłą ekonomicznego projektu Jedwabnego Szlaku”. EuroBelarus; As Gruszczyński, Bartosz; Chińskie Xinhuanet; Xi’s visit

Mombasa Miasto portowe w Kenii nad Oceanem Indyjskim (1,2 mln mieszkańców): port oceaniczny, terminale do zała- dunku tankowców i przeładunku kontenerowego między statkami i pociągami. Jeden z większych portów kontene-

56 rowych Afryki zarządzany przez państwowe przedsiębior- stwo Kenya Ports Authority. Odgrywa ważną rolę w chiń- skim projekcie „Morskiego Jedwabnego Szlaku XXI w.” i pojawia się na wielu jego mapach. W średniowieczu port starego morskiego Jedwabnego Szlaku, do którego zawija- ły statki z wielu portów Oceanu Indyjskiego, także z Indii, Malajów i Chin. Abu-Lughod, Janet; Before Asante, Molefi Kete; The History Moritz, Rudolf; One The Maritime Executive; China

Nairobi Stolica Kenii (3,4 mln mieszkańców). Międzynarodowe lotnisko im. Jomo Kenyatty utrzymuje połączenia z ponad 50 krajami trzech kontynentów Starego Świata, odpra- wiając przeciętnie 19 tys. pasażerów dziennie. W Nairo- bi ma swoją siedzibę Sino Africa Centre of Excellence Foundation, której celem jest „rozwój ekonomicznych i społecznych kontaktów chińsko-afrykańskich”. Adeda- na Ashebir z fundacji powiedział agencji Sputnik: „Kenia staje się afrykańską bramą dla biznesu, inwestycji i handlu. Polityka »Jeden Pas, Jedna Droga« jest tu kluczowa w budowie nowego morskiego Jedwabnego Szlaku. Połą- czy Europę, Azję i Afrykę wieloma portami. Pomoże Kenii stać się jeszcze większym węzłem regionalnego handlu”. 12 maja 2014 r. w Nairobi przy udziale chińskiego premiera Keqiang Li podpisano porozumienie o budowie linii kolejowej łączącej Nairobi z Mombasą, kenijskim portem nad Oceanem Indyjskim. Linia o długości 610 km ma być

57 współfinansowana przez Chiny i zrealizowana przez chiń- skie firmy do 2018 r. W przyszłości ma być przedłużona do Ugandy, Ruandy, Urundi i Południowego Sudanu. BBC News; China Kenya Airports Authority; Nairobi Levchenko, Anastasia; Kenya Parke, Phoebe; Kenya’s SACE Foundation Tiezzi, Shannon; China’s

Pekin (北京) Stolica Chińskiej Republiki Ludowej i jedno z najwięk- szych miast świata (21 mln mieszkańców). Ważny węzeł kolejowy. Połączenie kolejowe z Moskwą i Hong Kongiem. Węzeł dróg szybkiego ruchu łączących miasto z innymi regionami kraju. Lotnisko Beijing Capital International Air- port w 2015 r. obsłużyło ponad 90 mln pasażerów, ponad 580 tys. lotów i ponad 1,8 mln ton ładunku. Siedziba zało- żonego z inicjatywy ChRL 25 grudnia 2015 r. Asian Infra- structure Investment Bank (AIIB) grupującego 57 krajów świata. Siedziba wielu centralnych instytucji ChRL, których decyzje mają wpływ na wiele projektów i inicjatyw Nowe- go Jedwabnego Szlaku. W Wielkiej Hali Ludowej przy Pla- cu Tian’anmen spotyka się Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych (全国人民代表大会), które jest, zgodnie z konstytucją, najwyższym organem władzy pań- stwowej. Zgromadzenie wybiera Przewodniczącego ChRL, którym obecnie jest Jinping Xi. W zespole budynków Zhon- gnanhai, który jest częścią dawnego cesarskiego miasta, swoją główną siedzibę ma Chińska Partia Komunistyczna.

58 Asian Infractructure Investment Bank News of the Communist Party Beijing Capital International Airport The National People’s Congress Trans-siberian Travel

Porto do Açu Brazylijski port w Sao Joao da Barra nad Atlantykiem w stanie Rio de Janeiro. Otwarty w 2012 r. dla wielkich kon- tenerowców chińskich mogących przewozić do 400 tys. ton ładunku. Andrew Korybko napisał o nim: „Chiński Nowy Jedwabny Szlak dociera do Ameryki Południowej”. W chiń- skiej propozycji budowy kolei transamerykańskiej miałby być połączony z peruwiańskim Puerto Ilo nad Pacyfikiem. Korybko, Andrew; China’s Phillips, Tom; Brazil’s

Przełęcz Torugart (chiń. 图噜噶尔特山口, kirg. Торугарт) Przełęcz w Górach Tienszan na wysokości 3752 m n.p.m. przy Jeziorze Chatyr-Kul (kirg. Чатыркөл). Przejście graniczne między Kirgistanem a ChRL na drodze pro- wadzącej z Kaszgaru w chińskim Regionie Autonomicz- nym Sinciang-Ujgur na północ międzynarodową drogą E125 do kirgiskiego Naryn (kirg. Нарын), Balikchi (kirg. Балыкчы) i Biszkeku (kirg. Бишкек), stolicy Kirgizji. Kie- dyś trasa ważna dla Jedwabnego Szlaku, a od Biszkeku drogi prowadziły na wschód do Ałma Aty, na zachód do Azji Centralnej i na północ na Syberię. Dziś przełęcz jest atrakcją dla turystów podążających dawnym Jedwabnym

59 Szlakiem. Znajduje się np. w programie wycieczki agencji Silk Road Treasure Tours z USA, którą biuro reklamuje jako „Autentyczną Podróż Życia Jedwabnym Szlakiem”. Caravanistan; Torugart Азаттык; Торугарт

Puerto Ilo Peruwiański port w Ilo nad Pacyfikiem. W proponowanej przez ChRL budowie kolei transamerykańskiej miałby być połą- czony z brazylijskim Porto do Açu nad Atlantykiem. Sylwester Szafarz pisze o nim w tekście „Stare i Nowe Szlaki Jedwabne”. Korybko, Andrew; The Silk Municipalidad Provincial De Ilo Szafarz, Sylwester; Stare

Szanghaj (上海) Chińskie miasto portowe (ponad 24 mln mieszkańców w 2015 r.) nad Morzem Wschodniochińskim w delcie rzeki Jangcy. Największe pod względem liczby mieszkańców miasto na świecie. Największy port świata pod względem wiel- kości przeładunku (33,6 mln TEU w 2013 r.). Ma odgrywać ważną rolę w kontaktach morskich Chin w ramach projektu „Morskiego Jedwabnego Szlaku XXI w.”. Znajduje się tu Shan- ghai Tower (632 m), drugi co do wysokości budynek świata. W Szanghaju 14–15 czerwca 2001 r. utworzono Szanghajską Organizację Współpracy. Z kolei 10–11 marca 2016 r. odbyła się tu Global Conference „Silk Road: Euroasia Connectivity”, w trakcie której o rozwoju relacji chińsko-włoskich rozmawiali politycy, akademicy i przedsiębiorcy z obu krajów.

60 BAA Global Conference Shanghai Cooperation Organization Shanghai International Port

Taszkent (uzb. Тошкент) Stolica Uzbekistanu (2,3 mln mieszkańców). Międzynaro- dowe lotnisko Toshkent Xalqaro, jedno z ważniejszych w Azji Centralnej, w 2014 r. obsłużyło blisko 3 mln pasażerów. Miasto połączone z Samarkandą szybką koleją. 23–24 czerwca 2016 r. odbyło się tu spotkanie głów państw należących do Szan- ghajskiej Organizacji Współpracy. Richard Covington nazywa Taszkent „Sercem Nowego Jedwabnego Szlaku”. Bardzo stare miasto, ważne dla starego Jedwabnego Szlaku, założone w starożytności jako oaza u zachodnich podnóży Tienszan, gdzie łączyły się ze sobą różne szlaki. Szlak idący na wschód do Kotliny Fergańskiej. Inny, idący na południowy zachód do Samarkandy, który rozgałęział się i prowadził dalej na połu- dnie do Buchary i Mary (dawn. Merw) albo na zachód do Chiwy. Kolejny szlak prowadził na północ przez Szymkent na południową Syberię. Odwiedzane i odnotowane przez chiń- skiego mnicha i podróżnika z VII w. Xuanzanga (玄奘) w jego „Zapiskach z podróży po krajach zachodnich za panowania dynastii Tang” (大唐西域記). Covington, Richard; Heards Uzbekistan Today; Tashkent

(ﺋﯜﺭۈﻣﭽﻰ .Urumczi (chiń. 乌鲁木齐, ujg Miasto chińskie (ponad 3 mln mieszkańców), stolica Regio- nu Autonomicznego Sinciang-Ujgur. Międzynarodowy port

61 lotniczy Ürümqi-Diwopu, z którego w 2015 r. skorzystało ponad 18 mln pasażerów. Stacja kolejowa na linii łączącej Yiwu we wschodnich Chinach z Europą i irańskim Teheranem. 23–25 lipca 2015 r. odbyła się tu konferencja Silk Road Economic Belt Cities Cooperation and Development Forum, w której naukow- cy, przedsiębiorcy i urzędnicy z 55 miast z 17 krajów rozmawiali o współpracy w dziedzinie handlu, przemysłu i Internetu. W chińskich planach miasto ma być ważnym ośrodkiem tury- stycznym, handlowym i komunikacyjnym inicjatywy „Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku”. Znajduje się tu Xinjiang Silk Road Museum (新疆丝绸之路博物馆) oraz Wielki Między- narodowy Bazar, jeden z największych na świecie. Cole, Juan; The Chinese The Economic Times; 55 cities Winter, Tim; One Wu, Annie; Xinjiang Wu, Annie; Urumqi

Wenecja (Venezia) Miasto portowe (270 tys. mieszkańców) w północnych Włoszech nad Adriatykiem. Figuruje na mapach planowanego Nowego Jedwabnego Szlaku publikowanych przez chińską agencję Xinhua. Jest ostatnim docelowym portem morskiej części Szlaku, która z Szanghaju i innych portów Chin prowadzi przez Cieśninę Malakka, indyjską Kalkutę, kenijskie Nairobi, Kanał Sueski, grecki Pireus do Wenecji. Z niej zaś prowadzi lądowa część Szlaku wzdłuż Renu do holenderskiego Rotterdamu i dalej przez Moskwę, Azję Centralną do chińskiego Urumczi i innych regionów Chin. Miasto założone w V w. Uczestniczyło w kontaktach starego

62 Jedwabnego Szlaku, pośrednicząc między Europą a krajami Wschodu. Z Wenecji w 1271 r. na Wschód wyruszył Marco Polo, docierając aż do Chin, by powrócić do miasta w 1295 r. Abu-Lughod, Janet; Before Tiezzi, Shannon; China’s

Xiamen (Amoy, chiń. 厦门) Portowe miasto (3,5 mln mieszkańców) w południowo- -wschodnich Chinach nad Cieśn. Tajwańską. Międzynarodowy port lotniczy Xiamen Gaoqi (20,8 mln pasażerów w 2015 r.). Port oceaniczny, 8. co do wielkości port handlowy w ChRL dla stat- ków do ponad 50 krajów świata i promów na Tajwan (8 mln TEU w 2013 r.). Już od wczesnego średniowiecza ważne dla morskich kontaktów Chin ze światem. Ważne dla nowej chińskiej strategii „Morskiego Jedwabnego Szlaku XXI w.”. Miejsce corocznych Chińskich Międzynarodowych Targów Handlu i Inwestycji. Mathias Mertens z belgijskiej Antwerpii odwiedzający miasto napisał: „Dziś ponad 90% handlu między Europą a Chinami odbywa się morzem, a Jedwabny Szlak stał się domeną archeolo- gów i historyków. Niemniej jednak rozmowy o Nowym Jedwab- nym Szlaku można usłyszeć we wszystkich zakątkach świata”. Ge, Huang; Xiamen Mertens, Matthias; Along World Port Source; Port Zhen, Luo; One

Xian (Xi’an, chin. 西安) Miasto w środkowych Chinach (8,7 mln mieszkańców). Węzeł komunikacji drogowej (3 autostrady) i kolejowej. Połą-

63 czenie szybką koleją z Zhengzhou. Stacja pośrednia połącze- nia Yiwu-Madryt, Chongqing-Duisburg i innych połączeń miast chińskich z europejskimi. Międzynarodowy Port Lotni- czy Xian Xianyang obsłużył w 2015 r. prawie 33 mln pasaże- rów. W 1991 r. utworzono tu High-tech Industrial Development Zone, w której zlokalizowano inwestycje ponad 1200 między- narodowych firm, m.in. z Holandii, Japonii, Kanady, Korei Płd., Niemiec, USA. Jedno z najstarszych miast chińskich. Dawne Chang’an, stolica kraju dla wielu dynastii. Miasto początko- we i docelowe wielu dróg składających się na sieć Jedwabnego Szlaku. Wielka atrakcja turystyczna także za sprawą grobowca pierwszego chińskiego cesarza Qin Shi z 210 r. p.n.e. z tera- kotową armią. Współcześnie według Komisji Narodowego Rozwoju i Reform w nowym projekcie „Pasa Ekonomiczne- go Jedwabnego Szlaku” miasto ma być kluczowym centrum logistycznym dla połączeń lądowych i morskich Azji i Europy. China; Xi’an UNCTAD; Investment UNESCO; Xi’an Wong, Tsoi-lai Catherine; Xi’an

Yiwu (义乌) Miasto (1,2 mln mieszkańców) we wschodnich Chinach. Stacja kolejowa i terminal dla dalekobieżnych międzynaro- dowych pociągów towarowych. Stacja początkowa i docelo- wa połączenia z Madrytem i innymi miastami Europy. Naj- większy na świecie kompleks handlowy Yiwu International Trade Mart i ponad 70 tys. sklepów. Huang, Flora; Yiwu Yiwu Market Guide

64 Zhengzhou (郑州) Miasto (6,4 mln mieszkańców) we wschodnich Chinach. Ważny węzeł kolejowy. Stacja początkowa trzech ważnych tras na zachód. Przez Urumczi, Alashankou, Astanę, Oktiabrsk, Brześć, Warszawę, do Pragi, Duisburga, Hamburga, Paryża, Mediolanu. Przez chińskie Manzhouli, rosyjski Nowosybirsk, Jekaterynburg, Moskwę, Mińsk, Brześć, Warszawę i dalej do miast Europy Zachodniej. Przez Alashankou do Ałma Aty w Kazachstanie. Międzynarodowy port lotniczy Zheng- zhou Xinzheng, który w 2015 obsłużył 17,3 mln pasażerów. Aneja, Atul; Zhengzhou Makinen, Julie; Violet Law; China’s Zhengzhou International Hub

Żezkazgan (Жезқазған) Miasto (100 tys. mieszkańców) w środkowym Kazachsta- nie. Kolejowa stacja tranzytowa dla połączenia Chin z krajami regionu Morza Kaspijskiego, a także z Ukrainą i innymi krajami Europy. Także dla połączenia Chin z Polską, Niem- cami i innymi krajami Europy przez Rosję i Białoruś. Acar, A. Zafer; Zbigniew Bentyn; Batuhan Kocaoğlu; Logistic Chernov, Vitaly; Russia’s Daly, John C.K.; China

CZĘŚĆ 2

LUDZIE, INSTYTUCJE, PROJEKTY

Asian Development Bank (ADB) Międzynarodowa instytucja finansowa z siedzibą w Manda- luyong na Filipinach założona w 1966 r. Grupuje 67 członków, w tym 48 z Azji i 19 z innych kontynentów, także USA i ChRL. Sama o sobie pisze: „azjatycka z charakteru i sprzyjająca ekono- micznemu rozwojowi i kooperacji w najbardziej ubogich regionach świata”. ADB pod hasłem „The New Silk Road” finansuje program Central Asia Regional Economic Cooperation, który dotyczy współpracy w sprawach transportu i energii między: Afganistanem, Azerbejdżanem, ChRL, Kazachstanem, Kirgi- stanem, Mongolią, Pakistanem, Tadżykistanem, Turkmenista- nem i Uzbekistanem. Bank odpowiedzialny jest za finansowa- nie gazociągu TAPI, którym gaz z Turkiestanu ma płynąć do Afganistanu, Pakistanu i Indii (por. 6.1). Asian Development Bank Asian Development Bank; The New

Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) Międzynarodowa instytucja finansowa z siedzibą w Peki- nie powołana z inicjatywy władz chińskich w trakcie serii negocjacji w Kunming (ChRL), Mombaju (Indie), Ałma Acie (Kazachstan), Singapurze w latach 2014–2015. Porozumienie uprawomocniło się 25 grudnia 2015 r. Udział w Banku zgło- siło 57 krajów: Arabia Saudyjska, Australia, Austria, Azer- bejdżan, Bangladesz, Brazylia, Brunei, Birma, ChRL, Dania,

69 Egipt, Filipiny, Finlandia, Francja, Gruzja, Hiszpania, Holan- dia, Islandia, Indie, Indonezja, Iran, Izrael, Jordania, Kambo- dża, Katar, Kazachstan, Korea Płd., Kuwejt, Kirgistan, Laos, Luksemburg, Malezja, Malediwy, Malta, Mongolia, Niemcy, Nepal, Nowa Zelandia, Norwegia, Oman, Pakistan, Polska, Portugalia, RPA, Rosja, Singapur, Sri Lanka, Szwecja, Szwaj- caria, Tajlandia, Tadżykistan, Turcja, Uzbekistan, Wietnam, Wielka Brytania, Włochy, Zjednoczone Emiraty Arabskie. Z grupy G7 najbardziej uprzemysłowionych krajów do banku nie zgłosiły akcesji: USA, Japonia i Kanada. Peimin Ni z USA pisze, iż w odróżnieniu od Banku Światowego i Międzynaro- dowego Funduszu Walutowego, w którym USA mają prawo weta, w AIIB nie przewidziano prawa weta, także dla najwięk- szego udziałowca ChRL. Autor podaje to jako przykład filozofii „nowego światowego ładu”, który ma być wielocentryczny i „nie wertykalny, lecz horyzontalny”, tj. oparty nie na domina- cji, lecz na „dialogu, partnerstwie i współpracy” wielu krajów. Asian Infrastructure Investment Bank Ni, Peimin; The Underlying

Athens Silk Road International Travel Biuro turystyczne, które „utworzył w Atenach w sierpniu 2000 r. Lan Xiaocheng”, by umożliwić chińskim i greckim turystom podziwianie piękna obu krajów. Silk Road International Travel

China Ocean Shipping Company (COSCO) Państwowe przedsiębiorstwo transportu morskiego w ChRL z centralą w Pekinie i oddziałami oraz zależnymi

70 firmami w wielu krajach świata na różnych kontynentach. Między innymi w greckim Pireus (patrz: 4.1). Jedno z naj- większych przedsiębiorstw transportu morskiego na świe- cie. Ponad 160 kontenerowców o całkowitej pojemności ponad 750 tys. TEU. Największa na świecie flota tankowców pod względem liczby jednostek i tonażu. Jedna z najwięk- szych flot masowców do przewożenia różnych towarów. Statki docierają do ponad 1000 portów na 6 kontynentach. China Ocean Shipping Company Koutantou, Angeliki; Brenda Goh; After Zhong, Nan; COSCO

Clinton, Hilary Sekretarz stanu USA w latach 2009–2013 20 lipca 2011 r. w indyjskim Ćennaj (dawny Madras) powiedziała: „W prze- szłości narody południowej i centralnej Azji powiązane były ze sobą i z resztą kontynentu handlową siecią nazywaną Jedwab- nym Szlakiem. (…) Zacznijmy pracować razem, by zbudo- wać nowy Jedwabny Szlak”. Po powrocie z Azji we wrześniu 2011 r. przedstawiła plan powojennej odbudowy Afganistanu przez rozwój infrastruktury łączącej ten kraj z Azją Central- ną, Indiami i Pakistanem. Projekt określono jako „New Silk Road Initiative”. Jak pisze Theresa Fallon, jeden z chińskich dyplomatów tak opisał chińską reakcję na wykorzystanie terminu „Jedwabny Szlak” do amerykańskiej polityki: „byliśmy zdruzgotani. Mieliśmy długie nieprzespane noce, a po dwóch latach przewodniczący Xi zaproponował strategiczną wizję naszego nowego projektu Jedwabnego Szlaku”. Clinton, Hillary Rodham; Remarks Fallon, Theresa; The New

71 Fedorenko, Vladimir; The New Kucera, Joshua; The New U.S. Department of State; New

DB Schenker Międzynarodowa firma z Niemiec z siedzibą w Berlinie i ponad 2000 przedstawicielstw w różnych krajach świata: „Oferujemy kompleksową obsługę logistyczną, transport lądowy, lotniczy, oceaniczny i magazynowanie”. Prezesem zarządu jest Jochen Thewes. W ofercie „Modern Silk Road” firma oferuje połączenia towarowe między chińskim Szan- ghajem a niemieckim Hamburgiem: morskie (35–40 dni), kolejowe (14–18 dni) i lotnicze (1 dzień). Wśród kolejowych są także połączenia: Suzhou (Chiny) – Warszawa (Polska), Harbin (Chiny) – Hamburg (Niemcy), Brześć (Białoruś) – Zabajkalsk (Rosja), Wuhan (Chiny) – Duisburg/Hamburg (Niemcy), Shenyang (Chiny) – Lipsk (Niemcy), Chongqing (Chiny) – Duisburg (Niemcy), Zhengzhou (Chiny) – Ham- burg (Niemcy), Chengdu (Chiny) – Łódź (Polska). W ofercie jest także kompleksowe połączenie Chin z Brazylią, na któ- re składają się: połączenia kolejowe Chin z Niemcami oraz połączenia lotnicze Niemiec z Brazylią. DB Schenker Wollmer, Göran; The Modern

Ekonomiczny Korytarz – Bangladesz, Chiny, Indie, Myanmar (BCIM) Forum międzynarodowej współpracy powołane porozumieniem podpisanym w sierpniu 1999 r. w chińskim

72 Kunming, stolicy prowincji Junnan. Wśród deklarowanych działań są starania o zacieśnianie związków handlowych, turystycznych, kulturowych i kontaktów międzyludzkich w regionie, a także budowa dróg lądowych, wodnych, połą- czeń lotniczych, telekomunikacyjnych, rurociągów między chińskim Kunming a indyjską Kalkutą przez terytorium Bangladeszu i Myanmaru (dawna Birma). Jest organizato- rem konferencji, seminariów oraz Rajdu Samochodowego BCIM, który wyruszył 22 lutego 2013 r. z Kalkuty do Kun- ming trasą prawie 3 tys. km planowanych inwestycji. BCIM Car Rally 2013 Institute of Chinese Studies; Bangladesh Rupak, Bhattacharjee; The emerging

Euroazjatycka Unia Gospodarcza (EUG) (Евразийский экономический союз) Powołana traktatem podpisanym w stolicy Kazachsta- nu w Astanie 29 maja 2014 r. przez prezydentów: Rosji, Kazachstanu i Białorusi – Władimira Putina, Nursułtana Nazarbajewa i Aleksandra Łukaszenkę. W 2015 r. przystą- piły do niej Armenia i Kirgistan. We wstępie do Traktatu jest mowa o leżących u jego podstaw zasadach: ONZ; Orga- nizacji Wolnego Handlu; zasadach suwerenności i równo- ści państw; współpracy między ludźmi respektującej ich historię, kulturę i tradycję; wzajemnych korzyściach; zrów- noważonym i uczciwym handlu i rozwoju; eurazjatyckiej ekonomicznej integracji. W trakcie spotkania z przewodni- czącym Jinping Xi na moskiewskim Kremlu 8 maja 2015 r. Władimir Putin powiedział: „Uważamy, że projekty EUG i »Pas Ekonomiczny Jedwabnego Szlaku« harmonijnie się

73 uzupełniają”. W odpowiedzi Jinping Xi stwierdził: „Zwra- camy szczególną uwagę na to, co łączy chiński projekt »Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku« oraz rosyjskie wysił- ki budowy transeurazjatyckich połączeń transportowych i projektu EUG. Będziemy pracować razem na rzecz więk- szej otwartości, by koordynować nasze strategie rozwoju (…) dla dobra obu krajów i narodów”. Euroasian Economic Union Nazemroaya, Mahdi Darius; Neither President of Russia; Press President of Russia; Treaty

ﺍﺷﺮﻑ ﻏﻨﻲ Ghani, Ashraf Ahmadzaj (pasztu (ﺍﺣﻤﺪﺯی Prezydent Islamskiej Republiki Afganistanu od 29 wrze- śnia 2014 r. Autor koncepcji „Lapisowa Droga” przedstawio- nej m.in. w czasie wizyty w Azerbejdżanie w grudniu 2014 r. Według Ashrafa Ghani: „Jak Bóg pozwoli, w ciągu 3 lat Lapisowa Droga połączy nas z Europą”. Zarghona Salehi dodaje, że droga ma prowadzić „przez Turkmenistan, Azer- bejdżan, Gruzję i Morze Czarne”. Atiqullah Nasrat, prezes afgańskiej Izby Handlu i Przemysłu, określił przebieg Dro- gi dokładniej: od afgańskiego Herat przez turkmeński port Turkmenbaszy nad Morzem Kaspijskim i morzem do azerskiego Baku. Zaznaczył, że Droga jest dobrym sposobem na rozwój regionu. Przytaczający słowa prezydenta Khan Saif Shadi wyjaśnia, że nazwa drogi pochodzi od cennego kamienia z Afganistanu”. Chodzi o lapis lazuli, od 6 tys. lat wydobywany w zachodnim Hindukuszu, który starymi szlakami docierał w starożytności do odległych regionów

74 trzech kontynentów Starego Świata. Lailuma Noori pisze, że droga ta nadal jest czymś, co dopiero wymaga realizacji. Kakar, Javed Hamim; President Noori, Lailuma; New Shadi, Khan Saif; Afghanistan Salehi, Zarghona; Ghani The Kabul Times; Azure

Golden Eagle Luxury Trains Brytyjskie biuro podróży z główną siedzibą w Altrincham pod Manchesterem. Od 25 lat organizuje długodystansowe luksusowe podróże turystyczne po Europie, Azji, Afryce i Amery- ce Północnej, m.in. 21-dniową wyprawę „Silk Road” z Moskwy do Pekinu przez Wołgograd, Pustynię Kara Kum, Chiwę, Asz- chabat, Merw, Bucharę, Samarkandę, Taszkent, Ałma-Atę, Turfan, Dunghuang, Xian, połączoną oczywiście z pobytem i zwiedzaniem miejsc ważnych dla starego Jedwabnego Szlaku. Wśród innych wypraw: Ekspres Transsyberyjski z Moskwy do Władywostoku, Ekspres Transmongolski z Moskwy do Ułan Bator i Perska Odysea z Moskwy do Teheranu. Golden Eagle Luxury Trains

Grzelak, Tomasz Prezes zarządu Hatrans Logistics, łódzkiej firmy, która jest operatorem uruchomionego w 2013 r. kolejowego towarowego połączenia Łodzi z Chengdu. Michał Frąk wyjaśnia: „Tomasz Grzelak doprowadził do powstania pierwszego regularnego towarowego połączenia kolejowego Polski z Chinami”. Bogdan Możdżyński określa to poetycko „chiń-

75 skim snem Tomasza Grzelaka”. O pierwszym eksperymen- talnym transporcie, który w Sylwestra 2012 r. przyjechał na graniczną stację Małaszewicze, sam Tomasz Grzelak mówi: „Bardzo nam zależało, aby wjechał do Polski jeszcze w 2012 roku. Dlatego w Sylwestra walczyliśmy z papierami. Było na nich ponad 3 tys. pieczątek. Zrobiłem prawie 100 km, jeżdżąc tego dnia po terminalu i załatwiając formalności”. Frąk, Michał; Polak Możdżyński, Bogdan; Chiński

Hatrans Logistics Spółka z o.o. Przedsiębiorstwo z Łodzi zajmujące się krajowym i mię- dzynarodowym transportem towarowym: przewozem, magazynowaniem, odprawami celnymi. Od 2013 r. jest operatorem regularnego, cotygodniowego połączenia kolejowego między Chengdu w Chinach a Łodzią (patrz: 1.2). Jak podaje firma: „Każdy pociąg składa się z 41 wagonów, załadowanych 40 kontenerami. Transport (…) trwa 14 dni”. W 2015 firma uruchomiła także połączenie Łodzi z chiń- skim Xiamen (patrz: 1.3). W listopadzie 2014 r. w trakcie Polsko-Chińskiego Forum Gospodarczego w Szanghaju Hatrans podpisał umowę z chińskim Unishunf Investments dotyczącą budowy w Łodzi nowego centrum logistycznego. Hatrans Logistics Woźniak, Adam; Z Łódzkiego

International Dunhuang Project Projekt uruchomiony w 1994 r. przez British Library, którego celem jest „zachowanie i udostępnianie archeolo-

76 gicznych artefaktów z wschodniej części (…) Jedwabne- go Szlaku z okresu 1. tysiąclecia naszej ery”. W projekcie uczestniczą instytucje z 12 krajów, m.in.: Bibliothèque nationale de France, Paryż, Guimet Museum, Paryż, Research Institute of Korean Studies, Seul, Ryukoku University, Kyoto, The Berlin-Brandenburg Academy of Science and Huma- nities, The British Library, Londyn, The British Museum, Londyn, The Dunhuang Academy, Dunhuang, The Institute for Oriental Manuscripts, Petersburg, The Library of the Hungarian Academy of Sciences, Budapeszt, The Museum for Asian Art, Berlin, The National Library of China, Pekin, The Victoria & Albert Museum, Londyn. Arts & Humanities Research Council; The Silk The International Dunhuang Project; The Silk

Islamic Development Bank Międzynarodowa instytucja finansowa z siedzibą w Dżuddzie w Arabii Saudyjskiej zrzeszająca 57 krajów, głównie z Azji i Afryki, lecz także europejską Albanię i amerykański Surinam. Głównymi udziałowcami są: Ara- bia Saudyjska, Libia, Iran, Nigeria, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Egipt, Kuwejt, Turcja. Bank podaje, że został powołany „w trakcie Konferencji Ministrów Finan- sów Krajów Muzułmańskich w Dżuddzie w miesiącu

77 Zu al-kada 1393 r. hidżry, co odpowiada grudniowi 1973 r. (…) ma na celu przyspieszenie rozwoju ekonomicznego i społecznego krajów członkowskich oraz społeczno- ści muzułmańskich w zgodzie z zasadami szariatu, czyli islamskiego prawa”. Bank realizuje zaplanowany na lata 2016–2020 program dla Azji Centralnej „Enhanced Compe- titiveness Increased Trade and Economic Growth”. Finan- suje m.in. Silk Road Project Azerbaijan, którego celem jest modernizacja linii kolejowych Azerbejdżanu, by mogły służyć realizacji Projektu TRACECA dotyczącego budowy korytarza transportowego między Europą a Azją przez kraje regionu Kaukazu. Islamic Development Bank Islamic Development Bank; Silk Islamic Development Bank Group; Special

Komunistyczna Partia Chin (KPCh) (中国共产党) Założona w 1921 r. rządząca partia w ChRL z siedzibą władz w Pekinie. Główne instytucje to: Kongres Narodo- wy i Komitet Centralny. W 2015 r. 87,8 mln członków. Od 2012 r. sekretarzem generalnym partii jest Jinping Xi, który od 2013 r. jest także przewodniczącym ChRL. Decyzje partii kształtują politykę kraju. Przedstawiciel ChRL przy ONZ wyjaśnia, że nowa chińska inicjatywa „Pas i Droga” „zosta- ła najpierw zapisana w dokumentach 3. Plenum 18. Komi- tetu Centralnego KPCh”. Inicjatywa Jinping Xi była przed- stawiana i dyskutowana na wielu partyjnych spotkaniach. M.in. 24–25 października 2013 r. w Pekinie na Peripheral Diplomacy Work Conference, gdzie ustalano aktualną poli- tykę zagraniczną partii. Xi powiedział wtedy: „Powinniśmy

78 razem z innymi krajami pracować na rzecz rozwoju infrastruktury powiązań i komunikacji i budowy »Pasa Ekono- micznego Jedwabnego Szlaku« i »Morskiego Jedwabne- go Szlaku XXI w.«”. Oficjalny organ prasowy to dziennik „People’s Daily” (人民日报), który realizując politykę partii, powołał specjalną platformę informacyjną „New Silk Road”, by „promować współpracę ekonomiczną, wymianę kultu- ralną i przyjacielskie relacje między Chinami i innymi krajami Jedwabnego Szlaku”. Chinese Government, China Council China Investments Research; Chinese Mission of the People’s Republic News of The Communist Party People’s Daily; Of the new Silk

Komisja Narodowego Rozwoju i Reform (KNRiR) (中华人民共和国国家发展和改革委员会) Instytucja podległa Radzie Państwa ChRL z siedzibą w Pekinie. Od marca 2013 jest kierowana przez Shaoshi Xu. Jednym z jej głównych zadań jest kształtowanie makroeko- nomicznej polityki państwa. 30 marca 2015 r. opublikowała dokument „Vision and Actions on Jointly Building Silk Road Economic Belt and 21st Century Maritime Silk Road”*, który przedstawia nową chińską inicjatywę. We wstępie czytamy: „Od tysięcy lat Duch Jedwabnego Szlaku – »pokój i koope- racja, otwartość i inkluzywność, wzajemne uczenie się i wzajemne korzyści« – przekazywany z pokolenia na pokolenie przyczyniał się do rozwoju ludzkiej cywilizacji i do dobrobytu

* Dalej przywoływany jako „Vision”.

79 i rozwoju krajów wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Symbolizując komunikację i współpracę między Wschodem a Zachodem, Duch Jedwabnego Szlaku jest historycznym i kulturowym dziedzictwem wszystkich krajów całego świata”. National Development and Reform Commission* NDRC; Vision

Li, Keqiang (李克强) W latach 2008–2013 wicepremier Chińskiej Republiki Ludo- wej, a od 15 marca 2015 r. premier. Odwiedził wiele krajów, w których propagował i realizował politykę budowy „nowego korytarza wzajemnych powiązań”. Uczestniczył m.in. w „The Third Meeting of Heads of Government of China and Central and Eastern European Countries” w Belgradzie 16–17 listopada 2014 r., gdzie wyjaśniał: „Budowa ekspresowego lądo- wo-morskiego połączenia Chiny-Europa stała się kluczowa dla projektu współpracy Chin i 16 krajów Europy Wschodniej i Centralnej. Praktyczna i skuteczna sieć połączeń między Azją i Europą zawsze była marzeniem krajów tego regionu. Inicja- tywa »Pasa i Drogi«, którą proponują Chiny, ma na celu wspól- ną pracę, by zrealizować to marzenie”. Poza Serbią odwiedził także Angolę, Belgię, Brazylię, Brunei, Chile, Etiopię, Francję, Indie, Irlandię, Kenię, Kolumbię, Malezję, Niemcy, Nigerię, Pakistan, Peru, Rosję, Rumunię, Szwajcarię, Tajlandię, Uzbe- kistan, Węgry, Wielką Brytanię, Wietnam, Włochy. Belgrade Meeting, Belgrade MacDowall, Andrew; China Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s

* Dalej oznaczana skrótem NDRC.

80 Maersk (A.P. Møller-Mærsk A/S) Jedno z największych przedsiębiorstw towarowego transportu morskiego działające w skali globalnej z siedzi- bą główną w duńskiej Kopenhadze. Lider transportu kontenerowego. Dysponuje m.in. kilkunastoma ogromnymi kontenerowcami klasy Maersk Triple E o długości 400 m i ładowności 18 tys. TEU. Podpisało porozumienie z chiń- skim Qingdao Port Group w sprawie nowego terminala portowego we włoskim Vado Ligure w Zatoce Genueń- skiej, który ma być otwarty w 2018 r. Tim Smith z Maersk Group North Asia powiedział, że to przykład partnerstwa w ramach inicjatywy Pasa i Drogi. Maersk Salvacion, Manny; Maersk

„Mausam” projekt Projekt, który indyjski minister kultury Shri Ravindra Singh przedstawił 20 czerwca 2014 r. na 38 sesji World Heritage Com- mittee w Doha w Katarze, starając się o wpisanie szlaków morskich Oceanu Indyjskiego na listę UNESCO World Heri- tage. Zainteresowanie projektem wyrazili ambasadorowie: Chin, Iranu, Kataru, Myanmaru, Wietnamu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Celem jest „odtworzenie komunikacji między krajami Oceanu Indyjskiego, by rozwijać rozumienie kultur”. Nazwa „mausam” (hindu मौसम) oznacza monsun, sezonowy wiatr umożliwiający żeglugę. Cel to odtworzenie sieci morskich połączeń od starożytności integrującej Afrykę Wschodnią, Półwysep Arabski, Iran, kraje Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. W sieci tej Indie odgrywały kluczo-

81 wą rolę, dlatego niektórzy uważają, że to próba przywrócenia Republice Indii ważnego miejsca w regionie Oceanu. Jednak, jak czytamy w The Hans India: „Projekt Mausam nie jest skierowany przeciwko chińskiej strategii Jedwabnego Szlaku”. Ze strony indyjskiej uczestniczy w nim Ministerstwo Kultury, Muzeum Narodowe oraz Indira Gandhi National Centre for the Arts. W ramach projektu organizowane są wykłady, konferencje, wystawy i publikacje. Pillalamarri, Akhilesh; Project Project ‘Mausam’ Simply Decoded; Project The Hans India; What

Międzynarodowy Korytarz Północ–Południe Międzynarodowe porozumienie zawarte w rosyjskim Petersburgu 12 września 2000 r. przez Iran, Indie i Rosję w celu rozwoju korytarza transportowego łączącego Ocean Indyjski przez Iran i Rosję z krajami Europy Północnej. Do porozumienia przystąpiły: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Bułgaria, Kazachstan, Kirgizja, Oman, Syria, Tadżykistan, Turcja, Ukraina. Ważną rolę odgrywa tu też Porozumienie z Aszchabadu z kwietnia 2011 r. zawarte przez Iran, Katar, Oman, Turkmenistan i Uzbekistan, do którego przyłączyły się Kazachstan i Indie. Korytarz składa się z kilku segmen- tów i korzysta z różnych rodzajów transportu: 1. morskie połączenie między portami Mumbaj w Indiach a Bandar Abbas w Iranie; 2. lądowe połączenia między Bandar Abbas a irańskimi portami Morza Kaspijskiego; 3. morskie połą- czenia między portami irańskimi a rosyjskimi i kazachskimi Morza Kaspijskiego; 4. lądowe połączenia przez Kazachstan

82 Legenda: 1-Mumbaj 2-Bandar Abbas 3-kaspijskie porty Iranu 4-porty rosyjskie i kazachskie 5-Petersburg

Mapa 4. Międzynarodowy Korytarz Północ–Południe i Rosję do Petersburga nad Morzem Bałtyckim i do krajów Europy Północnej. Jedną z ważnych dla korytarza inwestycji jest połączenie kolejowe Iranu, Turkmenistanu i Kazachsta- nu otwarte 3 grudnia 2014 r. W ceremonii otwarcia uczestniczyli prezydenci dwóch ostatnich krajów: Gurbanguly Berdymukhammedov i Nursułtan Nazarbajew. Połączenie kolejowe trzech krajów stało się możliwe dzięki wybudo- -w pół (ﮔﺮﮔﺎﻥ .waniu odcinka kolei łączącego Gorgan (pers nocnym Iranie przez Bereket w Turkmenistanie z Janaozen (Ozen) (kaz. Жаңаөзен) w Kazachstanie. Bi-Weekly Newsletter Bipul, Chatterjee; Singh Surendar; An Opportunity International North-South Transport Railway Gazette; Iran Talmiz, Ahmad; Who’s The Hans India; Ashgabat

New Development Bank (NDB) Międzynarodowy bank powołany 15 lipca 2014 r. w For- taleza w Brazylii porozumieniem zawartym przez kraje BRICS, czyli: Brazylię, Rosję, Indie, Chiny i Republikę Połu- dniowej Afryki. Główna siedziba znajduje się w Szanghaju, językiem oficjalnym jest język angielski, a funkcję prezesa pełni Kundapur Vaman Kamath z Indii. Sam Bank swoje zadanie określa jako „wspieranie infrastruktury oraz inicjatyw w rozwijających się gospodarkach”. Wiceprezes Banku Leslie Maasdorp wylicza, że kraje założycielskie to: „43% ludności świata i 22% produktu globalnego”. Maasdorp, Leslie; What New Development Bank; Changing

84 New Silk Road Company Ltd. (NSRC) Prowadzi Centrum Międzynarodowych Finansów w Dubaju (Dubai International Finance Center – DIFC), które jest „finansowym centrum strategicznie ulokowanym między Wschodem a Zachodem”. Jego celem jest „budowanie reputacji Dubaju jako globalnego węzła przez utrzymywanie międzynarodowych standardów i rozwi- janie międzynarodowych relacji”. Specjalna wolna strefa ekonomiczna o pow. 110 akrów utworzona w Dubaju w 2004 r. na podstawie federalnego prawa Zjednoczonych Emiratów Arabskich, które nadało jej własny autonomiczny system prawny. Na terenie Centrum poza instytucjami finansowymi znajdują się luksusowe sklepy, restauracje, kawiarnie, galerie sztuki i hotele. Firmą NSRC i DIFC kieruje Essa Kazim, który jest także przewodniczącym Giełdy Dubaju. Four Seasons Hotel Dubai New Silk Road Company Ltd.

New Silk Road Group Ltd. Chińska firma z Dongguan, położonego w ujściu Rze- ki Perłowej do Morza Południowo-Chińskiego. Założona w 2006 r. Producent tekstyliów jedwabnych, jedwabno- -bawełnianych, jedwabno-lnianych i jedwabno-wiskozo- wych. W 4 zakładach zatrudnia ponad 600 pracowników. Swoje wyroby eksportuje na rynki 6 kontynentów. New Silk Road Group

85 New Silk Road Institute Prague Instytucja utworzona we wrześniu 2015 r. Jak sama o sobie pisze, jej celem jest „propagowanie idei wzajemnie korzystnej współpracy między krajami Azji i Europy (…). Instytut stara się także uczestniczyć w budowaniu świata komunikacji, a nie świata bezcelowej konfrontacji”. New Silk Road Institute Prague

New Silk Road Investment Finansowa firma inwestycyjna z Singapuru. Działająca od 2008 r. i kierowana przez Raymonda Goha. Firma podaje: „Inwestujemy w przedsiębiorstwa azjatyckie w celu uzyskania długoterminowych zysków”. Zarządza Asia Landmark Fund LTD a udziały w nim oferuje międzynarodowym inwestorom za pośrednictwem przedstawicielstwa na karaibskich Kajmanach. Asia Landmark Fund LTD New Silk Road Investment

Ni, Peimin (倪培民) Profesor filozofii z Grand Valley State University w Allen- dale w Stanie Michigan, w USA. Autor m.in. „The Under- lying Philosophy and Impact of the New Silk Road World Order”. W książce wyjaśnia filozoficzne podstawy chińskiej polityki Nowego Jedwabnego Szlaku, a także i to, że projekt ten dotyczy również budowy „Silk Road World Order”, czy ujmując to krócej „Silk World Order”, to znaczy nowego „jedwabnego” porządku świata odwołującego się do chiń-

86 skiej filozofii Konfucjusza i starszej tradycji tianxia (天下), czyli wspólnoty przeznaczenia wszystkiego pod niebem. Grand Valley State University; Peimin Ni, Peimin; The Underlying Shanghai Academy of Social Sciences; Professor

Park, Kyong Architekt, artysta, teoretyk, profesor na wydziale Visual Arts University of California w San Diego. Jedna z jego wystaw to „The New Silk Road” w Museo de Arte Contemporaneo de Castilla y León w hiszpańskim León. Od 2007 r. kieruje badawczym projektem „New Silk Roads” poświęconym zmianom, jakie zachodzą w miastach i regionach Azji między Istam- bułem a Tokyo, dotyczącym m.in.: migracji, powstawania ponadnarodowych instytucji, społecznych i przestrzennych konsekwencji globalizacji, elektronicznej wymiany informacji. W ramach projektu odbyły się 3 wyprawy badawcze. Pierwsza (lipiec–październik 2007): Szanghaj> Singapur > Seul > Tokyo > Guangzhou > Foshan > Dongguan > Shenzhen > Hong Kong > Macau > Pekin. Druga (grudzień 2007–styczeń 2008): Istam- buł > Delhi > Dubai. Trzecia (wrzesień 2008): Buchara > Samar- kanda > Taszkent >Ałma Ata > Astana. New Silk Roads Redcat; Kyong

Putin, Władimir Władimirowicz (Владимир Владимирович Путин) Prezydent Federacji Rosyjskiej w latach 1999–2008 i obecnie od 7 maja 2012 r. Realizuje projekt Euroazjatyckiej Unii

87 Gospodarczej (EUG) (Евразийский экономический союз). W kazachskiej Astanie 29 maja 2014 r. wraz z prezydentami Kazachstanu i Białorusi Nursułtanem Nazarbajewem i Alek- sandrem Łukaszenko, podpisując traktat o powołaniu Unii (do której w 2015 r. przystąpiła także Armenia i Kirgistan), powiedział: „Geograficzne położenie pozwala nam tworzyć rozwiązania komunikacyjne o znaczeniu nie tylko regional- nym, lecz także i globalnym, co umożliwia rozwój ogrom- nego handlu Europy i Azji”. Władimir Putin zadeklarował, że „projekt EUG oraz »Pas Ekonomiczny Jedwabnego Szla- ku« uzupełniają się harmonijnie”, o czym mówił na licznych spotkaniach, m.in. 26 września 2015 r. w Nowym Jorku w przemówieniu do Zgromadzenia Ogólnego ONZ, gdzie przedstawiał koncepcję „integracji integracji”, wskazując na możliwość kooperacji nie tylko między EUG a nową inicja- tywą chińską, lecz także na możliwość współpracy między EUG a Unią Europejską. Mówił m.in. o rosyjskich planach „powiązania EUG i chińskiej inicjatywy »Pasa Ekonomicz- nego Jedwabnego Szlaku«”. President of Russia; Press Putin, Wladymir; U.N. Starr, S. Frederick; Svante E. Cornell (red.); Putin’s The Voice of Russia; Russian Zhao, Minghao; China’s

Richthofen, Ferdinand von Profesor geologii na Uniwersytecie w Berlinie (ur. 1833, zm. 1905). W latach 1860–1872 podróżował i prowadził badania we wschodniej Azji, w tym w Chinach. Jest uważa- ny za osobę, która pierwszy raz użyła określenia „Jedwab-

88 ny Szlak” w odniesieniu do kontaktów między Chinami a Zachodem. Daniel Waugh wyjaśnia w piśmie „The Silk Road”, że już w samym tytule pracy „Über die zentralasiati- schen Seiden-strassen bis zum 2. Jh. n. Chr.” opublikowanej w Berlinie w 1877 r. pojawia się niemieckie słowo „Seiden- strasse” od terminu rzymskiego „serica”, oznaczającego kraj pochodzenia jedwabiu, czyli Chiny. Waugh, Daniel; Richthofen’s

Silk Road Cultural Journey 19 września 2014 r. w Jingyang w prowincji Shaanxi w Środkowych Chinach odbyła się szczególna uroczystość zorganizowana przez lokalne władze i lokalne przedsiębior- stwo herbaciane. Karawana 136 dwugarbnych baktrianów i ponad 100 podróżnych ubranych w starożytne kostiumy wyruszyła z ładunkiem herbaty Jedwabnym Szlakiem do Kazachstanu, do którego miała dotrzeć po roku. Niestety nie udało mi się odnaleźć informacji o zakończeniu podróży, dlatego przypuszczam, że karawana po drodze przepadła z ładunkiem, co chyba na Jedwabnym Szlaku nie wydarzyło się po raz pierwszy. China Daily; Silk

Silk Road Film Festival Odbywa się od 2014 r. w marcu w irlandzkim Dublinie. Organizatorzy to: Carla Mooney, Steinar Oli, Jonsson i Del- wyn Mooney. Piszą o sobie: „mała grupa wolontariuszy

89 i pasjonatów”, a o festiwalu: „prezentuje filmy z krajów, któ- re były kiedyś częścią historycznej sieci Jedwabnego Szla- ku”. Filmowym pokazom towarzyszą dyskusje i seminaria. Wspierany przez prywatnych sponsorów i rząd Irlandii. Silk Road Film Festival

Silk Road Foundation Organizacja non-profit z siedzibą w Saratoga w Kalifornii w USA. Określa się jako „Most między kulturami Wschodu i Zachodu”. Założona w 1996 r. „w celu wspierania badań i zachowania kultur i sztuki Azji Wewnętrznej i Jedwabnego Szlaku. (…) korzysta z prywatnych funduszy i darowizn”. Prowadzi także w sieci platformę informacyjną dotyczącą badań naukowych nad Jedwabnym Szlakiem. Publikuje pismo „The Silk Road”. Silk Road Foundation The Silk Road, t. 13, 2015

Silk Road Found Instytucja zarejestrowana 29 grudnia 2014 r. w Pekinie, której przewodniczy Jin Qi. Powołana do zarządzania fundu- szem 40 mld dolarów USA, które ChRL „planuje przeznaczyć na budowę dróg, kolei i lotnisk wzdłuż Jedwabnego Szlaku w Azji Centralnej i Południowej w celu promocji ekonomicznej współpracy i zacieśniania politycznych związków”. Jinping Xi o Funduszu powiedział, że poza inwestowaniem własnych środków fundacja przyciągnie inwestorów z Azji i innych części świata, by aktywnie uczestniczyli w budowaniu „Pasa

90 Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku” i „Morskiego Jedwab- nego Szlaku XXI w.”. Fundusz ma finansować m.in. budowę Ekonomicznego Korytarza Chiny-Pakistan, który połączy pakistański port Gwadar z chińskim Regionem Autonomicz- nym Sinciang-Ujgur. Consortium Chemico Xinhuanet; Silk

Silk Road Foundation Założona w 2005 r. w Seulu (Korea Płd.) organizacja, któ- ra podaje, że „chce działać jako pomost na rzecz wspierania przyjaźni i budowania przyjacielskiej współpracy między Koreą a krajami Jedwabnego Szlaku”. Przewodniczący fundacji Kim Won-ho powiedział: „Stary Jedwabny Szlak łączył Wschód i umożliwiał wymianę handlową, kulturalną nowymi ideami. Chcemy pomóc w tworzeniu Nowego Jedwab- nego Szlaku, który połączy ludzi z różnych krajów”. Fun- dacja wspiera organizację spotkań, konferencji, projektów. Obecny na spotkaniu fundacji w Seulu 23 września 2008 r. ambasador Turcji w Korei Płd. Deniz Ozmen stwierdził, że Nowy Jedwabny Szlak może przyczynić się do ekonomicznego rozwoju, a Turcja jest na drugim jego końcu. Kim, Se-jeong; S. Korea Silk Road Foundation

Silk Road Gold Found Fundusz utworzony w maju 2015 r. przez Shanghai Gold Exchange. Głównymi udziałowcami są dwie największe chińskie firmy zajmujące się wydobyciem złota: Shandong

91 Gold Group (35% udziałów) i Shaanxi Gold Group (25%). William Engdahl pisze, że „Fundusz będzie inwestował w wydobycie złota wzdłuż kolejowych linii Euroazjatyckie- go Jedwabnego Szlaku”. Według agencji Xinhua fundusz ma umożliwić zakup złota przez banki centralne krajów Nowego Jedwabnego Szlaku, aby mogły zwiększyć swoje rezerwy złota. Shanghai Gold Exchange została powoła- na w 2002 r. przez Ludowy Bank Chin do regulacji handlu metalami szlachetnymi. Ekaterina Blinowa uważa, że zarówno Szanghajska Giełda Złota, jak i tworzone przez nią fundusze i inne rozwiązania służą tworzeniu nowego post- -dolarowego światowego porządku monetarnego, a także powiązaniu chińskiej waluty, juana ze złotem. Blinova, Ekaterina; Gold Engdahl, F. William; China Xinhua, China

Silk Road Group (SRG) Prywatna spółka inwestycyjna działająca od 1990 r., z sie- dzibą w Tbilisi w Gruzji. Firma podaje: „Od swego powstania SRG stale rozwija się przez rewitalizację tradycyjnych handlowych tras, które od dekad były zaniedbywane. (…) Spółka zajmuje się transportem i handlem w Azji Centralnej i regionie Kaukazu i stała się liderem kolejowego transportu towarowego”. W 2000 r. powołała Commercial Bank Silk Road, w 2015 r. przekształcony w Silk Road Bank. Drugim przedsięwzięciem grupy jest Silknet – operator sieci internetowej, telefonicznej i telewizyjnej. Silk Road Group Silk Road Group; Transportation

92 Silk Road Railway 30-dniowa wycieczka kolejowa organizowana przez turystyczne biuro Sundowners Overland z Melbourne w Austra- lii: „Z Istambułu na Wschód, najpierw do Iranu, który zaskakuje każdego serdeczną gościnnością, wspaniałymi pomnikami i architekturą Isfahanu, następnie przez Pusty- nię Kara-kum i Turkmenistan do legendarnych miast Samar- kandy i Buchary. W końcu przez Tienszan do oaz chińskiej pustyni Takla Makan i wschodniego krańca Jedwabnego Szlaku – Xian, czyli dawnego Chang’an, lśniącej stolicy sta- rożytnych Chin, i do Pekinu, współczesnej stolicy kraju”. Silk Road Railway Sundowners Overland; Sharing

Silk Road Reporters Niezależna agencja informacyjna z siedzibą w Waszyng- tonie powołana do życia 1 stycznia 2014 r. Publikuje w sieci informacje polityczne, ekonomiczne i społeczne dotyczące Azji Centralnej. Podaje: „Naszym celem jest dostarczanie przeko- nujących, oryginalnych i złożonych raportów, analiz i wywia- dów poświęconych Azji Centralnej”. Korzysta z niezależnych korespondentów z Azji Centralnej i krajów regionu Kaukazu. Silk Road Reporters

Silk Road Treasure Tours Agencja turystyczna z siedzibą w Chester (New Jersey, USA), której założycielką i głównym menadżerem jest Zulya Rajabova. Specjalizuje się w organizowaniu wycieczek

93 Jedwabnym Szlakiem do Azji Centralnej, regionu Kaukazu, Mongolii i Chin. Jedna z nich to „Autentyczna Podróż Życia Jedwabnym Szlakiem. Czas trwania 34 dni. Cena od 17 600 dolarów za osobę”. W jej programie m.in.: turecki Istam- buł, turkmeński Aszchabad, Mary, Merw, uzbecka Bucha- ra, Samarkanda, Chiwa, Taszkent, kirgiski Biszkek, wioska Kochkor, Jezioro Song Kul, karawanseraj Tash Rabat, Prze- łęcz Torugart i chiński Kaszgar, Hoten, Urumczi, Turfan, Dunhuang, Lanzhou, Xian, Pekin. Silk Road Treasure Tours

Silk Route Rail Firma z Hong Kongu kierowana przez Darryla Hada- waya, oferująca towarowe połączenia kolejowe 3 miast chińskich, Chongqing, Chengdu i Wuhan z 16 miastami Azji i Europy: Moskwą/Ałma Atą (4–9 dni), Warszawą, Pragą, Budapesztem (10–14 dni), Hamburgiem/Duisburgiem/ Wiedniem (11–15 dni), Antwerpią/Rotterdamem/Kopen- hagą (12–16 dni), Paryżem/Londynem (13–17 dni) i Bazy- leą/Mediolanem/Rzymem/Istambułem (14–18 dni). Firma deklaruje, że jej celem jest łączenie społeczności ulokowa- nych na „Pasie Ekonomicznym Jedwabnego Szlaku”. Silk Route Rail The Emergence of The Silk

Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW) Powołana 15 czerwca 2001 r. w Szanghaju, zrzesza Chi- ny, Indie, Kazachstan, Kirgistan, Pakistan, Rosję, Tadżyki-

94 stan i Uzbekistan. Status obserwatorów mają: Afganistan, Białoruś, Iran i Mongolia. Główna siedziba znajduje się w Pekinie. Eleanor Albert pisze, że początkowo organizacja zajmowała się budowaniem wzajemnego zaufania i demi- litaryzacją granic, a obecnie: „SOW koncentruje się na naj- nowszych ekonomicznych inicjatywach integracyjnych Chin (Pas Ekonomiczny Jedwabnego Szlaku) i Rosji (Euroazjatyc- ka Unia Ekonomiczna)”. Albert, Eleanor; The Shanghai Shanghai Cooperation Organization

Szewardnadze, Eduard (gruz. ედუარდ შევარდნაძე, ros. Эдуа́рд Шевардна́дзе) Polityk gruziński, minister spraw zagranicznych ZSRR za czasów Michaiła Gorbaczowa, prezydent Gruzji 1995–2003, zmarł w 2014 r. Po upadku ZSRR rozwijał koncepcję „Wiel- kiego Jedwabnego Szlaku” jako nowej formuły rozwoju dla krajów powstałych po rozpadzie ZSRR, w której Gruzja mia- ła odgrywać kluczową rolę. Początkowo miało to związek z planami budowy rurociągów, którymi gaz i ropa z regionu kaspijskiego miały popłynąć do Turcji i Europy. Później roz- wijał swoją koncepcję tak, że nabierała szerszego wymiaru ekonomicznego i politycznego. W trakcie spotkania z prezesem koncernu Daimler Chrysler Klausem Mierem 16 września 2003 r., mówiąc o odbudowie „Wielkiego Jedwabnego Szlaku”, stwierdził: „Nasze marzenia stają się prawdą” i wskazywał na regionalną współpracę, a także na zainteresowanie USA, Japonii i krajów Europy. Irena Cheng pisze, że dla Eduarda Szewardnadze „Wielki Jedwabny Szlak miał nie tylko wartość ekonomiczną, lecz był także drogą tolerancji”.

95 Azerbaijan State News Agency; Eduard Cheng, Irene; The New Gegeshidze, Archil; The New Partridge, Ben; Georgia

The Guangdong Maritime Silk Road Museum (海上丝绸之路博物馆) Muzeum na wyspie Hailing w chińskim mieście Yan- gjiang na wybrzeżu Morza Południowo-Chińskiego. Otwar- te 24 grudnia 2009 r. Powierzchnia blisko 20 tys. m2 przeznaczona dla ok. 300 tys. eksponatów udostępnianych turystom i badaczom. Prezentuje „chińską historię Cywilizacji Oce- anu i morskiego handlu”. Głównym eksponatem jest „Nan- hai 1” – wrak drewnianego okrętu handlowego, który żeglo- wał morskim Jedwabnym Szlakiem w okresie dynastii Song (1127–1279). Zachowany w dobrym stanie okręt o długości 24,6 m i szerokości 9,8, m został odkryty w 1987 r. w morzu niedaleko muzeum. Zawierał prawdopodobnie ok. 70 tys. przedmiotów, głównie przeznaczonej na eksport porcelany. China Heritage Newsletter; China Travel China Guide; Guangdong UNESCO; Maritime UNESCO; The UNESCO Silk

The Silk Road International Arts Festival Festiwal kulturalnych wydarzeń w Xian organizowany przez Departament Kultury Prowincji Shaanxi. 7 września 2015 r. odbył się pierwszy, a 12 września 2016 r. drugi. Orga- nizatorzy wyjaśniają: „Jako miasto początkowe starożytnego

96 Jedwabnego Szlaku i główne miasto zachodnich Chin Xian (…) odgrywa niezastąpioną rolę w rozwoju wymiany kulturalnej z krajami Jedwabnego Szlaku i innymi (…) i kreowa- niu kulturowej marki »Jedwabnego Szlaku«, by upowszech- niać wartościowe idee chińskiej kultury na świecie: »pokój, harmonię i kooperację«”. China Daily; Opening The Silk Road International

Transportowy Korytarz Europa–Kaukaz–Azja (TRACECA) Program międzynarodowej współpracy powołany przy wsparciu Unii Europejskiej na konferencji w Brukseli w maju 1993 r. przez ministrów handlu i transportu Arme- nii, Azerbejdżanu, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Turk- menistanu i Uzbekistanu, którego celem jest rozwój korytarza transportowego łączącego Europę z Azją Centralną przez Morze Czarne, region Kaukazu i Morze Kaspijskie. Do programu dołączyły: Ukraina, Mongolia, Mołdawia (1996–1998), Bułgaria, Rumunia, Turcja (2000), Iran i Litwa (2009). Jedna z licznych konferencji programu odbyła się 8 września 1998 r. w Baku: „TRACECA – Restoration of the Historic Silk Route”. Uczestnikami byli prezydenci Azer- bejdżanu, Bułgarii, Gruzji, Kirgistanu, Mołdawii, Rumunii, Turcji, Ukrainy, Uzbekistanu, eksperci z 32 krajów i przedstawiciele 12 organizacji międzynarodowych. Rezultat to „Basic Multilateral Agreement on International Transport for Development of the Corridor Europe–the Caucasus– Asia”. Porozumienie dotyczy współpracy w sprawie kolei, autostrad, telekomunikacji i rurociągów. Stały sekretariat

97 Programu znajduje się w Baku. Dziś Organizacja na swojej stronie internetowej przedstawia się: „TRACECA – Nowy Jedwabny Szlak XXI w.”. Partridge, Ben; Georgia TRACECA

UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development, czyli Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju, założona przez państwa członkowskie ONZ w 1964 r. z siedzibą w Genewie. Wśród swoich działań na rzecz rozwoju gospodarczego krajów rozwijających się i ich integracji z gospodarką światową prowadzi własny program Nowego Jedwabnego Szlaku. Opublikowała m.in. Investment Guide to the Silk Road. Dotyczy on pięciu kra- jów Azji Centralnej (Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan) oraz czterech zachodnich prowincji Chin (Gansu, Ningxia, Shaanxi, Sinciang) i omawia możliwości ich rozwoju w zakresie: turystyki, energetyki, górnictwa, transportu, rolnictwa, przemysłu maszynowe- go i informatyki. UNCTAD; UNCTAD; Investment

UNESCO Silk Road Program United Nations Educational, Scientific and Cul- tural Organization rozpoczęty w 1988 r. w celu „promocji wzajemnego zrozumienia, tolerancji, pojednania i pokoju poprzez dialog” obejmuje: badania terenowe, prowadze-

98 nie archiwów, sympozja, wystawy, publikacje. Uczestni- czy w nim ponad 55 krajów przy szczególnym wsparciu Kazachstanu i Niemiec. W ramach programu prowadzona jest także w sieci platforma informacyjna „The UNESCO Silk Road Online Platform”, gdzie czytamy: „Historyczny Jedwabny Szlak był siecią dróg (…), dzięki którym ludzie wielu różnych kultur, religii i języków spotykali się, wymieniali ideami i wpływali wzajemnie na siebie. »Silk Road Online Platform« stara się promować tę unikalną historię wzajemnej wymiany i dialogu w ramach Międzynarodowej Dekady 2013–2022 Zbliżenia Kultur, która jest częścią pracy UNESCO na rzecz tworzenia kultury pokoju”. UNESCO; Reviving UNESCO; The UNESCO Silk

Xi, Jinping (习近平) Od 15 listopada 2012 r. Sekretarz Generalny Komunistycz- nej Partii Chin, a od 14 marca 2013 r. Przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej. Nadège Rolland zauważa, że głównym celem jego polityki „jest przywrócenie Chinom wielkości i wpływów sprzed XIX wieku, by uczynić je prosperującym, silnym, kulturowo bogatym i harmonijnym krajem”. W Asta- nie 7 września 2013 r. podczas swojej wizyty w Kazachstanie przedstawił projekt „Pas Ekonomiczny Jedwabnego Szlaku”, a w październiku tego roku w Indonezji przedstawił kolejny projekt „Morski Jedwabny Szlak XXI w.”. Pierwszy dotyczy komunikacji i współpracy lądowej, drugi komunikacji i współpracy morskiej. Od początku oba projekty traktowa- ne komplementarnie określane są jedną formułą „One Belt, One Road” (OBOR, 一带一路) lub „Belt and Road”. Marcin

99 Kaczmarski zauważa, że „koncepcja szlaku jest osobistym projektem nowego lidera Jinpinga Xi”. Przemawiając 7 września 2013 r. w kazachskiej Astanie na Uniwersytecie im. Nazarba- jewa, powiedział: „By tworzyć bliższe ekonomiczne więzi, pogłębiać kooperację, poszerzać rozwój regionu Euro-Azji, powinniśmy przyjąć innowacyjne podejście i razem budować »pas ekonomiczny« wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Będzie to wielką korzyścią dla ludzi z wszystkich krajów leżących na tym szlaku”. Przemawiając 2 października 2013 r. w Dżakar- cie, w indonezyjskim parlamencie wyliczał główne założenia proponowanej przez Chiny nowej polityki: Budowa zaufania i rozwój dobrego sąsiedztwa, Praca na rzecz kooperacji opartej na zasadzie wzajemnych korzyści, Wzajemna pomoc, Rozwój wzajemnego rozumienia i przyjaźni, Otwartość. Kaczmarski, Marcin; Nowy Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China; Pre- sident Rolland, Nadège; China’s Xi, Jinping; Silk Xi, Jinping; Speech by Chinese President Zhao, Minghao; China’s

Yazıcı, Hayati Turecki minister handlu i ceł. Vladimir Fedorenko uznaje go za autora tureckiego projektu Jedwabnego Szlaku zaprezentowanego w 2008 r. w tureckiej Antalya w trakcie „International Forum on the Role of Customs Administra-

100 tion on Facilitating and Promoting Trade among Silk Road Countries”, gdzie przedstawiciele 17 krajów dyskutowali o uproszczeniach procedur granicznych mających na celu ułatwienie wymiany handlowej. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Azerbejdżanu, Chin, Gruzji, Indii, Ira- nu, Iraku, Kazachstanu, Kirgistanu, Mongolii, Rosji, Syrii, Tadżykistanu, Turcji i Uzbekistanu. Rezultatem forum była „Antalya Declaration”, która stała się podstawą dalszej mię- dzynarodowej współpracy. Turecki projekt określany jako Silk Road Customs Cooperation Initiative stał się podstawą przyjętego na następnym forum w Baku w 2009 r. Projek- tu Caravanserai dotyczącego tworzenia punktów obsługi wymiany granicznej. Fedorenko, Vladymir; The New Yazıcı, Hayati; Turkey

Zepp-LaRouche, Helga Niemiecka działaczka polityczna, założycielka Instytu- tu Schillera (Waszyngton, USA), którym kieruje. Autorka rozwijanej od początku lat 90. koncepcji „World Land-Brid- ge”, którą przedstawiała na różnych spotkaniach, w tym w Pekinie 7–9 maja 1996 r. i 29 września 2015 r. na Renmin University oraz w różnych publikacjach. To koncepcja budowy infrastruktury komunikacyjnej i dzięki temu powiązań ekonomicznych, politycznych i kulturowych między społe- czeństwami dla pokoju i dobrobytu ludzkości. Helga Zepp- -La Rouche uznała nowy chiński projekt za realizację swojej koncepcji. Stąd tytuł pracy pod jej współredakcją: „The New Silk Road Becomes the World Land-Bridge”. Można uznać ją za pionierkę myślenia o budowie infrastruktury komunika-

101 cyjnej jako formy rozwijania współpracy międzynarodowej na rzecz pokoju i dobrobytu. Nowy chiński projekt uznaje za „nowy model współpracy między narodami świata”. Douglas, Rachel; Michael Billington; Helga Zepp-Larouche; The New Jones, William; Zepp-LaRouche The International Schiller Institute; Build The World Land Bridge Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will CZĘŚĆ 3 ZNACZENIA I WARTOŚCI

Afro-Eurazja* W „Vision” Komisji Narodowego Rozwoju i Reform ChRL czytamy o „drogach wymiany handlowej i kulturowej, które wiązały ze sobą główne cywilizacje Azji, Europy i Afryki a przez późniejsze pokolenia określane były jako Jedwabny Szlak”. Theresa Fallon, jak wielu innych, swój tekst o Nowym Jedwabnym Szlaku ilustruje mapą 3 kon- tynentów zaczerpniętą z chińskiej agencji Xinhua. Yustin Yifu Lin przedstawioną w chińskim dokumencie koncep- cję określa mianem „One Belt, One Road, One Continent”. Termin Afro-Eurazja pojawia się w wielu pracach jako określenie przestrzeni geograficznej Nowego Jedwabnego Szlaku, np. u Paula Kielstra. Stosują go też badacze starego Jedwabnego Szlaku, by podkreślić jedność sieci komunikacji integrującej odległe regiony 3 kontynentów Starego Świata. Andrea, Alfred J.; Scott C. Levi; The Silk Fallon, Theresa; The New Kielstra, Paul; The New Lin, Yustin Yifu; Industry NDRC; Vision

* Niektóre treści, znaczenia, wartości pojawiają się często i w wielu miejscach, gdy mowa jest o Nowym Jedwabnym Szlaku. Inne rzadziej. Dlatego też przedstawiane tu hasła różnią się wielkością. Szerzej omó- wione są te dominujące w przemówieniach, dokumentach, reklamach, komentarzach.

105 Azja Asian Development Bank, który pod hasłem „The New Silk Road” finansuje wiele projektów, sam o sobie pisze: „azjatycki z charakteru”. Z kolei dla finansowej firmy New Silk Road Investment Azja i azjatyckość okazują się być war- tościami ekonomicznymi w przyjętej strategii inwestycyjnej: „Inwestujemy w przedsiębiorstwa azjatyckie w celu uzyskania długoterminowych zysków”. Asian Development Bank Asia Landmark Fund LTD

Bezpieczeństwo Często jest mowa o bezpieczeństwie. Minghao Zhao pisze, że OBOR przyczyni się do rozwoju współpracy ChRL i Unii Europejskiej w zapewnianiu bezpieczeństwa żeglugi morskiej i jej ochrony przed piratami: „Razem z europejskimi partnerami chińska marynarka wojenna eskortowała ponad 5500 handlowych statków w Zatoce Adeńskiej”. Justyna Szczudlik- -Tatar zauważa, że zagrożone atakami piratów bezpieczeń- stwo żeglugi przez Cieśninę Malakka jest jednym z powodów chińskiej inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku. Camille Brugier pisze z kolei, że inicjatywa ta ma zapewnić Chinom bezpieczeństwo energetyczne, umożliwiając dostęp do złóż ropy i gazu w różnych regionach Azji i świata. A dla Yiwei Wanga cały projekt OBOR ma na celu „zbudowanie »wspól- noty korzyści i bezpieczeństwa« Chin i ich sąsiadów, łącznie z USA i Japonią”. Brugier, Camille; China’s, s. 3 Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s, s. 4

106 Wang, Yiwei; How, s. 7 Zhao, Minghao; China’s, s. 10

Brama Wiele miejsc okazuje się być bramą do wielu innych miejsc. Liz Alderman pisze o porcie Pireus, że stał się chińską bramą do Europy. Dla Bogdana Możdżyńskiego bramą do Europy jest Łódź i jej kolejowa stacja. A prezydent Bia- łorusi Aleksandr Łukaszenko na spotkaniu z Jinping Xi w Taszkencie na szczycie Szanghajskiej Organizacji Współ- pracy 24 czerwca 2016 r. dla agencji БЕЛТА powiedział o swoim kraju: „Jesteśmy gotowi stać się zachodnią bra- mą” dla tej Organizacji. Dla Adedana Ashebira z SACE Foundation dzięki OBOR Kenia i jej stolica Nairobi stają się „afrykańską bramą dla biznesu, inwestycji i handlu”. Bycie bramą oznacza tu możliwość ekonomicznych korzy- ści z pośrednictwa w wymianie towarowej ale także wzrost prestiżu, ważności, znaczenia danego miejsca czy nawet kraju w kontaktach międzynarodowych na mapie Nowego Jedwabnego Świata. Alderman, Liz; Port Możdżyński, Bogdan; Chiński SACE Foundation БЕЛТА; Belarus

Chiny Justyna Szczudlik-Tatar, pisząc o Nowym Jedwabnym Szlaku, zwraca uwagę na „chińskie marzenie”. Nawiązuje tym samym do słów Jinpinga Xi z przemówienia na 1. sesji

107 12. Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludo- wych 17 marca 2013 r. w Pekinie: „Odnowa chińskiego narodu jest największym chińskim marzeniem”. Przewod- niczący dodał też, że realizując to marzenie, Chiny muszą postępować na własny chiński sposób. Chińska inicjatywa odnowy Jedwabnego Szlaku byłaby tu sposobem realizacji „chińskiego marzenia”, a jednocześnie spełniałaby wymóg realizacji tego marzenia na chiński sposób. Agencja Xinhu- anet wyjaśnia, że „chińskie marzenie” „oznacza budowę rozwijającego się i silnego państwa, odrodzenie narodu i dobrobyt ludzi”. Silne i bogate Chiny byłyby tu warto- ścią, której realizacji miałby służyć Nowy Jedwabny Szlak. Wartością byłaby też specyficzna „chińskość”, którą realizo- wać ma specyficzny chiński charakter inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku, o czym pisze Jurij Kulincew (Юрий Кулинцев). Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s Xi, Jinping; Speech at the closing Xinhuanet; Xi Jinping Кулинцев, Юрий; Один

Czas Czas w podróży ma wartość i znaczenie, także na nowych Jedwabnych Szlakach. Dlatego Thomas Puls wylicza i porównuje czas transportu towarowego między Europą a Chinami: 1–3 dni drogą lotniczą, 19–23 dni koleją, 30–36 dni drogą morską. Oczywiście w tym przypadku im szyb- ciej, tym lepiej – ale i drożej, bo transport kolejowy okazuje się od morskiego droższy 5 razy, a lotniczy 11 razy. Puls, Thomas; China’s 108 Dialog O dialogu mowa jest w wielu miejscach. Na stronie internetowej UNESCO Silk Road czytamy o starym Jedwabnym Szlaku, że to historia „wzajemnej wymiany i dialogu”. W kluczowym dokumencie „Vision” Komisji Narodowego Rozwoju i Reform okazuje się, że przedsta- wiany w nim projekt Nowego Jedwabnego Szlaku ma na celu „wspieranie dialogu między różnymi cywilizacjami w oparciu o zasadę szukania tego, co wspólne przy zachowaniu różnic (…), by wszystkie kraje mogły współistnieć w pokoju dla wspólnego dobrobytu”. Ale już np. Ahmad Talmiz, dyplomata indyjski, pisze, że w odniesieniu do nowej chińskiej inicjatywy: „Indie oficjalnie mówią o braku konsultacji z chińskiej strony” i wskazuje na przemówienie indyjskiej minister spraw zagranicznych Sushma Swaraj z 2 marca 2015 r. w New Dehli. NDRC; Vision UNESCO; The UNESCO Silk

Dobrobyt O dobrobycie wszystkich krajów zaangażowa- nych w projekt Nowego Jedwabnego Szlaku czytamy w „Vision” Komisji Narodowego Rozwoju i Reform ChRL. Yeroen van der Leer i Joshua Yau w raporcie dla doradczej firmy PricewaterhouseCoopers piszą z kolei o prezento- wanej w „Vision” inicjatywie nowych kontaktów lądo- wych i morskich, że przed Chinami jest długa i wietrzna droga, zanim Chiny „osiągną pozycję, wpływy i poziom dobrobytu z czasów starożytnego Jedwabnego Szlaku”.

109 O dobrobycie w odniesieniu do chińskiej propozycji pisze także Nake Kamrany, ekonomista z University of Southern California z USA, ale on łączy dobrobyt nie tylko z Chinami czy krajami zaangażowanymi w projekt, lecz z całym światem, do którego także według niego odnosi się projekt: „To chiński nowy porządek świata dla globalnego pokoju i dobrobytu”. Asian Development Bank swój 10-letni program dla Azji Centralnej zatytułowany „The New Silk Road” także uzasadnia dobrobytem i okre- śla go jako „kooperację dla dobrobytu”. Gdy w latach 90. XX wieku Helga Zepp-LaRouche prezentowała swoją globalną koncepcję „World Land-Bridge”, to również uza- sadniała ją dobrobytem ludzkości. Asian Development Bank; The New Kamrany, Nake M.; China’s Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s NDRC; Vision The World Land Bridge

Drogi Drogi mogą mieć wymiar, znaczenie i wartość ekono- miczną, jak w raporcie ekonomisty Thomasa Pulsa, gdy porównując czas, długość drogi i koszt transportu towarowego między Chinami i Europą, analizuje transport drogą lądową, morską, a nawet powietrzną. Drogi mogą mieć także inne znaczenia. Dla gruzińskiego dyplomaty Archila Gegeshidze drogi starego i nowego Jedwabnego Szlaku to „wieloaspektowy system przestrzenno-czaso- wych relacji między narodami, państwami i cywilizacjami, których rezultatem jest rozwój kooperacji na niezmiernie

110 rozległych obszarach Euroazji”. Zaś Liqun Jin, prezes AIIB, cytuje chińskie przysłowie: „Jeśli potrzebujesz rozwoju, buduj drogę”. Gegeshidze, Archil; The New Kunge, James; How Puls, Thomas; China’s

Energia Energia to cel wielu projektów. CASA-1000 to projekt z udziałem Unii Europejskiej, którego realizacja umożli- wić ma dostarczanie do Afganistanu i Pakistanu energii elektrowni wodnych Kirgistanu i Tadżykistanu. Port Gwa- dar oraz realizowany korytarz łączący go z Chinami mają na celu m.in. dostarczanie do Chin ropy i gazu ziemnego z pominięciem Cieśniny Malakka, przez którą prowadzi dotychczasowa, dłuższa i mniej bezpieczna droga. Przed- stawiona przez Hilary Clinton i amerykańską dyplomację koncepcja Jedwabnego Szlaku nastawiona na powojen- ną odbudowę Afganistanu odnosiła się m.in. do projektu TAPI – rurociągu, którym turkmeński gaz ma płynąć do Afganistanu, Pakistanu i Indii. Energia i jej surowce mają tu wartość ekonomiczną. Mają także – w przypadku Chin – wartość narodowego bezpieczeństwa. Mogą mieć także wartość polityczną czy społeczną, gdy projekty nastawione są na podniesienie poziomu życia czy budowanie pokojowych relacji międzynarodowych, jak w przypadku projek- tów wspieranych przez Unię Europejską czy USA. Fedorenko, Vladimir; The New Raza, Syed Irfan; China U.S. Department of State; New

111 Eurazja Euroazjatycka Unia Gospodarcza odnosi się do Rosji i innych krajów, które kiedyś tworzyły Związek Radziecki. Integracja eurazjatycka jest jedną z podstawowych zasad Traktatu EUG. W „Vision” chińskiej Komisji Narodowego Rozwoju i Reform Eurazja odnosi się do obu czy też tak naprawdę jednego geograficznego kontynentu. Pojawia się w tekstach o starym i nowym Jedwabnym Szlaku. There- sa Fallon wspomina o „wielkiej nowej strategii dla Eura- zji” autorstwa Jinping Xi. Gdy Zbigniew Brzeziński pisze: „Eurazja jest osiowym superkontynentem świata”, to termin ten oznacza obszar kluczowy dla całego świata i autor wylicza: 75% populacji świata, 75% jego zasobów energii, 60% globalnego produktu. Nawiązuje to do koncepcji Halforda Johna Mackindera rozwijanej przez innych, zgodnie z którą Eurazja, a właściwie to różnie rozumiana jej centralna część, są kluczowe dla świata i jego historii. Brzeziński, Zbigniew; A Geostrategy Fallon, Theresa; The New Mackinder, Halford John; The Geographical NDRC; Vision

Globalność O globalności jest mowa w wielu miejscach. Przykładowo Centrum Międzynarodowych Finansów w Dubaju deklaruje, że jego celem jest „budowanie reputacji Dubaju jako globalnego węzła”. Kategoria globalności często pojawia się w odniesieniu do chińskiej propozycji Nowego Jedwabnego Szlaku. W „Vision” czytamy: „To wielkie przedsięwzięcie,

112 które przyniesie pożytek ludziom całego świata”. Nadège Rolland pisze, że: „Narodziny transkontynentalnego korytarza ekonomicznego zapowiadanego przez chińskich przy- wódców mogą zmienić krajobraz globalny, kierując uwagę strategów i handlowców na tereny Euroazji i redukując znaczenie przewagi marynarki wojennej USA”. Yeroen van der Leer i Joshua Yau zauważają, że projekt wynika z reali- zowanej od 2001 r. przez Chiny strategii „go global” skie- rowanej na chińskie zagraniczne inwestycje. Bonnie Glaser i Melissa Murphy dodają, że przyjęty w 2006 r. Pięciolet- ni Plan Rozwoju Kultury odniósł strategię „go global” do kultury i zakładał „ekspansję chińskiej kultury i kontakty międzynarodowe”. To oznacza eksport nie tylko chińskie- go kapitału, lecz także idei, wartości, norm. W dyskusji nad rolą Chin w świecie Yinhong Shi przekonywał, że „to, co jest najlepsze dla Chin, nie musi być takie dla innych”. Justin Yifu Lin tłumaczył zaś, że dołączenie przez Chiny do gro- na największych światowych ekonomii oznacza „większą odpowiedzialność i większe wpływy w skali globalnej”. O nowym chińskim projekcie Helga Zepp-LaRouche powie- działa: „ma nie tylko integrować ludzi ekonomicznie, lecz także przyczyniać się do kulturowej wymiany i jest zupełnie nową koncepcją światowego pokoju XXI w.”. Mahdi Darius Nazemroaya zauważa, że konwergencja chińskiego projektu Nowego Jedwabnego Szlaku, rosyjskiego projektu Euro- azjatyckiej Unii Gospodarczej oraz innych koncepcji współ- pracujących krajów to wyłanianie się nowego „Jedwabnego Porządku Świata”. Mathias Mertens konstatuje, że „rozmowy o Nowym Jedwabnym Szlaku można usłyszeć we wszystkich zakątkach świata”. Ale dodajmy: nie wszędzie mówi się to samo.

113 Cohen, David; China’s Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s Lin, Yustin Yifu; China’s Mertens, Matthias; Along NDRC; Vision Nazemroaya, Mahdi Darius; The Silk New Silk Road Company Ltd. Outline of the National Shi, Yinhong; The Roles Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will

Handel W „Vision” handel pojawia się 37 razy. Planowany jego roz- wój, poza wymianą towarów i usług, służyć ma inwestycjom zagranicznym, tworzeniu stref wolnego handlu, integracji finansowej, turystyce, wymianie kulturalnej i współpracy mię- dzynarodowej. O handlu jest mowa w wielu innych inicjatywach. Vladymir Fedorenko pisze o tureckim projekcie Jedwab- nego Szlaku ministra handlu Hayati Yazıcı. Ważne dla jego realizacji było spotkanie w Antalya w 2008 r.: „International Forum on the Role of Qustoms Administration on Facilitating and Promoting Trade among Silk Road Countries”. W Istam- bule w 2013 r. odbył się „The International Silk Road Congress: Rethinking the Road of Trade, Cooperation and Peace”. Tu okazuje się, że handel służy nie tylko współpracy, lecz i pokojowi. Handel jest także kluczowy dla rosyjskiego projektu Euroazja- tyckiej Unii Gospodarczej, czemu służy rozwój infrastruktury komunikacyjnej. Mówił o tym Władimir Putin. Fedorenko, Vladimir; The New INOMISC; International

114 NDRC; Vision Putin, Władimir; U.N. Yazıcı, Hayati; Turkey

Harmonia „Vision” deklaruje, że celem chińskiej inicjatywy jest to, by ludzie i społeczeństwa żyjące wzdłuż Jedwabnego Szla- ku „żyły w harmonii, pokoju i dobrobycie”. Michael Billing- ton i Peimin Ni, pisząc o rodowodzie tego pojęcia harmonii, wskazują na koncepcję datong (大同), czyli Wielkiej Harmonii, wywodzoną od Konfucjusza (551–479 r. p.n.e.). Bonnie Glaser i Melissa Murphy podają, że według części chińskich anality- ków kategoria harmonii i inne z chińskiego dokumentu mają charakter uniwersalny i mogą uzupełniać, a nie zastępować dominujące w polityce międzynarodowej wartości amery- kańskie. Inni badacze chińscy wskazują, że „koncepcja harmonijnego społeczeństwa i harmonijnego świata może być alternatywą dla wartości Zachodu”. Autorki wyjaśniają, że harmonijność społeczeństwa i świata oznacza tu m.in. rów- nowagę między rozwojem ekonomicznym a rozwiązywaniem problemów społecznego dobrobytu i konkludują, że „budowanie harmonijnego społeczeństwa może uczynić atrakcyj- nym chiński model nie tylko dla własnego społeczeństwa, lecz także dla całego świata”. Changping Fang zauważa, że mię- dzynarodowa atrakcyjność idei „harmonijnego społeczeństwa i świata” może przyczynić się do zwiększenia „soft power” ChRL na arenie międzynarodowej, tj. do wzrostu autorytetu, prestiżu i związanych z tym możliwości globalnego oddzia- ływania. Angang Hu, profesor z Uniwersytetu w Qinghua, stwierdza, że chińska idea harmonijnego społeczeństwa jest

115 „bardziej wpływowa niż amerykańska demokracja i prawa człowieka”. Upowszechnianie harmonii na świecie jako „war- tościowej idei chińskiej kultury” jest m.in. celem The Silk Road International Arts Festival w Xian. Na koniec dodajmy, że dla Władimira Putina chiński projekt „One Belt One Road” i rosyjski projekt Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej „harmonijnie się uzupełniają”. Billington, Michael; Xi Fang, Changping; Comparison; za: Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Mur- phy; Soft Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Hu, Angang; Build; za: Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft NDRC; Vision Ni, Peimin; The Underlying President of Russia; Press

Hegemonia Marcin Kaczmarski wyjaśnia: „Zgodnie z ideą sinocentry- zmu, Chiny postrzegają się jako jedyny centralny, nadrzęd- ny i suwerenny podmiot, często mający prawo do określa- nia polityki krajów położonych wokół”. Indyjski dyplomata Ahmad Talmiz zauważa: „Indie podzielają opinię innych krajów (…) Azji, że bez szerokiej i istotnej współpracy mię- dzynarodowej chiński projekt OBOR może stać się narzę- dziem chińskich wpływów lub nawet hegemonii w Azji”. Dodaje, że o ile pierwsze chińskie propozycje „wydawały się sino-centryczne, to obecne teksty chińskich autorów wskazują na potrzebę bliskiej współpracy państw”. Piotr Winnicki w podtytule swojej pracy pisze o nowym chińskim projekcie krótko: „Droga do budowania imperium”. Nadège Rolland zwraca uwagę na aspekt ekonomiczny chińskiego

116 projektu: „integruje chińskich sąsiadów z gospodarką Chin i umieszcza ich w sieci związków handlowych (…), której centrum są Chiny”. Kaczmarski, Marcin; Jedwabna Rolland, Nadège; China’s Talmiz, Ahmad; Who’s Winnicki, Piotr; Nowy

Historia Theresa Fallon pisze o historii określenia „Jedwabny Szlak”, którego użył po raz pierwszy Ferdinand von Rich- thofen w 1877 r. jako „Seidenstrasse”. Pisze też o krótszej historii Nowego Jedwabnego Szlaku, który najpierw był koncepcją USA, a następnie innych krajów i ChRL. Yeroen van der Leer i Joshua Yau piszą o przyszłej historii. Etapem realizacji chińskiej koncepcji ma być rok 2049, czyli setna rocznica powstania ChRL. Melissa Murphy i Bonnie Gla- ser za Yugang Chengiem piszą, że „starożytna historia Chin i ich tradycyjna kultura są postrzegane przez większość badaczy jako wartościowe źródło atrakcyjności i »łagodnej siły« nie tylko dla najbliższych sąsiadów, z którymi Chi- ny dzielą dziedzictwo Konfucjusza, lecz także dla szerszej międzynarodowej wspólnoty”. Sama historia Jedwabnego Szlaku także ma znaczenie i wartość, dlatego pojawia się często i w różnych miejscach. W „Vision” czytamy: „Od tysięcy lat Duch Jedwabnego Szlaku (…) przekazywany z pokolenia na pokolenie, przyczyniał się do postępu ludzkiej cywilizacji”. Z okazji otwarcia Tunelu Marmaray turecki minister transportu Binali Yildrim powiedział: „To projekt Jedwabnego Szlaku, który od stuleci służy ludzkości”. Gdy

117 międzynarodowe porozumienie „Transportowy Korytarz Europa–Kaukaz–Azja” określa się jako „Nowy Jedwabny Szlak XXI w.”, to jest to odwołanie i do starego Jedwabnego Szlaku, i do historii. A gdy turystyczne agencje – jak Silk Road Railway – reklamują oferowane przez siebie wycieczki, to także odwołują się do starożytności i legendarności. Historia pojawia się też w indyjskim projekcie „Mausam” nastawionym na „odtworzenie komunikacji między krajami Oceanu Indyjskiego”, która – jak pisze Akhilesh Pillalamarri – od starożytności odgrywała istotną rolę w rozwoju regionu. W Traktacie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej respekt dla historii uczestniczących w niej krajów jest jedną z jego podstawowych deklarowanych zasad. Cheng, Yugang; Build Daily News; Marmaray Fallon, Theresa; The New Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s NDRC; Vision Pillalamarri, Akhilesh; Project Silk Road Railway Waugh, Daniel; Richthofen’s

Infrastruktura Michael Billington zauważa, że chiński projekt Nowego Jedwabnego Szlaku to „największy w historii rozwój infrastruktury w skali globalnej”. François Godement wylicza, że to ponad 300 mld dolarów USA przeznaczonych przez Chi- ny i 890 mld dolarów przeznaczonych przez China Develop- ment Bank. Infrastruktura jest kluczowa dla wielu projek- tów różnych krajów. W chińskim projekcie jest tak ważna, że

118 Piotr Winnicki pisze, iż oznacza ona „budowę i moderniza- cję infrastruktury transportowej – kolejowej i drogowej, por- tów lądowych i morskich oraz lotnisk, ale także ropociągów, gazociągów oraz sieci telekomunikacyjnej”. Infrastruktura jest ważna dla innych projektów Jedwabnego Szlaku, choć nie mają one tak kompleksowego charakteru jak chiński. W koncepcji USA chodzi o odbudowę Afganistanu poprzez budowę rurociągów, mostów, autostrad, elektrowni wodnych i linii energetycznych. W koncepcji tureckiej chodzi o rozwój transportu kolejowego i drogowego. W koncepcji indyjskiej chodzi o budowę portów morskich i autostrad, a w koncepcji Gruzji i innych krajów regionu Kaukazu chodzi o rozwój komunikacji łączącej transport kolejowy z morskim i rurociągi. Połączenia kolejowe odgrywają ważną rolę w rosyjskim projekcie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Wszędzie infrastruktura ma także inne znaczenia, choć w różnych projektach, krajach, miejscach nie takie same: polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, a także środowiskowe. Powołany przez ChRL Silk Road Found planuje przeznaczyć 40 mld dolarów USA na infrastruktu- ralne inwestycje „w celu promocji ekonomicznej współpra- cy i zacieśniania politycznych związków”. Nadège Rolland nazywa to „chińską dyplomacją infrastrukturalną”. Asian Development Bank; The New Billington, Michael; Xi Euroasian Economic Union Fedorenko, Vladimir; The New Godement, François; Introduction Rolland, Nadège; China’s The Hans India; What Winnicki, Piotr; Nowy Xinhuanet; Silk Road

119 Integracja W trakcie podróży zagranicznych w latach 2008–2013 premier ChRL Keqiang Li propagował politykę budowy „nowego korytarza wzajemnych powiązań”. Paul Vandenberg i Khan Kikkawa analizują ekonomiczne konsekwencje chiń- skiego projektu jako integrowanie lokalnych przedsięwzięć w „globalny łańcuch wartości”, który jest przyczyną ekonomicznych korzyści. Jednak w „Vision” mowa o szerszej integracji rynków, finansów, krajów. Jinping Xi na Uniwersytecie w Astanie w 2013 r. mówił, że projekt ten potrzebny jest, by „tworzyć bliższe ekonomiczne więzi, pogłębiać kooperację” między krajami Jedwabnego Szlaku. Tim Summers analizuje wypowiedzi Przewodniczącego: „Xi mówi o powiązaniach handlowych, inwestycyjnych, finansowych, przepływie tury- stów i studentów”. Integracja jest ważna także dla koncepcji indyjskich: projektu „Mausam” czy połączenia przez porty Iranu z autostradami Azji Centralnej. W obu wypadkach chodzi o integrację komunikacyjną, ekonomiczną i polityczną. W przypadku Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej integracja infrastruktury również ma charakter ekonomiczny i polityczny. Z tym że projekty indyjskie mają na celu korzyści tego kraju a rosyjskie nastawione są na interesy Rosji. Ahmad Tal- miz, dyplomata indyjski, o Chinach i Indiach pisze: „Oba kraje akceptują potrzebę rozwoju powiązań w Azji”. A Władimir Putin w 2015 r. w przemówieniu do Zgromadzenia Ogólnego ONZ mówił o możliwości i potrzebie „integracji integracji”, czyli integrowania ze sobą koncepcji integracyjnych różnych krajów. Jurij Kulincew (Юрий Кулинцев) pisze o projekcie chińskim: „to nie chińskie solo, lecz symfonia zainteresowanych krajów”. Natomiast Mahdi Darius Nazemroaya ujmuje

120 to nieco inaczej: „Powiązania wzajemne są nazwą tej gry” i wskazuje na ich globalny charakter: „Dotyczą Jedwabnego Świata i docierają do każdego zakątka planety. (…) Chińczy- cy myślą o projektach, które pomogą powiązać kraje Ameryki Łacińskiej ze sobą i z Euroazją. Jeden z nich to projekt wielkiej linii kolejowej, która połączy Brazylię z pacyficznymi portami Peru”. NDRC; Vision Nazemroaya, Mahdi Darius; Neither Putin, Wladimir; U.N. Summers, Tim; What Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s Talmiz, Ahmad; Who’s Vandenberg, Paul; Khan Kikkawa; Global Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev Кулинцев, Юрий; Один

Jedwabny Szlak Wypowiedzi o Nowym Jedwabnym Szlaku często odwo- łują się do starego, a znaczenia i wartości nadawane staremu przenoszone są na Nowy. W wielu wypowiedziach stary Szlak to prosperita, bogactwo Chin i wielu innych uczestniczących w nim odległych krain. Wymianie handlowej towarzyszyła kulturalna, a wraz z karawanami wędrowały religie, języki, idee polityczne, style artystyczne, rzemiosła. Vladimir Fedo- renko dodaje: „Znaczenie historycznego Jedwabnego Szla- ku polega na jego unikalności – żaden autorytet czy władza nie miały nigdy monopolu na jego tworzenie czy kontrolę”. Gdy Irene Cheng pisze, że dla Eduarda Szewardnadze Wiel- ki Jedwabny Szlak „ma być drogą tolerancji (…), którą prze- mieszczają się ludzie, idee i bogowie”, to słowa te odnoszą

121 się do starego i Nowego Szlaku. W chińskim dokumencie „Vision” czytamy: „Od tysięcy lat Duch Jedwabnego Szla- ku (…) przyczyniał się do rozwoju ludzkiej cywilizacji oraz dobrobytu i rozwoju krajów wzdłuż Jedwabnego Szlaku”. Porównajmy to ze słowami Haruhiko Kurody, prezesa Asian Development Bank z 2011 r.: „Duch bezpieczeństwa i zaufania, który rozwijał się od lat między dobrymi sąsiadami i dobrymi partnerami, prowadzi do dobrobytu wszystkich”. Wartości i znaczenia przypisywane staremu Szlakowi mają legitymi- zować inicjatywy Nowego Szlaku. Znaczenia i wartości przypisywane staremu Szlakowi są istotne we współczesnym kon- tekście nowych inicjatyw. Między Starym a Nowym Szlakiem zachodzi dziwna zależność, w której wzajemnie kształtują one przypisywane im znaczenia i wartości. Nowe inicjatywy stroją się w stare znaczenia i wartości, a temu, co stare, nadają treści zgodne z nowymi kontekstami, działaniami, celami, potrze- bami. Agencja turystyczna Silk Road Railway reklamuje ofe- rowaną przez siebie wycieczkę wspaniałościami Jedwabnego Szlaku i jego miejsc: serdeczna gościnność, wspaniałe pomni- ki i architektura, legendarność, piękno miast i pustyni. Mniej instrumentalną a bardziej autoteliczną wartość Jedwabny Szlak wydaje się mieć dla Silk Road Foundation, którą powo- łano „w celu wspierania badań i zachowania kultur i sztuki Azji Wewnętrznej i Jedwabnego Szlaku”. Asian Development Bank; The New Cheng, Irene; The New Fedorenko, Vladimir; The New NDRC; Vision Silk Road Foundation Silk Road Railway Waugh, Daniel C.; The Silk

122 Komunikacja Komunikacja czasem oznacza drogi, połączenia kolejowe, morskie lub lotnicze. W innych miejscach oznacza całe korytarze, które są nie tylko kompleksami takich rozwiązań, lecz obejmują także porty, strefy wolnego handlu, rurociągi, jak Ekonomiczny Korytarz Chiny–Pakistan czy Transporto- wy Korytarz Europa–Kaukaz–Azja. W „Vision” jest mowa o komunikacji i kooperacji, integracji, konsultacjach mię- dzy państwami angażującymi się w nowy chiński projekt, mechanizmach komunikacji, które wzmacniają wzajemne zaufanie. Tu komunikacja jest dialogiem politycznym, któ- ry zachodzić ma między państwami. Nie tylko w postaci międzynarodowych porozumień, lecz także w postaci komunikacji „między politycznymi partiami, parlamentami, organizacjami (…) krajów” Nowego Jedwabnego Szlaku. W indyjskim projekcie „Mausam”, którego celem jest „odtworzenie komunikacji między krajami Oceanu Indyjskiego, by rozwijać rozumienie kultur”, komunikacja wykracza poza ekonomię i politykę i oznacza spotkanie różnych kultur oraz jego rozmaite konsekwencje. Dla gru- zińskiego ambasadora Archila Gegeshidze Wielki Jedwabny Szlak to komunikacja rozumiana jako relacje między Wscho- dem a Zachodem. Turecki minister transportu Binali Yildrim dodaje: „Jedwabny Szlak nie jest karawaną, lecz drogą wią- żącą ze sobą cywilizacje Zachodu i Wschodu”. A jednak dla wielu mówiących o Nowym Jedwabnym Szlaku nadal aktu- alnym symbolem takiej komunikacji jest tradycyjna karawana baktrianów, jak ta prowadzona ulicami Jingyang w prowincji Shaanxi w Środkowych Chinach 19 września 2014 r. w trakcie festiwalu „Silk Road Cultural Journey”.

123 Asian Development Bank; The New China Daily; Silk Gegeshidze, Archil; The New NDRC; Vision HKTDT Research; The Belt Pillalamarri, Akhilesh; Project Turksoy; The Conference

Korzyści O korzyściach z uczestnictwa w Nowym Jedwabnym Szlaku słyszy się w wielu miejscach. Iris C. Gonzales pisze o korzyściach płynących z nowego chińskiego projektu dla Filipin. Premier Polski Beata Szydło w Warszawie w trakcie Międzynarodowego Forum Nowego Jedwabnego Szlaku oraz IV Polsko-Chińskiego Forum Regionów powiedziała: „Nowy Jedwabny Szlak to ogromne możliwości i korzyści gospodarcze. To nasza wspólna droga do rozwoju”. Paul Vandenberg i Khan Kikkawa próbują wyjaśnić tę magię korzyści uczestników Nowego Szlaku, korzystając z kate- gorii globalnego łańcucha wartości, który wiążąc ze sobą ludzi, instytucje i firmy z różnych miejsc świata, pozwala na rezultaty o wartościach niemożliwych do uzyskania bez takich odległych związków. W „Vision” o korzyściach mowa jest 13 razy. Mowa o korzyściach wzajemnych lub o korzyściach wszystkich zaangażowanych stron lub nawet o tym, że nowy projekt „przyniesie korzyść ludziom na całym świecie”. Helga Zepp-LaRouche także uważa, że Nowy Jedwabny Szlak „odpowiada wspólnym interesom ludzkiej cywilizacji”, a wtóruje jej Nake Kamrany, pisząc o „Podziale globalnego dobrobytu wśród krajów Jedwab- nego Szlaku”.

124 Gonzales, Iris C.; Philippines Kamrany, Nake; China’s NDRC; Vision Vandenberg, Paul; Khan Kikkawa; Global WPolityce.Pl; Premier Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will

Kultura Bonnie Glaser i Melissa Murphy relacjonują dyskusję chińskich intelektualistów i polityków, która towarzyszy narodzinom chińskiego projektu Szlaku. W 1993 r. Huning Wang kierujący Centralnym Biurem Badań Politycznych KPCh napisał: „jeśli kraj ma godną podziwu kulturę i ide- ologię, inne kraje będą za nim podążać”. Autorki wyja- śniają, że w 1998 r. na kongresie KPCh „przewodniczący Jiang Zemin zapowiadał budowę socjalistycznej „duchowej cywilizacji” a „w 2001 r. opublikowano »Szkic o moralności narodowej«, który łączył socjalistyczne wartości z tradycyj- nymi chińskimi” konfucjanizmu, taoizmu i buddyzmu. Rok później Yunshan Liu pisał o „sile kultury” i o „socjalistycznej kulturze z chińskim charakterem, która jest atrakcyjna i inspirująca nie tylko dla Chińczyków, lecz także dla ludzi z całego świata”. Kolejny przewodniczący ChRL Jintao Hu w 2007 r. stwierdził, że Chiny powinny „wzmocnić łagodną siłę kultury kraju”, a premier Jiabao Wen, że „powinniśmy rozwijać wymianę kulturalną z innymi krajami. Wymiana ta jest pomostem łączącym ludzkie serca i umysły”. Jednak w tym samym roku Jian Hu z Szanghajskiej Akademii Nauk Społecznych zwracał uwagę na „chiński deficyt w wymianie kulturalnej z Zachodem”. Badaczki piszą, że według chiń- skich intelektualistów łagodna kulturowa siła Chin może

125 „ułatwić akceptację wzrostu międzynarodowej roli kraju”. Peimin Ni, analizując filozoficzne podstawy chińskiego projektu Szlaku, pisze o „duchu komunizmu” i „filozoficznych poglądach głęboko zakorzenionych w tradycyjnej kulturze chińskiej” jak „współpraca i wzajemna korzyść” oraz „wspólnota przeznaczenia”. Chiński projekt Nowego Szla- ku miałby zatem poza ekonomicznym i politycznym także i wymiar kulturowy: byłby realizacją postulatów rozwoju łagodnej siły kulturowej kraju, jej międzynarodowej atrak- cyjności i kulturowej wymiany, a także sposobem likwidacji chińskiego deficytu w tej wymianie. Atul Aneja wyjaśnia: „wykorzystując kulturę, Chińczycy pragną wysłać w świat wiadomość, że Projekt »Jeden Pas Jedna Droga« Przewod- niczącego Jinping Xi jest kontynuacją pokojowych i sym- biotycznych kontaktów Chin z Azją i Europą, które istnieją ponad tysiąclecie dzięki Jedwabnemu Szlakowi”. Aneja, Atul; China Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Hu, Jian; China’s Hu, Jintao; Full Liu, Yunshan; Hold Ni, Peimin; Underlying Wang, Huning; Culture Wen, Jiabao; Our

Ludzie Powołany w 1988 r. UNESCO Silk Road deklaruje: „Jedwabny Szlak był siecią dróg (…), dzięki którym ludzie wielu różnych kultur, religii i języków spotykali się, wymieniali ideami i wpływali wzajemnie na siebie”, a program UNESCO „stara się promować tę unikalną historię wza-

126 jemnej wymiany i dialogu”. Założona w Seulu w 2005 r. Silk Road Foundation swoje cele określa podobnie: „Chce- my pomóc w tworzeniu nowego Jedwabnego Szlaku, któ- ry połączy ludzi z różnych krajów”. Wykład w Astanie w 2013 r., który przedstawia projekt nowego Szlaku, Jin- ping Xi zatytułował: „Rozwijać przyjaźń między ludźmi i tworzyć lepszą przyszłość”. „Vision” postuluje, by rozpo- wszechniać „ducha przyjacielskiej współpracy Jedwabne- go Szlaku”, promując rozwój: kontaktów międzyludzkich, wymianę studencką, współpracę mediów, partii politycznych, organizacji pozarządowych krajów Jedwabnego Szla- ku. Jinping Xi przekonuje: „Będzie to wielką korzyścią dla ludzi z wszystkich krajów leżących na tym szlaku”. Hel- ga ZeppLaRouche, mówiąc o dobrobycie i godnym życiu, zauważa: „Myślę, że nowy Jedwabny Szlak jest dokładnie tym, czego ludzie potrzebują, by osiągnąć te cele”. Micha- el Billington stwierdza, że to propozycja korzyści „dla całej ludzkości”. A Jurij Kulincew (Юрий Кулинцев) dodaje: „Chiny gotowe są wnosić większy wkład w rozwój całej ludzkości”. Ludzki wymiar nowego Szlaku miałby zatem polegać i na ludzkich kontaktach, na których się on opie- ra, i korzyściach, jakie będą mieli z niego ludzie z krajów uczestniczących w Szlaku, a nawet z całego świata. Billington, Michael; Xi NDRC; Vision Silk Road Foundation UNESCO; Reviving Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev Xi, Jinping; Silk Xi, Jinping; Speech by Chinese Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will Кулинцев, Юрий; Один

127 Łagodność Atul Aneja pisze o łagodnej sile Chin rozwijanej wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Bonnie Glaser i Melissa Murphy odwo- łują się do Josepha Nye’a, by wyjaśnić specyfikę chińskie- go myślenia o łagodnej sile, którą tworzą idee i wartości o moralnym charakterze. Wskazują też na jej rodowód o konfucjańskim charakterze, czyli przekonanie o wyższo- ści siły moralnej nad fizyczną i wiarę, że „łagodny sposób postępowania [wang dao] zwycięży nad hegemonicznym [ba dao]”. Chińska inicjatywa wspólnej odbudowy starego czy budowy Nowego Szlaku wpisywałaby się w „chińską dyplomację uśmiechów”, o której piszą m.in. Brad Glosser- man oraz Katarzyna i Mieczysław Sprengel. Aneja, Atul; China Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Glosserman, Brad; China’s Nye, Joseph S.; The Rise Sprengel, Mieczysław; Katarzyna Sprengel; Evaluation

Most Na Jedwabnym Szlaku jest wiele mostów. Most na granicznej rzece Pandż sfinansowany przez USA i inny zbudowany przez China Road and Bridge Corporation na Dunaju w Serbii. W Kaliforni w USA „mostem miedzy kulturami Wschodu i Zachodu” jest Silk Road Foundation, a w Tur- cji „Anatolia jest mostem między Wschodem i Zachodem”. W Warszawie „Polska ma być dla Chin mostem do Euro- py” a Nepal ma być „lądowym mostem między Indiami a Chinami” – jak piszą Pradumna Rana i Wai-Mun Chia.

128 W wypowiedzi chińskiego premiera Jiabao Wen to „wymiana kulturalna jest mostem łączącym serca i umysły ludzi”, a dla Helgi Zepp-LaRouche cały „Nowy Jedwabny Szlak staje się światowym mostem”. BBC News; US-made Radio Warszawa; Polska Rana, Pradumna B.; Wai-Mun Chia; The Revival Serbia Construction; Chinese Silk Road Foundation The UNESCO Silk Road; Turkey Wen, Jiabao; Our Zepp-LaRouche, Helga; Michael Billington; Rachel Douglas; The New

Niezależność Zasada „niewywierania wpływu na politykę wewnętrz- ną krajów” jest obecna w chińskiej polityce zagranicznej od połowy XX w. Z „Vision” dowiadujemy się, że nowa inicjatywa zgodna jest z pięcioma zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, wśród których znajduje się „zasada wzajemnego niewywierania wpływu na sprawy wewnętrzne” państw. Helga Zepp-LaRouche, pisząc o Nowym Jedwab- nym Szlaku, zauważa, że „oznacza on nowy model współ- pracy między narodami świata (…), w którym muszą one wzajemnie respektować różne poziomy rozwoju, historie, kultury, społeczne systemy, a przede wszystkim narodową suwerenność”. Banerjee, Dipankar; China’s NDRC; Vision Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will

129 Odpowiedzialność W tekście Yinhong Shi z 2012 r. pisał: „Nie powinno być wątpliwości w Chinach, że muszą one znacząco zwięk- szyć swoją międzynarodową odpowiedzialność”. Dodał, że „musi to wynikać z konsultacji między Chinami a świa- tem zewnętrznym” i „musi temu towarzyszyć zwiększenie odpowiednich międzynarodowych praw i przywilejów”. Cztery lata później Justin Lin nawiąże do tego: „By dołą- czyć do największych gospodarek świata, Chiny (…) muszą wziąć na siebie większą odpowiedzialność w skali globalnej, a to wymaga większych globalnych wpływów”. Chiński projekt budowy Nowego Jedwabnego Szlaku, czy jak chcą inni Nowego Jedwabnego Porządku Świata, jest odpowiedzią i realizacją postulatów zwiększenia między- narodowej oraz globalnej odpowiedzialności i możliwości, a w samym „Vision” czytamy: „Chiny w ramach swoich możliwości są gotowe ponosić większą odpowiedzialność i zobowiązania oraz uczynić większy wkład w pokój i roz- wój ludzkości”. Lin, Yustin Yifu; China’s NDRC; Vision Shi, Yinhong; The Roles Mieczysław Sprengel; Katarzyna Sprengel; Evaluation

Otwartość W „Vision” otwartość pojawia się 39 razy. Najpierw czytamy, że od tysięcy lat charakteryzowała stary Szlak, w któ- ry angażować mogli się wszyscy. Dalej, że Nowy Szlak ma być bardziej otwarty: „Inicjatywa jest otwarta na koopera-

130 cję. Dotyczy, ale nie ogranicza się do obszaru starożytnego Jedwabnego Szlaku. Jest otwarta dla wszystkich krajów”. Osobny rozdział dokumentu dotyczy otwierania na świat chińskich regionów, zwłaszcza środkowych i zachodnich. Mowa jest też o otwartym handlu i budowie korytarza szybkiego transportu łączącego Pekin z Moskwą, który jest „kluczowym oknem otwartym na północ”. Gdy Jinping Xi prze- mawiał w Dżakarcie w 2013 r., to wśród pięciu głównych założeń chińskiej propozycji wymieniał otwartość. Chiński konsul generalny z Petersburga Yan Chi Ji (Яньчи Цзи) wyjaśnia: „zawsze jesteśmy gotowi pracować z każdym krajem naszej planety i z naszymi amerykańskimi partnerami”. Michael Billington pisze o wielkim infrastrukturalnym projekcie korzystnym dla całej ludzkości, który jest ofertą współpracy dla wszystkich. Justin Yifu Lin pisze o związa- nym z projektem Szlaku uprzemysłowieniu Afryki i zauwa- ża, że także jest „dobry dla wszystkich”. Yi Wang dodaje, że „OBOR jest oparty na zasadzie »otwartej kooperacji« (开放合, kaifang hezuo)” w odróżnieniu od amerykańskiego Planu Marshalla, z którym niektórzy go porównują. Z kolei gdy Marcin Kaczmarski pisze: „Plan ten jest »skazany na sukces«, przede wszystkim z uwagi na nieokreśloność jego celów i otwarty charakter”, to chodzi o to, że plan jest ela- styczny i otwarty na nowe inicjatywy. Billington, Michael; Xi HKTDC; What Kaczmarski, Marcin; Nowy Lin, Yustin Yifu; Industry Ministry of Foreign Affairs; Foreign Minister; za: Bondaz, Antoine; Rebalancing NDRC; Vision Цзи, Яньчи, Это

131 Partnerstwo W „The New Silk Road” Asian Development Bank czytamy o „dobrym sąsiedztwie i dobrym partnerstwie, które umożliwia dobrobyt wszystkich”. W „Vision” z kolei jest mowa, że projekt „ustanawia i wzmacnia partnerstwo mię- dzy krajami” Nowego Szlaku. Gdy Jurij Tawrowski (Юрий Тавровский) pisze, że kształtowany przez projekt nowy porządek świata ma charakter „nie wertykalny, lecz horyzontalny”, to – jak zauważa Peimin Ni – chodzi o to, że jest on oparty nie na przywództwie, lecz partnerstwie. Asian Development Bank; The New NDRC; Vision Ni, Peimin; The Underlying Тавровский, Юрий; Новые

Pieniądze O pieniądzach jest mowa przy porównywaniu kosztów, np. gdy Thomas Puls wylicza, że transport kolejowy jest od morskiego droższy 5 razy, a lotniczy 11 razy. François Godement podaje, że Chiny zamierzają wydać na projekt do 300 mld USD, niezależnie od 890 mld zaplanowanych przez China Development Bank. Pieniądze pojawiają się przy opisie rozmaitych instytucji, a liderem jest tu Silk Road Found i 40 mld dolarów USA. Pieniądze pojawiają się albo są w domyśle, gdy o finansowych korzyściach mówią politycy, biznesmeni, dziennikarze lub eksperci, jak w tytule: „Jedwabny Szlak. Eksperci: Polska może na tym dobrze zarobić”. Z kolei Jun Cheng z Bank of China w rozmowie z Gilly Wrightem zauważa, że Nowy Szlak będzie „platfor-

132 mą do rozwoju międzynarodowej roli renminbi” w rezultacie używania tej waluty w różnych częściach Szlaku, a od października 2016 r. staje się ona oficjalną walutą Między- narodowego Funduszu Walutowego. Godement, François; Introduction Polskie Radio.pl; Jedwabny Puls, Thomas; China’s Wright, Gilly; New Silk Xinhuanet; Silk

Pokój W 2011 r., prezentując program dla Azji Centralnej, Asian Development Bank pisze o „duchu bezpieczeństwa i zaufania”. W 2013 r. w Istambule odbywa się „The International Silk Road Congress: Rethinking the Road of Trade, Coopera- tion and Peace”. W „Vision” pojawia się odwołanie do „Pię- ciu zasad pokojowego współistnienia” Karty ONZ. Indyjski Generał Dipankar Banerjee zaznacza, że zasady te „w 1954 r. wspólnie propagowali Jawaharlal Nehru i Zhou Enlai”, czyli pierwsi premierzy Indii i Chin. Pisząc o zasadach Nowego Szlaku, Qingguo Jia wskazuje na „pokojowy wzrost (和平崛起, heping jueqi)” międzynarodowego znaczenia kraju a Yesui Zhang, wiceminister spraw zagranicznych Chin, że OBOR „nie jest skierowany przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy organizacji (不针对任何国家或特定的组织, bu zhendui renhe guojia huo teding zuzhi)”. Jurij Kulincew (Юрий Кулинцев) z Rosyj- skiej Akademii Nauk pisze, że Nowy Szlak może przyczynić się do „powszechnego pokoju na planecie” a Nake Kamrany z Uniwersytetu Południowej Kalifornii o „chińskim Nowym Porządku Świata dla globalnego pokoju”. Helga Zepp-LaRo-

133 uche z Instytutu Schillera określa projekt chiński „zupełnie nową koncepcją pokoju XXI w.”. W Xian organizowany jest The Silk Road International Arts Festival, ktorego celem jest upowszechnianie na świecie pokoju jako „wartościowej idei chińskiej kultury”. Theresa Fallon przytacza jednak słowa innego generała. Admirał Jianguo Sun, szef Sztabu Chiń- skiej Armii Narodowo-Wyzwoleńczej, powiedział: „»Brak konfrontacji i konfliktu« nie oznacza »braku podejmowania wysiłku«… bez podejmowania wysiłku USA nadal nie będą respektowały istotnych interesów Chin”. Asian Development Bank; The New Banerjee, Dipankar; China’s Fallon, Theresa; The New INOMISC; International Jia, Qingguo; One Belt; cyt. za: Cohen, David; China’s Kamrany, Nake M.; China’s NDRC; Vision Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will Zhang, Yesui; The One; cyt. za: Bondaz, Antoine; Rebalancing Кулинцев, Юрий; Один

Pozycja Według niektórych przy pomocy nowego projektu Chiny chcą osiągnąć lepszą dla siebie pozycję w regionie Azji Cen- tralnej, by przeciwdziałać wpływom Rosji i USA. Inni – jak Minghao Zhao – wskazują, że „OBOR jest istotny w osią- ganiu przez Chiny statusu najbardziej rozwiniętego kraju”. Li Zicheng jeszcze w 2010 r. wskazywał wyraźnie na cele globalne i pisał: „Jeśli Chiny nie staną się siłą światową, to odrodzenie narodu chińskiego będzie niepełne”. Yeroen van der Leer i Joshua Yau stwierdzają, że projekt Szlaku

134 jest realizacją przyjętej przez Chiny strategii „going global” dodają jednak, że „przed Chinami jest droga długa i wietrzna (…) zanim osiągną pozycję, wpływy i poziom bogactwa, który miały w czasach antycznego Jedwabnego Szlaku”. Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s Zhao, Minghao; China’s Zicheng, Ye; Inside; cyt. za: Fallon, Theresa; The New

Przyjaźń „Vision” deklaruje, że celem projektu jest nie tylko „pokój i przyjaźń” między krajami Szlaku, lecz także „pokój i przy- jaźń między ludźmi wszystkich krajów”, a Jinping Xi swoje przemówienie w Astanie w 2013 r. zatytułował „Rozwija- jąc przyjaźń między ludźmi”. Oficjalny dziennik KPCh „People’s Daily” (人民日报) stworzył platformę informa- cyjną „New Silk Road”, by „promować (…) przyjacielskie relacje między Chinami i innymi krajami Jedwabnego Szla- ku”. Yeroen van der Leer i Joshua Yau, jak inni, zauważają, że nowa inicjatywa tworzyć ma przyjacielskie relacje wśród wielu krajów sąsiadujących z Chinami. NDRC; Vision People’s Daily; Of the new Silk Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev

Rozumienie „Rozumienie” jest głównym deklarowanym celem indyjskiego projektu „Mausam”, gdy chodzi w nim o „odtworzenie komunikacji między krajami Oceanu Indyjskiego, by

135 rozwijać rozumienie kultur”. W „Vision” wśród różnych celów jest mowa o potrzebie wzajemnego rozumienia mię- dzy ludźmi, organizacjami, krajami, a nawet cywilizacjami. Jinping Xi w swoim przemówieniu w Dżakarcie w 2013 r. także mówił o „rozwoju wzajemnego rozumienia”. NDRC; Vision The Hans India; What is Project Xi, Jinping; Speech by Chinese

Rozwój gospodarczy Nadège Rolland zauważa, że głównym celem polityki Jin- ping Xi jest uczynienie z Chin kraju potężnego ekonomicznie. Nowy szlak ma „umożliwić utrzymanie dalszego rozwoju ekonomicznego kraju” – zauważa Zhao Minghao. Ma przy- czynić się do rozwoju zachodu Chin, mniej uczestniczącego w rozwoju kraju. Dominique Patton pisze o planach stworze- nia 1 mln miejsc pracy w przemyśle tekstylnym w Regionie Autonomicznym Sinciang-Ujgur do 2023 r. a Camille Brugier o tym, że nowa produkcja ma być eksportem do Azji Central- nej. Projekt ma zapewnić pracę dla firm chińskich w realizacji zadań poza krajem, tym samym pozwoli wykorzystać ich potencjał i zatrudnienie chińskich pracowników. Projekt Jin- ping Xi określa mianem „Pasa Ekonomicznego Jedwabnego Szlaku”, wskazując na ekonomiczny aspekt inicjatywy, któ- ra ma też przyczynić się do rozwoju gospodarczego innych uczestników projektu. Dlatego w swoim przemówieniu w Astanie powiedział o tym Pasie Ekonomicznym, że „będzie wielką korzyścią dla ludzi z wszystkich krajów leżących na szlaku”. Bruce Pannier o chińskich inwestycjach w Azji Cen- tralnej pisze, że bardziej korzystają na nich firmy chińskie niż

136 lokalne. Yinhong Shi wyjaśnia, że „rozwój ekonomiczny” jest jedną z czterech współczesnych podstawowych wartości mię- dzynarodowych. W wielu krajach Nowy Szlak postrzegany jest jako szansa ich ekonomicznego rozwoju, dlatego niektórzy zauważają, że chińska inicjatywa przyczynia się do budowy przyjaznego wizerunku kraju. Inni wskazują na jej globalny charakter. Według Justina Lina dzięki niej Chiny staną się motorem globalnego rozwoju, a Afshini Molavi pisze o tym, jak przeobrazi ona globalną ekonomię. Brugier, Camille; China’s Fallon, Theresa; The New Silk Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s Lin, Justin; China’s Molavi, Afshin; Five NDRC; Vision Pannier, Bruce; How Patton, Dominique; Xinjiang Rolland, Nadège; China’s Shi, Yinhong; The Roles Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev Zhao, Minghao; China’s

Równość Jurij Tawrowski (Юрий Тавровский) z Rosyjskiego Uniwersytetu Przyjaźni Narodów w Moskwie zauwa- ża: „Na spotkaniach w Ufie, Pekinie, Moskwie, Durbanie i New Delhi cegła po cegle budowane są podstawy nowego światowego porządku, który nie przewiduje przywództwa jakiegoś kraju lub grupy krajów”. I dodaje, że budowane relacje międzynarodowe mają „charakter horyzontalny, a nie wertykalny”, tzn. oparte są nie na hierarchii, lecz rów-

137 ności zaangażowanych państw. Peimin Ni z Uniwersytetu Południowej Kalifornii cytuje Tawrowskiego i rozwijając jego myśl wskazuje, że nowe relacje nie mają jak dotychczas charakteru piramidy hierarchii siły ekonomicznej i militarnej, lecz multilateralny, gdy decyzje zależą od porozumień różnych państw. Ni, Peimin; The Underlying Тавровский, Юрий; Новые

Równowaga „Vision” deklaruje, że celem inicjatywy jest „zrówno- ważony rozwój krajów” w niej uczestniczących. Minghao Zhao pisze, że celem jest równowaga w rozwoju ekonomicznym wschodnich i zachodnich prowincji Chin. Te ostatnie pozostające w tyle mają być beneficjentami Pro- jektu budującego nowe powiązania między nimi a krajami Azji Centralnej. Dla Alice Ekman celem jest „budowa regionalnej architektury zrównoważonej kooperacji”, gdzie chodzi nie tylko o ekonomię. David Cohen przytacza opi- nię chińskiego ministra spraw zagranicznych Yi Wanga, że „zachodnie ekonomie, a głównie USA, są odpowiedzial- ne za globalny ekonomiczny i polityczny brak równowa- gi i globalny kryzys finansowy. Chiny dzięki projektowi OBOR powinny pracować na rzecz przywrócenia równo- wagi (再平衡, zai pingheng)”. Tu chodzi nie tylko o równo- wagę rozwoju chińskich prowincji, innych krajów czy Azji Centralnej, lecz całego świata. Ekman, Alice; China NDRC; Vision Zhao, Minghao; China’s

138 Różnorodność W „Vision” mowa o tym, że Projekt jest nastawiony na „kulturową różnorodność krajów” i „dialog między różny- mi cywilizacjami na zasadzie poszukiwania tego, co wspól- ne przy zachowaniu odmienności”. Bonnie Glaser i Melis- sa Murpny piszą o „harmonii, lecz różnicach” w koncepcji KPCh. Agatha Kratz przytacza słowa Jun Wanga o tym, że „założyciele banku AIIB różnią się bardzo od siebie rozwojem, wartościami, przekonaniami i oczekiwaniami. Dlate- go Chiny będą musiały »szukać tego co wspólne pomimo różnic« 求同存异 (qiutongcunyi)”. Yinghong Shi podkreśla, że „ludzie na świecie powinni i mają do tego pełne prawo, by podążać własnymi drogami zgodnie z własną praktyką, doświadczeniem i decyzjami”. Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Kratz, Agatha; China’s NDRC; Vision Shi, Yinhong; The Roles Zhao, Minghao; China’s

Socjalizm Bonnie Glaser i Melissa Murphy przypominają, że „prze- wodniczący Jiang Zemin w 1998 r. na 15. Kongresie KPCh zapowiedział budowę socjalistycznej »cywilizacji duchowej« (…). Dla KPCh sformułowanie systemu głównych socjalistycznych wartości wzmacnia spójność chińskiego narodu”. Autorki wskazują na przywiązywanie uwagi „do rozwiązywania problemów dobrobytu społecznego” zgodnie z zasadą „ludzie przede wszystkim”. Piszą też, „iż jest

139 możliwe, że Pekin będzie promował chińskie socjalistyczne wartości jako alternatywę dla wartości Zachodu”. Na 18. Kongresie Partii w 2012 r. Jintao Hu wyjaśniał: „Główne socjalistyczne wartości są duszą narodu chińskiego i służą jako drogowskaz w budowie socjalizmu z chińskim charakterem”. Wskazywał na dobrobyt, sprawiedliwość społeczną, demokrację, równość, przyjaźń. Mówił o budowie harmonijnego socjalistycznego społeczeństwa. John Wong pisze o tym, że Jinping Xi m.in. przy pomocy Nowego Szlaku chce uczynić z Chin „socjalistyczną potęgę”. Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Hu Jintao’s report Wong, John; China’s

Surowce Vladimir Fedorenko pisze, jak ważne są surowce dla róż- nych projektów. W amerykańskim Jedwabnym Szlaku chodzi o turkmeński gaz ziemny dla Afganistanu, Pakistanu i Indii. W chińskim projekcie też chodzi o turkmeński gaz i ropę, ale płynące przez Uzbekistan i Kazachstan do Chin. W porozumieniu z 2004 r. Łukoilu i Uzbekneftegazu finan- sowanym przez Asian Development Bank, Islamic Develop- ment Bank i Korean Development Bank chodzi o uzbecki gaz dla Rosji. Asian Development Bank pisze o gazie i ropie w Azerbejdżanie, Kazachstanie, Uzbekistanie i Turkmenista- nie, miedzi w Uzbekistanie i Mongolii, złocie w Mongolii, Uzbekistanie i Tadżykistanie oraz uzbeckim uranie, turk- meńskich metalach rzadkich i tadżyckim srebrze i antymo- nie. Według Yeroen van der Leer i Joshua Yau Nowy Szlak ma zapewnić Chinom „długotrwały dostęp do naturalnych

140 surowców”, które kraj musi sprowadzać zza granicy. Przy- kładem jest Kazachstan i projekt China Nonferrous Metal Mining dotyczący wydobycia miedzi czy zainteresowanie chińskiego Silk Road Found wydobyciem złota. Asian Development Bank; The New China Daily; Chinese China Nonferrous Fedorenko, Vladimir; The New Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s

Szariat Islamic Development Bank deklaruje, że prowadzi dzia- łalność „w zgodzie z zasadami szariatu, czyli islamskiego prawa”. Anita Hawser pisze: „Kupcy starego Jedwabne- go Szlaku niewątpliwie znali finansowe kontrakty oparte o zasady islamu, dzisiaj kupcy i sprzedawcy realizują te same możliwości. Ernst & Young’s Global Islamic Banking Centre prognozuje, że muzułmańska finansowość będzie preferowanym rozwiązaniem na gwałtownie rozwijają- cych się rynkach”. Przytacza wypowiedź Ghazanfar Naqvi z Standard Chartered, banku międzynarodowego z Lon- dynu: „zaczynamy zwykle od murabaha, a z upływem lat dodajemy inne instrumenty”. Zeti Akhtar Aziz, prezes Bank Negara Malaysia, centralnego banku kraju, w prze- mówieniu na „GIFF Investors & Issuers Forum” w Kuala Lumpur 28 marca 2007 r. powiedziała: „Muzułmańska finansowość jest pojazdem odpowiednim dla Nowego Jedwabnego Szlaku”, „Rozwój aktywności na Nowym Jedwabnym Szlaku przyczynia się do rozwoju muzułmań- skiej finansowości, co znaczy większą etyczną i społeczną

141 odpowiedzialność (…). Muzułmańskie inwestycje nie tylko unikają ‘ribā’, ale opierają się na etycznych wartościach, jak fair trade czy ochrona środowiska”. Dodajmy, że „ribā” to termin określający w Koranie nieuczciwy zysk, m.in. w rezultacie lichwy. Aziz, Zeti Akhtar; Islamic Hawser, Anita; Islamic Islamic Development Bank

Tolerancja Irena Cheng pisze, że dla Eduarda Szewardnadze „Wielki Jedwabny Szlak miał nie tylko wartość ekonomiczną, lecz był także drogą tolerancji”. „Vision” zapewnia, że nowy projekt „wspiera tolerancję między cywilizacjami, szanując drogi i sposoby rozwoju wybrane przez różne kraje”. Cheng, Irene; The New NDRC; Vision

Transport Transport to priorytet różnych koncepcji Nowego Szla- ku. Priorytetem tureckiej są ułatwienia graniczne doty- czące transportu. W koncepcji krajów kaukaskich chodzi o transport towarowy łączący kolejowy i morski. W koncepcji amerykańskiej ważny jest rurociąg transportujący gaz. Chiński projekt Nowego Szlaku ma najbardziej kom- pleksowy charakter. Wśród różnych celów i priorytetów obecny jest także transport w dwóch wersjach. Po pierwsze: budowa lądowych korytarzy transportowych łączą- cych Chiny z różnymi regionami Euroazji. Po drugie: roz-

142 budowa transportu morskiego łączącego Chiny z krajami Azji Południowo-Wschodniej i resztą świata. Fedorenko, Vladimir; The New HKTDC; What Yazıcı, Hayati; Turkey

Turystyka Analizując projekty dotyczące Azji Centralnej, Vladimir Fedorenko zauważa, że „ważnym, lecz nierozwiniętym sektorem wszystkich krajów Azji Centralnej jest turystyka”. Postulat rozwoju turystyki obecny jest w „Vision” w części poświęconej kontaktom międzyludzkim: „Powinniśmy roz- wijać współpracę dotyczącą turystyki i zwiększać jej skalę”. Turyści już korzystają z Kolei Transsyberyjskiej, Szybkiej Kolei Taszkent-Samarkanda oraz z ofert wyspecjalizowa- nych agencji turystycznych jak Silk Road Railway czy Silk Road Treasure Tours. Fedorenko, Vladimir; The New NDRC; Vision Silk Road Railway Silk Road Treasure Tours Транссибирская магистраль

Węzeł Nowy Szlak, jak i stary, jest siecią dróg, projektów, dzia- łań, dlatego ważne są w nim skrzyżowania, węzły i centra komunikacji, w których zbiegają się i przecinają różne drogi i inicjatywy. Premier Serbii Aleksandar Vučić powiedział: „Widzimy Serbię jako skrzyżowanie, gdzie spotykają się

143 ekonomie i kultury”. Z kolei Dubai International Finance Center jest „finansowym węzłem strategicznie ulokowanym między Wschodem a Zachodem”. Według Adedana Ashebi- ra chiński Projekt „Pomoże Kenii stać się jeszcze większym węzłem dla regionalnego handlu”. Four Seasons Hotel Dubai Levchenko, Anastasia; Kenya Serbia Construction; Chinese

Wielocentryczność Komentując chińskie propozycje, indyjski dyplomata Ahmad Talmiz podkreśla, że „Wielocentryczna Azja istnieje i Indie są jej istotną częścią”. Jednak nie chodzi tylko o Azję. W „Vision” czytamy, że inicjatywa budowy Szlaku „zgodna jest z procesem budowy wielocentrycznego świata”. Mahdi Darius Nazemroaya pisze, że projekt kształtuje „wielocentryczny Jedwabny Porządek Świata”. Peimin Ni powołuje się na Jurija Tawrowskiego i zauważa, że chińska inicjatywa przyczynia się do kształtowania „nowego światowego multi- lateralnego porządku” i jako przykład podaje Asian Infrastruc- ture Investment Bank (AIIB), gdzie nikt nie ma prawa veta, jak w Banku Światowym czy Międzynarodowym Funduszu Walutowym, gdzie prawo takie mają jedynie USA. Minghao Zhao też o tym: „AIIB realizuje chiński postulat multilatera- lizmu w finansach międzynarodowych”. Wielocentryczność i multilateralność są powiązane. Brak jednego centrum porząd- ku światowego czy wielocentryczność to współkształtowanie tego porządku przez wiele krajów w umowach multilateral- nych. Dlatego w „Vision” mowa jest o multilateralności: finan- sów, handlu, kanałów komunikacji, interesów.

144 NDRC; Vision Nazemroaya, Mahdi Darius; Neither Ni, Peimin; Underlying Talmiz, Ahmad; Who’s Zhao, Minghao; China’s Тавровский, Юрий; Новые

Wielość Według „Vision” Nowy Szlak „to proces pluralistyczny”, bo otwarty na wielość uczestników, wielość elastycznych inicjatyw, które można realizować na wiele sposobów. Jurij Kulincew pisze, że „to nie występ solowy Chin, lecz symfonia zainteresowanych krajów”. Helga Zepp-LaRouche zwraca uwagę, że chińska inicjatywa to „nowy model kooperacji między narodami świata (…), które muszą respektować swoje różne poziomy rozwoju, historie, kultury, systemy społeczne, a przede wszystkim narodową niezależność. To Mikołaja z Kuzy idea jedności w wielości oraz wspólno- ty narodów”. NDRC; Vision Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Leads Кулинцев, Юрий; Один

Wpływy Ahmad Talmiz pisze: „OBOR faktycznie może być narzę- dziem chińskich wpływów, jeśli nie hegemonii w Azji”. Marcin Kaczmarski podobnie zauważa, że Nowy Szlak ma „stanowić bazę dla rozbudowy chińskich wpływów politycznych”, ale dodaje, że „jest otwartym projektem politycznym, bez wyraźnie zakreślonych granic”, dlatego

145 może być narzędziem wpływów także i poza Azją. Według Davida Dollara chiński Nowy Szlak dociera w różne części Azji, Afryki i Europy a Chiny stają się potęgą globalną. Dla jednych dzieje się tak za sprawą rozwoju infrastruktury, dla innych za sprawą chińskiej „łagodnej siły” idei i wartości. Angang Hu jeszcze w 2006 r. przekonywał, że chiński ide- ał harmonijnego społeczeństwa jest „bardziej wpływowy niż amerykańska demokracja”. W takim ujęciu o chińskich wpływach na świat decydują atrakcyjne dla świata wartości i idee związane z nową inicjatywą. Dollar, David; China’s Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft Kaczmarski, Marcin; Nowy Talmiz, Ahmad; Who’s

Wschód i Zachód Wschód i Zachód to dwa wyróżnione kierunki Jedwab- nego Szlaku, które pojawiają się często, gdy o nim mowa, a czasem stają się jego synonimem. Gdy Aleksandar Vučić powiedział: „Widzimy Serbię jako (…) most łączący Wschód i Zachód”, to miał na myśli Szlak w jego nowej wersji. Dla Archila Gegeshidze Nowy Szlak to „nowe relacje między Wschodem a Zachodem”. A gdy Binali Yildrim mówi o drodze, która „łączy ze sobą cywilizacje Zachodu i Wschodu”, to mówi o obu wersjach. Podobnie w „Vision”, gdzie Szlak dawny i obecny „Symbolizuje komunikację i kooperację między Wschodem a Zacho- dem”. Nie zawsze jednak Szlak to ten duet. Dla Silk Road Foundation z Korei to tylko jeden kierunek: „Stary Jedwab- ny Szlak łączył Wschód”. O chińskim Chengdu czytamy,

146 że Szlak zwany tu Południowym prowadził do Birmy, Indii i Wietnamu. A z Kaszgaru przybywający ze Wscho- du kupcy w dalszej swojej podróży mieli do wyboru trzy kierunki. Południe: trasą, którą dziś przebiega Autostrada Karakorum przez Przełęcz Khunjerab w kierunku Isla- mabadu i dalej do Indii. Zachód: przez ałtajską Przełęcz Erkeshtam (Irkeshtam, Эркеч-Там, 伊尔克什坦) na granicy z Kirgistanem dzisiejszą drogą A371, przez tereny dzisiej- szego Tadżykistanu do Afganistanu, Iranu. Północ: przez Przełęcz Torugart w Górach Tienszan na granicy z Kirgi- stanem, przez Biszkek, obecnie kazachski Szymkent i dalej na północ w stronę Syberii. Jeśli dodamy do tego „Mor- ski Jedwabny Szlak XXI w.”, który Jinping XI zapropono- wał w 2013 r. w indonezyjskiej Dżakarcie, to okaże się, że w Chinach Jedwabny Szlak to cztery strony świata Pań- stwa Środka (Zhōngguó, 中国). Caravanistan; Irkeshtam Daily News; Marmaray Gegeshidze, Archil; The New Liu, Jing; The ancient NDRC; Vision Serbia Construction; Chinese Silk Road Foundation Travel China Guide; Southern

Wspólnota Hilary Clinton odwoływała się do wspólnoty starego Szlaku i postulowała wspólnotę Nowego: „W przeszłości narody południowej i centralnej Azji powiązane były ze sobą (…). Zacznijmy pracować razem, by zbudować Nowy Jedwabny Szlak”. Jinping Xi przy Nowym Szlaku mówi

147 o wspólnocie korzyści: „powinniśmy (…) razem budować »pas ekonomiczny« wzdłuż Jedwabnego Szlaku. Będzie to wielką korzyścią dla ludzi z wszystkich krajów leżących na tym szlaku”. Yiwei Wang dodaje, że celem OBOR jest budowa „wspólnoty interesów i bezpieczeństwa (利益+安全共同体, liyi+anquan gongtongti)”. Theresa Fallon zauwa- ża, że inicjatywa odwołuje się do „wspólnego przeznaczenia”. Jurij Kulincew (Юрий Кулинцев) zwraca uwagę na pojęcie „wspólnoty wszystkich losów” leżące u podstaw chińskiego projektu. Wyjaśnia to Peimin Ni: „Konfucjoniści dobrze znają sens tianxia 天下, ‘wszystkiego pod niebem’, jako wspólnoty przeznaczenia. Współczesny chiński filo- zof polityki Tingyang Zhao zauważa, że tianxia oznacza filozofię zupełnie inną od tej, która leży u podstaw poję- cia państwa narodowego. Tianxia znaczy, iż wszystko pod niebem jest ze sobą powiązane”. Inni zauważają, iż transkontynentalnego czy nawet globalnego Nowego Szlaku nie uda się Chinom zrealizować mimo posiadanych moż- liwości finansowych, ekonomicznych i politycznych bez udziału innych państw. Adam Kaliński przytacza opinię Changhui Zhao, analityka Export-Import Bank of China, który powiedział, że wprawdzie Chiny są w tym projekcie krajem wiodącym, ale będą musiały negocjować z innymi, jeśli przedsięwzięcie ma się udać”. Clinton, Hillary Rodham; Remarks Fallon, Theresa; The New Kaliński, Adam; Na nowy Ni, Peimin; The Underlying Wang, Yiwei; How; cyt. za: Bondaz, Antoine; Rebalancing Xi, Jinping; Speech by Chinese Кулинцев, Юрий; Один

148 Współdziałanie Współdziałanie pojawia się w nazwie konferencji poświę- conych Nowemu Szlakowi w Istambule w 2013 r. i w Urum- czi w 2015 r. Jinping Xi mówi o potrzebie współdziałania dla wspólnego dobra w Astanie i Dżakarcie w 2013 r. W „Vision” słowo współdziałanie (cooperation) pojawia się ponad 100 razy i dotyczy różnych dziedzin, a sam projekt określany jest jako „The Belt and Road cooperation”. W Xian organizowany jest The Silk Road International Arts Festival, by upowszech- niać na świecie kooperację jako „wartościową ideę chińskiej kultury”. Alice Ekman pisze o „nowym modelu międzynaro- dowego współdziałania” a Helga Zepp-LaRouche o „nowym modelu współpracy między narodami świata”. O współpracy z Chinami w ramach Nowego Szlaku jest mowa w wielu miejscach, także w Katowicach, gdzie 20–22 kwietnia 2015 odby- ło się IV Forum Gospodarcze Polska-Chiny. Jak pisze Jerzy Dudała, powołując się na Lijuana Liu, „W Chinach chcą, żeby współpraca chińsko-polska stała się modelem współpracy z krajami Europy Środkowo-Wschodniej”. Asian Development Bank w swoim programie The New Silk Road w 2011 r. pisał o „współdziałaniu dla dobrobytu”, podobnie jak w projekcie Jinping Xi. Peimin Ni wskazuje na dwa określenia pojawiające się często u Przewodniczącego. Obok „wspólnoty przeznaczenia” to „hezuogongyin 合作共赢 – współdziałanie i wspólna korzyść. Jeśli jesteśmy wspólnotą przeznaczenia, to musimy wzajemnie ze sobą współdziałać”. Asian Development Bank; The New Dudała, Jerzy; Wielki Ekman, Alice; China INOMISC; International

149 NDRC; Vision Ni, Peimin; The Underlying The Economic Times; 55 cities Xi, Jinping; Silk Xi, Jinping; Speech by Chinese Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Will

Wymiana Transport towarowy to powód, dla którego wielu pisze o wymianie towarowej, jak Pierre-Louis Caron w tytule tekstu: „Chiny otrzymają francuskie wino w wymianie za chemika- lia”. W „Vision” jest mowa o wymianie między parlamentami, miastami, organizacjami pozarządowymi, ludźmi, cywilizacjami, a także wymianie akademickiej, kulturalnej, informacji. Z Platformy UNESCO Silk Road dowiadujemy się, że na starym Szlaku ludzie także wymieniali się towarami i ideami. Jin- hie Ma tłumaczy, że dziś jak i kiedyś Jedwabny Szlak jest „ryn- kiem idei” i powołuje się na książkę Ronalda Coase. Kiedyś i dziś wymiana ekonomiczna sprawia, że Szlak przyczynia się do kształtowania podziału pracy między krajami, regionami, miastami. Junjie Ma pisze, że o ile kiedyś Szlak „pomógł wpro- wadzić do Chin buddyzm i islam”, to dzisiaj „jest nadzieja, że ze strategią OBOR powstanie znacznie większy i bardziej zło- żony rynek idei”. Pyta, czy dzięki temu rynkowi Chiny staną się bardziej otwarte? A może zapytać o Europę i Zachód, czy także nie staną się bardziej otwarte? Caron, Pierre-Louis Caron; China Coase, Ronald; The Market Ma, Junjie; The new NDRC; Vision UNESCO; The UNESCO Silk

150 Wzajemność W Dżakarcie w 2013 r. Jinping Xi mówił o „Pracy na rzecz kooperacji opartej na zasadzie wzajemnych korzy- ści”. W „Vision” czytamy: „Inicjatywa Pasa i Drogi jest sposobem na współdziałanie oparte na zasadzie »zwycięz- ca-zwycięzca«, która promuje powszechny rozwój i dobrobyt”. Chiński konsul z Petersburga Yan Chi Ji (Яньчи Цзи) próbuje to wyjaśnić i wskazuje na jedną z trzech zasad Pro- jektu: „Wspólne korzystanie – wszyscy razem pieczemy tort i dzielimy go sprawiedliwie”. Peimin Ni z kolei wyja- śnia tę zasadę konfucjonistycznym ujęciem starej chińskiej idei tianxia 天下 rozumianej jako wspólnota przeznaczenia „wszystkiego pod niebem”. Jeśli jesteśmy tą wspólnotą, to nie mamy innej możliwości niż wspólna praca i wspólny dobrobyt: „Nie ma gry o sumie zerowej ani gdy ze sobą walczymy, ani gdy współdziałamy”. Zatem jeśli ktoś naprawdę wygrywa, to ktoś inny nie może przegrywać. A jeśli uważamy, że naszej wygranej towarzyszy strata innego, to mylnie nazywamy wygraną naszą stratę. Indyj- ski dyplomata Ahmad Talmiz zauważa, że jeśli realizacja chińskiego Projektu rzeczywiście będzie oparta na „duchu współdziałania”, to okaże się, że naprawdę urzeczywist- nia on deklarowaną zasadę „zwycięzca-zwycięzca”, czyli zwyciężają wszyscy. NDRC; Vision Ni, Peimin; The Underlying Talmiz, Ahmad; Who’s Xi, Jinping; Speech by Chinese Цзи, Яньчи; Это

151 Zaufanie Asian Development Bank pisze o „duchu zaufania i ufno- ści, który rozwijał się przez lata między dobrymi sąsiadami i partnerami”, a Jinping Xi w przemówieniu w Dżakarcie w 2013 r. mówił o potrzebie „budowy zaufania i rozwoju dobrego sąsiedztwa”. W „Vision” jest mowa o budowaniu zaufania między ludźmi, krajami, cywilizacjami, a Projekt określony jest jako „droga do pokoju i przyjaźni poprzez rozwój wzajemnego rozumienia i zaufania”. Asian Development Bank; The New NDRC; Vision CZĘŚĆ 4

NOWY JEDWABNY ŚWIAT

Nake Kamrany zauważa, że wraz z Nowym Szlakiem „narodził się nowy międzynarodowy porządek ekonomiczny i polityczny”. Sebastien Peyrouse pisze o „Nowym Porządku Świata”, Pepe Escobar i Peimin Ni o „Nowym (Jedwabnym) Porządku Świata”, Marcin Kaczmarski o „jedwabnej globalizacji” a Afshin Molavi mówi, że „Nowy Jedwabny Szlak fundamentalnie przeobraża nasz świat”. Odbywają się konferencje, jak ta 6 października 2015 r. w Brukseli „The Silk Road, the New World Order”. Nie- którzy, jak Katarzyna i Mieczysław Sprendel, pytają, czy Chiny zostaną globalną potęgą XXI w., a nawet czy zastą- pią w tej roli USA? Sujian Guo i Baogang Guo we Wstępie do „Greater China in an Era of Globalization” cytują słowa Oded Shenkara, który pisze o rozwoju Chin, że „zmieni on globalny krajobraz” i dodaje, „że towarzyszy mu spadek znaczenia USA jako globalnej siły ekonomicznej, politycz- nej i militarnej poprzedniego stulecia”. Wielu – jak Alice Ekman – wskazuje na „nowy model międzynarodowego współdziałania i globalnego zarządzania”. Wright Doyle w recenzji z „Greater China” odnotowuje, że w tej książce jest mowa o dwóch konsensusach, które odróżnił od siebie Joshua Cooper Ramo: waszyngtoński i pekiński. Pierwszy, dotychczasowy, to „wolny rynkowy kapitalizm, wolny han-

155 del, demokracja i uniwersalne prawa człowieka”. Drugi, proponowany przez Chiny, to „niezależność państw i nie- wpływanie na ich politykę wewnętrzną”. Helga Zepp-LaRo- uche pisze nawet o współistnieniu tych dwóch konsensu- sów i opartych na nich porządków: „mamy obecnie dwa ekonomiczno-finansowe systemy zbudowane na zupełnie innych zasadach. Jeden, transatlantycki, jak imperialna struktura nieustannie stara się rozszerzać granice swoich wpływów ponadnarodowymi strukturami, które zagrażają suwerenności państw”. Drugi to „nowy model współdzia- łania narodów świata (…), które muszą respektować róż- ne poziomy rozwoju, historie, kultury, społeczne systemy, a przede wszystkim niezależność”. Jurij Tawrowski podkre- śla, że nowy porządek ma „horyzontalny, a nie wertykalny charakter”, tzn. nie chodzi w nim o zmianę światowego przywództwa poprzez zastąpienie jednego kraju innym w roli przywódcy. Peimin Ni wyjaśnia, że nowy horyzontalny porządek ma charakter multilateralny, kształtowany jest przez wiele krajów, a „zamiast przywództwa czy sojuszu jest dialog, partnerstwo, współdziałanie”. Tu w opisie Nowego Porządku pojawia się paradoks. Różni badacze wraz z Peiminem Ni wskazują na jego multilateral- ność, wielobiegunowość, pluralistyczny charakter, w którym ważną rolę odgrywa wiele krajów i relacje zachodzące pomię- dzy nimi. Z drugiej strony wielu, także i Peimin Ni, zauważa szczególną rolę Chin. Gdy Peimin Ni analizuje filozoficzne podstawy „Światowego Porządku Jedwabnego Szlaku, czyli w skrócie Jedwabnego Porządku Świata”, to wskazuje na pojawiające się często w przemówieniach Przewodniczącego ChRL Jinping Xi dwa sformułowania: „wspólnota przeznaczenia (mingyun gongtongti 命运共同体)” oraz „współdziałanie

156 i wspólna korzyść (hezuogongyin 合作共赢)”. Zwraca uwa- gę, że takie myślenie „jest głęboko zakorzenione w tradycyjnej kulturze chińskiej” i wskazuje na dwa ważne jej składniki o konfucjonistycznym rodowodzie. Pierwszym jest pojmo- wanie tianxia (天下) jako wspólnoty przeznaczenia wszystkiego pod niebem: „tianxia reprezentuje filozofię całkowicie odmienną od tej, która towarzyszy pojęciu państwa narodowego. Tianxia oznacza, że wszystko pod niebem jest ze sobą powiązane”. Drugim jest „datong (大同) Wielka Harmonia”. Podobnie przedstawia to Wenshan Jia: „wyłania się model globalnego przywództwa (…), które polega na stosowaniu siły moralnej harmonii, humanizmu i moralności opartej na 5 cnotach Konfucjusza: ren (życzliwość), yi (sprawiedliwość), li (przyzwoitość), zhi (mądrość), xin (zaufanie)”. Changping Fang nowy porządek określa krótko: „harmonijny świat”. Paradoksalność takiego wizerunku wyłaniającego się nowego porządku świata polega na tym, że ten pluralistyczny, wielobiegunowy, multilateralny i wielokulturowy świat miałby być jednocześnie Wielką Harmonią Konfucjusza zgodną z trady- cyjną chińską kulturą. Jurij Kulincew o Nowym Szlaku pisze, że „to nie chiń- skie solo, lecz symfonia zainteresowanych krajów”. Mah- di Nazemroaya zauważa, że Nowy Szlak to „nowy wielobiegunowy porządek świata” i wskazuje na dwa ważne jego elementy: „Nowy Jedwabny Szlak i Euroazjatycka Unia Gospodarcza (…) tworzą symbiotyczną relację. (…). To Jedwabny Świat, który dosięga każdego zakątka planety”. Ale przecież Nowy Szlak to także koncepcje i działania innych krajów, nie tylko Chin i Rosji. Inicjatywy różnych krajów różnią się od siebie celami, sposobami realizacji, a także dziedzinami, których dotyczą. W rezultacie mamy

157 wiele Nowych Jedwabnych Szlaków, a jak tłumaczy Urlich Beck, głównymi podmiotami działań i twórcami tych szlaków są nie tylko państwa, lecz także firmy prywatne i organizacje międzynarodowe. Inicjatywa Hilary Clinton, czyli amerykański Jedwabny Szlak, to koncepcja odbudowy powojennej Afganistanu poprzez rozwój kontaktów tego kraju z sąsiadami. Afgańska koncepcja Ashrafa Ghani Lapisowej Drogi jest inna i ma łączyć Afganistan z Europą. Turecki Szlak Hayati Yazıcı to uproszczenia i ułatwienia w procedurach granicznych transportu dotyczące Turcji, krajów Kaukazu i Azji Centralnej. Wielki Szlak Eduarda Szewardnadze początkowo dotyczył rurociągów, później transportu towarowego, ale jego niezmienny cel to unieza- leżnienie poradzieckiej Gruzji od Rosji i uczynienie z Gruzji ważnego kraju w regionie Kaukazu. W indyjskim projekcie „Mausam” Shri Ravindra Singha chodzi o budowę sieci komunikacji morskiej Oceanu Indyjskiego, której centrum byłyby Indie. I oczywiście chodzi też o budowanie kluczo- wej pozycji Indii w tym regionie. Projekty chiński i rosyjski także się różnią. Dla Rosji Euroazjatycka Unia Gospodarcza i Azja Centralna są ważne dla odbudowy mocarstwowej pozycji z czasów ZSRR. Dla Chin są ważne dla pozyskiwania surowców, eksportu towarów i pozyskiwania kontrak- tów infrastrukturalnych dla chińskich firm. Mamy jeszcze koncepcje i realizacje Szlaków firm prywatnych. Wielkich i małych. Islamic Development Bank i jego działania na rzecz rozwoju społeczności muzułmańskich w zgodzie z szariatem. New Silk Road Company, którego celem jest uczynienie z Dubaju centrum globalnych finan- sów. New Silk Road Investment z Singapuru, którego celem są inwestycje przynoszące zysk firmie. DB Schenker z Nie-

158 miec, Silk Route Rail z Hong Kongu czy Hatrans z Polski, które oferują kolejowe połączenia towarowe między China- mi a Europą. Chińska firma New Silk Road Group produkuje i eksportuje wyroby tekstylne z jedwabiu. Silk Road Railway z Australii, Golden Eagle Luxury Trains z Wielkiej Brytanii czy Silk Road Treasure Tours z USA oferują kolejowe wycieczki turystyczne. Są także różne organizacje, instytucje oraz osoby prywatne i kolejne koncepcje, inicjatywy, działa- nia. Asian Development Bank realizuje własny program rozwoju „najbardziej ubogich regionów świata”. British Libra- ry z bibliotekami z wielu krajów prowadzi International Dunhuang Project nastawiony na gromadzenie i udostęp- nianie zbiorów związanych z Jedwabnym Szlakiem. Kyong Park z USA kieruje projektem badawczym New Silk Roads poświęconym zmianom, jakie zachodzą w miastach między Istambułem a Tokyo. Silk Road Foundation, także z USA, zajmuje się wspieraniem badań nad Jedwabnym Szlakiem. O tej samej nazwie Silk Road Foundation z Korei Południo- wej wspiera przyjaźń i współpracę między Koreą a krajami Jedwabnego Szlaku, a Silk Road Reporters z USA publikuje informacje i analizy dotyczące Azji Centralnej. Własny program działań Silk Road ma UNESCO. Jego celem jest promocja „wzajemnego zrozumienia, tolerancji, pojednania i pokoju poprzez dialog”, a obejmuje badania terenowe, pro- wadzenie archiwów, sympozja, wystawy, publikacje. Helga Zepp-LaRouche kieruje Instytutem Schillera i od lat 90. na różnych spotkaniach propaguje koncepcję World Land-Brid- ge rozwoju infrastruktury komunikacyjnej na rzecz pokoju i dobrobytu ludzkości. Jeśli Jurij Kulincew zauważa, że Nowy Szlak to nie chiń- ski występ solowy, lecz symfonia różnych krajów, to war-

159 to dodać, że muzycy tej orkiestry grają według własnych partytur, które różnią się od siebie. W dodatku w skład orkiestry wchodzą nie tylko różne państwa, lecz także firmy, organizacje, a nawet realizujące własne pomysły osoby prywatne. Brzmienie orkiestry zależy zatem od wszystkich muzyków, choć nie w ten sam sposób i nie w tym samym stopniu. Jedne instrumenty są ważniejsze, inne mniej. Wśród uczestników Nowego Szlaku są kraje, firmy i organizacje wielkie, potężne oraz małe, o bardziej ograniczonych moż- liwościach działania. Instrument o donośnym brzmieniu może zagłuszyć inny o delikatnym dźwięku, ale ten ostatni może też zakłócić brzmienie tego pierwszego. W Nowym Szlaku inicjatywy wielkich uczestników mogą stać się wielkie poprzez udział mniejszych. Poza tym, jak w orkiestrze, tak i w Nowym Szlaku wszyscy jego uczestnicy do realizacji własnych celów potrzebują udziału innych a dostosowanie własnych celów, projektów, działań do celów, projektów, działań innych jest często ważnym czynnikiem decydują- cym o powodzeniu inicjatywy. Nawet ci, którzy reprezentu- ją państwowy chiński Silk Road Found dysponujący 40 mld dolarów USA, podkreślają, że liczą w swoich inwestycjach na współudział firm prywatnych, a Asian Infrastructu- re Investment Bank staje się ważnym bankiem globalnym poprzez udział poza Chinami 56 innych krajów świata. Nowy Szlak i kształtowany przez niego Nowy Jedwabny Porządek Świata warto postrzegać jako interakcję zachodzą- cą między rozmaitymi inicjatywami państw, firm, organizacji, osób. Inicjatywy te czasem są zbieżne, zgodne, a czasem rozbieżne czy nawet przeciwne, jak dwie firmy czy pań- stwa, z których każde stara się zająć pozycję uprzywilejo- waną w tej samej dziedzinie czy obszarze. Niektóre inicja-

160 tywy są ze sobą ściśle powiązane, inne są mniej lub bardziej niezależne. Wszystkie jednak, a właściwie to zachodzące pomiędzy nimi interakcje, przyczyniają się do kształtowania Nowego Szlaku i związanego z nim Nowego Jedwabnego Porządku Świata. Nowy Szlak jest nieustannie tą interakcją i w tym znaczeniu można mówić o multilateralnym, wielobiegunowym i pluralistycznym charakterze Nowego Szlaku i Nowego Porządku. Jeśli przypomnimy, że podobny pluralistyczny, wielokulturowy świat postuluje Projekt chiński, to powraca paradoksalny charakter i Nowego Szlaku, i zwią- zanego z nim nowego globalnego „jedwabnego” ładu. Plu- ralizm Nowego Szlaku i Nowego Ładu oraz Wielkie Odro- dzone Chiny orędujące na rzecz wielokulturowego świata byłyby ze sobą powiązane i wzajemnie przyczyniałyby się do swojego rozwoju. Fareed Zaharia w „The Post-American World” opisuje wielobiegunowy i hybrydyczny system międzynarodowy, który określa „post-amerykańskim” jako „bardziej dyna- miczny, bardziej otwarty, oparty na powiązaniach wzajemnych” i od razu dodaje, że jest w nim ważne miejsce dla USA, ale także dla Chin, Indii, Rosji, krajów muzułmańskich i innych, a przede wszystkim jest w nim pole do wzajemnych interakcji, porozumienia i współdziałania. Jaka będzie rola Chin w tym post-amerykańskim świecie? Ilya Prigo- gine tłumaczy nam, że przyszłość jest nieprzewidywalna, ponieważ zależy od zdarzeń, które jeszcze nie zaistniały. Mówiąc o Nowym Szlaku czy Nowych Szlakach, trudno jednak uniknąć pytań o przyszłość. Wiele zależy od tego, co będzie działo się w Chinach i od relacji tego kraju ze świa- tem zewnętrznym. Jedni pytają o stosunek Chin do USA, inni o to, czy Chiny będą eksportować własne idee, war-

161 tości, zasady? Gdy Yinhong Shi zastanawia się nad właści- wym na przyszłość stosunkiem Chin do USA, to wskazuje na wywodzoną od Xiaoping Denga politykę równowagi opartej na zasadzie „dbać o starych przyjaciół i starać się o nowych”. Czy tak będzie w przyszłości? Oczywiście to także będzie zależało od sytuacji wewnętrznej i polityki zagranicznej USA. Jeśli chodzi o eksport chińskich idei, to w kraju trwa na ten temat dyskusja. Niektórzy intelektuali- ści i politycy chińscy już od 15. Kongresu KPCh w 1998 r. wskazują za Zeminem Jiangiem na ważną rolę „łagodnej siły”, czyli wartości, norm i innych kulturowych treści, dla międzynarodowego wizerunku kraju i jego globalnej pozycji i możliwości działania. Yinhong Shi wskazuje na koniecz- ność światowej atrakcyjności Chin i jego wartości, a także na potrzebę, by kraj stał się inspiracją dla innych. Niektórzy, jak Changping Fang, uważają, że chiński „skuteczny model rozwoju socjalistycznej ekonomii rynkowej” może być naśla- dowany i realizowany, a Chiny powinny się o to starać. Inni reprezentują pogląd odmienny relacjonowany przez Bonnie Glaser i Melissę Murphy: „Chiny nigdy nie miały charakteru ekspansjonistycznego i nie narzucały swojego modelu innym. To jest bardzo ważne. Chiny nigdy nie powinny starać się o eksport swojego modelu”. Rozstrzygnięcie tej dysputy będzie miało istotny wpływ na Jedwabny Szlak, Jedwabny Porządek Świata i same Chiny. A jak się ma Nowy Jedwabny Porządek Świata do prze- szłości? Giovanni Arrighi za Fernandem Braudelem rozwija koncepcję następujących po sobie cykli kapitalistycznego systemu, w którym rolę centrum pełniły kolejno: Wenecja, Hiszpania, Niderlandy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczo- ne. Choć centrum systemu przemieszczało się, to system

162 miał charakter monocentryczny. Arrighi w 2002 r. zauwa- żał już oznaki kształtowania się nowego centrum akumu- lacji kapitału w Azji Wschodniej. Czy kraj rządzony przez KPCh może stać się kolejnym centrum światowego systemu kapitalistycznego? Janet Abu-Lughod opisuje „świat przed europejską hegemonią”, który nazywa „XIII-wiecznym sys- temem światowym”, choć dodajmy od razu, że chodzi tu o Stary Świat trzech kontynentów: Afryki, Europy i Azji. Autorka podkreśla wielocentryczny charakter tego XIII- -wiecznego porządku Starego Świata, na który składało się 8 powiązanych ze sobą regionów: Europy Zachodniej, Wschodniego Śródziemnomorza, Morza Czerwonego, Morza Arabskiego, Zatoki Perskiej, Zatoki Bengalskiej, Mórz Chińskich i Azji Środkowej. Wskazuje na kluczową w tym systemie rolę komunikacyjną Oceanu Indyjskiego. Oceaniczna żegluga łączyła odległe wybrzeża a porty były miejscami spotkania szlaków morskich z lądowymi rozcho- dzącymi się w stronę odległych od Oceanu regionów Afry- ki, Europy i Azji. Ocean Indyjski podzielony był na trzy główne strefy wpływów ówczesnych potęg. Zachodnia, Morze Arabskie to strefa arabska. Środkowa to strefa Indii. Wschodnie wybrzeża Oceanu wraz z Morzami Chińskimi to strefa chińska. Janet Abu-Lughod podkreśla jednak, że system zawsze pozostawał policentryczny i nigdy jedno centrum czy jedna potęga nie kontrolowała całości. Czy zatem mamy do czynienia z końcem zbudowanego przez Europejczyków światowego systemu kapitalistycznego, w którym jest miejsce tylko na jedno centrum, a kształtu- jący się nowy Jedwabny Porządek Świata ma policentryczny charakter jak ten z XIII wieku? Czy w nowym porządku Ocean Indyjski także odgrywa centralną rolę? Kirti Chau-

163 dhuri przedstawia kluczową światową rolę Oceanu Indyj- skiego od narodzin Islamu do rozwoju europejskich potęg kolonialnych. Z kolei Andre Gunder Frank wskazuje na ważną rolę, jaką odegrał Ocean Atlantycki w budowaniu przez europejskie potęgi kolonialne nowego kapitalistycznego systemu światowego, który do Starego Świata dołą- czył Nowe. Jednak w 1991 r. Janet Abu-Lughod odnotowuje „przemieszczenie centrum globalnego systemu z Atlantyku na Pacyfik”. Giovanni Arrighi wyjaśnia, że „od początku lat 80. XX wieku wartość handlu trans-pacyficznego zaczęła przewyższać handel atlantycki”. Jaką zatem rolę w Nowym Jedwabnym Porządku Świata odgrywają oceany? Czy zadanie komunikacyjnego centrum nadal wypełnia Pacyfik, czy może Ocean Indyjski? A może centralną funkcję komunika- cyjną pełnić będzie lądowy Nowy Jedwabny Szlak łączący ze sobą odległe regiony i miasta Euroazji i Afryki? Abu-Lughod, Janet; Before Arrighi, Giovanni; The Long Beck, Ulrich; Władza Chaudhuri, Kirti; Trade Cooper Ramo, Joshua; The Beijing Doyle, Wright; Greater Escobar, Pepe; U.S. Fang, Changping; Comparison; za: Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Mur- phy; Soft Frank, Andre Gunder; Reorient Guo, Sujian; Baogang Guo; Introduction IES; The Silk Jia, Wenshan; Chiglobalization Kaczmarski, Marcin; Jedwabna Nazemroaya, Mahdi Darius; Neither Nazemroaya, Mahdi Darius; The Silk Ni, Peimin, The underlying

164 Peyrouse, Sebastien; Building Prigigine, Ilya; Isabelle Stengers; Z chaosu Shenkar, Oded; The Chinese Shi, Yinhong; The Roles The Hans India; What Yazıcı, Hayati; Turkey Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road Leads Zakaria, Fareed; Post Тавровский, Юрий; Новые

Literatura*

A crucial feature of the China’s crude oil maritime routes, w: South Front, 24.08.2015, https://southfront.org/china-crude-oil- -maritime-routes/ Abu-Lughod, Janet; Before European hegemony. The world system A.D. 1250–1350, New York 1991 Acar, A. Zafer; Zbigniew Bentyn; Batuhan Kocaoğlu; Logistic performance development of the countries on the path along the new silk road, Research Gate, https://www.researchgate.net/publication/292059588_Logistic_performance_development_of_the_ countries_on_the_path_along_the_new_silk_road Advantour; http://www.advantour.com/uzbekistan/trains.htm Albert, Eleanor; The Shanghai Cooperation Organization, w: Council on Foreign Relations, 14.10.2015, http://www.cfr.org/ china/shanghai-cooperation-organization/p10883 Alderman, Liz; Port w Pireusie rozkwita po przejęciu przez Chińczyków, w: Vox Europ, 16.10.2012, http://www.voxeurop.eu/ pl/content/article/2881051-port-w-pireusie-rozkwita-po-przejeciu- przez-chinczykow Alexander, Harriet; World’s longest train journey ends in Madrid, w: The Telegraph, 22.06.2014, http://www.telegraph.co.uk/news/ worldnews/europe/spain/11284911/Worlds-longest-train-journey- -ends-in-Madrid.html Almaty Agreement; 25.11.2015, whc.unesco.org/document/139778

* Przy adresach stron internetowych, jeśli nie podano daty dostępu, to jest nią 11.08.2016 r.

167 Analysis; 20.05.2015, http://www.jamestown.org/programs/ edm/single/?tx_ttnews[tt_news]=43934&cHash=30f9f55e- e09e00fc849b8d0e8572761b#.V0W8-iFO10Q Andrea, Alfred J.; Scott C. Levi; The Silk Roads: Afro-Eurasian connectivity across the ages, w: George Modelski, Robert A. Denm- nark (red.), World System History, t. I, 2009 Aneja, Atul; China developing soft-power infra along Silk Road, w: The Hindu, 08.05.2016, http://www.thehindu.com/news/international/china-developing-softpower-infra-along-silk-road/artic- le8572831.ece Aneja, Atul; Zhengzhou emerges a major hub along the New Silk Road, w: The Hindu, 22.12.2015, http://www.thehindu.com/news/ international/zhengzhou-emerges-a-major-hub-along-the-new-silk- road/article8018810.ece Arrighi, Giovanni; The long twentieth century. Money, power, and the origins of our times, London 2002 Arts & Humanities Research Council; The Silk Road: Contextu- alising a cultural journey through time, http://www.ahrc.ac.uk/ research/casestudies/thesilkroad/ Asante, Molefi Kete; The history of Africa: The quest for eternal harmony, New York 2014 Asia Landmark Fund LTD; http://whalewisdom.com/filer/asia- -landmark-fund-ltd Asian Development Bank; http://www.adb.org/ Asian Development Bank; The New Silk Road. Ten years of the Central Asia Regional Economic Cooperation Program, Mandaluy- ong 2011 Asian Infractructure Investment Bank; http://www.aiib.org/ Asian Infrastructure Investment Bank; Introduction, http:// euweb.aiib.org/html/aboutus/introduction/aiib/?show=0 Atlanta Travel; New route of Afrosiab high speed train Tashkent – Karshi, http://openuzbekistan.com/news/tashkent_karshi Azaaroll, Augusto; An early history of horsemanship, Leiden 1985 Azerbaijan State News Agency; Eduard Shevardnadze: Presi- dent of Azerbaijan Heydar Aliyev has great services in creating and

168 developing of „Great Silk Way” Project, 17.09.2003, http://azertag. az/en/print/546677 Azerbaijans; History, w: http://www.azerbaijans.com/con- tent_829_en.html Aziz, Zeti Akhtar; Islamic Finance: The New Silk Road, http:// www.bnm.gov.my/index.php?ch=en_speech&pg=en_speech_ all&ac=244&lang=en BAA Global Conference; https://globalconference.bocconialum- ni.it/en/program/index.html Babayeva, Fatma; Azerbaijan, Georgia, Kazakhstan create railway consortium, w: Azernews, 14.04.2016, http://www.azernews. az/business/95155.html Banerjee, Dipankar; China’s One Belt One Road Initiative – An Indian perspective, w: Perspective. ISEAS, nr 14, 2016 Bazo, Mariana; China and Peru agree to study transcontinental rail link, w: Reuters, 22.05.2015, http://www.reuters.com/article/us-china-latam-railway-idU- SKBN0O802P20150523 BBC News; China to build new East Africa railway line, 12.05.2014, http://www.bbc.com/news/world-africa-27368877 BBC News; Is China-Pakistan ‘silk road’ a game-changer?, 22.04.2015, http://www.bbc.com/news/world-asia-32400091 BBC News; Nicaragua Congress approves ocean-to-ocean canal plan, 13.06.2013, http://www.bbc.com/news/world-latin-america-22899744 BBC News; US-made Tajik-Afghan bridge opens, 26.08.2007, http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/6964429.stm BCIM Car Rally 2013; https://www.google.com/maps/d/viewe- r?mid=1SJUDo8ZVNDZhpiDARJBFOMz5ORk&hl=en_US Beck, Ulrich; Władza i przeciwwładza w epoce globalnej. Nowa ekonomia polityki światowej, Warszawa 2005 Beijing Capital International Airport Co. Ltd.; http://en.bcia. com.cn/ Belgrade Meeting; Belgrade 2014, http://www.china-ceec-summit.gov.rs/doc/CHINA%20SEE%20SUMMIT%20Belgrade%20 Meeting%20brochure%202014.pdf

169 Belt and Road Summit; http://www.beltandroadsummit.hk/en/ information_centre/about_bars.html Bi-Weekly Newsletter, International Law Office of Dr. Behrooz Akhlaghi & Associates, nr 16, http://www.akhlaghi.net/wp-content/uploads/2015/02/Transit-Transport-Iran-its-Neighbouring- Countries-16th-Bi-Weekly-N-A-November-22-2014.pdf Billington, Michael; Xi Jinping’s New Silk Road: reviving Con- fucian culture, w: EIR, 10.04.2015, http://www.larouchepub.com/ other/2015/4215xi_confucian_culture.html Bińczyk, Beata; Inauguracja pociągu relacji Łódź-Xiamen (Chiny), w: Izba Celna w Łodzi, http://www.lodz.scelna.gov.pl/wiadomosci/ aktualnosci/-/asset_publisher/vET0/content/inauguracja-pociagu- -relacji-lodz-xiamen-chiny;jsessionid=29DC8C7D28377B1730 D6FFF596305490?redirect=http%3A%2F%2Fwww.lodz.scelna. gov.pl%2Fstart%3Bjsessionid%3D29DC8C7D28377B1730D6FF- F596305490%3Fp_p_id%3D101_INSTANCE_he8D%26p_p_lifecyc- le%3D0%26p_p_state%3Dnormal%26p_p_mode%3Dview%26p_p_ col_id%3Dcolumn-1%26p_p_col_count%3D2 Bipul, Chatterjee; Singh Surendar; An Opportunity for India in Central Asia, w: The Diplomat, 04.05.2015, http://thediplomat. com/2015/05/an-opportunity-for-india-in-central-asia/ Bland, Daniel; China to back US$10bn Brazil-Peru railway project, w: BNAmericas, 13.05.2015, http://www.bnamericas.com/en/ news/infrastructure/china-to-back-us10bn-brazil-peru-railway- -project1 Blinova, Ekaterina; Gold Yuan. Post-Dollar World Order Emer- ging in Euroasia, w: Sputnik International, 15.09.2016, https:// sputniknews.com/politics/201609151045341538-gold-yuan-china- -dollar-eurasia/, dostęp: 15.12.2016 Bondaz, Antoine; Rebalancing China’s geopolitics, w: China Analysis, June 2015 Bradsher, Keith; Hauling new treasure along the Silk Road, w: The New York Times, 20.07.2013, http://www.nytimes.com/2013/07/21/ business/global/hauling-new-treasure-along-the-silk-road.html?pa- gewanted=all&_r=0

170 Brugier, Camille; China’s way: the New Silk Road, w: BRIEF. European Union Institute for Security Studies, nr 14, 2014 Brzeziński, Zbigniew; A Geostrategy for Euroasia, w: Foreign Affairs, September/October 1997, https://www.foreignaffairs.com/ articles/asia/1997-09-01/geostrategy-eurasia Burgen, Stephen; The Silk Railway: freight train from China pulls up in Madrid, w: The Guardian, 10.12.2014, https://www.theguardian.com/business/2014/dec/10/silk-railway-freight-train-from- china-pulls-into-madrid Caranvanistan; Irkeshtam Pass: Osh-Kashgar, http://caravanistan.com/border-crossings/kyrgyzstan/irkeshtam-pass/ Caravanistan; Torugart Pass, http://caravanistan.com/border- -crossings/kyrgyzstan/torugart-pass/ Caron, Pierre; China gets French wine in exchange for chemicals on first run by ‘New Silk Road’ train, w: Vice News, 21.04.2016, https://news.vice.com/article/china-gets-french-wine-in-exchange- for-chemicals-on-first-run-by-new-silk-road-train CASA 1000; http://www.casa-1000.org/ Casey, Michel; Investors needed for Kyrgyz Hydropo- wer Projects, w: The Diplomat, 20.01.2016, http://thediplomat. com/2016/01/investors-needed-for-kyrgyz-hydropower-projects/ Centre for Transport Strategies; New Silk Road’s test train returns to Ukraine, 22.04.2016, http://en.cfts.org.ua/news/new_silk_roads_ test_train_returns_to_ukraine Chan, Vinicy; Silk Road Fund Said to Mull Bid for $2 Billion Glencore Mine; Bloomberg, 06.07.2016, https://www.bloomberg. com/news/articles/2016-07-06/silk-road-fund-said-to-weigh-offer- for-2-billion-glencore-mine, dostęp: 12.01.2017 Chaudhuri, Kirti; Trade and civilisation in the Indian Ocean. An economic history from the rise of Islam to 1750, Cambridge 1985 Chen, Xiangming; Julia Mardeusz; China and Europe: Reconnec- ting across a New Silk Road, w: The European Financial Review, 10.02.2015, http://www.europeanfinancialreview.com/?p=4143 Cheng, Irene; The New Silk Road, w: Russia/China 1920/2004, s. 30–31, New York 2004

171 Cheng, Shuaihua; China’s New Silk Road: Implications for the US, w: ICTSD, 01.06.2015, http://www.ictsd.org/opinion/china Cheng, Yugang; Build China’s soft power within the Context of Globalization, w: Guoji Guangcha, February 2007 Chernov, Vitaly; Russia’s interests beyond ‘silk’ projects, w: Port News, 25.06.2015, http://portnews.ru/comments/print/1981/?bac- kurl=/comments/ China; Xi’an, http://hua.umf.maine.edu/China/xian.html China COSCO Holdings Company Limited; http://en.chinaco- sco.com/ China Daily, CPC communicates with the word for global economic governance, http://www.chinadaily.com.cn/china/2016-10/15/content_27071617.htm, dostęp: 15.10.2016 China Daily; Chinese fund eyes Glencore’s gold mine in Kaza- khstan, 08.07.2016, http://www.china.org.cn/business/2016-07/08/ content_38835273.htm China Daily; Opening ceremony of 1st Silk Road International Arts Festival held in Xi’an, 14.09.2014, http://www.chinadaily.com. cn/culture/2014-09/14/content_18595072.htm China Daily; Silk Road Cultural Journey launched in NW China, 21.09.2014, http://www.chinadaily.com.cn/culture/2014-09/21/ content_18635089_2.htm China Daily; Xinjiang eyes tourist boom with new airport, 02.08.2015, http://www.chinadaily.com.cn/china/60thxjannivesa- ry/2015-08/02/content_21476711.htm China Discovery; 8 Days Silk Road Tour with Chengdu Panda, http://www.chinadiscovery.com/china-tours-from-chengdu/silk- -road-chengdu-panda.html China Heritage Newsletter; China Maritime Silk Road Museum, nr 1, March, 2005, http://www.chinaheritagequarterly.org/articles. php?searchterm=001_maritimesilk.inc&issue=001 China Highlights; Maritime Silk Road, http://www.chinahighlights.com/travelguide/maritime-silk-road.htm China Investments Research; Chinese overseas lending dominated by One Belt One Road strategy, http://www.chinainvestment-

172 research.org/press/chinese-overseas-lending-dominated-by-one- belt-one-road-strategy/ China Knowlegde; The Shiji 史記 „Records of the [Grand] Scri- be”, http://www.chinaknowledge.de/Literature/Historiography/ shiji.html China Nonferrous Metal Mining; http://www.cnmc.com.cn/ outlineen.jsp?column_no=1202 China Ocean Shipping Company; http://en.cosco.com/col/ col764/index.html China Overseas Holdings Limited; https://www.cohl.com/en/ Page/list/94.html China Overseas Ports Holding Company Pakistan (Pvt.) Ltd.; http://cophcgwadar.com.192-185-11-8.secure19.win.hostgator.com/ Chinese Government, China Council for International Cooperation on Environment and Development; 30.10.2013, Important Speech of Xi Jinping at Peripheral Diplomacy Work Conference, http://www.cciced. net/encciced/newscenter/latestnews/201310/t20131030_262608.html Chinese Turkestan; w: Encyclopaedia Iranica, http://www.iranicaonline.org/articles/chinese-turkestan-ii Clinton, Hillary Rodham; Remarks on India and the United Sta- tes: A vision for the 21st Century, http://www.state.gov/secretary /20092013clinton/rm/2011/07/168840.htm Clover, Charles; Lucy Hornby; China’s great game: Road to a new empire, w: The Big Read. Financial Times, http://www. ft.com/intl/cms/s/2/6e098274-587a-11e5-a28b-50226830d644.html #axzz49UHBILYi Coase, Ronald; The market for goods and the market for ideas, w: The American Economic Review, t. 64, nr 2, 1974 Coburn, Leonard L.; Central Asia: Pipelines Are the New Silk Road; w: https://www.iaee.org/en/publications/newsletterdl. aspx?id=113, dostęp: 12.01.2017 Cohen, David; China’s ‘second opening’: Grand ambitions but a long road ahead, w: China Analysis, 2005, June Cole, Juan; The Chinese are coming: First ‘New Silk Road’ train reaches Iran’s capital, w: Informed Commend, 17.02.2016, http://

173 www.juancole.com/2016/02/the-chinese-are-coming-first-new- silk-road-train-reaches-irans-capital.html Consortium Chemico; http://www.chemico-group.com/index. php?option=com_content&view=article&id=566&Itemid=136 http://www.silkroadfund.com.cn/enwap/27363/index.html Cooper Ramo, Joshua; The Beijing Consensus: Notes on the phy- sics of Chinese nature, London 2004 Cooperation between China and Central and Eastern European Country; 22.06.2016, http://www.china-ceec.org/eng/ Covington, Richard; Heards of the New Silk Roads, w: Aram- co World, t. 59, nr 1, 2008, http://archive.aramcoworld.com/ issue/200801/hearts.of.the.new.silk.roads.htm Daily News; Marmaray tunnel paves way for ‘Iron Silk Road’, 29.10.2013, http://www.hurriyetdailynews.com/marmaray- -tunnel-paves-way-for-iron-silk-road.aspx?pageID=238&nI- D=56995&NewsCatID=345 Daly, John C.K.; China and Kazakhstan to construct a Trans- -Kazakhstan Railway Line From Khorgos to Aktau, w: Global Research and Analysis, 20.05.2015, http://www.jamestown.org/ programs/edm/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=43934&cHa- sh=30f9f55ee09e00fc849b8d0e8572761b#.V7XHlxK1B0Q Davis, Jonathan; Trio sign up for Turkmen gas, w: upstream, 25.04.2008, http://www.upstreamonline.com/live/artic- le1156011.ece DB Schenker; https://www.logistics.dbschenker.pl/log-pl-pl/ start/o-firmie/ DB Schenker; DB Schenker starts first freight train from Ham- burg to Zhengzou, http://www.logistics.dbschenker.at/log-at- -en/news-media/news/8198260/20140903-china-hamburg- train.html Devirupa, Mitra; With Chabahar text finalised, India’s dream of a road to Afghanistan gathers speed, w: The Wire, 13.04.2016, http://thewire.in/29174/with-chabahar-text-finalised-indias- dream-of-a-road-to-afghanistan-gathers-speed/

174 Diálogo Chino; The Transcontinental Railroad, http://dialogochi- no.net/the-twin-ocean-railroad/ Dollar, David; China’s rise as a regional and global power: The AIIB and the ‘one belt, one road’, w: Brookings, Summer, 2015, http://www.brookings.edu/research/papers/2015/07/china-regional-global-power-dollar Douglas, Rachel; Michael Billington; Helga Zepp-Larouche; The New Silk Road becomes The World Land-Bridge. EIR Special Report, 2014 Doyle, G. Wright; Greater China in an era of globalization. Review, w: Chinese Society & Politics, 20.11.2012, http://www.glo- balchinacenter.org/analysis/chinese-society-politics/ Dubai Airports; http://www.dubaiairports.ae/ Dubai International Financial Centre; https://www.difc.ae/ public-register/new-silk-road-company-ltd Dubé, François; China’s experiment in Djibouti; w: The Diplo- mat, 5.10.2016, http://thediplomat.com/2016/10/chinas-experiment-in-djibouti/, dostęp: 06.12.2016 Dudała, Jerzy; Wielki potencjał wpółpracy na linii Europa-Chi- ny, w: wnp.pl, 23.04.2015, http://logistyka.wnp.pl/wielki-potencjal- wspolpracy-na-linii-europa-chiny,248928_1_0_0.html Dworakowska, Katarzyna; Port morski Hong Kong, w: Seaoo, 12.08.2015, https://www.seaoo.com/blog/port-morski-hong- -kong/ Dyussembekova, Zhazira; Silk Road renewed with launch of new commercial transit route, w: The Astana Times, 21.01.2016, http:// astanatimes.com/2016/01/silk-road-renewed-with-launch-of-new- commercial-transit-route/ dziennik.pl; Uzbecka kolej lepsza od polskiej, 30.08.2011, http:// wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/353477,uzbecka-kolej-lepsza-od-polskiej.html East Time; Uzbekistan to launch A High-Speed Train „Tashkent – Bukhara”, 20.04.2016, http://easttime.info/news/uzbekistan/ uzbekistan-launch-high-speed-train-tashkent-bukhara

175 Ekman, Alice; China: reshaping the global order?, w: Alert. ISS EU, nr 29, 24.07.2015, http://www.iss.europa.eu/publications/deta- il/article/china-reshaping-the-global-order/ Encyclopaedia Iranica; Chinese Turkestan in pre-Islamic times, http://www.iranicaonline.org/articles/chinese-turkestan-ii Engdahl, F. William; China’s New Roads to Russia, w: New Eastern Outlook, 28.05.2015, http://journal-neo.org/2015/05/28/ china-s-new-roads-to-russia/ Engdahl, F. William; China Quietly Prepares Golden Alterna- tive to Dollar System; w: NEO. New Eastern Outlook, 18.05.2016, http://journal-neo.org/2016/05/18/china-quietly-prepares-golden- alternative-to-dollar-system/, dostęp: 15.12.2016 Escobar, Pepe; U.S. Wakes up to „New (Silk) World Order”, w: Asia Times, 15.05.2015, http://atimes.com/2015/05/u-s-wakes- up-to-new-silk-world-order/ Eurasian Business Briefing; New Silk Road transport route opens between Harbin and Ekaterinburg, 05.03.2016, http://www.eura- sianbusinessbriefing.com/new-silk-road-transport-route-opens- harbin-ekatrinburg/ Euroasian Economic Union; http://www.eaeunion.org/?lang =en#info EuroBelarus; As the binational industrial park near Minsk enters a new development stage, problems remain, 30.12.2015, http://en.eurobelarus.info/news/economy/2015/12/30/as-the- binational-industrial-park-near-minsk-enters-a-new.html Fallon, Theresa; The New Silk Road: Xi Jinping’s grand strategy for Euroasia, w: American Foreign Policy Interests, nr 37, s. 141 Fang, Changping; Comparison of Chinese and U.S. soft power and its implications for China, w: Shijie Jingji Yu Zhengzhi, 01.07.2007 Fedorenko, Vladimir; The New Silk Road initiatives in Central Asia, w: Rethinking Paper, nr 10, August 2013 Forest, Dave; Prime Meridians: A Journey Along Copper’s New Silk Road; Pierce Points, 31.10.2015, http://piercepoints.com/ prime-meridians-a-journey-along-coppers-new-silk-road/, dostęp: 12.01.2017

176 Forrest, Brett; The New Silk Road, w: National Geographic, July 2016, http://ngm.nationalgeographic.com/2010/08/new-silk- -road/forrest-text Forss, Pearl; Anthony Morse; China’s New Silk Road, w: Channel News Asia, 03.10.205, http://www.channelnewsasia.com/news/ asiapacific/in-pictures-china-s-new/2167304.html Forum Regionalne Polska-Chiny; Tomasz Grzelak, http://www. polskachiny.lodzkie.pl/prelegenci/item/53-tomasz-grzelak/53- -tomasz-grzelak Four Seasons Hotel Dubai International Financial Centre; http:// www.fourseasons.com/dubaidifc/ Frank, Andre Gunder; Reorient. Global economy in the Asian age, Berkeley 1998 FrankWaterloo; New Silk Road started from China to Germa- ny, Ukriane, Turkey, France…, https://frankwaterloo.wordpress. com/2016/04/07/new-silk-road-started-from-china-to-germany- ukriane-turkey-france/ Frąk, Michał; Polak na Jedwabnym Szlaku, http://wyborcza. biz/biznes/1,147752,19399385,polak-na-jedwabnym-szlaku-pekin- -chce-by-pociagi-do-chin-jezdzily.html?disableRedirects=true Fremde Impulse; The city wall provides protection for merchants from near and far, https://www.lwl.org/LWL/Kultur/fremde- -impulse/die_impulse/Impuls-Duisburg-Handel-Mittelalter/ ?lang=en Gasimli, Vusal; The New Baku International Seaport: A nexus for the New Silk Road, w: Global Research and Analysis, 02.10.2015, http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews[tt_news]=44442&tx_ ttnews[backPid]=7&cHash=2ba96fa4dd2f20e18e98cb681e3c64e6#. V0MHBSFO10Q Ge, Huang; Xiamen trade fair to focus on development of ‘Belt and Road’, w: Global Times, 21.08.2015, http://www.globaltimes. cn/content/936817.shtml Gegeshidze, Archil; The New Silk Road: A Georgian perspective, http://sam.gov.tr/wp-content/uploads/2012/02/ Archil Gegeshi- dze.pdf

177 Geodis; Euroasia Rail Network, http://www.geodiswilson.com/ PageFiles/25727/2015_Geodis_Nordics_Rail_service.pdf Gilad, Uri; Marika Vicziany; Xuan Zhu; At the heart of the Silk Road: the cultural heritage of Kashgar, w: Antiquity, http://antiquity.ac.uk/projgall/gilad321/ Glaser, Bonnie S.; Melissa E. Murphy; Soft power with Chinese characteristics, w: CSIS, 10.03.2009, https://www.csis.org/analysis/ soft-power-chinese-characteristics Global Forum Baku 2016; http://baku.unaoc.org/session_title/ networking-session-the-new-silk-road-a-route-of-peace/ Glosserman, Brad; China’s smile diplomacy, w: South China Morning Post, 01.04.2004, http://www.scmp.com/article/450592/ chinas-smile-diplomacy Godement, François; Introduction, w: China Analysis, June, 2015, http://www.ecfr.eu/page/-/China_analysis_belt_road.pdf Golden Eagle Luxory Trains; Silk Road, http://www.golden- eagleluxurytrains.com/journeys/silk-road/eastbound/ Golden Eagle Luxury Trains; http://www.goldeneagleluxury- trains.com/ Gonzales, Iris C.; Philippines seen to benefit from China’s New Silk Road, w: The Philippine Star, 11.01.2016, http://www.philstar. com/business/2016/01/11/1541307/philippines-seen-benefit-chinas-new-silk-road Goñi, Uki; Argentinian congress approves deal with China on satellite space station, w: The Guardian, 26.02.2015, https://www. theguardian.com/world/2015/feb/26/argentina-congress-china- -satellite-space-station, dostęp: 09.09.2016 Good Hope Logistics; Freight train schedules from Zhengzhou China to Europe, https://www.goodhopefreight.com/info/logistics-knowledge/freight-train-schedules.html Grand Valley State University; Peimin Ni, https://www.gvsu. edu/philosophy/peimin-ni-22.htm Grieger, Gisela; Nicaragua: The Chinese inter-ocean canal project, w: At a glance. European Parliament, Maj 2015, http://www.

178 europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2015/556980/EPRS_ ATA%282015%29556980_EN.pdf Gruszczyński, Bartosz; Chińskie miasto w centrum Białoru- si – park przemysłowy „Wielki Kamień”, w: Państwo Środka, 02.03.2016, http://panstwosrodka.pl/2016/03/02/chinskie-miasto- w-centrum-bialorusi-park-przemyslowy-wielki-kamien/ Guo, Sujian; Baogang Gou; Introduction, w: Sujian Guo, Baogang Guo (red.), Greater China in an era of globalization, Lanham 2010 Gurt, Marat; Olzhas Auyezov; Katya Golubkova; Jane Merri- man; Turkmenistan starts work on gas link to Afghanistan, Paki- stan, India, w: Reuters, 13.12.2015, http://uk.reuters.com/article/ turkmenistan-gas-pipeline-idUKKBN0TW05Q20151213 Guzek, Paweł; Sangtuda -2 ponownie produkuje energię elektryczną, http://tadzykistan.info/prasa-mainmenu-9/1074- sangtuda-2-ponownie-produkuje-energie-elektryczn Gücüyener, Ayhan; Alyat Port: A key component for the ‘Revi- val of the Silk Road’, w: Hazar Strateji Enstitüsü, 10.10.2014, http:// www.hazar.org/blogdetail/blog/alyat_port_a_key_component_ for_the_%E2%80%98revival_of_the_silk_road%E2%80%99_914.aspx Harold, Frank; Herat, w: Silk Road Seatle Project, https://depts. washington.edu/silkroad/cities/afghanistan/herat.html Hatrans Logistics; http://www.hatrans.pl/ Hatrans Logistics; Train China to Lodz, http://www.hatrans.pl/ en/rail.html Hatrans Logistics; New Silk Road. Fastest connection China- -Europa, http://www.polskachiny.lodzkie.pl/files/3.pdf Hawser, Anita; Financing New Silk Road, w: Global Finance, November 2013, http://www.efa-group.net/assets/news/Global_ Finance_IslamicTF_Report.pdf HKTDC; Belt and Road Summit, 18 may 2016, Hong Kong, http://beltandroad.hktdc.com/en/index.aspx HKTDC; What is Belt and Road Initiative, http://beltandroad. hktdc.com/en/about-the-belt-and-road-initiative/about-the-belt- -and-road-initiative.aspx

179 HKTDT Research; The Belt and Road Initiative, 21.01.2016, http://china-trade-research.hktdc.com/business-news/article/One-Belt-One-Road/The-Belt-and-Road-Initiative/obor/ en/1/1X000000/1X0A36B7.htm Hodge, Adam; Karakoram Highway: China’s treacherous Paki- stan corridor, w: The Diplomat, 30.07.2013, http://thediplomat. com/2013/07/karakoram-highway-chinas-treacherous-pakistani- corridor/ Hogg, Rachael; China conference: New Silk Road gets back on the rails, w: Automotive Logistics, 20.04.2016, http://automotive- logistics.media/news/china-conference-new-silk-road-gets-back- on-the-rails Hołdys, Andrzej; Kanał Nikaraguański, w: Wiedza i Życie, 21.11.2013, http://www.wiz.pl/8,1421.html Hu, Angang; Harmony is also the last word; it has become Chi- na’s greatest power, w: Zhongguo Xinwen She, 12.10.2016 Hu, Jian; China’s responsibilities and the road of peaceful development, w: Xiandai Guoji Guanxi, 20.07.2007 Hu, Jintao; Full text of Hu Jintao’s Report to the 17th Party Congress, w: Xinhua, 24.10.2008, http://news.xinhuanet.com/ english/2007-10/24/content_6938749.htm Hu Jintao’s Report at 18th Party Congress; w: Voltaire Network, 17.11.2012, http://www.voltairenet.org/article176641.html Huang, Flora; Yiwu Market survival guide – China, HG.org Legal Sources, http://www.hg.org/article.asp?id=30200 IES; The Silk Road, The New World Order and EU-China Rela- tions, www.ies.be/node/3372 INOMISC; International Silkroad Congress, 30.10.2013, https://ino- mics.com/international-silkroad-congress-10-actr-conference-istanbul Institute of Chinese Studies; Bangladesh-India-China-Myanmar Forum, http://www.icsin.org/bangladesh-india-china-myanmar- -forum International North-South Transport Corridor; http://www.instc- -org.ir/Pages/Home_Page.aspx Islamic Development Bank; http://www.isdb-pilot.org/

180 Islamic Development Bank; Aid for trade case story: Silk Road Project Azerbaijan, https://www.oecd.org/aidfortrade/47720787. pdf Islamic Development Bank; Silk Road Project Azerbaijan, https://www.oecd.org/aidfortrade/47720787.pdf Islamic Development Bank Group; Special Program for Central Asia, http://www.isdb-am41.org/wp-content/uploads/2016/05/ SPCA-Final-Document.pdf Istanbul Ataturk Airport; http://www.ataturkairport.com/en- -EN/Pages/Main.aspx JCtransnet; Best freight rate from Shanghai to Hamburg, http:// www.jctrans.net/Freightshow/details-2015.html Jędrzejczak, Agnieszka; Pierwszy pociąg z Łodzi do Xiamen. Nowe połączenie z Chinami, w: Nasze Miasto, 27.08.2015, http:// lodz.naszemiasto.pl/artykul/pierwszy-pociag-z-lodzi-do-xiamen- nowe-polaczenie-z-chinami,3490884,artgal,t,id,tm.html Jia, Qingguo; One Belt, One Road: Urgent clarifications and discussions of a few major questions, w: Renmin Luntan, 19.03.2015 Jia, Wenshan; Chiglobalization? A cultural argument, w: Guo, Sujian; Baogang Guo (red.), Greater China in an Era of Globaliza- tion, Lanham 2010 Johnson, Keith; In odyssey for Chinese, Greece sells its fabled Port of Piraeus, w: Foreign Policy, 08.04.2016, http://foreignpolicy. com/2016/04/08/in-odyssey-for-chinese-greece-sells-its-fabled- port-of-piraeus/ Jones, William; Zepp-LaRouche presents EIR’s New Silk Road Report at Beijing Symposium, w: New World Land Bridge, 06.10.2015, https://worldlandbridge.com/2015/10/06/zepplarouche-presents-eirs-new-silk-road-report-at-beijing-symposium/ Kaczmarski, Marcin; Jedwabna globalizacja. Chińska wizja ładu międzynarodowego, w: Punkt Widzenia, nr 60, 2016, https://www. osw.waw.pl/sites/default/files/pw_60_pl_jedwabna_globaliza- cja_net.pdf Kaczmarski, Marcin; Nowy Jedwabny Szlak: uniwersalne narzę- dzie chińskiej polityki, w: Ośrodek Studiów Wschodnich, http://

181 www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2015-02-10/ nowy-jedwabny-szlak-uniwersalne-narzedzie-chinskiej-polityki Kakar, Javed Hamim; President Ghani arrives to red-carpet welcome in Baku, w: Pajhwok Afghan News, 22.12.2015, http:// www.pajhwok.com/en/2015/12/22/president-ghani-arrives-red- -carpet-welcome-baku Kaliński, Adam; Na nowy Jedwabny Szlak Chiny dają na począ- tek 40 mld dol., w: Obserwator Finansowy, 27.01.2015, https://www. obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/na-nowy- jedwabny-szlak-chiny-daja-na-poczatek-40-mld-dol/ Kamalova, Gyuzel; Tatyana Kuzmina; New transportation opportunities for Trans-Caspian Route: Nomad express container train welcomed in Baku, w: Tengrinews, 10.08.2015, https:// en.tengrinews.kz/industry_infrastructure/New-transportation- opportunities-for-Trans-Caspian-Route-261459/ Kamrany, Nake M.; China’s new world order: Sharing global prosperity through connectivity of the Silk Route countries, w: The World Post, 03.06.2015, www.huffingtonpost.com/nake-m-kamrany Kane, Frank; New Silk Road can smooth Dubai’s path to top role in finance, w: The National Business, 18.04.2012, http://www.the- national.ae/business/industry-insights/economics/new-silk-road- can-smooth-dubais-path-to-top-role-in-finance Kaz Minerals, Aktogay, w: http://www.kazminerals.com/en/ operations/aktogay, dostęp: 06.12.2016 KazWorldInfor; Trade Zone opens at Alaw Pass, http://kazworld. info/?p=5249, dostęp: 12.10.2016 Keim, Anna Beth; Sulmaan Khan; Can China and Turkey build a New Silk Road?, Yale Global, 18 January 2013, http://yaleglo- bal.yale.edu/content/can-china-and-turkey-forge-new-silk-road, dostęp: 08.09.2016 Kenya Airports Authority; Nairobi – Jomo Kenyatta International Airport-NBO, http://www.kaa.go.ke/airports/nairobi-jomo-kenyatta-intl-airport Kielstra, Paul; The New Silk Road: Afro-Eurasian investment, Global Financial Institute Deutsche Bank, November 2014

182 Kim, Se-jeong; S. Korea revives ancient Silk Road, w: People, 23.09.2008, http://www.koreatimes.co.kr/www/news/ people/2016/05/178_31538.html King, Mike; DB Schenker launches eastbound Europe-China rail option, w: Lloyd’s Loading List, http://www.lloydsloadinglist. com/freight-directory/rail/DB-Schenker-launches-eastbound- Europe-China-rail-option/1682.htm#.Vz2UqCFO10Q Kolej Transsyberyjska; Jekaterynburg; http://www.kolejtranssy- beryjska.pl/stacja-jekaterynburg Korybko, Andrew; China’s New Silk Road stretches to South Ame- rica, w: Emerging Equity, 22.05.2015, https://emergingequity. org/2015/05/22/chinas-new-silk-road-stretches-to-south-america/ Korybko, Andrew; The Silk Road stretches to South Ame- rica, w: Oriental Review, 20.05.2015, http://orientalreview. org/2015/05/20/the-silk-road-stretches-to-south-america/ Kosolapova, Elena; Kazakhstan-China pipeline starts operating at full capacity, w: trend news agency, 1.12.2015, http://en.trend.az/ business/energy/2462953.html Kouros, Alexis; The New Silk Road, w: Helsinki Times, 10.11.2015, http://www.helsinkitimes.fi/world-int/world-news/international- -news/13608-the-new-silk-road.html Koutantou, Angeliki; Brenda Goh; After Piraeus Port, China’s COSCO eyes Greek trains to build Europe hub – sources, w: Reu- ters, 05.02.2016, http://www.reuters.com/article/greece-china-port- -idUSL8N14X17R Kozak, Michał; Ukraine joints The Silk Road, w: Central Euro- pean Financial Observer, 16.02.2016, http://www.financialobserver. eu/cse-and-cis/ukraine/ukraine-joins-the-silk-road/ Kratz, Agatha; China’s AIIB: A triumph in public diplomacy, w: China Analysis, June 2015 Kucera, Joshua; The New Silk Road? w: The Diplomat, 11.11.2011, http://thediplomat.com/2011/11/the-new-silk-road/ Kucera, Joshua; U.S.: We’re for The New Silk Road – if it bypas- ses Iran, w: EurAsiaNet, 29.03.2012, http://www.eurasianet.org/ node/65200

183 Kundu, Shohini; The New Silk Road: For the riches or the wret- ches?, w: The Huffington Post, 30.06.2015, http://www.huffingtonpost.com/shohini-kundu/the-new-silk-road-for-the_b_7692688.html Kunge, James; How the Silk Road plans will be financed, w: Financial Times, 09.05.2016, https://www.ft.com/content/ e83ced94-0bd8-11e6-9456-444ab5211a2f, dostęp: 12.01.2017 Kyle, Wang; Chengdu; w: China-Britain Business Council, http:// www.cbbc.org/about-us/other/cbbc-cities/cbbc-city-chengdu/ La Gaceta. Dario Oficial; nr 16, Managua, Acuerdo Marco de Concesión e Implementación con Relación a El Canal de Nicaragua y Proyectos de Desarro, http://legislacion.asamblea.gob.ni/SILEG/ Gacetas.nsf/0/f1ecd8f640b8e6ce06257b8f005bae22/$FILE/Ley%20 No.%20840.%20Contrato%20en%20ingl%C3%A9s.pdf Lee, Brianna; China, Brazil, Peru Eye Transcontinental Railway Megaproject, w: International Business Times, 05.19.2015, http:// www.ibtimes.com/china-brazil-peru-eye-transcontinental-railway- megaproject-1930003 Lee, Eddie; Hong Kong businesses warm to New Silk Road initiatives, w: South China Morning Post, 20.04.2015, http://www. scmp.com/news/hong-kong/economy/article/1771641/hong- kong-businesses-warm-new-silk-road-initiatives Lee, Victor Robert; China Builds Space-Monitoring Base in the Americas, w: The Diplomat, 24.05.2016, http://thediplomat.com/2016/05/china-builds-space-monitoring-base-in-the- americas/, dostęp: 09.09.2016 Leer, Yeroen van der; Joshua Yau; China’s new silk route. The long and winding road, w: PWC’s Growth Market Centre, February 2016 Levchenko, Anastasia; Kenya to reap rewards as trade hub in China’s One Belt, One Road Initiative, w: Sputnik News, 16.12.2015, http://sputniknews.com/business/20151216/1031859601/kenya- -china-trade.html Levin, Dan; Silk Road market caters to lovers of acceleration, handling and plumage, w: The New York Times, 15.02.2016, http:// www.nytimes.com/2016/02/16/world/asia/china-xinjiang- -uighur-pigeons.html?_r=0

184 Li, Yu; Chao Peng; Yining Peng; Chengdu attractive to international businesses, w: China Daily, 10.03.2015, http://www.chinadaily. com.cn/china/2015-03/10/content_19765330.htm Lin, Christiana; The New Silk Road, w: Policy Focus, April 2011, The Washington Institute for Near East Policy Lin, Yustin Yifu, China’s Silk Road Vision, w: Project Sindi- cate, 21.01.2016, https://www.project-syndicate.org/onpoint/ china-maritime-silk-road-economic-belt-by-justin-yifu-lin-2016- 01?barrier=true Lin, Yustin Yifu; Industry transfer to Africa good for all, w: China Daily, 20.01.2015, http://usa.chinadaily.com.cn/epa- per/2015-01/20/content_19357725.htm Liu, Jing; The ancient city takes a new route along the Silk Road, w: China Daily, 18.09.2015, http://www.chinadaily.com.cn/china /60thxjannivesary/2015-09/18/content_21911982.htm Liu, Yunshan; Hold High the banner of Advanced Culture, w: Renmin Ribao, 11.12.2002 Lolos, Marios; Spotlight: COSCO’s acquisition of Greek Piraeus Port to further contribute to local economy, w: Xinhuanet, 08.04.2016, http://news.xinhuanet.com/english/2016-04/09/c_135263687.htm Ma, Junjie; The New Silk Road and the power of ideas, w: The Diplomat, 10.02.2015, http://thediplomat.com/2015/02/the-new- -silk-road-and-the-power-of-ideas/ Maasdorp, Leslie; What is ‘new’ about the New Development Bank? w: World Economic Forum, 26.10.2015, https://www.wefo- rum.org/agenda/2015/08/what-is-new-about-the-new-development-bank/, dostęp: 12.01.2017 MacDowall, Andrew; China looks to Europe – through the Bal- kans, w: Financial Times. Blogs, 19.12.2014, http://blogs.ft.com/beyond-brics/2014/12/19/china-looks-to-europe-through-the-balkans/ Macau Hub; China Construction Hyway delivers Moçâmedes railway reconstruction project in Angola, 14.09.2015, http://www. macauhub.com.mo/en/2015/09/14/china-construction-hyway- delivers-mocamedes-railway-reconstruction-project-in-angola/, dostęp: 09.09.2016

185 Mackinder, Halford John; The geographical pivot of history, w: The Geographical Society, t. 23, nr 4, 1904 Maersk; w: http://www.maersk.com/en Magnuszewska, Agnieszka; Łódź – Chiny. Pociągi cargo do Chengdu z towarami z regionu, w: Nasze Miasto, 19.08.2015, http://lodz.naszemiasto.pl/artykul/lodz-chiny-pociagi-cargo-do- chengdu-z-towarami-z-regionu,3483522,art,t,id,tm.html Magnuszewska, Agnieszka; Pociągi Chengdu – Łódź. Z Chin przyjechało już 30 tys. ton towarów, w: Dziennik Łódzki, 22.12.2014, http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/3692610,pociagi-chengdu- lodz-z-chin-przyjechalo-juz-30-tys-ton-towarow,id,t.html Magnuszewska, Agnieszka; W kwietniu odjedzie pierwszy towarowy pociąg z Łodzi do chińskiego Chengdu, w: Nasze Miasto, 28.03.2014, http://lodz.naszemiasto.pl/artykul/w-kwietniu-odjedzie- pierwszy-towarowy-pociag-z-lodzi-do,2214686,art,t,id,tm.html Makinen, Julie; Violet Law; China’s bold gambit to cement trade with Europe--along the ancient Silk Road, w: Los Angeles Times, 01.05.2016, http://www.latimes.com/world/asia/la-fg-china-silk- -road-20160501-story.html Mertens, Matthias; Along the New Silk Road, 01.04.2016, https:// newoldsilkroad.wordpress.com/2016/04/01/xiamen/ Meyer, Eric; With oil and gas pipelines, China takes a shortcut through Myanmar, Forbes, 09.02.2015, http://www.forbes. com/sites/ericrmeyer/2015/02/09/oil-and-gas-china-takes-a- shortcut/#2bc303e22d40, dostęp: 11.10.2016 Mining Technology, Aktogay Copper Mine, w: http://www. mining-technology.com/projects/aktogay-copper-mine/, dostęp: 06.12.2016 Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China; Foreign Minister Wang Yi answers journalists’ question on China ‘s diplomacy, foreign policy and foreign relations, 08.03.2015; za: Bon- daz, Antoine; Rebalancing Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China; President Xi Jinping delivers important speech and proposes to build a Silk Road Economic Belt with Central Asian Countries,

186 07.09.2013, http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/ xjpfwzysiesgjtfhshzzfh_665686/t1076334.shtml Mirror; Bigger than the shard: Watch the world’s largest container ship dock in the UK, 07.01.205, http://www.mirror.co.uk/ news/uk-news/bigger-shard-watch-worlds-largest-4937045 Mission of the People’s Republic of China to the UN; 04.03.2014, The Silk Road – From Past to the Future, http://www.china-un.org/ eng/gyzg/t1134206.htm Molavi, Afshin; Five ways the ‘New Silk Road’ could transform the global economy, w: Credit Suisse, 27.11.2015, https://www.credit-suisse.com/us/en/articles/articles/news-and-expertise/2015/11/en/five- ways-the-new-silk-road-could-transform-the-global-economy.html Morgan Philips; Aviation „new silk road” set to become a leader for Gulf growth; http://www.morganphilipsexecutivesearch.com/blog/ aviation-new-silk-road-set-to-become-a-leader-for-gulf-growth/ Moritz, Rudolf; One Belt, One Road: The Silk Road, w: Merca- tor Institute for China Studies, December 2015, http://www.merics. org/en/merics-analysis/infographicchina-mapping/china-mapping.html Moss, Chris; Silk Road: Trip of a lifetime, w: The Telegraph, 01.09.2014, http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/asia/ articles/Silk-Road-Trip-of-a-Lifetime/ Możdżyński, Bogdan; Chiński sen Tomasza Grzelaka, w: Forbes, 23.03.2016, http://www.forbes.pl/chinski-sen-tomasza-grzelaka,artykuly,202996,1,1.html# Municipalidad Provincial De Ilo; http://www.mpi.gob.pe/ Na kolei; Nowy Bursztynowy Szlak, 12.11.2015, http://www. nakolei.pl/component/k2/item/5642-nowy-bursztynowy-szlak, dostęp: 11.11.2016 National Development and Reform Commission People’s Repu- blic of China; http://en.ndrc.gov.cn/ National Development and Reform Commission People’s Repu- blic of China; Vision and Actions on Jointly Building Silk Road Eco- nomic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road, 28.03.2015, http:// en.ndrc.gov.cn/newsrelease/201503/t20150330_669367.html

187 Nazemroaya, Mahdi Darius; Neither greater Asia nor greater Europe: America’s «chaos» versus a Silk World Order, w: Strategic Culture Foundation Online Journal, http://www.strategic-culture. org/news/2015/07/03/neither-greater-asia-nor-greater-europe- america-chaos-versus-silk-world-order.html Nazemroaya, Mahdi Darius; The Silk World Order, w: Modern Diplomacy, 14.07.2015, http://moderndiplomacy.eu/index. php?option=com_k2&view=item&id=847:the-silk-world-order&I- temid=490 New archaeological discovery confirms the long history of UAE civilization in West Abu Dhabi, w: UAE Interact, 02.03.2009, http:// www.uaeinteract.com/docs/New_archaeological_discovery_con- firms_the_long_history_of_UAE_civilization_in_West_Abu_Dha- bi/34558.htm New China; „One Belt One Road” initiative achieves series of important early-stage harvest, 22.05.2016, http://news.xinhuanet. com/english/2016-05/22/c_135379044.htm New Development Bank; Changing The Course of Development; http://www.ndb.int/our-purpose.php, dostęp: 12.01.2017 New Silk Roads; http://www.newsilkroads.org/ New Silk Road Company Ltd.; https://www.difc.ae/public-register/new-silk-road-company-ltd New Silk Road Group; http://www.hktdc.com/manufacturers- -suppliers/New-Silk-Road-Group-Ltd/en/1X052D5S/ New Silk Road Institute Prague; http://nsrip.org/cs/, dostęp: 21.12.2016 New Silk Road Investment; http://www.nsr.com.sg/html/home. html News of The Communist Party of China; http://english.cpc. people.com.cn/ Ni, Peimin; The underlying philosophy and impact of the New Silk Road World Order, w: WPD Dialogue of Civilizations, 16.10.2015, http://www.wpfdc.org/blog/politics/19534-the-underlying- philosophy-and-impact-of-the-new-silk-road-world-order

188 Nogaj, Wioletta; Kolejny śmiały chiński projekt, w: Co słychać w biznesie, 24.05.2015, http://www.coslychacwbiznesie.pl/biznes/ kolejny-smialy-chinski-projekt Noori, Lailuma; New transit routes pave way for trade, w: The Kbul Times, 05.06.2016, http://thekabultimes.gov.af/index.php/opi- nions/politics/10790-new-transit-routes-pave-way-for-trade.html Nuttall, Clare; Building the new Silk Road, w: Khorgos, Decem- ber 2012, http://www.mcps-khorgos.kz/en/smi-review/building- -new-silk-road Nye, Joseph S.; The rise of China’s soft power, w: Wall Street Journal, 29.12.2005 Outline of the National 11th Five Year Plan Period Cultural Deve- lopment Plan, w: China Copyright and Media, 13.09.2006, https:// chinacopyrightandmedia.wordpress.com/2006/09/13/outline-of- the-national-11th-five-year-plan-period-cultural-development-plan/ Pannier, Bruce; How far will China go in Central Asia?, w: Radio Free Europe, 08.06.2015, http://www.rferl.org/content/qishloq- ovozi-chinese-influence-growing-roundtable/27060377.html Parke, Phoebe; Kenya’s $13 billion railway project is taking sha- pe, w: CNN, 16.05.2016, http://edition.cnn.com/2016/05/15/africa/kenya-railway-east-africa/ Partridge, Ben; Georgia: Shevardnadze to host Silk Road Con- ference, w: Radio Free Europe, 09.06.1998, http://www.rferl.org/ content/article/1088808.html Patton, Dominique; Xinjiang cotton at crossroads of China’s new Silk Road, w: Reuters, 11.01.2016, http://www.reuters.com/article/ us-china-xinjiang-cotton-insight-idUSKCN0UQ00320160112 People.cn; Xinjiang’s Koktokay National Geopark in most beau- tiful season, 10.05.2013, http://en.people.cn/205040/8239497.html People’s Daily; Of the new Silk Road, http://en.people. cn/102775/310175/310176/index.html Peyrouse, Sebastien; Building a New Silk Road? Central Asia in the New World Order, w: Origins, http://origins.osu.edu/article/ building-new-silk-road-central-asia-new-world-order

189 Phillips, Tom; Brazil’s huge new port highlights China’s drive into South America, w: The Guardian, 15.09.2010, http://www.theguardian.com/world/2010/sep/15/brazil-port-china-drive Pillalamarri, Akhilesh; Project Mausam: India’s answer to Chi- na’s ‘Maritime Silk Road’, w: The Diplomat, 18.09.2014, http://thediplomat.com/2014/09/project-mausam-indias-answer-to-chinas- maritime-silk-road/ Pinto, Anet Josline; Denny Thomas; Freeport to sell prized Tenke copper mine to China Moly for $2.65 billion; Reuters, 09.05.2016, http://www.reuters.com/article/us-freeport-mcmoran-tenke- -cmoc-idUSKCN0Y015U, dostęp: 12.01.2017 Piraeus Container Terminal SA; http://www.pct.com.gr/ Plåcido Dos Santos, Gustavo; The United Arab Emirates, Afri- ca and Angola in the New Silk Road – Analysis; Eurasia Review, 03.07.2015, http://www.eurasiareview.com/03072015-the-united- arab-emirates-africa-and-angola-in-new-silk-road-analysis/, dostęp: 17.01.2017 Polskie Radio.pl; Jedwabny Szlak. Eksperci: Polska może na tym dobrze zarobić, 20.06.2016, http://www.polskieradio.pl/42/273/ Artykul/1633785,Jedwabny-Szlak-Eksperci-Polska-moze-na-tym- dobrze-zarobic Polyus, Natalka; w: http://polyus.com/en/operations/develop- ment_projects/natalka/, dostęp: 06.12.2016 Port of Hamburg; Gigantic 19,100-TEU containership CSCL GLOBE in Hamburg on maiden voyage – growth in China trade continues, https://www.hafen-hamburg.de/en/news/gigantic-19- 100-teu-containership-cscl-globe-in-hamburg-on-maiden-voyage- growth-in-china-trade-continues---32634 Port of Hamburg; History, https://www.hafen-hamburg.de/en/ history Post, Colin; Las Bambas: Peru’s largest copper mine starts production; Peru Reports, 18.01.2016, http://perureports.com/2016/01/18/ las-bambas-perus-largest-copper-mine-starts-production/, dostęp: 12.01.2017

190 President of Russia; Press statements following Russian-Chine- se talks, 08.05.2015, http://en.kremlin.ru/events/president/trans- cripts/49433 President of Russia; Treaty on Eurasian Economic Union signed, 29.05.2014, http://en.kremlin.ru/events/president/news/45787 Prigogine, Ilya; Isabelle Stengers; Z chaosu ku porządkowi. Nowy dialog człowieka z przyrodą, tłum. Katarzyna Lipszyc, Warszawa 1990 Project ‘Mausam’- Mausam/ Mawsim; http://ignca.nic.in/mausam.htm Puls, Thomas; China’s New Silk Road: The European perspective, w: IW.Köln. Wissenschafft Kompetenz, 4.06.2015 Putin, Władimir; U.N. General Assembly speech, w: The Washington Post, 28.09.2015, https://www.washingtonpost.com/ news/worldviews/wp/2015/09/28/read-putins-u-n-general- -assembly-speech/ Putz, Catherine; Why the Trans-Caspian Transport Route matters, w: The Diplomat, 11.02.2016, http://thediplomat.com/2016/02/ why-the-trans-caspian-transport-route-matters/ Pyffel, Radosław; Nowy Jedwabny Szlak i Nowy Bursztynowy Szlak – kluczowe chińskie projekty dla Polski i Europy, w: Kresy, http://www.kresy.pl/wydarzenia,europa-poludniowa?zobacz/ nowy-jedwabny-szlak-i-nowy-bursztynowy-szlak-kluczowe- chinskie-projekty-dla-polski-i-europy, dostęp: 11.11.2016 QIC; The New Silk Road – Shifting the economic centre of the world east, http://www.qic.com.au/knowledge-centre/the-new- -silk-road-20160301 Radio Warszawa; Polska ma być dla Chin mostem do Europy, 21.06.2016, http://radiowarszawa.com.pl/2016/06/polska-i-chiny- -wkraczaja-na-nowy-jedwabny-szlak/ Railway Gazette; China funds Argentina’s rail revival, 10.07.2010, http://www.railwaygazette.com/news/policy/single-view/view/ china-funds-argentinas-rail-revival.html, dostęp: 09.09.2016 Railway Gazette; Iran – Turkmenistan – Kazakhstan rail link inaugurated, 04.12.2014, http://www.railwaygazette.com/news/

191 news/asia/single-view/view/iran-turkmenistan-kazakhstan-rail- link-inaugurated.html Railway Gazette; Marmaray tunnel opens to link Europe with Asia, 29.10.2013, http://www.railwaygazette.com/news/single- -view/view/marmaray-tunnel-opens-to-link-europe-with-asia.html Railway Gazette; Three presidents inaugurate rebuilt Benguela Railway, http://www.railwaygazette.com/news/infrastructure/ single-view/view/three-presidents-inaugurate-rebuilt-benguela- railway.html, dostęp: 09.09.2016 Rakhmetova, Klara; Kazakhstan-China Oil Pipeline Project, http://www.energycharter.org/fileadmin/DocumentsMedia/Pre- sentations/CBP-KZ-CN.pdf Rana, Pradumna B.; Wai-Mun Chia; The Revival of the Silk Roads (Land Connectivity) in Asia, RSIS Working Paper, nr 274, 12 May 2014, http://www.rsis.edu.sg/wp-content/uploads/2014/07/ WP274.pdf, dostęp: 11.10.2016 Raza, Syed Irfan; China given contract to operate Gwadar port, w: Dawn, 18.08.2013, http://www.dawn.com/news/786992/china- -given-contract-to-operate-gwadar-port Redcat; Kyong Park: New Silk Roads, 02.03.2010, http://www. redcat.org/event/kyong-park Rehn, Cecilia; Kazakhstan-China oil pipeline could start operating at its full capacity by 2014, w: Energy Global World Pipelines, 09.11.2012, http://www.energyglobal.com/pipelines/business- -news/09112012/Kazakhstan_to_China_oil_pipeline_could_start_ operating_at_its_full_capacity_by_2014/ Reyaz M.; TAPI pipeline: A new silk route or a pipe dream?, w: Aljazeera, 10.12.2015, http://www.aljazeera.com/news/2015/12/ tapi-pipeline-silk-route-pipe-dream-151215211343976.html RFC5 Baltic-Adriatic Corridor, w: http://rfc5.eu/, dostęp: 11.11.2016 Rolland, Nadège; China’s New Silk Road, w: The National Bure- au of Asian Research; http://nbr.org/research/activity.aspx?id=531 RosjaPl.Info; Kolej transsyberyjska, 17.09.2014, http://www. rosjapl.info/podroze/rosyjskie-miasta-i-regiony/kolej-transsyberyjska.html

192 Rubin, Barnett; The TAPI Pipeline and paths to peace in Afgha- nistan, w: The New Yorker, 30.12.2015, http://www.newyorker. com/news/news-desk/the-tapi-pipeline-and-paths-to-peace-in- afghanistan Rukhadze, Vasili; Completion of Baku–Tbilisi–Kars Rail- way Project Postponed Again, w: Global Research and Analysis, 02.03.2016, http://www.jamestown.org/single/?tx_ttnews[tt_news] =45159&no_cache=1#.V0rVOiFO10Q Rupak, Bhattacharjee; The emerging Bangladesh China India Myanmar-Economic Corridor and its opportunities, w: The Eastern Today, 11.02.2016, http://www.eastern-today.com/entries/edito- rial/the-emerging-bangladesh-china-india-myanmar-economic- corridor-and-its-opportunities Rutz, Julia; First test train passes the Trans-Caspian Internatio- nal Transport Route, w: The Astana Times, 09.02.2016, http://astanatimes.com/2016/02/first-test-train-passes-the-trans-caspian- international-transport-route/ SACE Foundation; http://www.sacefoundation.org/contact-us/ Salehi, Zarghona; Ghani, Aliyev confer on gas pipeline project, w: Pajhwok Afghan News, 02.12.2014, http://www.elections. pajhwok.com/en/2014/12/02/ghani-aliyev-confer-gas-pipeline- -project Salvacion, Manny; Maersk Keen on working with Chinese firms in overseas investments, w: Yibada, 11.11.2015, http://en.yibada. com/articles/83950/20151111/maersk-keen-working-chinese- firms-overseas-investments.htm Sant, Shannon Van; Hong Kong looks to key role in China’s New Silk Road, w: Voice of America, 11.03.2016, http://www.voanews. com/content/hong-kong-looks-to-key-role-in-china-new-silk- road/3231613.html Saudi Press Agency; http://www.nytimes.com/2016/04/04/ world/americas/nicaragua-canal-chinese-tycoon.html?_r=0 Saudi Press Agency; Tanker from Ras Tanura brings Arabian crude for Qingdao Refinery, 14.06.2008, http://spa.gov.sa/564968

193 Sawer, Patrick; East Wind train blows in from China to re-open Silk Road trail, w: The Telegraph, 18.01.2017, http://www.telegraph. co.uk/news/2017/01/18/east-wind-train-blows-china-re-open- silk-road-trail/, dostęp: 18.01.2017 Schaefer, Michael; Co-driving the New Silk Road, w: Berlin Poli- cy Journal, 12.01.2016, http://berlinpolicyjournal.com/co-driving- -the-new-silk-road/ Sen, Tansen; The Travel Records of Chinese Pilgrims Fazian, Xuan- zang, and Yijing; http://afe.easia.columbia.edu/special/travel_ records.pdf Serbia Construction; Chinese to build new Belgrade bridge, http://www.serbiaconstruction.com/content/chinese-to-build- -new-belgrade-bridge/ Shadi, Khan Saif; Afghanistan eyes alternate routes for global trade, w: AA, 3.01.2015, http://aa.com.tr/en/economy/afghanistan- eyes-alternate-routes-for-global-trade/87452 Shanghai Academy of Social Sciences; 19.01.2016, Professor Ni Peimin was invited to deliver a lecture at New Think Tank Forum, http://english.sass.org.cn:8001/lecture/1723.jhtml Shanghai Cooperation Organization; http://infoshos.ru/en/ Shanghai International Port; http://www.portshanghai.com.cn/ en/channel1/channel11.html Shenkar, Oded; The Chinese century: the rising Chinese economy and Its impact on the global economy, Balance and Jour Job, Phila- delphia 2007 Shepard, Wade; Why The China-Europe ‘Silk Road’ Rail Network is growing fast, w: Forbes, 28.01.2016, http://www.forbes.com/ sites/wadeshepard/2016/01/28/why-china-europe-silk-road-rail- transport-is-growing-fast/#3647515b7f24 Sherazi, Syed Zubair; Development of Gwadar port: Appre- hensions of the locals’, http://www.intermedia.org.pk/pdf/pak_ afghan/Gwadar-Aug.pdf Shi, Yinhong; The roles China ought to play in the world, w: Chi- na US Focus, 05.08.2012, http://www.chinausfocus.com/foreign- -policy/the-role-china-ought-to-play-in-the-world/

194 Shirinov, Rashid; Azerbaijan, Kazakhstan, Georgia seeks to boost Trans-Caspian Int’l Route, w: Azernews, 17.05.2016, http://www. azernews.az/business/96716.html Sil, Saumya; Is Iran’s Chabahar port important to India?, w: Quora, https://www.quora.com/Is-Irans-Chabahar-port-important-to-India Silk Road Film Festival; http://silkroadfilmfestival.com/the- -festival/ Silk Road Foundation; http://www.silkroad-foundation.org/ Silk Road Foundation; http://www.silkroadfoundation.org/toc/ index.html Silk Road Group; http://silkroadgroup.net/silk-road-group/ about/ Silk Road Group; Transportation, http://silkroadgroup.net/businesses/transportation/ Silk Road International Travel; http://www.silkroadtravel.gr/ about/ Silk Road Railway; http://www.sundownersoverland.com/ admin/traveldocs/categorised/304934.pdf Silk Road Reporters; http://www.silkroadreporters.com/ Silk Road Treasure Tours; http://www.silkroadtreasuretours. com/ Silk Route Rail; http://www.silkrouterail.com/about-us.html Simply Decoded; Project ‘Mausam’ by Ministry of Culture, 22.06.2014, http://www.simplydecoded.com/2014/06/22/project- -mausam-ministry-culture/ Slobodchuk, Sergey; New Silk Road: Cherished dream or real transport corridor for Ukraine? w: EurAsia Daily, 3.02.2016, https:// eadaily.com/en/news/2016/02/03/new-silk-road-cherished- dream-or-real-transport-corridor-for-ukraine Southern Silk Road; w: Travel Guide China, https://www.travelchinaguide.com/silk-road/southern-route.htm Sprengel, Mieczysław; Katarzyna Sprengel; Evaluation of China’s potential to become 21st century global power, w: Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, t. 6, 2014

195 Sputnik; Historic moment: part of New Silk Road from China to Iran is complete, 16.02.2016, http://sputniknews.com/business/20160216/1034868058/iran-china-silk-road.html Stahl, Alan; Zecca. The Mint of Venice in the Middle Ages, New York, 2000 Stamouli, Nektaria; Greece signs deal to sell stake in Port of Pira- eus to China’s Cosco, w: The Wall Street Journal, 08.04.2016, http:// www.wsj.com/articles/greece-signs-deal-to-sell-stake-in-port-of- piraeus-to-chinas-cosco-1460130394 Starr, S. Frederick; Svante E. Cornell (red.); Putin’s grand strategy: The Eurasian Union and its discontents, The Central Asia-Cau- casus Institute, 2014, http://www.silkroadstudies.org/resource- s/1409GrandStrategy.pdf Summers, Tim; What exactly is ‘one belt, one road’? w: The World Today, t. 71, nr 5, 2015, https://www.chathamhouse.org/publication/twt/what-exactly-one-belt-one-road Sundowners Overland; Sharing Asia overland. Differently, http://www.sundownersoverland.com/ Szafarz, Sylwester; Stare i nowe Jedwabne Szlaki, w: CRI, 07.01.2016, http://polish.cri.cn/1380/2016/01/07/341s134271. htm Szczudlik-Tatar, Justyna; China’s New Silk Road diplomacy, w: Policy Paper, nr 34, 2013 Talmiz, Ahmad; Who’s afraid of One Belt One Road?, w: The Wire, 3.06.2016, http://thewire.in/40388/one-belt-one-road- shaping-connectivities-and-politics-in-the-21st-century/ Tharoor, Ishaan; The world’s longest train journey now begins in China, w: The Washington Post, 21.11.2014, https://www. washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2014/11/21/map- the-worlds-longest-train-journey-now-begins-in-china/ The Danish Chamber of Commerce; Hong Kong; Promotion on new opportunities in Guangzhou under „One Belt, One Road” and Free Trade Zone Strategy, 29.07.2015, http://www.dcc.hk/events/ promotion-on-new-opportunities-in-guangzhou-under-one-belt- one-road-and-free-trade-zone-strategy/

196 The Dubai Mall; http://www.thedubaimall.com/en/ The Economic Times; 55 cities from 17 nations to take part in Silk Road Forum in China, 13.07.2015, http://articles.economictimes. indiatimes.com/2015-07-13/news/64370831_1_silk-road-economic- -belt-urumqi-xinjiang The Economist; Rulers of the new silk road, 03.06.2010, http:// www.economist.com/node/16271573 The Emergence of The Silk Way; http://www.silkrouterail.com/ insights.html The Hans India; Ashgabat Agreement, 24.03.2016, http://www. thehansindia.com/posts/index/Hans-Classroom/2016-03-24/Ash- gabat-Agreement/215932 The Hans India; What is Project Mausam?, 14.03.2016, http:// www.thehansindia.com/posts/index/News-Analysis/2016-03-14/ What-is-Project-Mausam/213413 The International Dunhuang Project: The Silk Road Online; http://idp.bl.uk/ The International Schiller Institute; Build the World Land-Bridge! http://newparadigm.schillerinstitute.com/our-campaign/build- -the-world-land-bridge/ The Kabul Times; Azure Route a proper transit way to develop trade: Nasrat, 26.11.2014, http://thekabultimes.gov.af/index.php/ newsnational/4764-azure-route-a-proper-transit-way-to-develop- trade-nasrat.html The Maritime Executive; China eyes Kenyan Ports, 07.10.2015, http://www.maritime-executive.com/article/china-eyeing-kenyan- -ports The National Council for Tourism and Antiquities; Archaeologi- cal sites, http://ncta.gov.ae/web/guest/archaeological-sites The National People’s Congress; http://www.npc.gov.cn/engli- shnpc/Organization/node_2846.htm The Siberian Times, Major deal signed with China to explore gold deposits, 15.05.2015, w: http://siberiantimes.com/business/ investment/news/n0217-major-deal-signed-with-china-to-explore- gold-deposits/, dostęp: 06.12.2016

197 The Silk Road, t. 13, 2015, http://www.silkroadfoundation.org/ newsletter/vol13/srjournal_v13.pdf The Silk Road International Arts Festival; http://www.silk- roadart.net/en/index.aspx The Suez Canal Authority; http://www.suezcanal.gov.eg/ The Unesco; The City of Herat, http://whc.unesco.org/en/ten- tativelists/1927/ The UNESCO Silk Road; Herat, http://en.unesco.org/silkroad/ content/herat The UNESCO Silk Road; Turkey, http://en.unesco.org/silkroad/ countries-alongside-silk-road-routes/turkey The Voice of Russia; Russian, Kazakh, Belarusian leaders sign treaty on creation of Eurasian Economic Union, 29.05.2014, http:// sputniknews.com/voiceofrussia/news/2014_05_29/Russian- Kazakh-Belarusian-leaders-sign-treaty-on-creation-of-Eurasian- Economic-Union-8877/ The World Land Bridge; https://larouchepac.com/world-land- bridge Tian, Xuefei; All aboard as freight trains revive Silk Road glory, w: The Telegraph, 17.07.2015, http://www.telegraph.co.uk/spon- sored/china-watch/business/11732204/freight-trains-revive-silk- -road-glory.html Tiezzi, Shannon; China’s ‘New Silk Road’ vision revealed, w: The Diplomat, 09.05.2014, http://thediplomat.com/2014/05/chinas- -new-silk-road-vision-revealed/ Tomlinson, Simon; China builts first overseas military base near Ethiopia for ships, helicopters and special forces in quest to become naval superpower, w: The Sun, 22.08.2016 Topham, Gwyn; Emirates’ concourse for A380s is another staging post on new Silk Road, w: The Guardian, 03.03.2013, https://www. theguardian.com/business/2013/mar/03/emirates-new-concourse-dubai-silk-road TRACECA; http://www.traceca-org.org/en/home/ Trans-siberian Travel; http://www.transsib.com/trans-siberian- -train-tickets-prices.html

198 Travel China Guide; Guangdong Maritime Silk Road Museum, https://www.travelchinaguide.com/cityguides/guangdong/yang- jiang/maritime-silk-road-museum.htm Travel China Guide; Southern Silk Road, https://www.travelchinaguide.com/silk-road/southern-route.htm Trusewicz, Iwona; Prąd z Azji centralnej zasili Pakistan, w: Rzecz- pospolita, 19.05.2016, http://www.rp.pl/Energianews/305199936- Prad-z-Azji-Centralnej-zasili-Pakistan.html Turebekova, Aiman; Kazakhstan supports New Silk Road and One Belt, One Road Initiatives, Official Says, w: The Astana Times, 5.05.2016, http://astanatimes.com/2016/05/kazakhstan-supports-new-silk-road-and-one-belt-one-road-initiatives-official-says/ Turksoy; The Conference entitled “The International Silk Road Congress: Rethinking the Road of Trade, Cooperation and Peace” took place in Istanbul, 31.10.2013, http://www.turksoy.org/en/ news/2013/10/31/the_international_silk_road_congress_rethin- king_the_ticaret_isbirligi_ve_baris_havzasini_ UNCTAD; http://unctad.org/en/Pages/aboutus.aspx UNCTAD; Investment Guide to the Silk Road, United Nations 2014, http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/diae2014d3_ en.pdf, dostęp: 12.10.2016 UNESCO; Maritime Silk Road Museum of GUANGDONG, http://en.unesco.org/silkroad/silk-road-institutions/maritime- -silk-road-museum-guangdong UNESCO; Reviving the Historic Silk Roads: UNESCO’s new Online Platform, http://www.unesco.org/new/en/culture/the- mes/dialogue/routes-of-dialogue/silk-road/ UNESCO; The UNESCO Silk Road Online Platform, https:// en.unesco.org/silkroad/unesco-silk-road-online-platform UNESCO; Xi’an, http://en.unesco.org/silkroad/content/xian U.S. Department of State; New Silk Road Ministerial, http:// www.state.gov/r/pa/prs/ps/2011/09/173765.htm Uzbekistan Today; Tashkent SCO summit to be held on June 23-24, 1.07.2016, http://www.ut.uz/en/politics/tashkent_sco_sum- mit_to_be_held_on_june_2324

199 Valantin, Jean-Michel; Turkey: An energy and environmental power; w: The Read (Team) Analysis Society, 23.02.2015, https:// www.redanalysis.org/2015/02/23/turkey-russia-china-creating- new-energy-environmental-power/, dostęp: 08.09.2016 Vandenberg, Paul; Khan Kikkawa; Global value chains, w: Poli- cy Brief, nr 2, May, 2015, http://www.adb.org/sites/default/files/ publication/160572/adbi-pb2015-2.pdf Wang, Huning; Culture as national soft power, w: Journal of Fudan University, 1993, March Wang, Yiwei; How to deal with geopolitical risks during the imple- mentation of the One Belt One Road, w: Gongshi wang, 29.04.2015 Watts, Jonathan; Argentina leader leaves controversial legacy with Patagonia dams project, w: The Guardian, 01.12.2015, https:// www.theguardian.com/world/2015/dec/01/argentina-president-cristina-fernandez-de-kirchner-patagonia-hydroelectric-dam- project, dostęp: 09.09.2016 Waugh, Daniel C.; Richthofen’s „Silk Roads”: Toward the archae- ology of a concept, w: The Silk Road, t. 5, nr 1, 2007 Waugh, Daniel C.; The Silk Roads in history, http://penn.museum/ documents/publications/expedition/PDFs/52-3/waugh.pdf Wen, Jiabao; Our historical tasks at the primary stage of socialism and several issues concerning China’s foreign policy, w: Renmin Ribao, 07.03.2007 Wheeler, Andre; The New China Silk Road (One Belt, One Road): Myanmar’s influence and potential benefits, w: Linkedin, 04.01.2016, https://www.linkedin.com/pulse/new-china-silk-road- one-belt-myanmars-influence-benefits-wheeler Wiadomości, Chiny: Bronisław Komorowski gościem partii komunistycznej, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/chiny- bronislaw-komorowski-gosciem-partii-komunistycznej/f04b2w, dostęp: 15.10.2016 Winnicki, Piotr; Nowy Jedwabny Szlak. Droga do budowy imperium, w: BiznesPL, 15.10.2015, http://biznes.pl/magazyny/handel/ nowy-jedwabny-szlak-droga-do-budowy-imperium/cct76t

200 Winter, Tim; One Belt, One Road, one heritage: Cultural diplomacy and the Silk Road, w: The Diplomat, 29.03.2016, http://thediplomat.com/2016/03/one-belt-one-road-one-heritage-cultural- diplomacy-and-the-silk-road/ Wollmer, Göran; The Modern Silk Road, http://schenkeronline. dk/download/CBS_Summit_2015/TheNewSilkRoad_GoranWoll- mer_SCM_Summit2015.pdf Wong, Alfred; China’s Telecommunications Boom in Africa: Cau- ses and Consequences, E-International Relations, 21.09.2015, http:// www.e-ir.info/2015/09/21/chinas-telecommunications-boom-in- africa-causes-and-consequences/, dostęp: 17.01.2017 Wong, John; China’s rising economic soft power, w: The Uni- versity of Notthingam, 25.03.2016, http://blogs.nottingham.ac.uk/ chinapolicyinstitute/2016/03/25/chinas-rising-economic-soft- -power/ Wong, Tsoi-lai Catherine; Xi’an readies for key role in ‘One Belt, One Road’ initiative, w: Global Times, 21.04.2015, http://www.globaltimes.cn/content/917943.shtml World Port Source; Port of Xiamen, http://www.worldportsour- ce.com/ports/commerce/CHN_Port_of_Xiamen_2510.php Woźniak, Adam; Z Łódzkiego coraz bliżej do Chin, w: Życie Ziemi Łódzkiej, 31.05.2016, http://www.rp.pl/Zycie-Ziemi- Lodzkiej/305319839-Z-Lodzkiego-coraz-blizej-do-Chin.html WPolityce.Pl; Premier Szydło: „Nowy Jedwabny Szlak to ogromne możliwości i korzyści gospodarcze. To nasza wspólna droga do rozwoju”, 20.06.2016, http://wpolityce.pl/polityka/297460- premier-szydlo-nowy-jedwabny-szlak-to-ogromne-mozliwosci-i- korzysci-gospodarcze-to-nasza-wspolna-droga-do-rozwoju Wright, Gilly; New Silk Road to expand China’s trade financie renminbi rise, w: Global Finance, February 2016, https://www. gfmag.com/magazine/february-2016/new-silk-road-expand- chinas-trade-finance-renminbi-rise Wspaniały świat Oceanu Indyjskiego, tłum. Andrzej Zaborski, Kraków 1998

201 Wu, Annie; Urumqi Grand Bazaar, w: China Highlights, 13.01.2015, http://www.chinahighlights.com/urumqi/attraction/ urumqi-grand-bazaar.htm Wu, Annie; Xinjiang Silk Road Museum, w: China Highlights, 13.01.2015, http://www.chinahighlights.com/urumqi/attraction/ xinjiang-silk-road-museum.htm Xi, Jinping; Silk Road Economic Belt, http://english.cntv.cn/program/china24/20130907/103428.shtml Xi, Jinping; Speech at Nazarbayev University (video), 09.08.2013, http://english.cntv.cn/20130908/100822.shtml Xi, Jinping; Speech at the the closing meeting of the first session of the 12th National People’s Congress (NPC) at the Great Hall of the People in Beijing, capital of China, March 17, 2013, w: Xinhu- anet, 17.03.2013, http://news.xinhuanet.com/english/china/2013- -03/17/c_132239786.htm Xi, Jinping; Speech by Chinese President Xi Jinping to Indone- sian Parliament, http://www.asean-china-center.org/english/2013- -10/03/c_133062675.htm Xie, Jun; Yiwu-Europe railway can help boost trade even at low end, w: Global Times, 24.06.2015, http://www.globaltimes.cn/content/928726.shtml Xinhua; Argentina-China dams project gains new momen- tum, 30.04.2016, http://news.xinhuanet.com/english/2016- -04/30/c_135325462.htm, dostęp: 09.09.2016 Xinhua, China sets up largest gold fund, 23.05.2015, http://news. xinhuanet.com/2015-05/23/c_134264324.htm, dostęp: 15.12.2016 Xinhua; Feature: Ukraine-China cargo train on Silk Road opens up prospects for trade, promotion, 01.02.2016, http://news.xinhuanet.com/english/2016-02/01/c_135062009.htm Xinhua; Tazara’s new CEO pledges to revive Chinese-built railway line, http://news.xinhuanet.com/english/2016-04/24/c_135307983. htm, dostęp: 04.09.2016 Xinhuanet; Silk Road Fund’s 1st investment makes China’s words into practice, 21.04.2015, http://news.xinhuanet.com/english/2015- -04/21/c_134170737.htm

202 Xinhuanet; Xi Jinping: Pursuing dream for 1.3 billion Chine- se, 17.03.2013, http://news.xinhuanet.com/english/china/2013- -03/17/c_124467411.htm Xinhuanet; Xi’s visit to Belarus highly praised, 13.05.2015, http:// news.xinhuanet.com/english/2015-05/13/c_134235227.htm Yazıcı, Hayati; Turkey-EU Relations and the Customs Union: Expectations versus the reality, http://turkishpolicy.com/ Files/ArticlePDF/turkey-eu-relations-and-the-customs-union- expectations-versus-the-reality-spring-2012-en.pdf Yiwu Market Guide; http://www.yiwu-market-guide.com/ yiwu-international-trade-city.html Zakaria, Fareed; The Post-American World, New York 2008 Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road leads to the future of mankind!, https://worldlandbridge.com/introduction/ Zepp-LaRouche, Helga; The New Silk Road will change the world, w: EIR, 29.08.2014, http://www.larouchepub.com/ hzl/2014/4134silk_rd_change_wrld.html Zepp-LaRouche, Helga; Michael Billington; Rachel Douglas (red.); The New Silk Road becomes the World Land-Bridge, EIR, 2014 Zhao, Minghao; China’s New Silk Road Initiative, w: Istituto Affari Internazionali Working Papers, nr 15, 2015 Zhang, Yesui; ‘The One Belt, One Road’ Initiative is not a geopolitical tool, Speech at China Development Forum, w: Xinhua, 21.03.2015 Zhen, Luo; One Belt One Road, w: China Stocks, 14.04.2015, http:// www.chinastocks.net/cctv-unveils-map-of-the-new-silk-road/ Zhengzhou International Hub Development and Construc- tion; ‘One Belt One Road’, http://en.zzguojilugang.com/article. php?id=57 Zhong, Nan; COSCO launches world’s largest oil tanker fleet, w: China Daily, 07.06.2016, http://www.chinadaily.com.cn/business/2016-06/07/content_25632170.htm Zicheng, Ye; Inside China’s Grand Strategy: The Perspective from the People’s Republik of China, Lexington, 2010 Азаттык; Торугарт бекетин жылдырууга ким уруксат берген?, http://www.azattyk.org/a/Kyrgyzstan_China_Border/1777779.html

203 БЕЛТА; Belarus ready to become ‘western gate’ for SCO, 24.06.2016, http://eng.belta.by/president/view/belarus-ready-to- -become-western-gate-for-sco-92494-2016/ Цзи, Яньчи; Это новая модель глобального управления, w: Невское время, 12.06.2016, http://www.nvspb.ru/tops/eto- novaya-model-globalnogo-upravleniya-57593/?version=print Кулинцев, Юрий; «Один пояс – один путь»: инициатива с китайской спецификой, w: РСМД, 22.05.2015, http://russianco- uncil.ru/blogs/riacexperts/?id_4=1868 Тавровский, Юрий; Новые мелодии «Шелкового пути», w: Russia.people.cn, 16.07.2015, http://russian.people.com. cn/n/2015/0716/c95181-8921285.html Транссибирская магистраль; http://www.transsib.ru/ Қазақстан темір жолы, Seaport Aktau - reliable link of Kazakh- stan’s transit to foreign markets, 26.11.2015, http://www.railways. kz/en/node/9931 ҚазМұнайГаз; Kazakhstan-China oil Pipeline, http://www.kmg. kz/en/manufacturing/oil/kazakhstan_china/ Əliyeva, Aynur; Second container train on Trans-Caspian route reaches Georgia via Azerbaijan, w: Report, 03.10.2015, http://report. az/en/infrastructure/the-second-container-train-on-trans-caspian- international-transport-route-reaches-georgia-through-az/ Spis map

Mapa 1. Kolej Yiwu-Madryt (s. 12) https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/ wp/2014/11/21/map-the-worlds-longest-train-journey-now-begins- in-china/

Mapa 2. Kolej transamerykańska (s. 17) http://www.businessinsider.com/china-plans-to-build-a-3300- mile-railway-across-south-america-2015-6?IR=T

Mapa 3. Kanał Nikaraguański (s. 29) https://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch1en/appl1en/nica- ragua_canal.html

Mapa 4. Międzynarodowy Korytarz Północ–Południe (s. 83) http://thediplomat.com/2015/05/an-opportunity-for-india-in- -central-asia/

Indeks miejscowości, portów, lotnisk

Abbottabad 22 Atasu 37 Achalkalaki 45 Atatürk Uluslararası Havalimanı Aktau 25, 42, 43, 48, 174, 204 53, 54, 181 Al Ain 50 Atyrau 36,42 Al Sufouh 50 Alashankou 36, 43, 48, 49, 65 Bahrajn 50 Allendale 86 Baku 25, 38, 43, 45, 46, 74, 97, 98, Ałma Ata 16, 44, 60, 65, 75, 87, 94 101, 177, 178, 182, 193 Altrincham 75 Balch 52 Alyat 25, 42, 43, 44, 48, 179 Balikchi 59 Anapa 37 Bandar Abbas 82 Antalya 100, 101, 114 Barking 15 Antwerpia 94 Barranqueras 21 Apurímac 42 Batumi 25, 48 Arequipa 18 Bazylea 94 Astana 11, 14, 45, 65, 73, 87, 88, Belgrad 46, 80, 169, 194 99, 100, 120, 127, 135, 136, 149, Bereket 83 175, 199 Berlin 11, 56, 72, 77, 88, 89, 194 Astrachań 42 Biszkek 16, 59, 94, 147 Aszchabad 16, 35, 82, 94 Brześć 11, 13, 14, 65, 72

207 Buchara 16, 19, 87, 94 Durban 137 Budapeszt 77, 94 Dżakarta 100, 131, 136, 147, 149, Buenos Aires 21 151, 152 Dżudda 77, 78 Campinorte 18 Ceyhan 38 Ezeiza 21 Ćennaj 71 Cerrado Savana 18 Fazika 35 Chabahar 24, 174, 195 Felixstowe 28 Chabarowsk 18 Fortaleza 84 Changchun 19 Foshan 87 Chengdu 13, 46, 47, 55, 72, 75, 76, 94, 146, 172, 184, 185, 186 Gorgan 84 Chengdu Shuangliu 47 Guangzhou 38, 52, 87, 196, 197 Chester 93 Gwadar 23, 31, 32, 55, 91, 111, Chiwa 16, 94 173, 192, 194 Chongqing 47, 64, 72, 94 Córdoba 21 Hamburg 14, 27, 51, 52, 54, 65, 72, Cusco 18, 42 94, 174, 181, 190 Czarnomorsk 25, 48 Harbin 19, 72, 176 Czyta 18, 19 Herat 24, 35, 52, 74, 179, 198 Hong Kong 21, 28, 31, 52, 53, 58, Dar es Salaam 20 87, 94, 159, 175, 179, 184, 193, Delaram 24 196 Delhi 87, 137 Hoten 94 Doha 81 Dongguan 85, 87 Irkuck 18, 54 Dosti 23 Irún 11 Dostyk 11, 13, 14, 25, 43, 49 Isfahan 93 Dubai 34, 49, 50, 85, 87, 144, 175, Islamabad 35, 147 177, 182, 197, 198 Istambuł 24, 25, 52, 53, 87, 93, 94, Dublin 89 159 Duisburg 14, 50, 54, 64, 65, 72, 94, 177 Janaozen 83 Dunhuang 16, 76, 77, 94, 159, 197 Jarosław 18

208 Jebel Ali 49 Luau 20, 21 Jekaterynburg 11, 13, 18, 54, 65, Luoyang 11 183 Jingyang 39, 123 Łódź 13, 14, 54, 55, 56, 72, 75, 76, 107, 170, 181, 186, 201 Kabul 40, 75, 189, 197 Łódź-Olechów 13 Kalkuta 73 Kandahar 24, 35, 52 Macau 21, 87, 186 Kapiri Mposhi 20 Madre de Dios 18 Kars 45, 193 Madrid Abroñigal 11 Karsza 19, 168 Madryt 11, 57, 65, 203 Kaszgar 22, 23, 32, 54, 59, 94, 147 Malenje 20 Kenkiyak 36 Małaszowice 14 Kerman 52 Manchester 75 Kirow 18 Manzhouli 66 Kochkor 94 Mary 35, 61, 94 Koktokay 33, 34, 189 Mediolan 65, 94 Kopenhaga 94 Melbourne 42, 93 Krasnojarsk 18 Mendoza 39 Kuala Lumpur 141 Menougue 20 Kumkol 36 Merw 16, 35, 52, 61, 62, 75, 94 Kunming 37, 69, 73 Mińsk 14, 56, 65, 176 Kweta 35 Mombasa 20, 57, 56 Kyaukphyu 37 Moskwa 11, 14, 16, 54, 56, 58, 94, Kyoto 77 131 Kıyıköy 37 Multan 35 Mumbaj 82 Lanzhou 94 Las Lajas 40 Nairobi 20, 57, 58, 62, 107, 182 León 87, 173 Namibe 20 Lipsk 72 Nansha 27 Lobito 20 Naryn 38, 59 London Heathrow 53 New Delhi 137 Londyn 15, 24, 77, 94, 141 Ningbo 27 Luanda 20 Niszapur 52

209 Nowosybirsk 18, 65 Saarbrücken 11, 56 Nurek 38 Salta 21 Samarkanda 16, 19, 61, 87, 94, 143 Odessa 25, 48 San Diego 87 Oktiabrsk 65 Saratoga 90 Omsk 18 Seul 77, 87, 90, 127 Shenyang 19, 72 Paris Charles de Gaulle 53 Shenzhen 87 Paryż 65, 77, 94 Sher Khan Bandar 23 Pekin 16, 19, 21, 25, 37, 58, 69, Shihezi 43 70, 75, 77, 78, 79, 87, 90, 93, Singapur 69, 70, 86, 87, 158 94, 95, 101, 108, 131, 137, 140, Skoworodino 18 177 Suzhou 72 Perm 18, 54 Szanghaj 26, 27, 60, 61, 62, 72, 76, Petersburg 77, 82, 83, 131, 151 84, 87, 92, 94, 107, 125 Pireus 30, 31, 46, 62, 71, 107, 167 Poitiers 11 Tash Rabat 94 Pol-e Chomri 39 Taszkent 16, 19, 61, 75, 87, 94, Porto do Açu 18, 59, 61 107, 143 Porto Velho 18 Tbilisi 38, 45, 92, 193 Poti 48 Teheran 15, 62, 75 Praga 94 Tenke 41, 190 Puerto Ilo 18, 59, 60 Termez 39 Puno 18 Tianjin 27 Timbúes 21 Qingdao 28, 81, 194 Tiumeń 18 Qinghua 115 Toktoguł 38 Qiqihar 19 Tokyo 87, 159 Toshkent Xalqaro 61 Ras Tanura 27, 194 Turfan 16, 75, 94 Raszt 42 Turkmenbaszy 42, 74 Rio Branco 18 Rotterdam 28, 62, 94 Ufa 137 Rzym 55, 89, 94 Ułan Bator 75

210 Ułan-Ude 18 Xiamen 13, 55, 63, 76, 170, 177, Urumczi 11, 14, 15, 33, 61, 62, 65, 181, 186, 201 94, 149 Xiamen Gaoqi 63 Üsküdar Marmaray 25 Xian 11, 16, 21, 63, 64, 75, 93, 94, Ussuryjsk 18 96, 97, 116, 134, 149, 172, 199

Vado Ligure 81 Yantian 28 Vilhena 18 Yiwu 11, 15, 64, 180, 202, 203

Warszawa 11, 14, 72, 94, 129, 169, Zabajkalsk 19, 72 191 Zarandż 24 Waszyngton 93, 101, 155 Zeebrugge 27 Wenecja 22, 55, 62, 162 Zharyk 14 Wiedeń 22 Zhengzhou 14, 50, 51, 64, 65, 66, Wielki Kamień 56, 179 72, 168, 178, 203 Władywostok 18, 54, 75 Zhengzhou Xinzheng 65 Wołgograd 16, 75 Wuhan 39, 72, 94 Żezkazgan 25, 65

Краткий путеводитель по Новому Шелковому Пути. Краткое изложение

Многие из нас слышали о Шелковом Пути. Уже несколько лет все чаще говорится о Новом Шелковом Пути. Этот краткий путеводитель предназначен для тех, кто хотел бы узнать больше об этом Новом Шелковом Пути. А теперь приведем краткое изложение содержания этого путеводителя. Новый Путь, также как и Старый – это сеть сообщений между разными, удаленными друг от друга местами. Часть 1. – это пример выбранных сообщений и мест. Часть 2. – это люди, учреждения и проекты. Часть 3. – это значения и ценности, придаваемые Новому Пути разными людьми в разных местах. Часть 4. – в ней говорится о том, чем Новый Путь явля- ется для мира, в котором мы живем, и его будущего. Новый Путь и формируемый им Новый Шелковый Порядок Мира стоит рассматривать как взаимодействие, которое происходит между различными инициативами государств, фирм, организаций, людей. Иногда эти ини-

213 циативы совпадают, соответствуют друг другу, а иногда расходятся или даже являются противоположными, как две фирмы или государства, каждое из которых стремит- ся занять привилегированное положение. Некоторые инициативы связаны между собой, другие независимы. На самом деле, все происходящие между ними взаимо- действия способствуют формированию Нового Пути и связанного с ним Нового Шелкового Мирового Порядка. Новый Путь представляет собой это взаимодействие, и в этом смысле можно говорить о многостороннем, много- аспектном и плюралистическом характере Нового Пути и Нового Порядка. Особую роль в строительстве Нового Пути и формировании связанного с ним Нового Поряд- ка играет Китай, который устанавливает плюралистиче- ский, многокультурный мир. И здесь существует явный парадокс. Плюрализм Нового Пути и Нового Порядка, а также Великий Возрожденный Китай, выступающий за многокультурный мир, были бы тесно связаны друг с другом и взаимно способствовали бы своему развитию.

Перевод Mirosław Bilowicki A Short Guide to the New Silk Road. Summary

Many of us have heard of the Silk Road. But for the last several years one speaks of the New Silk Road. This short guide is dedicated to those who would like to know some- thing more about it. Let us introduce a short guide to this guide. The New Silk Road resembles the Old One in that it represents a set of relations between different, distant places. Part one are the examples of selected connections and places. Part two are the people, institutions and projects. Part three are meanings and values attributed to the New Road by different people in different places. Part four speaks of what the New Silk Road is for the rest of the world, for the world which we live in, and for its future. The New Road and the New World Order shaped by it can be seen as an interaction that occurs between different initiatives that states, firms, organizations and individual people come up with. These initiatives are sometimes con- current and congruent and sometimes contradictory or even oppositional, as for instance two firms or states compete for influence and each is trying to assume a privileged posi-

215 tion. Some of the initiatives are connected to each other, and some coexist independently. They all, however, and specifi- cally the interactions taking place between them, contribute to shaping the New Road and the New Silk World Order resulting thereof. The New Road is this ceaseless interaction and it is in this sense that we can speak of a multilateral, multipolar and pluralistic character of the New Road and The New Order. A significant role in building The New Road and the New Order is played by China which postu- lates a pluralistic, multicultural world. This is where the true paradox lies. The pluralism of the New Road and the New Order and the Great Reborn China advocating for the multicultural world would be interconnected and thus would mutually trigger each one’s development. Krótki przewodnik po Nowym Jedwabnym Szlaku. Streszczenie

Wielu z nas słyszało o Jedwabnym Szlaku. Od kilkunastu lat coraz częściej mówi się o Nowym Jedwabnym Szlaku. Ten krótki przewodnik przeznaczony jest dla tych, którzy chcieliby o tym Nowym Szlaku dowiedzieć się czegoś wię- cej. Teraz krótki przewodnik po tym przewodniku: Nowy Szlak, podobnie jak stary, to sieć połączeń między różnymi, odległymi miejscami. W Części 1 dla przykładu wybrane połączenia i miejsca. Część 2 to ludzie, instytucje, projekty. Część 3 to znaczenia i wartości nadawane Nowemy Szla- kowi przez różne osoby w różnych miejscach. Część 4 jest o tym, czym Nowy Szlak jest dla świata, w którym żyjemy i jego przyszłości. Nowy Szlak i kształtowany przez niego Nowy Jedwabny Porządek Świata warto postrzegać jako interakcję zacho- dzącą między rozmaitymi inicjatywami państw, firm, organizacji, osób. Inicjatywy te czasem są zbieżne, zgodne, a czasem rozbieżne czy nawet przeciwne, jak dwie firmy czy państwa, z których każde stara się zająć pozycję uprzy- wilejowaną. Niektóre inicjatywy są ze sobą powiązane, inne

217 niezależne. Wszystkie jednak, a właściwie to zachodzące pomiędzy nimi interakcje, przyczyniają się do kształtowa- nia Nowego Szlaku i związanego z nim Nowego Jedwab- nego Porządku Świata. Nowy Szlak jest nieustannie tą inte- rakcją i w tym znaczeniu można mówić o multilateralnym, wielobiegunowym i pluralistycznym charakterze Nowego Szlaku i Nowego Porządku. Szczególną rolę w budowie Nowego Szlaku i kształtowaniu związanego z nim Nowego Porządku odgrywają Chiny, które postulują pluralistyczny, wielokulturowy świat. Tu wyraźny jest paradoks: pluralizm Nowego Szlaku i Nowego Ładu oraz Wielkie Odrodzone Chiny orędujące na rzecz wielokulturowego świata byłyby ze sobą powiązane i wzajemnie przyczyniałyby się do swojego rozwoju.