Skýrslunni Og Vaxtarsamningum

Byggðarlög með viðvarandi fólksfækkun Byggðarlög með viðvarandi fólksfækkun Byggðastofnun, júlí 2008 Sigríður K. Þorgrímsdóttir Halldór V. Kristjánsson www.byggdastofnun.is 2 Efnisyfirlit Inngangur ..................................................................... 2 Tillögur og ábendingar .................................................. 4 Athugun á stöðu byggðarlaga sem búa við viðvarandi fólksfækkun .................................................................. 7 Helstu niðurstöður .................................................... 7 Dalabyggð ................................................................. 8 Reykhólahreppur ..................................................... 13 Vesturbyggð ............................................................ 18 Tálknafjarðarhreppur .............................................. 23 Árneshreppur .......................................................... 28 Kaldrananeshreppur ................................................ 33 Strandabyggð .......................................................... 38 Húnavatnshreppur .................................................. 43 Blönduósbær ........................................................... 47 Sveitarfélagið Skagaströnd ...................................... 51 Fjallabyggð .............................................................. 55 Þingeyjarsveit .......................................................... 59 Aðaldælahreppur .................................................... 64 Skútustaðahreppur.................................................. 69 Norðurþing.............................................................. 74 Tjörneshreppur ....................................................... 79 Svalbarðshreppur .................................................... 83 Langanesbyggð........................................................ 88 Breiðdalshreppur .................................................... 93 Djúpavogshreppur ................................................... 98 Skaftárhreppur ...................................................... 103 Vestmannaeyjabær ............................................... 108 Samantekt ............................................................. 113 Heimildir ............................................................... 119 Yfirlit nokkurra byggðaaðgerða á Íslandi og í Noregi .. 121 Viðauki: ..................................................................... 127 Verkefnahugmyndir úr skýrslunni og vaxtarsamningum .................................................. 127 Byggðarlög með viðvarandi fólksfækkun Inngangur unnin á árinu 2007. Íbúafjölda 1. desember 2007 þó getið í kafla um íbúaþróun. Þótt víða hafi tekist að snúa vörn í sókn í byggðamálum hefur ýmsum byggðarlögum á landsbyggðinni reynst erfitt Samkvæmt ofangreindri skilgreiningu um „viðvarandi að glíma við fólksfækkun, sem sums staðar hefur verið fólksfækkun“ var upplýsinga leitað um 22 sveitarfélög. viðvarandi um nokkurt skeið. Staðan hefur verið einna Flest þeirra eru á Vestfjörðum og á Norðurlandi. Þetta erfiðust hjá byggðarlögum sem liggja það fjarri voru eftirtalin landsvæði og sveitarfélög: þéttbýliskjörnum að ekki er hagkvæmt að sækja vinnu Vesturland: Dalabyggð. þangað og erfitt er um vik að njóta þeirrar þjónustu sem þar Vestfirðir: Reykhólahreppur, Tálknafjarðarhreppur, er í boði. Þrátt fyrir að efling landshlutakjarna styrki Vesturbyggð, Árneshreppur, Kaldrananeshreppur og byggðina umhverfis, dugir hún ekki ein og sér fyrir þá sem fjærst búa. Því er mikilvægt að hugað verði sérstaklega að Strandabyggð. þessum byggðarlögum. Norðurland vestra: Blönduósbær, Húnavatnshreppur og Sveitarfélagið Skagaströnd. Gerð verður athugun á stöðu byggðarlaga sem glímt hafa Norðurland eystra: Fjallabyggð og Norðurþing, við viðvarandi fólksfækkun. Styrkleikar þeirra og veikleikar Skútustaðahreppur, Aðaldælahreppur, Tjörneshreppur, verða metnir og greindir möguleikar til eflingar Þingeyjarsveit, Svalbarðshreppur og Langanesbyggð. byggðarlaganna. Austurland: Breiðdalshreppur og Djúpavogshreppur. (Byggðaáætlun 2006-2009). Suðurland: Vestmannaeyjabær og Skaftárhreppur. Byggðaáætlun 2006-2009 var samþykkt sem Ástæður þess að farið er eftir gömlu þingsályktun af Alþingi árið 2006. Ein af þeim kjördæmaskipaninni og sveitarfélögum eru m.a. að aðgerðum sem lögð er til í áætluninni nefnist „Athugun þær tölur sem unnið er með eru lang oftast settar á stöðu byggðarlaga sem glímt hafa við viðvarandi þannig fram. Vissulega mætti hugsa sér aðrar aðferðir, fólksfækkun“ og er ofangreind tilvitnun úr umfjöllun eins og t.d. svæðaskiptingu eftir atvinnu- og/eða byggðaáætlunar um þá aðgerð eða verkefni. þjónustusvæðum eða öðrum þáttum. T.d. gæti verið Byggðastofnun bar ábyrgð á verkefninu samkvæmt eðlilegt að skoða Strandir sem eitt svæði. Einnig hefði byggðaáætlun, í samstarfi við m.a. sveitarfélög, verið hugsanlegt að skoða einstök byggðarlög niður atvinnuþróunarfélög og Impru nýsköpunarmiðstöð. Af fyrir sveitarfélagseininguna, t.d. í Norðurþingi sem er hálfu Byggðastofnunar unnu Sigríður K. Þorgrímsdóttir mjög stórt svæði og aðstæður um margt misjafnar eftir og Halldór V. Kristjánsson, sérfræðingar á þróunarsviði því hvar menn eru staddir í sveitarfélaginu. Það var t.d. að þessu verkefni og hófst vinna við það í árslok 2006. gert í þjónustugreiningu Háskóla Íslands. Við upphaf verkefnisins var haft samráð við Impru nýsköpunarmiðstöð. Háskóli Íslands, landfræðiskor tók Í samstarfi við atvinnuþróunarfélögin var staða hvers að sér þjónustugreiningu á þeim svæðum sem athuguð svæðis metin út frá völdum þáttum, svo sem atvinnu, voru, en það verkefni unnu nemendur í námskeiðinu þjónustu, menntun o.fl. Eins og fram kemur í „Byggðaþróun og atvinnulíf“ undir stjórn dr. Karls byggðaáætlun skyldu greindir möguleikar til eflingar Benediktssonar. Atvinnuþróunarfélögin unnu byggðarlaganna sem hér um ræðir. Það var gert með stöðumat á viðkomandi svæðum, út frá völdum því að leita til sveitarstjórnarmanna í þeim þáttum. sveitarfélögum sem úttektin náði til. Öll sveitarfélögin, 22 að tölu, voru því heimsótt af starfsmönnum Skilgreining á „viðvarandi fólksfækkun“ er annars vegar Byggðastofnunar og tekin viðtöl við út frá tímabili og hins vegar hlutfalli fækkunar. sveitarstjórnarmenn. Kafli um stöðu og Niðurstaðan varð sú að tímabilið 1996-2006 var lagt til framtíðarmöguleika sveitarfélagsins byggir alfarið á grundvallar vali á svæðum og 15% fækkun íbúa eða þeim viðtölum. meira. Einnig var fækkun á tímabilinu 2001-2006 skoðuð. Ekki var eingöngu miðað við ákveðna Í skýrslunni er einnig að finna kafla um mögulegar hlutfallstölu, heldur aðstæður metnar á hverju svæði byggðaaðgerðir. Þar eru nokkrar tillögur sem eiga fyrir sig og í samráði við atvinnuþróunarfélögin. Í uppruna sinn m.a. í byggðaáætlun eða annarri vinnu köflum um íbúaþróun er þróun á 15 ára tímabili frá sem unnin hefur verið á Byggðastofnun á 1991-2006 einnig skoðuð. Ástæður þess að miðað er undanförnum árum. Allir starfsmenn þróunarsviðs og við 1. desember 2006 er að skýrslan var að mestu forstjóri komu að vinnslu þessa kafla. Tillögurnar eru 2 Byggðarlög með viðvarandi fólksfækkun almennar, til hagsbóta fyrir landsbyggðina alla, en ekki sértækar tillögur fyrir þau svæði sem skýrslan fjallar um. Slíkar hugmyndir ættu að okkar mati fremur að koma frá heimamönnum sjálfum. Kafli um byggðaaðgerðir segir frá byggðaaðgerðum í nyrstu héruðum Noregs og svæðaáætlun fylkjanna og Innovasjon Norge og þessar aðgerðir bornar saman við mótvægisaðgerðir og vaxtarsamninga. Einnig er fjallað um jöfnun flutningskostnaðar. Í viðauka er kafli um tillögur til eflingar byggðarlaganna sem byggir á viðtölum við sveitarstjórnarmenn, auk þess sem tilgreindar eru tillögur úr vaxtarsamningum og fleiri slíkum gögnum. Skýrslan „Byggð og þjónusta“, sem er athugun á þjónustustigi í völdum byggðarlögum, var unnin sérstaklega vegna þessarar úttektar fyrir Byggðastofnun af landfræðiskor Háskóla Íslands. Hana er að finna á heimasíðu Byggðastofnunar ásamt þessari skýrslu. Við viljum þakka atvinnuþróunarfélögunum, Impru og Háskóla Íslands fyrir aðstoð og framlag í þessa skýrslu svo og þeim sveitarstjórnarmönnum sem lögðu okkur lið. Sömuleiðis samstarfsfólki á Byggðastofnun sem lagði til efni og ábendingar. Byggðastofnun, júlí 2008. Sigríður K. Þorgrímsdóttir Halldór V. Kristjánsson 3 Byggðarlög með viðvarandi fólksfækkun Tillögur og ábendingar Jafnframt þarf ríkið að gera áætlanir um hvernig opinber þjónusta verði skipulögð þannig að hún nýtist sem best til uppbyggingar Tíu þeirra 22ja sveitarfélaga sem fjallað er um í þessari landshluta- og héraðakjarna og bættra skýrslu eru dreifbýlissveitarfélög, þrjú eru búsetuskilyrða. þéttbýlissveitarfélög og í níu tilvikum er bæði þéttbýli Frumvinnslugreinarnar taka ekki við fleira og dreifbýli. Hér er því ekki um einsleita gerð starfsfólki í framtíðinni og ástæða til að ætla að sveitarfélaga að ræða. Þau eiga það þó sameiginlegt að störfum í þeim greinum muni enn fækka. íbúum þar hefur fækkað verulega á undanförnum Eðlilegt er að skoða hvort ekki sé fært að efla árum og atvinnulífið er að mestu byggt á héraðakjarna þannig að fólk úr grenndinni geti frumvinnslugreinunum, landbúnaði, sjávarútvegi og sótt þangað vinnu. Byggja þarf upp fiskvinnslu. Haldi svipuð þróun áfram og verið hefur á samgöngukerfið með tilliti til bæði landshluta- undanförnum árum er hætta á að byggð muni nánast og héraðakjarna. leggjast af í mörgum þessara sveitarfélaga innan fárra Stækka þyrfti vinnusóknarsvæði með bættum áratuga. samgöngum og hugsanlega í einhverjum tilvikum sameiningu sveitarfélaga. Með þessu

Load more