Kralj Stefan Uroš Prvi Nemanjić (1243–1276)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Prof. dr Hivzo Gološ Doc. dr Ahmed Bihorac Spec. opšte med. dr Mirsada Gološ KRALJ STEFAN UROŠ PRVI NEMANJIĆ (1243–1276) Prof. dr Hivzo Gološ, doc. dr Ahmed Bihorac i spec. opšte med. dr Mirsada Gološ KRALJ STEFAN UROŠ PRVI NEMANJIĆ (1243–1276) Izdavač: Narodna biblioteka „Dositej Obradović”, Novi Pazar Za izdavača: Elijas Rebronja Recenzenti: Prof. dr Ana Stišović Milovanović, doc. dr Kemal Džemić i mr Esad Rahić Lektori: Adela Ljajić i Dragica Milanović Korektori: Valerija Stefanović i Milena Moračanin Kompjuterska obrada: Edin Nikšić CIP - Каталогизација у публикацији - Народна библиотека Србије, Београд ISBN 978-86-83251-74-2 COBISS.SR-ID 271397644 Prof. dr Hivzo Gološ Doc. dr Ahmed Bihorac Spec. opšte med. dr Mirsada Gološ KRALJ STEFAN UROŠ PRVI NEMANJIĆ (1243–1276) NOVI PAZAR 2018. „Danas ovde, a sutra onde, danas vladar, a sutra podanik, danas bogat, a sutra ništa, da- nas sudija, a sutra suđen“ – reči Jelene Anžujske sinu Dragutinu. Arhiepiskop Danilo 9 IZVODI IZ RECENZIJA KRALJ STEFAN UROŠ PRVI I NJEGOVO DOBA Proučavanje istorije je, za one koji znaju da je spoznaju na pravi način, plodosona i poučna delatnost. „Učiteljica života“ iznova dokazuje da se okolnosti mogu menjati, ali suština prošlih događaja se obnavlja i ponavlja, u vremenu koje živimo, ili će tek doći. Ako se istorijski događa- ji tumače na autentičan način, pouke su jasne; u dramatičnim vremenima i na uzburkanom prostoru Balkana, potrebno je mnogo snage i mudrosti, da bi se trajalo. U monografiji Kralj Stefan Uroš Prvi Nemanjić (1243–1276), auto- ra dr Hivze Gološa, dr Ahmeda Bihorca i dr Mirsade Gološ, sakupljeni su zanimljivi i raznorodni istorijski dokumenti, koji treba da osvetle i objasne tridesetogodišnju vladavinu kralja Uroša Prvog Nemanjića, sina jednog moć- nog i zahtevnog kralja, Stefana Prvovenčanog, i oca drugog kralja, Milutina1, ambicioznog i nestrpljivog. U istraživanju su korišćeni tekstovi autentičnih autoriteta u oblasti istorijske nauke, ali i „delovi neizdate građe, koja još leži u arhivima“, napo- minju autori, što ovoj monografiji daje vrednost. Istorijske činjenice su, često, skrivene u neistorijskoj građi ― knji- ževnim tekstovima, te su i srednjevekovna žitija, zbornici, zapisi i natpisi, iako često obojeni subjektivnim stavom autora, takođe uključeni u korpus istraženih tekstova. Književnost srednjega veka je pisana sa tendencijom, u religioznom ključu, no u njoj se uvek može naći jezgro istinitog i verodostoj- nog kazivanja o vremenu i ljudima. Autori su se najpre bavili istorijskim, a potom i istoriografskim as- pektom Uroševog doba. Ova metoda je legitimna, jer omogućava dvojako sagledavanje delikatnog, i za današnje doba paradigmatičnog vremena, omo- gućavajući modernom čitaocu lak i simplifikovan pregled perioda vladavine kralja Stefana Uroša Prvog Nemanjića. 1 Luka Mičeta: Kralj Milutin – Biografija svetog srpskog kralja, (Drugo izdanje), Laguna, Beograd 2017. str. 24–27. 10 Prof. dr Hivzo Gološ, doc. dr Ahmed Bihorac i spec. opšte med. dr Mirsada Gološ Monografija sadrži relevantne podatke o evropskoj istoriji, kao kontekstu u kome se kralj Uroš morao kretati i koji je bitno određivao način njegove vladavine. Detaljno su objašnjene i unutrašnje prilike u Srbiji Uro- ševog doba, a poseban deo monografije čini lična povest kraljevog života. Uz kraljevu biografiju, stoji i intrigantna priča o njegovoj supruzi, Jeleni Anžujskoj, jednoj od najzanimljivijih žena iz povesti Srbije i Evrope. Naslednik Nemanjićkog trona, sin Venecijanke Ane Dandolo i muž Francuskinje, Jelene Anžujske; svekar Vizantijke Ane, kćeri cara Mihaila VIII Paleologa, kralj Uroš Prvi je i u državničkom i u privatnom životu, morao tražiti i nalaziti ravnotežu između Istoka i Zapada, Srbije i Evrope. Često je bio pred teškim odlukama, ratnim ili porodičnim suko- bima. Obavezivalo ga je i pravo nasleđenog prestola, porekla i krvi, ali i srodničke veze sa moćnim dinastijama Evrope. Vladarska i lična sudbina Stefana Uroša Prvog, postaje tako paradigma za prostore Balkana, a njego- ve borbe i teške odluke, mogu biti i neka vrsta istorijskog zaveštanja. Intencija autora ove monografije je dvojaka. Najpre, podsećaju autori, istorijski period, kojim je obeležena vla- davina Uroša Prvog, bio je istovremeno i razdoblje dramatičnih promena na Balkanu, koje će uticati i na buduće događaje na ovim prostorima. U Srbiji, to je vreme ekonomskog i kulturnog napretka: razvija se ru- darstvo, kuje novac, grade se i živopišu monumentalni manastiri, pišu vredni književni tekstovi. U Evropi, velike sile se pozicioniraju i određuju sudbinu malih država. Zapad i Istok, u večitoj borbi prevlasti; Ugri i Mlečani, Vizan- tija i Osmansko carstvo. Kralj Stefan Uroš je, pamti istorija, radije pregovarao, no što je ra- tovao. Smatrao je da se upravo visokom politikom, stvaranjem trgovinskih, kulturnih, pa najposle i rodbinskih veza, može rešiti više nesporazuma i do- neti više dobra, nego sukobom na bojnom polju. To je, sa stanovišta autora, njegov istinski doprinos u istorijskom i civilizacijskom hodu jednog naroda, u odnosu sa drugim narodima. „Kada budu imali u rukama našu knjigu, poznavaoci ove tematike će primetiti koliko je truda uloženo njeno stvaranje. Monografija je namenjena KRALJ STEFAN UROŠ PRVI NEMANJIĆ (1243 – 1276) 11 širem krugu čitalaca, te znalci neće zameriti što je metodologija prilagođena upravo širem, a ne samo naučnom čitalačkom krugu“, kažu autori. Ako namera pisaca ove monografije bude plodonosna, a bez sumnje je iskrena, onda bi široka čitalačka publika imala pred sobom zanimljivu građu, koja obavezuje na promišljanje. Prof. dr Ana Stišović Milovanović 12 Prof. dr Hivzo Gološ, doc. dr Ahmed Bihorac i spec. opšte med. dr Mirsada Gološ ESTETIKA VLADANJA KRALJA UROŠA PRVOG I KRALJICE JELENE ANŽUJSKE Inteligentna tvrdnja engleskog filozofa Edmunda Burkea, da je histo- rija svojevrsni „savez između mrtvih, živih i onih još nerođenih“, bezbroj puta se pokazala tačnom u naučnohistoriografskom oblikovanju dokumen- tarne građe. Osim naučnih egzaktnih činjenica za kojima istraživač uporno traga, stvaralački proces sadrži i čovjekov nesalomivi tragalački praiskonski duh atavizma koji ponekad poprima mitsku ili arhetipsku dimenziju zane- senosti predačkom vrlinom. Ne možemo pronaći narod koji njeguje pisanu historiografsku tradiciju, a da ne pripada slavnim precima, koji su prošli kroz slavnu historiju, predvođeni vrlim nacionalnim prvacima. Ovaj često mitologizirani prikaz u historiografiji zamjetnut je u čo- vjekovoj potrebi da se svoji preci i njihova historija prikažu u nacionalroman- tičarskom patetičnom narativu, koji će potomstvu poslužiti kao dragocjena nacionalna odgojno-obrazovna lektira i uzor i obrazac egzistiranja u vreme- nu i prostoru, pobožno čuvajući uspomenu na slavnu predačku egzistenciju. Sretna okolnost je kada nesporno postoji reprezentativna historijska građa u kojoj autor bez subjektivnog i natruhlog konstrukcionizma raspolaže dokumentarnom građom, koju sa objektivnom lahkoćom uz pogodnu meto- dološku aparaturu pretače u naučni historiografski tekst. Značajna vremenska distanciranost od historijskih događaja i ličnosti zna biti dragocjena u pogledu zauzimanja što je moguće objektivnijeg nauč- nog stanovišta istraživača i autora određene historijske građe, što bi trebao biti osnovni cilj u konačnici teksta koji pretenduje da postane ozbiljna naučna građa. Kako bismo izbjegli sve moguće zamke potčinjavanja historijskih činjenica vlastitim i uskim vizurama mitologizirane obmane, koja će za po- sljedicu imati pogrešan pristup historiografskoj građi, valja uporno i oprezno tragati za nepobitnom, vidljivom i dokazivom činjenicom, koja će kao takva otkloniti svaku moguću skeptičnost, što je i jedna od bitnih dimenzija svakog ozbiljnog naučnog pristupa. Obilje i raskoš takve objektivne dokumentarne građe, autori mono- grafije „Kralj Stefan Uroš Prvi Nemanjić (1243–1276)“, prof. dr Hivzo Gološ, KRALJ STEFAN UROŠ PRVI NEMANJIĆ (1243 – 1276) 13 doc. dr Ahmet Bihorac i dr Mirsada Gološ, znalački pretaču u ozbiljan na- učni tekst s pretenzijom da se ličnost raškog kralja Uroša Prvog sagleda sa različitih naučnih i umjetničkih aspekata. Epoha srednjeg vijeka za južnoslavenske narode je početak jedne nove egzistencije u novim okolnostima u kojima Slaveni dobijaju prvo pismo, književni jezik, te pagansku vjeru mijenjaju za hrišćanstvo, što će ih pribli- žiti ostalim pismenim i kulturnim hrišćanskim evropskim narodima, ali i izložiti ih stalnim prijetnjama i hegemonističkim težnjama i istočno-vizantij- skog pravoslavnog, i zapadno-rimskog katoličkog svijeta. Vješto se koristeći spletom međunarodnih odnosa, te slabošću Bizanta i vaseljenskog patrijarha u Nikeji, Sava je uspio osamostaliti srpsku pravoslavnu crkvu 1219. godine, dok je, dvije godine ranije, 2017. njegov brat Stefan Prvovenčani dobio krunu prvog srpskog kralja direktno od pape. Time je u kontekstu Četvrtog križar- skog rata, koji je znatno izmijenio političku ravnotežu snaga u jugoistočnoj Evropi, Srbija uspjela postići svoju državnu i crkvenu samostalnost. U takvim društvenopolitičkim uslovima Srbi kao značajan južnosla- venski narod, vješto grade svoju poziciju, bivajući često primoravani na kom- promise i balansiranje između istočno-pravoslavnog Bizanta i zapadno-ri- mokatoličkog, vojno i politički moćnog svijeta. U takvim okolnostima Srbi baštine pravoslavlje i svetosavlje sa jedne strane, i uspostavljaju dobre poli- tičke veze sa zapadnim rimokatoličkim narodima, često se direktno vazalski stavljajući u njihovu službu, štiteći im interese i izvan srpske države. Stariji sin velikog raškog