Etika E Raportimit Për Vrasjet E Rënda Në Kosovë

University of Business and Technology in Kosovo UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Spring 2-2019

ETIKA E RAPORTIMIT PËR VRASJET E RËNDA NË KOSOVË

Leotrim Canaj

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Communication Commons

Kolegji UBT Fakulteti për Media dhe Komunikim

ETIKA E RAPORTIMIT PËR VRASJET E RËNDA NË KOSOVË

Shkalla Bachelor

Leotrim Canaj

Shkurt, 2019 Prishtinë

Kolegji UBT Fakulteti për Media dhe Komunikim

Punim Diplome

Viti akademik 2015/2016

Leotrim Canaj

ETIKA E RAPORTIMIT PËR VRASJET E RËNDA NË KOSOVË

Mentori: Msc. Musa Sabedini

Shkurt 2019

Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave të pjesshme për Shkallën Bachelor.

ABSTRAKT

Etika është e rëndësishme për rregullimin e shkrimeve në mediat online. Fillimisht përmes këtij punimi si qëllim primar është që të njoftohemi me etikën dhe zbatimin e saj në raportimet online mbi vrasjet e rënda dhe po ashtu me rolin e saj në gazetari dhe sa respektohet. Mirëpo, sado që është e rëndësishme dhe rregullon, etika edhe shkelet nga ana e vetë mediave.

“Etika e raportimit të vrasjeve në mediat online” si temë është zgjedhur për arsyen se mediat online janë të prira që lajmet t’i publikojnë sa më shpejtë të jetë e mundur, kështu që ekziston edhe mundësia e gabimeve të shumta, duke përfshirë edhe shkeljen e etikës.

Kështu, ky punim ka për qëllim të tregojë se deri në çfarë mase respektohet kodi etik. Në përputhje me literaturën dhe ligjet në fuqi që rregullojnë kodet etike në Kosovës, do të tregojmë për disa nga vrasjet që kanë qenë më shokuese në vend.

Me anë të analizës së raportimit etik në këto raste tregojmë se në cilat pika më së shumti gabojnë mediat online në Kosovë.

Pikë kyçe e punimit do të jenë të gjeturat mbi titujt, senzacionin, mënyra e raportimit, anshmëria ose paanshmëria e gazetarit, dhënia e informacioneve të fshehta, burimet anonime. Të gjitha këto do të shqyrtohen nga praktika dhe publikimet në mediat online në Kosovë.

Po ashtu, synim është edhe legjislacioni ekzistues në Kosovë, që nga analiza do të shohim edhe sa respektohet. Nga organet kompetente do te nxirren edhe statistika për numrin e ankesave për shkeljen e etikës nga ana e mediave online.

Me rezultatet e nxjerra nga ky punim tregohet që mediat online, sa i përket raportimit të vrasjeve nuk e respektojnë etikën. Përveç kësaj në fund të punimit konkludohet edhe për arsyet e mosrespektimit të kodit etik.

Fjalë kyçe: Etikë, Media në Kosovë, senazcioni, vrasjet, policia

MIRËNJOHJE

Për të gjitha arritjet deri më tani, falënderimi më i madh i takon familjes. Për përkrahjen dhe mundin e pashoq që bënë për shkollimin tim dhe tani për formimin tim profesional. Fjalët janë të pakta për të shprehur mirënjohjen dhe borxhin që ndjej karshi tyre.

Falënderues ndihem edhe drejt institucionit që ndihmoi në formësimin tim profesional dhe më ndihmoi në zgjedhjen e një drejtimi e po ashtu të aftësohem si duhet. KL Duke më ofruar kushte dhe përvojat e të tjerëve, përmes UBT-së arrita të aftësohem në drejtimin që zgjodha dhe po ashtu arrita të punësohem. Jam falënderues përgjithmonë ndaj institucionit që më ngriti akademikisht.

Respekt i veçantë shkon për mentorin Musa Sabedini që pati mundin dhe durimin të punoj me mua për herë të fundit në studimet Bachelor. Pa përtesë më konsultoi dhe drejtoi që të bëj më të mirën e mundshme.

Faleminderit të gjithë atyre që më qëndruan krah përgjatë gjithë studimeve.

PËRMBAJTJA

1.HYRJA ...... 1 2.SHQYRTIMI I LITERATURËS ...... 2 3.DEKLARIMI I PROBLEMIT ...... 3 3.1. Gabimi në të dhëna ...... 3 3.2. Gjuha denigruese ...... 4 3.3 Përdorimi i fotografive ...... 5 4.METODOLOGJIA ...... 7 5. PREZANTIMI DHE ANALIZA ...... 8 5.1 Vrasja e dyfishtë në Gjakovë ...... 8 5.1.1. Gazeta Express ...... 8 5.1.2. Insajderi ...... 13 5.1.3. Kallxo.com ...... 14 5.1.4. Koha.net ...... 17 5.1.5. Sovrani.info: ...... 20 5.1.6. Lajmi.net: ...... 20 5.2 Vrasja e djalit nga babai në Kamenicë ...... 21 5.3 Vrasja e Dino Asanaj ...... 23 5.4 Vdekja e dy policëve në Kaçanik ...... 27 5.5 Legjislacioni në etikë ...... 36 5.5.1. Ligji në Kosovë ...... 37 5.5.2. Këshilli për Mediat e Shkruara ...... 38 6.PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ...... 40 6.1 Përfundimet ...... 40 6.2 Rekomandimet ...... 41 8.REFERENCAT ...... 42

TABELA E FIGURAVE

Figura 1: 61 vjeçari vritet nga mjeti shpërthyes, iu montua në derë të oborrit ...... 5 Figura 2: Viktima dhe i dyshuari për vrasjen e saj ...... 11 Figura 3: I dyshuari për vrasjen e dyfishtë në Gjakovë bashkë me një person të panjohur12 Figura 4: Në të majtë Malsor Dashi, në të djathë Armend Trena ...... 29 Figura 5: Njësitet e shpëtimit në Lumin Lepenc ...... 29 Figura 6: Trupi i pajetë i Malsor Dashit ...... 34 Figura 7: Zhytësit duke nxjerrë trupin e pajetë të Malsor Dashit ...... 34 Figura 8: Trupi i pajetë i policit Malsor Dashi dhe zhytësit duke e nxjerrë atë ...... 35

1 HYRJA Të marrësh rolin e informatorit në një shoqëri është një hap i madh. Duhet guxim, përgatitje e madhe e mbi të gjitha ndershmëri.

Kur merr rolin e informatorit duhet të marrësh gjithë çka që vije me këtë rol. Më e rëndësishmja është të marrësh përgjegjësi për atë se ti çka shkruan.

Kjo nënkupton se duhet të bësh maksimumin në punë. Të kontrollosh faktet e të mos besosh çdo gjë. Mbi të gjitha, kryesorja është që të mos gënjesh.

“Gënjeshtra e lëndon personin të cilin e gënjen, por ato mund ta lëndojnë edhe gënjeshtarin e shoqërinë në përgjithësi”. (shiko BBC Ethics – Lying http://www.bbc.co.uk/ethics/lying/lying_1.shtml ) Kur merr rolin e informatorit, ke në dorë një armë me të cilën mund të mbrosh një shoqëri por edhe ta shkatërrosh atë. Andaj duhet përdorur me kujdes. Ndikimi që ka një gazetar në shoqëri është pothuajse i paskajshëm. Në çdo mënyrë përmes një shkrimi mund të ndikojë në përmirësimin ose edhe në lëkundjen e jetës së qytetarëve.

Mediat në Kosovë e kanë kuptuar rëndësinë e madhe që kanë për shoqërinë kosovare. Mirëpo, ajo se çka kanë bërë mediat në Kosovë është se e kanë keqpërdorur fuqinë e tyre. Me anë të gazetarëve ata ndjekin synimet e tyre të ndryshme në mbështetje të interesave personale, duke lënë anash interesin e përgjithshëm.

Po ashtu edhe përmes neglizhencës kanë bërë shumë në keqinformimin e shoqërisë. Andaj përmes këtij punimi synoj që të potencoj ato pikat kyçe ku mediat më së shumti kanë ngecur sa i përket informimit dhe etikës së informimit.

Qëllim është evidentimi i problemeve më të zakonshme që bëjnë gazetarët gjatë shkrimeve të tyre, ballafaqimi me faktet e deklaratat. Si dhe mbi të gjitha, trajtimi që ata u bëjnë ngjarjeve të dhimbshme, siç janë vrasjet.

2 SHQYRTIMI I LITERATURËS Fjala etikë rrjedh prej greqishtes “ethos” që do të thotë shkencë mbi moralin. Këto janë parime morale që e udhëheqin sjelljen e një njeriu për një aktivitet që e kryen. Njeriu si qenie kryen aktivitete të shumta. Kështu etika e përcjellë atë në çdo anë

Etika ndër të tjera ka gjetur zbatim edhe në gazetari. Ku gazetari për raportim ka disa detyra. Në këtë rast detyrë e gazetarit është të hulumtojë për të treguar vetëm të vërtetën, e mirë ose e keqe lidhur me proceset që ndodhin në një shoqëri të caktuar. Kështu përmes shkrimeve që ata shkruajnë arrijnë të kenë një rol në krijimin e opinionit publik.

Prandaj, për gazetarin është e rëndësishme që të ketë një ndershmëri në raportimet që bën. “Ndershmëria e gazetarit në trajtimin e temave dhe në komunikim me burimet e informimit, me qëllim që të publikohet e vërteta për atë që ka ndodhur është primare”. (Krasniqi, 2008 : 20) Kur gazetari ka ndershmërinë e tij, atëherë edhe raportimi që ai bën është në përputhje me parimet etike. Ndërkaq, me kalimin e kohës dhe zhvillimin e gazetarisë janë krijuar parime/kritere etike të ndryshme, mbi të cilat mund të bazohen gazetarët.

Përveç parimeve janë krijuar edhe vlera etike të lajmeve. “Të tilla si:

 Saktësia - duhet përdorur faktet e sakta dhe fjalët e duhura dhe duke vënë gjërat në kontekst  Qëndrueshmëri - duhet ditur kur një histori është e rëndësishme për të bërë përpjekje shtesë, si personale dhe institucional  Dinjiteti - duke i lënë tregimit sa më shumë vetë-respekt që është e mundur  Reciprociteti - trajtimi i të tjerëve ashtu siç dëshironi ju të trajtoheni.  Mjaftueshmëria - ndarja e burimeve adekuate për çështje të rëndësishme  Ekuiteti - duke kërkuar drejtësi për të gjithë të përfshirë në çështje të diskutueshme dhe trajtimin e të gjitha burimeve dhe subjekteve në mënyrë të barabartë.  Komuniteti - vlerësimi i kohezionit social.  Diversiteti - që mbulon të gjitha segmentet e audiencës në mënyrë të drejtë dhe adekuate”. (Patterson & Wilkins, 2008 : 45)

3 DEKLARIMI I PROBLEMIT Përkundër që janë krijuar shumë parime e vlera etike në gazetari, gjithmonë ekziston mundësia që ato të mos përfillen. Zakonisht këto mospërfillje vijnë nga ana e gazetarit ose redaksisë për shkak të interesave vetanake (financiare ose politike) të mediumit.

Mirëpo, një arsye tjetër që është e shprehur sidomos në mediat online është edhe dëshira për të qenë të parët. Në gazetarinë online ekziston “gara” se kush e plason informatën i pari. Kjo ka çuar edhe deri të shkelja e etikës.

Ta zëmë, duke tentuar që të jenë të parët, mediat e caktuara nuk janë të sakta në informacionet që ata shpërndajnë. Zakonisht gabimet ndodhin në emrat e viktimave, vendeve të ngjarjeve etj.

3.1. Gabimi në të dhëna Në aksidentin mes veturës dhe trenit në fshatin Dush të Klinës ku kanë humbur jetën tre persona, në “Gazeta Express” mosha e njërës nga viktimat nuk është e saktë. Madje kjo vërehet edhe në brendi të tekstit.

“Si pasojë e aksidentit të sotëm në vendin e ngjarjes ka ndërruar jetë një femër 38 vjeçare, ndërsa para pak çastesh ka ndërruar jetë edhe një tjetër femër rreth moshës 50 vjeçare, që ishte duke u trajtuar në QKUK.

Zëdhënësi i Policisë së Kosovës për Rajonin e Pejës, Xhevat Ibraj ka thënë se aksidenti ka ndodhur në ora 18:48 në fshatin Dush të Klinës, në vendkalimin e trenit, treni është ndeshur me një automjet “Mercedes”, i cili ka pasur disa udhëtarë brenda, ku gjashtë nga ta janë lënduar.

“Fillimisht u është dhënë ndihma e parë në Qendrën e Mjekësisë në Klinë dhe pastaj janë ndërguar në Qendrën e Shëndetësore në Pejë, ku është konstatuar vdekja e një femre e moshës 39 vjeçare. Për shkak të gjendjes së rëndë dy fëmijë, një vajzë dhe një djalë, janë dërguar në QKUK, njëri është 7 vjeçar dhe 5 vjeçar”, ka thënë Ibraj”. (shiko https://www.gazetaexpress.com/lajme/vdes- edhe-gruaja-e-di-dyte-nga-aksidenti-i-automjetit-me-tren-ne-kline-572677/)

Në po të njëjtin tekst vërehen edhe pasaktësi të tjera. Ndër to është edhe gabimi i kohës. Aksidenti ka ndodhur më 3 shtator, ndërkaq informacioni për vdekjen e personit të dytë nga aksidentit është publikuar më 4 shtator, mirëpo në tekst thuhet “në aksidentin e sotëm”.

Nga ana e mediumeve shkelet etika edhe në rast se ato kanë interesa financiare nga të përfshirët në një ngjarje. Në këtë rast, mediumet e caktuara raportojnë njëanshëm ose nuk raportojnë fare.

3.2. Gjuha denigruese “Artmotion” bleu të drejtat për të transmetuar “Ligën e Kampionëve” në gjuhën serbe. Për këtë ngjarje shumë media nuk kanë shkruar fare, duke pasur parasysh që “Artmotion” është biznes në rritje dhe ka shumë reklama në shumë mediume. Mirëpo, disa prej tyre, në veçanti “Gazeta Express” i ka kushtuar një vëmendje të veçantë kësaj ngjarje. Për disa ditë me radhe ka raportuar për të.

Mirëpo edhe mënyra e raportimit nuk është në përputhje me etikën e gazetarisë. “Artmotion injoron pranimin e Kosovës në UEFA, sjell Serbinë në Kosovë” është titulli i artikullit. Që këtu vërehet tendenca e mediumit për të denigruar “Artmotion”.

Pastaj në vazhdimësi të tekstit janë përdorur edhe fjalë që janë në kundërshtim me shumë parime të gazetarisë.

“Është tepër e vështirë ta gjesh qoftë edhe një biznes të Devollëve, që në një formë ose në një tjetër nuk kundërmon korrupsion, konflikt interesi, falsifikim, privatizim të dyshimtë etj., etj. Është e gjatë lista e tyre, homologimi, mielli, gruri, kafja, birra, privatizimet, telefonia mobile... Biznesi i fundit i tyre është bashkëpunimi i Artmotion me Radiotelevizionin e Serbisë dhe Telekomin e Serbisë, në dëm të pavarësisë së Kosovës”. (shiko https://www.gazetaexpress.com/lajme/artmotion-injoron-pranimin-e-kosoves-ne-uefa- sjell-serbine-ne-kosove-575400/) Përdorimi i një gjuhe të tillë, tregon që gazetari anon nga një palë. Po ashtu gjuha e përdorur është edhe gjuhë e urrejtjes. Të gjitha këto janë në kundërshtim me parimet dhe vlerat etike.

Shkeljet etike, sidomos në mediat online bëhen edhe përmes fotografive. Ajo çka vlen të theksohet është se fotografitë përdoren në maksimum nga ana e mediave online për të tërhequr lexuesit. Kështu edhe rritet mundësia për të shkelur etikën.

3.3 Përdorimi i fotografive Vrasja e një 61 vjeçari që ka ndodhur në Gjakovë nga një mjet shpërthyes. “Klan Kosova” në fotografinë ilustruese për lajmin ka pasur këtë fotografi:

Figura 1: 61 vjeçari vritet nga mjeti shpërthyes, iu montua në derë të oborrit Pra, në fotografi shihet trupi i pajetë i viktimës. Në këtë rast, mediumi në fjalë ka bërë shkelje të etikës. Të gjithë jemi të njoftuar me shprehjen “Një fotografi, sa njëmijë fjalë”, mirëpo cili është mesazhi që përçohet në rastet e tilla?! (shiko http://klankosova.tv/61-vjecari-vritet-nga-mjeti-shperthyes-iu-montua-ne-dere-te-oborrit- video/ ) Fotografimi i rasteve të vrasjeve, fatkeqësive në përgjithësi duhet të kihet shumë kujdes se çfarë publikohet. “Në rast se një fotografi nuk përmban një mesazh të caktuar, duhet të mendohet se çka mund të shkaktojë ajo në opinion. Të botosh apo të mos botosh, kjo është çështja”. (Patterson & Wilkins, 2008 : 269)

Dëshira për të qenë i pari që lanson një informacion ka bërë që shumë media online të vrapojnë pas senzacionales. Kush më mirë do të prodhonte senzacion se sa jeta private e personave publik?! Në këtë rast mediat renden të gjejnë diçka që do “të lexohet/shikohet” nga ana e audiencës së tyre.

“Çdokush gëzon të drejtën që t’i respektohet jeta private dhe familjare, pacenueshmëria e banesës dhe fshehtësia e korrespondencës, telefonisë dhe e komunikimeve të tjera”. (shiko https://gzk.rks-gov.net/ActDocumentDetail.aspx?ActID=3702 ) Në rastet më të shpeshta, mediat nuk e respektojnë këtë nen të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, e gjithë kjo vetëm për të mbledhur audiencë.

Një gjë që është shumë shqetësuese është edhe fakti që shumë prej mediave online thirren mbi burime anonime. Natyrisht se ka burime që nuk duan të identifikohen edhe pse japin informacione shumë të rëndësishme. Mirëpo, kjo është keqpërdorur në masë të madhe. “Burimet e paemëruara janë përdorur si shkurtesa, në vend të gjurmimit për dokumente, bisedës me më shumë njerëz dhe mbledhjes së informatave nga shumë burime, gazetarët shpesh e përdorin një burim të vetëm të paemëruar për të bërë akuzat e rënda rreth korrupsionit ose keqpërdorimit të pushtetit”. (Shilla, 2009 : 169).

Një praktikë e tillë është e shprehur edhe në mediat në Kosovë.

(shikohttps://www.koha.net/arberi/122641/kush-eshte-anetari-i-nismes-institutit-te-te-cilit- masht-i-ia-dha-afer-30-mije-euro/ )

Ky është një shembull i përdorimit të burimeve anonime.

4 METODOLOGJIA Për të parë se sa e respektojnë mediat online etikën në raportimet për vrasjet, kemi vendosur që të bazohemi në vlerat dhe parimet etike të lartcekura.

Me metodën selektive, do të grumbullojmë disa prej vrasjeve dhe vdekjeve që kanë tronditur më shumë Kosovën. Përveç kësaj, ngjarjet e përzgjedhura do të jenë ato që kanë ngjallur shumë dyshime. Këto raste janë:

Vrasja e dyfishtë në Gjakovë

Vrasja e Dino Asanajt

Vrasja e djalit nga babai

Vrasja e Hamdi Sopës

Vdekja e dy policëve në Kaçanik

Po ashtu, për këto raste kemi hulumtuar në mediat online në Kosovë. Fokus kanë qenë disa që janë më të lexuara, përfshirë këtu “Gazeta Express”, “Insajderi.com”, “Koha.net”, “Kallxo.com” dhe të tjera.

Me këto materiale është ndërtuar edhe i gjithë punimi. Është bërë analiza në bazë të parimeve të lartcekura. Nga ku është arritur përfundim për shkeljet që janë bërë në etikë nga këto media.

Është përdorur edhe metoda krahasuese, për të parë se cila nga mediat e ka respektuar më shumë etikën në raste të caktuara.

Ndër të tjera, për 10 muaj janë nxjerrë të dhëna për paditë e paraqitura të organet kompetente, kjo është arritur me metodën grumbulluese.

5 PREZANTIMI DHE ANALIZA Në shumicën e rasteve, gazetarët që raportojnë nga vendet e krimit nuk janë të trajnuar për këtë punë. Shumë shpesh ata mund të emocionohen dhe të mos jenë të paanshëm. Kjo paraqitet pastaj edhe në tekstin e tyre.

Mirëpo, është e rëndësishme që viktimat të mos ri viktimizohen. Një gjë e tillë është e shprehur në mediat në Kosovë.

5.1 Vrasja e dyfishtë në Gjakovë 5.1.1. Gazeta Express “Kjo është gruaja që u vra mbrëmë nga burri në Gjakovë” është titulli i një artikulli në “Gazetënexpress” për vrasjen e Valbona Marku nga bashkëshorti i saj. Që nga titulli vërehet tendenca, së pari për të tërhequr audiencë, titulli në kuptimin e plotë të fjalës është “clickbait”.

Nga ana e tjetër përdorimi i pësores në këtë rast e ri viktimizon edhe një herë viktimën në fjalë.

“Gazetaexpress” në vazhdimësi ka raportuar për vrasjen e Valbona Markut dhe vajzës së saj 9 vjeçare, vrasje për të cilën akuzohet bashkëshorti i saj. Mirëpo, në raportimin që ka bërë shihen shumë shkelje etike dhe “Gazetaexpress” nuk është e vetmja media që bën këtë.

“40-vjeçarja nga Tropoja, Valbonë Marku Nrecaj, është gruaja që u vra mbrëmë nga ish-burri i saj, Pjetër Nrecaj. Viktima dhe i dyshuari kishin muaj që ishin ndarë, ndërsa kishin pesë fëmijë. Ngjarja ka ndodhur mbrëmë në fshatin Brekoc të Komunës së Gjakovës, shkruan Gazeta Express.

Mbrëmja e 7 korrikut ishte e kobshme për familjen Marku të Gjakovës. Atë natë atyre iu vra e bija Valbona, dhe vajza e saj 9 vjeçare nga ish-burri i saj, Pjetër Nrecaj.

Valbona ishte me prejardhje nga rrethi i Tropojës ndërsa kishte ardhur të jetonte në Gjakovë pas luftës. Ndonëse ishte e martuar me Pjetrin dhe kishin gjashtë fëmijë së bashku, dhuna që kishte ushtruar Nrecaj ndaj saj kishte bërë që ajo të shkonte të jetonte te shtëpia e familjes së saj.

Në korridorin e po kësaj shtëpie, kryefamiljari Pjetër Nrecaj dyshohet se me kallashnikov ka vrarë gruan dhe vajzën e tij për arsye ende të panjohura.

Valbonës kishte kohë që i vinin kërcënime nga ish-burri. Madje, për këtë rast ishte njoftuar edhe Policia dhe kishte hapur rast, por nuk kishin arritur të parandalojnë vrasjen”.

(shiko http://fax.al/read/news/17103923/18567213/kjo-eshte-gruaja-qe-u-vra-mbreme-nga-burri- ne-gjakove ) Familjarët dhe shoqëria e viktimave shpesh e gjejnë vetën si subjekt të mediave, pavarësisht a pranojnë ata apo jo.

Edhe në këtë artikull ndodh një gjë e tillë, ku gazetari merr kompetencën të flas në emër të familjes, pas pasur ndonjë rrëfim të tyre.

“Mbrëmja e 7 korrikut ishte e kobshme për familjen Marku të Gjakovës. Atë natë atyre iu vra e bija Valbona, dhe vajza e saj 9 vjeçare nga ish-burri i saj, Pjetër Nrecaj”.

Ndër të tjera brenda tekstit vihen re pasaktësi e të dhënave, te numri i fëmijëve. Në fillim të tekstit thuhet që çifti kishte pesë fëmijë, në vijim të tij thuhet që kishte gjashtë fëmijë. Një gjë e tillë shkakton hutim te audienca e po ashtu, pasaktësia në të dhëna të tilla konsiderohet si shkelje etike.

Pasaktësi të tilla vërehen edhe në tekstet e tjera të “Gazeta Express”. Në artikullin me titull “Zbulohet kërcënimi që ia kishte bërë gruas Pjetër Ndrecaj, para se ta vriste” emri i viktimës është gabim. Në këtë test thuhet që emri i viktimës është Valeriana, kur në fakt është Valbona.

Përveç emrit të viktimës, edhe mbiemri i dorasit është i ndryshëm në brendi të tekstit. Në titull është “Ndrecaj” ndërkaq në vazhdimësi të tekstit është “Nrecaj”.

Sipas parimeve dhe vlerave etike të përmendura më lartë saktësia është parimi i parë që duhet të respektohet. Në këto raste, pikërisht ky parim është shkelur.

Titulli po ashtu është “clickbait”, që do të thotë qëllimin kryesor e ka tërheqjen e audiencës. Një titull si duhet mund të ishte: “Pjetër Ndrecaj kishte kërcënuar paraprakisht bashkëshorten”.

Në media ekziston tendenca për t’u dhënë epitete personave të caktuar. “Pavarësisht se çka vendosin organet kompetente, mediat u japin epitete personave pjesëmarrës në ngjarje”. (Mencher, 2005 : 255)

Kështu edhe në raportimin për vrasjen e dyfishtë në Gjakovë, “Gazeta Express” e quan Pjetër Nrecaj “vrasës”, ndonëse ai mund të jetë dorasi, Gjykata nuk e ka vërtetuar një gjë të tillë, prandaj edhe mediat nuk duhet të përdorin këtë gjuhë. Kjo mund të quhet edhe gjuhë e urrejtjes.

Ndër të tjera, në po të njëjtin artikull, ku i dyshuari etiketohet si “vrasësi” është treguar se ai është “merakli në armë”. Dhe në vazhdimësi të tekstit një gjë e tillë nuk është fare e lidhur me ngjarjen ose krimin që ka kryer ai.

“Pjetër Ndrecaj, nga fshati Bitesh i Gjakovës, kreu një krim të rëndë mbrëmë duke vrarë bashkëshorten dhe vajzën e tij.

Mirëpo, me çfarë merrej ky vrasës? Në profilin e tij në “Facebook” ai ka të postuar një sërë fotosh, duke përfshirë edhe ato me armë / pushkë automatike.

Sipas raportimeve, Nrecaj ishte në shtëpinë e prindërve të gruas së tij, me të cilën ishte në proces të shkurorëzimit.

Gruaja, tashmë e ndjerë ishte me shtetësi të Shqipërisë, por po jetonte në Kosovë me familje që nga paslufta. Çifti kanë gjashtë fëmijë, derisa vajza e cila u vra sonte ishte nëntë vjeçe”. (shiko http://fax.al/read/news/17103923/18566779/vrasesi-i-gruas-dhe-vajzes-ne-gjakove-ishte- merakli-ne-arme) Gjuha e përdorur nga “Gazeta Express” cilësohet si gjuhë e urrejtjes. Termet që janë përdorur (të nënvizuara) janë tërësisht të pa pranueshme në gjuhën gazetareske. Kjo për faktin se gazetari duhet të jetë neutral në çdo raportim, e sidomos në atë të vrasjeve. Sepse një gjuhë e tillë mund të shtyjë persona të tjerë të ndërmarrin veprime në afekt.

Gjuha që është përdorur në këta shembuj ilustrues është gjuhë e njëanshme dhe e urrejtjes. “Gjuhë që bie ndesh me kriteret e një gazetari të mirë, kur thuhet se ai duhet të jetë neutral në raportimin e tij”. (Krasniqi, 2008 : 21)

Në një rast ku gabojnë mediat, sa i përket etikës është edhe fotografitë ilustruese që përdoren. “Një foto është gjithnjë një interpretim i realitetit, jo realiteti vetë”. (shiko https://jmikelyons.files.wordpress.com/2014/01/berger-seeingisbelievingch12- reduced.pdf) Kjo është një thënie e një studiuesi të fotografisë. Mirëpo, mediat online sado që janë në dijeni për këtë, tendenca e tyre parësore është të “ndikojnë” te audienca e tyre dhe publikojnë fotografi që ndoshta edhe nuk përkojnë me rastin në fjalë, ose edhe publikohen fotografi të cilat nuk janë të përshtatshme për atë rast.

Ta zëmë, fotografia e përdorur nga ana e mediave ku janë shfaqur viktima dhe dorasi i tij.

Figura 2: Viktima dhe i dyshuari për vrasjen e saj Kjo fotografi ka bërë gjiro nëpër mediat në Kosovë. Natyrisht që qëllimi është të hidhet dritë mbi identitetin e të gjitha palëve të përfshira në rast dhe kjo foto është në rregull, sidomos mosshfaqja e fëmijës që është në prapavijë. (shiko http://fax.al/read/news/17103923/18567213/kjo-eshte-gruaja-qe-u-vra-mbreme-nga-burri- ne-gjakove) Fotografia është përdorur nga mediat si identifikuese për viktimën, mirëpo siç ndodh edhe në mediat nëpër botë, për identifikim publikohen fotografi profil. Mirëpo mediat online gjithmonë janë “duke u ngutur” për të postuar lajmin, kështu që përdoret fotografia e parë që u bie në dorë.

Shpesh, mediat përdorin fotografitë për të ndërtuar një profil të një personi që është i përfshirë në ngjarje. Një gjë të tillë e ka bërë edhe “Gazeta Express” kur të akuzuarin për vrasjen e dyfishtë e ka quajtur vrasës dhe ka postuar fotografi të tij me armë.

Figura 3: I dyshuari për vrasjen e dyfishtë në Gjakovë bashkë me një person të panjohur (shiko http://fax.al/read/news/17103923/18566779/vrasesi-i-gruas-dhe-vajzes-ne-gjakove-ishte- merakli-ne-arme)

Përveç që teksti brenda në këtë artikull nuk është i lidhur me rastin, fotografia e publikuar nuk është e pranueshme. Po ashtu, edhe personi në krah të dyshuarit, mund të mos ketë lidhje fare me rastin. Mirëpo, kjo fotografi mund ta bëjë atë cak të hetimeve dhe po ashtu të sulmeve të personave tjerë.

Publikimi i kësaj fotografie mund ta çojë mediumin edhe në proces gjyqësor, sepse personi që shihet në fotografi mund ta paditë për prishje të reputacionit.

5.1.2. Insajderi Për vrasjen e dyfishtë në Gjakovë kanë raportuar të gjitha mediat në Kosovë. Mirëpo, “Insajderi” është një nga ato mediat që konsiderohet si ndër më të lexuarat dhe burimi kryesor i informatave.

“Ky është personi që vrau sonte në Gjakovë bashkëshorten dhe vajzën e tij 9 vjeçare” është titulli i artikullit të shkruar nga “Insajder”. Titulli në vetvete të zgjon kureshtjen. Kjo është një praktikë që tashmë e dimë që vihet në funksion në mediat në Kosovë, e gjithë kjo bëhet për të tërhequr lexues brenda lajmit.

Duke iu referuar teorive të lartpërmendura dhe shembujve nga ana e “Gazeta Express” mund të konkludojmë se mediat online në përgjithësi për përfitimet e tyre nga klikimet vendosin tituj të tillë, pra “clickbait”.

“Një vrasje e rëndë ka ndodhur sonte në mbrëmje në lagjen Brekoc të Gjakovës. Nga të shtënat me armë kanë mbetur të vdekura dy femra, nënë e bijë, 40, përkatësisht 9 vjeçe.

Policia e Gjakovës ka bërë të ditur se ka arrestuar dorasin, dhe siç mëson Gazeta Metro nga burime brenda policisë, vrasësi është Pjetër Nrecaj nga fshati Bitesh i Gjakovës.

Nrecaj sipas burimeve brenda policisë, ka shkuar në shtëpinë e ish’bashkëshortes së tij, dhe në korridor të shtëpisë në lagjen Brekoc të Gjakovës, ka shtënë me kallashnikov në drejtim të ish’bashkëshortes dhe vajzës së tij, duke lënë të vdekura të dyja, nënë e bijë.

Deri më tani nuk dihen motivet e kësaj vrasje të rëndë. Ndërsa, mësohet se ish’bashkëshortja e tij, po jetonte me familjen e saj, të cilën në Kosovë kishin ardhur për të jetuar nga Shqipëria, që nga paslufta”. (shiko http://fax.al/read/news/17103923/18565959/ky-eshte-personi-qe-vrau-sonte-ne-gjakove- bashkeshorten-dhe-vajzen-e-tij-9-vjecare) Burimet anonime janë të nevojshme në pothuajse çdo ngjarje. Mirëpo, ndodh edhe keqpërdorimi i tyre në masë të madhe. Në po të njëjtin artikull të publikuar në “Insajder” tregohet ngjarja me burime anonime. Edhe pse thuhet “burime brenda policisë” për t’i bërë ato kredibile, por në raste të tilla nuk është e nevojshme të përdoren burime për të treguar ngjarje. Sidomos kur rezulton që nuk është e vërtetë, pasi që për media të tjera kanë rrëfyer familjarët për mënyrën se si ka rrjedhë ngjarja.

Më tutje lidhur me rastin, në “Insajder” publikohet edhe një video nga vendi i ngjarjes. Natyrisht, mediat online u kanë dhënë mundësin edhe “gazetarisë qytetare”, mirëpo është në përgjegjësinë e gazetarit dhe redaktorit për atë se çka publikohet në median e tyre.

Prandaj duhet pasur kujdes dhe të mendohet për përfitimet që mund të sjellë një lajm për shoqërinë. Në rastin e vrasjes, një video e tillë. (shiko http://fax.al/read/news/17103923/18566501/video-nga-vendi-i-ngjarjes-ku-u-vrane-nene- e-bije-ne-gjakove) 5.1.3. Kallxo.com Kallxo.com është një media që merret në masë të madhe me rastet e tilla, do të thotë të vrasjeve. Rëndësi të madhe i kanë kushtuar edhe vrasjes së Valbona Markut dhe të bijës së saj, nga ish- bashkëshorti.

Edhe kallxo.com ka tendencën për të tërhequr lexuesit brenda artikullit. Këtë e bën përmes titujve që janë bombastikë. Kuptohet që titulli duhet të jetë i shkurtë dhe të zgjojë kureshtjen, mirëpo jo në ato përmasa sa përdoret nga ana e mediave online, në këtë rast “kallxo.com”.

 “I dyshuari për vrasjen në Gjakovë ka thyer hundën gjatë përleshjes në familjen e gruas”  “Vrasja në Gjakovë: Ky ishte burimi i konfliktit të çiftit Nrecaj”  “Vrasje e rëndë në Brekoc, burri dyshohet se vrau gruan dhe vajzën”  “Çka deklaroi para Policisë Pjeter Nrecaj për vrasjen e bashkëshortes dhe vajzës”  “Policia: Në vendin e ngjarjes gjetëm të vrarë nënën dhe vajzën e saj”

Të gjitha këto, tregojnë për tendencën e kësaj medie për të bërë lexuesin të klikojë mbi artikullin.

Vlen të theksohet se “kallxo.com” është më e saktë sa u përket emrave, datave etj. Nuk hasen pasaktësi të tilla në tekstet e tyre.

Gjithashtu, përveç titujve, kjo media u referohet shumë burimeve të tyre të quajtura “burime të “kallxo.com”.

“Burime të KALLXO.com kanë treguar detaje të reja rreth rastit të vrasjes së rëndë që ndodhi para pak çastesh në fshatin Brekoc të Gjakovës.

Sipas këtyre burimeve, i dyshuari P.N. është nga fshati Bitesh dhe në shtëpinë e miqve të tij në Brekoc e ka qëlluar për vdekje gruan dhe vajzën e tij 9 vjeçare.

Sipas këtyre burimeve, çifti ishte në proces të shkurorëzimit”. (shiko http://fax.al/read/news/17101120/18565681/detaje-te-reja-per-vrasjen-ne-brekoc-akti-u- krye-ne-shtepine-e-miqve) Kjo nuk përdoret vetëm në një tekst, mirëpo edhe në raportimet e tjera të “kallxo.com”

 “Të dhënat e siguruara deri më tani nga KALLXO.com flasin se çifti kishin probleme në të kaluarën.”  “Viktima siç mëson KALLXO.com është me prejardhje nga Tropoja ndërsa jetonte nga paslufta me familjen e saj në Gjakovë.”  “Sipas burimeve të KALLXO.com brenda policisë, Nrecaj e ka thyer hundën gjatë përleshjes me vëllezërit e gruas së tij.”

Deri në këtë pikë shihet se sa shumë janë të keqpërdorura burimet anonime nga ana e mediave online në Kosovë. Nga kjo mund të shihet se arsyeja pse ndodh kjo është “lufta për të qenë i pari” që e plason informatën, çfarëdo qoftë ajo.

Kur jemi tek informatat e publikuara shpejt e shpejt, janë edhe detajet që mësohen nga ekipet e gazetarëve që hulumtojnë rastet. Në kallxo.com është publikuar detajisht aktakuzën e ngritur nga Prokuroria Themelore e Gjakovës ndaj Pjetër Nrecajt.

“Prokuroria sqaron se konflikti në mes çiftit ishte iniciuar nga një konflikt që njëri nga fëmijët e çiftit e kishte me fëmijët e vëllait të Nrecajt. Viktima në deklaratë kishte përshkruar se djali i saj kishte gjetur 5 euro në rrugë ndërsa djali i kunatit kishte pretenduar se ishin të tijat gjë që kishte quar në një konflikt në mes kunatave. Siç përshkruhet në aktakuzë burri të nesërmen i kishte dhënë djalit të vëllait paratë. Vendimi për t’ja kthyer paratë ishte pritur si ofendim nga viktima e cila ishte fjalosur me burrin e saj fjalosje kjo e cila më pas kishte eskaluar në sulmin fizik. Në dëshminë e saj Valbona Nrecaj kishte përmendur se disa herë me radhë ishte rrahur nga burri ndërsa kishte ankesa se kishte kryer edhe marrëdhënie seksuale pa pajtimin e saj. Një muaj para se të paraburgosej Nrecaj çifti ishin pajtuar me një ndërmjetësues me premtimin se dhuna nuk do përsëritej”.

Shkurtimisht më lartë kemi përmendur se është vetë gazetari apo edhe redaktori ai që vendos se çka duhet të publikohet apo jo. Për ndihmë në këtë mund t’i vijnë teori të ndryshme që janë hartuar

15 nga studiues të etikës. Një teori që mund të shërbejë në numrin më të madh të rasteve të tilla është Teoria e Utilitarizmit.

“Në pikëpamjen utilitariste, një veprim mund të konsiderohet etik, edhe nëse dëmton një person a një tjetër, kur numri i njerëzve që përfitojnë nga ky veprim është i madh”. (Patterson & Wilkins, 2008 : 13)

Në këtë rast nuk është se fiton dikush duke ditur detajisht për arsyen që çoi deri të vrasja. Natyrisht që është e rëndësishme të dihet si dhe pse erdhi deri te një moment i tillë.

Secila media që ka raportuar për vrasjen, ka përdorur gjuhë të urrejtjes dhe ka dashur ta denigrojë kryesin e aktit. Mirëpo, kjo nuk është në kompetencat e gazetarit. Kemi cekur shumë herë më lartë që gazetari duhet të jetë neutral në raportimin e tij.

Një gjë të tillë nuk e bën as kallxo.com, në shumë tekste në çdo lloj mënyre atakohet i dyshuari për vrasjen e ish-bashkëshortes së tij.

“Pjeter Nrecaj, i dyshuari për vrasjen e gruas dhe vajzës së tij në fshatin Brekoc të Komunës së Gjakovës gjendet në Spitalin rajonal të Gjakovës për shkak se e ka të thyer hundën.

Sipas burimeve të KALLXO.com brenda policisë, Nrecaj e ka thyer hundën gjatë përleshjes me vëllezërit e gruas së tij.

KALLXO.com më herët kishte marrë vesh se i dyshuari kryesor është shtrirë në spitalin e Gjakovës pasi nuk ishte në gjendje të mirë shëndetësore”. (shiko https://kallxo.com/i-dyshuari-per-vrasjen-ne-gjakove-ka-thyer-hunden-gjate-perleshjes- ne-familjen-e-gruas/) Rëndësia që u jepet këtyre detajeve është pika që tregon shumë fortë njëanshmërinë e raportimit. Gjë kjo që nuk është e lejueshme në gazetari, mirëpo që askush nuk është se e ndalon.

“Çka deklaroi para Policisë Pjeter Nrecaj për vrasjen e bashkëshortes dhe vajzës”, titulli i artikullit të kallxo.com mbi vrasjen e dyfishtë në Gjakovë.

“Në një bisedë për KALLXO.com, Ali Uka, prokurori i cili po heton vrasjen në Brekoc të Gjakovës, ka shpjeguar të dhënat të cilat i kanë deri më tani rreth vrasjes.

Uka ka sqaruar se për momentin kanë në dispozicion vetëm deklaratën e të pandehurit dhe provat e tjera materiale.

Duke cituar pjesë nga deklarata e të pandehurit, prokurori ka thënë se i dyshuari në deklaratën e parë ka mohuar se kur është nisur për te shtëpia e miqve ka pasur për qëllim kryerjen e vrasjes.

“Në deklaratën e tij i pandehuri ka thënë se ka shkuar në shtëpinë e miqve për t’u marrë vesh që të pajtohet me bashkëshorten dhe të vazhdojnë jetën. Aty ai ka deklaruar se ka pasur një konflikt me familjarët, konflikt ky i cili ka rezultuar me shtyrje dhe fyerje”, ka thënë prokurori.

Gjithnjë sipas prokurorit, i pandehuri ka deklaruar në Polici se pas shtyrjeve ai ka nxjerrë armën automatike dhe ka qëlluar me të disa herë.

“Ende nuk e dimë saktë se në sa persona ka qëlluar i dyshuari”, ka vazhduar tutje prokurori.

Ai ka sqaruar se dorasi pasi kishte kryer aktin kishte humbur ndjenjat dhe ishte dërguar në Spitalin e Gjakovës.

Prokurori ka sqaruar se përpos deklaratës së të pandehurit ende nuk i kanë marrë deklaratat e dy vëllezërve të viktimës dhe disa dëshmitarëve të tjerë të cilët janë të shokuar nga ngjarja”. (shiko https://kallxo.com/cka-deklaroi-para-policise-pjeter-nrecaj-per-vrasjen-e-bashkeshortes- dhe-vajzes/) Titulli është tendencioz dhe që bie ndesh me etikën, pasi që nuk ka qëllim parësor informimin mbi ngjarjen. Ndërkaq teksti është i ndërtuar si duhet, ka burime dhe është neutral. Çka na bën të konkludojmë se në përgjithësi kallxo.com, për faktin që raporton më shumë për ngjarje të tilla (vrasje) ka krijuar një përvojë që nuk e lejon shumë të rrëshqas nga etika e raportimit.

Vlen të theksohet se fotografitë e përdorura nga “kallxo.com” janë të gjitha që kanë lidhje me rastin, por nuk janë fotografi që edhe mund të ndikojnë negativisht te dikush.

5.1.4. Koha.net “Koha.net” është media që nuk është marrë edhe aq shumë me vrasjen që ka ndodhur në Gjakovë më 7 gusht të vitit 2018. Koha ka raportuar paralelisht me mediumet e tjera, po jo në masë të madhe dhe jo aq shumë artikuj sa edhe të tjerat.

Raportimet që i ka bërë, janë të përmbledhura strukturalisht shumë mirë dhe po ashtu janë në përputhje me etikën dhe parimet e lartcekura.

“Aktakuzë për vrasësin e bashkëshortes dhe vajzës në Gjakovë

Prokuroria Themelore në Gjakovë ka ngritur aktakuzë ndaj Pjetër Nrecajt për vrasjen e bashkëshortes Valbona Nrecaj dhe vajzës së tyre.

Sipas aktakuzës së Prokurorisë i akuzuari më 07 gusht, në Gjakovë, në shtëpinë e familjes së viktimës, me dashje ka privuar nga jeta bashkëshorten dhe vajzën e tij.

“I akuzuari P.N ka shkuar në shtëpinë e vëllezërve të viktimës i armatosur, ku ka qëlluar më pushkën automatike në drejtim të shtëpisë, si dhe, ka qëlluar me armë bashkëshorten dhe vajzën e tij, të njëjtat nga plagët e marra kanë ndërruar jetë”, thuhet në njoftimin e Prokurorisë Themelore në Gjakovë.

I akuzuari P.N, akuzohet për dy vepra penale “vrasje e rëndë” dhe për “mbajtje në pronësi, kontroll ose posedim të pa autorizuar të armëve”.

Në fillim të muajit shtator tre policë të Gjakovës janë suspenduar për shkak se dyshohet se kanë kryer veprën penale ‘Keqpërdorim i detyrës apo autoritetit zyrtar’ në rastin e vrasjes së Valbona Nrecajt dhe vajzës së saj.

Prokuroria në Gjakovë ka konfirmuar për KTV-në se dy policët N.P. dhe P.P. kishin tejkaluar autorizimet e tyre kur në qershor të këtij viti kishin shkuar bashkë me të dyshuarin për vrasje, Pjetër Nrecaj, dhe i kishin marrë fëmijët nga nëna për t’ia lënë babait në përkujdesje.

Shkelje dhe vepër penale dyshohet të ketë kryer edhe hetuesja e rastit me inicialet L.Z.

Më 13 gusht të këtij viti, KTV-ja kishte raportuar pikërisht se si i dyshuari për vrasjen e dyfishtë të gruas dhe vajzës së tij, Pjetër Nrecaj, kishte arritur t’i marrë fëmijët nën përkujdesje pa vendim të gjyqit, vetëm me ndërmjetësimin e policisë.

E ndjera Valbona Nrecaj kishte kërkuar ndihmën e Qendrës për Punë Sociale që t’i takonte fëmijët por meqë ajo e kishte kërkuar shkurorëzimin, bashkëshorti ia kishte ndaluar nënës t’i shihte fëmijët.

Brenda rreth një muaji, Inspektorati Policor ka marrë dy vendime kundërthënëse lidhur me këtë vrasje të dyfishtë.

Në njoftimin e lëshuar më 16 gusht të këtij viti, Inspektorati kishte thënë se nuk e kishte gjetur ndonjë veprim të kundërligjshëm në trajtimin e këtij rasti. Pak ditë më vonë njoftoi se tre zyrtarë policorë duhej të suspendoheshin si të dyshuar për keqpërdorim të autoritetit zyrtar”. (shiko https://www.koha.net/kronike/119602/aktakuze-per-vrasesin-e-bashkeshortes-dhe-vajzes- ne-gjakove/) Pra, mënyra e raportimit nuk është tendencioze dhe është në përputhje të plotë me etikën e gazetarisë ku hynë saktësia në fakte dhe deklarata, paanshmëria, burimet dhe natyrisht e mira e përgjithshme para asaj vetjake.

“Detaj i ri në vrasjen e dyfishtë në Gjakovë, Pjetër Nrecaj i mori fëmijët nga gruaja pa vendim të institucioneve” (shiko https://www.koha.net/arberi/110980/detaj-i-ri-ne-vrasjen-e-dyfishte-ne-gjakove-pjeter- nrecaj-i-mori-femijet-nga-gruaja-pa-vendim-te-institucioneve/) është edhe një artikull që është në përputhje të plotë me parimet. Nga kjo mund të përfundojmë se “Koha.net” është shumë korrekte në raportimin e tyre.

Lidhur me vrasjen një gruaje dhe vajzës së saj nga ish-bashkëshorti kanë raportuar edhe shumë media. Mirëpo një gjë që është e vërejtshme është shkrimi i njëjtë në këto media të ndryshme. Edhe kjo është në kundërshtim me etikën në gazetari.

“Problemi kryesor etik në gazetarinë online në Kosovë, megjithatë mbetet respektimi i të drejtave autoriale, përkatësisht plagjiatura e shkrimeve pa cituar fare burimet prej nga janë marrë ato. I njëjti shkrim online publikohet me dhjeta herë brenda ditës në mediat të ndryshme, duke mos iu referuar asnjë herë burimit”. (shiko https://ilirezajmi.blogspot.com/2011/11/etika-dhe-raportimi-medial.html) Kjo është e vërejtur edhe në këto media kur shkruajnë.

Më poshtë është i paraqitur artikulli i shkruar nga media “Sovrani.info” që është i njëjtë me artikullin e “lajmi.net”.

5.1.5. Sovrani.info: “Një grua dhe vajza e saj janë vrarë para pak çastesh në fshatin Brekoc të Gjakovës.

I dyshuari kryesor sipas informacioneve të para të Policisë është burri.

Lajmi është konfirmuar nga Kristë Gjokaj, komandant i stacionit të Policisë së Gjakovës.

Gjokaj ka konfirmuar se i dyshuari për vrasjen është arrestuar për momentin nga Policia ndërsa motivet e ngjarjes ende nuk dihen.

Ai ka konfirmuar se i dyshuari është shtetas i Kosovës ndërsa gruaja ka shtetësi të Shqipërisë”. (shiko http://fax.al/read/news/17101120/18565706/dyshohet-se-burri-vrau-gruan-dhe-vajzen-ne- brekoc-te-gjakoves)

5.1.6. Lajmi.net: “Një grua dhe vajza e saj janë vrarë para pak çastesh në fshatin Brekoc të Gjakovës.

I dyshuari kryesor sipas informacioneve të para të Policisë është burri.

Lajmi është konfirmuar nga Kristë Gjokaj, komandant i stacionit të Policisë së Gjakovës. Gjokaj ka konfirmuar se i dyshuari për vrasjen është arrestuar për momentin nga Policia ndërsa motivet e ngjarjes ende nuk dihen.

Ai ka konfirmuar se i dyshuari është shtetas i Kosovës ndërsa gruaja ka shtetësi të Shqipërisë”.

(shiko http://lajmi.net/tragjike-dyshohet-se-burri-vrau-gruan-dhe-vajzen-ne-brekoc-te-gjakoves/ )

Pra të dy shkrimet janë të njëjta, që e konfirmon edhe teorinë e gazetares Ilire Zajmi dhe na tregon për mënyrën se sa shumë shkelet etika në mediat në Kosovë.

5.2 Vrasja e djalit nga babai në Kamenicë Në maj të vitit 2018 në Kamenicë, një babai mbyti djalin e tij me shkop druri. Këtu kemi të bëjmë për raportimin ku janë të përfshirë të miturit.

“Gjatë intervistimit dhe raportimit për fëmijët, vëmendje e veçantë i kushtohet të drejtës së secilit fëmijë për privatësi dhe konfidencialitet, për të dëgjuar mendimet e tyre, për të marrë pjesë në vendimet që prekin ata dhe për t'i mbrojtur nga dëmet dhe ndëshkimet, duke përfshirë potencialin e dëmit dhe ndëshkimit”. (shiko https://www.unicef.org/eapro/Reporting_on_children_and_young_pp.pdf) Për këtë fëmijët janë të mbrojtur nga mediat në masë të madhe, mirëpo jo edhe në rastet e vdekjeve të tyre, imazhi i tyre dhe i prindërve të tyre nuk është se ruhet.

Në doracakun e hartuar nga UNICEF për raportimin e mediave për fëmijët thuhet:

“Mos publikoni një tregim apo një imazh që mund ta vërë fëmijën, vëllezërit dhe motrat në rrezik ose i bën të ndihen keq edhe kur identitetet ndryshohen”. (shiko https://www.unicef.org/eapro/Reporting_on_children_and_young_pp.pdf )

Këtë gjë nuk vihet në praktikë. Edhe në rast të vdekjes mediat janë shumë këmbëngulëse të marrin një informatë shtesë nga ana e familjarëve, për vdekjen.

Në këtë rast “Gazeta Express” i ka kushtuar vëmendje të veçantë vrasjes së fëmijës. Me anë të T7 që është pjesë e tyre kanë raportuar nga vendi i ngjarjes.

Teksti fillon në këtë mënyrë:

“Është momenti më i rëndë në jetën e saj. Nëna e Luan Bernjashit, po shkon ta shoh kufomën e djalit 14 vjeçar; trupin e të cilit e sollën në Karaçevë ekipet e Mjekësisë Ligjore. Luani, nxënës i klasës së tetë, vdiq pas goditjeve me dru që mori nga baba i tij, Gani Bernjashi”. (shiko https://www.gazetaexpress.com/lajme/vrasja-e-14-vjecarit-frontal-raporton-nga- kamenica-540378/?archive=1) Mënyra se si është ndërtuar teksti është jashtë çdo norme etike. Pikë së pari nuk vihet në konsideratë dhimbja që ndiejnë familjarët.

"Respekto dhimbjen dhe privatësinë personale. Gazetarët kanë të drejtë të rezistojnë angazhimit të tyre”.

(shiko MEAA Journalist Code of Ethics,Clause 11 https://www.meaa.org/meaa-media/code-of- ethics/) Përveç kësaj, mediat online në Kosovë, shkruajnë edhe për detajet e vrasjes dhe mënyrën si ka ndodhur ajo.

Gazeta “Zëri” në artikullin e saj të titulluar: “Akti makabër i babait në Kamenicë: Pasi mbyti djalin 14-vjeçar, rrahu keq edhe vajzën” e përshkruan më detajisht vrasjen.

“Djali 14 vjeç, L.B, pasi u rrah rëndë nga babai, atë e mbyllën në një dhomë të shtëpisë, ku qëndroi për 4 orë. Më pas, në mesnatë ai ndërroi jetë”.

Detaje të tilla nuk e ndihmojnë fare rastin, përveç që mund të shkaktojnë konfuzion te personat e caktuar.

Tutje edhe titulli tregon njëanshmëri. Për këtë gazetarët duhet të jenë objektiv dhe të liruar nga opinionet që do të mund të përfshiheshin në tekste gazetareske.

Duke përdorur shprehjen “akt makabër” është ndjenjë e gazetarit që do të thotë se nuk është në rregull me etikën. E njëjta është edhe me mbiemrin “u rrah rënë”, është një tjetër perceptim i gazetarit për ngjarjen, kështu që ajo është në kundërshtim me parimet etike.

Vlen të theksohet se nëpër media nuk ka qarkulluar fotografia e fëmijës.

5.3 Vrasja e Dino Asanaj Vdekja e Dino Asanaj, si shef i Agjencisë Kosovare të Privatizimit mund të ketë një ndikim tek çdo person, pasi që vet viktima në fjalë është një person me ndikim dhe po ashtu është person publik.

Kur një person publik atakohet, plagoset apo edhe vritet atëherë një gjendje e tillë shkakton kaos në mesin e popullatës civile.

Kur flasim për etikën e raportimit të vrasjeve, kemi parasysh që detaje të shumta janë të publikuara mbi mënyrën se si ka ndodhur vrasja. Edhe në rastin e Dino Asanaj është një gjë e tillë.

“Ai fillimisht kishte marrë dy plagë në anën e djathtë. Pastaj shtatë të tjera në të majtën. Në fund, dy goditje në gjoks, njëra prej tyre në zemër, kishin qenë fatale”. (shiko https://kallxo.com/gjnk/varroset-dino-asanaj-kishte-nente-plage/) Madje në raste të caktuara përshkruhet edhe një skenë krimi.

“Në vendin e ngjarjes është gjetur një letër dhe një thikë. Askush nuk është arrestuar ende. Hetuesia ka intervistuar disa dëshmitarë”.

Një gjë e tillë konsiderohet si jo etike, për faktin se mund të shtyj persona të tjerë të kryejnë të njëjtin akt. Në rastin e vrasjeve/vetëvrasjeve të personave të famshëm, Asociated Press ka shkruar një artikull ku thotë që gazetarët janë të mësuar që të marrin detajet dhe sa më shumë detaje. Mirëpo, thuhet që ekziston një problem. “Problemi me përdorimin e këtyre detajeve është se nuk ka përfitim gazetaresk prej përdorimit të tyre”.

“Ekspertët në parandalimin e vetëvrasjes thonë se detajet e tilla mund të jenë të rrezikshme. Ka pasur një rritje të raportuar në numrin e njerëzve që vdiqën nga vetëvrasja duke përdorur të njëjtën metodë si personat e famshëm për të cilët ka raportuar AP”. (shiko https://www.apnews.com/1cdd108147c5458e9473b66fb8a911cf) Gjithashtu, thirrja në burime anonime në rastin e vrasjeve/vetëvrasjeve të personave publik është e pa tolerueshme. Kjo për faktin se shumë lehtë mund të jetë një gënjeshtër, pasi që persona të caktuar mund të kenë pasur konflikte të çfarë do lloji me viktimën. “Kallxo.com” thotë që burime të gazetës mësojnë që sipas raportit të autopsisë, Dino Asanaj kishte kryer vetëvrasje. E gjithë kjo, pa dalë raporti i autopsisë së viktimës. Ndonëse një gjë e tillë ka rezultuar e vërtetë, në rastin për raportimin e viktimave që kanë jetë publike, atëherë duhet të kihet parasysh çdo detaj që

23 publikohet, sepse mund të shkaktojë skandal, sikur edhe në rastin e Dino Asanaj, për të cilin ende thuhet që është vrarë, përkundër raporti i autopsisë thotë që është vetëvrarë.

Kallxo.com ka bërë edhe një gabim tjetër në raportim për Dino Asanaj. Në artikullin e lartpërmendur deklaratën e marrë nga prokurori i rastit e ka cituar fjalë për fjalë, në atë kuptimin që edhe disa informata që nuk kanë qenë të nevojshme të publikohen, janë publikuar.

“Prokurori Blerim Isufaj thotë se është krijuar një ekip i përzier me EULEX-in i cili do të hetojë vdekjen e Dino Asanajt. Deri më tash janë kontaktuar disa persona, në mesin e të cilëve shoferi i të ndjerit Asanaj, disa punëtorë të tij si dhe biznesmenët Remzi Ejupi dhe Abdurrahman Konjufca”.

Në këtë rast, ndonëse është deklaratë e prokurorit, informata të tilla nuk mund të publikohen, sidomos jo emra të personave që po merren në pyetje nga prokuroria, pasi që në sytë e publikut ata mund të shndërrohen në të dyshuar. Mirëpo, një gjë e tillë është bërë edhe nga vetë “kallxo.com”. Më poshtë në artikull, publikohen edhe detaje nga letra e vetëvrasjes që kishte lënë Dino Asanaj, ku pikërisht janë dy emrat e lartcekur.

“Ndërkohë, në letrën e gjetur në vendin e ngjarjes janë përmendur emrat e biznesmenëve Remzi Ejupi dhe Abdurrahman Konjufca, të cilët kishin akuzuar në muajt e fundit Asanajn se kishte kërkuar shuma të mëdha parash për të bllokuar anulimin e privatizimeve të hotelit “Grand” dhe firmës së pulave në Lipjan”.

Një fjali e tillë, është akuzuese në drejtim të dy biznesmenëve, pra i bën ata si të dyshuar për vrasjen e mundshme të Dino Asanaj. Një gjë e tillë nuk është e lejueshme në gazetari, pra është në kundërshtim me parimet etike, pasi që detyra e gazetarit është informimi e jo hetimet ose gjykimet e mundshme, siç është bërë në këtë rast.

“Dyshohet se Është Vetëvrarë Hamdi Sopa” ka titullin shkrimi i kallxo.com për vdekjen e zyrtarit për informim në Qeveri. (shiko https://kallxo.com/gjnk/dyshohet-se-eshte-vetevrare-hamdi-sopa/)

Fillimisht është raportuar sipas raportit të Policisë së Kosovës. Kjo gjë është plotësisht në rregull sa u përket parimeve etike.

“Hamdi Sopa, zyrtar për informim në Zyrën e Kryeministrit të Kosovës, ka vdekur të martën pasdite, pasi dyshohet se është hedhur nga banesa e tij, nga kati i nëntë, në lagjen Aktash të kryeqytetit.

Policia e Kosovës bëri të ditur se Hamdi Sopa, 59-vjeçar, ka gjetur vdekjen, pasi dyshohet se ka kërcyer nga kati i nëntë i një ndërtese, në rrugën “Agim Ramadani, në lagjen Aktash, në Prishtinë”.

Kjo është një përsëritje, fillimisht gazetari shkruan mbi ngjarjen nga ajo që ka ndodhur, pastaj i referohet burimit kryesor të Policisë. një gjë e tillë vetëm sa e huton lexuesin dhe është në kundërshtim me parimet etike të lartë cekura, që gazetari duhet të jetë i saktë në burimet dhe i për pikët, po ashtu të mos komentojë.

Ajo çka është në kundërshtim të plotë me parimet etike është përdorimi i titujve senzacional. E kemi theksuar edhe më lartë se një gjë e tillë ndodh për shkak se tërheqë lexuesit, sidomos në një kohë të tillë, pra kur ndodhin vrasjet.

Titulli që kallxo.com i ka vënë raportit të tyre është i papranueshëm. “Sopa u Rrëzua në Mëngjes në Banjo” është një titull që nuk tregon asgjë. (shiko https://kallxo.com/gjnk/sopa-u-rrezua-ne-mengjes-ne-banj/)

Asgjë në atë kuptimin që nuk është e pranueshme që të vihen citate në tituj. Sipas Missouri Group titulli duhet të jetë i shkurtë, i qartë dhe tërheqës, por jo senzacional dhe që nuk tregon detajet e asaj çka ka brenda. Një gjë e tillë është edhe titulli i kallxo.com, ka vetëm senzacion, një titull që tërheqë lexues të shumtë. Më tutje titulli sqarohet. Mirëpo edhe mënyra që është e sqaruar nuk është në përputhje me mënyrën e raportimit.

“Hamdi Sopa, zyrtari i Qeverisë së Kosovës, dyshohet se është qëlluar dy herë me thikë në bark, është prerë dhe në dorë, ndërsa më pas është goditur me një mjet të fortë prerës në pjesën e pasme të kokës, e cila plagë ka qenë vdekjeprurëse. Bashkëshortja dhe dy vajzat e Sopës, kanë mohuar se e kanë kryer vrasjen. A. Sopa ka thënë se babai i saj ishte rrëzuar në mëngjes në banjo dhe se kishte biseduar “normalisht” me të 40 minuta para se ai të hidhej nga ballkoni”.

Detajet e thella të vrasjeve nuk i shërbejnë asgjë lexuesit. Madje personat e ndjeshëm mund edhe të preken nga shkrime të tillë.

Më tutje, kallxo.com ka raportuar dhe ka ndërtuar rrëfimin mbi atë se çka është thënë në Gjykatë. Kjo e gjitha është në rregull sa u përket raportimeve etike. Mirëpo, sërish duhet të kihet kujdes kur jepen detaje mbi vrasjen ato nuk janë të rëndësishme për publikun t’i dijë.

Pjesa tjetër e tekstit është raportimi për masën e paraburgimit të shqiptuar për të pandehurat. E gjithë kjo është në rregull sepse nuk ka ngatërresa përgjatë tekstit. Është vendimi i Gjykatës dhe arsyet pse është shqiptuar ajo masë e paraburgimit si dhe arsyeja pse është kërkuar. Pra, pjesa tjetër e tekstit është e kompletuar si duhet.

Për muaj të tërë është raportuar për vrasjen e Hamdi Sopës. Mirëpo, ajo çka e ringjallë çështjen është raporti i mjekësisë ligjore. Fillimisht ka qenë vetëm një vetëvrasje e dyshimtë. Pastaj është bërë vrasje.

“Telegrafi” po ashtu ka raportuar për vrasjen e Hamdi Sopës. “Mjekësia ligjore: Hamdi Sopa u vra” është titulli që “Telegrafi” i ka vënë një nga teksteve të tij për Hamdi Sopën. (shiko https://telegrafi.com/mjekesia-ligjore-hamdi-sopa-u-vra/)

Titulli është korrekt sepse tregon se si mjekësia ligjore ka konstatuar diçka në këtë rast vdekjen e një personi. Mirëpo, çka nuk shkon me këtë tekst është paragrafi i tij i parë. “Prokuroria Themelore e Prishtinës tashmë e ka në duart e saj raportin përfundimtar të autopsisë rreth motiveve të vdekjes së ish-zyrtarit të Qeverisë, Hamdi Sopa”.

Raporti i autopsisë për një person tregon shkaqet që kanë shkaktuar vdekjen, jo motivet. Sepse motivet janë tek personi që e ka kryer vrasjen. Kjo do të thotë që gazetari ka gabuar rëndë dhe kjo nuk është në përputhje me etiken sepse është keqinformim i lexuesit.

Në këto raste, gazetari ka mundur të mos e ketë ditur se çka konstaton një raport i autopsisë. Që na bën të kthehemi te pika ku, gazetarët që raportojnë për vdekjet duhet të jenë gazetarë që jenë të specializuar në atë fushë.

“Telegraf” edhe më tutje shkruan për siç e quan, “Rasti Sopa”. Në gusht të 2013, është një artikull me titull “Gërxhaliu ‘mbrohet’ me heshtje”.

(shiko https://telegrafi.com/gerxhaliu-mbrohet-me-heshtje/).

Gërxhaliu është Arsim Gërxhaliu, mjek ligjor dhe në këtë rast, nuk ka pse të mbrohet. Pra, shohim në këtë titull një devijim nga qëllimi kryesor dhe tema kryesore që është raportimi për vrasjen e Hamdi Sopës.

Nëse shikohet nga një anë tjetër, “mbrohet me heshtje” ka njëfarë kuptimi sepse mbi raportin që vet Gërxhaliu kishte nxjerrë dhe konstatuar se Sopa është vrarë, janë hedhur dyshime dhe kështu ai nuk ka zgjedhur të flasë për këtë. Mirëpo, një titull i tillë nuk ka asnjë lidhje me tekstin në brendi dhe vrasjen sepse Gërxhaliu si individ nuk ka pse mbrohet.

5.4 Vdekja e dy policëve në Kaçanik Rasti i dy policëve që u zhdukën pasi që u aksidentuan në magjistralen Kaçanik – Han i Elezit është një nga ngjarjet më të dhimbshme që ndodhën gjatë vitit 2018. Mirëpo, kjo iu dha mediave edhe shumë material për të shkruar. E me shkrimet e shumta në mediat në Kosovë, kur bie fjala tek raportimi për vrasjet u shkel edhe etika. Sidomos në rastin e aksidentimit të dy policëve.

Fillimisht u dha lajmi se dy policë kanë rënë në lumin Lepenc pasi që u aksidentuan me veturën e tyre sa ishin në krye të detyrës. Do të marrim shembull shkrimin e “Koha.net” që ka raportuar për rastin. Këtu mund të shohim se sa korrekt është koha në raportim.

Titulli është “Bie vetura e policisë në lumin Lepenc, zhduken dy policë”. (shiko https://www.koha.net/kronike/90136/bie-vetura-e-policise-ne-lumin-lepenc-zhduken-dy- police/)

Një titull i tillë është i përshtatshëm për rastin por edhe në përputhje me etikën. Kjo për disa arsye. Së pari titulli është i kuptueshëm, sqaron përmbajtjen dhe nuk ka lojë fjalësh e po ashtu është shumë larg senzacionit.

Duke hyrë më në thellësi të tekstit mund të shohim që është i kompletuar. Janë të shënuara të gjitha detajet. Dita, koha, vendi, si ka ndodhur rasti, komunikata e policisë dhe si shtesë janë edhe reagimet e Kryeministrit Ramush Haradinaj dhe Presidentit Hashim Thaçi.

“Në një aksident trafiku të ndodhur me 28.4.2018 rreth orës 20:45 minuta në rrugën magjistrale Hani i Elezit-Kaçanik, tek vendi i quajtur “Kulla me qeshme”, një veturë e Policisë së Kosovës në të cilën ishin dy policë, për shkaqe ende të panjohura, humb kontrollin dhe kalon në anën e majtë të rrugës dhe nga një lartësi bie në rrjedhën e lumit Lepenc”.

Nga kjo që mund të shihet kuptohet që nuk mungon asgjë qysh në paragrafin e parë. Pastaj më tutje, në paragrafët vijues tregon se policët nuk janë gjetur ende. Deri në këtë pikë, “Koha.net” ka raportuar karshi parimeve etike.

Shembulli më lartë është kur policët nuk ishin identifikuar dhe bërë publik, do të thotë ditët e para të aksidentit. Mirëpo, më vonë mediat kanë filluar raportimin për identitetin e tyre.

“Indeksonline” është ndër të parët që ka mësuar identitetin e policëve dhe ka shfrytëzuar fotografitë e tyre nga rrjetet sociale. (shiko https://indeksonline.net/keta-jane-dy-policet-qe-u-zhduken-ne-kacanik-foto/) Bashkangjitur në këtë artikull janë edhe fotografi të tjera nga vendi i ngjarjes për të treguar për punën që po bëhet.

Figura 4: Në të majtë Malsor Dashi, në të djathë Armend Trena

Figura 5: Njësitet e shpëtimit në Lumin Lepenc Këto dhe fotografi të tjera në të njëjtin artikull janë shumë në rregull sa i përket etikës. Përmes tyre janë informuar për identitetin e viktimave e po ashtu edhe për punën që ata bëjnë. Fotografitë nuk kanë ndonjë detaj shqetësues për shikuesin e po ashtu nuk kanë për qëllim që të tërheqin lexuesin përmes senzacionit.

Mirëpo, është titulli i artikullit ai që nuk përkon me etikën. Titulli siç kemi thënë është “clickbait”, pra që qëllimin kryesor është të tërheqë lexuesin. “Këta janë dy policët që u zhdukën në Kaçanik – Foto”, një titull i tillë “bërtet” për klikim nga shikuesi. “Zbulohet identiteti i dy policëve të zhdukur në Kaçanik” do të ishte një nga titujt adekuat për shkrimin.

Lidhur me vdekjen e dy policëve është raportuar se ishin duke vozitur një veturë që kishte defekte. Një informacion të tillë e ka nxjerrë T7, bashkë me Express. Është për t’u shqetësuar fakti se pothuajse çdo media e ka marrë të njëjtin tekst. Këtu kemi të bëjmë me shkelje të etikës pasi që nuk respektohen të drejtat e autorit. Do të ishte edhe shkelje ligjore, mirëpo është e cituar. Ajo çka mbetet jo etike është se nuk ekziston respekti për punën e një gazetari, pasi që edhe në media të tjera është po i njëjti tekst, veçse me një titull tjetër.

Ky është teksti i publikuar në Gazetën Express.

“Malsor Dashi e Armend Trena, mbrëmjen e të shtunës në krye të detyrës u zhdukën në mënyrë enigmatike. Të dy këta policë nga Kaçaniku, pak para aksidentit kishin dorëzuar në Han të Elezit një të burgosur.

Televizioni 7 mëson se bëhet fjalë për një nga të dyshuarit kryesorë, Basri Thaçin. Edhe pse policia e Kosovës po mban të mbyllur informacionet lidhur me këtë rast, Frontal mëson se vetura që po vozitnin Malsori e Armendi ishte në gjendje shumë të keqe. Defektet në makinë dyshohet ishin shkaktar të aksidentit.

I fundit që ka kontaktuar me dy policët tashmë të zhdukur, është Bastri Thaçi nga Krivareka i cili qëndron në arrest shtëpiak, pasi që u përfshi në rrahjen masive në mes të punëtorëve të Bechtel Enkes.

Ai tregon se nuk kishte pasur asnjë problem me të dy policët që e shoqëruan nga Kaçaniku deri në Han të Elezit.

Madje, hedh poshtë të gjitha lajmet se të dy mund të ishin duke vozitur në gjendje të dehur.

Të gjitha informacionet ai thotë se i ka dhënë edhe për policinë, që e kanë intervistuar në mëngjesin e të dielës, por i njëjti do të intervistohet edhe nesër, për të njëjtin rast.

Kurse kryeprokurori i Prokurorisë Themelorë në Ferizaj, Shukri Jashari, ka thënë për Televizionin Shtatë, se nuk ka të dyshuar momentalisht, sepse rasti është i emërtuar si aksident.

Jashari deklaron se lidhur me rastin ende nuk është marrë askush në pyetje zyrtarisht. E sa për gjetjet ai ka një përgjigje.

Përveç që shpjegon se është zgjeruar perimetri ku ka rënë vetura, kërkesa për të bërë ekspertizën e veturës ende nuk është dorëzuar, pasi që fillimisht do të krijohet një komision.

Përveç veturës së dy policëve, T7 mëson se deri më tani janë gjetur disa pjesë të trupit, të njërit nga policët, prangat, arma, spreji, një këpucë si dhe blloku i shënimeve të Armendit.

Ndërkohë, para policisë së Kaçanikut, që nga e shtuna, ende po qëndron vetura e Armendit të zhdukur”. (shiko https://www.gazetaexpress.com/lajme/policet-e-zhdukur-po-qarkullonin-me-nje-veture- qe-kishte-defekte-531307/?archive=1) Më tutje është edhe teksti i kopjuar nga “Bota Sot” që është po i njëjti.

Media mëson se bëhet fjalë për një nga të dyshuarit kryesorë, Basri Thaçin.

Edhe pse policia e Kosovës po mban të mbyllur informacionet lidhur me këtë rast, Frontal mëson se vetura që po vozitnin Malsori e Armendi ishte në gjendje shumë të keqe.

Defektet në makinë dyshohet ishin shkaktar të aksidentit.

Ai tregon se nuk kishte pasur asnjë problem me të dy policët që e shoqëruan nga Kaçaniku deri në Han të Elezit.

Madje, hedh poshtë të gjitha lajmet se të dy mund të ishin duke vozitur në gjendje të dehur.

Të gjitha informacionet ai thotë se i ka dhënë edhe për policinë, që e kanë intervistuar në mëngjesin e të dielës, por i njëjti do të intervistohet edhe nesër, për të njëjtin rast.

Kurse kryeprokurori i Prokurorisë Themelorë në Ferizaj, Shukri Jashari, ka thënë për Televizionin Shtatë, se nuk ka të dyshuar momentalisht, sepse rasti është i emërtuar si aksident.

Jashari deklaron se lidhur me rastin ende nuk është marrë askush në pyetje zyrtarisht. E sa për gjetjet ai ka një përgjigje.

Ndërkohë, para policisë së Kaçanikut, që nga e shtuna, ende po qëndron vetura e Armendit të zhdukur”.

Citimi që i është bërë mediumit që e ka shkruar origjinalin e largon nga ndjekja ligjore Botën Sot, mirëpo kjo nuk do të thotë që nuk është shkelje etike. Pasi që është. Një tekst i kopjuar fund e krye, edhe pse me citim është shkelje etike sepse nuk respektohet puna e tjetrit.

Gjatë gjithë kohës sa policët ishin të zhdukur, mediat raportonin për të rejat që ndodhnin në vendin e ngjarjes dhe për zhvillimet që bëheshin atje. Diçka që nuk është në rregull është raportimi i shpeshtë edhe pa pasur asnjë të re. Në një mënyrë luhet me ndjenjat e familjarëve, por edhe është një “mashtrim” i audiencës. Gjithë ajo çka thuhej në shkrimet ishte se kanë filluar kërkimet. Natyrisht se ishte e domosdoshme që të shkruhej për fillimin e kërkimeve, por jo në tituj të shkruhej se kishte detaje të reja, kur faktikisht vetëm se për një ditë të caktuar kishin filluar kërkimet. Një gjë e tillë është edhe shkelje etike për faktin se gazetari apo mediumi në fjalë e ka kuptuar që ngjarja është shumë e rëndësishme dhe këtë e shfrytëzon për qëllimet e veta.

E drejta për privatësi është e garantuar me ligj (kemi cekur më lartë). Mirëpo, disa mediume duket se nuk e kanë kuptuar ende një gjë të tillë. Kështu, për njërin polic, më saktësisht Malsor Dashin. “Gazetametro” ka një artikull me titull “Njëri nga policët e zhdukur mbrëmë, kishte pak kohë që ishte fejuar”. (shiko http://gazetametro.net/njeri-nga-policet-e-zhdukur-mbreme-kishte-pak-kohe-qe-ishte- fejuar-foto/), kjo është e shoqëruar në ballinë me një fotografi të dy policëve e pastaj në brendi e Malsor Dashit me të fejuarën e tij. “Dy pjesëtarë të Policisë së Kosovës kanë pësuar aksident të rëndë mbrëmë në Kaçanik, pasi kanë rënë me veturë nga ura mbi lumin Lepenc, prej një lartësie rreth 150 metra, raporton Gazeta Metro.

Dy policët nga Kaçaniku që po kërkohen janë Malësor Dashi dhe Armend Trena, “gazetametro” ju sjell disa dëshmi për njërin nga policët e zhdukur gjatë mbrëmjes së djeshme, shkruan gazetametro.net.

Malësor Dashi kishte pak kohë që ishte fejuar me të dashurën e tij, B.SH, më saktë në muajin gusht të vitit 2017.

Malësori i cili vjen nga qyteti i Ferizajit, ku edhe jeton, ka përfunduar studimet në Kolegjin AAB, në Prishtinë.

Metro ju sjell më poshtë dy fotot e policëve të zhdukur mbrëmë, emrat e tyre tashmë janë bërë publike nga Policia e Kosovës, ata janë Malësor Dashi dhe Armend Trena, shkruan gazetametro.net.

Lajmin për zhdukjen e dy policëve e ka konfirmuar gjatë mbrëmjes së djeshme për Metron zëdhënësi i Policisë së rajonit të Ferizajt, Agim Gashi.

Përmes telefonit, Gashi ka thënë që policët kanë qenë në një makinë të policisë dhe janë vet- aksidentuar duke rënë nga ura mbi Lepenc. Ngjarja ka ndodhur rreth orës 21:00, shkruan gazetametro.net”. (shiko http://gazetametro.net/njeri-nga-policet-e-zhdukur-mbreme-kishte-pak-kohe-qe-ishte- fejuar-foto/)

Një gazetar apo redaktori duhet të mendojë për atë që do të publikojë. Një informacion i tillë se çfarë relevance ka ajo për publikun. Në rastin tonë, çka ndihmon një informacion në gjetjen e trupave të policëve?! Po ashtu e kemi cekur se nuk është në rregull me parimet e etikës që të ri viktimizohen viktimat, gjë që këtë e bën “Gazetametro”.

Gjashtë ditë pas kërkimeve, është gjetur trupi i Malsor Dashit, njërit nga policët. Një shkelje e rëndë etike ka ndodhur kur janë publikuar fotografi dhe video të trupit të pajetë të policit. Kjo është plotësisht shkelje etike, për të cilat është dashur të marrë masa edhe Këshilli për Mediat e Shkruara. Është shumë shqetësuese publikimi i fotografive të tilla, si për familjarët ashtu edhe për publikun, sepse janë të ndjeshme.

Ato media që kanë postuar fotografi të tilla janë të shumta, sepse janë përcjellë nga njëra tek tjetra. Mirëpo do të listojmë disa prej tyre: “Telegrafi”,” Bota Sot”, “Kallxo.com” që ka një video.

Fotografitë në vijim janë të publikuara nga Telegrafi.com. (shiko https://telegrafi.com/gjendet- njeri-nga-trupat-e-policeve-te-zhdukur/)

Figura 6: Trupi i pajetë i Malsor Dashit

Figura 7: Zhytësit duke nxjerrë trupin e pajetë të Malsor Dashit

Figura 8: Trupi i pajetë i policit Malsor Dashi dhe zhytësit duke e nxjerrë atë Ndërkaq, Kallxo.com e ka një video që tregon për gjithë procesin e nxjerrjes së trupit të Malsor Dashit nga lumi Lepenc (ndiqni vegzën). https://kallxo.com/video-pamje-nga-gjetja-e-trupit-te-policit-ne-lepenc/

Pamje të tilla duhet të jenë të cenzuruara për shkak të efektit që mund të kenë në publik, ose të kenë një mesazh të fortë për të përcjellë. Në rastin e nxjerrjes së trupit, këto pamje vetëm sa janë shqetësuese për publikun.

5.5 Legjislacioni në etikë Shpesh shumë gazetarë e gazetare kanë ambicie personale që artikulli i tij apo i saj të publikohet në faqe të parë të gazetës, internetit, apo në fillimin e lajmeve dhe emisioneve radiotelevizive. Po ashtu, edhe gara në mes mediave për të qenë i pari me artikuj, bën që të shkelet etika gazetareske.

Kjo ka bërë që të krijohen ligje dhe konventa që në njëfarë mase ta parandalojnë këtë.

Fillimisht këto janë krijuar vetëm për të rregulluar disi mënyrën e raportimit. Mirëpo, më vonë janë krijuar edhe konventa ndërkombëtare për të rregulluar këtë. Të gjitha këto sepse ligji dhe etika janë të lidhura pazgjidhshmërish mes vete.

Deklarata Universale e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut thotë që:

“Gjithkush ka të drejtën e lirisë së mendimit dhe të shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë e mbajtjes së mendimit pa ndërhyrje, si dhe lirinë e kërkimit, marrjes dhe njoftimit të informacionit dhe ideve përmes çfarëdo mediumi, pa marrë parasysh kufijtë”. (shiko Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut L http://www.un.org/en/udhrbook/pdf/udhr_booklet_en_web.pdf ) Kur jemi te kjo kuptojmë që liria e shprehjes, mediave është e lidhur edhe me etikën. Sepse kur mediat janë të lira dhe pa ndikime nga jashtë atëherë edhe respektimi i etikës është në rregull.

Mirëpo, përveç konventave dhe deklaratave për të drejtën e shprehjes dhe lirisë, ekzistojnë edhe kode etike që mediat duhet t’i zbatojnë

Kodet e etikës përcaktojnë se si një media duhet të raportojë për rastet e caktuara, përfshirë këtu edhe vrasjet.

Kështu, çdo medium ka krijuar ato kodet e tyre etike të cilat medoemos gazetarët që punojnë aty duhet t’i respektojnë. Mund të marrim shembull BBC, që ka një libër mbi mënyrën se si duhet të raportohet, pastaj AP e mediume të tjera.

5.5.1. Ligji në Kosovë Në nenin 40 të Kushtetutës së Kosovës, garantohet liria e shprehjes përmes së cilës garantohet e drejta për informim.

“Liria e shprehjes është e garantuar. Liria e shprehjes përfshin të drejtën për të shprehur, për të shpërndarë dhe për të marrë informacione, mendime dhe mesazhe të tjera, pa u penguar nga askush”. (shiko https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702)

E po ashtu më anë të Kushtetutës sigurohet edhe liria e mediave edhe pse nuk është e precizuar në mënyrën më të mirë të mundshme.

Neni 42 [Liria e Mediave]

1. “Garantohet liria dhe pluralizmi i mediave”.

2. “Censura është e ndaluar. Askush nuk mund të pengojë shpërndarjen e informacionit ose të ideve nëpërmjet mediave, me përjashtim të rasteve kur një gjë e tillë është e domosdoshme për parandalimin e nxitjes dhe provokimit të dhunës dhe armiqësive në baza të urrejtjes racore, kombëtare, etnike ose fetare”.

3. “Çdokush ka të drejtë të korrigjojë informacionin e pavërtetë, jo të plotë ose të pasaktë të publikuar, nëse cenon të drejtat ose interesat e saj/tij, në pajtim me ligjin”. (shiko https://gzk.rks- gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702)

Legjislacioni dhe etika kanë lidhshmëri njëra me tjetrën. Dhe realisht zbatimi i njërës çon edhe në zbatimin e tjetrës, ose edhe e kundërta.

Ligjet që janë hartuar në Kosovë kanë qëllim të mbrojnë secilin person nga ato që mund të ia shkaktojë media.

Në Kosovë aktualisht janë të aprovuara dhe janë në fuqi këto ligje:

Kodi për mediat e shkruara (KMSHK): “Gjatë punës së tyre, gazetarët dhe redaktorët do të sigurojnë respekt për të vërtetën faktike dhe për të drejtën e publikut që ta dijë të vërtetën”; (shiko http://www.presscouncil-ks.org/wp-content/uploads/2015/04/Press- Code-for-Kosovo_alb.pdf)

Ligji mbi transmetuesin publik (RTK): “të përgatis dhe emitojë programe të tilla, që përshkohen më vlera, më të arritura profesionale dhe etike e që janë në përputhje të plotë me standardet dhe kodekset etike të gazetarisë hulumtuese, objektive, të lirë dhe të pavarur”; (shiko https://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/Ligji%20per%20Radio%20Televiz ionin%20e%20kosoves.pdf) Ligji kundër shpifjes: “Shpifja nënkupton publikimin e një fakti ose deklarate të pavërtetë të cilën publikuesi e din ose është dashur ta dijë se fakti dhe deklarata është e pavërtetë, kuptimi i së cilës dëmton reputacionin e një personi tjetër”; (shiko https://gzk.rks- gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2503)

Ligji për të drejtën e autorit: “Ky ligj përcakton të drejtat e autorit që, në bazë të pronës intelektuale, u takojnë autorëve përkitazi me veprat e tyre në lëmin e letërsisë, shkencës dhe artit (në vijim: e drejta e autorit), të drejtat që, në bazë të pronës intelektuale, janë të afërta me të drejtën e autorit, administrimin e së drejtës së autorit dhe të drejtave të afërta, mbrojtjen e së drejtës së autorit dhe të drejtave të afërta, zbatimin e këtij ligji ndaj personave të huaj”. (shiko https://gzk.rks- gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2787)

5.5.2. Këshilli për Mediat e Shkruara Në Kosovë ligje ka në masë të madhe, një pjesë e tyre nuk janë shumë të çarta e një pjesë e tyre nuk merren shumë parasysh. Për këtë është krijuar një organ që monitoron mediat: Këshilli për Mediat e Shkruara

“Këshilli i Mediave të Shkruara të Kosovës është një trup vetërregullues i formuar për dhe nga sektori i mediave të shkruara. Misioni i tij mbështetet mbi bindjet e Kodit të Mediave të Shkruara të Kosovës. KMShK është themeluar me ndihmën e OSBE-së në Kosovë në shtator të vitit 2005, ndërsa Zyra e KMShK-së aktivitetin e rregullt e ka filluar në dhjetor të vitit 2005”. (shiko http://presscouncil-ks.org/rreth-nesh/)

Në adresë të Këshillit për Mediat e Shkruara shkojnë ankesa për shkeljet etike që kanë bërë mediat e shkruar.

Për vitin 2018, deri në muajin tetor janë adresuar 62 ankesa të cilat ky Këshill i ka miratuar ose jo. Ankesat shkojnë për mediat si “Gazeta Express”, “Insajderi”, “Indeksonile”, “Zëri” etj.

Gjithsej, nga 62 ankesa kanë arritur në KMSh, 32 prej tyre janë miratuar, 5 janë miratuar pjesërisht, 24 prej tyre nuk janë miratuar.

Ankesat që pranon KMSh janë ankesa për mediat online dhe për gazeta. Mirëpo gjithsej 62 sa ka ankesa, 39 prej tyre u janë drejtuar për mediat online.

Vërejtje:

Ndarja e numrit të ankesave është bërë me vetë iniciative. Gjithashtu duhet të kihet parasysh se të dhënat janë nga janari i vitit 2018, deri në muajin tetor, kur edhe është realizuar ky punim.

6 PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 6.1 Përfundimet Nga e gjithë kjo analizë mund të nxjerrim disa përfundime:

1. Mediat online në Kosovë, si edhe në gjithë botën janë në konkurrencë me njëra tjetrën sa i përket se kush e plason informatën i pari dhe kush e ka informatën që bën bujë më shumë 2. Për shkak të kësaj, këto media arrijnë që në masë të madhe të shkelin etikën e raportimit në çdo fushë 3. Sa i përket raportimit mbi viktimat e vrasjeve, mediat online në Kosovë nuk e respektojnë sa duhet etikën 4. Shkeljet më të mëdha etike që i kemi hasur gjatë kësaj analizë është në faktet. Ka ngatërresa të emrave, moshës, vendit. Kjo vjen për shkak që nuk verifikohen faktet si duhet. 5. Etika nuk respektohet as sa i përket pamjeve/fotografive të publikuara. Në raste të shumta këto fotografi janë vetëm për ilustrim dhe nuk mendohet se si mund të ndikojë në audiencë. 6. Në këto media punojnë gazetarë që janë të njëanshëm. Për arsye të ndryshme nuk raportohet në mënyrë neutrale. Një gjë e tillë vërehet nga fjalët e përdorura, mbiemrat e shumtë që japin cilësinë, që nuk është në kompetencën e gazetarit. 7. Nuk respektohet identiteti dhe privatësia e tjetrit, publikohen fotografi, shkrime, u jepen epitete personave të caktuar etj. 8. Titujt janë bombastik, fjalë që tregojnë njëanshmërinë e gazetarit/mediumit 9. Kur jemi te fëmijët në rastet e analizuara janë mbrojtur fëmijët në një masë të madhe, mirëpo nuk janë mbrojtur edhe familjarët e tyre, ku personat që kanë qenë në zi, janë trajtuar keq. 10. Në vrasjet e personave publik, por edhe vrasjeve të tjera jepen shumë informacione mbi mënyrën e vdekjes. Këto informacione konsiderohen si të tepërta dhe që nuk i shërbejnë asgjë një shkrimi gazetaresk. Po ashtu, jepen edhe detaje që kanë mundur ose kanë ndikuar në procese gjyqësore. 11. Në Kosovë eksitojnë ligje që e rregullojnë mënyrën e raportimit, disa nga këto ligje nuk janë të definuara mirë, e disa të tjera nuk respektohen fare. Ekzistojnë edhe organe që e monitorojnë punën e mediave, por që ankesat e dorëzuara në adresën e tyre në shumicën e rasteve mbeten vetëm ankesa, pasi që gjendja në raportim është e keqe.

6.2 Rekomandimet Rekomandimet e arsyeshme për këtë çështje janë:

1. E rëndësishme është që mediat t’i trajnojnë gazetarët e tyre sa i përket raportimit për vrasjet, e sidomos për vrasjet e rënda; 2. Është mirë që gazetarët të kuptojnë thelbin e punës së tyre që saktësia dhe paanshmëria janë pikat primare të raportimit të mirë; 3. Përfundimisht ligjet që janë hartuar dhe organet për monitorimin e punës së mediave të shkruara duhet të funksionojnë si duhet. Duhet të shtrëngohen masat që mediave të mos u lejohet raportimi sipas dëshirës.

8.REFERENCAT Krasniqi, Milazim, 2008, Hyrje në Gazetari, Prishtinë, Rozafa : 22, 21

Patterson P. & Wilkins L., 2008, Etika në Media: Çështje dhe raste, Mc Grew Hill Education : 45, 269, 13

Koronel Shilla S., 2009, Të gërmosh më thellë – Udhëzues për gazetarët hulumtues në Ballkan, Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Hulumtuese, Sarajevë : 169

Mencher M., 2005, Raportimi dhe Shkrimi i Lajmeve, WCB : 255

“Vdes edhe gruaja e dytë nga aksidenti i automjetit me tren në Klinë” gjetur në https://www.gazetaexpress.com/lajme/vdes-edhe-gruaja-e-di-dyte-nga-aksidenti-i-automjetit-me- tren-ne-kline-572677/ më 14/10/2018

“Artmotion injoron pranimin e Kosovës në UEFA, sjell Serbinë në Kosovë” gjetur në https://www.gazetaexpress.com/lajme/artmotion-injoron-pranimin-e-kosoves-ne-uefa-sjell- serbine-ne-kosove-575400/ më 14/10/2018

“61 vjeçari vritet nga mjeti shpërthyes, iu montua në derë të oborrit (VIDEO)” gjetur në http://klankosova.tv/61-vjecari-vritet-nga-mjeti-shperthyes-iu-montua-ne-dere-te-oborrit-video/ më 14/10/2018

“Të drejtat e njeriut” gjetur në https://gzk.rks-gov.net/ActDocumentDetail.aspx?ActID=3702 më 14/10/2018

“Kush është anëtari i Nismës, Institutit të të cilit MASHT-i ia dha afër 30 mijë euro” gjetur në https://www.koha.net/arberi/122641/kush-eshte-anetari-i-nismes-institutit-te-te-cilit-masht-i- ia-dha-afer-30-mije-euro/ më 14/10/2018

“Kjo është gruaja që u vra mbrëmë nga burri në Gjakovë” gjetur në http://fax.al/read/news/17103923/18567213/kjo-eshte-gruaja-qe-u-vra-mbreme-nga-burri-ne- gjakove më 14/10/2018

“Vrasësi i gruas dhe vajzës në Gjakovë ishte merakli në armë” gjetur në http://fax.al/read/news/17103923/18566779/vrasesi-i-gruas-dhe-vajzes-ne-gjakove-ishte- merakli-ne-arme më 14/10/2018

Arthur Asa Berger, 2007, Seeing is believing: an introduction to visual communication McGraw Hill Education (https://jmikelyons.files.wordpress.com/2014/01/berger-seeingisbelievingch12- reduced.pdf )

“VIDEO NGA VENDI I NGJARJES KU U VRANË NËNË E BIJË NË GJAKOVË” gjetur në http://fax.al/read/news/17103923/18566501/video-nga-vendi-i-ngjarjes-ku-u-vrane-nene-e- bije-ne-gjakove më 14/10/2018

“Babai dyshohet se vrau gruan dhe vajzë 9 vjeçare” gjetur në http://fax.al/read/news/17101120/18565681/detaje-te-reja-per-vrasjen-ne-brekoc-akti-u-krye-ne- shtepine-e-miqve më 14/10/2018

“I dyshuari për vrasjen në Gjakovë ka thyer hundën gjatë përleshjes në familjen e gruas” gjetur në https://kallxo.com/i-dyshuari-per-vrasjen-ne-gjakove-ka-thyer-hunden-gjate-perleshjes- ne-familjen-e-gruas më 14/10/2018

“Çka deklaroi para Policisë Pjeter Nrecaj për vrasjen e bashkëshortes dhe vajzës” gjetur në https://kallxo.com/cka-deklaroi-para-policise-pjeter-nrecaj-per-vrasjen-e-bashkeshortes-dhe- vajzes/ më 14/10/2018

“Aktakuzë për vrasësin e bashkëshortes dhe vajzës në Gjakovë” gjetur në https://www.koha.net/kronike/119602/aktakuze-per-vrasesin-e-bashkeshortes-dhe-vajzes-ne- gjakove/ më 14/10/2018

“Detaj i ri në vrasjen e dyfishtë në Gjakovë, Pjetër Nrecaj i mori fëmijët nga gruaja pa vendim të institucioneve” gjetur në https://www.koha.net/arberi/110980/detaj-i-ri-ne-vrasjen-e- dyfishte-ne-gjakove-pjeter-nrecaj-i-mori-femijet-nga-gruaja-pa-vendim-te-institucioneve/ më 14/10/2018

“Të drejtat e autorit” gjetur në https://ilirezajmi.blogspot.com/2011/11/etika-dhe-raportimi- medial.html më 14/10/2018

“Dyshohet se burri vrau gruan dhe vajzën në Brekoc të Gjakovës” gjetur në http://fax.al/read/news/17101120/18565706/dyshohet-se-burri-vrau-gruan-dhe-vajzen-ne-brekoc- te-gjakoves më 14/10/2018

“Të raportosh për fëmijët” gjetur në https://www.unicef.org/eapro/Reporting_on_children_and_young_pp.pdf më 16/10/2018

“Vrasja e 14-vjeçarit, "Frontal" raporton nga Kamenica” gjetur në https://www.gazetaexpress.com/lajme/vrasja-e-14-vjecarit-frontal-raporton-nga-kamenica- 540378/?archive=1 më 16/10/2018

MEAA Journalist Code of Ethics,Clause 11 https://www.meaa.org/meaa-media/code-of-ethics/

“Varroset Dina Asanaj, kishte nëntë plagë” gjetur në https://kallxo.com/gjnk/varroset-dino- asanaj-kishte-nente-plage/ më 17/10/2018

“Vetëvrasja e personave të famshëm” gjetur në https://www.apnews.com/1cdd108147c5458e9473b66fb8a911cf më 17/10/2018

“Dyshohet se është vrarë Hamdi Sopa” gjetur në https://kallxo.com/gjnk/dyshohet-se-eshte- vetevrare-hamdi-sopa/ më 11/11/2018

“Sopa u rrëzua në mëngjes në banjo” gjetur në https://kallxo.com/gjnk/sopa-u-rrezua-ne- mengjes-ne-banjo/ më 11/11/2018

“Mjekësia Ligjore: Hamdi Sopa u vra” gjetur në https://telegrafi.com/mjekesia-ligjore-hamdi- sopa-u-vra/ më 11/11/2018

“Gërxhaliu mbrohet në heshtje” gjetur në https://telegrafi.com/gerxhaliu-mbrohet-me-heshtje/ më 11/11/2018

“Bie vetura e policisë në lumin Lepenc, zhduken dy policë” gjetur në https://www.koha.net/kronike/90136/bie-vetura-e-policise-ne-lumin-lepenc-zhduken-dy-police/ më 13/11/2018

“Këta janë dy policët e zhdukur në Kaçanik (Foto)” gjetur në https://indeksonline.net/keta- jane-dy-policet-qe-u-zhduken-ne-kacanik-foto/ më 13/11/2018

“Policët e zhdukur po qarkullonin me një veturë që kishte defekte” gjetur në https://www.gazetaexpress.com/lajme/policet-e-zhdukur-po-qarkullonin-me-nje-veture-qe- kishte-defekte-531307/?archive=1 më 13/11/2018

“Njëri nga policët e zhdukur mbrëmë kishte pak kohë që ishte fejuar” gjetur në http://gazetametro.net/njeri-nga-policet-e-zhdukur-mbreme-kishte-pak-kohe-qe-ishte-fejuar-foto/ më 13/11/2018

“Gjendet njëri nga trupat e policëve të zhdukur” gjetur në https://telegrafi.com/gjendet-njeri- nga-trupat-e-policeve-te-zhdukur/ më 13/11/2018

“Video – Pamje nga gjetja e trupit të policit në Lepenc” gjetur në https://kallxo.com/video- pamje-nga-gjetja-e-trupit-te-policit-ne-lepenc/ më 13/11/2018

Deklrarata Universale e të Drejtave të Njeriut http://www.un.org/en/udhrbook/pdf/udhr_booklet_en_web.pdf

“Liria e shprehjes” gjetur në https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702 më 17/10/2018

“Kodi për mediat e shkruara” gjetur në http://www.presscouncil-ks.org/ëp- content/uploads/2015/04/Press-Code-for-Kosovo_alb.pdf më 13/11/2018

“Ligji kundër shpifjes” gjetur në https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2503 më 13/11/2018

“Ligji për të drejtën e autorit” gjetur në https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2787 më 13/11/2018

“Këshilli i mediave të shkruara” gjetur në http://presscouncil-ks.org/rreth-nesh/ më 13/11/2018