Project X Haren: Kom Niet! Communicatiedeskundigen, Psychologen, Crisisteams En Media Hebben Er Sinds Vrijdagavond 21 September 2012 Weer Een Casus Bij
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Project X Haren: Kom niet! Communicatiedeskundigen, psychologen, crisisteams en media hebben er sinds vrijdagavond 21 september 2012 weer een casus bij. Eentje die de geschiedenisboeken zal ingaan als het ‘Facebookfeestje’ of ‘Project X Haren’. De vergissing van het 15-jarig Harense meisje Merthe Weusthuis om op deze dag haar verjaardagsfeestje als publiek evenement aan te kondigen op Facebook bleek minder feestelijk af te lopen dan ‘men’ zag aankomen. Ongeveer 5.000 jongeren uit heel Nederland kwamen naar haar woonplaats, waarvan enkele tientallen doelbewust om rellen te schoppen. Een gebeurtenis die naar zeggen van de burgemeester van Haren geen vergelijking kent met eerdere incidenten in Nederland. Ironisch genoeg werd de Groningse gemeente vier maanden geleden nog uitgeroepen tot 'Beste woongemeente van Nederland'. Ik belicht Project X Haren door middel van de drie klassieke perspectieven overheid, burgers en media waarbinnen spanningen in het publieke domein zich afspelen. Binnen deze hoofdcategorieën maak ik onderscheid tussen relevante spelers en factoren. Onder overheid versta ik in eerste plaats het plaatselijke bestuur, maar het is logisch dat ik hierbij de context van een bredere politieke dynamiek betrek. Dit geldt eveneens voor de burgers en dan met name de Nederlandse jongeren, die zich anno 2012 niet in de laatste plaats laten vertegenwoordigen door opinieleiders in een arena van media en communicatiemiddelen. Dit essay is geen chronologisch verslag dat tot in elk detail compleetheid betracht. Het is veeleer bedoeld om lessen te trekken op het vlak van communicatie tussen overheid, jonge burgers en media. Hierbij zal ik zowel de ethos als de aanpak betrekken waarmee (crisis)communicatie automatisch of gepland is bedreven. Aansluitend probeer ik aanknopingspunten c.q. aanbevelingen te formuleren waarmee overheidscommunicatie rekening kan houden, met name op het gebied van jongerenbeleid. Overheidsperspectief Het overheidsperspectief op de onderhavige casus laat zich duiden aan de hand van crisiscommunicatie die op momenten van rampen en incidenten in werking treedt. Vanaf de aanloop van een incident tot en met de coördinatie van de inzet van bevoegde instanties en organisaties en de uiteindelijke juridische afwikkelingen en betekenisgeving, stelt de overheid gedetailleerde berichten en verantwoordingen openbaar beschikbaar. Om de vindbaarheid hiervan tegemoet te komen heeft Gemeente Haren zelfs een dossier op de website geplaatst met relevante informatie. Voor wat betreft de rol van de lokale overheid was burgemeester Rob Bats eindverantwoordelijk namens getroffen gemeente Haren. In de dagen voorafgaand aan het ‘feestje’ riep hij via de media op om vooral niet naar Haren te komen omdat er geen feestje kwam. Rond 20.00 uur hadden zich echter al honderden jongeren verzameld en sloeg de drukke sfeer om naar ‘grimmig’. Door een toenemend aantal vernielingen, plunderingen en gewonden schaalde het crisisteam snel de coördinatie op naar uiteindelijk GRIP 3 tegen 23.00 uur. Dit niveau van incidentenbestrijding betekent onder meer er een Beleidsteam gevormd wordt om integraal grip het krijgen en te houden op de vele aspecten van de crisis. De gehele avond riepen politie en hulpverleners via de onder andere Twitter op om gemaakte foto's en filmpjes te uploaden op de website van de Nationale Recherche om relschoppers te herkennen1. Gemeente Haren spreekt bij monde van woordvoerders van “een absolute chaos en bizarre taferelen”. “Dit is een scenario dat je je niet kunt voorstellen en niet kunt voorkomen”, verklaart een gemeentelijk woordvoerder in de nacht van vrijdag op zaterdag2. Tot ongeveer 1.15 uur hielden de ongeregeldheden aan. Op zaterdag 22 september opende gemeente Haren een informatienummer voor bewoners. Een veel gehoorde suggestie op Facebook en Twitter gedurende de aanloop en de avond zelf was om bij wijze van crisismanagement een alternatief feest op te zetten. Cabaretier Guido Weijers twitterde de 1 https://twitter.com/Politie/status/249253093793992704 2 http://forum.hulpverlening.nl/index.php/topic,10566.240.html Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01 Pagina 1 van 9 bewuste avond: “Ik denk simpel dat een vrachtwagen met een podium en DJ, en 2 drankwagens, goedkoper zijn dan ME en puin ruimen! #ProjectX”3. Het crisisteam, met daarin de burgemeester van Haren, Openbaar Ministerie en politie, heeft daar echter bewust van afgezien. Volgens gemeente Haren heeft dit geleid tot frustratie en onzekerheid onder de verwachtingsvolle bezoekers. Toch heeft het crisisteam geen spijt van deze beslissing. Burgemeester Bats: “Als wij iets hadden georganiseerd zou dat extra bezoekers hebben aangelokt. En dan hadden we niet kunnen instaan voor de veiligheid.” Bovendien zou de aansprakelijkheid daarmee worden verlegd volgens de gemeente. Als er schade zou ontstaan tijdens een spontaan alternatief feest onder gemeentelijke regie, zou dat schadeclaims kunnen opleveren.4 Volgens de burgemeester en de korpschef is Haren ondanks goede voorbereidingen, inclusief met betrekking tot het scenario van relschoppers dat uiteindelijk heeft plaatsgevonden, verrast door de hevigheid van geweld waarmee hulpverleners geconfronteerd werden5. De gemeente is van mening adequaat te hebben opgetreden, maar roept in een gemeentelijk persbericht alle betrokkenen op tot zelfreflectie. Korpschef Dros: “Dat geldt voor Facebookgebruikers en hun ouders, de feestgangers, journalisten, de media en de hulpverleningsdiensten.” De communicatie die van overheidswege is georganiseerd, kent de volgende opvallende keuzes: – Tot en met de dag van Project X Haren werd actief opgeroepen niet te komen; – In interviews werd enerzijds volgehouden dat de gemeente voorbereid was op het ergste scenario, terwijl de situatie -volgens gemeentelijke woordvoerders- uit de hand liep. – Van meet af aan verkondigt burgemeester Bats de schade op de daders te verhalen. – In een gezamenlijk persbericht roept burgemeester Bats en korpschef Dros op tot zelfreflectie. De gemeente zelf gaat kijken naar de invloed van social media en traditionele media. Jonge burgers Om de trends in de huidige leefwereld van jonge burgers te begrijpen, is het nodig de maatschappelijke ontwikkelingen te duiden die er de aanloop toe hebben gevormd. Een duik in geschiedenis van de afgelopen decennia laat ons zien waar onze jongeren vandaan komen en welke invloeden hun ouders in grote lijnen hebben gehad in hun denken, waardoor Project X Haren heeft kunnen plaatsvinden. Generaties Ik begin vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw. De jaren van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog bevatten beslissende elementen voor het denken van jongeren nu en zijn derhalve ook in bredere zin een belangrijk startpunt om de maatschappelijke structuur van de hedendaagse samenleving te kunnen begrijpen. Deze tijd wordt door de oudere generaties nu nogal eens getypeerd als een ‘calvinistische tijd’ van opgelegde normen en waarden, veel ‘moest’ en weinig ‘mocht’6. Burgers en media tonen eerbied voor gezag7 en er werd niet of nauwelijks gepubliceerd over persoonlijke affaires van politici en koningshuis. De nadruk in de politiek lag derhalve op burgerplichten, in plaats van burgerrechten.8 De reactie hierop kwam tot uiting in de revolutionaire jaren ’60 en ’70 waarin de kinderen, de zogenaamde babyboomers (geboren 1945-1955), zich fel gingen afzetten tegen de normen en waarden van hun ouders, de politiek en de kerk. 3 https://twitter.com/guidoweijers/status/249436990863466496 4 http://www.infopuntveiligheid.nl/Publicatie/DossierItem/6/3496/de-ongelofelijke-veerkracht-van-haren-dorp- repareert-zichzelf-snel-met-filmupdates.html 5 Persbericht Gemeente Haren d.d. 22 september 2012 en aflevering van Pauw & Witteman, d.d. 25 september 2012. 6 Ten aanzien van dit beeld bestaan veel bronnen. Hoofdzakelijk maak ik bij deze beeldvorming gebruik van Generatie Einstein (Boschma J. & Groen I. 2006) 7 Bijvoorbeeld met deftige aanspreekvormen als ‘excellentie’ enzovoorts (Openbaar bestuur, 2012) 8 Openbaar Bestuur (2012) sluit in dit opzicht naadloos aan op de inzichten van Boschma J. & Groen I. (2006) Project X Haren: Kom niet! | Essay | Marc de Koning | 1565170 | JCM-B3D01 Pagina 2 van 9 Burgers kwamen in verzet tegen het regenteske overheidsbeleid en de autoritaire stijl van leidinggeven binnen organisaties. Elites van de zuilen raakten de greep op hun achterban kwijt en er ontstonden veel nieuwe politieke partijen. Veel invloeden van deze generatie herkennen we anno 2012 in de vorm van maatschappelijke emancipatie, ontkerkelijking en vervanging van scheidslijnen tussen confessioneel en niet- confessioneel, tussen katholiek en protestants enzovoorts. Voorbij de verzuiling vieren individualisme, hedonisme en syncretisme hoogtij. Kinderen van deze ‘vrijheidsvechters’ volgden het pad dat hun ouders hadden gekozen, maar ervoeren in de schaduw van hun ouders ook de nadelige effecten van de flowerpowereuforie. Het is ietwat gechargeerd, maar als babyboomers hun kinderen al zagen staan, zagen zij die voornamelijk als beperking van hun eigen vrijheid. Deze volgende generatie, ofwel ‘Generatie X’ (geboren 1960-1985) reageerde daarop door hun kinderen juist centraal te stellen. Het krijgen van kinderen werd een bewuste keuze waarbij de verwachtingen hooggespannen waren. De ‘prinsjes’ en ‘prinsesjes’ zijn de dominerende decision makers van het gezin geworden omdat ouders te onzeker zijn om leiding te geven. In Nederland werd deze generatie als een ‘verloren generatie’ (‘niX’) beschouwd, aangezien de jongeren te