Lessen Uit (Mini-)Crises 2012.Indd 1 29-8-2013 10:59:38 Publicaties in De Onderzoeksreeks Politieacademie Bij Boom Lemma Uitgevers
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
rugdikte 18mm 29-08-2013 Politieacademie onderzoeksreeks Politieacademie onderzoeksreeks Lessen uit crises en mini-crises 2012 Lessen uit crises en mini-crises 2012 Rampen en crises leveren altijd veel stof tot leren op. In deze publicatie worden twintig bijzondere gebeurtenissen uit 2012 beschreven, waaronder de wateroverlast in het Noorden, de asbestzaak in Utrecht en de Facebookrellen in Haren. Ook komt een aantal ‘mini-crises’ aan bod zoals een zeemijn in een gracht in Leeuwarden. De verschillende gebeurtenissen hebben gemeen dat vaak de burgemeesters, maar soms ook nationale autoriteiten, met hulpdiensten en andere partijen een rol hebben. Hoe hebben zij daar invulling aan gegeven? Voor welke dilemma’s kwamen zij te staan? Lessen uit crises en mini-crises 2012 is geschreven voor bestuurders en professionals werkzaam in de veiligheids- keten. Centrale thema’s zijn: hoe om te gaan met maatschap- pelijke onrust; communiceren in situaties van onzekerheid; verantwoordelijkheid dragen of nemen; opschaling, samen- werking en de GRIP-structuur, en ondersteuning en nazorg aan slachtoffers en nabestaanden. De auteurs zijn vrijwel allen werkzaam op het terrein van het veiligheids- en crisismanagement. De redactie werd gevoerd door Menno van Duin, Vina Wijkhuijs en Wouter Jong. Elke casus wordt geïllustreerd met een foto die destijds op sociale media verscheen. Deze bundel onderstreept daarmee hoe nauw verweven (mini-)crises en sociale media zijn. Lectoraat Crisisbeheersing ISBN 978-94-6236-011-2 i.s.m. NGB 9 789462 360112 OM_Lessen_uit_crisis.indd All Pages 29-8-2013 10:56:46 Lessen uit crises en mini-crises 2012 Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 1 29-8-2013 10:59:38 Publicaties in de onderzoeksreeks Politieacademie bij Boom Lemma uitgevers: Otto Adang, Wim van Oorschot & Sander Bolster (2011). De politieaanpak van voetbal wedstrijden in Nederland. Ervaringen van peer review evaluatieteams. Cees Sprenger & Eefje Teeuwisse (2011). Slim vakmanschap. Onderzoek rond het versterken van vakmanschap binnen de politie. E.J. van der Torre, P.J. Gieling, M.C. Dozy, F.C. van Leeuwen & W. Hamoen (2011). Veilig politiewerk. De basispolitie over geweldgebruik. H. Sollie & N. Kop (2012). Joint Investigation Teams. Lessons learned. G. Meershoek (2012). Kees Peijster en de herijking van de maatschappelijke politierol. Menno van Duin, Pieter Tops, Vina Wijkhuijs, Otto Adang & Nicolien Kop (2012). Lessen in crisisbeheersing. Dilemma’s uit het schietdrama in Alphen aan den Rijn. Nicolien Kop (2012). Van opsporing naar criminaliteitsbeheersing. Vijf strategische implicaties. Nicolien Kop, Ronald van der Wal & Gerard Snel (2012). Opsporing belicht. Over strategieën in de opsporingspraktijk. Toine Spapens (2012). De complexiteit van milieucriminaliteit. De aard van het misdrijf, de opsporing en de samenwerkingsrelaties. Balthazar Beke, Henk Ferwerda, Edward van der Torre & Eric Bervoets (2012). Jeugd groepen en Geweld: van signalering naar aanpak. Henk Sollie, Vina Wijkhuijs, Walter Hilhorst, Ronald van der Wal & Nicolien Kop (2013). Aanpak multiproblematiek bij gezinnen met een Romaachtergrond. Een kennisfunda ment voor professionals. Cees Sprenger & Hans Regterschot (2013). Plankzaken opgeruimd. Een beweging van onderop. Menno van Duin, Vina Wijkhuijs & Wouter Jong (2013). Lessen uit crises en minicrises 2012. Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 2 29-8-2013 10:59:38 Lessen uit crises en mini-crises 2012 Redactie Menno van Duin Vina Wijkhuijs Wouter Jong Boom Lemma uitgevers Den Haag 2013 Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 3 29-8-2013 10:59:38 Omslagontwerp en opmaak binnenwerk: Textcetera, Den Haag © 2013 Politieacademie | Boom Lemma uitgevers ISBN 978-94-6236-011-2 ISBN 978-94-6094-853-4 (e-book) NUR 741 www.boomlemma.nl Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 4 29-8-2013 10:59:38 Inhoud Leren van dilemma’s: rode draden uit de casus 9 Menno van Duin, Vina Wijkhuijs, Wouter Jong 1 Hoogwater in het Noorden 37 Menno van Duin 2 Auto-ongeluk in Almelo met zes dodelijke slachtoffers 53 Michel Dückers, Jorien Holsappel, Rolf Kleber 3 Een busongeval in Zwitserland met Belgische en Nederlandse schoolkinderen 65 Vina Wijkhuijs 4 Brandstichtingen in Winschoten 79 Roy Johannink, Rolie Tromp 5 Een zeemijn in Leeuwarden 89 Kees Smeltekop 6 Paasvuur in Espelo 99 Wouter Jong, Frank van Boven 7 Treinongeval bij Amsterdam Westerpark 109 Angéliquè de Regt, Lilian Weber 8 Tentenkamp bij aanmeldcentrum in Ter Apel 123 Wouter Jong 9 De brand in Waalre: crisis- en business continuity management 139 Kees Arts, Menno van Duin, Berry van Son Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 5 29-8-2013 10:59:38 6 lessen uit crises en mini-crises 2012 10 Asbest in Utrecht 151 Menno van Duin 11 Noodweer treft festival in Steenwijkerwold 167 Josine van de Ven, Wouter Jong 12 Algje in Ouwerkerkse Kreek 179 Yvonne Sprick 13 Facebookrellen in Haren 191 Jan Bos 14 Recall van gerookte zalm uit Harderwijk 207 Vina Wijkhuijs 15 Gezinsdrama in Schalkwijk 221 Martine de Bas, Ger Huijer 16 Zelfmoord van een scholier uit Tilligte 235 Roy Johannink, Annet Ponjee 17 Arrestatie van moordenaar Marianne Vaatstra in Oudwoude 245 Wouter Jong 18 De dood van een grensrechter in Almere 255 Menno van Duin 19 Scheepsongeval op sinterklaasavond 271 Yvonne Sprick, Ruud van Eeden, Jack Thiessen 20 Stranding van een bultrug op de Razende Bol 285 Wouter Jong Literatuur 297 Over de auteurs 301 Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 6 29-8-2013 10:59:38 Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 7 29-8-2013 10:59:38 Locaties incidenten 17 1 5 13 4 20 8 11 7 16 18 6 2 14 10 15 19 12 9 3 Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 8 29-8-2013 10:59:39 Leren van dilemma’s: rode draden uit de casus Menno van Duin, Vina Wijkhuijs, Wouter Jong Inleiding In deze publicatie staan twintig bijzondere gebeurtenissen uit 2012 centraal. Het betreffen incidenten, calamiteiten en verstoringen van de openbare orde en veiligheid. Daarmee is niet gezegd dat wij de meest kritieke momenten of crisisachtige gebeurtenissen van 2012 behandelen. Wij behandelen in dit boek een breed palet aan crisissitu- aties, variërend van klassieke (dreigende) ongevallen en rampen zoals wateroverlast, vervoerscalamiteiten (auto, bus, trein, schip) en aange- stoken branden, tot meer afwijkende en atypische gebeurtenissen als de Facebookrellen in Haren, de asbestzaak in Utrecht en de dood van een grensrechter in Almere. Sommige van de in deze bundel opge- nomen gebeurtenissen zullen de meeste lezers zich nog wel herinne- ren, andere gebeurtenissen zijn al weer vergeten. Mogelijk dat de foto’s en tweets bij de casus bijdragen aan de herkenning; beelden blijven immers vaak beter hangen dan woorden. Alle foto’s zijn afkomstig van tweets die ten tijde van de gebeurtenis zijn verzonden en zijn met toe- stemming van de makers hier opgenomen. Wij hebben er bewust voor gekozen de snelle opkomst van deze nieuwe, sociale media op deze manier te illustreren. Het was nog niet eenvoudig een passende titel voor deze publicatie te bedenken. De ongeregeldheden en rellen in Haren, de salmonella in de zalm en het treinongeval bij Amsterdam Westerpark met één dode en tientallen gewonden kunnen ongetwijfeld als crisis bestempeld wor- den. Bij andere, kleinere, gebeurtenissen als de zeemijn in de grachten van Leeuwarden of de stranding van een bultrug bij Texel is dat label echter te zwaar. Deze over het algemeen wat kleinere gebeurtenissen worden ook wel met het begrip mini-crisis (Van Duin, 2011) aange- duid. Het gaat dan om gebeurtenissen die de gemeenschap (groot of Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 9 29-8-2013 10:59:39 10 lessen uit crises en mini-crises 2012 klein) vaak kortstondig bezighouden, veel (media-)aandacht krijgen, maar ook vaak relatief snel weer uit de aandacht verdwijnen. In de titel worden daarom beide typen gebeurtenissen genoemd, daarmee aan- gevend dat dit een publicatie is over crises en mini-crises die zich alle voordeden in 2012. Wij hebben voor een brede variatie aan gebeurtenissen gekozen, omdat de ervaring van de laatste jaren aantoont dat autoriteiten, hulpdiensten en anderen met steeds meer verschillende soorten (mini-)crises ge- confronteerd kunnen worden. De klassieke ongevallen zijn weliswaar nog in de meerderheid, maar de ‘gekke’ en ‘afwijkende’ casus rukken op. De brede scope is niet alleen gekozen omdat (mini-)crises vaker de publiciteit halen, maar ook omdat bij steeds meer van dergelijke ge- beurtenissen op zeker moment een beroep op een burgemeester wordt gedaan of de steeds bekender wordende GRIP-structuur uit de kast wordt gehaald en bijvoorbeeld gebruik wordt gemaakt van de facilitei- ten die de veiligheidsregio kan bieden. Juist deze brede focus, waarbij bij enkele calamiteiten niet het ongeval, maar de nafase en de nazorg centraal staan, geeft onzes inziens veel leermomenten. Sommige ervan zullen ogenschijnlijk beperkt zijn, maar zeker niet minder waardevol. Mogelijk biedt deze bundel weer wat kennis die van pas komt als men zelf met een vergelijkbare casus wordt geconfronteerd. De brede basis aan casuïstiek heeft ook duidelijk voordelen boven een zeer uitgebreide analyse van één enkele casus. Niet alleen komen met deze variatie meer verschillende thema’s, problemen en dilemma’s aan bod, ook geeft dit de mogelijkheid om – voor wat het waard is – op zoek te gaan naar interessante rode draden. Dit kunnen overeenkom- sten zijn, maar soms ook juist pregnante verschillen. In deze inleidende beschouwing schetsten wij een aantal van de be- langrijkste observaties en lessen, die uit de verzameling van gebeur- tenissen uit 2012 zijn te destilleren. Zo blijkt dat iedere casus wel een eigen-aardigheid oplevert. Voordat wij daartoe overgaan, volgt echter eerst een korte terugblik op het jaar 2012. In de volgende paragraaf kij- ken wij naar de crises uit 2012 en naar de zaken die in Nederland maar ook elders de aandacht op het terrein van crisismanagement opeisten. Lessen uit (mini-)crises 2012.indd 10 29-8-2013 10:59:39 Leren van dilemma’s: rode draden uit de casus 11 Het jaar 2012 Een rampjaar? Was 2012 een rampjaar of viel het relatief wel mee? Wij citeren het jaar- overzicht van NRC Handelsblad:1 Het jaar 2012 kende opnieuw veel rampen: sommige veroorzaakt door de natuur, andere door menselijk falen.