Ç.Ü Fen Ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

FEKE-POZANTI-SAİMBEYLİ (ADANA) İLÇELERİNDE HEYELANLI YERLEŞİM BİRİMLERİNİN DAĞILIMI VE AFET UYGULAMALARININ ETKİNLİĞİ1

Distribution of the Landslide Affected Settlements in Feke-Pozantı-Saimbeyli (Adana) Districts and Effectiveness of Disaster Treatments

Mustafa KAFADAR Tolga ÇAN Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı

ÖZET Ülkemizin coğrafi yapısı, iklim ve jeolojik özellikleri nedeniyle heyelanlar aynı bölgede tekrarlanarak afetlere dönüşmektedir. Heyelan zararlarının azaltılmasında temel amaç, can ve mal kaybı riskini ortadan kaldıracak ya da uzun süreli azaltacak yaklaşımların geliştirilip, denetimli bir şekilde uygulanması ile mümkündür. Bu kapsamda, geçmişe ait heyelan kayıtlarından çıkarılacak sonuçlar, bunları meydana getiren hazırlayıcı ve tetikleyici faktörlerin belirlenmesine ve yapılacak zarar azaltma çalışmalarına önemli altyapı oluşturmaktadır. Bu çalışmada Adana ili, Saimbeyli, Feke ve Pozantı ilçelerinde meydana gelen heyelan olayları ile heyelanlardan meydana gelen kayıplar, afet önleme ve azaltma çalışmalarının etkinliği, 7269 sayılı Afet kanunu göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Arşiv kayıtlarına göre, Saimbeyli, Feke ve Pozantı ilçelerinde sırasıyla 14, 39, 32 heyelan olayı sonucu, 161, 385, 157 etkili nakil gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Heyelan, Afet, Saimbeyli, Feke, Pozantı.

ABSTRACT Due to the geographical structure, climate and geological characteristics of our country, landslides are repeated in the same region and turned into disasters. The main purpose of mitigating landslide damages is by developing and supervising the approaches that will eliminate the risk of loss of life and property or reduce it for a long time. In this context, the results to be drawn from the landslide records of the past constitute an important basis for the determination of the preparatory and triggering factors and the harm reduction activities to be made. In this study, landslide incidents in Adana, Saimbeyli, Feke and Pozantı districts, losses from landslides, effectiveness of disaster prevention and mitigation studies were evaluated by considering Disaster Law No. 7269. According to archive records, 161, 385, 157 effective transports were carried out as a result of 14, 39, 32 landslide events in Saimbeyli, Feke and Pozantı districts respectively. Land surveys conducted in Saimbeyli, Feke and Pozantı districts have evaluated landslide activity status in the regions. Key Words: Landslide, catastrophe, Saimbeyli, Feke, pozantı.

Giriş Bir toplumu veya çevreyi olumsuz olarak etkileyen, aniden gelişen, doğa veya insan kaynaklı olaylar olarak tanımlanan afetler önemli kayıplara yol açmaktadır. Son yıllarda, ekonomik, sosyolojik, hızlı nüfus artışı küresel iklim değişikliliği ve doğal yeryüzü dinamikleri sonucu afete dönüşen deprem heyelan

1Aynı Başlıklı Yüksek Lisans Tezinden Üretilmiştir.

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

gibi doğa olaylarının sayısında artış olduğu gözlenmiştir. Dünya genelinde ekonomik, sosyolojik, çevresel ve fiziksel etkilerin artması, son yıllarda afetler sonucunda oluşan can ve mal kayıplarını önemli oranda artmasına yol açmaktadır. Ülkemizin coğrafi yapısı, iklimsel ve jeolojik özellikleri nedeniyle afetlere sık sık maruz kalmaktadır. Türkiye’de özellikle depremler, heyelanlar ve taşkınlar önemli miktarda can ve mal kaybına sebep olmaktadır. Yıkıcı etkiye sahip olan heyelanların verdiği zararların boyutları bunları tetikleyen deprem ve sel olayları etkisi altında da geliştiğinden, çoğu zaman gereğinden daha düşük tahmin edilmektedir. Türkiye’de büyük kayıplara yol açan doğal afetler ile ilgili, genel olarak yapısal hasarların giderilmesine yönelik yapılan çalışmalar, 1958 yılına kadar, büyük afetler için çıkartılan özel uygulama kanunlarıyla sürdürülmeye çalışılmış olup, 1959 yılında “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun” un yürürlüğe girmesinden sonra, konu daha geniş kapsamlı olarak ele alınmış ve ilgili çalışmaları yürütebilmek amacıyla, 1965 yılında İmar ve İskan Bakanlığı bünyesinde Afet İşleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Afet İşleri Genel Müdürlüğü; 7269 sayılı Kanun’un 1968 yılında değiştirilen 1. maddesi ile “deprem (yer sarsıntısı), yangın, su baskını, yer kayması, kaya düşmesi, çığ, tasman ve benzeri afetlerde; yapıların ve kamu tesislerinin genel hayata etkili olacak derecede zarar gören veya görmesi muhtemel olan yerlerde alınacak tedbirlerle, yapılacak yardımlar hakkında” uygulanacak hükümleri belirleme rolünü üstlenmiştir. Kanun hükümleri çerçevesinde, teknik ekiplerce yapılan çalışmalar sonucunda, yaşamı tehdit edecek boyuttaki afetlerin olması veya olasılığının bulunması halinde, vatandaşların yıkılan veya hasar gören ya da hasar görme olasılığı olan konutlarının "güvenli bir alana nakledilmesi gerektiği" kararı vermesiyle farklı bir süreç başlatılmıştır. Yapılan etütler sonucu afetzede olduklarına karar verilen kişiler, kendilerine yeni konut yapılmasını sağlayacak kanuni şartları taşımaları halinde bu yardımdan yararlanabilmektedir. Adana ili doğal afet olaylarının dağlımı incelendiğinde; heyelan olayları yoğun olarak Pozantı, Karaisalı, Kozan, Feke ve Saimbeyli yerleşim birimlerinde olduğu gözlenmektedir. Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından kaya düşmesi olarak diğer heyelanlardan ayrı olarak değerlendirilen olaylar ise; genelde ilin kuzeyinde yer alan Toros dağ kuşağına yakın ilçelerde (Kozan, Feke, Karaisalı, Pozantı, Tufanbeyli) dike yakın kaya şevlerinin gözlendiği bölgelerde sıklıkla meydana gelmektedir. Çalışma alanı olarak, heyelanların büyük çoğunluğunun yer aldığı Pozantı, Feke ve Saimbeyli ilçeleri seçilmiştir (Şekil 1). Çalışma alanında 1968’li yıllardan günümüze kadar olan yıllardaki yağışların tetiklemesi ile gelişen heyelan olayları sonucu afet kapsamına alınan köylerin envanteri Mülga Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) afet raporlarından yararlanılarak çıkarılacak ve bu köylerin mevcut durumu incelenmiştir. Köylerin bugünkü durumları ve afet kanununun uygulamadaki sorunları yapılan detaylı arazi çalışmaları sonucunda belirlenmiştir.

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Şekil 1. Çalışma alanı yer bulduru haritası.

Materyal ve Metot Materyal Adana ili doğal afet olaylarının dağılımı incelendiğinde; heyelan olayları yoğun olarak Pozantı, Karaisalı, Kozan, Feke ve Saimbeyli ilçe ve köy yerleşim birimlerinde olduğu gözlenmektedir. Tez kapsamında, Adana İlinin kuzey batısında bulunan Pozantı İlçesi ve civar köyleri ile Adana İlinin kuzey doğusunda bulunan Feke ve Saimbeyli İlçeleri ile civar köyleri incelenmiştir. Tez kapsamında çalışılan 3 ilçede toplam 82 köy bulunmaktadır (Şekil 2).

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Şekil 2. Çalışma alanınında bulunan yerleşim yerleri.

Pozantı ilçesi, Adana’ nın kuzeydoğusunda Mersin ve Niğde illerine komşu durumunda bulunmakta olup, İlçe merkezi Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’yu İç Anadolu ve Avrupa’ ya kara ve demiryolu ile bağlayan önemli bir geçit noktasında bulunmaktadır. Pozantı; Doğuda Aladağ (Adana), Güneyde Karaisalı (Adana) İlçeleri, Güneybatıda Tarsus (Mersin), Batı ve Kuzeyinde Ulukışla, Çamardı (Niğde) ilçeleri ile çevrilidir (Şekil 3. a). Yüzölçümü 797.15 km²’dir. Pozantı Orta Toroslar’da vadi içerisine kurulmuş, önemli bir geçit bölgesidir. Rakımı 780 m’dir. İlçe Merkezinden geçen Çakıt Çayı ve Kamışlı Vadisinden geçen Körkün Çayı önemli akarsularıdır. Saimbeyli ilçesi, Adana merkeze 157 km uzaklıkta olup, Orta Toros sıradağları arasında yer almaktadır. Doğusunda Göksun ve Andırın, batısında Develi, kuzeyinde Tufanbeyli, güneyinde Feke ve Kadirli ilçeleri ile komşudur (Şekil 3b). Yüzölçümü 965.83 km2’dir. Denizden yüksekliği yaklaşık 2500 m’ye ulaşmaktadır. Feke İlçesi 36-37 kuzey enlemleri ile 34-35 doğu boylamları arasında Akdeniz Bölgesinin kuzey doğusunda yer almaktadır. Ortalama rakım 620 m’dir. Doğusu Saimbeyli ve Sumbas ilçeleri, batısı Yahyalı ilçesi, kuzeyi Develi ve Saimbeyli, güneyi Kozan ilçesi ile çevrili olup, yüzölçümü 1215 km²’dir. Adana' ya uzaklığı ise 122 km’dir. Seyhan nehrini oluşturan kolları tarafından yarılmış derin vadilere sahiptir.

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Şekil 3. Pozantı (a), Saimbeyli ve Feke (b) ilçe sınırları ve komşu ilçeleri.

Metot Çalışma alanında 1950’li yıllarında 7269 sayılı afet kanunundan önceki yıllardaki afetlerle, 1959 yılında “Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunun” yürürlüğe girmesinden günümüze kadar olan yıllardaki yağışların tetiklemesi ile gelişen heyelan olayları sonucu afet kapsamına alınan köylerin envanteri İmar ve İskan Bakanlığı, daha sonra Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (Afet İşleri Genel Müdürlüğü) afet raporlarından yararlanılarak çıkarılmış ve bu köylerin mevcut durumu incelenmiştir. Mahallelerin (köy) bugünkü durumları ve afet kanununun uygulamadaki sorunları yapılan detaylı arazi çalışmaları sonucunda tespit edilmiştir. Tarihsel heyelan envanter haritası ile arşiv kayıtları değerlendirilmiş farklı zamanlarda yapılan arazi çalışmaları esnasında yerel halk ile konuşularak heyelanlardan kaynaklı zararlar için iyileştirme çalışmaları yapılıp yapılmadığı, heyelanlardan kaynaklı gelişen ve hayatı olumsuz yönde etkileyen olumsuz etkenler ne derece iyileştirildiği araştırmaları yapılmıştır.

Araştırma Bulguları ve Tartışma Çalışma Alanı Jeomorfometrik ve Jeolojik Özellikleri Toroslar, Alp-Himalaya kuşağının Türkiye’den geçen yaklaşık 2000 km uzunlukta önemli bir bölümünü oluşturur (Özgül, 2006). Ege denizi kıyılarından başlayıp doğuya doğru Akdeniz kıyısına uzanan kuşak, Doğu Anadolu’da çatallanarak biri Güneydoğu Anadolu’yu kuzeyden sınırlayan, diğeri Munzur dağlarına kadar uzanan iki koldan oluşmaktadır (Özgül, 2006). Kuşağın, batıda Ege denizi kıyılarından başlayarak Antalya ilinin batısına kadar olan bölümü Batı Toroslar, Batı Toroslar ile Ecemiş Fayı arasında kalan ve Orta Anadolu’yu güneyden sınırlayan bölümü Orta Toroslar, Ecemiş Fayı’nın doğusunda kalan bölgeler ise Doğu Toroslar olarak adlandırılmıştır (Özgül, 1983). Geyik Dağı Birliği, adını Orta Toroslar’ın yüksek dağlarından biri olan ve bu birliğe ait kaya birimlerinden oluşan Geyik Dağı’ndan alır (Özgül,1976). Bu birlik, tümü allokton olan diğer birliklerin altında yer almaktadır. Geyik Dağı Birliği, Doğu Toroslar’da Saimbeyli, Feke, Tufanbeyli ve Kozan arasında bulunmaktadır. Aladağ birliği, Geyik Dağı Birliği’nin üzerinde naplar halinde yer almaktadır (Şekil 4).

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Aladağ Birliği Geç Devoniyen – Geç Kretase aralığında çökelmiş başlıca şelf tipi karbonat ve kırıntılı kaya birimlerini kapsayan birliktir Özgül (1976). Orta Toroslar’ın, İç Anadolu metamorfitlerini (Kırşehir-Niğde metamorfitleri) güneyden kuşatan kuzey kesimini oluşturan ve çoğunlukla metamorfizma gösteren kaya birimi topluluğu olan Bolkar dağı birliği, Özgül (1976) tarafından, bu topluluğa ait kaya birimlerini kapsayan Toroslar’ın yüksek dağlarından Bolkar Dağı’nın adıyla adlandırılmıştır. Adana ilinde Pozantı ilçesi güney kesimlerinde görülmektedir. Özgül (1976) tarafından “Bozkır Birliği” adıyla tanımlanmış olan genel anlamda ofiyolitik melanj özelliği gösteren kaya birimi topluluklarından oluşmaktadır. Görbiyes dağı birliği, Prekambriyen-Senoniyen yaş aralığında düşük dereceli metamorfizma geçirmiş metakarbonatlar ve metakırıntılılarla temsil edilmektedir. Misis Andırın birliği, yapısal olarak orta derecede kuzeye eğimli bir bindirme ile Miyosen yaşlı havza çökellerinin üzerinde bulunmaktadır (Ünlüğenç ve Akıncı, 2017). Adana havzası Tersiyer örtü birimleri olarak adlandırılan birimleri, Batıda Ecemiş fayı, kuzeyde Aladağ ilçesi ve Adana ili güneyi ve batıda Kozan ilçelerinde görülmektedir (Şekil 4).

Şekil 4. Çalışma alanı ve civarı Tektonik birlikler (Özgül ve Kozlu, 1993, Usta, 2004’dan düzenlenmiştir).

Pozantı ilçesinde genel olarak, Bolkar dağı birliğine ait mermer, kristalize kalker, dolomit litolojisi gösteren birimler ile Eosen-Oligosen yaş aralığında bulunan birimler genel olarak bulunmaktadır. İlçenin alt güney kesimlerinde ise çok az miktarda Devoniyen birimleri yer almaktadır (Şekil 4.2). Feke ilçesinde, Silüriyen yaşlı birimler ile Peridotit, serpantinit ve peridotitler yer almaktadır. Saimbeyli ilçe sınırlarında, Devoniyen yaşlı kireçtaşları ile Silüriyen yaşlı birimler yer almaktadır (Şekil 5).

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Şekil 5. Çalışma alanı ve civarı Jeoloji Haritası Özgül ve Kozlu, 1993 ve Usta, 2006’dan düzenlenmiştir.

Tarihsel ve Arşiv Heyelan Envanter Verileri Tarihsel heyelan envanter haritasına göre, heyelanların dağılımına bakıldığında genelde Saimbeyli, Feke, Kozan, Aladağ ve Pozantı ilçelerinde yoğunlaştığı görülmektedir (Şekil 6). Arşiv envanter hartiasına göre Feke, Saimbeyli ve Pozantı ilçelerinde sırasıyla 39, 14, 32 rapor bulunmaktadır.

Şekil 6. Çalışma alanı ve civarı heyelan envanter haritası (Gökçe ve ark, 2008 ve Duman ve ark., 2009’dan).

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Saimbeyli İlçesindeki Heyelan Afet Olayları ve Afet Yasası Kapsamında Yapılan Uygulamaların Değerlendirilmesi Arşiv heyelan envanter haritasına göre, Saimbeyli ilçesinde Gökmenler, Yardibi, İslam ve Himmetli mahallerinde gelişen 14 heyelan sonucu etkili nakil gerçekleşmiştir. Özellikle 1988 yılında gerçekleşen aşırı yağışlardan kaynaklı heyelanların gerçekleştiği bölge ile ilgili yapılan raporlarda yer almaktadır (Çizelge 1). Saimbeyli ilçesi, Gökmenler, Himmetli, Kandilli, Karakuyu, Tülü, Yardibi ve İslam mahallerinde yapılan arazi çalışmalarında heyelanların halen aktif olduğu bölgeler tespit edilmiştir. 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları kapsamında, ilçede gelişen heyelanlardan kaynaklı 116 konut hasar görmüştür. Meteoroloji genel müdürlüğüne ait Saimbeyli ilçesinde bulunan meteoroloji istasyonu 1986-1995 yılları arasında günlük yağış kaydı almıştır. Bu verilere göre, 1987, 1988 ve 1995 yılında toplam yağış miktarlarının 1000 mm’nin üzerinde olduğu görülmektedir (Şekil 7). Arşiv kayıtları ile yağış miktarları değerlendirildiğinde uyum olduğu görülmektedir.

Şekil 7. Saimbeyli meteroloji istasyonu yıllık toplam yağış verileri.

Çizelge 1. Saimbeyli ilçesi ve köylerinde 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları. İl: Adana İlçe: Saimbeyli Açıklamalar Köy (Mahalle) Hasarlı Konut Sayısı Gökmenler 2 Kontrol Etüdlerinde Himmetli 6 Önce Nakil, Sonra Kontrol Etütleri Kandilli 10 Önce Nakil, Sonra İptal Karakuyu 0 Meskun Saha Dışı Tülü 4 Önce Nakil, Sonra İptal Yardibi 59 Önce Nakil, Sonra İptal İslam Mahallesi 35 Önce nakil, Sonra iptal

Feke İlçesindeki Heyelan Afet Olayları ve Afet Yasası Kapsamında Yapılan Uygulamaların Değerlendirilmesi Arşiv heyelan envanter haritasına göre, Feke ilçesinde Belenköy (Kubatlı), İslam, Hefkeli, Mansurlu, Kayadibi, Bağdatlı, Çandırlar, Ormancık, Şahmuratlı mahallerinde gelişen 39 heyelan sonucu 385 etkili nakil gerçekleşmiştir. Bu etkili

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

nakillerden en büyüğü 1970 yılında gerçekleşen aşırı yağışlardan kaynaklı gelişen Mansurlu köyü heyelanı sonucu 203 etkili nakildir. Feke ilçesi, Bağdatlı, Bahçecik, Belen, Çandırlı, Çondu, Güzpınarı, Hıdıruşağı, Kaleyüzü, Kayadibi, Konakkuran, Mansurlu, Feke merkez İslam ve Hefkeli mahalleleri ile Olucak, Ormancık, Oruçlu, Şahmuratlı ve Süpendere mahalelerinde yapılan arazi çalışmalarında heyelanların halen aktif olduğu bölgeler tespit edilmiştir. 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları kapsamında, ilçede gelişen heyelanlardan kaynaklı 465 konut hasar görmüştür (Çizelge 2). Meteoroloji genel müdürlüğüne ait Feke ilçesinde bulunan meteoroloji istasyonu 1970-1993 yılları arasında günlük yağış kaydı almıştır. Bu verilere göre, 1981, 1987, 1988 yılında toplam yağış miktarlarının 1000 mm’nin üzerinde olduğu görülmektedir (Şekil 8). Arşiv kayıtları ile yağış miktarları değerlendirildiğinde uyum olduğu görülmektedir.

Çizelge 2. Feke ilçesi ve köylerinde 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları. İli: Adana İlçesi: Feke Açıklamalar Köyü (Mahallesi) Hasarlı Konut Sayısı Bağdatlı 6 Nakil Bahçecik 0 Meskun Saha Dışı Belen 23 Nakil Çandırlar 15 Nakil Çondu 19 Nakil Güzpınarı 4 Nakil Hıdıruşağı 8 Nakil Kaleyüzü 2 Kontrol Etütleri Proğramında Kayadibi 10 Nakil Konakkuran 1 Nakil (Kendi İmkanları ile ) Mansurlu 167 Köyün tamamı nakledilmiş (130 konut yapılmış) Merkez İslam Mahallesi 118+5 Nakil (Beş konut için etkisizlik) Merkez Hefkeli Mahallesi 14 Nakil Olucak 11 Nakil Ormancık 31+3 Nakil (3 konut için onarım) Oruçlu 8 Nakil Şahmuratlı 4 Nakil Süphandere 16 Kontrol Etütleri Programında

Şekil 8. Feke meteoroloji istasyonu yıllık toplam yağış verileri

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Pozantı İlçesindeki Heyelan Afet Olayları ve Afet Yasası Kapsamında Yapılan Uygulamaların Değerlendirilmesi Arşiv heyelan envanter haritasına göre, Pozantı ilçesinde Alpu, Belemedik, Hamidiye, Dağdibi mahallerinde gelişen 32 heyelan sonucu 29 etkili nakil gerçekleşmiştir (Gökçe ve ark., 2008). Bu etkili nakillerden en büyüğü 1969 yılında gerçekleşen aşırı yağışlardan kaynaklı gelişen Belemedik köyü heyelanı sonucu 106 etkili nakildir. Pozantı ilçesi, Alpu, Belemedik, Hamidiye mahallerinde yapılan arazi çalışmalarında heyelanların halen aktif olduğu bölgeler tespit edilmiştir. 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları kapsamında, ilçede gelişen heyelanlardan kaynaklı 270 konut hasar görmüştür (Çizelge 3). Meteoroloji genel müdürlüğüne ait Pozantı ilçesinde bulunan meteoroloji istasyonu 1960-1991 yılları arasında günlük yağış kaydı almıştır. Bu verilere göre, 1968, 1991yıllarında toplam yağış miktarlarının 1000 mm’nin üzerinde olduğu görülmektedir (Şekil 4.9). Arşiv kayıtları ile yağış miktarları değerlendirildiğinde uyum olduğu görülmektedir.

Şekil 9. Pozantı meteroloji istasyonu yıllık toplam yağış verileri. Çizelge 3. Pozantı ilçesi ve köylerinde 7269 sayılı kanun kapsamında yapılan afet uygulamaları. İli: Adana İlçesi: Pozantı Açıklamalar Köyü (Mahallesi) Hasarlı Konut Sayısı Alpu 13 Kontrol Etütleri Proğramında Belemedik 106 Köyün Tamamının Nakli Dağdibi 29 21 Konut Teslim, 8 Konut Proğ. Hamidiye 122 Köyün Tamamının Nakli

SONUÇLAR VE ÖNERİLER Bu çalışmada Adana ili, Saimbeyli, Feke ve Pozantı ilçelerinde meydana gelen heyelan olayları ile heyelanlardan meydana gelen kayıplar ve afet önleme ve azaltma çalışmalarının etkinliği, 7269 sayılı Afet kanunu göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Çalışma alanı ile ilgili tarihsel heyelan envanter

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

kayıtlarına bakıldığında bölgede özellikle çalışma alanının temelinde yer alan Ofiyolitik melanj, yamaç molozları ve bazı yerlerde killi birimler içerisinde heyelanların geliştiği gözlenmiştir. Heyelanların mekansal dağılımına bakıldığında genellikle Saimbeyli, Feke ve Pozantı İlçelerindeki vadiler içinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgede heyelanlarla ilgili süreçlerin hazırlayıcı ve tetikleyici faktörlerin kontrolünde aynı bölgede tekrarlanmalı olarak geliştiği gözlenmiştir. Doğal afetlerden etkilenen veya etkilenme olasılığı altında bulunan yerleşim birimlerinde afet iyileştirme ve önleme çalışmaları için 1959 yılında 7269 sayılı kanun kabul edilmiş ve günümüze kadar yapılan değişikliklerle beraber halen bu kanun uygulanmaktadır. Bölgedeki heyelan kayıtlarına göre (Jeolojik- jeoteknik etüt raporları baz alınarak) Saimbeyli İlçe sınırları içerisinde 1969-2019 tarihleri arasında meydana gelen heyelan afeti olayları sonucunda; Gökmenler Köyünde 2 konutun kontrol etütleri programına alındığı, Himmetli Köyünde 6, Kandilli Köyünde 10, Tülü Köyünde 4, Yardibi Köyünde 59 ve merkez İslam mahallesinde 35 konutun önce nakledildiği daha sonra bu nakillerin iptal edildiği anlaşılmıştır. Saimbeyli İlçesinde heyelan olayından toplamda116 konutun etkilendiği belirlenmiştir. Feke İlçe sınırları içerisinde 1969 tarihinden 2019 yılına kadar olan zaman diliminde meydana gelen heyelan afeti olayları sonucunda; Feke İlçesinde; Bağdatlı köyünde 6 konutun nakledildiği, Bahçecik köyünde heyelan olayının meskun sahanın dışında meydana geldiği ve konutları etkilemediği, Belen Köyünde 23 konutun nakledildiği, Çandırlar Köyünde 15 konutun nakledildiği, Çondu Köyünde 19 konutun nakledildiği, Güzpınarı Köyünde 4 konutun nakledildiği, Hıdıruşağı Köyünde 8 konutun nakledildiği, Kaleyüzü Köyünde 2 konutun kontrol etütleri programına alındığı, Kayadibi Köyünde 10 konutun nakledildiği, Konakkuran Köyünde bir konutun nakledildiği (kendi imkanları ile), Mansurlu Köyünde köyün tamamının 167 konutun nakledildiği ancak hak sahibi olan 130 aileye konut yapıldığı, Merkez İslam mahallesinde 118+5 konutun nakledildiği (5 konut için etkisizlik oluru alınmıştır), Merkez Hefkeli mahallesinde 14 konutun nakledildiği, Olucak köyünde 11 konutun nakledildiği, Ormancık Köyünde 31+3 konutun nakledildiği(3 konut için onarım) ,Oruçlu Köyünde 8 konutun nakledildiği, Şahmuratlı Köyünde 4 konutun nakledildiği ve Süphandere Köyünde 16 konutun kontrol etütleri programına alındığı tespit edilmiştir. Feke İlçesinde heyelan olayından toplamda 465 konutun etkilendiği belirlenmiştir. Pozantı İlçe sınırları içerisinde 1969 tarihinden günümüze (2019) kadar olan zaman diliminde meydana gelen heyelan afeti olayları sonucunda; Pozantı İlçesinde; Alpu Köyünde 13 konutun kontrol etütleri programına alındığı, Belemedik Köyünde köyün tamamının (106 konut) nakledildiği, Dağdibi Köyünde 29 konutun nakledildiği bunlardan 21 konutun hak sahiplerine teslim edildiği 8 konutun ise programda olduğu, Hamidiye Köyünde ise köyün tamamının (122 konut) nakledildiği ve hak sahiplerine konutların teslim edildiği anlaşılmaktadır. Pozantı İlçesinde heyelan olayından toplam da 270 konutun etkilendiği tespit edilmiştir. Çalışma alanımız içerisinde yer alan Adana İli, Saimbeyli, Feke ve Pozantı İlçeleri sınırları içerisinde yer alan toplam 29 kırsal alanında 851 konutun heyelan olayından etkilendiği, 7269 sayılı kanunun 16. ve 29. Maddesine göre 696 konut nakledilerek hak sahiplerine afet konutu yaptırılıp teslim edildiği, 8 hak sahibi için konut yapılması programda olduğu tespit edilmiştir. 108 konutun ise önce nakledilip sonra hak sahipliğinin iptal edildiği ve 39 konutunda kontrol etütleri programına alındığı belirlenmiştir.

Ç.Ü Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi Yıl 2019 Cilt: 38-1

Saimbeyli, Feke, Pozantı İlçeleri sınırları içerisindeki 29 kırsal yerleşim merkezinde yapılan arazi çalışmaları sonucunda, 7269 sayılı afetler kanununun ikinci maddesi gereğince tespit ve ilan olunan afet bölgelerine dahil şehir, kasaba ve köylerde bulunan veya inşası süren binaların yıkımının zorunlu hale getirildiği 14. Madde uygulamasının bazı yerleşim yerlerinde kısmen uygulandığı, bazı yerleşim birimlerinde ise uygulanmadığı tespit edilmiştir. Örneğin; tamamı nakledilen ve afet konutları yapılarak hak sahibi afetzedelere afet konutları teslim edilen Feke İlçesi Mansurlu Köyü ile Pozantı İlçesi Belemedik köyünde 7269 sayılı kanunun 14. maddesi uygulamazken, Pozantı Hamidiye Köyünde 7269 sayılı kanunun 14. Maddesinin uygulandığı tespit edilmiştir. 7269 sayılı kanunun uygulanmadığı bazı yerleşim yerlerinde hasar gören ancak yıkılmayan birçok binanın sahipleri tarafından halen kullanıldığı ve 7269 sayılı afetler kanununun 1. Maddesi gereği “Afete Maruz Bölge” olarak tanımlanan bu yerlere yeni konutların yapıldığı belirlenmiş olup bu durumun olası bir heyelan karşısında can ve mal kayıplarına sebep olabileceği arazi çalışmaları sonucunda tespit edilmiştir. Hatta Feke İlçesi Mansurlu Köyü ve Pozantı İlçesi Belemedik Köyü gibi resmiyette olmayan fakat fiilen var olan köylerin olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma kapsamında; Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan raporlar kapsamında nakilleri önerilen konutların olduğu ve yer seçimlerinin yapıldığı ancak uzun yıllar afet konutları yapılmayan afetzedelerin bulunduğu tespit edilmiş. Aradan uzun yılların geçmesi nedeniyle afetzedelerin bir kısmının vefat ettiği ve bir kısım verasetlerin ise afetzede haklarından feragat ettiği ve bu nedenle hak sahipliklerinin iptal edildiği afetzedeler olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada; heyelan etüdü yapan ve konutların naklini öneren teknik heyetin raporunu ikinci bir teknik heyetin nakillere gerek olmadığı gerekçesiyle iptal edildiği gözlemlenmiş olup bu durum heyelan etütlerinin daha duyarlı uzman heyet tarafından yapılması gerektiği gerçeğini ortaya çıkarmıştır.

Kaynaklar Duman, T. Y., Çan, T., Olgun, Ş. Nefeslioğlu, H. A., Hamzaçebi, S. Elmaci, H. Durmaz, S. Ve Çörekçioğlu, Ş. 2009h. Türkiye Heyelan Envanteri Haritası- 1/500000 ölçekli Adana Paftası, MTA Özel Yayınlar Serisi-23, Ankara, 19. Gökçe, O., Demir, A., Özden, Ş., 2008. Türkiye’de heyelanlı yerleşim birimlerinin dağılımı ve CBS ortamında sorgulanması. 1. Heyelan Sempozyumu, Trabzon, 24-40. Özgül, N. 2006. Toroslar’ın Paleozoyik Yaşta Bazı Kaya Stratigrafi Birimleri. Stratigrafi Komitesi 6. Çalıştayı (Toros Kuşağı ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Prekambriyen-Paleozoyik Kaya Birimlerinin Litostratigrafi Adlamaları); Bildiri Özleri, 1-8, Ankara. Özgül, N. ve Kozlu, H., 1993. Kozan-Feke-Mansurlu Arasının Jeolojisi. TPAO Rap. No: 3380, 127 s., (yayımlanmamış) Özgül, N. ve Kozlu, H., 2002. Kozan-Feke (Doğu Toroslar) yöresinin stratigrafisi ve yapısal konumu ile ilgili bulgular. TPJD Bülteni, 14/1, 1-36