Katılım Bankacılığının Gelişimi Ve Türk Bankacılık Sistemi İçerisindeki Etkinliğinin Araştırılması
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANA BİLİM DALI FİNANS BİLİM DALI Yüksek Lisans Tezi Katılım Bankacılığının Gelişimi Ve Türk Bankacılık Sistemi İçerisindeki Etkinliğinin Araştırılması Ömer KAYA 2501070163 Tez Danışmanı Prof. Dr. Ahmet KÖSE İSTANBUL 2010 “Katılım Bankacılığının Gelişimi Ve Türk Bankacılık Sistemi İçerisindeki Etkinliğinin Araştırılması” Ömer KAYA ÖZ Bu çalışmada Türkiye’deki katılım bankacılığının genel durumu ve katılım bankacılığındaki büyümenin bankacılık sistemine göre etkinlik yönünden durumu araştırılmıştır. Katılım bankaları, özellikle mevduat bankalarının faaliyet alanı içerisinde yer aldıklarından dolayı, ilk önce mevduat bankalarına genel olarak değinilmiş olup, sektör içindeki durumlarının analizi yapılmıştır. Ardından faizsiz bankacılığın gelişimi, işleyişi ve dünyadaki durumuna değinilerek, Türkiye’de faizsiz bankacılığı ifade eden katılım bankacılığı ele alınmıştır. Katılım bankacılığının sektör içerisindeki genel durumu ve gelişiminden sonra, 2003–2008 dönem aralığı itibariyle Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemi ile göreli olarak etkinliği incelenmiştir. ABSTRACT In this paper the general situation of Participation Banks (Islamic Banks) and the growth of participation banking (Islamic Banking) in matters of efficiency in the banking system are discussed. As Participation Banks are within the field of activity of Deposit Banks, first Deposit Banks have been analyzed on a general basis and then the situation of Participation Banks in the sector have been discussed. Afterwards the analysis of the development, operational functions and the global situation of interest-free banking, the interest-free banking sector known as Participation Banking in Turkey has been discussed. After the review of the general situation and development of Participation Banking in the sector, the 2003 – 2008 terms have been analyzed relatively with the Data Envelopment Analysis methodology. iii ÖNSÖZ Katılım bankacılığının son dönemlerdeki gelişimi ve bankacılık sistemi içerisindeki payının artışı dikkat çekicidir. Fakat katılım bankacılığının gelişimini sadece büyüme göstergeleri ile değerlendirmek yanıltıcı olabilir. Çünkü bilindiği üzere bankacılık da bir süreçtir ve her süreç gibi belirli kaynakları kullanarak çıktı üretmektedir. Bir süreçte en önemli performans göstergelerinden biri de hiç kuşkusuz sürecin etkinliğidir. Dolayısıyla mevduat bankacılığından farklı iş süreçleri ve teknikler ile yönetilen katılım bankacılığının bu gelişim sürecindeki etkinliğinin de değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışma kapsamında, genel olarak Türkiye’deki bankacılık sistemine ve mevduat bankacılığının durumuna, ardından faizsiz bankacılık ile Türkiye’deki yansıması olan katılım bankacılığının durumuna değinilmiş ve mevduat bankaları ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi ele alınmıştır. Son olarak katılım bankalarının 2003–2008 dönem aralığı itibariyle etkinlik yönünden durumu incelenmiş olup, katılım bankacılığının mevduat bankacılığı ile karşılaştırılması yapılmıştır. Bu araştırmanın tamamlanmasında göstermiş olduğu yönlendirici ve yapıcı katkılarından dolayı tez danışmanım Prof. Dr. Ahmet Köse’ye, verdikleri moral ve destek için aileme ve arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. iv İÇİNDEKİLER ÖZ............................................................................................................................................ İİİ ABSTRACT ............................................................................................................................ İİİ ÖNSÖZ.................................................................................................................................... İV TABLOLAR..............................................................................................................................X GRAFİKLER.......................................................................................................................... Xİ ŞEKİLLER.............................................................................................................................Xİİ KISALTMALAR LİSTESİ ................................................................................................. Xİİİ GİRİŞ .........................................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM FİNANSAL SİSTEM VE TÜRK BANKACILIK SİSTEMİ....................................................3 1.1.Finansal Sistem Ve Unsurları ........................................................................................ 3 1.2.Finansal Sistemin Fonksiyonları ................................................................................... 4 1.3.Türkiye’deki Finans Sistemi.......................................................................................... 5 1.4. Türkiye’de Bankacılık Sistemi...................................................................................... 8 1.4.1. Türk Bankacılığının Gelişimi ......................................................................8 1.4.1.1. Osmanlı Döneminde Bankacılık ...........................................................8 1.4.1.2. Cumhuriyet Dönemi Sonrası Bankacılık .............................................10 1.4.2. Türk Bankacılığının Finans Sistemindeki Yeri ve Temel Özellikleri..........16 1.4.3. Türk Mevduat Bankacılığı Sektörünün Analizi..........................................18 1.4.4. Türk Mevduat Bankacılığı Sektörünün Sorunları.......................................26 v İKİNCİ BÖLÜM FAİZSİZ BANKACILIK VE TÜRKİYE’DEKİ KATILIM BANKACILIĞI ......................29 2.1. Faizsiz Bankacılık ....................................................................................................... 29 2.1.1. Faizsiz Bankacılığın Tarihsel Gelişimi ......................................................29 2.1.2. Dünyada Faizsiz Bankacılık ......................................................................32 2.1.3. Faizsiz Bankacılık ve Yöntemleri ..............................................................34 2.1.3.1 Fon Toplama Yöntemleri.....................................................................34 2.1.3.1.1 Cari Hesaplar ................................................................................34 2.1.3.1.2 Yatırım Hesabı..............................................................................35 2.1.3.1.3 Tasarruf Hesapları.........................................................................36 2.1.3.2 Fon Kullandırma Yöntemleri ...............................................................36 2.1.3.2.1 Mudaraba......................................................................................36 2.1.3.2.2 Müşaraka ......................................................................................37 2.1.3.2.3 Selem Yöntemi .............................................................................38 2.1.3.2.4 Murabaha......................................................................................38 2.1.3.2.5 Taksitli Satış .................................................................................39 2.1.3.2.6 İcara..............................................................................................39 2.1.3.2.7 İcara ve İktina ...............................................................................39 2.1.3.2.8 Karz-ı Hasen.................................................................................40 2.1.3.2.9 Sukuk ...........................................................................................40 2.2. Türkiye’de Katılım Bankacılığı .................................................................................. 40 2.2.1. Katılım Bankacılığının Gelişimi ................................................................40 2.2.2. Katılım Bankacılığının İşleyişi ..................................................................43 2.2.2.1 Fon Toplama Yöntemleri.....................................................................43 2.2.2.1.1 Özel Cari Hesaplar........................................................................43 2.2.2.1.2 Katılma Hesapları .........................................................................44 2.2.2.2 Fon Kullandırma Yöntemleri ...............................................................44 2.2.2.2.1 Kurumsal Finansman Desteği........................................................44 2.2.2.2.2 Bireysel Finansman Desteği..........................................................45 2.2.2.2.3 Finansal Kiralama.........................................................................45 vi 2.2.2.2.4 Mal Karşılığı Vesaikin Finansmanı ...............................................46 2.2.2.2.5 Kar-Zarar Ortaklığı Yatırımı .........................................................46 2.2.3. Katılım Bankalarının Finans Sistemindeki Yeri ve Temel Özellikleri ........47 2.2.3.1 Mevduat ve Kredi Açısından Finans Sistemindeki Yeri .......................48 2.2.3.2 Katılım Bankacılığının Temel Özellikleri ............................................53 2.2.4. Katılım Bankalarının Mevduat Bankalarıyla Karşılaştırılması....................54 2.2.4.1 Katılım Bankalarının Mevduat Bankaları ile Benzerlikleri...................54 2.2.4.2 Katılım Bankalarının Mevduat Bankaları ile Farklılıkları.....................55 2.2.5. Katılım Bankacılığı Sektör Analizi ............................................................56 2.2.6. Katılım Bankalarının Sorunları..................................................................63 2.2.7. Katılım Bankalarının