BIULETYN SZADKOWSKI

Tom 11 2011

Beata Woziwoda *

ZRÓ ŻNICOWANIE FLORY RO ŚLIN NACZYNIOWYCH W UROCZYSKU RZEPISZEW

Lasy Polski środkowej, w tym lasy gminy Szadek, s ą od 2006 r. obiektem bada ń nad ró żnorodno ści ą ekosystemów izolowanych w krajobrazie rolniczym 1. Jednym z kompleksów obj ętych inwentaryzacj ą botaniczn ą jest uroczysko Rzepiszew, poło żone we wschodniej cz ęś ci gminy Szadek, w s ąsiedztwie wsi: Kolonia Antonin, Rzepiszew i Górna Wola, Dobruchów oraz (ryc. 1). Obejmuje ono 76,81 ha powierzchni lasu gospodarczego, stanowi ącego wła- sno ść Skarbu Pa ństwa i administrowanego przez Nadle śnictwo Podd ębice, podlegaj ące Rejonowej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Łodzi. Działania z zakresu gospodarki le śnej s ą tu realizowane przez le śnictwo Wilamów. Najbli ższy przestrzennie, zwarty kompleks le śny zlokalizowany jest na połu- dniowym wschodzie, w Wilamowie, w odległo ści ok. 2 km w linii prostej. Uroczysko Rzepiszew otoczone jest przez pola uprawne i u żytki zielone. Północn ą, zachodni ą i południowo-zachodni ą granic ę kompleksu wyznaczaj ą rowy melioracyjne, odprowadzaj ące nadmiar wód opadowych na zachód. Do wschodniego skraju lasu przylegaj ą niewielkie powierzchniowo zalesienia nale żą ce do prywatnych wła ścicieli i ł ąki zlokalizowane wzdłu ż rzeki Pisi.

* Beata Woziwoda, dr, jest adiunktem w Katedrze Geobotaniki i Ekologii Ro ślin Uniwersytetu Łódzkiego. 1 B. Woziwoda, Ró żnorodno ść florystyczna ró żnowiekowych lasów, izolowanych w krajobra- zie rolniczym Polski Środkowej, a problem zachowania i ochrony rodzimych gatunków le śnych , [w:] Aktywne metody ochrony przyrody w zrównowa żonym le śnictwie , red. D. Anderwald, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Le śnej” 2006, R. 8, z. 1 (11), s. 103–109; ta ż, Inwentaryzacja flory ro ślin naczyniowych w lasach Nadle śnictwa Podd ębice (RDLP Łód ź), [w:] Sposoby rozpoznawania, oceny i monitoringu warto ści przyrodniczych polskich lasów , red. D. Anderwald, ,,Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Le śnej” 2006, R. 8, z. 4 (14), s. 115–125. 76 Beata Woziwoda

Obszar uroczyska przecinaj ą linie oddziałowe 2, rzadko ucz ęszczane drogi le śne oraz droga gruntowa, ł ącz ąca wsie Górna Wola i Magnusy. Najwy ższy punkt zlokalizowany jest w południowej cz ęś ci lasu (w oddziale 160) na wysoko ści 160 m n.p.m. Teren obni ża si ę łagodnie w kierunku północno-zachodnim, osi ągając 157 m n.p.m. na zachodnim skraju kompleksu, oraz w kierunku północno-wschodnim, a ż do wysoko ści 152,5 m n.p.m.

Grunty wsi Magnusy

Grunty wsi Antoniew gmina Szadek Grunty wsi Dobruchów gmina

158 160 161 159

LAS WILGOTNY

LAS MIESZANY ŚWIE ŻY LAS ŚWIE ŻY

BÓR MIESZANY ŚWIE ŻY Grunty wsi Rzepiszew Grunty wsi Górna Wola gmina Szadek OLS gmina Szadek

0 250 500 m.

Ryc. 1. Zró żnicowanie siedlisk le śnych na obszarze uroczyska Rzepiszew Źródło: oprac. własne na podstawie: Nadle śnictwo Podd ębice. Obr ęb Bogda ńce. Le śnictwo Wilamów. Skrócony opis typów siedlisk i wariantów siedlisk. Mapy glebowo-siedliskowe w skali 1: 10 000 , Biuro Urz ądzania Lasu i Geodezji Le śnej, Oddział w Warszawie

Uroczysko Rzepiszew nale ży do nielicznych zachowanych w krajobrazie rolniczym kompleksów le śnych, zajmuj ących żyzne siedliska. W przeszło ści lasy takie karczowano, a pozyskane po wylesieniu grunty zajmowano pod upraw ę3. Na analizowanym terenie wyst ępuj ą żyzne, umiarkowanie uwilgotnio-

2 Linie oddziałowe – linie podziału powierzchniowego gruntu le śnego, wyznaczaj ące granice wydziele ń tzw. oddziałów le śnych (oznaczanych liczbami arabskimi); oddziały dzielone s ą na mniejsze jednostki, tzw. pododdziały (oznaczane małymi literami alfabetu). W poszczególnych wydzieleniach realizowane s ą działania z zakresu hodowli lasu zgodne z planem urz ądzenia lasu. Zob. S. Szyma ński, Ekologiczne podstawy hodowli lasu. Poradnik le śniczego , Warszawa 2001. 3 Zob. A. Pietrzak, Zmiany zalesienia terytorium województwa łódzkiego od okresu porozbio- rowego do czasów obecnych , „Region Łódzki. Studia i Materiały” 1973, t. 3, s. 41–60. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 77 ne gleby brunatno-rdzawe, brunatne wła ściwe i płowe zbrunatniałe wykształco- ne z glin zwałowych 4. Gleby te tworz ą siedlisko wła ściwe dla lasu świe żego (L św) 5. Dwa rozległe płaty odpowiednie dla lasu świe żego przedzielone s ą siedliskiem lasu mieszanego świe żego (LM św) 6 (ryc. 1), zwi ązanego z glebami brunatno-rdzawymi wykształconymi na sandrowych piaskach wodnolodowco- wych pod ścielonych glin ą zwałow ą. W naturalnych warunkach wykształcaj ą si ę tu wielogatunkowe i wielowarstwowe lasy d ębowo-grabowo-lipowe, czyli gr ądy. S ą to żyzne gr ądy typowe lub średnio żyzne gr ądy wysokie. Obni żenia terenu, zlokalizowane głównie w cz ęś ci północno-zachodniej, z glebami opa- dowo-glejowymi wła ściwymi s ą siedliskiem lasu wilgotnego (Lw) 7, zajmowa- nego przez gr ądy niskie. Najni żej poło żony, zabagniony fragment uroczyska z glebami mułowymi wła ściwymi zajmuje las olszowy. W cz ęś ci wschodniej wyró żnia si ę mały płat siedliska boru mieszanego świe żego (BM św) 8 z ubo ż- szymi, bardziej zakwaszonymi glebami rdzawymi wła ściwymi, wykształconymi na piaskach eolicznych.

4 Informacje o warunkach glebowych i zró żnicowaniu siedlisk w uroczysku Rzepiszew uzy- skano dzi ęki uprzejmo ści Pracowników Nadle śnictwa Podd ębice i Le śnictwa Wilamów, którzy udost ępnili do wgl ądu niezb ędne materiały kartograficzne i opisy. Zob. Nadle śnictwo Podd ębice… 5 Las świe ży – L św – w klasyfikacji le śnej ( Zasady hodowli lasu , Bedo ń 2003; S. Szyma ński, Ekologiczne podstawy …) las z drzewostanem wielowarstwowym, wielogatunkowym, silnie zwartym, rosn ący na siedliskach żyznych i bardzo żyznych, świe żych. W warstwie wy ższej dominuje d ąb szypułkowy, buk zwyczajny, świerk pospolity i niekiedy jodła pospolita. Warstwa krzewów jest zró żnicowana gatunkowo. W rozwoju runa zielnego zaznacza si ę sezonowa wymiana gatunków z wyra źnym aspektem wiosennym, tworzonym przez ro śliny zakwitaj ące przed rozwojem li ści na drzewach. Obecnie w lasach zagospodarowanych na wi ększo ści siedlisk Lśw gatunkiem współpanuj ącym jest sosna pospolita (pomimo że nie jest to siedlisko odpowiednie dla hodowli sosny). 6 Las mieszany świe ży – LM św – w klasyfikacji le śnej las z drzewostanem mieszanym, dwu- pi ętrowym, zło żonym z sosny, d ębu bezszypułkowego i szypułkowego, brzozy brodawkowatej, lipy drobnolistnej, osiki oraz buka, świerka i jodły (w granicach zasi ęgu tych drzew), rosn ący na siedliskach średnio żyznych, świe żych. W warunkach naturalnych dominuj ą gatunki li ściaste, buduj ące warstw ę ni ższ ą. Warstwa krzewów jest dobrze rozwini ęta. Runo tworz ą gatunki o do ść szerokiej skali tolerancji warunków siedliskowych, rosn ące zarówno w borach, jak i w lasach li ściastych. Lasy mieszane świe że cz ęsto wyst ępuj ą w formie zniekształconej, co jest efektem gospodarowania na tych siedliskach zr ębami zupełnymi i wprowadzania zbyt du żej ilo ści gatunków iglastych. 7 Las wilgotny – Lw – typ siedliskowy lasu żyzny i bardzo żyzny, wilgotny. Dwuwarstwowy drzewostan buduj ą: d ąb szypułkowy i jesion wyniosły (w warstwie wy ższej) oraz grab zwyczajny (w warstwie ni ższej). W domieszce wyst ępuje świerk. Podszyt dobrze rozwini ęty. Runo zró żnico- wane gatunkowo, zdominowane przez gatunki siedlisk żyznych, cz ęsto azotolubne. 8 Bór mieszany świe ży – BM św – wyst ępuje na glebach do ść ubogich, świe żych. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna, w domieszce wyst ępuj ą drzewa li ściaste: d ąb szypułkowy, buk, brzoza brodawkowata, tworz ące z reguły warstw ę ni ższ ą drzewostanu. Warstwa krzewów jest bujnie rozwini ęta. W runie BM św dominuj ą gatunki kwasolubne, o niewielkich wymaganiach troficznych. 78 Beata Woziwoda

FLORA 9

Zró żnicowanie warunków naturalnych w obr ębie kompleksu, działania go- spodarcze zwi ązane z hodowl ą lasu, a tak że wnikanie gatunków z pobliskich pól uprawnych i ł ąk sprzyjaj ą wyst ępowaniu bogatej i zró żnicowanej gatunkowo flory. Na obszarze uroczyska Rzepiszew odnotowano ogółem 260 gatunków ro ślin naczyniowych 10 .

Drzewa, krzewy i krzewinki 11

Dendroflora 12 uroczyska Rzepiszew obejmuje 41 gatunków drzew, krzewów i krzewinek: − sosnowate Pinaceae : jodła pospolita Abies alba L., świerk pospolity Picea abies (L.) H. Karst., sosna zwyczajna Pinus sylvestris L.; − cyprysowate Cupressaceae : jałowiec pospolity Juniperus communis L.; − wierzbowate Salicaeae : wierzba iwa Salix caprea L., wierzba szara S. cine- rea L., topola osika Populus tremula L.; − brzozowate Betulaceae : brzoza brodawkowata Betula pendula Roth., olsza czarna Alnus glutinosa L. Gaertn.; − leszczynowate Corylaceae : grab zwyczajny Carpinus betulus L., leszczyna pospolita (orzech laskowy) Corylus avellana L.; − bukowate Fagaceae : buk zwyczajny Fagus sylvatica L., d ąb bezszypułko- wy Quercus petraea (Matt.) Liebl., d ąb szypułkowy Q. robur L., d ąb czerwony Q. rubra L.; − wi ązowate Ulmaceae : wi ąz szypułkowy Ulmus laevis Pall.; − agrestowate Grossulariaceae : porzeczka agrest Ribes uva-crispa L., po- rzeczka czarna R. nigrum L., porzeczka zwyczajna R. rubrum L., porzeczka czerwona (dzika) R. spicatum E. Robson; − ró żowate Rosaceae : malina wła ściwa Rubus idaeus L., grusza pospolita Pyrus communis L., jarz ąb pospolity (jarz ębina) Sorbus aucuparia L. emend.

9 Flora – ogół gatunków ro ślin wyst ępuj ących na danym obszarze, w tym przypadku w grani- cach uroczyska Rzepiszew. 10 Inwentaryzacj ę terenow ą flory naczyniowej Rzepiszewa przeprowadzono w roku 2006, dane florystyczne uzupełniono w roku 2010. 11 W wykazie wyodr ębniono drzewa, krzewy i krzewinki oraz ro śliny zielne. Kolejno ść i nazewnictwo rodzin podano zgodnie z uj ęciem L. Rutkowskiego, Klucz do oznaczania ro ślin naczyniowych Polski ni żowej , Warszawa 1998. Nazewnictwo gatunków przyj ęto za obowi ązuj ącą obecnie nomentklatur ą. Zob. Z. Mirek, H. Pi ęko ś-Mirkowa, A. Zaj ąc, M. Zaj ąc, Flowering Plants and Pteridophytes of . A Checklist (Krytyczna lista ro ślin naczyniowych Polski) , Kraków 2002. 12 Dendroflora – flora obejmuj ąca gatunki o zdrewniałych p ędach, w tym: drzewa – ro śliny z wyra źnym pniem głównym, zwykle osi ągaj ące powy żej 8 m wysoko ści, krzewy – ro śliny o p ędach rozgał ęzionych od nasady (bez wyra źnego pnia głównego), osi ągaj ące od 0,5 m do 8 m wysoko ści, krzewinki – niskie krzewy do 50 cm wysoko ści. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 79

Hedl., głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna Jacq., głóg dwuszyjkowy C. laevigata (Poir.) DC., czeremcha zwyczajna Padus avium Mill., śliwa tarnina Prunus spinosa L.; − motylkowate Fabaceae : żarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius (L.) W. D. J. Koch, robinia akacjowa Robinia pseudoacacia L.; − klonowate Aceraceae : klon pospolity (k. zwyczajny) Acer platanoides L., klon jawor A. pseudoplatanus L.; − trzmielinowate Celastraceae : trzmielina pospolita Euonymus europaea L.; − szakłakowate Rhamnaceae : kruszyna pospolita Frangula alnus Mill.; − dereniowate Cornaceae : dere ń świdwa Cornus sanguinea L.; − wrzosowate Ericaceae : wrzos zwyczajny Calluna vulgaris (L.) Hull, bo- rówka czarna Vaccinium myrtillus L., borówka brusznica V. vitis-idaea L.; − oliwkowate Oleaceae : jesion wyniosły Fraxinus excelsior L.; − przewiertniowate Caprifoliaceae : dziki bez czarny Sambucus nigra L., dziki bez koralowy S. racemosa L., kalina koralowa Viburnum opulus L. Wszystkie gatunki drzewiaste, poza samosiewnym grabem i topol ą osik ą, pochodz ą głównie z sadzenia. W poszczególnych pododdziałach le śnych buduj ą one jednowiekowy, jedno- lub dwugatunkowy drzewostan. Na siedliskach wilgotnych dominuje olsza czarna i jesion wyniosły. Siedliska świe że zajmuj ą antropogeniczne drzewostany d ębowe z d ębem szypułkowym lub bezszypułko- wym i sosn ą zwyczajn ą. W cz ęś ci pododdziałów wydzielone s ą tzw. gniazdowe nasadzenia 13 z bukiem zwyczajnym lub jodł ą. Gatunki te osi ągaj ą w Polsce środkowej północne granice swych naturalnych zasi ęgów. Na uwag ę zasługuje obecno ść drzew geograficznie obcych. S ą to dwa kenofity 14 pochodzenia północno-ameryka ńskiego: d ąb czerwony i robinia akacjowa . Obydwa gatunki zaliczane s ą do ro ślin inwazyjnych 15 , zagra żaj ących rodzimej florze 16 . Pod drzewostanami wykształca si ę zró żnicowany gatunkowo podszyt. Two- rz ą go młode okazy drzew lasotwórczych oraz krzewy związane z okre ślonymi siedliskami. Naturalnym odnowieniom drzew sprzyja dostosowanie składu gatunkowego wi ększo ści drzewostanów do wła ściwo ści zajmowanych pod ich upraw ę siedlisk. W miejscach żyznych i wilgotnych spotkamy ponadto czarne

13 Nasadzenia gniazdowe – stosowany w hodowli lasu sposób sadzenia drzew w małych pła- tach ulokowanych w obr ębie jednorodnej uprawy innego gatunku drzewa, umo żliwiaj ący tworzenie zró żnicowanej gatunkowo i wiekowo mozaiki drzewostanów. Zob. Zasady hodowli … 14 Kenofit – gatunek obcego pochodzenia, przybyły na dany teren po XV w., wnikaj ący i trwale zadamawiaj ący si ę w zbiorowiskach naturalnych, które nie zostały zniekształcone przez człowieka. 15 Ro śliny inwazyjne – ro śliny synantropijne (te, których wyst ępowanie zwi ązane jest z dzia- łalno ści ą człowieka), szybko i licznie rozprzestrzeniaj ące si ę na du że odległo ści od osobników macierzystych, b ędące w stanie opanowywa ć nowe obszary i wypiera ć gatunki tam rosn ące. 16 Zob. B. Tokarska-Guzik, The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland (Zadamawianie si ę i rozprzestrzenianie obcych gatunków ro ślin [kenofi- tów] we florze Polski) , Katowice 2005. 80 Beata Woziwoda i czerwone porzeczki, czeremch ę zwyczajn ą, kalin ę koralow ą i wierzby. Na siedliskach świe żych dominuje kruszyna i jarz ębina. Sporadycznie notowano zwi ązany z suchszymi i ubogimi siedliskami borowymi jałowiec pospolity i żarnowiec miotlasty.

Ro śliny zielne

Najbardziej naturalnym, cho ć tak że podlegaj ącym oddziaływaniom człowie- ka, składnikiem flory lasów s ą ro śliny runa. Odzwierciedlaj ą one naturalne wła ściwo ści siedlisk, świadcz ą o dawnej historii danego fragmentu lasu 17 i wska- zuj ą na antropogeniczne 18 zniekształcenia zbiorowisk ro ślinnych. Na obszarze uroczyska Rzepiszew odnotowano 219 gatunków ro ślin zielnych: − skrzypowate Equisetaceae : skrzyp polny Equisetum arvense L., skrzyp łąkowy E. pratense Ehrh., skrzyp le śny E. sylvaticum L.; − orlicowate Hypolepidaceae : orlica pospolita Pteridium aquilinum (L.) Kuhn; − zachylnikowate Thelypteridaceae : zachylnik błotny Thelypteris palustris Schott; − wietlicowate Athyriaceae : wietlica samicza Athyrium filix-femina (L.) Roth; − paprotnikowate Aspidiaceae : nerecznica Borera Dryopteris borreri (New- man) Newman ex Oberh. & Tavel, nerecznica krótkoostna D. carthusiana (Vill.) H. P. Fuchs, nerecznica samcza D. filix-mas (L.) Schott, nerecznica szerokolist- na D. dilatata (Hoffm.) A. Gray; − pokrzywowate Urticaceae : pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L.; − rdestowate Polygonaceae : rdest ptasi Polygonum aviculare L., rdest ostro- gorzki P. hydropiper L., rdest łagodny P. mite Schrank., rdest szczawiolistny (gruczołowaty) P. lapatifolium ssp. lapatifolium L., rdest plamisty P. persicaria L., rdestówka powojowata Fallopia convolvulus (L.) A. Love, rdestówka zaro ślowa F. dumetorum (L.) Holub, szczaw polny Rumex acetosella L., szczaw zwyczajny R. acetosa L., szczaw t ępolistny R. obtusifolius L., szczaw lanceto- waty R. hydrolapathum Huds.; − komosowate Chenopodiaceae : komosa biała Chenopodium album L., łobo- da rozło żysta Atriplex patula L.; − go ździkowate Caryophyllaceae : mo żylinek trójnerwowy Moehringia trine- rvia (L.) Clairv., gwiazdnica pospolita Stellaria media (L.) Vill., gwiazdnica gajowa S. nemorum L., gwiazdnica trawiasta S. graminea L., rogownica polna Cerastium arvense L., rogownica pospolita C. holosteoides Fr. Emend. Hyl.,

17 A. Majchrowska, B. Woziwoda, Effects of Forest History on the Biodiversity of Vascular Plants Flora , [w:] The Role of Geobotany in Biodiversity Conservation , eds. J. Holeksa, B. Babczy ńska-Sendek, S. Wika, Katowice 2009, s. 165–174. 18 Antropogeniczne – zwi ązane z bezpo średnim lub po średnim oddziaływaniem człowieka. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 81 ko ścienica wodna Myosoton aquaticum (L.) Moench, czerwiec roczny Scleran- thus annuus L., firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi L., bniec biały Melan- drium album (Mill.) Garcke, lepnica rozd ęta Silene vulgaris (Moench) Garcke; − jaskrowate Ranunculaceae : knie ć błotna Caltha palustris L., zawilec gajo- wy Anemone nemorosa L., przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Schreb., ziarnopłon wiosenny Ficaria verna Huds., jaskier płomiennik Ranunculus flammula L., jaskier rozłogowy R. repens L., jaskier wielokwiatowy R. polyan- themos L., jaskier ostry R. acris L., jaskier kosmaty R. lanuginosus L.; − makowate Papaveraceae : glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus L.; − kapustowate Brassicaceae : czosnaczek pospolity Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande, rzodkiewnik pospolity Arabidopsis thaliana L. Heynh., pszonak drobnokwiatowy Erysimum cheiranthoides L., rzepicha błotna Rorippa palustris (L.) Besser, rze żucha ł ąkowa Cardamine pratensis L., wiosnówka pospolita Erophila verna (L.) Chevall., tasznik pospolity Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.; − ró żowate Rosaceae : wi ązówka błotna Filipendula ulmaria (L.) Maxim., kuklik zwisły Geum rivale L., kuklik pospolity G. urbanum L., pi ęciornik g ęsi Potentilla anserina L., pi ęciornik kurze ziele P. erecta (L.) Raeusch., poziomka pospolita Fragaria vesca L.; − motylkowate Fabaceae : traganek szerokolistny Astragalus glycyphyllos L., wyka w ąskolistna Vicia angustifolia L., wyka drobnokwiatowa V. hirsuta (L.) Gray, wyka czteronasienna V. tetrasperma (L.) Schreb., wyka kosmata V. villosa Roth., wyka ptasia V. cracca L., groszek ł ąkowy ( żółty) Lathyrus pratensis L., nostrzyk żółty Melilotus officinalis (L.) Pall., koniczyna drobnogłówkowa Trifolium dubium Sibth., koniczyna biała T. repens L., koniczyna ł ąkowa T. pratense L., komonica błotna Lotus uliginosus Schkuhr; − szczawikowate Oxalidaceae : szczawik zaj ęczy Oxalis acetosella L., szczawik żółty O. fontana Bunge; − bodziszkowate Geraniaceae : bodziszek ł ąkowy Geranium pratense L., bodziszek cuchn ący G. robertianum L.; − wilczomleczowate Euphorbiaceae : wilczomlecz sosnka Euphorbia cypa- rissias L.; − niecierpkowate Balsaminaceae : niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora DC.; − dziurawcowate Clusiaceae ( Guttiferae ): dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum L., dziurawiec skrzydełkowaty H. tetrapterum FR.; − fiołkowate Violaceae : fiołek trójbarwny Viola tricolor L., fiołek le śny V. reichenbachiana Jord. Ex Boreau, fiołek Rivina V. riviniana Rchb., fiołek błotny V. palustris L.; − wiesiołkowate Onagraceae ( Oenotheraceae ): czartawa pospolita Circaea lutetiana L., wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium (L.) Scop.; 82 Beata Woziwoda

− araliowate Araliaceae : bluszcz pospolity Hedera helix L.; − baldaszkowate Apiaceae ( Umbelliferae ): trybula l śni ąca Anthriscus nitida (Wahlenb.) Hazsl., trybula le śna A. sylvestris L. (Hoffm.), podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria L., barszcz zwyczajny Heracleum sphondy- lium L., gorysz pagórkowy Peucedanum oreoselinum (L.) Moench, kłobuczka pospolita Torilis japonica (Houtt.) DC.; − pierwiosnkowate Primulaceae : toje ść rozesłana Lysimachia nummula- ria L., toje ść pospolita L. vulgaris L., siódmaczek le śny Trientalis europaea L.; − ołownicowate (zawci ągowate) Plumbaginaceae : zawci ąg pospolity Arme- ria maritima (Mill.) Willd.; − toinowate Apocynaceae : barwinek pospolity Vinca minor L., − marzanowate Rubiaceae : przytulia błotna Galium palustre L.; przytulia czepna G. aparine L., przytulia wła ściwa G. verum L., przytulia pospolita G. mollugo L.; − szorstkolistne Boraginaceae : niezapominajka błotna Myosotis palustris (L.) L. emend. Rchb.; − wargowe Lamiaceae ( Labiatae ): d ąbrówka rozłogowa Ajuga reptans L., tarczyca pospolita Scutellaria galericulata L., poziewnik mi ękkowłosy Gale- opsis pubescens Besser, poziewnik szorstki G. tetrahit L., gajowiec żółty Galeobdolon luteum Huds., mierznica czarna Ballota nigra L., czy ściec błotny Stachys palustris L., bluszczyk kurdybanek Glechoma hederacea L., głowienka pospolita Prunella vulgaris L., karbieniec pospolity Lycopus europaeus L., mi ęta polna Mentha arvensis L.; − psiankowate Solanaceae : psianka słodkogórz Solanum dulcamara L.; − tr ędownikowate Scrophulariaceae : tr ędownik bulwiasty Scrophularia no- dosa L., lnica pospolita Linaria vulgaris Mill., przetacznik macierzankowy Veronica serpyllifolia L., przetacznik o żankowy V. chamaedrys L., przetacznik le śny V. officinalis L., pszeniec gajowy Melampyrum nemorosum L., pszeniec zwyczajny M. pratense L.; − babkowate Plantaginaceae : babka zwyczajna Plantago major L., babka lancetowata P. lanceolata L. − szczeciowate Dipsacaceae : świerzbnica polna Knautia arvensis (L.) J. M. Coult.; − dzwonkowate Campanulaceae : dzwonek brzoskwiniolistny Campanula persicifolia L., dzwonek rozpierzchły C. patula L., dzwonek pokrzywolistny C. trachelium L.; − astrowate (zło żone) Asteraceae ( Compositae ): sadziec konopiasty Eupato- rium cannabinum L., nawło ć pospolita Solidago virgaurea L., przymiotno ostre Erigeron acris L., konyza kanadyjska Conyza canadensis (L.) Cronquist, szarota le śna Gnaphalium sylvaticum L., uczep trójlistkowy Bidens tripartita L., żółtlica drobnokwiatowa Galinsoga parviflora Cav., rumian polny Anthemis arvensis L., krwawnik pospolity Achillea millefolium L., maruna nadmorska bezwonna Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 83

Matricaria maritima L. subsp. inodora (L.) Dostal, rumianek bezpłomieniowy Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb., złocie ń wła ściwy Leucanthemum vulgare Lam., bylica pospolita Artemisia vulgaris L., podbiał pospolity Tussila- go farfara L., łopian wi ększy Arctium lappa L., łopian mniejszy Arctium minus (Hill.) Bernh., ostro żeń błotny Cirsium palustre (L.) Scop., ostro żeń polny C. arvense (L.) Scop., ostro żeń warzywny C. oleraceum (L.) Scop., chaber bławatek Centaurea cyanus L., chaber ł ąkowy C. jacea L., prosienicznik szorstki Hypochoeris radicata L., brodawnik jesienny Leontodon autumnalis L., brodaw- nik zwyczajny L. hispidus L., sałatnik le śny Mycelis muralis (L.) Dumort., mniszek pospolity Taraxacum officinale F. H. Wigg., łoczyga pospolita Lapsana communis L., p ępawa błotna Crepis paludosa (L.) Moench, jastrz ębiec kosmaczek Hieracium pilosella L., jastrz ębiec le śny H. murorum L., jastrz ębiec sabaudzki H. sabaudum L., jastrz ębiec Lachenala H. lachenalii C. C. Gmel.; − liliowate Liliaceae: konwalia majowa Convallaria majalis L., konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium (L.) F. W. Schmidt, czworolist pospolity Paris quadrifolia L., kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum (L.) All.; − kosa ćcowate Iridaceae : kosaciec żółty Iris pseudacorus L.; − sitowate Juncaceae : sit rozpierzchły Juncus effusus L., sit dwudzielny J. bufonius L., sit skupiony J. conglomeratus L. emend. Leers, kosmatka licznokwiatowa Luzula multiflora (Retz.) Lej., kosmatka blada L. pallescens Sw., kosmatka owłosiona L. pilosa (L.) Willd.; − trawy Poaceae : kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea (L.) Vill., kostrze- wa ł ąkowa F. pratensis Huds., kostrzewa czerwona F. rubra L., kostrzewa owcza F. ovina L., życica trwała Lolium perenne L., wiechlina roczna Poa annua L., wiechlina ł ąkowa P. pratensis L., wiechlina gajowa P. nemoralis L., wiechlina zwyczajna P. trivialis L., kupkówka pospolita Dactylis glomerata L., miotła (mietlica) zbo żowa Apera spica-venti (L.) P. Beav., perłówka zwisła Melica nutans L., manna jadalna Glyceria fluitans (L.) R. Br., stokłosa płonna Bromus sterilis L., stokłosa bezostna B. inermis Leyss., stokłosa mi ękka B. hordeaceus L., kłosownica le śna Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv., perz wła ściwy Elymus repens (L.) Gould, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius (L.) P. Beav. ex J. Presl & C. Presl, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa (L.) P. Beav., mietlica psia (w ąskoli ściowa) Agrostis canina L., tomka o ścista Anthoxanthum aristatum Boiss., tomka wonna A. odoratum L., szczotlicha siwa Corynephorus canescens (L.) P. Beauv., kłosówka wełnista Holcus lanatus L., kłosówka mi ękka H. mollis L., mietlica pospolita Agrostis capillaris L., mietlica olbrzymia A. gigantea Roth, mietlica rozłogowa A. stoloni- fera L., trzcinnik lancetowaty Calamagrostis canescens (Weber.) Roth, trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos (L.) Roth, wyczyniec czerwono żółty Alopecu- rus aequalis Sobol., wyczyniec kolankowy A. geniculatus L., wyczyniec ł ąkowy A. pratensis L., tymotka ł ąkowa Phleum pratense L., prosownica rozpierzchła Milium effusum L., trzcina pospolita Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud., 84 Beata Woziwoda izgrzyca przyziemna Danthonia decumbens DC., trz ęś lica modra Molinia caerulea (L.) Moench; − turzycowate Cyperaceae : sitowie le śne Scirpus sylvaticus L., turzyca zaj ę- cza Carex ovalis Gooden., turzyca gwiazdkowata C. echinata Murray, turzyca długokłosa C. elongata L., turzyca zaostrzona C. gracilis Curtis, turzyca pospolita C. nigra Reichard, turzyca owłosiona C. hirta L., turzyca palczasta C. digitata L., turzyca pigułkowata C. pilulifera L., turzyca blada C. pallescens L., turzyca le śna C. sylvatica Huds. Spo śród 55 rodzin wyst ępuj ących na terenie uroczyska Rzepiszew, najlicz- niej reprezentowane s ą trawy i astrowate. Siedem innych rodzin (w tym: ró żowate, motylkowate i go ździkowate) ma od 10 do 15 przedstawicieli. Ponad połowa rodzin reprezentowana jest przez tylko jeden (20 rodzin) lub dwa (9) gatunki (tabl. 1).

Tablica 1. Liczba gatunków notowanych w poszczególnych rodzinach

Liczba Rodzina (-y): gatunków 39 trawy Poaceae 32 astrowate Asteraceae 14 motylkowate Fabaceae 13 ró żowate Rosaceae go ździkowate Caryophyllaceae , rdestowate Polygonaceae , turzycowate 11 Cyperaceae , wargowe Lamiaceae 10 jaskrowate Ranunculaceae 7 kapustowate Brassicaceae , tr ędownikowate Scrophulariaceae 6 baldaszkowate Apiaceae , sitowate Juncaceae bukowate Fagaceae , fiołkowate Violacea , liliowate Liliaceae , marzanowate 4 Rubiaceae , paprotnikowate Aspidiaceae agrestowate Grossulariaceae , dzwonkowate Campanulaceae , pierwiosnkowate 3 Primulaceae , przewiertniowate Caprifoliaceae , skrzypowate Equisetaceae , sosnowate Pinaceae , wierzbowate Salicaceae , wrzosowate Ericaceae babkowate Plantaginaceae , bodziszkowate Geraniaceae , brzozowate Betulace- ae , dziurawcowate Clusiaceae , klonowate Aceraceae , komosowate Chenopodia- 2 ceae , leszczynowate Corylaceae , szczawikowate Oxalidaceae , wiesiołkowate Onagraceae araliowate Araliaceae , cyprysowate Cupressaceae , dereniowate Cornaceae , kosa ćcowate Iridaceae , makowate Papaveraceae , niecierpkowat e Balsaminace- ae , oliwkowate Oleaceae , orlicowate Hypolepidaceae , pokrzywowate Urticace- ae , psiankowate Solanaceae , szakłakowate Rhamnaceae , szczeciowate Dipsaca- 1 ceae , szorstkolistne Boraginaceae , toinowate Apocynaceae , trzmielinowate Celastraceae , wi ązowate Ulmaceae , wietlicowate Athyriaceae , wilczomleczowa- te Euphorbiaceae , zachylnikowate Thelypteridaceae , zawci ągowate Plumbagi- naceae Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 85

ZRÓ ŻNICOWANIE EKOLOGICZNE FLORY 19

Notowane w Rzepiszewie ro śliny reprezentuj ą ró żne formy życiowe 20 . Wszystkie drzewa (16 gatunków) nale żą do megafanerofitów 21 . Ni ższe jawno- pączkowe, tzw. nanofanerofity 22 , obejmuj ą 18 gatunków krzewów. Obydwie grupy mog ą by ć jednocze śnie reprezentowane przez: jarz ębin ę, czeremch ę zwyczajn ą, grusz ę pospolit ą i wierzb ę iw ę. Wysoko wyniesione p ąki odnawiaj ą- ce mo że tworzy ć te ż bluszcz pospolity, zaliczany do chamefitów krzewistych 23 , i psianka słodkogórz z grupy pn ączy 24 . Nieliczna grupa niskop ączkowych reprezentowana jest przez 3 krzewinki z rodziny wrzosowatych i 10 gatunków chamefitów zielnych 25 , takich jak np. rogownica polna, gajowiec żółty czy prze- tacznik le śny. W szczególnie niekorzystnych warunkach, np. podczas silnych mrozów powoduj ących obumieranie p ędów nadziemnych, cz ęść chamefitów odnawia si ę z p ąków ukrytych na poziomie gruntu. S ą to np. mierznica czarna czy koniczyna biała. We florze uroczyska Rzepiszew dominującą grup ą s ą typowe hemikryptofity 26 – 121 gatunków. Cz ęść ro ślin naziemnopączkowych realizuje podwójn ą strategi ę: poza p ąkami na powierzchni gruntu wytwarzaj ą one tak że p ąki przetrwalnikowe ukryte w glebie (9 gatunków) lub te ż prze żywa-

19 W ocenie ekologicznego zró żnicowania flory uroczyska Rzepiszew wykorzystano tzw. liczby ekologiczne, przedstawione w opracowaniu K. Zarzyckiego, H. Trzci ńskiej-Tacik, W. Ró żańskiego, Z. Szel ąga, J. Wołka i U. Korzeniak, Ecological Indicator Values of Vascular Plants of Poland (Ekologiczne liczby wska źnikowe ro ślin naczyniowych Polski) , Kraków 2002. Opisuj ą one warunki siedliskowe najbardziej typowe dla danego gatunku. 20 Formy życiowe ro ślin – system klasyfikacji opracowany przez du ńskiego botanika C. Raun- kiaera (1860–1938), oparty na analizie przystosowa ń ro ślin do przetrwania pory niesprzyjaj ącej dla wegetacji (zima, długotrwała susza), szczególnie sposobu ochrony p ączków przetrwalniko- wych i ich rozmieszczenia na ro ślinie. 21 Megafanerofity – ro śliny wieloletnie z grupy jawnop ączkowych (fanerofitów) z p ączkami odnawiaj ącymi znajduj ącymi si ę na p ędach wyniesionych powy żej 5 m nad powierzchni ą gleby (drzewa, wysokie krzewy, rzadko pn ącza). 22 Nanofanerofity – ro śliny wieloletnie z grupy jawnop ączkowych (fanerofitów) z pączkami odnawiaj ącymi, znajduj ącymi si ę na p ędach wyniesionych powy żej 0,5 m, lecz poni żej 5 m nad powierzchni ą gleby (krzewy, rzadko pn ącza). 23 Chamefity drzewiaste – ro śliny wieloletnie o zdrewniałych p ędach, niskop ączkowe, z p ącz- kami odnawiaj ącymi, znajduj ącymi si ę nad powierzchni ą podło ża, ale nie wy żej ni ż 25 cm nad ziemi ą (krzewinki). 24 Pn ącza, czyli liany – ro śliny dwu- lub wieloletnie, zakorzenione w glebie, których p ączki odnawiaj ące znajduj ą si ę wysoko nad ziemi ą, wspinaj ące si ę po innych jawnop ączkowych lub po podporach. 25 Chamefity zielne – ro śliny dwu- lub wieloletnie, niskop ączkowe, niezdrewniałe, z p ączkami odnawiaj ącymi, znajduj ącymi si ę nad powierzchni ą podło ża, ale nie wy żej ni ż 25 cm nad ziemi ą. 26 Hemikryptofity – ro śliny dwu- lub wieloletnie, z p ączkami przetrwalnikowymi bezpo śred- nio na powierzchni podło ża, chronionymi przed przemarzaniem przez żywe lub obumarłe li ście i ściółk ę. 86 Beata Woziwoda ją w postaci nasion (17). Wła ściwe terofity 27 reprezentowane s ą przez 31 gatunków. Nieco mniej ro ślin (22 gatunki) to geofity 28 . Nale żą do nich m. in.: knie ć błotna (kaczeniec), ziarnopłon wiosenny i zawilec gajowy. Ro śliny te rozwijaj ą si ę i kwitn ą w okresie wczesnej wiosny, wykorzystuj ąc światło słoneczne, docieraj ące bez przeszkód (przez jeszcze bezlistne korony drzew) do dna lasu. W miejscach zabagnionych notowane s ą helofity 29 i hydrofity 30 , w tym m. in.: kosaciec żółty i trzcina pospolita.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 1-2 2-3 2-4 2-5 3-4 4-5 3-5

Ryc. 2. Zró żnicowanie gatunków pod wzgl ędem wymaga ń świetlnych Ro śliny preferuj ące: 1 – gł ęboki cie ń; 2 – umiarkowany cie ń; 3 – półcie ń; 4 – umiarkowane światło; 5 – pełne światło; 1−2 – rosn ące w zakresie od 1 do 2 (lub 2 do 1), tzn. zarówno w gł ębokim, jak i w umiarkowanym cieniu; 2–3 – rosn ące w zakresie od 2 do 3 (lub 3 do 2), tzn. zarówno umiarkowanym cieniu, jak i w półcieniu itd.

Zró żnicowane warunki siedliskowe sprzyjaj ą wyst ępowaniu ro ślin o ró żnych preferencjach ekologicznych. Niemal 3/4 gatunków to ro śliny stenofotyczne 31 . Wśród nich dominuj ą gatunki zwi ązane z siedliskami umiarkowanie zacienio-

27 Terofity – ro śliny jednoroczne, gin ące z ko ńcem sezonu wegetacyjnego, prze żywaj ące zim ę wył ącznie w postaci nasion. 28 Geofity – ro śliny wieloletnie, ziemnop ączkowe, wytwarzaj ące paczki przetrwalnikowe na/w podziemnych organach: w cebulach, na bulwach lub na kł ączach. 29 Helofity – ro śliny bagienne, wieloletnie, o p ąkach przetrwalnikowych ukrytych w mule, błocie. 30 Hydrofity – trwałe ro śliny wodne, których organy przetrwalnikowe s ą zanurzone w wodzie, swobodnie unosz ące si ę w toni wodnej (jak np. rz ęsy) lub zakorzenione w dnie zbiornika; ponad wod ę wystawa ć mog ą p ędy kwiatono śne. 31 Ro śliny stenofotyczne – o w ąskim zakresie tolerancji na warunki świetlne. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 87 nymi lub umiarkowanie nasłonecznionymi (ryc. 2). Dość licznie reprezentowana jest grupa heliofitów 32 , notowanych głównie na obrze żach lasu, przydro żach i na powierzchniach pozr ębowych. S ą to np.: jastrz ębiec kosmaczek, wilczomlecz sosnka, pi ęciornik g ęsi i zawci ąg pospolity. Tak że w śród gatunków euryfotycz- nych 33 przewa żaj ą ro śliny miejsc umiarkowanie lub silnie nasłonecznionych z przypisanym im wska źnikiem świetlnym w zakresach: 3–4 (i 4–3), np.: pszeniec zwyczajny, kosmatka licznokwiatowa czy orlica pospolita, 4–5 (i 5–4): szczaw polny, jaskier rozłogowy i czy ściec błotny, oraz 3–5 (i 5–3): śmiałek darniowy, kruszyna czy bluszcz. Nieliczne s ą skiofity 34 . Z miejscami silnie zacienionymi zwi ązane s ą m. in.: szczawik zaj ęczy, czartawa pospolita, konwa- lijka dwulistna i nerecznice.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 5 2-3 2-4 3-4 3-5 4-5 4-6 5-6

Ryc. 3. Zró żnicowanie gatunków pod wzgl ędem wymaga ń wilgotno ściowych Ro śliny preferuj ące siedliska: 2 – suche; 3 – świe że; 4 – wilgotne; 5 – mokre; 6 – ro śliny wodne; 2–3 – rosn ące w zakresie od 2 do 3, tzn. zarówno na siedliskach suchych, jak i świe żych; 2–4 – rosn ące w zakresie od 2 przez 3 do 4, tzn. na siedliskach suchych, świe żych i wilgotnych itd.

W wi ększo ści s ą to ro śliny stenotopowe 35 mezofilne (ryc. 3), preferuj ące siedliska świe że (37% badanej flory), np.: dzwonek rozpierzchły, gajowiec żółty, sałatnik le śny, lub eurytopowe: mezo- i higrofilne (siedlisk świe żych

32 Heliofity – gatunki światło żą dne. 33 Gatunki euryfotyczne – ro śliny o szerokim zakresie tolerancji na warunki świetlne. 34 Skiofity – gatunki zwi ązane z miejscami silnie zacienionymi. 35 Gatunki stenotopowe – ro śliny o w ąskim zakresie tolerancji na warunki siedliskowe. 88 Beata Woziwoda i wilgotnych) (23%), np. nerecznice i poziewniki. Ro śliny zwi ązane z glebami wilgotnymi i mokrymi stanowi ą prawie 1/4 flory. Nale żą do nich m. in.: wyczyniec kolankowy, fiołek błotny, niezapominajka błotna, wi ązówka błotna i psianka słodkogórz. Na nasłonecznionych piaszczystych przydro żach notowa- ne s ą nieliczne gatunki siedlisk suchych, np.: stokłosa płonna, szczaw polny i nostrzyk żółty. Wi ększo ść gatunków zwi ązana jest z glebami zasobnymi i umiarkowanie zasobnymi w substancje organiczne (ryc. 4). Gatunki eutroficzne 36 , w tym m. in.: barwinek pospolity, jaskier rozłogowy i kokoryczka wielokwiatowa, stanowi ą a ż 30% flory. Ro śliny eurytopowe 37 , notowane zarówno na glebach żyznych (eutroficznych), jak i umiarkowanie żyznych (mezotroficznch), to kolejne 27%. W ąsko wyspecjalizowane mezotrofy, w tym np.: wietlica samicza, konwalia majowa i poziomka pospolita, obejmuj ą 1/5 flory. Do ść licznie reprezentowane s ą te ż ro śliny zwi ązane zarówno z glebami umiarkowanie żyznymi, jak i z glebami ubogimi (ryc. 4). S ą w śród nich: przetacznik le śny, jastrz ębiec Lachenala i gorysz pagórkowy. Do ro ślin oligotroficznych nale żą gatunki borowe, w tym m. in. szczotlicha siwa i pszeniec zwyczajny.

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 5 1-2 1-3 2-3 2-4 3-4 3-5 4-5

Ryc. 4. Zró żnicowanie gatunków pod wzgl ędem wymaga ń troficznych Ro śliny preferuj ące gleby: 1 – skrajnie ubogie (ro śliny skrajnie oligotroficzne); 2 – ubogie (oligotroficzne); 3 – umiarkowanie ubogie (mezotroficzne); 4 – zasobne (eutroficzne); 5 – bardzo zasobne, skrajnie żyzne; 1–2 – rosn ące na glebach w zakresie od 1 do 2, tzn. zarówno na glebach skrajnie ubogich, jak i ubogich; 1–3 – rosn ące w zakresie od 1 przez 2 do 3, tzn. rosn ące zarówno na glebach skrajnie ubogich, ubogich, jak i umiarkowanie ubogich itd.

36 Gatunki eutroficzne – ro śliny zwi ązane z glebami zasobnymi w składniki pokarmowe. 37 Gatunki eurytopowe – ro śliny o szerokim zakresie tolerancji na warunki siedliskowe. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 89

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2 3 4 1-2 1-3 1-5 2-3 2-4 2-5 3-4 3-5 4-5

Ryc. 5. Zró żnicowanie gatunków pod wzgl ędem kwasowo ści podło ża Ro śliny preferuj ące gleby: 1 – silnie kwa śne, pH < 4; 2 – kwa śne, 4 < pH < 5; 3 – umiarkowanie kwa śne, 5 < pH < 6; 4 – oboj ętne, 6 < pH < 7; 5 – zasadowe, pH > 7; 1–2 – rosn ące na glebach w zakresie od 1 do 2, tzn. zarówno na glebach silnie kwaśnych, jak i kwa śnych; 1–3 – rosn ące w zakresie od 1 przez 2 do 3, tzn. rosn ące zarówno na glebach silnie kwa śnych, kwa śnych, jak i umiarkowanie kwa śnych itd.

Ponad połowa notowanych gatunków (141) wykazuje szeroki zakres tolerancji co do kwasowo ści podło ża. Z grupy ro ślin stenotopowych najliczniej reprezento- wane s ą gatunki zwi ązane z glebami o odczynie oboj ętnym (ryc. 5). Stanowi ą one aż 37% flory. Z glebami o pH powy żej 6 zwi ązane jest te ż 48 innych gatunków eurytopowych, mog ących rosn ąć zarówno na glebach oboj ętnych, jak i zasado- wych. Niewielki udział we florze uroczyska Rzepiszew maj ą ro śliny acydofilne 38 . Nale żą do nich m. in. wrzos zwyczajny i borówka brusznica.

PODSUMOWANIE

Na terenie kompleksu le śnego Rzepiszew wyst ępuje bogata i zró żnicowana flora ro ślin naczyniowych. Składaj ą si ę na ni ą przedstawiciele 55 rodzin, z których wi ększo ść stanowi ą gatunki cz ęsto notowane w lasach tego regionu 39 . Wśród 260 taksonów wyst ępuj ących w uroczysku obecne s ą zarówno gatunki ubikwistyczne 40 , jak i gatunki w ąsko wyspecjalizowane wzgl ędem zajmowanego

38 Ro śliny acydofilne – kwasolubne, preferuj ące gleby o pH poni żej 5. 39 A. Majchrowska, B. Woziwoda, Effects of Forest …, s. 165−174. 40 Ro śliny ubikwistyczne – ro śliny o szerokiej skali tolerancji ekologicznej i w zwi ązku z tym wyst ępuj ące na ró żnych siedliskach. 90 Beata Woziwoda siedliska. Do najcenniejszych składników flory należą gatunki stenotopowe, w wi ększo ści ści śle zwi ązane z ekosystemami le śnymi i uznawane za charakte- rystyczne dla okre ślonych zbiorowisk ro ślinnych. Wyst ępowaniu wyspecjalizo- wanych ro ślin le śnych sprzyja długotrwałe i nieprzerwane u żytkowanie tego obszaru jako powierzchni zalesionej 41 oraz dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów gospodarczych do panuj ących warunków siedliskowych. Do bardzo cennych składników flory kompleksu le śnego Rzepiszewa nale żą tak że gatunki prawnie chronione 42 , w tym podlegaj ąca ochronie całkowitej przy- laszczka pospolita i cz ęś ciowo chronione: konwalia majowa, bluszcz pospolity, barwinek pospolity, kruszyna pospolita, porzeczka czarna oraz kalina koralowa. Bior ąc pod uwagę bogactwo gatunkowe i ró żnorodno ść flory uroczyska Rzepi- szew, obiekt ten nale ży uzna ć za cenny przyrodniczo. W krajobrazie zdomino- wanym przez pola uprawne jest on wa żną ostoj ą le śnej flory.

***

Podzi ękowania dla Pracowników Nadle śnictwa Podd ębice oraz dla Pana in ż. Tomasza Grafa, Le śniczego le śnictwa Wilamów za udost ępnienie informacji o warunkach glebowo-siedliskowych i życzliw ą współprac ę w terenie.

Bibliografia

Majchrowska A., Woziwoda B., Effects of Forest History on the Biodiversity of Vascular Plants Flora , [w:] The Role of Geobotany in Biodiversity Conservation , eds. J Ho- leksa, B Babczy ńska-Sendek, S. Wika, Katowice 2009, s. 165–174. Mirek Z., Pi ęko ś-Mirkowa H., Zaj ąc A., Zaj ąc M., Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist (Krytyczna lista ro ślin naczyniowych Polski) , Kraków 2002. Nadle śnictwo Podd ębice. Obr ęb Bogda ńce. Le śnictwo Wilamów. Skrócony opis typów siedlisk i wariantów siedlisk. Mapy glebowo-siedliskowe w skali 1: 10 000 , Biuro Urz ądzania Lasu i Geodezji Le śnej, Oddział w Warszawie. Pietrzak A., Zmiany zalesienia terytorium województwa łódzkiego od okresu porozbioro- wego do czasów obecnych , „Region Łódzki. Studia i Materiały” 1973, t. 3, s. 41–60. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą, DzU 2004, nr 168, poz. 1764. Rutkowski L., Klucz do oznaczania ro ślin naczyniowych Polski ni żowej , Warszawa 1998. Szyma ński S., Ekologiczne podstawy hodowli lasu. Poradnik leśniczego , Warszawa 2001.

41 A. Majchrowska, B. Woziwoda, Effects of Forest … 42 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wyst ępuj ących ro ślin obj ętych ochron ą, DzU 2004, nr 168, poz. 1764. Zró żnicowanie flory ro ślin naczyniowych w uroczysku Rzepiszew 91

Tokarska-Guzik B., The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland (Zadamawianie si ę i rozprzestrzenianie obcych gatunków ro ślin [kenofitów] we florze Polski) , Katowice 2005. Woziwoda B., Inwentaryzacja flory ro ślin naczyniowych w lasach Nadle śnictwa Podd ębice (RDLP Łód ź), [w:] Sposoby rozpoznawania, oceny i monitoringu wartości przyrodniczych polskich lasów , red. D. Anderwald, ,,Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Le śnej” 2006, R. 8, z. 4 (14), s. 115–125. Woziwoda B., Ró żnorodno ść florystyczna ró żnowiekowych lasów, izolowanych w kra- jobrazie rolniczym Polski Środkowej, a problem zachowania i ochrony rodzimych gatunków le śnych , [w:] Aktywne metody ochrony przyrody w zrównowa żonym le śnic- twie , red. D. Anderwald, „Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo- -Le śnej” 2006, R. 8, z. 1 (11), s. 103–109. Zarzycki K., Trzci ńska-Tacik H., Ró żański W., Szel ąg Z., Wołek J., Korzeniak U., Ecological Indicator Values of Vascular Plants of Poland (Ekologiczne liczby wska źnikowe ro ślin naczyniowych Polski) , Kraków 2002. Zasady hodowli lasu , Bedo ń 2003.

DIVERISTY OF VASCULAR PLANT FLORA IN RZEPISZEW FOREST COMPLEX

Summary

The old forest complex of Rzepiszew (76.81 ha of land) is located in the east part of Szadek commune. It is surrounded by arable fields and meadows. At present it is a timber forest, but forest management is based on ecological rules. 260 vascular plant species forming 55 families have been found in this area during field research which was carried out in years 2006−2010. The identified species represent different types of growth (= life forms in Raunkiaer’s terminology) Hemicryp- tophytes have been found to dominate. The flora contains plants from various ecological groups classed according to light conditions, moisture of soil, soil acidity and soil trophy. Most of them are stenotopic plants – they have a limited (narrow) ecological amplitude. The true forest species are the most valuable components of flora. Seven among them are protected by law.