KIJK OP DE WIJK 3Wijken en kernen KIJK OP DE WIJK Kees van der Veer 3 6.1. Historische kernen 88 In de eerste decennia na de drooglegging van het Aan de dijk wonende dagloners konden ook werk Haarlemmermeer in 1852 ontstond de bebouwing zoeken aan de overzijde. Toen al werden de sterke spontaan en ongecoördineerd, voornamelijk aan de banden gesmeed die in sommige gevallen nog steeds randen van de polder langs de Ringdijk. Tegenover bestaan tussen Ringvaartdorpen aan weerszijden van woonplaatsen aan de andere kant van het water of in het kanaal. In het landelijk gebied buiten de kernen de buurt van de drie stoomgemalen zag men de eerste werden langs de polderwegen losse boerderijen en aanzetten van de huidige kleine kernen: bewoning in hier en daar kleine eenvoudige woningen voor land- elke maat van kleinheid, van vlek, buurtschap, en arbeiders neergezet. Woningen in dit gebied hebben gehucht tot dorp of grotere kern. In de eerste jaren veel eigen grond tot hun beschikking, in de vorm van woonde het grootste deel van de inwoners, in de maar landbouwhectares, eigen oprit en werf of een eigen niet droog te krijgen polder, langs de randen in plaats tuin. Grootschaliger woningbouw achter de Ringdijk van in de twee kruispunten in het centrum van de bleef lange tijd uit door de verkaveling in langwerpige polder (Hoofddorp en Nieuw-Vennep). In 1877 leefden landbouwpercelen, die vrijwel overal reikten tot aan de van de 14.000 inwoners van Haarlemmermeer meer polderrand. dan de helft aan de dijk! Hier waren woonomstandig- Het in het oog springend karakter van de Haarlemmer- heden gunstiger; via houten bruggen over de Ringvaart meerse openbare ruimte werd toen gevormd: slinge- kon men de voorzieningen aan de overkant bereiken. rende bochten langs de Ringdijk en strenge rechte Het Haarlemmermeer 89 lijnen van vaarten en tochten, linten en lanen. In de binnenwaartse uitbreiding plaats in een meer dorpse lintbebouwing stuit je zowel in de historische kernen setting. In menig randkern zette de dreigende geluid- als in het buitengebied op grote contrasten: van overlast van Schiphol al een rem op verdere uitbreiding. vervallen oude arbeidershuisjes tot villa’s en bunga- Randkernen in het noorden en oosten van de polder lows, en natuurlijk het hele scala aan boerderijen. kregen vanaf toen een dubbelzinnige verhouding met De openbare ruimte beperkt zich in deze kernen veelal de luchthaven. Enerzijds ervaren zij veel last van de tot de weg waaraan de woningen liggen. Oudere ­­af- en aanvliegende vliegtuigen. Anderzijds danken woningen staan soms zo dicht op doorgaande wegen zij aan Schiphol de toenemende werkgelegenheid. dat van ‘ruimte’ nauwelijks sprake is. De openbare Het nieuwe dat hen bedreigt is tegelijkertijd datgene ‘ruimte’ is hier als het ware virtueel, het ‘bestaat’ wat hun kleinschalige identiteit uit het polderverleden vooral uit zichtlijnen op het polderlandschap. in stand houdt. Toen in de jaren zestig de agrarische functie van de gemeente afnam schoven sommige randkernen, met tot dan bescheiden nieuwbouw, het achterland in. In het kleine Zwaanshoek ontstond zelfs een moder- nistisch aandoend woonwijkje, met grote eengezins- woningen in rechte stroken. In Beinsdorp vond landbouwgemeente 6.1.1. Aalsmeerderbrug, 90 De kernen Aalsmeerderburg, Rozenburg en Oude Meer Amsterdam en de omliggende gemeenten. Opmerkelijk worden vaak collectief aangeduid als ‘Rijk’, naar het is het aantal expats dat zich gedurende de laatste jaren in dorpje ‘Rijk’ dat eind jaren vijftig moest verdwijnen ten deze kernen heeft gevestigd. Tegelijk valt een beweging behoeve van de uitbreiding van Schiphol (op de plek van te zien van inwoners die weer richting Amsterdam en de huidige Kaagbaan). Dit dorpje was op zijn beurt weer omliggende gemeenten vertrekken. Net als bij de andere vernoemd naar een eerder gehucht met dezelfde naam, kleine woonkernen met voor namelijk lintbebouwing is dat in de 17e eeuw in de golven van het Haarlemmermeer het voorzieningenniveau in de drie woonkernen zelf verdween. De oude naam ‘Rijk’ vind je nog steeds terug laag. Men is aangewezen op Hoofddorp, Rijsenhout of in het gelijknamige bedrijventerrein Rijk op Schiphol. buurgemeenten. De inwoners van Aalsmeerderbrug Aalsmeerderbrug en Oude Meer lijken op andere idyllisch hoeven slechts over te steken. Het meest geïsoleerd gelegen gehuchten langs de Ringvaart. Zij bestaan uit van de drie ligt Oude Meer; aan beide zijden van de kern linten van oudere, vrijstaande woningen en tweekappers loopt de weg om de Ringvaart dood. Maar in de zomer langs het water. In 2010 woonden er in deze drie wordt het water van de Ringvaart een extra toegangsweg buurtschappen tezamen 782 inwoners (Aalsmeerderbrug: voor de watersporters die deze kernen aandoen. 507 / Rozenburg: 100 / Oude Meer: 175). Een groot deel Rozenburg, inlands gesitueerd tussen de Ringdijk woont al lange tijd in het gebied. Voor zover inwoners en Hoofddorp, raakte door ruimtelijke ontwikkelingen nieuwelingen zijn (sinds 2000) komen zij overwegend uit in het gebied in zekere zin gemarginaliseerd. Door Bedrijventerrein nabij Aalsmeerderbrug Rozenburg en Oude Meer 91 Historische kern de geluidsoverlast van Schiphol geheel klemgeraakt, ontsluiting en openbaar groen. Bebouwing en inrichting meerse polder landschap – lange zichtlijnen, een blijft het een verspreide verzameling woningen tussen van het gebied zijn volledig gericht op efficiënt en recht lijnige wegen structuur, historische boerderijen – bedrijventerreinen. Dit gehucht wordt door de druk relatief goedkoop gebruik van de ruimte ten behoeve feitelijk niet meer te herkennen zijn. Bestond er bereden provinciale weg (N201) richting Hoofddorp van de daar gevestigde bedrijven. De infrastructuur geen Schiphol dan zouden deze terreinen op iedere ook nog eens in twee onverbonden helften gesneden. is helemaal ingericht voor de (vracht)auto met snelle wille keurige plek in Nederland hebben kunnen staan. De bewoners van huizen op de Ringdijk kijken aan ontsluitingmogelijkheden, richting de doorgaande Deze bedrijven terreinen zijn onderhevig aan een de voorkant van hun woning uit over de Ringvaart wegen. De bebouwing bestaat uit moderne kantoor- voort durende vernieuwingscyclus. Zij raken binnen en het begin van de Westeinderplassen. Via hun architectuur die slechts weinig relaties heeft met de relatief korte tijd versleten of verouderd en moeten achterraam zien zij echter direct uit op één van omringende gebouwen of het omringende landschap. dan worden vervangen. de vele vracht wagen terminals rondom Schiphol. Het openbaar groen ziet er ordelijk, enigszins onper- De contrasten tussen landelijk wonen enerzijds Wat de kernen in dit gebied vooral kenmerkt is soonlijk uit, want het moet vooral onderhoudsarm en internationaal georiënteerde, grootschalige bedrijvig- nabijheid van Schiphol, de ermee verbonden zijn. Dan kan niemand er aanstoot aan nemen en heid zijn nergens in de polder zo groot als rond deze bedrijventerreinen en navenante ruimtelijke structuur. blijven de onderhoudskosten binnen de perken. drie kernen. De enorme uitgroei van Schiphol heeft in de afgelopen Door het volgen van deze (bedrijfseconomische) jaren geleid tot een explosie van bedrijventerreinen in wetmatigheden bij de ontwikkeling van de bedrijven- dit gebied. Deze locaties volgen hun eigen wetmatig- terreinen rond Schiphol is er een gebied geëvolueerd, heden op het gebied van structuur, architectuur, waar de specifieke kwaliteiten van het Haarlemmer- Inwoners 782 waarvan 26% t/m 24 jaar 60% 25 tm 64 jaar 14% 65 plus Huishoudens 309 waarvan 36% tweepersoons 35% tweepersoons met kinderen 4% eenoudergezinnen 22% alleenstaanden Inkomen 36000 Mutatiegraad 5,2 Woningen 356 waarvan 10% rijwoningen Oude Meer 0% sociale huurwoningen Kees van der Veer 6.1.2. Abbenes 92 Abbenes behoorde – samen met Beinsdorp en Een aantal overgebleven arbeiderswoningen langs ’t Oude Vennep – tot één van de drie door de water- en ten zuiden van de Hoofdvaart biedt een goed beeld wolf aangevreten maar niet opgeslokte eilanden. van hoe Abbenes er een eeuw geleden uitzag. In de Middeleeuwen behoorde het aan een abdij Vanaf de jaren zestig is zowel ten noorden als ten in Noordwijkerhout, waar het zijn naam aan dankt: zuiden van de Hoofdvaart flink gebouwd1. Nieuwe het ‘nes van de abt’. Bij de drooglegging werd het woningen verrezen aan de Cornelia Sophialaan en in opgenomen in het polderlandschap. Vandaar de de nieuwe wijk ‘Tonnekamp’. De behuizing kent weinig afwijkende geografische ligging van Abbenes in onze variatie in woonvorm. De straten zijn strak en recht- gemeente: niet langs de oever van de Ringvaart, maar lijnig; het groen en de plantsoenen bestaan enkel voor in het open land aan de zuidelijke punt. Door deze het oog. De woningvoorraad bestaat hier voor de helft geïsoleerde ligging heeft de samenleving van Abbenes uit sociale huurwoningen en trekt sociaaleconomisch lang haar besloten karakter behouden. In de nieuw- minder draagkrachtige huishoudens uit Amsterdam, bouwgolf van de jaren zeventig werden de infra- Leiden en de Bollenstreek. Inkomen- en opleidings- structurele verbindingen verbeterd en ontwikkelde niveau liggen onder het gemiddelde van andere wijken zich enige plaatselijke bedrijvigheid. Hierdoor nam het en kernen. Toch is de financiële situatie er niet benard; naar binnen gerichte karakter van Abbenes geleidelijk af (Sociografisch Bureau de Meerlanden, 1974). 1 60% van de woningen is in de periode 1960-1980 gebouwd. Abbenes aan de Hoofdvaart Kees van der Veer 93 Historische kern de woonlasten in Abbenes zijn naar verhouding