UCHWAŁA NR 281/XXX/2021 RADY GMINY BODZANÓW

z dnia 30 czerwca 2021 r.

w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Bodzanów na lata 2021 - 2024

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 713 z późn. zm.), w związku z art. 87 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 710 z późn. zm.), po uzyskaniu pozytywnej opinii Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, uchwala się, co następuje:

§ 1. Przyjmuje się "Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Bodzanów na lata 2021 - 2024", w brzmieniu stanowiącym załącznik do niniejszej uchwały.

§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Bodzanów.

§ 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego.

Przewodniczący Rady Gminy Bodzanów

Paweł Różański

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 1 Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr 281/XXX/2021 Rady Gminy Bodzanów z dnia 30.06.2021 r.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2021 – 2024

GMINA BODZANÓW

marzec, 2021 r.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 2

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP ...... 2 1.1. Położenie Gminy Bodzanów ...... 3 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 6 2.1. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce ...... 7 2.2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ...... 12 2.3. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu ...... 14 2.4. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy ...... 18 3. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY BODZANÓW...... 24 3.1. Zarys historii obszaru gminy ...... 24 3.2. Krajobraz kulturowy ...... 26 3.3. Zabytki nieruchome ...... 27 3.4. Zabytki archeologiczne ...... 29 3.5. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych ...... 32 3.6. Dziedzictwo niematerialne ...... 32 3.7. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony ...... 34 3.8. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków gminy Bodzanów ...... 35 3.9. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy ...... 35 4. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY - ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ ...... 41 5. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE, PRIORYTETY I KIERUNKI DZIAŁAŃ GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 44 6. ISTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 49 7. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 49 8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ...... 50 8.1. Dotacje ...... 51 8.2. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ...... 53 8.3. Możliwości finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym ...... 58 8.4. Środki europejskie ...... 59 9. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW ...... 62 10. ANEKSY ...... 63 10.1. ANEKS NR 1 Gminna ewidencja zabytków gminy Bodzanów - Zabytki nieruchome ...... 63 10.2. ANEKS NR 2 Gminna ewidencja zabytków gminy Bodzanów – Stanowiska archeologiczne ...... 75

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 3

1. WSTĘP

Dziedzictwo kulturowe, to zarówno dorobek materialny i duchowy poprzednich pokoleń, jak i naszych czasów. Do dziedzictwa kulturowego oprócz dziedzictwa archeologicznego, architektonicznego i dziedzictwa sztuki zaliczamy także przejawy życia, takie jak np. formy gospodarowania, przejawy rozwoju społeczności i inne elementy stanowiące o naszej kulturze. Świadomość potrzeby ratowania i ochrony zabytków jest coraz powszechniejsza wśród mieszkańców. Dbanie o należyty stan i atrakcyjny wygląd zabytków jest naszym obywatelskim obowiązkiem. Rewitalizacja poszczególnych obiektów, jak również całych zespołów zabudowy jest szansą na ich uratowanie. W takich przedsięwzięciach pomagać ma, wynikający ze społecznej potrzeby, gminny program opieki nad zabytkami, przewidziany przez ustawę o ochronie i opiece nad zabytkami. Jest także czynnikiem w upowszechnianiu wiedzy i pomaganiu właścicielom zabytków w dbaniu o dobrą kondycję substancji zabytkowej. Aby gmina stała się piękna dla mieszkańców i atrakcyjna dla turystów trzeba zadbać o lokalne zabytki. Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Bodzanów na lata 2021-2024 kontynuuje starania samorządu o systematyczne i perspektywiczne prowadzenie działań z obszaru ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym miasta i gminy wyrażone w poprzedniej wersji niniejszego dokumentu obowiązującego w latach 2017-2020. Uprzednio obowiązujący Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Bodzanów na lata 2017-2020 przyjęty Uchwałą nr 83/XLII/2018 Rady Gminy Bodzanów dnia 31 stycznia 2018 r. i ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego w dniu 2 marca 2018 r. pod pozycją 2205. Wykonanie uchwały powierzono Wójtowi Gminy Bodzanów. Realizację Programu rozpoczęto z dniem podjęcia tj. 31 styczeń 2018 r. Realizowany na przestrzeni czterech minionych lat przez poszczególne wydziały Urzędu Gminy Bodzanów – sprawdził się jako dokument wyznaczający cele i kierunki zadań dotyczących istniejących na terenie gminy obiektów zabytkowych. Aktualnie opracowany Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Bodzanów na lata 2021-2024 – bazując w znacznej mierze na doświadczeniach wynikających z realizacji uprzedniego dokumentu – w części modyfikuje i jednocześnie wyznacza nowe cele przy jego realizacji po pozytywnym zaopiniowaniu przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i właściwym przyjęciu w drodze uchwały Rady Gminy w Bodzanowie. Dokument ten został opracowany w oparciu o obowiązujące przepisy prawne dotyczące zagadnień związanych z ochroną zabytków i opieką nad zabytkami, a także wprowadza zmiany w stosunku do istniejącego stanu zabytków zlokalizowanych na terenie Gminy Bodzanów. Gminny Program Opieki nad Zabytkami jest dokumentem o charakterze uzupełniającym w stosunku do innych aktów planowania w gminie. Nie stanowi aktu prawa miejscowego, lecz jest dokumentem polityki

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 4

administracyjnej w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program opieki nad zabytkami stanowi podwalinę współpracy między samorządem gminy, właścicielami zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

1.1. Położenie Gminy Bodzanów

Gmina Bodzanów położona jest w północno-zachodniej części województwa mazowieckiego oraz w południowo-wschodniej części powiatu płockiego. Graniczy z pięcioma gminami - dwiema od północy (Radzanowo i Bulkowo) i po jednej od wschodu (Mała Wieś), południa (Słubice) i zachodu (Słupno). Południową granicę gminy wyznacza rzeka Wisła. W skład gminy wchodzą 34 sołectwa: Gromice i Archutowo, Archutówko, Łętowo, Bodzanów, Mąkolin, Mąkolin Kolonia, Chodkowo-Działki, Chodkowo, Parkoczewo, Cybulin, Karwowo Duchowne, Karwowo Szlacheckie, Cieśle, Gąsewo, Pepłowo, Miszewo Murowane, Borowice i Łagiewniki, Kępa Polska, Niesłuchowo, Nowe Kanigowo, Kanigowo, Ramutówko, Małoszewo i Małoszywka, Nowe Miszewo, Stanowo, Białobrzegi, Osmolinek, Kłaczkowo, Miszewko i Felicjanów, Krawieczyn, Leksyn, Wiciejewo, Garwacz, Reczyn i Nowe Reczyn. Powierzchnia gminy wynosi 136,8 km 2 , a jej populacja na koniec 2019 r. wynosiła 8187 osób.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 5

Obszar Gminy Bodzanów, źródło: OpenStreet map, dostęp 02.2021 r.

Gmina Bodzanów położona jest na terenie dwóch mezoregionów. Jej południowa leży w Kotlinie Płockiej, a pozostały obszar stanowi część Wysoczyzny Płońskiej. Tereny te należą do makroregionu Pradoliny Toruńsko - Eber swaldzkiej, podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego, Prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego oraz makroregionu Pozaalpejskiej Europy Środkowej. Na terenie gminy przeważają piaski i żwiry oraz gleby pszenno-żytnie. Gmina Bodzanów ma klimat umiark owany z roczną amplitudą temperatury przekraczającą 20 oC, śr. temperaturą w lipcu wynoszącą ok. 18 oC oraz w styczniu ok. -3oC oraz roczną sumą opadów w granicach 500 -600 mm. Pod względem użytkowania terenów przeważają użytki rolne stanowiąc ponad 76% powierzchni gminy, grunty leśne (17,2%), grunty zabudowane i zurbanizowane (3,05%), grunty pod wodami (2,87%), nieużytki (0,52%), tereny różne (0,24%) oraz użytki ekologiczne (0,04%). W północnej części gminy nie występują prawie w ogóle lasy. Te zlokalizo wane są w jej południowo -zachodniej części, wzdłuż Wisły, stanowiąc naturalne siedlisko dla wielu gatunków roślin i zwierząt.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 6

Głównym ciekiem wodnym jest Wisła oraz rzeka Mołtawa. Nie występują większe naturalne zbiorniki wodne, poza starorzeczami Wisły. Funkcje przeciwpożarowe, retencyjne i rekreacyjne stanowią sztuczne zbiorniki wodne usytuowane na terenie miejscowości: Białobrzegi, Bodzanów, Felicjanów, Kanigowo, Leksyn, Podleck Nowy oraz Stanowo oddany do użytku w 2015 r. Ponadto na terenie gminy znajdują się trzy stacje uzdatniania wody (Reczyn, Leksyn oraz Stanowo). Na terenie gminy Bodzanów występują następujące formy ochrony przyrody: rezerwaty przyrody - Wyspy Zakrzewskie, Wyspy Białobrzeskie, Kępa Wykowska; obszar chronionego krajobrazu - Obszar Nadwiślański; zespół przyrodniczo-krajobrazowy - Jezioro Białobrzeskie; obszar Natura 2000 - Dolina Środkowej Wisły, Kampinoska Dolina Wisły oraz 6 użytków ekologicznych i 18 pomników przyrody. Gmina Bodzanów położona jest w odległości kilkudziesięciu kilometrów od większych ośrodków urbanistycznych: Płock (30 km), Włocławek (71 km), Skierniewice (76 km), Warszawa (91 km). Przez tereny gminy przebiega droga krajowa nr 62 relacji Płock-Warszawa mająca największe znaczenie komunikacyjne. Poza nią istnieją również drogi powiatowe (nr 2941W relacji Miszewko-Pepłowo-Cieśle, nr 2944W Radzanowo- Bodzanów, nr 2946W Golanki Dolne-Leksyn, nr 2947W Leksyn-Mąkolin, 2948W Dzierżanowo-Mąkolin- Gromice-Rogowo, nr 2952W Wilczkowo-Bodzanów-Słupno, nr 2955W Bodzanów-Wilkanowo, nr 2956W Bodzanów-Kępa Polska, nr 2957W Krawieczyn-Małoszewo, nr 2958W Pepłowo-Słupno, nr 2960W Cieśle- Niździn-Mała Wieś, nr 2963W Kępa Polska-Podgórze-Rakowo-Wyszogród, nr 3059W Bodzanów-Bulkowo- Kucice-Ilinek, nr 6817W Turowo-Bodzanów) i gminne. Łączna długość dróg krajowych, powiatowych i gminnych przebiegających przez tereny gminy Bodzanów wynosi 179,4 km. Na obszarze gminy nie przechodzą żadne drogi wojewódzkie, nie ma także infrastruktury kolejowej. W 2019 roku w gminie Bodzanów funkcjonowało 531 podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą stanowiły 441 podmiotów spośród wszystkich zarejestrowanych. W działalności gospodarczej na terenie gminy przeważają mikroprzedsiębiorstwa (508 podmiotów zatrudniających od 0 do 9 osób w roku 2019). Wśród osób fizycznych najpopularniejszą formą działalności są handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz budownictwo. Blisko 55% aktywnych zawodowo mieszkańców gminy Bodzanów pracuje w rolnictwie, 15% w przemyśle i budownictwie, ponad 12% w usługach, a niecały 1% w sektorze finansowym. Na terenie gminy znajdują się trzy szkoły podstawowe w Cieślach, Nowym Miszewie i Bodzanowie, jedna szkoła niepubliczna w Nowym Kanigowie oraz biblioteka w Bodzanowie z filią w Miszewie Murowanym.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 7

2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Podstawę prawną opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2021 r. poz. 710), która mówi o obowiązku sporządzania przez samorządy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, na okres czterech lat programu opieki nad zabytkami.

Art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy wyznacza cele opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami: 1. (uchylony), 2. uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej, 3. zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, 5. podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami, 6. określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków, 7. podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

Dla realizacji wskazanych celów program określa zasady dotyczące finansowania i inicjowania działań ochronnych w stosunku do środowiska kulturowego, w skład którego wchodzą obiekty zabytkowe oraz tereny archeologiczne na obszarze Gminy Bodzanów. Jednocześnie nakłada następujące obowiązki i uprawnienia:

1. uwzględniania w strategii rozwoju gminy, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (art. 18 i 19); 2. uzgadniania projektów i zmian planów zagospodarowania przestrzennego z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 20); 3. prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22 ust. 4);

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 8

4. przyjmowania zawiadomień o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem archeologicznym i powiadomienie o tym fakcie wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 33 ust. 1 i 2); 5. sporządzania przez wójta gminy na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87 ust. 1); 6. obowiązek przyjęcia przez radę gminy gminnego programu opieki nad zabytkami, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 87 ust. 3); 7. sporządzenia i przedstawienia przez wójta gminy, co 2 lata, radzie gminy sprawozdania z realizacji programu (art. 87 ust. 5).

2.1. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce

Ochronę dziedzictwa kulturowego oraz opiekę nad zabytkami w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która nakłada na państwo i obywateli obowiązek ochrony zabytków, co zostało zawarte w:

▪ art. 5 Konstytucji RP, określającym dziedzictwo narodowe jako wartość strzeżoną przez państwo polskie; ▪ art. 6 ust. 1 Konstytucji RP mówiącym, że Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będących źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju; ▪ art. 85 Konstytucji RP stanowiącym, że każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

W świetle ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami opieka sprawowana jest przez właściciela lub posiadacza i polega w szczególności na zapewnieniu warunków (art. 5):

1. naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2. prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3. zabezpieczenia zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4. korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Ponadto ustawa definiuje m.in. podstawowe pojęcia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz przedmiot, zakres, formy i sposób ich ochrony. Bez względu na stan zachowania ochronie podlegają (art. 6 ust. 1):

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 9

1. zabytki nieruchome będące, w szczególności: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne, bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 2. zabytki ruchome będące, w szczególności: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. z2019r. poz.1479), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 3. zabytki archeologiczne będące, w szczególności: a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6 ust. 2).

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 10

Ustawa określa także sposób i formy ochrony zabytków, którymi są (art. 7): 1. wpis do rejestru zabytków, 1a. wpis na Listę Skarbów Dziedzictwa, 2. uznanie za pomnik historii, 3. utworzenie parku kulturowego, 4. ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotnictwa użytku publicznego.

Zgodnie z art. 16 ustawy: 1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. 1a. Rada gminy ogłasza w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem parku kulturowego, określając formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących projektu uchwały o utworzeniu parku kulturowego, nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia. 2. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1. 3. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. 4. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem. 5. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ten park ma być utworzony. 6. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporządza się obowiązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Zgodnie z art. 18: 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji […] strategii rozwoju gmin, strategii rozwoju ponadlokalnego, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 11

inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 2. W […] planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w szczególności: 1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; 2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu; 3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami.

W myśl art. 19: 1. W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się, w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturowych. 1a. W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego uwzględnia się w szczególności ochronę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. 1b. W uchwale określającej zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń uwzględnia się w szczególności: 1) ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia; 2) ochronę zabytków nieruchomych, innych niż wymienione w pkt 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) wnioski i rekomendacje audytów krajobrazowych oraz plany ochrony parków krajobrazowych. 2. W przypadku, gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.

Art. 20 stanowi, że projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków w zakresie kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 12

W art. 21 zapisano, że ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Według art. 22 ust. 4 wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. Ustawa definiuje obowiązki oraz kompetencje samorządu terytorialnego w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Do obowiązków gminy należy m.in.: ● sporządzenie gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87); ● sporządzenie gminnego planu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, opracowanego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 sierpnia 2004 roku.

W art. 81 wskazano możliwość uzyskania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, ale także przy zabytkach ujętych w gminnej ewidencji zabytków: 1. W trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. 2. Dotacja, w zakresie określonym w art. 77, może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków.

Szczegółowo określono obowiązki gminy w stosunku do obiektów zabytkowych objętych ochroną, których gmina jest właścicielem lub posiadaczem. Są one zawarte w art. 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71, 72 ww. ustawy. Wzmiankowany wyżej art. 87 ustawy określa obowiązek gminy dotyczący sporządzenia i uchwalenia gminnego programu opieki nad zabytkami: − program powinien być opracowany na okres 4 lat; − program służy celom określonym w ustawie (wymienionym w rozdz. 2 niniejszego opracowania); − program ogłoszony jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym; − z realizacji programu wójt, burmistrz, prezydent miasta sporządza co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia radzie gminy.

Ustawa o samorządzie gminnym określa zadania własne gminy. Należą do nich zadania obejmujące m.in. następujące kwestie:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 13

− ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; − gminnych mostów, dróg, ulic, placów oraz organizacji ruchu drogowego; − kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; − kultury fizycznej i turystyki; − cmentarzy gminnych; − utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; − promocji gminy.

Przy sporządzaniu programu wzięto pod uwagę również następujące akty prawne: ● ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2021 r. poz. 741), ● ustawę z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. 2019 r. poz. 695), ● ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2020 poz. 1219), ● ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2020 r. poz. 55), ● ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 2020 r. poz. 1919), ● ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. 2020 r. poz. 194), ● ustawę z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. 2020 r. poz. 1057).

2.2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami

Rządowymi dokumentami tworzącymi ramę do mecenatu oraz nowoczesnej polityki względem materialnej poprawy stanu zabytków są:

I. Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022

Celem głównym Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami jest: Stworzenie warunków dla zapewnienia efektywnej ochrony i opieki nad zabytkami . Jest on wdrażany przez trzy cele szczegółowe oraz poprzez odpowiednie kierunki działania: ● Optymalizacja systemu ochrony dziedzictwa kulturowego

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 14

○ Wzmocnienie systemu ochrony na poziomie lokalnym ■ Szkolenia dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zarządzania dziedzictwem kulturowym, w tym pracowników merytorycznych, z uwzględnieniem zagadnień z zakresu planowania przestrzennego i dostępności dla osób z niepełnosprawnościami ■ Budowanie zasobu wiedzy o ochronie dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym, regionalnym i centralnym ■ Merytoryczne wsparcie procesu planowania i rewitalizacji w gminach ■ Konkurs Generalnego Konserwatora Zabytków nagradzający gminy za modelowe wdrażanie programów opieki nad zabytkami ○ Wzmocnienie systemu ochrony na poziomie centralnym ■ Wspieranie rozwijania kompetencji zawodowych przez pracowników służb konserwatorskich ■ Ewaluacja stosowanych standardów i metod konserwatorskich ■ Wsparcie działań dokumentacyjnych zasobu zabytkowego ■ Powołanie Centrum Architektury Drewnianej ● Wsparcie działań w zakresie opieki nad zabytkami ○ Merytoryczne wsparcie działań w zakresie opieki nad zabytkami ■ Upowszechnianie standardów i metod konserwatorskich dla wybranych zasobów zabytkowych (wybór zasobów, wypracowanie zaleceń dla opiekunów zasobu zabytkowego dotyczących metod konserwacji, adaptacji, dokumentacji i badań, upowszechnianie przez bazę wiedzy) ○ Podnoszenie bezpieczeństwa zasobu zabytkowego ■ Podniesienie bezpieczeństwa zabytków ruchomych przez sprzyjanie intensyfikacji współpracy z opiekunami zabytków przez właściwe służby i instytucje ● Budowanie świadomości społecznej wartości dziedzictwa kulturowego ○ Upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego i jego wartości ■ Kampania społeczno-edukacyjna w mediach, z uwzględnieniem aspektu profilaktyki w dziedzinie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami i dostępności do zabytków dla osób z niepełnosprawnościami ■ Tworzenie narzędzi edukacyjnych dla szkół i instytucji kultury, z uwzględnieniem aspektu profilaktyki w dziedzinie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ○ Tworzenie warunków dla sprawowania społecznej opieki nad zabytkami

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 15

■ Program dotacyjny dla organizacji pozarządowych w zakresie popularyzowania i upowszechniania wiedzy o dziedzictwie kulturowym, budowania świadomości lokalnej, a także włączania społeczeństwa w opiekę nad zasobem dziedzictwa kulturowego.

II. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju do 2030 r.

Uchwałą nr 239/2011 z dnia 13 grudnia 2011 r. Rada Ministrów określiła koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju do 2030 roku, która będzie realizowana poprzez cele szczegółowe: − Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności, − Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów, − Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej, − Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski, − Zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa, − Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego.

2.3. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu

Gminny program opieki nad zabytkami gminy Bodzanów wykazuje zgodność, zarówno z programami o charakterze wojewódzkim, jak i powiatowym, a w szczególności z następującymi programami strategicznymi i ich celami:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 16

1. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 r. Innowacyjne Mazowsze (uchwała nr 158/13 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 28 października 2013 r.)

Podstawowym celem Strategii jest rozwój produkcji ukierunkowanej na eksport w przemyśle zaawansowanych i średniozaawansowanych technologii oraz w przemyśle i przetwórstwie rolno-spożywczym. Jednakże określono prócz celów strategicznych dwa ramowe cele strategiczne, z których drugi dot. wykorzystania potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia zakłada konieczność realizacji działań w kierunku:

a) Wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego oraz potencjału dziedzictwa kulturowego do zwiększenia atrakcyjności turystycznej regionu, b) Upowszechnienia kultury i twórczości, c) Kreowania miast jako centrów aktywności kulturalnej, d) Wspierania rozwoju przemysłu kreatywnego, e) Wykorzystania dziedzictwa kulturowego w działalności gospodarczej.

2. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego (uchwała nr 22/18 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 19 grudnia 2018 r.)

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego stanowi element systemu planowania przestrzennego i pełni w nim funkcję koordynacyjną między planowaniem krajowym a planowaniem lokalnym. Określa podstawowe elementy układu przestrzennego, ich zróżnicowanie i wzajemne relacje. Samorząd Województwa Mazowieckiego prowadzi politykę rozwoju, dążąc do zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju, zachowania spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej, wzrostu konkurencyjności gospodarki regionu oraz tworzenia nowych miejsc pracy . Wśród celów niezbędnych do realizacji założeń rozwoju regionalnego istotnymi dla dziedzictwa kultury są: a) realizacja zadań wskazanych w wojewódzkim programie opieki nad zabytkami; b) zachowanie i kreowanie ładu przestrzennego, zachowanie walorów krajobrazu kulturowego oraz kształtowanie pasm przyrodniczo-kulturowych o znaczeniu regionalnym poprzez: a. przeciwdziałanie negatywnym efektom urbanizacji i rurbanizacji; b. wzmacnianie przestrzennych walorów obiektów oraz układów przestrzennych (w tym obiektów i obszarów poprzemysłowych) poprzez rewitalizację, restaurację oraz rekultywację; c. ochronę, rewitalizację i rewaloryzację obiektów i obszarów historycznych (zwłaszcza architektury drewnianej i poprzemysłowej, dworskiej, obronnej, dorobku nauki i techniki) w tym zabytków mających znaczenie symboliczne;

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 17

d. odbudowę i rekonstrukcję dóbr należących do światowego i krajowego dziedzictwa po zniszczeniu w wyniku konfliktów zbrojnych lub katastrof spowodowanych zagrożeniami naturalnymi; e. wykorzystanie sieci miast historycznych oraz atrakcji krajobrazowo-architektonicznych m.in. dla wyznaczania szlaków turystyki kulturowej; f. tworzenie muzeów, w tym Stacji Muzeum, Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego na terenie dawnej Fabryki Broni oraz Centrum Nauki im. T. Sołtyka w Radomiu; g. ochronę regionów etnograficznych oraz krain historycznych, jako cennych i charakterystycznych krajobrazów kulturowych, również jako element współpracy oraz rozwoju powiązań z sąsiadującymi województwami.

3. Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2018-2021 (uchwała nr 174/18 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 13 listopada 2018 r.)

Nadrzędną wytyczną Programu jest przyczynienie się do otoczenia dziedzictwa województwa właściwą opieką, z zachowaniem zasady możliwie pełnego włączenia obiektów zabytkowych i niematerialnych elementów dziedzictwa w nurt współczesnego życia województwa mazowieckiego . Określono również generalny cel Programu, którym jest Podniesienie skuteczności opieki nad zabytkami i dziedzictwem niematerialnym w województwie mazowieckim . Opisane zostały w Programie główne obszary opieki nad zabytkami. Część planistyczna przedstawia misję Programu, obszary strategiczne, cele strategiczne i przedsięwzięcia. W części zarządczej określono również dwuetapowy proces wdrażania Programu oraz zasady monitorowania.

W ramach Programu Opieki nad Zabytkami wytyczono cztery obszary strategiczne oraz cele strategiczne i przedsięwzięcia:

A. Edukacja kształtująca świadomość i postawy a. Cel strategiczny A.1. Wprowadzić elementy edukacji o dziedzictwie, w tym – w edukacji powszechnej I. Przedsięwzięcie A.1.1. Tożsamość lokalna - wartość unikalna II. Przedsięwzięcie A.1.2. „Odkrywamy nasze dziedzictwo” - coroczny konkurs fotograficzny b. Cel strategiczny A.2. Wesprzeć edukacyjne samorządy lokalne i właścicieli zabytków I. Przedsięwzięcie A.2.1. Mazowieckie Centrum Wiedzy o Zabytkach II. Przedsięwzięcie A.2.2. Konkurs „Renowacja Roku”

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 18

III. Przedsięwzięcie A.2.3. Dziedzictwo niematerialne - na listę UNESCO B. Optymalizacja systemu dostępu do środków a. Cel strategiczny B.1. Zoptymalizować system dotacji wojewódzkich I. Przedsięwzięcie B.1.1. Dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy obiektach zabytkowych b. Cel strategiczny B.2. Wzorcowo dbać o zabytki własne województwa I. Przedsięwzięcie B.2.1. Finansowanie prac przy obiektach zabytkowych, których właścicielem jest Samorząd Województwa Mazowieckiego C. Wypracowanie skutecznych narzędzi działania a. Cel strategiczny C.1. Ograniczyć ryzyko utraty najmniej trwałych elementów dziedzictwa I. Przedsięwzięcie C.1.1. Inwentaryzacja i wyodrębnienie typów zabudowy drewnianej województwa II. Przedsięwzięcie C.1.2. Spójny krajobraz kulturowy - katalog projektów III. Przedsięwzięcie C.1.3. Nasza żywa tradycja b. Cel strategiczny C.2. Poprawić współpracę na rzecz dziedzictwa I. Przedsięwzięcie C.2.1. Stała współpraca Samorząd Województwa - MWKZ - oddział NID c. Cel strategiczny C.3. Wzmocnić potencjał promocyjny zabytków I. Przedsięwzięcie C.3.1. Tworzyć system wymiany wiedzy w zakresie opieki nad zabytkami II. Przedsięwzięcie C.3.2. promocja zabytków poprzez tworzenie i rozwój istniejących szlaków kulturowych

D. Wzmocnienie zasobów wiedzy fachowej a. Cel strategiczny D.1. Tworzyć system wiedzy o zabytkach i dziedzictwie niematerialnym I. Przedsięwzięcie D.1.1. program badań we współpracy z MWKZ i oddziałem NID b. Cel strategiczny D.2. radykalnie poprawić wykorzystanie technik cyfrowych I. Przedsięwzięcie D.2.1. Wzorcowa dokumentacja cyfrowa wybranych zabytków województwa II. Przedsięwzięcie D.2.2. Konkurs „Zdigitalizuj zabytek”.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 19

4. Strategia rozwoju powiatu płockiego na lata 2014-2020 (uchwała nr 353/XXXV/2014 Rady Powiatu w Płocku z dnia 5 listopada 2014 r.)

Na dzień sporządzenia niniejszego dokumentu, nie powstał dokument - strategia dotycząca nowej perspektywy po roku 2020. W związku z tym należy przyjąć, że założenia ustalone przez strategię są nadal obowiązujące i aktualne. Strategia rozwoju powiatu płockiego na lata 2014-2020 to długofalowy dokument, stanowiący ramy konstruowania lokalnej polityki rozwoju (w tym także programowania lokalnego). Przedstawia także informację o aspiracjach Zarządzających rozwojem (lidera zbiorowego), a poprzez partycypacyjny charakter jej wypracowania, pełni także funkcję jednoczenia wokół idei rozwoju lokalnego. W Strategii opracowano szereg celów, z czego nadrzędnym jest Wielofunkcyjny rozwój powiatu w oparciu o zasoby naturalne . Osiągniecie jego może nastąpić poprzez wypełnienie celów operacyjnych: Bezpieczeństwo, Klimat dla biznesu , Mała Ojczyzna . Za najważniejszy dla niniejszego opracowania należy uznać ten ostatni, który określa następujące kierunki działań: − wdrażanie aktywnej komunikacji dwustronnej pomiędzy zarządzającymi a społecznością lokalną, − organizowanie i/lub koordynowanie wydarzeń promujących lokalne dziedzictwo (konkursy, wystawy, foldery, imprezy cykliczne), − inicjowanie opracowania interaktywnej oferty edukacyjnej związanej z tożsamością lokalną (np. z wykorzystaniem questingu, żywych ksiąg), − współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi na rzecz utworzenia parku kultury związanego z Wisłą, − podejmowanie działań na rzecz ochrony krajobrazu kulturowego (w tym rolniczego).

2.4. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy

1. „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bodzanów” (uchwała Nr 116/XIV/11 Rady Gminy w Bodzanowie z dnia 29 grudnia 2011 r.)

Dokument jest podstawą koordynacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, powinien być także podstawą koordynacji wszystkich decyzji i przedsięwzięć realizacyjnych samorządu w zakresie gospodarki przestrzennej gminy. Odgrywa rolę w kształtowaniu struktury funkcjonalno-przestrzennej jako środek informacji o możliwościach i ograniczeniach w odniesieniu do poszczególnych obszarów.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 20

W Studium określono: − Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy, − Kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz użytkowania terenów, − Obszary oraz zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego, − Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, − Kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, − Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym i ponadlokalnym, − Obszary, na których obowiązkowe jest sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych i innych wymagań, − Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, − Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji i rekrutacji.

Podczas sporządzania diagnozy stanu gminy wzięto pod uwagę miejscowe uwarunkowania, stanowiące szansę rozwoju i zagrożenie rozwoju, gdzie za inspirujące przyjęto m.in. zasoby dziedzictwa kulturowego, mogące być wykorzystane do rozwijania turystyki: zespoły dworsko-parkowo-folwarczne i kościoły, historyczny układ urbanistyczny Bodzanowa z nielicznie już występującą zabudową o cechach regionalnej architektury, stanowiska archeologiczne; a za ograniczające rozwój: prawna ochrona zabytków przy niedoborze środków na ich restaurację i konserwację zagraża poważnym zniszczeniem środowiska kulturowego oraz występujące ograniczenia dla zabudowy, wynikające z ochrony stanowisk archeologicznych. W obrębie dziedzictwa kulturowego zidentyfikowano problem konieczności zachowania zasobów kulturowych (zespoły dworsko – parkowo - folwarczne, układ urbanistyczny Bodzanowa) i walorów krajobrazowych (dolina Wisły, Mołtawy) przy jednoczesnym zagrożeniu wynikającym z przekształceń struktury funkcjonalno - przestrzennej wsi, małej wartości użytkowej i technicznej wielu obiektów oraz braku środków na ich rewitalizację; oraz niewykorzystanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych gminy jako podstawy rozwoju turystyki – niedostatecznie rozwinięta infrastruktura turystyczna. Na podstawie identyfikacji problemów i uwarunkowań określono cele rozwoju gminy oraz ogólne sposoby działania do ich osiągnięcia. Określono politykę przestrzenną gminy, ze wskazaniem obszarów, które są najodpowiedniejsze do pełnienia określonych funkcji. Studium zakłada rozwój gminy z możliwie pełnym zaspokojeniem potrzeb społeczności lokalnej, przy jednoczesnym zrównoważonym zagospodarowaniu terenów gminy. Ustanowiono w nim cel naczelny: harmonizacja i równoważenie przemian strukturalnych prowadzących do stopniowej eliminacji dysproporcji oraz kształtowania układów minimalizujących konflikty funkcjonalne, co zapewnia coraz wyższą jakość środowiska i życia oraz efektywność gospodarowania. Działania wpływające na rozwój gminy koncentrować się mają na wypełnianiu celów operacyjnych:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 21

1. Wzrost poziomu życia mieszkańców Bodzanowa, ich integracja i samorealizacja: − rozwój bazy oświatowej, utworzenie gminnego ośrodka kultury. 2. Rozwój i restrukturyzacja rolnictwa. 3. Rozwój turystyki i rekreacji przy zachowaniu europejskich norm ekologicznych: − Aktywizacja rozwoju funkcji rekreacyjno-turystycznych gminy, […] wykorzystanie potencjału krajobrazowego i przyrodniczego doliny Wisły i Mołtawy, − Opracowanie koncepcji rozwoju turystyki, − Utworzenie centrów usług turystycznych nad Wisłą, − Oferta turystyki kwalifikowanej (ścieżki rowerowe, piesze, szlaki turystyczne, jeździectwo). 4. Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz osadnictwa na terenie gminy. 5. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej.

Studium zwraca uwagę na potrzebę zachowania krajobrazu kulturowego, jednak w sposób, który nie będzie nadmiernie ograniczał działalności gospodarczej: kreatywne kształtowanie lub odtworzenie krajobrazu jest bardziej istotne niż ochrona stanu obecnego . Krajobrazowe walory gminy Bodzanów skupione są wzdłuż strefy krawędziowej doliny Mołtawy oraz związane ze starorzeczami, a także z zespołami dworsko-parkowymi, parkami podworskimi i ich otoczeniem (Studium wymienia poszczególne elementy wchodzące w skład krajobrazu kulturowego Gminy). Przyjęty w Studium został cel, którym jest doprowadzenie do zahamowania procesów degradacji struktury zabytkowej, a następnie uzyskanie stopniowej poprawy jakości środowiska kulturowego. W ramach realizacji tego założenia wskazano na szereg działań: − ochrona i kreatywne kształtowanie krajobrazów, − opracowanie zintegrowanych strategii ochrony dziedzictwa, − utrzymanie i kreatywna przebudowa zespołów zabudowy miejskiej i wiejskiej, − usprawnienie koordynacji działań inwestycyjnych, które wpływają na krajobrazy, − promocja nowoczesnych budynków o wysokiej wartości architektonicznej.

Wydaje się jednak, że ochrona zastanego stanu krajobrazu kulturowego będącego podstawą do dalszej restauracji i konserwacji obiektów zabytków bez groźby zatracenia ich autentyzmu jest równoważne lub nawet ważniejsze z punktu widzenia ochrony dóbr kultury od podejścia kreatywnego lub odtworzeniowego.

Wyznaczono zasady ochrony krajobrazu: 1. Zabezpieczenie właściwego wyglądu na zabytki i ich otoczenie przez określenie nieprzekraczalnych gabarytów zabudowy,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 22

2. Wyznaczenie stref ochrony ekspozycji (Bodzanów, Łętowo) i krajobrazu w celu zabezpieczenia właściwego eksponowania i otoczenia zespołów zabytkowych, 3. Zachowanie struktury krajobrazu doliny rzeki Mołtawy, wraz z zabytkowymi obiektami techniki – zagrodami młyńskimi, które wymagają natychmiastowego zagospodarowania i remontów kapitalnych, 4. Celowe jest wykonanie studium historyczno-urbanistycznego i wyznaczenie strefy ochrony krajobrazu i ekspozycji dla wsi Bodzanów, Miszewo Murowane, Kępa Polska, które zachowały krajobraz kulturowy, 5. Zahamowanie procesów degradacji struktury zabytkowej, szczególnie zespołów dworsko – folwarczno - parkowych, wymagają one fachowych prac rewaloryzacyjnych – odtworzenia dawnego układu drogowego, likwidacji samosiewów i przypadkowych nasadzeń, pielęgnacji starodrzewu, 6. Ochrona konserwatorska krajobrazu kulturowego obejmuje m.in.: a) zachowanie historycznego rozplanowania dróg, zabytków, ukształtowania terenu i zieleni, b) realizacja zabudowy o funkcji nieantagonistycznej, nieniszczącej w stosunku do występującej oraz w formie drobnoskalowej – w nawiązaniu do skali i charakteru zabudowy historycznej. 7. W ramach ochrony krajobrazu kulturowego należy dążyć do: − restauracji lub odtworzenia zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego (rewaloryzacja zespołów dworsko-parkowych), obsadzanie charakterystycznymi gatunkami drzew, − ochrony krajobrazu naturalnego związanego z historycznym założeniem, − ochrony form i sposobów użytkowania terenów (zachowanie zasadniczych elementów historycznego rozplanowania) takich jak: układ dróg, grobli, cieków wodnych, stawów, alei, zadrzewień śródpolnych, dawnych zasad zabudowy, − zlikwidowanie elementów dysharmonizujących lub zastosowanie zielonych przesłon, − współczesna zabudowa powinna być poddana szczególnym rygorom w zakresie sposobu lokalizacji, kształtowania bryły i elewacji (dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie skali i bryły obiektów),

8. Zasady zagospodarowania i kształtowania zabudowy w strefach ochrony ekspozycji: a) wysokość zabudowy – jedna kondygnacja plus poddasze użytkowe (7 m), b) geometria dachów: kąt nachylenia połaci 20-40°.

W Studium przeanalizowano zasoby środowiska kulturowego, znajdującego się na obszarze gminy Bodzanów – obiekty wpisane do rejestru zabytków oraz znajdujące się w ewidencji zabytków. Ustalono, że właściwe wyeksponowanie i wykorzystanie świadectw historycznej ciągłości rozwoju gminy wpływać będzie na obywatelskie postawy mieszkańców, jak również stanie się atrakcyjne dla ruchu turystycznego.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 23

Zwrócono uwagę na potrzebę objęcia ochroną obiektów wartościowych, a dotychczas pominiętych w działaniach na rzecz ochrony dóbr kultury. Natomiast, w przypadku obiektów objętych ochroną wytyczono zasady ich ochrony oraz sposobu postępowania z nimi (wskazano zabytki do najpilniejszych działań konserwatorskich).

2. „Strategia rozwoju gminy Bodzanów na lata 2017-2027” (uchwała nr 284/XLII/2018 Rady Gminy w Bodzanowie z dnia 31 stycznia 2018 r.)

Strategia rozwoju gminy Bodzanów jest drugim tego typu dokumentem, po Strategii obowiązującej w latach 2007-2017. Jest to podstawowy dokument planistyczny określający obszary priorytetowe oraz zadania, których realizacja ma przyczynić się do zrównoważonego rozwoju gminy i osiągnięcia jej pożądanego stanu. Ogólny kierunek rozwoju gminy został ujęty w misji, którą jest Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój gospodarczy i turystyczny, poprawę stanu infrastruktury, zrównoważony proekologiczny rozwój oraz wsparcie dla rolnictwa i nowych inwestorów. Powyższa misja zostanie zrealizowana poprzez określenie czterech priorytetów oraz w ich ramach celów strategicznych i operacyjnych oraz zadań.

Do zakresu dziedzictwa kulturowego nawiązuje w największym stopniu priorytet trzeci - Turystyka i rekreacja. Cel strategiczny 3: Rozwój turystyki i rekreacji, a w jego ramach: A. Cel operacyjny 2: Rozbudowa infrastruktury turystycznej a. Zadanie 1: Budowa infrastruktury funkcjonalno-turystycznej b. Zadanie 2: Budowa infrastruktury pełniącej m.in. funkcję rekreacyjną, w tym obiektów sportowych i targowiska c. Zadanie 3: Zagospodarowanie zasobów wodnych na terenie gminy w celach rozszerzenia infrastruktury turystycznej d. Zadanie 4: Utworzenie centrów usług turystycznych nad Wisłą e. Zadanie 5: Podniesienie atrakcyjności turystycznej i warunków do wypoczynku na terenie gminy poprzez budowę i modernizację ciągów pieszych i ścieżek rowerowych f. Zadanie 6: Wyznaczenie nowych szlaków turystycznych na terenie gminy g. Zadanie 7: Oznakowanie miejsc i obszarów atrakcyjnych w zakresie turystyki, rekreacji i kultury h. Zadanie 8: Podjęcie działań dążących do rozwoju bazy noclegowej na terenie gminy i. Zadanie 9: Wsparcie wszelkich inicjatyw na rzecz powstania gospodarstw agroturystycznych oraz punktów i zakładów usługowych, handlowych oraz gastronomicznych B. Cel operacyjny 3: Poprawa atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej gminy

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 24

a. Zadanie 1: Promocja możliwości turystycznych gminy b. Zadanie 2: Wykreowanie imprezy masowej o znaczeniu krajowym c. Zadanie 3: Przygotowanie oferty turystyki kwalifikowanej (m.in. kajakarstwo, jeździectwo, plenery malarskie) d. Zadanie 4: Wykorzystanie potencjału krajobrazowego i przyrodniczego doliny Mołtawy i Wisły w celach turystycznych e. Zadanie 5: Wsparcie inicjatyw podmiotów takich jak Gminne Centrum Kultury i Sportu w Bodzanowie oraz lokalnych stowarzyszeń działających na rzecz rozwoju oferty kultury f. Zadanie 6: Wsparcie rozwoju wszelkich nowych form integracji kulturalnej i społecznej g. Zadanie 7: Wsparcie udzielane lokalnym stowarzyszeniom i podmiotom funkcjonującym w sferze kultury w celu rozszerzenia ich działalności h. Zadanie 8: Organizacja różnorodnych akcji i wydarzeń promujących gminę w regionie i. Zadanie 9: Wsparcie udzielone osobom prywatnym i grupom niezależnym, wpływającym na poprawę wizerunku gminy i wzrost jej atrakcyjności w regionie.

3. Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego na obszarze Gminy Bodzanów

Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (M.P.Z.P.) stanowi podstawę planowania przestrzennego w gminie Bodzanów. Ustanawia przepisy powszechnie obowiązujące, będące podstawą wydawania decyzji administracyjnych. W poniższym wykazie ujęte jedynie te MPZP, które zawierają ustalenia związane z zasadami ochrony dziedzictwa kulturowego:

● nr 321/XVLIII/14 Rady Gminy Bodzanów z dn. 29.09.2014 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gm. Bodzanów obejmującego obszar wsi Kępa Polska - dz. nr ewid. 261/1-261/9, 264/1-264/9 ● nr 224/XXVIII/13 Rady Gminy Bodzanów z dn. 13.03.2013 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenów aktywizacji gospodarczej w miejscowościach Cieśle, Nowy Reczyn, Reczyn ● nr 31/V/11 Rady Gminy Bodzanów z dn. 24.02.2011 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Bodzanów obejmującego teren wsi Kępa Polska ● nr 119/XIX/08 Rady Gminy Bodzanów z dn. 11.09.2008 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obejmującego tereny wsi Nowe Miszewo i Miszewo Murowana w gm. Bodzanów ● nr 131/XVIII/04 Rady Gminy Bodzanów z dn. 23.06.2004 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru lokalizacji rurociągu paliwowego w gm. Bodzanów

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 25

● nr 77/XI/03 Rady Gminy Bodzanów z dn. 30.08.2003 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Bodzanów obejmującego teren wsi Kępa Polska ● nr 187/XXIX/00 Rady Gminy Bodzanów z dn. 02.12.2000 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gm. Bodzanów dla terenu przeznaczonego na cele mieszkaniowe we wsi Cieśle.

W M.P.Z.P. zawarte są zapisy m.in. z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Główną uwagę poświęcono występującym na wskazanych obszarach stanowiskom archeologicznym i konieczności uzgadniania z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wszelkich planowanych inwestycji oraz wymóg sprawowania nadzoru archeologicznego.

3. CHARAKTERYSTYKA ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY BODZANÓW

3.1. Zarys historii obszaru gminy 1

Pierwsze ślady bytności człowieka na terenie dzisiejszej gminy Bodzanów pochodzą z przełomu IX i VIII tysiąclecia p.n.e. Zanotowano je w północno-zachodniej i zachodniej części regionu w okolicach Pepłowa i Ramutówka oraz w okolicy Cieśli i Kępy Polskiej. Z kolei najważniejsze ślady pochodzące z epoki brązu odkryto w Małoszywce, Budach Borowieckich, Cybulinie, Gromicach i Łętowie. Z okresu kultury łużyckiej pochodzą osady i cmentarzyska w okolicy Kępy Polskiej i Cieśli, z okresu lateńskiego cmentarzyska w okolicach Gromic, a z okresu wpływów rzymskich w południowej części gminy (Cieśle i Kępa Polska) oraz w okolicy Mąkolina

1 Opracowano na podstawie: Bodzanów, moje rodzinne miasteczko, Bodzanów 2010 Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla gminy Bodzanów na lata 2017-2020 Parafia i gmina Bodzanów (od początku istnienia do 1998 r.), Bodzanów 1998 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bodzanów. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Bodzanów 2003

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 26

i Gromic. Od końca VIII w. wraz z napływem plemion słowiańskich zagęszcza się ponownie sieć osadnicza. Pojawiają się grodziska, których ślady zachowały się do dzisiaj w Miszewie Murowanym, Bodzanowie i Miszewku. Bodzanów położony jest na terenie historycznego Mazowsza, jednej z pierwszych dzielnic należących do monarchii piastowskiej. Bodzanów jako osada targowa na drodze z Płocka do Wyszogrodu, wzmiankowana jest w źródłach po raz pierwszy pod koniec XII w., kiedy to Bodzanów zostaje nadany na własność norbertankom z Płocka. Do własności kościelnych należały poza Bodzanowem także Chodkowo, Mąkolin, Gąsewo, Gromice, Karwowo Duchowne, Łętowo, Reczyn, Niesłuchowo, dawne Olszamowo i Osmolinek. Prawdopodobnie na przełomie XII i XIII w. zostaje w Bodzanowie erygowana parafia. W podobnym czasie powstała również parafia w Łętowie, a w kolejnych stuleciach także w Miszewie Murowanym (XIV w.) oraz, dziś już nieistniejąca, w Miszewku Garwackim (XV w.). Ze względu na coraz lepsze prosperowanie wsi zakładano nowe osiedla, a już istniejące przenoszone były na prawo chełmińskie. W okresie gwałtownego rozwoju miast mazowieckich (od XIV w.), przybywało również nowych lokacji miejskich. Za sprawą Grzymki, przeoryszy płockich norbertanek i Stanisława, prepozyta konwentu norbertańskiego wszczęte zostały starania o nadanie wsi Bodzanów praw miejskich przez księcia płockiego Bolesława III. Dokument lokacyjny na prawie chełmińskim wydany i sporządzony został najprawdopodobniej 19 stycznia 1351 roku. Od tego czasu Bodzanów został zwolniony z wszelkich ciężarów, a dochody z targów, opłaty sądowe i czynsze mogły zostać zatrzymane przez siostry norbertanki. Nadanie praw miejskich przyspieszało rozwój rzemiosła (głównym produktem rzemieślniczym było sukno) i regulowało handel. Ważniejsze sprawy sądowe wyłączono spod jurysdykcji wójta i przekazano prepozytowi klasztoru. To również umożliwiało szybki rozwój Bodzanowa. Wytyczono rynek z kościołem parafialnym usytuowanym w jego północnej części, plebanią w zachodniej i blokami zabudowy od południa i wschodu. W 1398 r. odbył się w Bodzanowie zjazd skłóconych książąt mazowieckich Siemowita IV i Janusza I Starszego, celem rozstrzygnięcia sporu o pobieranie opłat celnych od kupców przybywających na Mazowsze. Siedemnaście lat później książę Janusz I ustanowił tu jarmark dobroczynny, odbywający się w Zielone Świątki. Po jego śmierci panowanie objął Bolesław IV, który w 1436 roku potwierdził lokację Bodzanowa. Mieszkańcy uprawiali rolę, produkowali sukno, wyprawiali skóry, a handel w czasie targów wyraźnie rozkwitał. Szczególnie sławne były bodzanowskie targi koni. Rozwijało się również młynarstwo dzięki rzece Mołtawie, wzdłuż której wzniesiono młyny wodne i wiatraki m.in. w Chodkowie, Mąkolinie i Osmolinku (XV w.), Olszamowie i Gąsewie (XVI w.) oraz późniejsze w Bodzanowie, Stanowie i Miszewku Garwackim. Do dzisiaj zachował się murowany młyn w Gąsewie, przy którym znajduje się dom mieszkalny oraz budynek gospodarczy. Okres największego rozkwitu przypada na XVI w. Liczba ludności Bodzanowa przekroczyła wówczas 400 osób. Wojny szwedzkie, a także zarazy i dwa pożary ok. 1745 r. i przed 1775 r. spowodowały spadek liczby mieszkańców do 100 osób w 40 domach. Po III rozbiorze Polski teren obecnej gminy znajdował się przejściowo

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 27

w ramach Prus Nowowschodnich, a następnie w ramach departamentu płockiego Księstwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeńskim pod zaborem rosyjskim w ramach Królestwa Polskiego. Po wizytacji w 1817 r., stwierdzono stan ludności na 297 mieszkańców. Ze względów ekonomicznych oraz w wyniku represji po powstaniach narodowych listopadowym i styczniowym władze rosyjskie podjęły w 1869 r. decyzję o przemianowaniu 338 małych miast Królestwa Polskiego na osady – w tym Bodzanowa. Niemniej, Bodzanów zachował swoistą autonomię – mieszkańcy mieli możliwość podejmowania uchwał dotyczących osady. Utrata praw miejskich nie zahamowała również rozwoju – w 1880 r. liczba mieszkańców przekroczyła 1 tys. osób, a w 1920 r. już 2 tys. Wpływ na wzrost liczebności miał napływ ludności żydowskiej, stanowiących ok. 40% wszystkich mieszkańców miasta, a w latach 30. XX w. nawet 70%. W latach 1869-1939 Bodzanów oraz okolice należały do gminy Mąkolin. Na przełomie XIX i XX w. w miejscowości znajdowała się szkółka elementarna, drewniana synagoga, dom zajezdny oraz stacja pocztowa, a w ciągu roku odbywało się 6 jarmarków. W Miszewku Garwackim powstała w tym czasie osada Felicjanów nazwana od imienia Felicji Kozłowskiej - założycielki Mariawitów, którzy w 1910 r. zakupili zespół dworski wzniesiony w 1. poł. XIX w. Po odzyskaniu niepodległości mieszkańcy Bodzanowa próbowali odłączyć osadę od gminy Mąkolin, w celu odzyskania praw miejskich. Wzniesiono w okresie międzywojennym budynek szkoły podstawowej (1936 r.), a prócz wielu drewnianych chałup także kilka domów murowanych. W czasie II wojny światowej nastąpiła zagłada żydowskich mieszkańców miejscowości poprzez ich wywózkę do Treblinki. Księża katoliccy zostali umieszczeni w obozie w Działdowie, a sam kościół został zamieniony na magazyn zbożowy. Natomiast po zakończeniu działań wojennych rozwinął się ruch budowlany, w zakresie budownictwa mieszkalnego – jednorodzinnego. Doprowadziło to do scalenia okolicznych osad, niejako wypierając najważniejsze obiekty (urzędy, szkoła, ośrodek zdrowia, cmentarz) z historycznego centrum. W granice administracyjne Bodzanowa włączono Chodków. Od 1975 r. region należał do województwa płockiego, a po reformie administracyjnej w 1999 r. do powiatu płockiego województwa mazowieckiego. Współcześnie podejmowany był temat przywrócenia praw miejskich, lecz ze względu na niedostateczną liczbę mieszkańców oraz inne niesprzyjające czynniki Bodzanów wciąż pozostaje wsią.

3.2. Krajobraz kulturowy

Gmina Bodzanów jest typowo rolniczą gminą, w skład której wchodzą 34 sołectwa. Wsie w typie ulicówki z przydrożnymi kapliczkami i krzyżami zlokalizowane są głównie przy drogach powiatowych i gminnych. Głównym ośrodkiem mieszkalno – administracyjno – usługowym jest zespół wsi Bodzanów – Chodkowo usytuowany przy drodze relacji Słupno – Mała Wieś. Drugim co do rangi i wielkości jest zespół wsi Nowe Miszewo i Miszewo Murowane. Odmienną funkcję wypoczynkowo – rekreacyjną stanowią z kolei dwie wsie położone nad Wisłą Białobrzegi i Kępa Polska.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 28

Najcenniejszym elementem krajobrazu kulturowego gminy jest Bodzanów - dawne miasto z układem urbanistycznym kształtowanym od XIV w. z zachowaną w dużym stopniu historyczną zabudową miejską, częściowo drewnianą, z przełomu XIX i XX w., siatką ulic opadającą w kierunku doliny rzeki od strony północnej oraz górującą nad wsią bryłą kościoła parafialnego. Na terenie miejscowości zachował się duży zespół tradycyjnego budownictwa murowanego i drewnianego. Są to przeważnie 1-piętrowe, wieloosiowe domy usytuowane kalenicowo z dachami 2-spadowymi i usługowymi parterami oraz wolnostojące chałupy lub domy z ażurowym gankiem i mieszkalnym poddaszem. Ich stan jest przeważnie zły lub bardzo zły. Poddawane są licznym przebudowom, w wyniku których tracą swoje wartości zabytkowe oraz pierwotny wygląd. Niemniej ważne są pozostałe miejscowości regionu: Miszewo Murowane z cennymi historycznie i artystycznie zespołami kościelnym, dworskim i folwarcznym; Kępa Polska i Łętowo z zespołami kościelnymi oraz Felicjanów i Cieśle z cennymi zespołami dworskimi. Dawna zabudowa przemysłowo-gospodarcza reprezentowana jest z kolei przez zagrodę młynarską w Gąsewie. Drewniana zabudowa mieszkalna, z oddzielnymi budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi, zachowała się w małym stopniu - w miejscowościach Niesłuchowo w konstrukcji zrębowej oraz w Kanigowie, Miszewie Murowanym, Niesłuchowie i Gąsewie z dekoracyjnym szalowaniem z wyróżnionymi partiami cokołów, strefy okien, gzymsu i szczytów. Należy również zwrócić uwagę na typ osadnictwa olęderskiego związanego z kolonistami pochodzącymi z Holandii. Na terenie gminy Bodzanów występował on nad brzegiem Wisły w rejonie wsi Białobrzegi i Kępa Polska. Reliktami tego osadnictwa jest m.in. zachowane ukształtowanie terenu oraz gęsta sieć polnych dróg obsadzonych wierzbami. Na terenie gminy Bodzanów znajdują się również dawne posiadłości szlacheckie, należące pierwotnie do średniozamożnej szlachty pełniącej funkcje publiczne w Płocku i Wyszogrodzie. Zachowane do dzisiaj murowane dwory pochodzą z XIX w. (Borowice, Miszewo Murowane, Felicjanów, Cieśle i Kanigowo).

3.3. Zabytki nieruchome

Na terenie gminy Bodzanów do rejestru zabytków wpisano 12 obiektów, na które składają się w większości budynki sakralne oraz zespoły dworskie. Ich wykaz znajduje się w osobnym punkcie. W gminnej ewidencji zabytków znajduje się 86 obiektów usytuowanych w 17 miejscowościach. Ponad 46% z nich znajduje się w Bodzanowie (40 obiektów), najmniej, po jednym, w Białobrzegach, Mąkolinie, Osmolinku, Reczynie i Stanowie.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 29

Zgodnie z kategoryzacją Narodowego Instytutu Dziedzictwa największą liczbę stanowią zabytki z gr upy mieszkalne (36 obiektów tj. 41,9% całości). Są to w większości domy mieszkalne pochodzące z pocz. XX w. usytuowane w Bodzanowie. Na kolejnym miejscu znajdują się budynki sakralne, rezydencjonalne i cmentarze (po 8 obiektów tj. 9,3%), nieco mniej z grup y zieleń (7 obiektów tj. 8,1%), folwarczne (6 obiektów tj. 7%), gospodarcze (5 obiektów tj. 5,8%), inne (4 obiekty tj. 4,7%), publiczne (3 obiekty tj. 3,5%) oraz urbanistyka (1 obiekt tj. 1,2%) - układ urbanistyczny wsi Bodzanów.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 30

Duży wpływ na stan za chowania zabytków nieruchomych ma świadomość społeczeństwa w kwestii ochrony istotnych wartości architektonicznych danego obiektu. Niestety jest ona niska, co wiąże się z potrzebą edukacji społeczeństwa. Podejmowanie prac budowlanych na własną rękę przy ob iektach wpisanych do gminnej ewidencji zabytków bez konsultacji z właściwym urzędem ds. ochrony zabytków polegających w szczególności na termomodernizacji oraz wymianie oryginalnej, drewnianej stolarki okiennej i drzwiowej na nową, bezpodziałową, wykonaną z PCV bez zachowania oryginalnych detali i profili, może prowadzić do zubożenia wartości historycznych, naukowych i artystycznych oraz w konsekwencji do zatracenia historycznej zabudowy, co jest spowodowane małą liczbą obiektów zabytkowych na terenie gmin y.

3.4. Zabytki archeologiczne

Podstawową i wiodącą metodą ewidencjonowania stanowisk archeologicznych jest ogólnopolski program badawczo – konserwatorski Archeologiczne Zdjęcie Polski (AZP). Systematyzuje on istniejący zasób wiedzy o rozpoznaniu archeologi cznym terenu, poprzez obserwację archeologiczną terenu oraz uwzględnianie informacji zawartych w zbiorach archiwalnych, zbiorach muzealnych, instytucjach i publikacjach. Zbiór dokumentacji AZP, reprezentujący ewidencję zasobów archeologicznych, jest otwart y i ciągle uzupełniany w procesie archeologicznego rozpoznania terenu. Do zbioru włączane są wszelkie informacje o wszystkich sukcesywnie odkrywanych reliktach przeszłości niezależnie od charakteru badań, a także wszystkie bieżące informacje weryfikujące l ub uzupełniające dotychczasowe zebrane dane. W ten sposób dokumentacja stanowisk

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 31

archeologicznych utworzona metodą AZP może być źródłem najbardziej aktualnej wiedzy o terenie i zabytkach archeologicznych. Obecnie Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na gminę Bodzanów obowiązek sporządzenia ewidencji zabytków archeologicznych znajdujących się na terenie gminy. Na ich podstawie założono ewidencję zabytków archeologicznych dla gminy Bodzanów, którą należy na bieżąco uzupełniać o nowe dane nt. wszystkich sukcesywnie odkrywanych reliktach przeszłości, niezależnie od charakteru badań oraz na podstawie uzyskiwanych wyników badań weryfikacyjnych AZP. W ewidencji zabytków archeologicznych ujęto 248 stanowisk, na których stwierdzono różne funkcje osadnicze, z których dwa znajdują się w rejestrze zabytków – cmentarzysko we wsi Małoszywka i grodzisko w Miszewie Murowanym. Chociaż pierwsze badania archeologiczne na terenie gminy Bodzanów miały miejsce na przełomie lat 50. i 60. XX w., to pierwsze amatorskie prace archeologiczne prowadzone przez Franciszka Tarczyńskiego miały miejsce już w latach 90. XIX w. Kolejne, przypadkowe znaleziska miały miejsce w okresie międzywojennym. Z tego czasu pochodzą też zabytki archeologiczne zachowane w zbiorach muzealnych - w Muzeum Diecezjalnym oraz obecnym Muzeum Mazowieckim w Płocku. Powojenne badania archeologiczne skoncentrowane były na poszukiwaniu śladów osadnictwa wczesnośredniowiecznego i średniowiecznego. Na uwagę zasługują prace prowadzone w latach 1958-1962 oraz 1971-1973 przez Marię Miśkiewicz, w czasie których zinwentaryzowano m.in. osady wczesnośredniowieczne w Bodzanowie, Mąkolinie oraz Łętowie, a także grodzisko wczesnośredniowieczne w Miszewie Murowanym. W 1961 r. miały miejsce także ratownicze badania wykopaliskowe prowadzone przez Elżbietę Kempisty i Krystynę Mierzejowską na neolitycznym cmentarzysku kultur amfor kulistych w Małoszywku. Kolejne odkrycia miały miejsce w ostatnich latach w związku z realizacją programu “Archeologiczne Zdjęcie Polski” (AZP). W ramach tych działań do gminnej ewidencji zabytków wpisano łącznie blisko 250 stanowisk, w większości pochodzących z okresu średniowiecza oraz wczesnego średniowiecza, a także z okresu nowożytnego. Mniejsza liczba stanowisk pochodzi z okresów pradziejowych, w tym najstarsze z epoki kamienia - schyłkowy paleolit oraz mezolit, a kilkadziesiąt z okresu wpływów rzymskich. Największą reprezentację (ponad 60) stanowią osady oraz cmentarzyska (ponad 10). Stanowiska archeologiczne podlegają stałym zagrożeniom. Wraz z rozwojem techniki, intensyfikacją działalności przemysłowej, gospodarczej i rolniczej rośnie stopień ich zagrożenia oraz pojawiają się nowe. W myśl art. 6 pkt. 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2021 r. poz. 710) wszystkie zabytki archeologiczne - bez względu na stan zachowania podlegają ochronie i opiece. Stanowiska archeologiczne niewpisane do rejestru zabytków, ujawnione głównie podczas badań AZP, stanowią podstawową i najliczniejszą grupę archeologicznego dziedzictwa kulturowego. Zasięg stanowisk archeologicznych wyznaczony na mapach na podstawie badań powierzchniowych, nie zawsze jednak dokładnie musi odpowiadać zasięgowi występowania reliktów archeologicznych. Dlatego, należy go traktować orientacyjnie,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 32

może bowiem okazać się, że obiekty archeologiczne występują także w sąsiedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska. Najlepiej zachowane są stanowiska archeologiczne położone na nieużytkach, terenach niezabudowanych oraz terenach zalesionych. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada na każdego, kto zamierza realizować roboty ziemne lub dokonać zmiany charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, co doprowadzić może do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego- obowiązek (z zastrzeżeniem art. 82a ust. 1 cyt. ustawy), pokrycia kosztów badań archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków. Istotnymi zagrożeniami dla stanowisk archeologicznych są inwestycje budowlane i przemysłowe (zwłaszcza rozwój budownictwa mieszkalnego i przemysłowego, budowa dróg), nielegalna eksploatacja piaśnic i żwirowni. Duże zagrożenie dla zachowania substancji zabytkowej stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w obrębie pól uprawnych stanowiących większość na terenie gminy, stanowi głęboka orka. Niektóre zagrożenia pojawiły się w ciągu ostatnich lat, jak na przykład działalność tzw. poszukiwaczy skarbów z wykrywaczami metali. Wiele zagrożeń wynika z przyspieszonego rozwoju gospodarczego – użycie ciężkiego sprzętu w rolnictwie, rozwój budownictwa na obrzeżach miejscowości oraz budowa dróg. A zatem podstawowym zagrożeniem dla stanowisk archeologicznych oraz nawarstwień kulturowych są wszelkie inwestycje związane z zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu, które wymagają prowadzenia prac ziemno-budowlanych. Aby zapobiec zniszczeniu stanowisk archeologicznych, prace ziemne prowadzone w strefie ochrony stanowisk archeologicznych wymagają prowadzenia prac archeologicznych w zakresie uzgodnionym z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Powyższy wymóg jest szczególnie ważny podczas takich inwestycji, jak budowa obwodnic, dróg, kopalni kruszywa, obiektów kubaturowych, gdyż inwestycje te z uwagi na szerokopłaszczyznowy charakter prac ziemnych, w bezpowrotny sposób niszczą substancję zabytkową i obiekty archeologiczne. Przebudowa układów urbanistycznych prowadzi często do naruszenia średniowiecznych i nowożytnych nawarstwień kulturowych. W związku z tym, wszystkie prace ziemne wymagają jednoczesnego prowadzenia badań archeologicznych. Wyniki badań często stanowią jedyną dokumentację następujących po sobie epizodów osadniczych na tym terenie. Pozwalają skorygować, uszczegółowić i potwierdzić dane ze źródeł pisanych. Pozyskany w trakcie badań materiał ruchomy umożliwia uzupełnienie danych o kulturze materialnej mieszkańców. Zagrożeniem dla dziedzictwa archeologicznego jest również rozwój turystyki, zwłaszcza nad rzekami, jeziorami i w obszarach leśnych. Tereny te, dzisiaj atrakcyjne pod względem rekreacyjnym, w przeszłości często były miejscem zakładania osad ludzkich. Dostęp do wody stanowił podstawę egzystencji i umożliwiał tworzenie osad o metryce sięgającej od epoki kamienia po czasy nowożytne.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 33

Rozwój przemysłu, turystyki, budownictwa mieszkaniowego, może stanowić istotne zagrożenie dla zabytków archeologicznych, dlatego ważne jest wypełnianie przez inwestorów wymogów konserwatorskich określonych przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W celu ochrony stanowisk archeologicznych i nawarstwień kulturowych podczas inwestycji związanych z zabudowaniem i zagospodarowaniem terenu, ważne jest określenie zasad ochrony zabytków archeologicznych, w planach zagospodarowania przestrzennego, warunkach zabudowy i inwestycjach celu publicznego oraz respektowanie przez inwestorów zapisów dotyczących ochrony zabytków archeologicznych w opiniach i decyzjach właściwego miejscowo konserwatora zabytków.

3.5. Zabytki w zbiorach muzealnych i innych

Na terenie gminy Bodzanów znajduje się izba regionalna usytuowana na terenie dawnej osady młyńskiej w Gąsewie. Zabudowania składają się z młyna wodnego (1919 r.), domu (1922 r.) oraz budynku gospodarczego (1885 r.). W odbudowanym młynie znajduje się „Galeria w Starym Młynie”, w ramach której organizowane są wystawy malarskie i rzeźbiarskie. Na strychu znajduje się niewielka izba regionalna, którą tworzą przedmioty codziennego użytku z okolicznych wsi.

3.6. Dziedzictwo niematerialne

Pierwszym międzynarodowym traktatem poświęconym ochronie dziedzictwa niematerialnego jest Konwencja UNESCO z 17 października 2003 r. Jej główne cele są następujące: ● ochrona niematerialnego dziedzictwa kulturowego, ● zapewnienie poszanowania niematerialnego dziedzictwa kulturowego wspólnot, grup i jednostek ● wzrost, na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, świadomości znaczenia niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz zapewnienie, aby dziedzictwo to było wzajemnie doceniane, ● zapewnienie międzynarodowej współpracy i pomocy.

Konwencja UNESCO kładzie nacisk na ochronę tradycji i przekazów ustnych, w tym szczególnie języka, sztuk widowiskowych, zwyczajów, rytuałów i obrzędów tradycyjnych, wiedzy i praktyk dotyczących przyrody i wszechświata, a także umiejętności związanych z rzemiosłem tradycyjnym.

Na terenie gminy funkcjonują następujące instytucje, organizacje i stowarzyszenia zajmujące się promowaniem kultury i dziedzictwa kulturowego: ● Biblioteka Centrum Kultury w Bodzanowie

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 34

● Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Sokół w Bodzanowie ● Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Nowe Kanigowo “Nasza Szkoła” ● Stowarzyszenie “Twoja Gmina” w Bodzanowie ● Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne “Gniazdo” ● Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne “Sokół” w Bodzanowie ● Stowarzyszenie Rozwoju Lokalnego “Solaris” ● Stowarzyszenie “Coraz Lepsze” ● Stowarzyszenie “Miły Czas” ● Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Polskiej Wsi “Razem Lepiej” ● Koło Gospodyń Wiejskich “Bodzanowskie Pierożanki” ● Koło Gospodyń Wiejskich w Borowicach “Wesołe Babeczki” ● Koło Gospodyń Wiejskich “Archutówko” ● Koło Gospodyń Wiejskich “Miszewianki” ● Koło Gospodyń Wiejskich “Cieślanki”

Do najważniejszych imprez i wydarzeń o charakterze kulturalnym, odbywających się na terenie gminy Bodzanów zaliczyć należy m.in.: ● Jarmark Norbertański. Impreza cykliczna zapoczątkowana w 2005 r. na wzór średniowiecznego jarmarku w Bodzanowie organizowanego od 1415 r. W czasie wydarzenia mają miejsce wystawy rzemieślników i ludowych twórców, pokazy tańców ludowych, walki rycerskie, rekonstrukcje historyczne, warsztaty ludowego rękodzieła oraz ginących zawodów: garncarstwa, wikliniarstwa, kowalstwa, hafciarstwa, koronkarstwa, rzeźbiarstwa i wycinkarstwa ● wydarzenie kulinarne „Smaki Regionu” mające na celu rozwój działalności społecznej Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Sokół w Bodzanowie oraz promowanie wartości kultury i tradycji, które zachowują i wzbogacają smak bodzanowskiej ziemi ● projekt „Dzieje Bodzanowa i okolic” , w ramach którego wydano monografię regionu ● projekt „Apetyt na tradycję” , którego celem jest podniesienie świadomości tradycji kulturowej i kulinarnej mieszkańców gminy Bodzanów ● projekt „Ocalić od zapomnienia” mający na celu zachowanie miejsc historycznych oraz zachowanie pamięci (przydrożnych kapliczek) poprzez odnowę dóbr kultury, sztuki i dziedzictwa narodowego, a także kultywowanie pamięci o żydowskiej społeczności Bodzanowa ● projekt „Łączy nas historia…” mający na celu podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, poprzez m.in.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 35

organizowanie obchodów świąt narodowych, a także kultywowanie pamięci o żydowskiej społeczności Bodzanowa ● ponadto organizowane są wydarzenia takie jak: Wianki, Dni Gminy Bodzanów, Noc Bibliotek.

Należy w tym miejscu również wspomnieć o dziedzictwie kulinarnym gminy Bodzanów, do którego zaliczają się - pierogi z farszem cebulowo-makowym „Lepiuchy bodzanowskie” wpisane przez Marszałka Województwa Mazowieckiego na listę produktów tradycyjnych w dniu 17 maja 2019 r.

3.7. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony

3.7.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków

L.p. Miejscowość Zespół/obiekt pojedynczy Nr rejestru zabytków

157/725/62W 1. Bodzanów Kościół par. pw. Najświętszej Marii Panny, XIV/XV z 5.05.1962 r.

Zespół dworski, XIX/XX: 2. Borowice - dwór 550 z 1.07.1987 - park

Zespół dworski, ob. klasztor mariawitów: - dwór, k. XIX 3. Felicjanów - klasztor, 1905 528 z 1.09.1980 - rządówka, pocz. XIX - park, k. XIX

Zagroda młynarska: - młyn wodny, 1919 4. Gąsewo 639 z 29.03.1993 - dom, 1922 - obora, 1885

Zespół kościoła filialnego: - kościół pw. św. Klemensa, 1785 136/546/62 W 5. Kępa Polska - dzwonnica, drewn., k. XVIII z 30.03.1962 - kostnica, drewn., k. XVIII, 1920

Kościół par. pw. św. Jana Chrzciciela, drewn., 1764- 137/547/62 W 6. Łętowo 74 z 30.03.1962

56/187/59 W 7. Kościół par. pw. Wszystkich Świętych, XV, 1780 z 16.11.1959 Miszewo Murowane Zespół dworski, XVIII -XIX: 8. - dwór 578 z 23.02.1988 - park

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 36

9. Kościół mariawitów, 1907 A-1332 z 27.04.2016

Pepłowo Zespół dworski, XIX/XX: 228/1433/75W z 10. - dwór 22.05.1975 i 521 z - park 21.01.1980

11. Reczyn Dwór, k. XIX 625 z 1.08.1991

12. Stanowo Park dworski, 2. poł. XIX 548 z 19.03.1986 3.7.2. Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków

L.p. Miejscowość Obiekt (funkcja) Nr rejestru zabytków

1. Małoszywka Cmentarzysko 785 z 20.11.1968

2. Miszewo Murowane Grodzisko 770 z 6.12.1967

3.8. Zabytki w gminnej ewidencji zabytków gminy Bodzanów

3.8.1. Zabytki nieruchome

ANEKS nr 1. str. 79

3.8.2. Zabytki archeologiczne

ANEKS nr 2. str. 91

3.9. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy

Na terenie gminy znajdują się obiekty, które należałoby uznać za wyjątkowo wyróżniające się na tle wszystkich zabytków, zarówno wpisanych do rejestru, jak i gminnej ewidencji zabytków. Stanowią one elementy rozpoznawalne przez społeczeństwo nie tylko w skali regionu, ale sięgając rozgłosem niekiedy dalece poza granice powiatu. Do takich „wizytówek” gminy niewątpliwie zaliczyć należy:

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bodzanowie

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 37

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bodzanowie został wzniesiony w XV w. w czasie urzędowania proboszcza Ścibora z Bielska, pełniącego od 1420 r. godność kanonika płockiego, na miejscu wcześniejszego, prawdopodobnie z przełomu XII i XIII w . Budynek został częściowo zniszczony ok. 1598 r. w wyniku pożaru. Odbudowa została ukończona na pocz. XVII w. Ok. 1620 r. kościół był konsekrowany przez bpa płockiego Henryka Firleja. W 1652 r. w świątyni wykonano nowe polichromie ufundowane przez Walentego Lasockiego. Kościół był restaurowany dwukrotnie w latach 1673 i 1774. Na pocz. XIX w. miały miejsce prace remontowe, które zostały ukończone ok. 1840 r. pod kierunkiem Henryka Marconiego. Wybudowana w tym czasie wieża runęła w 1882 r. W 1928 r. Władysław Drapiewski wykonał nową polichromię, która przetrwała do 1957 r. W czasie II wojny światowej kościół został zamieniony na magazyn, a drewnianą dzwonnicę rozebrano. Po jej zakończeniu przystąpiono do prac remontowych. Kościół w Bodzanowie jest bud owlą murowaną, wzniesioną z cegły oraz kamieni polnych, z użyciem kół młyńskich i kul armatnich. Budynek salowy na planie prostokąta z 3 -bocznie zamkniętym prezbiterium i absydą, oraz dwoma aneksami od strony północnej i południowej. Elewacje są otynkowane , opięte szkarpami z otworami okiennymi zamkniętymi łukiem pełnym. Elewacja frontowa, z kruchtą na osi, zamknięta trójkątnym szczytem z oculusem. Dach 2-spadowy z sygnaturką. Wyposażenie wnętrza jest barokowe i manierystyczne.

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Miszewie Murowanym

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 38

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Miszewie Murowanym został wzniesiony w latach 1441 -1446 z fundacji Jakuba Jaszczołdowica, prepozytora płockiego, na miejscu wcześniejszego, prawdopodobnie z przełomu XIV i XV w. Świątynia została konsekrowana w 1448 r. przez bpa płockiego Pawła Giżyckiego. Gotycka świątynia była wierną kopią kościoła w Gosławicach koło Konina wybudowanego w 1. poł. XV w., w latach 1418-1426, wzniesionego na planie centralnym z 2 -prz ęsłowym prezbiterium w skrzydle wschodnim, kruchtą z chórem muzycznym w zachodnim, zakrystią w północnym i kaplicą w południowym. Kościół w Miszewie Murowanym spłonął w 1744 r. Do odbudowy przystąpiono w latach 1780 -1786. Założono wówczas drewniany strop, 8-połaciowy dach namiotowy oraz przebudowano elewacje i szczyty aneksów. W 1. poł. XIX w. kościół był 2-krotnie odnawiany - w latach 1834 i 1849. Gruntowna przebudowa miała miejsce w 1860 r. kiedy kościół przykryto kopułą wg projektu Piotra Frydryc ha, radcy budowniczego Komisji Skarbu. W XX w. kościół był odnawiany 3-krotnie - w 1930 r., w latach 1945 -1951 oraz 1986-1987. Kościół w Miszewie Murowanym jest budowlą murowaną z cegły w układzie gotyckim, otynkowaną. Świątynia została wzniesiona na plani e centralnym. Do 8-bocznej nawy przylegają cztery niższe ramiona mieszczące prezbiterium, kruchtę, zakrystię i kaplicę św. Anny. Elewacje rozczłonkowane są prostokątnymi blendami zamkniętymi odcinkowo i ostrołukowo. Szczyty elewacji zwieńczone są szczytami ze spływami. Główne wejście do budynku znajduje się w późnogotyckim portalu kruchty. Dachy nad ramionami są 2 -spadowe, nad nawą kopulasty, 8-dzielny z wieloboczną wieżyczką z sygnaturką.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 39

Wyposażenie wnętrza jest późnobarokowe. Składa się na nie: ołtarz gł ówny oraz trzy ołtarze boczne, a także ambona, chrzcielnica i organy.

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Łętowie

Kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Łętowie został wzniesiony w latach 1778 -1779 z fundacji ks. Mateusza Karwowskiego. Na skutek u derzenia pioruna został uszkodzony w końcu XVIII w. W przeciągu XIX w. był 2 - krotnie remontowany - w latach 1825 oraz 1848. W 1890 r. dobudowano wieżę, a w latach 1947 -1949 przebudowano prezbiterium. Kolejne prace remontowe miały miejsce w 1978 r., 1990 r. oraz w 1997 r. kiedy wykonano nową polichromię. Budynek jest drewniany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej i oszalowany. Budynek jest 3-nawowy, na planie prostokąta z węższym prezbiterium zamkniętym prosto z dwoma aneksami, kruchtą i kaplicą. Od strony zachodniej przylega kwadratowa wieża z 4 -spadowym dachem. Wnętrze 3-nawowe, podzielone dwoma rzędami słupów, kryte stropem, z chórem muzycznym od zachodu. Wyposażenie wnętrza późnobarokowe - dwa ołtarze boczne z 1774 r. oraz ołtarz w kaplicy z poł. XVIII w., ambona i chrzcielnica z 2. poł. XIX w.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 40

Kościół filialny pw. św. Klemensa w Kępie Polskiej

Kościół pw. św. Klemensa w Kępie Polskiej został wzniesiony w latach 1763 -1785 r. z fundacji Klemensa Nakwaskiego, podkomorzego wyszogrodzkiego. Wg le gendy w 1700 r. wyłowiono z Wisły obraz Matki Boskiej płynący pod prąd. Został on umieszczony w domu stojącym nad rzeką. Na jego miejscu wzniesiono w 1728 r. drewnianą kaplicę, skąd obraz został przeniesiony do obecnej świątyni. W 1735 r. wizerunek Matki B oskiej został przystrojony srebrną sukienką ufundowaną przez Walentego Żółtowskiego, opata klasztoru dominikanów w Płocku. Obraz został umieszczony w ołtarzu głównym, a na zasuwie umieszczono obraz św. Klemensa z końca XVIII w. Kościół w stylu barokowym jest murowany z cegły, otynkowany, wzniesiony na planie prostokąta z prezbiterium zamkniętym prosto. Elewacja frontowa rozczłonkowana jest pilastrami toskańskimi i zwieńczona szczytem ze spływami i naczółkiem o falistej linii. Ponad wejściem głównym usytuowanym na osi znajduje się tablica pamiątkowa. Wyposażenie wnętrza jest barokowe i neobarokowe. Uwagę zwracają klasycystyczne nagrobki Nakwaskich wykonane przez Jakuba Tatarkiewicza w 1849 r. Obok kościoła znajduje się drewniana dzw onnica z 1897 r. oraz kaplica drewniana o konstrukcji zrębowej, oszalowana, z dachem namiotowym krytym gontem.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 41

Zespół dworski, ob. klasztor Mariawitów w Felicjanowie

Dwór został wzniesiony w 1. poł. XIX w. W 1910 r. zespół dworski został zakupiony przez Zgromadzenie Mariawitów od Florentyny Maciejec, która była w jego posiadaniu na przełomie XIX i XX w. Pierwotną nazwą miejscowości było Miszewko (Małoszewo), a po zakup ie nastąpiła zmiana nazwy samej posiadłości na Felicjanów (od imienia założycielki Zgromadzenia – Felicji Kozłowskiej). Założoną osadę zamieszkały 73 mariawickie rodziny. Dwór przebudowany został na nowe potrzeby zgromadzenia. W 1913 r. wzniesiono folwark i zabudowania gospodarcze. Obok nich ulokowany jest piętrowy budynek klasztorny, przebudowany z dawnego spichlerza. Mariawici w Felicjanowie prowadzili szkołę, internat dla sierot oraz ochronkę. Wybudowali owczarnię i młyn, jak równie ż prowadzili pracownię haftu, pralnię oraz szwalnię. Majątek ucierpiał podczas II wojny światowej. Po jej zakończeniu, w 1958 r. dwór wraz z pozostałymi budynkami gruntownie odnowiono. Dziś majątek pełni funkcję siedziby władz naczelnych Kości oła Katolickiego Mariawitów. Dwór został wzniesiony na planie wydłużonego prosto kąta. Jest parterowy, podpiwniczony z użytkowym poddaszem. Przekryty dachem naczółkowym z lukarnami. Korpus murowany i otynkowany. Elewacja frontowa 9-osiowa z 3-osiowym dwu stronnym, piętrowym ryzalitem w części parterowej, z wejściem ujętym parą okien zamkniętych półkoliście, z balkonem o żeliwnej balustradzie w części piętra oraz z trójkątnym szczytem. Boniowane naroża, opaski okienne i gzymsy kordonowe. Układ wnętrz dwutra ktowy z sienią i salonem na osi. Dwór swoją architekturą nawiązuje do cech późnego klasycyzmu i neorenesansu. Do dworu prowadzi aleja starych drzew, a przed nim zakomponowano pokaźny klomb. Park zaprojektowany w latach 1910-13 przez Antoniego Marksa, na kt órego terenie ulokowano dwa stawy

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 42

z przepustami oraz wyspę, na którą prowadzi most. Ponadto na jego obszarze ulokowano obiekty małej architektury, takie jak grota z kamieni polnych oraz neogotycka altana na sztucznie wzniesionym wzgórku.

4. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY - ANALIZA SZANS I ZAGROŻEŃ

Mocne strony:

● Duża liczba zachowanych zabytków sakralnych na terenie gminy pochodzących z różnych epok, ● Duża liczba zachowanych przykładów tradycyjnego budownictwa drewnianego wpisana do gminnej ewidencji zabytków, ● Zachowane dziedzictwo kulturowe związane z działalnością Mariawitów, ● Położenie gminy przy drodze krajowej nr 62, w pobliżu dużych ośrodków miejskich (Płock, Płońsk, Nowy Dwór Mazowiecki, Sochaczew), ● Przyjęte uchwałą rady gminy Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, ● Opracowana gminna ewidencja zabytków,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 43

● Funkcjonowanie Gminnego Centrum Kultury i Sportu, ● Działalność Gminnej Biblioteki Publicznej, ● Funkcjonowanie przy Gimnazjum Publicznym w Bodzanowie koła historycznego, którego członkowie m.in. redagują Zeszyty Historyczne , ● Funkcjonowanie Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego SOKÓŁ w Bodzanowie, ● Bogaty kalendarz imprez kulturalnych, ● Rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów środowiska przyrodniczego (Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Środkowej Wisły”, planowany Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk „Kampinoska Dolina Wisły”; rezerwaty przyrody „Kępa Wykowska”, „Wyspy Białobrzeskie”, „Wyspy Zakrzewskie”, „Ławice Troszyńskie”) i krajobrazowego (Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu, zespół przyrodniczo- krajobrazowy Jeziora Białobrzeskiego), ● Rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów dziedzictwa kulturowego – m.in. przebieg Trasy Konrada Mazowieckiego (część zachodnia), wchodzącej w skład Szlaku Książąt Mazowieckich; oraz założenia parkowo-pałacowe o wysokich walorach historycznych i artystycznych, ● Wysoka świadomość historii regionu, tradycji oraz wartości dziedzictwa kulturowego wsi wśród lokalnej społeczności, bogata tradycja i przywiązanie mieszkańców do ziemi, silna tożsamość, ● Duże zaangażowanie samorządu w rozwój gminy, ● Wysoka aktywność planistyczna gminy.

Słabe strony: ● Niezadowalająca popularyzacja wiedzy o wartościach chronionych obiektów, ● Słabo rozwinięta baza noclegowo-gastronomiczna, ● Słabe wykorzystanie potencjału zabytków i cennych obszarów przyrodniczych, ● Problemy finansowe mieszkańców, przekładające się w niektórych przypadkach na pogarszający się stan zachowania obiektów zabytkowych, ● Samowolne działania w obrębie zabytków, bez uzgodnień z konserwatorem zabytków, ● Powszechna termomodernizacja oraz stosowanie współczesnych, niedostosowanych materiałów do historycznego budownictwa mieszkalnego (blachodachówka, stolarka PCV), ● Niedostateczne oznaczenie miejsc i obszarów atrakcyjnych turystycznie.

Szanse i możliwości rozwoju:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 44

● Możliwość pozyskania środków na finansowanie działań rewitalizacyjnych oraz prac konserwatorskich z różnych źródeł zewnętrznych, ● Rezerwacja w budżecie Gminy środków przeznaczanych na ochronę zabytków, ● Rozwój istniejących produktów i tworzenie nowych projektów w oparciu o istniejące, bogate zasoby, ● Wzrastająca atrakcyjność turystyczna regionu, ● Rozbudowa istniejących oraz tworzenie nowych tras i szlaków turystycznych w powiązaniu z istniejącymi obiektami i obszarami o dużych wartościach historycznych i kulturowych, ● Poprawa dostępności informacji o atrakcjach turystycznych gminy, ● Kontynuowanie obecnych i tworzenie nowych okolicznościowych przedsięwzięć, imprez promujących dziedzictwo kulturowe, ● Kształtowanie wrażliwości na kulturę oraz edukacja regionalna dzieci i młodzieży, ● Organizowanie konkursów, zakresem obejmujących dziedzictwo kulturowe regionu, ● Nawiązywanie współpracy z sąsiednimi gminami, ● Wykorzystanie metod aktywnego marketingu do rozpoznania rynku turystycznego w celu wejścia na ten rynek, ● Rosnące potrzeby mieszkańców okolicznych, dużych ośrodków miejskich dotyczące nieodległych miejsc wypoczynku i aktywnej rekreacji, ● Rozbudowa agroturystyki, ● Sukcesywne prowadzenie prac przy obiektach i założeniach zabytkowych w celu zachowania oraz podnoszenia ich atrakcyjności turystycznej, ● Edukacja obecnych i przyszłych użytkowników w zakresie bieżącej pielęgnacji obiektów zabytkowych, ● Stworzenie atrakcyjnej bazy danych o dziedzictwie kulturowym gminy, ● Współpraca z organizacjami turystycznymi i innymi, ● Wykorzystanie Wisły do celów turystycznych, ● Wykorzystanie szlaków turystycznych na terenie gminy.

Zagrożenia i bariery: ● Degradacja zabytków poprzez niewłaściwe użytkowanie lub brak użytkowania, ● Kryzys gospodarczy i związane z nim ograniczenie inwestycji, ● Niewystarczające środki budżetowe, ● Emigracja młodego, wykształconego pokolenia, ● Narastająca konkurencja na regionalnym rynku turystycznym, ● Zagrożenie nieprzewidywalności warunków atmosferycznych, ● Działalność inwestycyjna w bliskim sąsiedztwie obiektów zabytkowych,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 45

● Negatywne nastawienie części właścicieli do ochrony zabytków, postrzeganej nie jako szansa na zachowanie wspólnego dziedzictwa, a źródło represji i ograniczeń.

5. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE, PRIORYTETY I KIERUNKI DZIAŁAŃ GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Strategicznym celem Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Bodzanów na lata 2021-2024 jest zachowanie dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terenie gminy, które służyć powinno budowaniu i utrwalaniu poczucia tożsamości lokalnej społeczności, utrzymaniu ładu przestrzennego, rozwojowi turystyki oraz rozwojowi społeczno-gospodarczemu. Aby go osiągnąć należy podjąć działania priorytetowe, zapoczątkowując proces realizowany przez wiele lat, w konsekwencji których zabytki będą otaczane coraz lepszą opieką. W miarę postępów, działania winny być poddawane systematycznej weryfikacji, co pozwoli na realne dopasowanie do aktualnych możliwości finansowych i potrzeb właścicieli. Urząd Gminy i Gmina Bodzanów ze względu na ustawowy obowiązek ochrony wartości społecznie istotnych, posiada instrumenty prawne umożliwiające budowanie i ugruntowanie świadomości społecznej względem ochrony i opieki nad lokalnym dziedzictwem kulturowym. Ponadto poprzez prowadzone działania samorząd ma możliwość wskazywania kierunków rozwoju w stosunku do podmiotów prywatnych posiadających obiekty zabytkowe i kreowania polityki promocyjnej budującej wizerunek oraz prestiż wsi i Gminy Bodzanów jako miejsca atrakcyjnego turystycznie, nasyconego bogactwem zachowanych elementów kulturowych, o indywidualnym i unikatowym charakterze. Wobec powyższego objęcie – ze strony Urzędu Gminy i Gminy Bodzanów – należytą opieką zabytków stanowi jeden z istotnych aspektów działalności lokalnego samorządu. Powyższą politykę określa Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Bodzanów na lata 2021- 2024, dla realizacji którego priorytetowe jest osiągnięcie celów określonych w art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami. Na potrzeby Programu określone zostały trzy podstawowe priorytety, które poprzez wytyczone w ich ramach kierunki działań oraz wskazane do realizacji zadania, w całości wypełniają ustawowe cele dla opracowywania gminnych programów opieki nad zabytkami.

▪ Priorytet I. Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Bodzanów ▪ Priorytet II. Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego ▪ Priorytet III.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 46

Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja, służące budowaniu tożsamości

Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno -gospodarczego Gminy Bodzanów

Czas Kierunki działań Zadania realizacji

▪ Przestrzeganie podstawowych wymogów estetyki w stosunku do zabytkowych obiektów i zespołów, ze szczególnym uwzględnieniem zasad konserwatorskich dotyczących umieszczania reklam, kolorystyki elewacji oraz poprzez działania niskonakładowe jak: bieżąca konserwacja, uporządkowanie obejścia, urządzenie zieleni, wymiana nieestetycznych współczesnych ogrodzeń ▪ Prowadzenie w pierwszej kolejności prac zabezpieczających i powstrzymujących proces destrukcji, remontowanie zgodnie z wymogami konserwatorskimi, preferowanie działań zabezpieczających autentyczną substancję zabytkową ▪ Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych stanowiących własność gminy Zahamowanie (w ramach opracowanego planu remontów) procesu degradacji ▪ Opracowanie długofalowego, uwzględniającego zabytków kompleksowość działań planu remontów obiektów 2021-2024 i doprowadzenie do zabytkowych znajdujących się w zasobach gminy poprawy stanu ich ▪ Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych zachowania na rewaloryzację zabytków będących własnością gminy ▪ Zmiana sposobu użytkowania lub adaptacja nieużytkowanych obiektów zabytkowych (będących własnością gminy) do nowych funkcji

▪ Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach niebędących własnością gminy w postaci stosownej uchwały dotyczącej dotacji na prace remontowo- konserwatorskie przy zabytkach ruchomych i nieruchomych ▪ Reagowanie samorządu na brak należytej dbałości właścicieli o bieżące utrzymanie zabytków, w konsekwencji prowadzące do uszkodzeń i zniszczeń ▪ Przy sprzedaży przez gminę obiektów zabytkowych preferowanie inwestorów zobowiązujących się do

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 47

właściwego zagospodarowania obiek tów nieużytkowanych

Podejmowanie działań ▪ Konsekwentne wdrażanie zasad w zakresie umieszczania zwiększających szyldów i reklam na obiektach zabytkowych oraz w ich atrakcyjność sąsiedztwie 2021-2024 zabytków na ▪ Prowadzenie bieżących prac porządkowych przy potrzeby społeczne, zabytkowych zespołach zieleni: parkach i cmentarzach turystyczne i edukacyjne

Podejmowanie ▪ Szkolenie osób bezrobotnych w rzemiosłach związanych działań z tradycyjną sztuką budowlaną umożliwiających ▪ Wspieranie utrzymywania na rynku pracy zanikających tworzenie miejsc 2021-2024 rzemiosł i zawodów (np. poprzez realizację Hallandzkiego pracy związanych Modelu Konserwacji Zabytków, w myśl zasady „ratować z opieką nad zabytki, ratować pracę, ratować rzemiosło”) zabytkami

Priorytet II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego

Czas Kierunki działań Zadania realizacji

▪ Wdrażanie zapisów programów rewitalizacji, studiów widokowo-krajobrazowych, studiów historyczno- urbanistycznych, katalogów typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego w realizacji zagospodarowania przestrzennego gminy (w tym w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) Zintegrowana ▪ Konsekwentne egzekwowanie zapisów dotyczących ochrona działalności inwestycyjnej na obszarach objętych ochroną dziedzictwa 2021-2024 określonych w miejscowych planach zagospodarowania kulturowego przestrzennego (głównie w zakresie wysokości zabudowy, i środowiska jej charakteru i funkcji) przyrodniczego ▪ Staranne planowanie przestrzenne respektujące wartości zabytkowego układu urbanistycznego Bodzanowa ▪ Nawiązanie w nowej architekturze do lokalnych wzorów i materiałów oraz konsekwentnego egzekwowania praw w tym zakresie

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 48

▪ Poprawa ładu przestrzennego wsi oraz zapobieganie rozpraszaniu osadnictwa poprzez: o ochronę historycznie ukształtowanego układu dróg, historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych oraz relacji przestrzennych pomiędzy Ochrona układów zespołami zabytkowej zabudowy ruralistycznych na o wypełnianie zabudową wolnych działek budowlanych 2021-2024 obszarach w obszarach centrów wsi oraz historycznych siedlisk wiejskich w zgodzie z historyczną kompozycją danego układu i gabarytami oraz formą architektoniczną tworzącą jego zabudowę o wyznaczanie w planach miejscowych nowych terenów pod zabudowę na zasadzie kontynuacji historycznych siedlisk

Priorytet III: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości

Czas Kierunki działań Zadania realizacji

▪ Udostępnienie informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy Szeroki dostęp do ▪ Utworzenie gminnego systemu informacji i promocji (bazy informacji o danych) środowiska kulturowego 2021-2024 dziedzictwie ▪ Opracowanie mapy zabytków gminy, jako atrakcyjnej kulturowym gminy graficznie formy promocji ułatwiającej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego

▪ Organizowanie szkoleń związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego oraz udział w takich szkoleniach pracowników Urzędu Gminy zatrudnionych w sferze dziedzictwa kulturowego ▪ Organizowanie i wspieranie realizacji konkursów, wystaw 2021-2024 i innych działań edukacyjnych ▪ Pielęgnowanie (ochrona) tożsamości kulturowej regionu, wzmacnianie procesów integracyjnych w społeczności lokalnej ▪ Utrwalenie w świadomości społecznej tzw. tradycji miejsca,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 49

lokalizacji nieistniejących obiektów o znaczeniu dla Edukacja społeczna historii regionu, ważnymi wydarzeniami historycznymi, i popularyzacja wybitnymi postaciami związanymi z regionem poprzez wiedzy o działalność wydawniczą (regionalia), prowadzenie lekcji regionalnym nt. przeszłości kultury regionu, dziedzictwie ▪ Podczas organizowania imprez i wydarzeń kulturalnych kulturowym i jego takich jak "Ocalić od zapomnienia" czy "Łączy nas ochronie historia" należy kultywować pamięć o żydowskiej społeczności Bodzanowa ▪ Oznakowanie obiektów zabytkowych i mających wartość historyczną tablicami informacyjnymi ▪ Włączenie edukacji o zabytkach, opiece nad nimi i tradycjach regionu do programów nauczania i innych form pracy z uczniem (konkursy, imprezy) ▪ Udostępnianie turystom informatora o zabytkach i obiektach posiadających wartość historyczną, naukową lub artystyczną położonych na terenie gminy

Specjalistyczne rozpoznanie ▪ Prowadzenie monitoringu i weryfikacji obiektów badawcze uwzględnionych w gminnej ewidencji zabytków poszczególnych (z zastosowaniem komputerowej bazy danych) obiektów, zespołów ▪ Prowadzenie i wspieranie działań dokumentujących oraz obszarów dziedzictwo kulturowe gminy (w tym: badania 2021-2024 zabytkowych archeologiczne, kwerendy w archiwach) związane ▪ Poszerzanie informacji o kulturze regionu z przygotowywanym ▪ Sporządzenie listy obiektów do wpisania do rejestru lub realizowanym zabytków procesem inwestycyjnym

▪ Opracowanie szlaków turystycznych (np. pieszych, rowerowych, konnych, samochodowych, wodnych) Promocja wykorzystujących walory dziedzictwa kulturowego regionalnego ▪ Utworzenie i modernizacja elementów infrastruktury dziedzictwa służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowego służąca 2021-2024 kulturowej kreacji produktów ▪ Wprowadzenie zintegrowanego systemu informacji turystyki wizualnej (m.in. za pomocą tablic informacyjnych) kulturowej obejmującego zasoby i wartości dziedzictwa kulturowego gminy

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 50

6. ISTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Zakłada się, że zadania określone w Programie Opieki nad Zabytkami Gminy Bodzanów będą realizowane w wyniku następujących działań:

A. Ścisła współpraca władz samorządowych z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz właścicielami i użytkownikami obiektów zabytkowych, parafiami, organizacjami pozarządowymi, stowarzyszeniami regionalnymi, ośrodkami naukowymi B. Działania własne władz samorządowych ▪ Prawne – sporządzenie i uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytków obiektów, które winny być objęte ochroną, powołanie parków kulturowych ▪ Finansowe – należyte utrzymanie, wykonywanie remontów i prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych, będących własnością gminy oraz stosowanie systemu dotacji i ulg finansowych, nagród czy zachęt dla właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych ▪ Programowe – realizacja projektów i programów regionalnych C. Działania w ramach programów dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej

Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prezydent, burmistrz, wójt ma obowiązek sporządzania co dwa lata sprawozdania z realizacji programu, które przedstawia radzie gminy. Zaleca się, aby sprawozdania te były przekazywane do wiadomości Urzędu Ochrony Zabytków. Kolejna edycja (aktualizacja) Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Bodzanów ma być opracowana po czterech latach od przyjęcia go przez Radę Gminy Bodzanów.

7. ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

W ramach priorytetu I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Bodzanów ▪ Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami ▪ Wartość finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i rewitalizacji oraz liczba (bądź inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w ramach tych programów ▪ Wartość finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom ▪ Liczba osób bezrobotnych przeszkolonych w rzemiosłach związanych z tradycyjną sztuką budowlaną

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 51

▪ Liczba zabytkowych zespołów zieleni, przy których przeprowadzono prace porządkowe ▪ Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi ▪ Liczba obiektów zabytkowych zaadaptowanych do nowych funkcji ▪ Inne W ramach priorytetu II: Ochrona i świadome kształtowanie krajobrazu kulturowego ▪ Poziom (w %) objęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego ▪ Liczba wdrożonych programów rewitalizacji, studiów widokowo-krajobrazowych, studiów historyczno- urbanistycznych, katalogów typów zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego ▪ Zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi ▪ Inne W ramach priorytetu III: Badanie i dokumentacja dziedzictwa kulturowego oraz promocja i edukacja służąca budowaniu tożsamości ▪ Liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działań edukacyjnych na terenie gminy ▪ Liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych ▪ Liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników) ▪ Liczba utworzonych, zmodernizowanych elementów infrastruktury służących funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej ▪ Liczba obiektów oznakowanych tablicami informacyjnymi ▪ Liczba szkoleń lub liczba pracowników biorących udział w szkoleniach związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego ▪ Liczba przeprowadzonych konkursów, wystaw i innych działań edukacyjnych związanych z dziedzictwem kulturowym ▪ Inne

8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Ustawowy obowiązek utrzymania zabytku we właściwym stanie, co wiąże się m.in. z prowadzeniem i finansowaniem przy nim prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych spoczywa na jego posiadaczu, który dysponuje tytułem prawnym do zabytku wynikającym z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu. W przypadku jednostki samorządu terytorialnego, prowadzenie i finansowanie wspomnianych robót jest jej zadaniem własnym. Wszystkie podmioty zobowiązane do finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach mogą ubiegać się o ich dofinansowanie z następujących środków:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 52

8.1. Dotacje

Sprawy, związane z dofinansowaniem prac przy obiektach zabytkowych, reguluje Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków. Dotacja może zostać udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce organizacyjnej będącej właścicielem bądź, posiadaczem zabytku lub posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie. Udzielana jest na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, planowanych do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź na zasadzie refundacji poniesionych już nakładów przed upływem 3 lat po wykonaniu prac. W przypadku refundacji kosztów prac wniosek powinien być złożony w roku następującym po roku, w trakcie którego zakończono wszystkie prace konserwatorskie i roboty budowlane podlegające dofinansowaniu. Art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, określa szczegółowo wykaz prac przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków, które mogą zostać objęte dotacją:

a) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich, b) przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych, c) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej, d) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich, e) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego, f) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz, g) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku, h) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku, i) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki, j) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności, k) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych, l) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 53

m) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej, n) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych, o) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu, p) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, r) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

Standardowo, dotacja udzielana jest w wysokości do 50% nakładów koniecznych na wykonanie powyższych działań.

Jednocześnie, łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, udzielonych przez ministra do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków bądź organ stanowiący miasta, powiatu lub samorządu województwa, nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.

Dotacje Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków

Udzielane są w celu poprawy stanu zachowania zabytków poprzez ochronę i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwację i rewaloryzację zabytków, udostępnianie zabytków na cele publiczne. Kwalifikują się prace prowadzone przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, realizowane bez udziału środków europejskich. Planowane w roku udzielenia dotacji lub prowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (refundacja). Uprawnionymi wnioskodawcami są jednostki posiadające tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego. Zasady udzielania dotacji: - dofinansowanie może obejmować jedynie nakłady konieczne na prace określone w art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, dofinansowanie może być udzielone do wysokości 50% nakładów koniecznych. W wyjątkowych wypadkach (wyjątkowa wartość historyczna, artystyczna lub naukowa obiektu, wymagane przeprowadzenie złożonych technologicznie robót, stan zachowania zabytku wymaga natychmiastowej interwencji) dofinansowanie może stanowić 100 % wartości robót.

Dotacje gminne

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 54

Zgodnie z art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków jest również obowiązkiem jednostki samorządu terytorialnego szczebla gminnego. Dla jednostki samorządu terytorialnego, posiadającej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest jej zadaniem własnym.

Dotacje wojewódzkie i powiatowe

Dofinansowanie prac przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków odbywa się na podstawie art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz na podstawie uchwały Sejmiku Województwa (Powiatu) w sprawie trybu i zasad przyznawania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane.

Dotacje Ministra Administracji i Cyfryzacji - fundusz kościelny

Środki Funduszu Kościelnego można przeznaczyć na remonty i konserwacje obiektów sakralnych o wartości zabytkowej (art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. i § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia celów Funduszu Kościelnego, Dz. U. nr 61 poz. 354). Dotacją mogą być objęte podstawowe prace zabezpieczające obiekt: remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie, odgrzybianie, izolacja, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej. W szczególnych przypadkach dotację można przeznaczyć na konserwację ruchomego wyposażenia obiektów sakralnych oraz stałych elementów wystroju wnętrz (dzwony, ołtarze, polichromie, posadzki).

8.2. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Jednym z najważniejszych źródeł finansowania zadań związanych z ochroną i opieką zabytków są środki budżetu państwa będące w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który corocznie ogłasza stosowne konkursy.

Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego:

Program Ochrona zabytków

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 55

Program ten stanowi kontynuację finansowania w ubiegłych latach. Celem programu jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Kluczowe do realizacji programu są zadania zmierzające do zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku. Dofinansowanie dotyczy zabytków wpisanych do rejestru zabytków. Do priorytetu nie kwalifikują się projekty realizowane przy udziale środków europejskich. O dotację mogą starać się osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne (samorządowe jednostki kultury, kościoły, związki wyznaniowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, organizacje pozarządowe). Finansowanie odbywa się w formie udzielenia dotacji lub refundacji w okresie trzech lat od przeprowadzenia prac przy zabytku, przy czym możliwe jest, jednakże tylko w szczególnych przypadkach, uzyskanie całkowitego dofinansowania.

Program Wspieranie działań muzealnych

Celem programu jest wspieranie działalności w zakresie opieki konserwatorskiej nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami, a także prezentacji zbiorów w postaci atrakcyjnych poznawczo projektów wystawienniczych i wydawniczych. Premiowane będą projekty kompleksowe, nowatorskie, o wysokich wartościach merytorycznych i umiejętnie wykorzystanych elementach multimedialnych. W ramach priorytetu można ubiegać się o dofinansowanie zadań w zakresie: organizacji czasowych wystaw muzealnych; modernizacji i tworzenia stałych wystaw muzealnych; publikacji katalogów do wystaw muzealnych; konserwacji muzealiów, archiwaliów, starych druków, rękopisów, kartografii, muzykaliów, ikonografii, grafiki artystycznej, dokumentów życia społecznego; a także doposażenia pracowni konserwatorskich. Do składania wniosków uprawnione są samorządowe instytucje kultury niewspółprowadzone przez MKiDN, organizacje pozarządowe oraz kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Program Kultura ludowa i tradycyjna

Celem programu jest wspieranie zjawisk związanych ze spuścizną kultur tradycyjnych, transformacjami (przekształceniami i przemianami) poszczególnych elementów oraz współczesnymi kontekstami ich występowania. Dotacje przeznaczone są na działania o charakterze edukacyjnym, w tym warsztaty, kursy i seminaria dotyczące szeroko pojętej kultury tradycyjnej, a także działania popularyzujące unikalne i żywe elementy kultur tradycyjnych, zadania artystyczne i użytkowe o charakterze interdyscyplinarnym i międzyśrodowiskowym oraz na prowadzenie szkolenia przez „mistrza” w zakresie różnych dziedzin niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Do składania wniosków uprawnione są samorządowe instytucje kultury

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 56

niewspółprowadzone przez MKiDN, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

Program Ochrona zabytków archeologicznych

Celem programu jest ochrona dziedzictwa archeologicznego poprzez wspieranie kluczowych dla tego obszaru zadań, obejmujących rozpoznanie i dokumentację dziedzictwa archeologicznego oraz opracowanie i publikację wyników przeprowadzonych badań archeologicznych. Program ma dwa cele szczegółowe: ▪ Pierwszym jest wzmocnienie instrumentów ochrony konserwatorskiej zasobu dziedzictwa archeologicznego wpisanego do rejestru zabytków poprzez lepsze rozpoznanie, analizę i dokumentację stanowisk archeologicznych z wykorzystaniem nowoczesnych metod badawczych, które dają szansę na weryfikację ustaleń naukowych z ograniczeniem do minimum działań destrukcyjnych ▪ Drugim celem szczegółowym Programu jest wspieranie działań mających na celu opracowanie i upowszechnienie wyników zakończonych już, często jeszcze w XX w., badań archeologicznych, które nie zostały dotychczas wprowadzone do obiegu naukowego

Szczegółowe cele Programu będą realizowane poprzez dwie kategorie zadań: ▪ weryfikacja zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków, w przypadku których ustalenia co do lokalizacji, zasięgu, chronologii i/lub funkcji nie mają wystarczających podstaw naukowych, zwłaszcza tych nieposiadających własnej formy terenowej ▪ opracowanie i publikacja książkowa wyników badań archeologicznych, zwłaszcza tych zakończonych przed 2000 r.

Do składania wniosków uprawnione są samorządowe i państwowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, publiczne i niepubliczne uczelnie akademickie oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

Program Miejsca pamięci i trwałe upamiętnienia w kraju

Celem programu jest wspieranie samorządów w zapewnianiu stabilnej opieki nad najważniejszymi miejscami pamięci, stanowiącymi materialne świadectwo wydarzeń kluczowych dla narodowej tożsamości. Premiowane będą również działania związane z upowszechnianiem wiedzy na temat miejsc, faktów i postaci związanych z walką i męczeństwem.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 57

Promowane jest: ● podkreślenie prestiżu miejsca pamięci/trwałego upamiętnienia ● nadanie lub przywrócenie odpowiedniego wyrazu ● zaangażowanie w opiekę nad miejscami pamięci i trwałymi upamiętnieniami jak największej liczby różnych podmiotów ● zapewnienie jak najlepszej dostępności miejsca/trwałego upamiętnienia ● tworzenie nowych trwałych upamiętnień w miejscach, gdzie ich obecność jest uzasadniona interesem społecznym ● twórcze zastosowanie nowoczesnych metod badań, edukacji i promocji do ochrony dziedzictwa narodowego ● stosowanie rozwiązań prawnych sprzyjających lepszej opiece nad miejscami pamięci/trwałym upamiętnieniami (uwzględnienie miejsca pamięci, jego ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, czy objęcie go inną formą ochrony prawnej) Do składania wniosków uprawnione są samorządowe instytucje kultury niewspółprowadzone przez MKiDN, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne i niepubliczne uczelnie, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, a także podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

Program Groby i cmentarze wojenne w kraju

Celem programu jest wspieranie opieki nad grobami i cmentarzami wojennymi na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, stanowiącymi materialne świadectwo kluczowych wydarzeń z historii Polski związanych z walką i męczeństwem, a także wspieranie prowadzenia działań naukowych upowszechniających wiedzę na temat tych wydarzeń. Celem programu jest otoczenie grobów i cmentarzy wojennych w kraju opieką polegającą na: ● prowadzeniu robót budowlanych, prac remontowych, konserwatorskich i restauratorskich ● zabezpieczeniu i utrzymaniu w jak najlepszym stanie ● prowadzeniu badań archeologicznych i prac poszukiwawczych ● prowadzeniu prac związanych z urządzeniem grobu/kwatery/cmentarza wojennego; dokumentowaniu i prowadzeniu badań naukowych ● popularyzowaniu i upowszechnianiu wiedzy Promowane jest: ● obejmowanie opieką obiektów, których stan zachowania wymaga podjęcia niezwłocznego działania ● opieka nad grobami i cmentarzami wojennymi o wyjątkowej wartości historycznej

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 58

● nadanie lub przywrócenie odpowiedniej rangi obiektom grobownictwa wojennego ● wykorzystanie nowoczesnych metod badań, edukacji, i promocji ● zaangażowanie w opiekę nad grobami i cmentarzami wojennymi jak największej liczby różnych podmiotów ● stosowanie, w ramach obowiązujących przepisów prawa, rozwiązań sprzyjających lepszej ochronie prawnej grobów i cmentarzy wojennych Do składania wniosków uprawnione są samorządowe instytucje kultury niewspółprowadzone przez MKiDN, organizacje pozarządowe, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne i niepubliczne uczelnie oraz kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

Program Kultura cyfrowa

Celem programu jest udostępnianie i umożliwianie ponownego wykorzystywania zasobów cyfrowych do celów popularyzacyjnych, edukacyjnych i naukowych, uwzględniające opracowanie i digitalizację zasobów dziedzictwa kulturowego. Do składania wniosków uprawnione są samorządowe instytucje kultury niewspółprowadzone przez MKiDN, organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, a także podmioty prowadzące działalność gospodarczą.

Program Infrastruktura domów kultury

Celem programu jest zapewnienie optymalnych warunków dla działalności domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki w zakresie edukacji kulturalnej i animacji kultury poprzez modernizację i rozbudowę ich infrastruktury. Do składania wniosków uprawnione są domy kultury, ośrodki kultury oraz centra kultury i sztuki posiadające status samorządowej instytucji kultury, biblioteki posiadające status samorządowej instytucji kultury, w skład których wchodzą domy kultury, ośrodki kultury lub centra kultury i sztuki oraz jednostki samorządu terytorialnego. Program Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Celem programu jest zwiększenie efektywności wykorzystania funduszy europejskich na rzecz rozwoju kultury, w tym ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury wkładu własnego do wybranych projektów realizowanych przy udziale środków europejskich.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 59

Uprawnionymi do otrzymania dotacji są: jednostki samorządu terytorialnego, państwowe i samorządowe instytucje kultury, kościoły i związki wyznaniowe, organizacje pozarządowe działające w sferze kultury, publiczne szkoły artystyczne, państwowe uczelnie artystyczne oraz podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Promesa MKiDN może pokryć maksymalnie 85% wkładu krajowego (własnego) wnioskodawcy. W szczególnych przypadkach, Minister Kultury może zdecydować o pokryciu więcej niż 85% wkładu krajowego lub nawet odstąpić od wymogu posiadania tego wkładu.

8.3. Możliwości finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym

Partnerstwo publiczno-prywatne regulowane jest ustawą o partnerstwie publiczno-prywatnym z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz. U. z 2020 r., poz. 711). Ustawa określa zasady współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach PPP. Dla realizacji wspólnych projektów przez administrację publiczną i przedsiębiorców w formule PPP ważne są również: ustawa o koncesji na roboty budowlane lub usługi z dnia 9 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2016 r., poz. 113) oraz ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1843) regulujące podstawowe zasady współpracy publiczno-prywatnej. Ustawa o samorządzie powiatowym zezwala, aby powiaty zawierały umowy z innymi podmiotami w celu wykonywania nałożonych na nie przez ustawy zadań publicznych, także w ramach umowy o partnerstwie publiczno – prywatnym. Wg artykułu 4 ustawy o samorządzie powiatowym powiat realizuje zadania publiczne w zakresie m.in. kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Przedmiotem współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach PPP jest wspólna realizacja przedsięwzięcia:

- budowa lub remont obiektu budowlanego - świadczenie usług - wykonanie dzieła, w szczególności wyposażenie składnika majątkowego w urządzenie podwyższające jego wartość lub użyteczność - inne świadczenie Prowadzenie przez powiat teatrów, bibliotek, muzeów oraz wsparcie rozwoju działalności artystycznej, a także budowa na podstawie art. 2 pkt. 4 lit. a) ustawy o PPP z 2008 r., nowych obiektów służących do realizacji zadań z zakresu kultury lub przebudowa, remont oraz powiększenie obiektu mogą być zrealizowane we współpracy z podmiotami prywatnymi. W ramach PPP na podstawie art. 2 pkt. 4 lit. d) ustawy o PPP, możliwe jest zarządzanie przez podmioty prywatne istniejącymi już samorządowymi jednostkami prowadzącymi działalność kulturalną oraz rewitalizacji zabytków znajdujących się na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 60

8.4. Środki europejskie

Poza podstawowymi źródłami finansowania, jakimi są środki publiczne pochodzące z budżetu państwa oraz budżetów samorządów, finansowanie ochrony zabytków odbywa się również przy znaczącym udziale funduszy pochodzących z Unii Europejskiej oraz Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2021-2027 - Priorytet VIII „Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury”

W ramach tego priorytetu, możliwa jest ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego, zarówno materialnego, jak i niematerialnego. Realizowane inwestycje będą miały na celu efektywne wykorzystanie potencjału dziedzictwa kulturowego w osiąganiu korzyści społecznych i gospodarczych, zarówno w wymiarze krajowym, jak regionalnym i lokalnym. W ramach priorytetu możliwe są działania:

▪ Działanie 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury ▪ Działanie 8.2 Ochrona zabytków. Wsparcie będzie dotyczyło prac związanych z renowacją, konserwacją, rewaloryzacją i restauracją obiektów zabytkowych (i ich zespołów), jak również przebudowy i rozbudowy obiektów zabytkowych. Możliwy będzie również m.in. zakup urządzeń chroniących obiekt przed kradzieżą i zniszczeniem, a także zakup wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej. Możliwe jest również korzystanie ze środków z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska 2014- 2020 w okresie do wyczerpania środków.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020

Regionalny Program Operacyjny jest istotnym elementem realizacji polityki spójności w Polsce ukierunkowanej na umacnianie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki regionalnej oraz budowanie potencjału regionalnych przedsiębiorstw. W ramach osi priorytetowej 5. Gospodarka przyjazna środowisku w ramach działania 5.3. Dziedzictwo kulturowe wspierane będą m.in. prace modernizacyjne i renowacyjne przy obiektach zabytkowych oraz działania w zakresie rozwoju infrastruktury, które z jednej strony mają przyczynić się do zahamowania procesu degradacji obiektów zabytkowych, a z drugiej do nadania im nowych funkcji oraz dostępu do zasobów kultury poprzez wzmocnienie funkcji edukacyjnych i zwiększenie poziomu uczestnictwa mieszkańców w życiu kulturalnym. Typy projektów:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 61

● Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych ○ konserwacja, renowacja, rewaloryzacja, modernizacja, adaptacja historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, umożliwiająca zachowanie dotychczasowych funkcji obiektów zabytkowych, a także służąca nadaniu im nowych funkcji użytkowych (z przeznaczeniem w szczególności na cele kulturalne i edukacyjne), w tym również w połączeniu z działalnością komercyjną, ○ ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków; zabezpieczenie zabytków przed zniszczeniem lub kradzieżą, ○ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych.

● Poprawa dostępności do zasobów kultury poprzez ich rozwój i efektywne wykorzystanie ○ inwestycje w infrastrukturę trwałą, wyposażenie służące działalności kulturalnej, zachowaniu dziedzictwa i zwiększeniu dostępności do jego zasobów; ○ inwestycje infrastrukturalne, prace modernizacyjne i renowacyjne w przypadku gdy prace te stanowią dostosowanie istniejącego obiektu do nowych funkcji kulturowych, w tym edukacyjnych; ○ efektywne wykonywanie zadań statutowych, polegające na zapewnieniu wysokiej jakości trwałego wyposażenia oraz odpowiedniego zabezpieczenia zbiorów będących w posiadaniu instytucji; ○ digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego pod warunkiem powszechnego udostępnienia (jako element projektu), ○ usuwanie barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych. Obecnie trwają prace nad Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowieckiego na lata 2021- 2027.

Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2021- 2027

Istnieją trzy typy programów: transgraniczne, transnarodowe i międzyregionalne na 2021-2027. Zasadniczą różnicą między trzema typami współpracy jest zakres terytorialny, w ramach którego można realizować wspólne przedsięwzięcia: - obszary przylegające do granic państwowych, w przypadku programów współpracy transgranicznej. Programy transgraniczne służą przede wszystkim budowaniu więzi łączących społeczności po obu stronach granicy. Ich realizacja służy wzmocnieniu współpracy poprzez wzrost liczby wspólnych inicjatyw dotyczących między innymi ochrony środowiska, rozbudowy infrastruktury, wymiany kulturalnej, czy wzajemnych kontaktów młodzieży; - duże zgrupowania europejskich regionów z kilku lub kilkunastu państw w ramach programów współpracy transnarodowej; - wszystkie regiony UE w zakresie współpracy międzyregionalnej.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 62

Projekty, oparte na współpracy z partnerami zagranicznymi mogą dotyczyć m.in. kultury, sztuki, turystyki i promocji regionu.

Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Norweski Mechanizm Finansowy 2014-2021

Mechanizm Finansowy EOG, obok funduszy strukturalnych, stanowi największe źródło zewnętrznego finansowania kultury w Polsce. Środki przeznaczone przez trzy kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego: Norwegię, Islandię i Liechtenstein, aktywnie wspierają działania między innymi z zakresu kultury. Środki nowej perspektywy - III edycja Mechanizmu Finansowego EOG (2014-2021) uruchomione zostały w 2016 r., a programy będą wdrażane do 2024 r. Program będzie opierać się na dwóch działaniach: ● zarządzanie dziedzictwem kulturowym ○ Celem działania jest poprawa zarządzania dziedzictwem kulturowym poprzez stworzenie odpowiednich warunków do prowadzenia działalności kulturalnej, zarówno w ramach ochrony dziedzictwa kulturowego, jak również w zakresie infrastruktury kulturalnej ■ Poddziałanie 1.1: Restauracja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego. W jego ramach możliwa jest ochrona, konserwacja, i/lub rozbudowa zabytków nieruchomych z ich otoczeniem na potrzeby działalności kulturalnej, a także ochrona zabytkowych ogrodów i parków, ■ Poddziałanie 1.2: Innowacyjne wykorzystanie infrastruktury do prezentacji dziedzictwa kulturowego. W jego ramach możliwa jest budowa, rozbudowa i remont infrastruktury kulturalnej. ● współpraca kulturalna ○ Celem działania jest rozwój współpracy kulturalnej pomiędzy twórcami i uczestnikami życia kulturalnego oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomiędzy polskimi instytucjami a instytucjami z Norwegii, Islandii i Lichtensteinu.

Dofinansowanie może sięgnąć 85% kosztów kwalifikowanych, w zależności od rodzaju beneficjenta. W związku z tym, że dokumenty programowe i kryteria przyznawania dotacji ulegają drobnym zmianom w każdym roku budżetowym, należy korzystać z aktualnie obowiązujących dokumentów.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 63

9. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ GMINĘ ZADAŃ Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKÓW

Realizacja celów zawartych w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami dla Gminy Bodzanów realizowana będzie poprzez:

● Współpracę władz gminy Bodzanów z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego, władzami kościelnymi w oparciu o porozumienia i umowy; ● Wykorzystanie instrumentów finansowych w postaci dotacji; ● Projekty, programy lokalne; ● Inicjatywy własne gminy Bodzanów.

Zgodnie ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bodzanów ustala się: ● ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, a także innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków, ● utrzymanie, ustanowionych w dotychczasowych opracowaniach, stref ochrony konserwatorskiej obejmujących obszary, na których obowiązują określone w ustaleniach niniejszego studium ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków, a które wymagają ustalenia w ewentualnych planach miejscowych oraz uwzględnienia przy wydawaniu decyzji administracyjnych na terenach, na których brak jest obowiązującego planu.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 64 10. ANEKSY

10.1. ANEKS NR 1 Gminna ewidencja zabytków gminy Bodzanów - Zabytki nieruchome

BODZANÓW

l.p. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia XIV/XV; przebudowa Rejestr zabytków 157/725/62 W 1 Bodzanów Plac T. Kościuszki 1 Najświętszej Marii XVIII i 1 poł. XIX w. z dnia 05.05.1962 Panny

Obiekt ujęty w gminnej 2 Bodzanów Układ urbanistyczny XIV - 2 poł. XIX w. ewidencji zabytków

Dąbrowskiego Obiekt ujęty w gminnej 3 Bodzanów 1 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. Henryka ewidencji zabytków

Dąbrowskiego Obiekt ujęty w gminnej 4 Bodzanów 7 Dom mieszkalny 4 ćw. XIX w. Henryka ewidencji zabytków

Dąbrowskiego Obiekt ujęty w gminnej 5 Bodzanów 4 Dom mieszkalny 2 ćw. XX w. Henryka ewidencji zabytków

Dom mieszkalny Obiekt ujęty w gminnej 6 Bodzanów Głowackiego 6 1 ćw. XX w. (Dawna Poczta) ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 7 Bodzanów Głowackiego 7 Dom mieszkalny 4 ćw. XIX w. ewidencji zabytków

8 Bodzanów Głowackiego 8_10_12 Domy 4 ćw. XIX w. Obiekt ujęty w gminnej

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 65

wielomieszkaniowe ewidencji zabytków

Komisariat (Dawny Obiekt ujęty w gminnej 9 Bodzanów Głowackiego 13 XIX/XX w zajazd) ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 10 Bodzanów Głowackiego 18 Dom mieszkalny 2 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 11 Bodzanów Głowackiego 22 Remiza strażacka 2 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 12 Bodzanów Głowackiego 26 Wiatrak koźlak 1920 r. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 13 Bodzanów Głowackiego 26 Dom młynarza 1925 r. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 14 Bodzanów Kilińskiego Jana 5-7 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 15 Bodzanów Kilińskiego Jana 12 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 16 Bodzanów Plac T. Kościuszki 1 Plebania 1890-1898 r. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 17 Bodzanów Plac T. Kościuszki 4 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 18 Bodzanów Plac T. Kościuszki 14 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 19 Bodzanów Mickiewicza Adama 3 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 20 Bodzanów Mickiewicza Adama 4 Dom mieszkalny 1936 r. ewidencji zabytków

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 66

Obiekt ujęty w gminnej 21 Bodzanów Mickiewicza Adama 10 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 22 Bodzanów Mickiewicza Adama 15 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Kamienica Obiekt ujęty w gminnej 23 Bodzanów Mickiewicza Adama 20_22_24 1908-1912 r. czynszowa ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 24 Bodzanów Mickiewicza Adama 31_33 Dom mieszkalny 1850 r. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 25 Bodzanów Mickiewicza Adama 32 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 26 Bodzanów Mickiewicza Adama 38 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 27 Bodzanów Mickiewicza Adama 50 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 28 Bodzanów Nadrzeczna 1a Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 29 Bodzanów Nadrzeczna 12/24 Masarnia 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 30 Bodzanów Orzeszkowej 16 Młyn 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Poniatowskiego Obiekt ujęty w gminnej 31 Bodzanów 5 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. Józefa ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 32 Bodzanów Sierakowskiego 4 Dom mieszkalny 4 ćw. XIX w. ewidencji zabytków

33 Bodzanów Sierakowskiego 7 Dom mieszkalny 2 ćw. XX w. Obiekt ujęty w gminnej

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 67

ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 34 Bodzanów Sierakowskiego 9 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 35 Bodzanów św. Jana Pawła II 7 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 36 Bodzanów św. Jana Pawła II 15 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 37 Bodzanów Wolności 1 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Cmentarz parafialny Obiekt ujęty w gminnej 38 Bodzanów Mickiewicza Adama XVIII w. „stary" ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 39 Bodzanów Wolności Cmentarz parafialny 2 poł. XIX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 40 Bodzanów Nadrzeczna Cmentarz żydowski XVIII/XIX w. ewidencji zabytków

BIAŁOBRZEGI

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Cmentarz Obiekt ujęty w gminnej 1 Białobrzegi ul. Długa koniec XIX w. ewangelicki ewidencji zabytków

BOROWICE

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 68

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Rejestr zabytków nr 550 z dnia 1 Borowice 16 Dwór XIX/XX w. 01.07.1987 r.

Rejestr zabytków nr 550 z dnia 2 Borowice 16 Park krajobrazowy 1908-1913 01.07.1987 r.

CIEŚLE

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Obiekt ujęty w gminnej 1 Cieśle 18 Zespół dworski: dwór koniec XIX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 2 Cieśle Zespół dworski: chlew około 1910 r. ewidencji zabytków

przy Obiekt ujęty w gminnej 3 Cieśle domu Zespół dworski: obora około 1910 r. ewidencji zabytków nr 22

Zespół dworski: park Obiekt ujęty w gminnej 4 Cieśle 2 poł. XIX w. krajobrazowy ewidencji zabytków

CHODKOWO

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 69

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Obiekt ujęty w gminnej 1 Chodkowo Bankowa 6 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 2 Chodkowo Miodowa 17 Przychodnia 2 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 3 Chodkowo Wyszogrodzka 5 Dom mieszkalny 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 4 Chodkowo Górna Cmentarz żydowski 1 poł. XX w. ewidencji zabytków

GĄSEWO

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Zagroda młynarska: Rejestr zabytków nr 639 z dnia 1 Gąsewo 29 1919 r. młyn murowany 29.03.1993 r.

Zagroda młynarska: Rejestr zabytków nr 639 z dnia 2 Gąsewo 29 1922 r. dom młynarza 29.03.1993 r.

Zagroda młynarska: Rejestr zabytków nr 639 z dnia 3 Gąsewo 29 1885 r. obora murowana 29.03.1993 r.

KANIGOWO

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 70

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Obiekt ujęty w gminnej 1 Kanigowo Nowe Kanigowo 17 Szkoła (Dawny dwór) koniec XIX w. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 2 Kanigowo Nowe Kanigowo Park krajobrazowy 4 ćw. XIX w. ewidencji zabytków

KĘPA POLSKA

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

na południu Kościół filialny p.w. św. Rejestr zabytków 136/546/62 W 1 Kępa Polska 1785 r. miejscowości Klemensa z dnia 30.03.1962 r.

Rejestr zabytków 136/546/62 W 2 Kępa Polska Kaplica 1730 r. z dnia 30.03.1962 r.

Rejestr zabytków 136/546/62 W 3 Kępa Polska Dzwonnica koniec XVIII w. z dnia 30.03.1962 r.

ŁĘTOWO

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 71

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Kościół parafialny p.w. Rejestr zabytków 137/547/62 W 1 Łętowo 1764-1774 św. Jana Chrzciciela z dnia 30.03.1962 r.

Obiekt ujęty w gminnej 2 Łętowo Plebania 1 ćw. XX w. ewidencji zabytków

Cmentarz parafialny z Obiekt ujęty w gminnej 3 Łętowo 1 poł. XIX w. nagrobkami dziedziców ewidencji zabytków

MĄKOLIN

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Obiekt ujęty w gminnej 1 Mąkolin Dwór-ruina koniec XIX w. ewidencji zabytków

FELICJANÓW

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Założenie klasztorne Miszewo Rejestr zabytków 528 z dnia 1 zakonu Mariawitów: 1 poł. XIX w. Felicjanów 01.09.1980 r. dawny dwór

Założenie klasztorne Miszewo Rejestr zabytków 528 z dnia 2 zakonu Mariawitów: 1905 r. Felicjanów 01.09.1980 r. budynek klasztorny

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 72

Założenie klasztorne Miszewo Rejestr zabytków 528 z dnia 3 zakonu Mariawitów: 1910 r. Felicjanów 01.09.1980 r. Rządcówka

Założenie klasztorne Miszewo Rejestr zabytków 528 z dnia 4 zakonu Mariawitów: koniec XIX w. Felicjanów 01.09.1980 r. Park krajobrazowy

Założenie klasztorne Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 5 zakonu Mariawitów: koniec XIX w. Felicjanów ewidencji zabytków obora

Założenie klasztorne Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 6 zakonu Mariawitów: koniec XIX w. Felicjanów ewidencji zabytków chlew

Założenie klasztorne Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 7 zakonu Mariawitów: koniec XIX w. Felicjanów ewidencji zabytków piwnica

Założenie klasztorne Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 8 zakonu Mariawitów: 1905 r. Felicjanów ewidencji zabytków altana

Założenie klasztorne Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 9 zakonu Mariawitów: koniec XIX w. Felicjanów ewidencji zabytków mostek

MISZEWO MUROWANE

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 73

Miszewo Zespół dworski: dwór Rejestr zabytków nr A-578 z dnia 1 Pałacowa 2a lata 20 XX w. Murowane murowany 23.02.1988 r.

Zespół dworski: park Miszewo Rejestr zabytków nr A-578 z dnia 2 Pałacowa geometryczno- 1750 r., XIX w. Murowane 23.02.1988 r. krajobrazowy

Miszewo Obiekt ujęty w gminnej 3 Pałacowa Zespół dworski: obora koniec XIX w. Murowane ewidencji zabytków

Miszewo Zespół dworski: Obiekt ujęty w gminnej 4 Pałacowa 3 ćw. XIX w. Murowane spichlerz ewidencji zabytków

NOWE MISZEWO

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Kościół parafialny 2 ćw. XV w.; Nowe Rejestr zabytków nr 1 Pałacowa 1 p.w. Wszystkich przebudowa 1780 r. Miszewo 56/187/59 W z dnia 16.11.1959 r. Świętych i XIX w.

Nowe Obiekt ujęty w gminnej 2 Południowa 2a Stara plebania XIX/XX w. Miszewo ewidencji zabytków

Nowe Południowa/Wiatraczn Obiekt ujęty w gminnej 3 Cmentarz parafialny 2 poł. XIX w. Miszewo a ewidencji zabytków

OSMOLINEK

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 74

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Zagroda młynarska: Obiekt ujęty w gminnej 1 Osmolinek 13 koniec XIX w. dom młynarza ewidencji zabytków

PEPŁOWO

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Rejestr zabytków 228/1433/75 W 1 Pepłowo 32 Dwór 4 ćw. XIX w. z dnia 22.05.1975 r.

Rejestr zabytków 521 z dnia 2 Pepłowo Park krajobrazowy 1906 r. 21.01.1980 r.

Obiekt ujęty w gminnej 3 Pepłowo przy budynku nr 57 Kościół mariawitów 1907 r. ewidencji zabytków

Obiekt ujęty w gminnej 4 Pepłowo Cmentarz mariawicki około 1920 r. ewidencji zabytków

RECZYN

Lp. Miejscowość Ulica/określenie Nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 75

Rejestr zabytków nr A-625 z dnia 1 Reczyn 9 Dwór pocz. XX w. 01.08.1991 r.

STANOWO

l.p. Miejscowość ulica/określenie nr Obiekt Datowanie Formy ochrony

Rejestr zabytków nr A-548 z dnia 1 Stanowo Park dworski 2 poł. XIX w. 19.03.1986 r.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 76 10.2. ANEKS NR 2 Gminna ewidencja zabytków gminy Bodzanów – Stanowiska archeologiczne

Nr Nr ob. st. l.p. Miejscowość AZP/ nr Funkcja obiektu Kultura Chronologia w st. na ob. m.

1 Małoszywka 1 50 -56/1 cmentarzysko amfor kulistych EK - N

2 Małoszywka 2 50 -56/2 ślad osadnictwa ? EK - M

3 Kanigowo 1 50 -56/3 ślad osadnictwa PŚR/NOW

4 Pepłowo 1 50 -56/5 osada PŚR/NOW

5 Kanigowo 2 50 -56/6 ślad osadnictwa ŚR

6 Miszewko 1 50 -56/7 osada ŚR

7 Ramutówko 1 50 -56/15 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa EK 8 Ramutówko 2 50-56/16 2. ślad osadnictwa PŚR 3. osada NOW

9 Ramutówko 3 50 -56/17 ślad osadnictwa NOW

Kanigowo 10 1 50-56/18 ślad osadnictwa ŚR Nowe

11 Pepłowo 2 50 -56/19 osada ŚR

1. ślad osadnictwa EK 12 Pepłowo 3 50-56/20 2. ślad osadnictwa WŚR 3. ślad osadnictwa PŚR

1. osada EK 13 Pepłowo 4 50-56/21 2. ślad osadnictwa PŚR

1. ślad osadnictwa EK 14 Ramutówko 4 50-56/29 2. osada PŚR/NOW

1. ślad osadnictwa STAR 15 Ramutówko 5 50-56/30 2. ślad osadnictwa PŚR/NOW

16 Ramutówko 6 50 -56/31 ślad osadnictwa STAR

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 77

17 Ramutówko 7 50 -56/32 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 18 Ramutówko 8 50-56/33 2. ślad osadnictwa PŚR/NOW

1. ślad osadnictwa EK 19 Pepłowo 5 50-56/34 2. osada NOW

1. ślad osadnictwa STAR 20 Pepłowo 6 50-56/35 2. ślad osadnictwa PŚR

1. ślad osadnictwa EK 21 Pepłowo 7 50-56/36 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 22 Pepłowo 8 50-56/37 2. ślad osadnictwa PŚR

23 Pepłowo 9 50 -56/38 ślad osadnictwa STAR

24 Pepłowo 10 50 -56/39 osada PŚR/NOW

25 Pepłowo 11 50 -56/40 ślad osadnictwa NOW

26 Pepłowo 12 50 -56/41 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 27 Pepłowo 13 50-56/47 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa PŚR 28 Pepłowo 14 50-56/48 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa EK 29 Pepłowo 15 50-56/49 2. ślad osadnictwa PŚR

30 Pepłowo 16 50 -56/50 osada NOW

31 Pepłowo 17 50 -56/51 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 32 Pepłowo 18 50-56/52 2. ślad osadnictwa NOW

33 Pepłowo 19 50 -56/61 ślad osadnictwa NOW

34 Pepłowo 20 50 -56/81 ślad osadnictwa ŚR/NOW

35 Pepłowo 21 50 -56/82 ślad osadnictwa PŚR

36 Pepłowo 22 50 -56/83 ślad osadnictwa NOW

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 78

37 Pepłowo 23 50 -56/84 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 38 Pepłowo 24 50-56/85 2. ślad osadnictwa PŚR 3. osada NOW

39 Małoszywka 3 50 -56/86 ślad osadnictwa STAR

40 Pepłowo 25 50 -56/87 ślad osadnictwa PŚR

1. ślad osadnictwa WŚR 41 Pepłowo 26 50-56/88 2. ślad osadnictwa PŚR 3. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa WŚR 42 Pepłowo 27 50-56/89 2. ślad osadnictwa PŚR 3. ślad osadnictwa NOW

43 Pepłowo 28 50 -56/90 osada PŚR/NOW

44 Kanigowo 3 50 -56/91 ślad osadnictwa STAR

45 Kanigowo 4 50 -56/92 ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 46 Kanigowo 5 50-56/93 2. ślad osadnictwa PŚR 3. ślad osadnictwa NOW

47 Kanigowo 6 50 -56/94 ślad osadnictwa STAR

1. ślad osadnictwa STAR 48 Kanigowo 7 50-56/95 2. ślad osadnictwa NOW

1. osada OWR 49 Kanigowo 8 50-56/96 przeworska 2. ślad osadnictwa NOW

50 Miszewko 3 50 -56/97 ślad osadnictwa STAR

1. grodzisko PŚR 51 Miszewko 2 50-56/98 2. kościół ŚR/NOW 3. cmentarzysko ŚR/NOW

52 Małoszywka 6 50 -56/99 ślad osadnictwa NOW

50 - 53 Małoszywka 4 ślad osadnictwa EK 56/100

54 Małoszywka 5 50 - ślad osadnictwa trzciniecka EB II okr.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 79

56/101

1. ślad osadnictwa EK 50- 55 Kanigowo 9 2. osada STAR 56/102 3. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 50- 56 Kanigowo 10 2. ślad osadnictwa WŚR 56/103 3. ślad osadnictwa NOW

50 - 57 Kanigowo 11 ślad osadnictwa STAR 56/104

50 - 58 Kanigowo 12 ślad osadnictwa PŚR 56/105

50 - 1. osada PŚR 59 Kanigowo 13 56/106 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa WŚR 50- 60 Kanigowo 14 2. ślad osadnictwa PŚR 56/107 3. ślad osadnictwa NOW

Kanigowo 50 - 61 2 ślad osadnictwa STAR Nowe 56/108

Kanigowo 50 - 62 3 ślad osadnictwa PŚR/NOW Nowe 56/109

Kanigowo 50 - 63 4 ślad osadnictwa NOW Nowe 56/110

Kanigowo 50 - 64 5 ślad osadnictwa NOW Nowe 56/111

50 - 65 Kanigowo 15 ślad osadnictwa STAR 56/112

50 - 1. osada PŚR 66 Kanigowo 16 56/113 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa EK 67 Leksyn 1 50-57/7 2. ślad osadnictwa XV-XVI w.

68 Wiciejewo 1 50 -57/8 ślad osadnictwa XVI -XVII w.

69 Wiciejewo 2 50 -57/9 ślad osadnictwa XVI -XVII w,

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 80

70 Wiciejewo 3 50 -57/10 osada XIV w.

71 Leksyn 2 50 -57/15 osada XIV -XV w.

72 Leksyn 3 50 -57/16 ślad osadnictwa XIV -XV w.

73 Leksyn 4 50 -57/17 osada XIV -XV w.

74 Łętowo 3 50 -57/18 ślad osadnictwa XV -XVI w.

75 Łętowo 4 50 -57/19 ślad osadnictwa XV -XVI w.

76 Mąkolin 18 50 -57/20 osada XVI -XVII w.

77 Mąkolin 19 50 -57/21 ślad osadnictwa XIV -XV w.

EK - późny N 1. ślad osadnictwa 78 Łętowo 5 50-57/29 / WEB 2. ślad osadnictwa XIV-XVI w.

79 Mąkolin 20 50 -57/32 osada XIV -XV w.

1. ślad osadnictwa OWR 80 Mąkolin 21 50-57/33 przeworska 2. osada XIV-XV w.

1. ślad osadnictwa EB

81 Łętowo 6 50-57/34 2. osada EB łużycka 3. osada XV-XVI w.

82 Łętowo 7 50 -57/43 ślad osadnictwa XV -XVI w.

83 Łętowo 1 50 -57/60 ślad osadnictwa łużycka EB

84 Łętowo 2 50 -57/61 osada IX -XI w.

85 Mąkolin 1 50 -57/62 osada XI -XII w.

VIII -IX w. 86 Mąkolin 2 50-57/63 osada i XII-XIII w.

87 Borowice 1 51 -55/34 osada XIII -XV w.

Budy 1. osada trzciniecka EB II okr. 88 1 51-55/35 Borowickie 2. ślad osadnictwa łużycka EB

89 Borowice 2 51 -55/45 ślad osadnictwa STAR

1. ślad osadnictwa EK 90 Borowice 3 51-55/46 2. ślad osadnictwa STAR

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 81

3. ślad osadnictwa pomorska WEŻ 4. ślad osadnictwa XIV-XV w.

1. ślad osadnictwa EB 91 Borowice 4 51-55/50 2. osada XIII w. 3. ślad osadnictwa NOW

92 Borowice 5 51 -55/56 ślad osadnictwa XII -XIII w.

93 Łagiewniki 1 51 -55/72 ślad osadnictwa XII -XIII w.

1. punkt osadniczy EK

Miszewo 2. punkt OWR I-IV w. 94 1 51-56/1 przeworska Murowane osadniczy n.e.

3. punkt XI-XIV w. osadniczy

Miszewo 95 2 51-56/2 osada ? XII-XIII w. Murowane

Miszewo 96 3 51-56/3 osada ? XI-XIII w. Murowane

Miszewo 97 4 51-56/4 grodzisko WŚR/ŚR Murowane

1. punkt Miszewo osadniczy XII-XIII w. 98 7 51-56/5 Murowane 2. punkt XIV-XV w. osadniczy

99 Miszewo 8 51 -56/6 znalezisko luźne OWR Murowane

1. punkt Miszewo osadniczy XII-XIV w. 100 9 51-56/7 Murowane 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

1. punkt osadniczy OWR 101 Borowice 6 51-56/9 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

Miszewo 1. punkt XII w. 102 10 51-56/10 Murowane osadniczy NOW

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 82

2. punkt osadniczy

Miszewo 103 11 51-56/11 punkt osadniczy XII-XIV w. Murowane

1. punkt Miszewo osadniczy WŚR/ŚR/PŚR 104 12 51-56/12 Murowane 2. punkt ŚR/PŚR/NOW osadniczy

punkt osadniczy 105 Stanowo 3 51-56/13 X-XIII w.

1. punkt osadniczy X-XV w. 106 Stanowo 4 51-56/14 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

1. punkt OWR IV w. osadniczy przeworska 107 Cieśle 1 51-56/15 n.e. 2. punkt X-XIII w. osadniczy

108 Gąsewo 2 51 -56/16 punkt osadniczy przeworska OWR I -V w.

109 Osmolinek 1 51 -56/17 punkt osadniczy X-XIII w.

110 Osmolinek 2 51 -56/18 osada ? X-XIII w.

111 Krawieczyn 2 51 -56/19 punkt osadniczy X-XV w.

112 Stanowo 5 51 -56/20 osada ? X-XIII w.

1. punkt osadniczy X-XIII w. 113 Osmolinek 3 51-56/21 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

1. punkt osadniczy przeworska? - 114 Gąsewo 3 51-56/22 2. punkt X-XIII w. osadniczy

OWR I w. 115 Stanowo 6 51-56/23 punkt osadniczy przeworska p.n.e. - IV w. n.e.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 83

OWR I -IV w. 116 Gąsewo 4 51-56/24 punkt osadniczy przeworska n.e.

1. punkt OWR I-IV w. osadniczy przeworska 117 Gąsewo 5 51-56/25 n.e. 2. punkt X-XIII w. osadniczy

punkt osadniczy OWR IV w. 118 Niesłuchowo 1 51-56/26 (osada?) n.e.

1. punkt osadniczy L 119 Niesłuchowo 2 51-56/27 przeworska 2. punkt XIII-XV w. osadniczy

1. osada ? X-XII w. 120 Niesłuchowo 3 51-56/28 2. punkt XII-XV w. osadniczy

1. punkt osadniczy przeworska OWR 121 Niesłuchowo 4 51-56/29 2. punkt X-XIII w. osadniczy

1. punkt Miszewo osadniczy XI-XIV w. 122 13 51-56/30 Murowane 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

1. punkt osadniczy OWR I-IV w. 2. punkt 123 Borowice 7 51-56/31 przeworska X-XIII w. osadniczy PŚR/NOW 3. punkt osadniczy

Miszewo 124 14 51-56/32 punkt osadniczy PŚR/NOW Murowane

125 Niesłuchowo 5 51 -56/33 punkt osadniczy ŚR

1. punkt osadniczy przeworska OWR I-IV w. 126 Niesłuchowo 6 51-56/34 2. punkt XII-XIV w. osadniczy

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 84

1. punkt Miszewo osadniczy XIII-XV w. 127 15 51-56/35 Murowane 2. punkt NOW osadniczy

1. punkt Miszewo osadniczy XI-XIV w. 128 16 51-56/36 Murowane 2. punkt NOW osadniczy

1. punkt osadniczy XI-XIV w. 129 Stanowo 7 51-56/37 2. punkt NOW osadniczy

1. punkt Miszewo osadniczy ŚR 130 17 51-56/38 Murowane 2. punkt PŚR/NOW osadniczy

131 Stanowo 8 51 -56/39 punkt osadniczy ŚR/NOW

132 Stanowo 9 51 -56/40 punkt osadniczy XII -XIII w.

1. punkt osadniczy przeworska OWR I-IV w. 133 Krawieczyn 3 51-56/41 2. punkt X-XIII w. osadniczy

Miszewo 134 5 51-56/42 cmentarzysko ? łużycka ? EB/WEŻ Murowane

Miszewo 135 6 51-56/43 cmentarzysko pomorska H Murowane

136 Stanowo 2 51 -56/44 znalezisko luźne WŚR

137 Gąsewo 1 51 -56/45 punkt osadniczy WŚR

138 Stanowo 1 51 -56/46 osada WŚR

139 Krawieczyn 1 51 -56/47 cmentarzysko przeworska OWR

1. ślad osadnictwa WŚR 140 Mąkolin 3 51-57/1 2. ślad osadnictwa ŚR

141 Mąkolin 4 51 -57/2 1. ślad osadnictwa ? STAR

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 85

2. ślad osadnictwa WŚR 3. ślad osadnictwa ŚR

1. ślad osadnictwa STAR ? 142 Mąkolin 5 51-57/3 2. ślad osadnictwa WŚR

3. ślad osadnictwa ŚR

1. ślad osadnictwa STAR 143 Mąkolin 6 51-57/4 ? 2. ślad osadnictwa XIII-XIV w.

1. ślad osadnictwa ŚR 144 Mąkolin 7 51-57/5 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad osadnictwa STAR 145 Mąkolin 8 51-57/6 ? 2. ślad osadnictwa ŚR

1. ślad osadnictwa STAR ? 146 Mąkolin 9 51-57/7 2. osada WŚR

3. ślad osadnictwa ŚR

1. ślad osadnictwa STAR ? 147 Mąkolin 10 51-57/8 2. ślad osadnictwa XIII w.

3. ślad osadnictwa XIV-XV w.

148 Mąkolin 11 51 -57/9 ślad osadnictwa PŚR

1. ślad osadnictwa XIII w. 149 Mąkolin 12 51-57/10 2. ślad osadnictwa NOW

150 Mąkolin 13 51 -57/11 ślad osadnictwa XV w.

151 Mąkolin 14 51 -57/12 ślad osadnictwa XIII w.

1. ślad osadnictwa STAR 152 Bodzanów 4 51-57/13 2. ślad osadnictwa ? WŚR/ŚR 3. ślad osadnictwa PŚR/NOW

1. ślad osadnictwa XIII -XIV w. 153 Bodzanów 5 51-57/14 2. ślad osadnictwa XV w.

1. ślad osadnictwa STAR ? 154 Bodzanów 6 51-57/15 2. ślad osadnictwa XI w.

3. ślad osadnictwa PŚR/NOW

155 Mąkolin 15 51 -57/16 ślad osadnictwa XV w.

156 Mąkolin 16 51 -57/17 ślad osadnictwa XIII -XIV w.

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 86

1. ślad osadnictwa STAR 2. ślad osadnictwa ? X w. 157 Bodzanów 7 51-57/18 3. ślad osadnictwa ŚR 4. ślad osadnictwa NOW

158 Bodzanów 8 51 -57/19 ślad osadnictwa ŚR

1. ślad osadnictwa STAR 159 Bodzanów 9 51-57/20 ? 2. ślad osadnictwa WŚR/ŚR

1. ślad osadnictwa X w. 160 Bodzanów 10 51-57/21 2. ślad osadnictwa ŚR

161 Bodzanów 11 51 -57/22 ślad osadnictwa PŚR/NOW

162 Bodzanów 12 51 -57/23 ślad osadnictwa ? NOW

163 Bodzanów 13 51 -57/24 ślad osadnictwa WŚR

164 Bodzanów 14 51 -57/25 osada ŚR

1. ślad osadnictwa łużycka ? pomorska ? EB/H 165 Cybulin 1 51-57/26 2. osada X-XII w. 3. ślad osadnictwa NOW

166 Chodkowo 1 51 -57/31 osada ŚR

1. osada XII -XIV w. 167 Chodkowo 2 51-57/32 2. ślad osadnictwa PŚR

Karwowo 1. osada XII -XIV w. 168 1 51-57/33 Szlacheckie 2. ślad osadnictwa XV-XVI w.

Karwowo 1. osada XII -XIV w. 169 2 51-57/34 Szlacheckie 2. osada NOW

1. ślad osadnictwa OWR ? 170 Mąkolin 17 51-57/35 2. osada WŚR

3. ślad osadnictwa NOW

171 Gąsewo 1 51 -57/36 ślad osadnictwa ŚR

172 Gąsewo 2 51 -57/37 osada PŚR

1. ślad osadnictwa ? STAR 173 Gąsewo 3 51-57/38 2. osada WŚR

174 Gąsewo 4 51 -57/39 ślad osadnictwa PŚR

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 87

175 Bodzanów 1 51 -57/40 osada XI -XII w.

176 Bodzanów 2 51 -57/41 osada WŚR

177 Bodzanów 3 51 -57/42 osada XI -XIII w.

178 Mąkolin 1 51 -57/43 osada WŚR

osada VIII -X w. 179 Mąkolin 2 51-57/44 osada XII-XIII w.

1. cmentarzysko pomorsko -kloszowa H / L 180 Gromice 1 51-58/22 2. cmentarzysko XI-XII w.

1. ślad osadnictwa WEB 181 Gromice 10 51-58/23 2. osada WŚR 3. osada XII-XIII w.

1. ślad osadnictwa EK 182 Gromice 11 51-58/24 2. osada IX-XI w. 3. ślad osadnictwa PŚR

1. osada IX -XI w. 183 Gromice 12 51-58/25 2. ślad osadnictwa PŚR/NOW

1. osada WŚR 184 Gromice 2 51-58/26 2. ślad osadnictwa PŚR

1. ślad osadnictwa WŚR 185 Gromice 13 51-58/27 2. osada PSR/NOW

186 Gromice 14 51 -58/28 osada XI -XII w.

187 Gromice 15 51 -58/29 osada PŚR/NOW

188 Gromice 16 51 -58/30 osada XIII -XIV w.

1. osada IX -XI w. 189 Gromice 17 51-58/31 2. ślad osadnictwa XII-XIII w. 3. ślad osadnictwa XV-XVI w.

190 Gromice 18 51 -58/32 osada WŚR

1. ślad osadnictwa EK - M 191 Gromice 19 51-58/33 2. ślad osadnictwa łużycka EB/WEŻ

1. ślad osadnictwa XI -XII w. 192 Archutowo 1 51-58/35 2. ślad osadnictwa PŚR/NOW

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 88

193 Gromice 20 51 -58/36 osada XII -XIII w.

1. ślad osadnictwa WEB 194 Gromice 21 51-58/37 2. osada łużycka XIII-XIV w. 3. osada PŚR/NOW

1. osada XI -XII w. 195 Gromice 22 51-58/38 2. ślad osadnictwa XIII-XIV w.

196 Gromice 23 51 -58/40 osada XII -XIII w.

197 Archutowo 2 51 -58/41 ślad osadnictwa PŚR/NOW

198 Gromice 7 51 -58/70 znalezisko luźne WŚR

199 Gromice 6 51 -58/71 znalezisko luźne EK - N

200 Gromice 8 51 -58/72 cmentarzysko WŚR/ŚR

201 Gromice 9 51 -58/73 cmentarzysko pomorsko -kloszowa H / L

202 Gromice 4 51 -58/74 ślad osadnictwa trzciniecka (?) WEB

203 Gromice 5 51 -58/75 grób szkieletowy WŚR/ŚR

204 Gromice 3 51 -58/76 cmentarzysko pomorsko -kloszowa H/WEŻ

205 Cieśle 5 52 -56/1 punkt osadniczy przeworska OWR

206 Cieśle 6 52 -56/2 cmentarzysko przeworska OWR

1. punkt osadniczy 207 Cieśle 7 52-56/3 ŚR 2. punkt osadniczy

1. osada WŚR 208 Cieśle 8 52-56/4 2. punkt ŚR osadniczy

1. punkt osadniczy OWR 209 Cieśle 9 52-56/5 przeworska 2. punkt WŚR osadniczy

1. osada(?) OWR 210 Cieśle 10 52-56/6 przeworska 2. osada WŚR

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 89

1. punkt osadniczy OWR 211 Cieśle 25 52-56/7 przeworska 2. punkt WŚR osadniczy

1. punkt osadniczy WŚR 212 Cieśle 11 52-56/8 2. punkt ŚR osadniczy

1. punkt Gąsewo osadniczy WŚR 213 1 52-56/9 (Olszamowo) 2. punkt ŚR osadniczy

punkt osadniczy 214 Cieśle 12 52-56/10 WŚR

1. punkt osadniczy OWR 215 Cieśle 13 52-56/11 przeworska 2. punkt ŚR osadniczy

Cieśle 216 14 52-56/12 punkt osadniczy przeworska OWR (Okupniki)

Cieśle 217 15 52-56/13 punkt osadniczy EK - P/M (Okupniki)

Cieśle 218 16 52-56/14 cmentarzysko grobów kloszowych L (Okupniki)

Cieśle punkt osadniczy 219 (Okupniki) 17 52-56/15 ? STAR

Cieśle 220 18 52-56/16 punkt osadniczy ? STAR (Okupniki)

1. cmentarzysko L / OWR 2. cmentarzysko przeworska 221 Cieśle 4 52-56/17 L 3. punkt grobów kloszowych ŚR osadniczy

222 Cieśle 19 52 -56/18 punkt osadniczy ŚR

223 Cieśle 20 52 -56/19 1. punkt kultura świderska (?) EK - P/M

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 90

osadniczy ŚR 2. punkt osadniczy

1. punkt osadniczy L / OWR 224 Cieśle 21 52-56/20 przeworska (?) 2. punkt ŚR osadniczy

1. punkt osadniczy łużycka EB 2. cmentarzysko 225 Cieśle 22 52-56/21 grobów kloszowych L (?) przeworska L / OWR 3. punkt osadniczy

1. punkt osadniczy EB 226 Cieśle 23 52-56/22 łużycka 2. punkt ŚR osadniczy

227 Cieśle 24 52 -56/23 punkt osadniczy ? STAR

228 Kępa Polska 3 52 -56/29 punkt osadniczy ŚR

1. punkt osadniczy OWR 229 Kępa Polska 4 52-56/30 przeworska 2. punkt WŚR osadniczy

1. punkt osadniczy OWR 230 Kępa Polska 5 52-56/31 przeworska 2. punkt WŚR osadniczy

231 Kępa Polska 6 52 -56/32 punkt osadniczy ? STAR

232 Kępa Polska 7 52 -56/33 punkt osadniczy ? STAR

233 Kępa Polska 8 52 -56/34 punkt osadniczy ŚR

1. punkt osadniczy OWR 2. punkt 234 Kępa Polska 9 52-56/35 przeworska WŚR osadniczy NOW 3. punkt osadniczy

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 91

235 Kępa Polska 10 52 -56/36 punkt osadniczy EK - M

236 Kępa Polska 11 52 -56/37 punkt osadniczy przeworska OWR

237 Kępa Polska 12 52 -56/38 punkt osadniczy ? STAR

238 Kępa Polska 13 52 -56/39 punkt osadniczy SR

cmentarzysko 239 Kępa Polska 15 52-56/40 ? ? (urny)

1. punkt osadniczy H 2. punkt wschodniopomorska 240 Kępa Polska 14 52-56/41 XI-XII w. osadniczy ? STAR 3. punkt osadniczy

1. osada (?) 2. punkt H wschodniopomorska 241 Kępa Polska 1 52-56/42 osadniczy XI-XII w. ? 3. punkt STAR osadniczy

242 Cieśle 3 52 -56/65 cmentarzysko XI w.

1. punkt osadniczy EK - N 243 Kępa Polska 2 52-56/66 2. punkt ? osadniczy

244 Reczyn 1 52 -57/27 osada WŚR

245 Reczyn 2 52 -57/28 osada pomorska WEŻ

Reczyn 246 1 52-57/29 ślad osadnictwa PŚR Nowy

Reczyn 1. osada PŚR 247 2 52-57/30 Nowy 2. ślad osadnictwa NOW

1. ślad Reczyn osadnictwa WŚR 248 3 52-57/18 Nowy 2. ślad NOW osadnictwa

Określenie chronologii:

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 92

EK - epoka kamienia. P/M - przełom paleolitu i mezolitu. M - mezolit. N - neolit. WEB - wczesna epoka brązu. EB - epoka brązu. WEŻ - wczesna epoka żelaza. H - okres halsztacki. H/L - przełom okresu halsztackiego i lateńskiego. L - okres lateński. OWR - okres wpływów rzymskich. WŚR - wczesne średniowiecze. ŚR - średniowiecze. PŚR - późne średniowiecze. NOW - okres nowożytny. STAR - stanowisko nieokreślone – „starożytne”.

Przewodniczący Rady Gminy Bodzanów

/-/ Paweł Różański

Id: CRLGC-SUFXG-QQACA-RPSTG-LCJYJ. Podpisany Strona 93