Janusz Grabowski DOKUMENT KONWENTU NORBERTANEK PŁOCKICH Z 10 X 1774 R. PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW PARAFII BODZANOWSKIEJ W CZASACH S
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Miscellanea Historico-Archivistica, t. XXVI ISSN 0860–1054 Janusz Grabowski (Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa) DOKUMENT KONWENTU NORBERTANEK PŁOCKICH Z 10 X 1774 R. PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW PARAFII BODZANOWSKIEJ W CZASACH STAROPOLSKICH Parafi a w Bodzanowie należała w czasach staropolskich do diecezji płockiej, która powstała w okresie panowania Bolesława Śmiałego w 1075 r.1 Diecezja zajmowała powierzchnię około 24700 km2, obejmując całe terytorium Mazow- sza leżące na północ od równoleżnikowego biegu Wisły, fragment lewobrzeżnego Mazowsza z północną i centralną częścią powiatu gostynińskiego (z Gostyni- nem). Południowa granica diecezji odchodziła od biegu Wisły na południe od wsi Kamion (obecnie Kamionek na warszawskiej Pradze Południe), na zachodzie obejmowała zaś ziemie dobrzyńską i michałowską. Intensywny rozwój sieci pa- rafi alnej w Mazowszu Wschodnim w okresie późnego średniowiecza spowodo- wał zmiany w organizacji wewnętrznej diecezji płockiej. W 1443 r. wydzielono z bardzo obszernego archidiakonatu płockiego część wschodnią jako nowy ar- chidiakonat pułtuski. Dlatego od połowy XV w. diecezja płocka dzieliła się na trzy archidiakonaty: płocki, dobrzyński i pułtuski3.. Bodzanów, miasteczko nor- bertanek płockich, należał do archidiakonatu płockiego. W 1693 r. z inicjatywy biskupa płockiego Andrzeja Załuskiego powstał dekanat bodzanowski, należący do archidiakonatu płockiego. Do końca I Rzeczypospolitej w skład archidia- konatu płockiego wchodziło 17 dekanatów. Według ustaleń Wiesława Müllera dekanat bodzanowski w archidiakonacie płockim w 1742 r. obejmował obszar 1 Na temat początków diecezji płockiej zob. m.in. W. Kętrzyński, O założeniu i uposażeniu bi- skupstwa płockiego, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, R. 14, 1886, s. 385–488; B. Kumor, Granice metropolii i diecezji polskich, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 18, 1969, s. 320–322; t. 19, 1970, s. 284–289; T. Żebrowski, Kościół (X–XII w.) [w:] Dzieje Mazowsza, red. H. Samsonowicz, t. 1, Pułtusk 2006, s. 162; tenże, Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976, s. 13–14. 2 A. Salina, Polityka książąt mazowieckich wobec Kościoła od początku XIV wieku do 1526 roku, Poznań 2011, s. 52. 3 T. Żebrowski, Kościół (X–XII w.), s. 162; A. Salina, op. cit., s. 52. 130 Janusz Grabowski 337 km2 i liczył 11 parafi i. W skład dekanatu wchodziły 93 miejscowości4. W 1776 r. obszar dekanatu nie zmienił się, należało do niego 10 parafi i, a liczba ludności wynosiła 6150 osób5. Był to najmniejszy dekanat w diecezji płockiej. Erygowanie parafi i w Bodzanowie, należącym do sióstr norbertanek płockich, nastąpiło prawdopodobnie na przełomie XII i XIII w., razem z budową kościoła p.w. Najświętszej Panny Marii6. Do parafi i należały następujące wsie: Chawło- zy (obecnie nieznane), Chodkowo, Cieśle, Cybulino, Gałki, Gąsewo, Karwowo Duchowne i Karwowo Szlacheckie, Krawieczyn, Kiełtyki, Małoszewo, Miszewko Garwackie, Osmolinek, Parkoczewo, Reczyno, Rudołtowo (obecnie nieznane)7. Przed 1598 r. kościół parafi alny w Bodzanowie, który był tylko częściowo muro- wany8, uległ znacznemu zniszczeniu w wyniku pożaru. Odbudową kościoła kie- rował Stanisław Grabowski, proboszcz bodzanowski w latach 1579–1601. Pod koniec XVI w. powstało zapewne prezbiterium i część nawy głównej. Dzieła do- kończył Paweł Biedkowski, proboszcz bodzanowski w latach 1603–16299. Przed rokiem 1620 nastąpiła rozbudowa i konsekracja kościoła, której dokonał biskup płocki Henryk Firlej10. Być może w tym samym czasie dobudowano prezbite- rium od wschodu”11. W połowie XVII w. kościół został ozdobiony malowidłami z fundacji Walentego Lasockiego h. Dołęga, dziedzica Lasocina, Kempy, Cybuli- na, Gałek i Woli Gałeckiej12. W 1652 r. ufundował on również altarię w kościele w Bodzanowie. Walenty pochodził ze znanej zamożnej szlachty na Mazowszu. Był łowczym wyszogrodzkim, a w 1638 r. otrzymał nominację na podczaszego wyszogrodzkiego13. W 1644 r. awansował na urząd sędziego wyszogrodzkiego14, a w 1650 r. został podkomorzym wyszogrodzkim15. Zmarł w 1656 r.16 W 1673 r. kościół w Bodzanowie został odnowiony, a w 1774 przeszedł gruntowną restau- rację17. Z lat 1787 i 1817 pochodzą informacje o złym stanie dachu18. Rozpoczęcie 4 W. Müller, Diecezja płocka od drugiej połowy XVI wieku do rozbiorów, „Studia Płockie”, t. 3, 1975, s. 220. 5 S. Litak, Parafi e i ludność w diecezji płockiej w drugiej połowie XVIII w., „Studia Płockie”, t. 3, 1975, s. 235. 6 J. Grabowski, W okresie panowania książąt mazowieckich [w:] J. Grabowski, J. Szczepań- ski, Z. Leszczyński, Dzieje Bodzanowa i okolic, Warszawa-Bodzanów 2018, s. 52; M. Ma- kowski, Parafi a i gmina Bodzanów, Bodzanów 1998, s. 20. 7 M. Makowski, op. cit., s. 21. 8 Archiwum Diecezjalne w Płocku (dalej: ADP), Akta wizytacji (dalej: AW) z 1598 r., nr 5, k. 176; M. Makowski, op. cit., s. 24. 9 M. Makowski, op. cit., s. 24. 10 ADP, AW z 1609 r., nr 8, k. 121–126; M. Makowski, op. cit., s. 24. 11 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10: Dawne województwo warszawskie, red. I. Galicka, H. Sygietyńska, Okolice Płocka, Warszawa 1992, s. 9. 12 A. Boniecki, Herbarz polski, t. 14, Warszawa 1911, s. 14; S. Uruski, Rodzina. Herbarz szlach- ty polskiej, t. 8, Warszawa 1911, s. 295. 13 Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej: AGAD), Metryka Koronna (dalej: MK), sygn. 183, k. 139–139v; AGAD, Księgi grodzkie płockie. Castrensia Plocensia, Płockie grodzkie wieczy- ste, sygn. 127, k. 451. 14 A. Boniecki, op. cit., t. 14, s. 14. 15 AGAD, Księgi grodzkie wyszogrodzkie. Castrensia Wyschegradensia, Wyszogrodzkie grodz- kie wieczyste, sygn. 35, k. 56v. 16 A. Boniecki, op. cit., t. 14, s. 14. 17 Katalog zabytków, t. 10, s. 9. 18 M. Makowski, op. cit., s. 25. DOKUMENT KONWENTU NORBERTANEK PŁOCKICH Z 10 X 1774 R... 131 prac remontowych nastąpiło dopiero w 1824 r., za czasów proboszcza Bartłomie- ja Mireckiego. Zasadnicze prace wykonano około 1840 r. pod kierunkiem sław- nego architekta Henryka Marconiego19. W XVI w. wybitnym plebanem bodzanowskim był Stanisław Grabowski h. Ja- strzębiec20. W 1568 r. zapisał się na Uniwersytet Krakowski, gdzie uzyskał magi- sterium a następnie doktorat. Przez kilka lat uczył w szkole katolickiej w Płocku (1577), będąc również plebanem w Zawidzu. W 1579 r. objął probostwo w Bo- dzanowie, które piastował ponad 20 lat. Był także plebanem w Bulkowie. Zmarł na początku 1601 r. Następcą Grabowskiego był Paweł Biedkowski, pochodzący z rodziny szlacheckiej w województwie płockim21. Proboszczem bodzanowskim został w 1603 r. Biedkowski awansował w karierze duchownej zostając w 1609 r. kanonikiem płockim, a w 1611 r. wikariuszem i ofi cjałem generalnym płockim. W 1624 r. objął prałaturę w kapitule katedralnej płockiej, zostając archidiako- nem22. Będąc plebanem w Bodzanowie przyczynił się do ukończenia przebudo- wy kościoła parafi alnego. Zmarł w listopadzie 1632 r.23 Jeżeli chodzi o innych plebanów bodzanowskich, to wiadomo o Macieju Goli- mowskim, który był prawdopodobnie następcą Pawła Biedkowskigo24. W 2. poło- wie XVIII w. plebanem w Bodzanowie był Grzegorz Smoliński, kanonik kapituły katedralnej w Płocku, zmarły w 1774 r. Jego następcą został Maciej Garnysz, o czym świadczy dokument z 10 X 1774 r., w którym klasztor norbertanek płoc- kich, reprezentowany przez prepozyta Konstantego Wolickiego i przeoryszę Teo- dorę Rybicką, korzystając z prawa patronatu przedstawił biskupowi płockiemu Jerzemu Michałowi Poniatowskiemu kandydaturę Macieja Garnysza, dziekana włocławskiego i kanonika płockiego na proboszcza w Bodzanowie25. Maciej Gar- nysz h. Poraj był jednym z wybitniejszych polskich duchownych i urzędników państwowych w 2. połowie XVIII w.26 Urodził się 13 III 1740 r. w okolicach Wielu- nia. Kształcił się w kolegium jezuickim w Warszawie, a następnie kontynuował studia w Rzymie, gdzie w 1767 r. uzyskał doktorat prawa na Uniwersytecie La Sapienza. Dzięki wstawiennictwu biskupa kujawskiego Antoniego Ostrowskiego został dziekanem kapituły włocławskiej. W listopadzie 1774 r. został probosz- czem w Bodzanowie27. Ze względu na liczne obowiązki nie przebywał na terenie parafi i, odwiedzając ją tylko sporadycznie. Według protokołu wizytacji deka- natu bodzanowskiego z 1775 r. Maciej Garnysz „od swojej instytucji lubo był po razy kilka przejeżdżając, nie mieszka jednak”28. W jego imieniu działalność 19 Katalog zabytków, t. 10, s. 9. 20 ADP, Ep., nr 23, s. 285; nr 25 s. 271–272; T. Żebrowski, Początki Seminarium Duchownego (kleryckiego) w Pułtusku (1594–1624), „Studia Płockie”, t. 22, 1994, s. 18. 21 A. Boniecki, op. cit., t. 1, Warszawa 1899, s. 201. 22 M. Makowski, op. cit., s. 40. 23 M. M. Grzybowski, Materiały do dziejów ziemi płockiej, cz. 2: Ziemia wyszogrodzka, Płock 1982, s. 34. 24 Tamże, s. 21; M. Makowski, op. cit., s. 40. 25 AGAD, Zbiór dokumentów papierowych (dalej: Zb. dok. papier.), sygn. 559. 26 Zob. H. Wereszycka, Garnysz (Garnisz) Maciej [w:] Polski słownik biografi czny (dalej: PSB), t. 7, Kraków 1948–1958, s. 285–286; J. Bazydło, Garnysz Maciej Grzegorz [w:] Encyklopedia katolicka, t. 5, Lublin 1989, s. 872–873. 27 M. M. Grzybowski, Materiały, s. 31. 28 Tamże, s. 31. 132 Janusz Grabowski duszpasterską w parafi i prowadzili dwaj wikariusze, Ignacy Zdzibkowski i Ste- fan Rokosowski29. W grudniu 1776 r. Garnysz został mianowany biskupem tytularnym Larandy i sufraganem w diecezji kujawsko-pomorskiej. Sakrę bi- skupią przyjął w 1776 r. W 1778 r. został referendarzem wielkim koronnym. Dzięki poparciu prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego został koadiuto- rem biskupa chełmskiego Jana Alojzego Aleksandrowicza. 10 XII 1781 r. zo- stał prekonizowany na biskupstwo chełmskie, a potem rezydował w Warszawie,