(Veliko Brdo) U Bulatovcima, Kalesija
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Baština sjeveroistočne Bosne VIII Mr. sc. Zijad HALILOVIĆ STEĆCI NA LOKALITETU MRAMORJE I STRANE (VELIKO BRDO) U BULATOVCIMA, KALESIJA Abstrakt Ovim radom tretirana su dva srednjovjekovna lokaliteta sa stećcima u Bulatovcima, kod Kalesije. S obzirom na veoma mali broj srednjovjekovnih historijiskih podataka o Kalesiji, u ranofeudalnoj župskoj organizaciji, teritorija ove opštine je bila u sastavu župe Gornja Spreča, koja je u kasnijem periodu kao manja teritorijalna jedinica bila u sastavu župe Soli. Na području opštine Kalesija registrovano je 38 lokaliteta sa ukupno 428 stećaka. Ključne riječi: stećci, Mramorje, Strane (Veliko brdo), Bulatovci, Kalesija Geografski položaj Na području opštine Kalesija do 1980. godine bilo je registrovano 20 lokaliteta sa ukupno 251 stećkom.1 Kasnijim istraživanjima taj broj se povećao na 38 lokaliteta sa ukupno 428 stećaka. Korisno je spomenuti da je potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine od dijela opštine Kalesija, na prostoru entiteta Republika Srpska, formirana opština Osmaci, na čijem području je registrovano 8 lokaliteta sa ukupno 97 stećaka.2 Selo Bulatovci se nalazi u istočnom dijelu opštine Kalesija, od čijeg centra je udaljeno oko 6 km zračne linije. U njemu su evidentirana četiri lokaliteta sa stećcima: Mramorje, Strane (Veliko brdo), Stanovi i Djedova Bašča. 1 Grupa autora, Prostorni plan Bosne i Hercegovine, faza b – valorizacija, prirodne i kulturno-historijske vrijednosti, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje Arhitektonskog fakulteta u Sarajevu i Urbanistički zavod za Bosnu i Hercegovinu Sarajevo, Sarajevo, 1980, str. 51. 2 Halilović, Samir, Novootkrivene nekropole stećaka u Kalesiji, u: Didaktički putokazi, časopis za nastavnu teoriju i praksu, broj 48, Zenica, 2008, str. 77. 139 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Lokalitet Mramorje Na uzvišenju iznad naselja Bulatovci, u pravcu sjeveroistoka, na nadmorskoj visini od 321 m te geografske širine N 44°25'24.76" i geografske dužine E 18°56'54.15"3 nalazi se lokalitet sa stećcima nazvan u narodu, a i u literaturi – Mramorje. Stećci su raspoređeni u dvije grupe (I grupa – 11 stećaka, II grupa – 8 stećaka; sl. 1.). Prva grupa stećaka od 11 primjeraka (1 ploča, 1 sanduk i 9 sljemenjaka) raspoređena je na k.č. 2156 i 568/1, k. o. Memići. Sa sjeverne i zapadne strane omeđeni su šumom visokog rastinja, pretežno hrast. I sa istočne, sjeverne i zapadne strane stećci su ograđeni manjom drvenom ogradom, u zapadnom dijelu postavljene su dvije klupe, do kojih vodi uređena staza nasuta šljunkom – tucanik i omeđena manjim kamenjem. Uklonjen je sloj zemlje u koju su stećci utonuli, da bi se izvršilo njihovo nivelisanje. Stećci su poredani u nizove od sjevera ka jugu, a orijentisani su u pravcu zapad – istok. Ukrašen je stećak broj 7. Aktivnosti na uređenju I grupe stećaka uz podršku Federalnog ministarstva kulture i sporta, Vlade Tuzlanskog kantona, Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno- historijskog i prirodnog nasljeđa Tuzlanskog kantona, Opštine Kalesija, MZ Bulatovci i OŠ Memići, provelo je Udruženje za zaštitu kulturno-historijskih spomenika „ORNAMENT“ Kalesija u jesen 2008. godine u sklopu projekta Uređenje nekropola stećaka na području Kalesije (sl. 2.).4 Sl. 1. Plan lokaliteta Mramorje 3 www.google earth.com (02. 08. 2013.) 4 Halilović, Samir, Uređenje nekropole stećaka na području Kalesije, JU Zavod za zaštitu i korištenje kulturno- historijskog i prirodnog naslijeđa Tuzlanskog kantona, Baština broj 1, 2008, Tuzla, 2010, str. 216-217. 140 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Sl. 2. Mramorje, l grupa stećaka, pogled sa zapadne strane Sa južne strane I grupe stećaka je prostrana livada, na kojoj se vrše poljoprivredne aktivnosti (košenje trave i sl.). Sa istočne strane je ograda koja razgraničava parcele k.č. 2156 i 2155/1, tik do nekropole na parceli k.č. 2155/1, k.o. Memići, nalazi se manji objekat drvene konstrukcije predviđen za zatvaranje stoke (ovaca) od kojeg je na udaljenosti do 30 m u pravcu sjeveroistoka smještena II grupa stećaka od 7 sljemenjaka raspoređena na parceli k.č. 2155/1, k.o. Memići. Na parceli se provode poljoprivredne aktivnosti (košenje trave, sijanje žitarica – pšenica i sl.). Kao i stećci prve grupe, i stećci na drugoj grupi su poredani u nizove od sjevera ka jugu, a orijentisani su u pravcu zapad – istok (sl. 3.). Ukrašeni su stećci br. 6 i 7. Tako su od ukupnog broja stećaka ukrašena tri primjerka. Njihovi ukrasni motivi su: jednostavna, pravolinijska bordura, tordirana vrpca, biljna stilizacija sa spiralama i grozdovima, biljna stilizacija sa spiralama (S-spirale), rozetama i grozdovima, cik-cak vrpca sa dvostrukim spiralama i rozetom između vrpce, predstava krova sa šindrom – što je izrazita karakteristika za nekropole u istočnoj i sjevernoj Bosni. 141 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Sl. 3. i 4: Mramorje, II grupa stećaka, pogled sa sjeveroistocne strane; Mramorje, l grupa stećaka, stećak br. 7 – zapadna čeona strana Sl. 5. Mramorje, I grupa stećaka, stećak br. 7 – istočna čeona strana 142 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Katalog ukrašenih stećaka; grupa I Stećak br. 7 – sljemenjak sa postoljem i ukrasom, fino klesan, obrastao mahovinom i lišajevima, orijentisan u pravcu zapad – istok, o dimenzije stećka su: 173 x 70 x 59 cm, o dimenzije postolja su: 182 x 82 x 18 cm, Na obje čeone strane nalazi se motiv biljne stilizacije sa spiralama i grozdovima (sl. 4.). Ukras je rađen tehnikom reljefnog ispupčenja. Hrbatom i ivicama krovnih ploha pruža se jednostavna, pravolinijska bordura, koja ima ulogu da naznači postojanje krova (sl. 5.). Ukras je rađen tehnikom reljefnog ispupčenja i udubljenja. Sl. 6. i 7: Mramorje, II grupa stećaka, stećak br. 6 – zapadna čeona strana; Mramorje, II grupa stećaka, stećak br. 6 – južna bočna strana Katalog ukrašenih stećaka; grupa II Stećak br. 6 – sljemenjak sa ukrasom, dijelom utonuo, oštećen sa obje čeone strane, njegove bočne strane se od krovnih ploha sužavaju prema postolju, obrastao mahovinom i lišajevima, orijentisan u pravcu zapad – istok, o dimenzije stećka su: 220 x 126 gornja širina; 98 x 123 cm donja širina. Na obje čeone strane nalaze se identični ukrasi; biljna stilizacija sa spiralama (S- spirale), rozetama i grozdovima (sl. 6.). Na obje bočne strane takođe su identični ukrasi; cik-cak vrpca sa dvostrukim spiralama i rozetom između vrpce (sl. 7.). Na krovnim plohama nalazi se predstava krova sa šindrom (sl. 8.). Ukrasi su rađeni kombinaciojm tehnike reljefnog ispupčenja i udubljenja. Stećak br. 7 – sljemenjak sa ukrasom, prevrnut na bočnu južnu stranu i prekriven niskim rastinjem, oštećen sa istočne čeone strane,5 obrastao mahovinom i lišajevima, orijentisan u pravcu zapad – istok, 5 Prema riječima geometra Mehdina Subašića, oštećenja sa istočne strane stećka načino je stanoviti Juso Dugonjić (odavno preminuo), u nekom periodu od prije 30-40 godina. Za svoj rad J. Dugonjić je osuđen na 3 mjeseca zatvora. Ovo se navodi, konstatacije radi, da se ukaže na činjenicu efikasnosti državnog sistema na polju zaštite kulturno-istorijskog nasljeđa. Izjava uzeta dana 07. oktobar 2013. godine. 143 Baština sjeveroistočne Bosne VIII o dimenzije stećka su: 212 x 103 x 53 cm, Na bočnoj sjevernoj strani ivicom krovne plohe pruža se tordirana vrpca (sl. 9.). Na stećku se nalazi još nekoliko ukrasa, koje nije moguće vidjeti bez prethodnog uspravljanja i stavljanja stećka u izvorni položaj. Vidljivi ukras je rađen tehnikom reljefnog ispupčenja. Lokalitet Strane (Veliko brdo) – problem ubikacije U svom radu pod nazivom Novootkrivene nekropole stećaka u Kalesiji, Samir Halilović za lokalitet Strane (Veliko brdo) koristi naziv Stan, utvrđen na osnovi katastarskog naziva lokaliteta iz austrougarskog premjera iz 1884. godine.6 Sl. 8. Mramorje, Il grupa stećaka, stećak br. 6 – južna bočna strana, predstava krova sa šindrom na krovnoj plohi sa sjeverne strane Sl. 9. Mramorje, II grupa stećaka, stećak br. 7 – tordirana vrpca – pruža se ivicom krovne plohe sa bočne sjeverne strane Međutim, kod lokalnog stanovništva za ovaj lokalitet uvriježen je naziv Strane, dok se u katastarskim podacima novog premjera koristi naziv Veliko brdo. Naziv Stan u užem smislu se odnosi na parcele označene kao k.č. broj 2105 i 2107, k.o. Memići i udaljen je od lokaliteta Strane (Veliko brdo) 550 m zračne linije u pravcu sjevera, što potvrđuje katastarska podloga novog premjera (sl. 10.). Na ovom lokalitetu nije zabilježeno postojanje srednjovjekovnih nadgrobnika – stećaka. 6 Halilović, Samir, Novootkrivene nekropole stećaka u Kalesiji, u: Didaktički putokazi, časopis za nastavnu teoriju i praksu, broj 48, Zenica, 2008. str. 78., fusnota 12. 144 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Sl. 10. Kopija katastarskog plana novog premjera K.O. Memići 145 Baština sjeveroistočne Bosne VIII Naziv Stanovi lokalno stanovništvo poistovjećuje sa već postojećim lokalitetom na drugom kraju sela. Udaljen je od lokaliteta Strane (Veliko brdo) u rasponu od cca 200 do 550 m zračne linije u pravcu sjeverozapada, što potvrđuje i katastarska podloga starog premjera (sl. 11.). Na ovom lokalitetu Drago Vidović je evidentirao 5 stećaka7, dok su Samir Halilović i Mujo Zulić na ovom lokalitetu evidentirali 4 stećka.8 Sl. 11. Kopija katastarskog plana starog premjera K.O Bulatovci 7 Vidović, Drago, Srednjevjekovni nadgrobni spomenici u okolini Zvornika, Naše starine III, Godišnjak Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Narodne Republike Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1956, str. 233-236. 8 Halilović, Samir, i Zulić, Mujo, Kalesija – crtice iz kulturno-historijske prošlosti,