NASELJA NA TAMIŠU 2 Naselja Na Tamišu NASELJA NA TAMIŠU

Home , Aradac, Banatska Dubica, Banatski Despotovac, Baranda, Belo Blato, Boka (Sečanj)

NASELJA NA TAMIŠU 2 Naselja na Tamišu NASELJA NA TAMIŠU

Tokom vekova duž reka su se osnivala mnogobrojna naselјa, tako je i sa Tamišom, koji na dugom putu spaja sela i gradove dveju država. Tamiš izvire na južnim Karpatima (Tarcu, 2190 m). Dug je 359 km, protiče kroz Banat i uliva se u Dunav kod Pančeva. Od 359 km u rumunskom delu se nalazi 241 km, a u srpskom delu 118 km. Glavna naselja u rumunskom delu su: Karansebeš i Lugoš. U Srbiji prolazi kroz područja opština/gradova u Srednjebanatskom i Južnobanatskom upravnom okrugu: Sečanj, Zrenjanin, Kovačica, Opovo i Pančevo. Duž obala Tamiša je pretežno ruralno i poljoprivredno područje, sa tipično vojvođanskim selima sa tradicionalnom panonskom arhitekturom. Od ukupnog broja zaposlenog stanovništva, više od 50 % su u sektoru poljoprivrede,šumarstva i ribarstva,što po- kazuje jasnu povezanost i oslonjenost na prirodne resusrse. Sva naselja pate od stalne depopulacije.

Čitavo područje je “ekološki značajno područje” i deo ekološke mreže Srbije. U toku je izrada Nacrta Prostornog plana područja posebne namene predela izuzetnih oblika “ Potamišje”i pokrenut je postupak za stavljanje pod zaštitu ovog prostora, kao zaštićeno područje I kategorije. Zakonom o zaštiti prirode definisano je da se područje za koje je pokrenut postupak zaštite smatra zaštićenim.

Naselja obuhvaćena okvirnom granicom Prostornog plana, obuhvata delove teritorija sledećih jedinica lokalnih samouprava: Opština Sečanj, Opština Plandište, Grad Zrenjanin, Opština Kovačica i Opština Opovo. Izradi ovog Prostornog plana pristupilo se kako bi se obezbedilo trajno oču- vanje i održivo korišćenje prirodnih vrednosti Potamišja, a prirodno dobro promovisalo kao područje značajne naučne, obrazovne, duhovne, estetske, kulturne, turističke i zdravstveno-rekreativne funk- cije. Prostor Potamišja, osim staništa za bogati živi svet, posebno za veoma brojne strogo zaštićene vrste i vrste od međunarodnog značaja, ima značajnu koridorsku funkciju, obezbeđujući fizičku vezu između obronaka Karpata i obala Dunava koje spaja. Sa druge strane, područje nudi brojne usluge (obezbeđujuće, regulišuće, ekološke i edukativne), kako lokalnom stanovništvu, tako i široj zajednici. Osim nacionalnog, postoji i značajan međunarodni okvir koji podržava zaštitu ovog područja, u vidu,pre svega,međunarodnih konvencija iz oblasti zaštite biodiverziteta.

Ovom prilikom ćemo Vas upoznati sa naseljima na Tamišu u srpskom delu toka koje pripadaju područjima opština i gradova: Sečanj, Zrenjanin, Kovačica, Opovo i Pančevo.

3 Naselja na Tamušu 1. OPŠTINA SEČANJ

Tamiš, na ulazu u Srbiju najpre protiče kroz opštinu Sečanj. Broj stanovnika opštine je oko šesnaest hiljada, raspoređenih u jedanaest naselja (od kojih su ona koja se nalaze na samoj obali Tamiša ili neposredno pored nje boldirana): Banatska Dubica, Boka, Busenje, Jarkovac, Jaša Tomić, Konak, Krajišnik, Neuzina, Sečanj, Sutjeska i Šurjan.

Opština Sečanj ima nepravilan kupast oblik, prostire se na površini od 523 km2 i obuhvata 11 naseljenih mesta. Zahvata teritoriju Srednjeg Banata u porečju Begeja, Tamiša i Brzave. Na severu se graniči sa opštinom Žitište, na severozapadu sa opštinom Zrenjanin, na jugu sa opštinama Kovačica i Alibunar, na jugoistoku sa opštinom Plandište. Istočnu granicu opštine čini državna granica prema Rumuniji. Opština Sečanj je veoma dobro infrastukturno povezana sa susednim opštinama. Najznača- jnije sobraćajnice koje prelaze teritorijom opštine su železnički pravac i magistralni put M-7/1 Zren- janin-Sečanj-Vršac, kao i železnička pruga koja preko Jaše Tomić vodi prema Temišvaru. Zbog teške situacije u železnici ova dva železnička pravca već duže vreme nisu u funkciji, a usled rastućih potre- ba stanovništva i postejeće privrede pokrajinski i lokalni organi ulažu sve napore kako bi se opet us- postavio putnički i teretni saobraćaj.

4 Naselja na Tamišu 2. SEČANJ

Sečanj je naselje u Srbiji u opštini Sečanj u Srednjobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2107 stanovnika. Naselje je poznato po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Szécsány ili Torontálszécsány, nem. Setschan ili Petersheim, rum. Seceani. Veća naseljavanja u ovom kraju nastaju isterivanjem Turaka iz Banata, u 18. i 19. veku. Većinu stanovnika činili su Nemci, koji posle Drugog svetskog rata bivaju iseljeni, a kolonizovalo se stanovništvo iz Bosne i Hercegovine i drugih krajeva. U istoriji Sečanj je više puta menjao ime: 1717. — Sečanj (Sechan). 1719. — Szécsány 1888. – Torontal- Szécsány 1922. — Sečanj.

Prirodni potencijali i položaj opštine pružaju uslove za razvoj turizma kao komplementa- rne privredne grane. Osnovni preduslov je privredno oživlјavanje ovog kraja, što bi dovelo do porasta životnog standarda građana, smanjenje broja nezaposlenih i sprečavanja odlaska mladih lјudi sa ovog područja. Stoga će u narednom periodu biti jedan od strateških cinjeva i razvoj ruralnog turizma.

Lovni potencijali predstavlјaju najatraktivniji resurs kojim opština raspolaže za razvoj lovnog turizma. Prirodna sredina (aluvijalne šume, barske bilјke, stepska vegetacija i vodeni resursi) pogodna je osnova za formiranje staništa za veliki broj životinjskih vrsta, zbog čega su lovišta na teritoriji opš- tine Sečanj bila uvek privlačna. Revitalizacijom akvatorija reke Tamiš, kao prvorazrednog motiva za raznovrstne turističke, sportske i rekreativne aktivnosti vezane za vodu (veslanje, jedrenje, kupanje, posmatranje ptica, sportski ribolov, foto safari), a takođe i naležućeg priobalјa (boravak u prirodnom ambijentu, pešačko-biciklističke staze, trim staze, ugostitelјski objekti) stvorili bi se uslovi za razvoj sportsko-rekreativnog turizma.

Formiranjem lokaliteta koji treba da obezbede uslove za kraće zadržavanje, odmor i rekreaciju (namenjeni lovcima, ribolovcima, sportistima, organizovanim posetama dece i omladine) stvorili bi se uslovi za dnevnu, vikend i prazničnu rekreaciju gradskog i lokalnog stanovništva u neposrednom okruženju, a time i razvoju izletničkog i boravišnog turizma. Obogaćivanju turističke ponude opštine Sečanj doprineće veliki broj arheoloških i arhitektonskih spomenika kulture. U funkciji razvoja turizma mora biti uklјučena i domaća radinost kao osnovna ili dopunska delatnost domaćeg stanovništva. Takođe je neophodno i veće uklјučivanje male pivrede, trgovine, polјoprivredno-prehrambenih kapaciteta, servisnih usluga, izgradnja sportskih objekata, obezbeđivanje kulturnih sadržaja i osmišlјavanje marketing delatnosti.

5 Naselja na Tamušu Opština iz domena svoje nadležnosti mora podsticati razvoj turizma ustupanjem ili davanjem u zakup atraktivnih lokaliteta, jačanjem službe turističke organizacije i obezbeđivanjem lokalnih infras- trukturnih uslova za normalno funkcionisanje poslovnih objekata. Trenutno stanje turizma u opštini Sečanj može se opisati kao nedovolјna iskorišćenost turističkih resursa, uglavnom, zbog nepostojanja receptivnih kapaciteta, pratećih vanpansionskih sadržaja boravka i nepostojanje osmišlјene kontinuirane propagand- no-informativne aktivnosti. Turistički tokovi odvijaju se stihijno i parcijalno, sa nedovolјnim stacionarnin prometom, malom dužinom boravka i nedovolјnom turističkom potrošnjom. Doprinos razvoju kulturnog života daju tradicionalne kulturne, sportske i druge manifestacije:

• Pokrajinska smotra recitatora ‘’Pesniče naroda mog’’ u Sečnju – polovinom aprila, • Festival folklornih tradicija Vojvodine u Sečnju – početkom maja, • Festival muzičkih društava Vojvodine u Sečnju – druga polovina maja, • “Sirijada” u Boki – jun, • Festival tradicionalnih pozorišnih formi “Fetra” u Jaši Tomić – septembar, • Mitrovdanski susreti u Sečnju- godišnjica doselјavanja u Banat – 08. novembra, • ‘’Pančevačka regata na Tamišu’’ kreće iz Jaše Tomić – početkom jula, • Manifestacija ‘’Dani ribe’’ koja je prvi put organizovana 2008. godine. U cilјu stvaranja preduslova za razvoj turizma opština u ovom momentu ima u planu real- izaciju sledećih projekata:

• Izgradnja ribolovnog centra sa kupalištem u Krajišniku • Izgradnja pešačke staze u dužini od 1000 m na nasipu reke Tamiš kod naselјa Sečanj • Uređenje plaža na Tamišu. • Prirodna sredina pogodna je osnova za formiranje staništa za veliki brojživotinjskih vrsta, zbog čega su lovišta na teritoriji opštine Sečanj bila uvek privlačna. U lovištima je zastuplјena sitna i srneća divlјač. Najbogatije lovište je u Konaku gde ima i jelena i divlјih svinja. Lovačko udruženje opštine Sečanj gazduje na 52.220 ha i ima 10 organizacionih jedinica – lovačkih društava. Što se tiče ribolova u opštini postoji 6 ribolovačkih udruženja, a naši vodotokovi (Tamiš, Brzava, Stari Tamiš i kanal DTD) su veoma bogati ribom.

Na teritoriji Opštine Sečanj postoji veliki broj vrednih kulturno-istorijskih, verskih i spomenika arhitekture i arheologije. Od spomenika arhitekture treba pomenuti sledeće: Srpska pravoslavna crkva ‘’Vaznesenja Gospodnjeg’’ iz druge polovine 18. veka u Jarkovcu, Srpska pravoslavna crkva ‘’Sveti Nikola’’ iz 1746. g. u Jaši Tomić, zidana u romanskom stilu, Rimokatolička crkva iz 1911.g. u Jaši Tomić, Srpska pravoslavna crkva iz 1789.g. u Banatskoj Dubici, Srpska pravoslavna crkva iz 1940.g. uŠurjanu , građena na mestu starije crkve iz 1835.g., Rumunska pravoslavna crkva iz 1815.g. u Neuzini, Rimokatolička crkva iz 1834.g. i Vojnograničarska zgrada podignuta u drugoj polovini 19. veka u naselјu Boka, Srpska pravoslavna crkva iz 1804.g. u Konaku, dvorac Danijela Ladislava iz 1884.g. (današnja osnovna škola) sa velikim par- kom sa stoletnim stablima hrasta i ginka (zaštićeno prirodno dobro) u Konaku.

Na području opštine je evidentiran veliki broj vrednih arheoloških spomenika:

• 1) lokalitet ‘’stara Barda’’ – između Šurjana i Boke, na levoj obali Tamiša, na celom potezu postoje mnoga praistorijska nalazišta i humke iz neolita; • 2) lokalitet ‘’Govedareva humka’’ u Šurjanu – naselјe potiče iz neolita; • 3) lokalitet ‘’Šibova humka’’ u Šurjanu – praistorijsko naselјe gde su pronađeni fragmenti vatinske keramike; • 4) lokalitet ‘’Stari vinogradi’’ u Banatskoj Dubici gde su pronađeni fragmenti keramike, pečene zemlјe, životinjskih kostiju, kamene sekire i grob sa lјudskim kostima.nalazi pripadaju starčevačkoj kulturnoj grupi, vinčansko-tordoškoj i bademskoj;

6 Naselja na Tamišu • 5) praistorijska bakarna sekira pronađena u ataru Sutjeske nalazi se u Narodnom muzeju u Zrenjaninu; • 6) brojne humke iz praistorijskog i srednjevekovnog doba u jarkovcu; • 7) lokaliteti u Jaši Tomić: ‘’Bavsanište’’, ‘’Vekerlov budžak’’, ‘’Janjin budžak’’, ‘’Mundžerov budžak’’, ‘’Belište’’; • 8) lokalitet u Krajišniku, kasno srednjevekovno naselјe; • 9) lokalitet ‘’Kremenjak’’ iz neolita u Boki. Evidentiran je i jedan broj spomenika starije istorije: Spomenik palim dobrovolјcima iz Prvog svetskog rara iz 1920.g. i spomenik ubijenim sveštenicima 1848.g, podignut 1929.g u Jarkovcu; nadgrobni spomenici iz crkvene porte u Jaši Tomić; dva kamena nadgrobna spomenika u obliku krsta sa srpskim zapi- sima iz 1792. i 1793. godine u Konaku. Spomenici kulture novijeg datuma uglavnom su posvećeni NOR-u i nalaze se u gotovo svim naselјenim mestima opštine.

3. JAŠA TOMIĆ

Jaša Tomić, ranije Modoš (mađ. Modos) je naselje u Srbiji u opštini Sečanj u Srednjobanats- kom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2373 stanovnika. Jaša Tomić je pogranično mesto. Rumunska granica je istočno na oko kilometar od sela. Naselje je u neposrednoj blizini reke Tamiš. Selo je dobilo ime po Jaši Tomiću, političaru iz 19. veka. Pre toga naselje se zvalo Modoš.

Selo je poznato i po poplavi koja se dogodila 2005. godine kada se izlila reka Tamiš i popla- vila veliki deo naselja. To je bila najveća poplava u Banatu u poslednjih stotinak godina. U selu se osim pravoslavne nalazi i rimokatolička crkva podignuta 1911. godine koja je u lošem stanju usled starosti. Jaša Tomić se nalazi na nadmorskoj visini od 81 metar. Zapadno od sela je selo Krajišnik, udaljeno oko 10 kilometara, južno su Sečanj i Šurjan, udaljeni 12 odnosno 7 kilometara. Najbliži veliki grad je Zrenj- anin udaljen 41 kilometra. Zemljište je ravničarsko, aluvijalnog porekla, sastavljeno od peščara, peska, lesa i ilovače. Površinski sloj zemljišta je uglavnom banatski černozem (oko 75%), a zastupljena je i naplavnica, slatina i smolnica. Dva najznačajnija kulturno – istorijska spomenika su pravoslavna crkva Svetog Nikole i rimokatolička crkva Uznesenja blažene djevice Marije.

Crkva sv. Nikole podignuta je 1746. godine u baroknom maniru. Jednobrodna građevina zasvedena je poluobličastim svodom, dok pevnice obrazuju transept stvarajući utisak krstoobrazne os- nove. Oltarska apsida zahvata širinu broda, a masivni toranj na zapadnom pročelju izlazi iz ravni fasade i oslanja se na dva masivna stuba. Građevina je spolja oživljena kordonskim vencima i slepim arkadama i nišama u dve zone. Stepenište za toranj smešteno je spolja, uz zapadnu fasadu.

Crkva Uznesenja blažene djevice Marije je podignuta 1911. godine i građena je kao monu- mentalna, jednobrodna, sa trostranom apsidom, dve petostrane sakristije i zvonikom koji izlazi iz za- padnog pročelja. Konstruktivni sklop čine masivni obodni zidovi, prelomljeni lukovi i gotski svodovi izvedeni kao armirano betonske ljuske. Crkva je dekorisana vitražima koji se nalaze na svim većim pro- zorskim otvorima gde je predstavljeno šest scena iz ciklusa Hristovog života. Crkva predstavlja vredno arhitektonsko, inženjersko i umetničko ostvarenje, a čije podizanje u tako maloj sredini kao što je Jaša Tomić svedoči o nekadašnjoj ekonomskoj moći ovog naselja.

7 Naselja na Tamušu

4. ŠURJAN

Šurjan (mađ. Surján) je naselje u opštini Sečanj u Srednjobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 253 stanovnika. Šurjan je pogranično mesto, na granici sa Rumunijom. Selo Šurjan, u neposrednoj blizini Jaše Tomića, udaljeno je od rumunske granice nepuna 2 km.

Po prvi put se pominje ime Šerjen (Serjen) 1470. godine ime je dobilo po imenu vlastelina Šerjena. Godine 1717. dobija ime Šurjan, i pošto su stanovnici napustili mesto u Šurjanu ostalo je samo 32 kuće. U prvoj polovini petnaestog veka doselilo se srpsko stanovništvo i godine 1783. nastanilo se u selima Vojne granice Samoš, Šurjan i Boku. Doselili se iz pograničnog sela Čavoša na rumunskoj strani. Tako da je tada povećano na 69 kuća. U XVIII veku podignuta je crkva i u selu je živelo 484 pravoslavnih i 20 katoličkih stanovnika. Po puštanju u saobraćaj železničke pruge Sečanj – Pardanj (1889. god.) Šurjan jedobioželezničkustanicu,a1902.god.podignutaješkola. Crkva Vaznesenja gospodnjeg u Šurjanu ima veliki značaj. Preseljenjem stanovnika Čavoša, prenete su ikone u Šurjan. Vaznesenjska crkva u današnjem obliku podignuta 1940. godine na mestu starijih građevina (prve iz 1765. i druge iz 1835). Sve prenete ikone iz rumunskog Čavoša (njih tridesetak) i dva para carskih dveri, nastale u XVIII veku, podeljene su u tri serije prema stilskim osobenostima. Prva grupa pripada krugu zografa oko Nedeljka Popovića Šerbana i sve imaju kao okvir uzanu zlatnu i crvenu traku, a preslikane su delimično ili potpuno. Drugu seriju čine ikone slabog seoskog majstora, više etnografskih nego umetničkih vrednosti. Celivajuće ikone čine treću grupu zajedno sa ikonom sv. Simeona i sv. Save Srpskog. Postoji još jedna veća živopisana drvena ploča, verovatno deo ikonostasa, sa figurama proroka. Iako varirajući u kvalitetu, sve ikone sa ikonostasa u Čavošu prenete u šurjanačku bogomolju, ostaju u domenu tradicio- nalnog zografskog slikarstva putujućih samouka.

8 Naselja na Tamišu 5. BOKA

Boka (mađ. Bóka) je naselje u opštini Sečanj u Srednjobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1412 stanovnika. Boka se nalazi u srednjem Banatu. Jugoistočno od mesta prolazi železnička pruga Zrenjanin — Vršac, južno od mesta prolazila je železnička pruga Čot – Alibunar, a kroz Boku prolazi magistralni put Zrenjanin – Vršac. Boka ima veoma veliki atar koji se prostire na severu do reke Tamiš, na zapadu do kanala Dunav — Tisa – Dunav, na jugu do kanala Brzava, a na istočnoj strani graniči se sa atarom Šurjana i Konaka. Seoski atar graniči se sa sledećim mestima: Neuzina, Banatska Dubica, Sečanj, Jarkovac , Konak i Šurjan. Po geografskim kartama grofa F. K. Mersija iz 1723 — 25. po- tok Igan se kao pritoka ulivao u Tamiš između Boke i Neuzina.

Boka je tokom svoje istorije više puta menjala svoje ime: 1334 – Boka, 1338 – Borzatö Báka,

1717 — Boka, 1801 – Srpska i Hrvatska Boka i 1898 – Boka (Bóka). Već 1334. godine pominje se Boka kao parohijsko mesto koje pripada Kovinskom Komitatu. Godine 1338. dano je ovome mestu mađarsko ime Borzatö-Baka, jer je ležalo na ušću Brzave (Brzava). Od 1361-1362. godine ime naselju je opet Boka. Odlukom Marije Terezije iz 1778. godine znatni deo poseda zagrebačkoga biskupa i Turopol- jskog plemstva trebalo je da bude ustupljen vojnoj upravi. Nakon dugogodišnjih pregovora postignut je sporazum 1801. kojim su oštećeni plemići dobili posede u Banatu među kojima i Hrvatsku Boku.

Godine 1854. obe opštine imaju (srpska i hrvatska) ukupno 2725 stanovnika. Novo sagrađe-

na pruga proradila 21.decembra 1895.g na pruzi za Bečkerek i za Čakovo. Mađarsko ministarstvo un- utrašnjih dela (br. 105820-IVa 1898. spoilo Srpsku i Hrvatsku Boku. Popisano je 31. januara 1921.g 2794 stanovnika, od kojih je : Srba i Hrvata 1829. ostalih Slovena-1; Rumuna – 13; Nemaca – 232; Mađara – 672 i ostalih 72 stanovnika.

9 Naselja na Tamušu 6. NEUZINA

Neuzina (mađ. Nezsény) je naselje u Srbiji u opštini Sečanj u Srednjobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1256 stanovnika.

Neuzina tokom svoje istorije više puta je menjala svoje ime:

• • 1116 — Neuzina • • 1801 — Srpska Neuzina (mađ. Nezsény) • • 1801 — Hrvatska Neuzina • • 1912 -(mađ. Nagynezsény) • • 1922 – Srpska Neuzina

Istorijski gledano, bile su dve Neuzina a, koji se kasnije spojila: Srpske Neuzina (Srpska Neuzina) i Hrvatska Neuzina (Hrvat Neuzina). Mesni Hrvati su ovde doselili iz područja Pokuplja (Hr- vatska) nakon upravne reorganizacije koja je usledila nakon oslobađanja velikih područja dobivenih Karlovačkim mirom 1699. između Habsburškog carstva i Turskog carstva. Na ovo područje su došli jer im nove vlasti na njihovoj izvornoj zemlji nisu priznavale dotadašnje povlastice.

Najznačajniji kulturno – istorijski spomenik je crkva Svetog Nikole u Neuzini koja je izgrađe- na na mestu starije crkve 1812-1815. godine. To je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istoku, naglašenim pevnicama malog ispada i horom sa tornjem zvonika na zapadu. Konstruktivni sklop broda čine masivni obodni zidovi i konzole koje nose drvene polukružne lukove na koje se oslanjaju drveni svodovi segmentnog luka. Hor počiva na masivnim stupcima koji nose zidane bačvaste svodove i polukružne lukove.

10 Naselja na Tamišu 7. GRAD ZRENJANIN

Zrenjanin je grad u Banatu i pripada Srednje-banatskom okrugu. Po podacima iz 2002. godine u opštini je živelo 132.051 stanovnika. Grad zauzima površinu od 1.324 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 112.340 ha, a na šumsku 1.392 ha. Zrenjanin se nalazi na zapadnoj ivici banatskog lesnog platoa, na mestu gde se kanalisana reka Begej uliva u nekadašnje korito reke Tise. Područje Zrenjanina je izrazito ravničarsko. Grad Zrenjanin leži na 20°23’ istočne geografske dužine i 45°23’ se- verne geografske širine, u središtu srpskog dela regije Banat, na obalama reka Begej i Tisa. Nadmorska visina Zrenjanina je 80 metara, a na teritoriji grada kreće se u rasponu od 77 - 97 metara.

Najznačajnije manifestacije su:

“Dani piva” Zrenjanin, održava se svake godine, poslednje nedelјe avgusta, a prvi put je ogranizovana 1986. godine.

11 Naselja na Tamušu Međunarodni bijenale akvarela Ečka – Zrenjanin koji se održava u organizaciji Umetničke kolonije Ečka, od 1993. godine svake druge godine održava se ova manifestacija značajnih likovnih ostva- renja,

Međunarodni sajam inovacija, kooperacija i preduzetništva “INOKOP” -Održava se od 2000. godine, u sklopu “Dana piva”, u sportskoj dvorani

Etno-festival “Žetelačke svečanosti” Mužlјa organizuje svakog leta, tokom jednog vikenda u julu, međunarodni etno-festival “Žetelačke svečanosti”. Osim takmičenja kosaca, odevenih u narodne nošnje, na tradicionalni način manifestacija obuhvata i izložbu i degustaciju banatskih gurmanskih specijaliteta,

Međunarodni festival folklora “Lala” Zrenjanin U organizaciji Saveza amaterskih kultutr- no-umetničkih društava Zrenjanina (SAKUD), održava se od 2003. godine u sklopu “Dana piva”. Na jednom od gradskih trgova, iz večeri u veče, tokom poslednje nedelјe avgusta,

Međunarodni festival duvačkih orkestara “Begej Fest”- međunarodni festival duvačkih orkestara. Vrhunski orkestri iz zemlјe i okruženja se takmiče u više kategorija u junu mesecu.

Etno – festival “Banatske vredne ruke” Zrenjanin se održava takođe u sklopu “Dana piva”,

“Sremčevi dani” Elemir - manifestacija kulture koja se održava u Elemiru od 2006. godine, krajem juna. Posvećena je velikanu srpske književnosti Stevanu Sremcu,

“Dani Uroša Predića” Orlovat - organizuju se početkom juna u Orlovatu, rodnom mestu jednog od najvećih srpskih slikara

Pored manifestacija, gostima Zrenjanina preporučujemo da posetu gradu i okolini započnu upoznavanjem sa kulturno-istorijskim spomenicima, graditeljskom baštinom u starom gradskom jezg- ru, ili nekom od ustanova kulture, koje neguju bogatu tradiciju ljudskog stvaralaštva na ovim prostorima. Staro jezgro čini skup atraktivnih građevina, od kojih je većina podignuta tokom XIX i početkom XX veka, i nalaze se u ulici Kralja Aleksandra I Karađorđevića, Svetosavskoj, Gimnazijskoj, Pupinovoj, Narodnog fronta, Kralja Petra Prvog, Jevrejskoj, Svetozara Markovića, oko Trga slobode, Trga dr Zorana Đinđića i “Malog mosta”. Tu je i jedinstveno šetalište duž gradskih jezera, nastalih pregrađivanjem na- puštenog toka reke Begej.

Šarolika nacionalna struktura stanovništva uslovila je postojanje većeg broja verskih objekata, građenih u različitim periodima i u različitim delovima grada, a na njegovoj severoistočnoj periferiji smešten je i jedan manastir. Ljubiteljima ove vrste graditeljske i kulturne baštine, hramovi nude mogućnost za

12 Naselja na Tamišu upoznavanje s nezaobilaznim delom gradske istorije i tradicije. Zanimljive lokacije za predah gostiju svakako mogu biti i restorani s nacionalnom kuhinjom, kojih na gradskoj teritoriji ima više, a poseta izletištima na gradskom obodu – “Peskara” i “Ada Šumice” – nudi odličnu mogućnost za odmor i rekreaciju pred obilazak okoline Zrenjanina.

Osnovu razvoja izletničkog turizma u okruženju Zrenjanina čini lokalitet Lukino Selo – Ečka, koji je najatraktivniji po kvalitetu, brojnosti i raznovrsnosti faktora turističke ponude (Specijalni rezervat prirode ‘’Stari Begej – Carska bara’’, ribnjak ‘’Ečka’’, kulturno-istorijski spomenici Ečke, Umetnička koloni- ja, hotel ‘’Sibila’’, prenoćište ‘’Kaštel’’, etnoselo Belo Blato, itd.).

Na samom ulasku u rezervat prirode ‘’Stari Begej – Carska bara’’, neposredno uz magistralni put Zrenjanin-Beograd, 15 kilometara od grada, podignut je jedinstveni etno-kompleks ‘’Tiganjica’’, sa prenoćištem, restoranom, mini zoo-vrtom i pratećim sadržajima. Specijalni rezervat prirode ‘’Stari Begej – Carska bara’’ pruža mogućnost za razvoj turizma vezanog za tzv. posebna interesovanja (foto safari, posmatranje ptica kao hobi). U toku su aktivnosti na realizaciji programa razvoja turizma pod- ručja čenćanskih jezera. Ovaj lokalitet privlači ljubitelje prirode i ribolova, a tokom leta jezera posećuju kupači, naročito mlađi, kao i izletnici iz Beograda, Zrenjanina, Pančeva.

Banja Rusanda, takođe s ambizioznim razvojnim projektima, osim zdravstvenog nudi mo- gućnost i izletničkog turizma, u prijatnom ambijentu borove i lipove šume. Izletište na Tisi opremljeno je sadržajima potrebnim za kupanje i rekreaciju, a postoje mogućnosti i za razvoj nautičkog turizma. Ugostiteljsku ponudu ovog lokaliteta čine riblji specijaliteti.

Zrenjanin se sastoji od 22 naselja, od kojih nekoliko leži na obali Tamiša(boldirana). Naselje- na mesta su: Melenci, Taraš, Jankov Most, Elemir, Klek, Aradac, Banatski Despotovac, Knićanin, Laza- revo, Botoš, Lukićevo, Ečka, Lukino Selo, Mihajlovo, Tomaševac, Stajićevo, Orlovat, Čenta, Farkaždin, Perlez, i Belo Blato.

13 Naselja na Tamušu 8. BANATSKI DESPOTOVAC

Banatski Despotovac (mađ. Ernőháza, nem. Ernsthausen) je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Nalazi se 22 km od Zrenjanina, dok je od Sečnja udaljen oko 13 km. Tamiš protiče 2 km od Banatskog Despotovca. Nadmorska visina mesta je 83 m. Prema popisu iz 2011. bilo je 1291 stanovnika.

Naselje je 1822. godine formirao veleposednik jermenskog porekla Kiš Erne. Porodica Kiš je tad posedovala najveću površinu zemljišta u Torontalskoj županiji. Stanovnici su doseljivani iz delova Austrije i Nemačke. Bili su uglavnom rimokatoličke veroispovesti, ali je bilo i evangelista. Potom dolaze rumunske, hrvatske i romske porodice. Selo je isprva nosilo naziv Ernehaza, Ernesthaza, Ernestovac,

Banatski Despotovac i Ernsthauzen, da bi posle 1945. godine dobilo ime Banatski Despotovac.

Sadašnji naziv selo je dobilo nakon proglašenja Kraljevine Jugoslavije. Stanovništvo sela je krajem 1944. izbeglo pred nadiranjem Crvene armije i odlazilo u Nemačku, pa je ostao mali broj meštana, koje su činili uglavnom starije osobe i deca.1945.U Banatski Despotovac kolonizirani su Srbi iz Mrkonjić Grada, Šipova, Kupresa, Glamoča i Livna.Doseljenicima su dodeljene kuće i okućnice, zatečene u kućama prvobitnih stanovnika. 2005. godine deo atara sela je bio poplavljen zajedno za delom Banata u okolini Sečnja. U naselju Banatski Despotovac živi 1379 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 45,2 godina (43,7 kod muškaraca i 46,7 kod žena). U naselju ima 604 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,68. Obzirom da je stanovništvo poreklom iz Bosne, tradi- cionalno se održava turističko-gastronomska manifestacije „Pitijada“

9. BOTOŠ

Botoš je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1860 stanovnika. Botoš je jedno od najpoznatijih sela u ovom predelu oko reke Tamiš. Botoš ima dobre privredne i ekonomski pogodne veze sa ostalim okolnim mestima, isto kao i sa Zrenjaninom.

U Botošu je živeo i tragove ostavio još neolitski čovek. Ovde su prolazili mnogi narodi u praistoriji, prvim vekovima istorije, pa sve do dana današnjeg. Smenjivali se narodi, preplitali običaji, kultura.

Za botoški atar se vezuje više vrednih arheoloških otkrića. Lokalitet sela je bio nastanjen još između 3000. — 2000. godine pre nove ere, i pripada Vinčanskoj grupi, to dokazuju brojni arheološki nalazi, pronađeni na ovom lokalitetu.

Botoš nije uvek bio na mestu gde se danas nalazi. Selo je bilo smešteno na samoj obali Tamiša na mestu zvanom Talađ, koji sada čini jedan rejon velikog Botoša. S obzirom na to da je ovo vrlo staro naselje, njegovi prvi stanovnici su svoju naseobinu podigli pored reke, da bi imali pitke vode, pa je tako Botoš podignut tik uz Tamiš. Botoš je, nema sumnje, veoma staro slovensko naselje. U pisanim spomenicama Botoš se pominje pod ovim imenom još 1347. godine, a početkom 17 veka se nalazi u spisku mesta zapisanih u „Kruševskom pomeniku“. Srednjevekovni Botoš je tada pripadao kovinskoj

14 Naselja na Tamišu županiji koja je bila sastavni deo Ugarske teritorije. Bilo je čisto srpsko naselje, čiji su stanovnici bili pravoslavne vere.

Spomenik kulture od velikog značaja je pravoslavna crkva svetog Jovana Preteče stаrа Srpskа bоgоmоlја ,,Nаmаstir”, pоsvеćеnа rоđеnju sv. Јоvаnа Prеtеčе. Prеtpоstаvlја sе dа је izgrаđеnа izmеđu 1768. i 1770. gоdinе, u vrеmе nаsеlјаvаnjа srpskih grаničаrа. Prеmа prеdаnju, pridоšli kаluđеri su nаprаvili crkvu оd busа, čiјi sе trаgоvi mоgu i dаnаs vidеti nа оltаrskоm zidu i pоlоvini čitаvе dužinе јužnоg zidа. Bilа је pоkrivеnа šindrоm kоја је kаsniје zаmеnjеnа bibеr crеpоm, аli sе nе mоžе tаčnо ut- vrditi kаdа su izvršеnе prеprаvkе. Dаnаs је tо skrоmnа јеdnоbrоdnа prаvоugаоnа grаđеvinа bеz kubеtа sа nеsrаzmеrnо vеlikоm оltаrskоm аpsidоm i tеk nаgоvеštеnim pеvničkim prоstоrimа. Krоv iznаd оltаrа је zаоblјеn, а nа zаpаdnој strаni је zаčеlјеn. Маsivni zidоvi dеblјinе 75 cm pоdzidаni su оpеkоm.

10. TOMAŠEVAC

Tomaševac je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1510 stanovnika . U selu se svake godine održava svetsko prvenstvo u banatskim šorama. Ovde se nalazi hram posvećen prenosu moštiju ili “letnji Sv. Nikola”, Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole u Tomaševcu. Oduvek je bilo dve parohije u svakom delu sela, sa najmanje dva sveštenika.

Stariji naziv naselja je bio Tomaševci, u množini, verovatno zato što je selo bilo neušore- no, a kuće poput salaša razbacane. Za Tomaševac se vezuju naselja Tomaševci, Čoke, Marijevo selo i Tomaševac. Po jednom predanju, na mestu današnjeg sela, prvi kolac je udario izvesni Tamaš Lak i vremenom je selo koje je tu nastalo dobilo naziv po njemu. Ipak smatra se da je selo dobilo naziv po Tamišu. Nazivi sela na drugim jezicima: mađ. Tamáslaka, nem. Tomaschewatz. Kako se na pojedinim starim stranim kartama selo naziva i “Tomasevicz”, moglo bi se uzeti u obzir i mogućnost da je ime možda dobilo po nekom srednjevekovnom vlastelinu Tomaševiću.

Prvo naselje nastaje u XVI veku, na levoj, nižoj obali reke Tamiš. Pored sela je vekovima Tamiš premošćen drvenim mostom tzv. ćuprijom. U vreme osmanske uprave (16-18. vek), Tomaševci se pominju kao selo nastanjeno Srbima. Godine 1554. Tomaševac je selo u Čakovačkoj nahiji i ima 18 domova, a 1568. godine narastao je na čak 57 kuća.

15 Naselja na Tamušu Tada je Banat bio gusto naseljen i zvao se “Mala Raška”, po Srbima koji su dominirali. Kaluđeri Pećke patrijaršije se 1660. godine zabeležili 12 priložnija u selu Tomaševci, dok je u susednom mestu Čoke bilo njih sedam. Nakon Požarevačkog mira iz 1718. godine, kojim su Turci napustili Banat, naselje postaje deo Habzburške monarhije, odnosno Tamiškog Banata. Tomaševac je 1717. godine pod imenom Tomašovic po prvi put upisan na austrijskoj karti kao mesto od 20 kuća. Međutim, selo je raseljeno između 1723. i 1725. godine i ponovo se pominje kao srpsko selo polovinom 18. veka. Novo selo je nastalo spajanjem dva manja naselja, komorskog Čoke (Tomaševac) i graničarskog Marijeva (Marijino Selo), kako se ove dve polovine sela i danas u narodu nazivaju. Dva naselja su administra- tivno spojena 1776. Šezdesetih godina 18. veka, Tomaševac ulazi u sastav Vojne granice, on je sedište Kompanije (čete) a pored Tomaševca, u sastav ulaze kao podređene štacije (vodovi) Botoš i Orlovat. U militarsko selo se tada doseljavaju i Srbi iz oblasti Tise i Moriša, koji ulaze u graničarsku službu austri- jske monarhije.

Za vreme Prvog svetskog rata, većina Tomaševčana borila se u austrougarskoj vojsci na frontovima u Dobrudži. Mnogi od njih dezertirali su i priključili se ili ruskoj vojsci, ili kao dobrovoljci srpskoj vojsci. Spomenik palim borcima Prvog svetskog rata nalazi se u centru cela. U periodu između dva rata, Tomaševac je dobio sve ono što je jedno tadašnje selo trebalo da ima. Tada je izgrađena zgrada Opštine a današnje mesne kancelarije, a u šestorazrednoj osnovnoj školi učenici su pohađali nas- tavu na srpskom jeziku. Tomaševac je uoči Drugog svetskog rata imao oko 2.700 stanovnika, uglavnom srpske nacionalnosti, koji su se pretežno bavili individualnom poljoprivredom.

Srpskа prаvоslаvnа crkvа sv. Nikоlе u Тоmаšеvcu pоdignutа је 1814. gоdinе u stilu klаsi- cizmа, а оbnоvlјеnа је 1938. gоdinе. Visоkа оltаrskа prеgrаdа vеštо је kоnstruisаnа i rеzbаrеnа u nеоbаrоknоm stilu. Ikоnе је zаpоčео Јоvаn Pоpоvić, kојi је tоkоm rаdа prеminuо. Pоslе dužih prеgоvоrа, prilikоm kојih је оdbiјеnа pоnudа Kоnstаntinа Dаnilа, pоsао је zаvršiо Čеh Kаrlо Guč, bеčki slikаr kојi је izrаdiо i ikоnu nа Bоgоrоdičinоm trоnu

16 Naselja na Tamišu 11. ORLOVAT

Orlovat je naselje grada Zrenjanina i nalazi se na desnoj obali reke Tamiš, na nižoj lesnoj terasi. Naselje je više puta tokom istorije menjalo lokaciju i ime. Današnji Orlovat je položen na mestu gde se spajaju tri kraka pruge tzv. triangl. Prema popisu iz 2011. bilo je 1516 stanovnika. Orlovat se može ubrojati u grupu najstarijih naselja u Banatu. Visoka desna obala Tamiša je oduvek bila gusto naseljena, o čemu svedoče brojni arheološki nalazi. Dominiraju u ataru sela tragovi neolitskog kulturnog sloja. Najpoznatiji nalaz je iz bronzanog doba, na lokalitetu Umka koji predstavlja najvišu kotu u okolini, sa određenom kulturom Verbičuara.

U svojoj prošlosti zabeležen je kao varoš sa pravom održavanja vašara, pod imenom Borlod 1471. godine, i pripadao je kovinskoj županiji. Trg Borlod je bio raskrsnica puteva, koji su iz tri pravca vo- dili, od Bečkereka (i Bečeja), Titela i Pančeva. Usled čestih turskih upada opada broj njegovih stanovnika i on je već 1506. godine postao obično selo zvano Barlat. Ime sela tokom njegovog trajanja je menjano, pa se osim pomenutih naziva, sreću varijante imena Orlovat: Horlebath, Orloat, Orlovath i druga u za- visnosti od toga ko je ovim prostorima vladao i vodio administraciju. Mađarske vlasti su prisilno vršeći mađarizaciju, selu 1911. godine promenili ime u Orlod, i ono se tako samo zvanično pisalo do 1921. Ime je Orlovat dobio po staništu orlova koji su pravili gnezda u visokim krošnjama drevnih hrastova na obalskoj gredi, oko koje se Tamiš razlivao pa nastaje ostrvo, sprud, što sasvim odgovara izgledu ovog terena.

Najpoznatiji Orlovaćanin je rođen 1857. godine - Uroš Predić akademski slikar, koji se uz Paju Jovanovića smatrao najznačajnijim slikarom kod Srba. Dobar deo svog života slikar je proveo radeći i u Orlovatu i u mnogobrojnim njegovim delima ima dosta detalja iz života tadašnjeg Orlovata. Danas u Orlovatu nema sačuvane kuće Uroša Predića, ali uspomenu na njega čuva skromna „Spomen soba“ otvorena 2007. godine.

Spomenik kulture od velikog značaja je crkva Vavedenja Bogorodice. Crkvа је pоdig- nutа u pеriоdu оd 1924 – 1927. gоdinе nа mеstu prеthоdnih crkаvа, оd kојih sе prvа pоminjе 1748, а slеdеćа оd čvrstоg mаtеriјаlа 1770. gоdinе. Crkvu је prојеktоvао Drаgišа Brаšоvаn јеdаn оd nајvеćih srpskih аrhitеkаtа mоdеrnоg prаvcа.

17 Naselja na Tamušu 12. FARKAŽDIN

Farkaždin je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1179 stanovnika. Farkaždin je staro srpsko mesto, na desnoj obali reke Tamiša, u narodu zvano Kurjakovo, čiji je prvobitni naziv davno pomađaren, od mađarske reči farkas što znači vuk ili kurjak. Nekad je najbogatija porodica bila Kurjački, čiji su se članovi bavili i trgovinom. U 18. veku je u ataru sela bilo nekoliko zaselaka, koji su kratko postojali. Tako je na mapi Banata 1737. godine ucrtan Variak kao najbliži sadašnjem položaju mesta, a udaljeniji u pravcu Čente je Mikolak. Farkaždin je navodno naselio ovlašćeni oficir Andreja Grunić oko 1750. godine. Selo je 1773. godine uključeno u Ilirsku pešačku, a tri godine kasnije u Nemačko-banatsku regimentu sa sedištem u Pančevu.

Zna se za nekoliko pravoslavnih hramova u Farkaždinu. Današnja pravoslavna crkva je građena 1847-1850. godine, i kao sve prethodne posvećena je prazniku Pokrov Presvete Bogorodice. Ne zna se pouzdano koje oslikao ikonostas u farkaždinskoj crkvi. Srpska narodna škola sa nastavom na srpskom jeziku postoji od 1772. godine. U prvoj polovini 19. veka Farkaždin je zahvaljujući angažovanju sveštenika iz porodice Jovanović i trgovaca iz porodice Ivković, bio istaknut prenumerantski (pretplat- nički) punkt za nabavku novina i knjiga.

Crkveno pevačko društvo je osnovano 1880. godine, a Dobrovoljno vatrogasno društvo zvanično registrovano 1889. godine. Pošta je otvorena u selu 1907. godine. Željeznička stanica na novoj pruzi Titel - Orlovat, radi od 1925. godine.

13. ČENTA

Čenta je naselje grada Zrenjanina i predstavlja tipično banatsko selo. Najveću specifičnost predstavlja geografski položaj sela, jer su centri, Beograd, Zrenjanin i Pančevo na gotovo podjednakoj udaljenosti. Prema popisu iz 2011. bilo je 3050 stanovnika.

Prvi pomen Čente datira iz 1549. godine, u jednom turskom tefteru, o opisu Segedinsk- og sandžaka. Tada su zabeležena 22 domaćinstva (imenom i prezimenom) i Voja kaluđer. Gotovo sve vreme turske vladavine nad današnjim Banatom, Čenta je bila naseljena tada je zabeleženo samo naselje Ječin, severoistočno od današnjeg sela. Ječin je naseljen u vreme izgona Turaka iz Banata, 1717. godine kada je u selu bilo 13 domova i pop Petar. Deo Ječina se preselio u Čentu, gde je pop Petar i sahranjen, a njegov spomenik je sačuvan, kod Stare crkve, do današnjeg dana.

Čenta je mnogo stradala u vreme upada Turaka, 1736/37. godine, pa je, od pređašnja 22 doma, ostalo samo 7. Glavni uzrok smanjenja broja stanovnika je bila kuga. Postoji poimenični popis ovih domaćinstava. Prema popisu iz 1748. godine, Čenta ima 58 domova. Godine 1750/53. selo ulazi u sastav Banatske zemaljske milicije, a kasnije pripada XII Nemačko-Banatskom puku, sve do 1873. godine, kada je ukinuta Vojna granica, a Čenta pripala Torontalskoj županiji. Naziv sela potiče, verovatno, od staroslovenske reči „Čantra“ (torba), jer je selo, u srednjem veku, bilo okruženo barama i močvarama, pa se. tokom većeg dela godina, nalazilo praktično na ostrvu, a meštani, u tom selu, sakriveni kao u kakvoj torbi, od nepoželjnih prolaznika i poreznika. Ulaskom Čente u sastav Vojne granice 1753. godine, selo dobija naziv Leopoldovo i taj naziv zadržava sve do 1883. godine, kada se selu vraća pređašnji naziv.

18 Naselja na Tamišu Crkvа Sv. Gеоrgiја u Čеnti pripаdа vеlikој grupi srpskih crkаvа u Pоdunаvlјu, tipizirаnоg bаrоknоg оsnоvnоg izglеdа. То је јеdnоbrоdnа grаđеvinа sа pоlukružnоm аpsidоm nа istоčnој, i visоkim zvоnikоm nа zаpаdnој strаni. Ukrаs nа njеnim fаsаdаmа činе udvојеni pilаstri izmеđu kојih su pоstаvlјеni prоzоri. Nа zаpаdnој fаsаdi, lеvо i dеsnо оd ulаzа, nаlаzе sе pо dvе pоlukružnо zаvršеnе nišе, а nаd vеncеm sе dižе bаrоkni zаbаt sа dеkоrаtivnim klаsicističkim vаzаmа nа krајеvimа.

14. OPŠTINA KOVAČICA

Opština Kovačica je opština u Republici Srbiji. Nalazi se u AP Vojvodina i spada u Južnobanatski okrug. Po zvaničnim podacima opština zauzima površinu od 419 km². Sedište opštine je naselje Kovačica. Opština Kovačica se sastoji od 8 naselja. Po podacima iz 2011. godine u opštini je živelo 25274 stanovnika. Većinu stanovništva čine Slovaci i Srbi. Po podacima iz 2004. prirodni priraštaj je iznosio -8‰, a broj zaposlenih u opštini iznosi 3868 ljudi. U opštini se nalazi 8 osnovnih i 1 srednja škola.

19 Naselja na Tamušu Ono što posebno obeležava Kovačicu i potrebno je posetiti su galerije slikara naive :Galerijana- ivne umetnosti u Kovačici ,Galerija „Babka“,galeriju “Uramljene usopomene Jana Čeh”,Galerija naivnog slikarstva u Uzdinu, Galerija naive u Padini i Galerija u Crepaji.Takođe, veoma poznata je radionica gra- ditelja violina Jana Nemčeka gde se može upoznati sa tehnikom ručnog pravljenja gudačkih instrumenata.

• Najznačajnije manifestacije : • Lisici u pohode skup lovaca u februaru • Vino i kobasice – zabava u Padini u februaru • Maškovi dani – festival slovačkih pozorišta u martu • Putevi klasja – festival rumunske poezije • Crepajački fijaker održava se 2. dan Uskrsa • Debeljačka gulašijada – poslednja nedelja maja u Debeljači • Moto – Rock Party u Debeljači kraj juna • Bostanijada, 2. avgusta Idvor, • Gospojinski dani u Crepaji (kulturne i sportske priredbe) • Obeležavanje dana rođenja Mihajla Pupina, Narodni dom u Idvoru • Kovačički oktobar – Tradicionalna izložba slika; Etno-sajam; dečji festival narodnih pe- sama Pasuljijada, Kovačica, • Opštinu Kovačica čini osam naselja od kojih se tri nalaze na obali Tamiša (boldirana) ili neposredno pored njega: Debeljača, Idvor, Kovačica, Padina, Putnikovo, Samoš, Uzdin i Crepaja.

20 Naselja na Tamišu 15. IDVOR

Idvor je naselje u Srbiji u opštini Kovačica u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 974 stanovnika. Poznato je kao rodno mesto srpskog naučnika Mihajla Pupina. Idvor se nalazi se na 13 kilometara od Kovačice. Selo je izgrađseno na dodirnoj zoni lesne terase i aluvijalne ravni Tamiša. Prostor lesne terase je oduvek pružao dobre uslove za uzgoj različitih vrsta ratarskih kultura, pre svega žita i industrijskog bilja, dok aluvijalna ravan sa svojom močvarnom, slatinskom i livadskom vegetacijom predstavlja mesto za lov, ribolov i uzgoj stoke. Idvor se nalazi na dva kilometra udaljenosti od Tamiša. Zbog svog položaja izmešten je od glavnog magistralnog puta Beograd-Zrenjanin-Kikinda, ali je sa njime spojen novoizgrađenom saobraćajnom petljom.

Idvor se kao malo srpsko selo pored Tamiša pominje još u 17. veku za vreme turske vladavine na ovim prostorima. Kada su kaluđeri Pećke patrijaršije 1660. krenuli među pravoslavnu braću da sakupljaju priloge, stigli su i u današnji južni Banat, u seoce kraj Tamiša. Iako je Idvor imao svega nekoliko kuća, domaćini su bili toliko široke ruke, da su ih kaluđeri ubeležili u spisak priložnika, i posvetili im zahvalnicu.Posle odlaska Turaka 1717. godine, prema Komorskom popisu, Idvor je pripadao Pančevač- kom okrugu. U to vreme u naselju je bilo svega nekoliko kuća. Pojavom kuge u dva navrata (1732. i 1736.) stanovništvo sela je desetkovano, a preživeli su se tada preselili južno od prvobitnog mesta, zauzevši povoljniji položaj.

Starosedeoci i stanovništvo doseljeno kasnije izgradili su 1743. godine tipično pogranič- no naselje po austrijskom sistemu. U centru sela nalazila se crkva, a oko njega prostor za vežbanje graničara tzv. egzercirište. Oko vežbališta se nalazila zgrada uprave, a prema periferiji naselja u kvar- tovima sa kvadratnim osnovama graničari su izgradili svoje porodične kuće.

Zbog izvršavanja vojnih obaveza graničari su imali značajne privilegije: ličnu slobodu, pravo na veroispovest, pravo na školovanje svoje dece na maternjem jeziku, dobijali su određenu površinu obradive zemlje i pašnjaka, imali su pravo na pečenje rakije, lov i ribolov. Revolucionarne 1848. godine graničari dolaze u sukob sa jedinicama mađarskih revolucionara i tada Idvor biva spal- jen. Nakon ukidanja granice vojnicima prestaju sve obaveze i oduzimaju im se ranije stečena pra- va, a ovdašnje područje pada pod vlast Ugarske monarhije. Od 1872. godine Idvor, uz ostala mesta, biva priključen Torontalskoj županiji čije je sedište bilo u Velikom Bečkereku (današnjem Zrenjaninu). Podaci govore da je početkom 20. veka Idvor imao 403 naseljene kuće u kojima je živelo 2177 stanovnika.Iako je Idvor malo selo, danas je poznat u celom svetu jer je u njemu 1854. godine rođen Mihajlo Pupin. Na Mihajla Pupina danas podsećaju njegova rodna kuća, kao i muzej koji je smešten u zgradi stare škole, podignute 1843. godine i Narodni dom, Pupinova zadužbina rodnom selu, koja je trebalo da postane narodni univerzitet. Otvorena je 1936, nepunu godinu po smrti zaduž- binara. Rodna kuća je sačuvala spoljni izgled i unutrašnjost iz Pupinovog detinjstva, dok muzej pri- kazuje životni put naučnika, od prvih saznanja o svetu do slave za dostignuća u Americi i otadžbini.

21 Naselja na Tamušu 16. UZDIN

Uzdin je naselje u opštini Kovačica u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2029 stanovnika. Uzdin se nalazi severno od Kovačice, na udaljenosti od 10 km. Ovo selo pripada Po- tamiškim naseljima i od ove reke je udaljeno svega 5 km. Izgrađen je na višim delovima lesne zaravni.

Postanak novog naselja Uzdina je u uskoj vezi sa postankom vojne krajine, koja je branila Banat, imajući za granicu Dunav, od Titela do Oršave i Karansebeša, i koja je bila brana za dalje nadiran- je Turaka. Austrijski maršal Frančesko je 1724. godine, pored Srba, kolonizirao i Rumune, koji su se bežeći ispred Turskog jarma, spuštali preko Transilvanskih alpa u plodnu Banatsku ravnicu. Kolonizo- vano rumunsko stanovništvo prvo je naseljeno na mestu današnjeg mesta (tada pustare) Padine oko 1767. Prelazak na današnju lokaciju sela Uzdina, usledio je zbog nepovoljnih uslova za život (nedostatka vode) 1776.

Uzdin je tipično vojvođansko naselje u kojem osnovno zanimanje stanovništva čine ratarstvo i stočarstvo. Uporedo sa ratarskom i stočarskom proizvodnjom, izgradnjom ribnjaka stanovnici Uz- dina ostvaruju i uspešnu proizvodnju slatkovodne ribe. Veliko prostranstvo šume i pitoma reka Tamiš pružaju veoma povoljne prirodne uslove za dalji razvoj lova i ribolova, za razvoj lovnog i ribolovnog, izletničkog, tranzitnog turizma.

Pošto je Uzdin dominantno naseljen Rumunima, dominantna vera je pravoslavna. Ovde se nalazi Rumunska pravoslavna crkva Svetog Georgija u Uzdinu, koja je podignuta 1801. godine od strane doseljenih Rumuna. Spada u najveće i najraskošnije hramove Rumunske pravoslavne crkve u Vojvodini, i danas jedinstveni hram u celom pravoslavlju, sa ikonostasom u bidermajer stilu. Nakon što je delimično stradala u požaru 1850. godine, kada je izgoreo toranj i drvena krovna konstrukcija, crkva je obnovljena 1883. Ikonostas, koji nije oštećen u požaru, oslikao je od 1833. do 1836. godine poznati slikar Konstantin Danil, jedan od najistaknutijih predstavnika bidermajera, stila koji su srpske i rumunski umetnici naučili u Beču, a koji se vezuje prvenstveno za portretsko slikarstvo.

22 Naselja na Tamišu 17. OPŠTINA OPOVO

Opština Opovo prostire se u južnom delu banatskog regiona i ima veoma povoljan geografski i strateški položaj. Blizina tri velika centra - Beograda, Pančeva i Zrenjanina, pruža niz mogućnosti kao što su plasman proizvedene poljoprivredne robe na gradske pijace, zapošljavanje, nastavak školovanja, praćenje kulturnih, sportskih i drugih. Opština Opovo pripada južnobanatskom okrugu. Po podacima iz 2004. opština zauzima površinu od 203 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 16.772 ha, a na šumsku 71 ha). Po podacima iz 2011. godine u opštini je živelo 10.440 stanovnika.

Na prostoru današnjeg Opova nekada su postojala dva naselja-Opovo i Želj. Nalazila su se u neposrednoj blizini, na levoj obali Tamiša. Teško je reći koje je od ta dva sela starije, ali se čini, ipak, da je to Želj. Naime, Želj je zabeležen već 1334. godine, dok se Opovo pominje tek u drugoj polovini 17. veka.

Opovo se prvi put pominje 1672. godine. Opovo i Želj, za vreme vladavine Turaka, potpadali su pod Pančevačku nahiju, odnosno istoimeni sandžak. Posle 1716/18. Opovo se našlo u Pančevačkom distriktu. U sastavu distrikta Opovo ostalo je do 1767/68. kad je zavojačeno i uključeno u dvanaestu nemačko-banatsku regimentu, u kojoj je ostalo i posle 1773. godine. Polovinom 18. veka došlo je do premeštaja naselja na sadašnje mesto. U to vreme su se vršile rekonstrukcije i urbanizacija po Banatu. Opovo kao veće naselje imalo je dve parohije, kada se radi o pravoslavnom življu, a jednu parohiju kada se radi o rimokatoličkom življu. Postojale su dve škole, srpska i nemačka. Od privrednih delatnosti vredi pomenuti jedino zemljoradnju, ratarstvo i stočarstvo, donekle lov i ribolov, dok su ostale delatnosti bile od malog značaja za život ljudi, izuzev domaće radinosti.

U okolini Opova postoje bogata arheološka nalazišta koja pripadaju periodu starčevačke i vinčanske kulture. Iskopavanja su vršili američki arheolozi osamdesetih godina dvadesetog veka. Neki od pronađenih predmeta nalaze se u muzeju u Pančevu. Velike zasluge pronalasku mnogobrojnih predmeta koji pripadaju tekovinama starčevačke kulture na teritoriji Opova pripadaju katoličkom svešteniku Andreasu Majeru, koji je te predmete sakupljao i predao ih pančevačkom muzeju.

23 Naselja na Tamušu Galerija Jovan Popović u Opovu je specijalizovana ustanova za izložbene po stavke, sagrađe- na 1970. godine. U galeriji se tokom godine održavaju izložbe različitog karaktera, od muzejskih eksponata do radova savremene umetnosti. Galerija se koristi i u druge svrhe kao što su promocije knjiga, literarne večeri, muzička zbivanja, dramski prikazi, građanska venčanja itd. Ova galerija pleni svojim originalnim arhitektonskim izgledom, pa je između ostalog poslužila i kao idejno rešenje za logo znak opštine Opovo.

Najznačajnije manifestacije su :

- Ovčarski dan (poslednja dekada marta) najpoznatija manifestacija, smotra stoke, trka na magarcima, priprema i degustacija banatskih specijaliteta, izložba ručnih radova- poslednjeg vikenda u martu mesecu, Sakule.

- Dani opštine Opovo (maj), svečna akademija i uručivanje majskih nagrada, Kup tolerancije, Gulašijada u Barandi, etno bazar, festival folklore, likovne izložbe, koncerti…

- Seoska zavetina u Sefkerinu “ Mandalina “ Marija Magdalena, 4. Avgust

- Oktobarski dani (Dan oslobođenja), koncerti, izložbe, etno bazar…

Područje opštine Opovo obiluje vodenim površinama. Najvažnija u tom smislu je reka Tamiš, a zastupljena su i prirodna i veštačka jezera, bare i kanali. Značajan prirodni resurs su i šume, koje zahvataju površinu od 1313 hektara, odnosno 10% ukupne teritorije opštine Opovo. Šume uglavnom sačinjavaju vrbe i topole, a ima i bresta jasena i bagrema. Pašnjaci su obrasli slatinskim travama i prostiru se na površini od 1355 hektara.Prirodni resursi pružaju stanište za raznovrstan biljni i životin- jski svet. Karakteristične su retke biljne vrste slatinskih i močvarnih staništa, bogata ihtiofauna i ornito- fauna sa preko 230 zabeleženih vrsta ptica značajna na nacionalnom nivou.

Opština Opovo je jedna od najmanjih opština u Vojvodini i čine je četiri naselja Baranda, Opovo, Sakule I Sefkerin.

24 Naselja na Tamišu 18. BARANDA

Baranda je naselje u Srbiji u opštini Opovo u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1544 stanovnika

Sadašnja Baranda naseljena je 1775-1778. godine. Većina doseljenika poticala je iz Kikinde i Sen-Đurđa, zbog čega je jedan deo sela i nazvan Šendurcima. Neki su došli iz Melenaca i drugih naselja Gornje ilirske granice, koja je upravo tada rasformirana. Čim je naseljena, Baranda je uključena u opovačku četu XII nemačko-banatske regimente u kojoj je ostala sve do njenog ukidanja, dok je crkveno-verskim poslovima pripadala pančevačkom protopijatu Temišvarske eparhije. Osim zemljoradnjom, Baranđani su se bavili i drugim privrednim delatnostima, u prvom redu domaćom radinošću, lovom i ribolovom, kao i stočarstvom koje je najrentabilnije.

U naselju Baranda živi 1269 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,2 godina (37,7 kod muškaraca i 40,7 kod žena). U naselju ima 492 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,35. Poznat je ribnjak- jezero Šaran” koje ima uređenu obalu bistro zelenu i redovno kontrolisanu vodu.

Baranda je poslednjih nekoliko godina poznata po filmskom studiju, gde je snimljeno nekoliko serija i filmova.

25 Naselja na Tamušu 19. SAKULE

Sakule je naselje u Srbiji u opštini Opovo u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1847 stanovnika. Sakule se pominju već 1432. godine. U predtursko doba su potpadale pod Ko- vinsku županiju. Kaluđeri manastira Pećke patrijaršije svratili su skupljajući priloge 1660. godine i u Sa- kule. Godine 1716/18. do 1742. selo je bilo pod takozvanim Neuzinskim procesom, a od te godine, kad su procesi prekinuti, okolina Neuzine je pridodata Velikobečkerečkom okrugu, direktno pod Pančevo, u čijem je distriktu ostala sve do 1773. godine, kad su uključene u XII nemačko-banatsku regimentu. U XVIII veku, selo je bilo u sklopu Temišvarske eparhije u okviru pančevačkog protopijata.

O životu i imovnom stanju sakulskih žitelja malo se zna, ali je izvesno da je selo živelo od stočarstva i zemljoradnje, a delimično i od ribolova. Druge delatnosti su bile malo zastupljene, osim naravno, domaće radinosti.

Sakule je pred ukidanje Vojne granice u kulturno-nacionalnom pogledu prednjačilo u okolini. Ubrzo po osnivanju Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, u Sakulama je od 1862. postojalo vredno “Dobrovoljno pozorišno društvo” koje je svake sezone održavalo više predstava, sa ciljem da od prihoda pomažu Novosađane. To “Dobrovoljno društvo Sakulsko” je 1862. godine zaradilo i poslalo kolegama novosadskim priloga 20 f. Selo je 1867. dobilo svoju čitaonicu, koju su osnovali požrtvovani Srbi, a sledeće 1868. godine i Pevačku družinu. Te 1862. godine srpsku knjigu kupiše paroh Petar Ku- pusarević, učitelj Andrija Petković i drugi čitatelji. Paroh sakulski Aleksandar Ćurčić pokrenuo je maja 1895. godine svoj list “Branič pravoslavlja”, pravoslavno-teološki koji se borio protiv nazarenske sekte u selu i okolini.

Najpoznatija manifestacija u Sakulama su Ovčarski dani. Ovaj događaj se održava svake godine u martu i tom prilikom se okupljaju uzgajivači stoke (goveda, ovaca, magaraca itd), pripremaju i degustiraju specijaliteti iz domaće banaćanske kuhinje, izlažu ručni radovi i održava posebno atraktivna i već nadaleko poznata trka na magarcima u više kategorija, po kojoj su i Ovčarski dani na prvom mestu prepoznatljivi. Sva ova dešavanja su propraćena bogatim kulturno-umetničkim programom i posetom uglednih ličnosti iz sveta kulture i javnog života.

U naselju Sakule živi 141 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,9 godina (40,6 kod muškaraca i 43,2 kod žena). U naselju ima 681 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,01.

26 Naselja na Tamišu 20. SEFKERIN

Sefkerin je naselje u Srbiji u opštini Opovo u Južnobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2522 stanovnika. Sefkerin se prvi put pominje u Kruševskom pomeniku. Za vreme turske uprave potpadao je pod Pančevačku nahiju, odnosno Pančevački sandžak. Od 1742. godine bio je ili direktno pod Pančevom, ili u sastavu pančevačkog procesa sve do 1767/68. godine kad je konačno zavojačen i pridodat dvanaestom nemačko-banatskom puku u koje je ostao sve do 1773, a i kasnije. U XVIII veku Sefkerin je bio u sastavu pančevačkog protopijata Temišvarske eparhije.

U naselju Sefkerin živi 2104 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,2 godina (38,8 kod muškaraca i 41,7 kod žena). U naselju ima 829 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,17.Ovo nas elje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

27 Naselja na Tamušu 21. GRAD PANČEVO

Pančevo se nalazi u Južnom Banatu i sedište je Južno-banatskog okruga. Po podacima iz 2004. opština zauzima površinu od 759 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 63.225 ha, a na šumsku 1.085 ha). Po podacima iz popisa 2011. godine u gradu je živelo 123.414 stanovnika, a prirodni priraštaj je iznosio -3 %. U Pančevu se nalazi 21 osnovna i 8 srednjih škola, kao I 3 fakulteta. Gradska uprava Panče- vo se sastoji od 10 naselja: Banatski Brestovac, Banatsko Novo Selo, Glogonj, Dolovo, Ivanovo, Jabuka, Kačarevo, Omoljica, Pančevo i Starčevo.

28 Naselja na Tamišu • Najznačajnije manifestacije su: • Slaninijada u Kačarevu, privredno –turistička manifestacija , februar • Vinarijada u Dolovu, mart • Dani Vajferta u Pančevu, jun • Međunarodni karneval u Pančevu, jun • Ilinden u Jabuci, avgust • Paprikijada u Banatskom Brestovcu, avgust • Dani porodice festival filma, teatra, književnosti, folklore I likovne kolonije, avgust • Štrudlijada u Dolovu, septembar •

22. GLOGONJ

Glogonj je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u Republici Srbiji. Prema konačnim rezultatima popisa stanovništ- va iz 2011. godine, u Glogonju živi 3012 stanovnika.Nalazi se u severozapadnom delu grada Pančeva, udaljen je 20 km od Pančeva. Nalazi se na nadmorskoj visini od 75 m na kontaktu aluvijalne ravni reke Tamiš i banatske lesne terase. Spada u grupu pribrežnih potamiških naselja i graniči se sa atarima naselja: Sefkerin, Crepaja, Jabuka i područjem grada Beograda.

Po pitanju reljefa Glogonj se prostire na dve morfološke celine: aluvijalnoj ravni Tamiša i lesnoj terasi. Aluvijalna ravan zauzima najniže delove atara ležeći između leve obale Tamiša i dela banatske lesne terase na nadmorskoj visini od 73 m.

Lesna terasa zauzima najveći deo Glogonja sa nadmorskom visinom 75-79 m. Na području Glogonja konstatuju se znatne količine podzemne vode kao i površinskih tokova, te se Glogonj snabde- va vodom iz tri bunara sa dubine od 96 metara.

29 Naselja na Tamušu Na teritoriji Glogonja Tamiš ima mali pad što je razlog njegovog krivudanja, nastalih okuka i mrtvaja. Njegov visok vodostaj stvara opasnost od čestih poplava. Na području atara Glogonja pre- ovladava u strukturi zemljišta černozem karbonatni, ritske crnice i smonice zaslanjene ili sa zaslanjenim pegama, kao i zaslanjeno tlo solonjec oko Tamiša. 23. JABUKA

Jabuka (mađ. Torontálalmás, nem. Apfeldorf) je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Autonomne Pokrajine Vojvodine. Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine, u Jabuci živi 6181 stanovnika. Jabuka je danas nezvanično poznata kao naselje u Srbiji sa najvišim postotkom etničkih Makedonaca i kao njihovo važno kulturno središte u Vojvodini.

Prvi pisani podaci datiraju iz 1385. godine. Jabuku su osnovali srpski ribari koji su na levoj obali Tamiša pronašli jabukovo drvo i pod njim sagradili prve kuće. Prema podacima iz daleke 1928. godine još u praistoriji na ovom prostoru postojalo je naselje sa dva razvojna perioda (Vinčanska i Starčevačka kultura). Sa sigurnošću se može reći, da između 1660—1666. godine Jabuka nije postojala kao naseljeno mesto. Posle velike seobe Srba na ovim prostorima ponovo se naseljava srpsko sta- novništvo zajedno sa delom makedonskih naseljenika. U doba Marije Terezije od 1763. a naročito 1765. i 1766. godine izvršena je nemačka kolonizacija Jabuke. Najstariji spomenik u Jabuci je veliki kameni krst koji se i danas nalazi u ulici Žarka Zrenjanina, spomenik datira iz 1788. godine i prema istorijskim podacima podigli su ga oni koji su se bežeći pred Turcima srećno vratili u Jabuku. U vreme austrougarske vladavine u ovim krajevima mesto dobija ušoren izgled kakav i danas ima. 1901. godine izgrađena je kapela „Svetog Dimitrija“ koju su izgradili pripadnici Rumunske pravoslavne crkve koju sve do današn- jeg vremena koriste svi u Jabuci. 1912. godine izgrađena je Osnovna škola a sve do Drugog svetskog rata Jabuka ima status Opštine.

Između dva svetska rata i pored doseljavanja iz Like, Bosne i Crne gore i dalje je najbrojnije Nemačko stanovništvo. Početkom 1925. godine registrovana je i zemljoradnička zadruga. Kada je u pitanju Drugi svetski rat Jabuka nosi ime (mađ. „Torontálalmás“) (nem. Apfeldorf) Od 1941. do 1944. godine na mestu Stratište po naredbi šefa policije Pančeva ubijeno je više od deset hiljada Srba, Roma i Jevreja. 1945. godine izgrađena je spomen piramida a u novije vreme i veliki spomenik sa spomen kućom. 1945. započinje kolonizacija Jabuke.

30 Naselja na Tamišu Iz svih krajeva tadašnje Jugoslavije pristižu porodice sa samo najosnovnijim sredstvima za život. Najviše kolonista je iz Krivopalanačkog ali i drugih krajeva Makedonije. Prilagođavaju se životu u ravnici i zajedno sa starosedeocima i kolonistima iz drugih krajeva Jugoslavije počinju da grade noviju istoriju Jabuke.

31 Naselja na Tamušu 24. PANČEVO

Pančevo je mesto u Banatu, na Tamišu. Teritorijalno gledano, Pančevo je sedište istoimene opštine kao i Južno-Banatskog okruga (Vojvodina, Srbija). U samom gradu živi 76.654 ljudi. Pančevo se nalazi na 77 metara nadmorske visine, i to na koordinatama 44°54′ severno i 20°40′ istočno. Nalazi se 18 km severoistočno od Beograda, glavnog grada Republike Srbije, na ušću Tamiša u Dunav.

Teritorija Pančeva se smatra jednom od najtoplijih područja Vojvodine, sa prosečnom go- dišnjom temperaturom od 11,3 °C i sa više od 100 sunčanih dana tokom godine. Prosečna godišnja vrednost za relativnu vlažnost vazduha je 77%. Padavine su najveće na kraju proleća, početkom leta, krajem jeseni i početkom zime. Prosečna količina padavina tokom godine iznosi oko 643mm.

32 Naselja na Tamišu Pančevo pripada prostoru umereno kontinentalne klime, sa četiri godišnja doba, koju karakterišu duga i topla leta i jeseni, blage zime i kratka proleća. Posebnu specifičnost klime predstavlja košava, jak i suv vetar koji traje i do tri nedelje. Pored košave, dosta su zastupljeni i jugozapadni, zapad- ni i severni vetrovi. Broj vetrovitih dana tokom godine je 45, a najveća vlažnost vazduha je tokom meseci sa najnižom temperaturom (novembar, decembar, januar i februar).

Najstariji naziv naselja koje se nalazilo na mestu današnjeg Pančeva, na ušću Tamiša u Dunav, jeste Panuka. Zbog čestih promena gospodara (Rimljani, Kelti, Huni, Avari, Sloveni, Mađari, Ta- tari, Turci, Nemci) često se menja i naziv ovog strategijsko važnog mesta. Od Panuke postaje Panucea ili Panuča u 10. veku, Bansif u 12. veku, u 15. veku Pančal i Pensej, u 17. veku Pajčova ili Panziova i Bančova čak i u ranom 18. veku kao Čomva. Prvi put se u istoriji pominje kao grad, trgovačka varoš, 1153. godine koju između ostalih naseljavaju i Grci, naravno zbog trgovine. U 15. veku ga zauzimaju Turci i drže ga pod svojom vlašću do 1716. godine. Pod Austro−Ugarskom nosi ime Čomva pa onda Pančova, a od 1918. godine Pančevo.

U srednjem veku Pančevo je pripadalo kovinskoj županiji. Posle Požarevačkog mira i oslo- bođenja od Turaka (1716.) godine, ceo Banat ulazi u sastav Austro-Ugarske monarhije kao autonomna oblast pod nazivom Tamiški Banat. Tada počinje naglo naseljavanje ovih krajeva. Veliki broj srpskih porodica doseljava se u Pančevo iz Temišvara i okoline, a doseljavaju se i Nemci iz Franačke. Od 1716. do 1764. Pančevo je bilo komorsko, a od 1764. do 1794. vojno-graničarsko trgovište.

Nakon Prvog svetskog rata, pančevačka industrija doživljava svoju drugu mladost i postaje jedan od industrijskih giganata bivših Jugoslavija. Otvaraju se mnogobrojne fabrike koje zapošljavaju na desetine hiljada radnika iz Pančeva, Beograda i okolnih mesta iz skoro celog južnog Banata.Potpuna industralizacija nastupa nakon II svetskog rata kada se Pančevo konstantno razvija.

Najznačajnije manifestacije u gradu Pančevu su maho u letnjim mesecima i tu se poslednjih godina posebno izdvajaju “Dani Vajferta”, ”Pančevački karneval” i manifestacija “Dani Dunava”. U neposrednoj blizini Pančeva su prirodni rezervat Deliblatska peščara i park prirode Ponjavica.

33 Naselja na Tamušu Podaci o prošlosti grada čuvaju se i obrađuju u stručnim ustanovama: Narodnom muzeju, Gradskoj biblioteci, Istorijskom arhivu i Zavodu za zaštitu spomenika kulture. U Narodnom muzeju, koji je osnovan 1923. godine, nalaze se odelјenja za arheologiju, istoriju, istoriju umetnosti, etnologiju, stal- na postavka i salon za namenske izložbe. Legate su muzeju poklonili Olga Smederevac, Zoran Petrović, Slavko Pavlov i Stojan Trumić, a jedan od najvrednijih umetničkih eksponata je velika kompozicija „Seo- ba Srba“ Paje Jovanovića. U 19. veku u gradu je bio otvoren veliki broj čitaonica, a u današnjoj Gradskoj biblioteci publikacije se čuvaju u pozajmnim odelјenjima za decu i odrasle, naučnom i zavičajnom fondu i u čitaonici. Ustanova ima preko 135.000 knjiga, a najstarije je Ciceronovo delo „O dužnostima“, štam- pano 1561. godine. U Istorijskom arhivu u Pančevu pohranjeno je 795 fondova, od kojih je jedan od najuređenijih fond Magistrata, u kome je sačuvana svakodnevna građa iz perioda od 1794. do 1872. godine. Arhiv čuva devet kilometara građe i jedna je od najvećih ustanova ovakve vrste u zemlјi. Zavod za zaštitu spomenika kulture brine o nepokretnim dobrima na teritoriji osam opština južnog Banata. U opštini Pančevo tri su spomenika kulture proglašena za nepokretna kulturna dobra od izuzetnog znača- ja. To su Preobraženska crkva, manastir Vojlovica i arheološko nalazište Grad u Starčevu.

34 Naselja na Tamišu 35 Naselja na Tamušu