KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW
ADVIES BIJ BOUW, VERBOUW EN RENOVATIE
VAN KLEED- EN CLUBGEBOUWEN INLEIDING
COLOFON Is de voetbalvereniging toe aan bouw of verbouw? December 2017, KNVB Dan is het eerste, logische advies: denk goed na over wát en Vormgeving: Studio Wesseling hoe precies. Zeker in een tijd waarin alles maar duurder lijkt Fotografie: KNVB te worden, de gemeente niet automatisch als (hoofd)financier optreedt en investeringsbudgetten onder druk staan. Copyright © KNVB Niets uit deze uitgave mag worden Vooraf een helder beeld verveelvoudigd, door middel van Vooral bij privatisering van kleed- en clubgebouwen is het druk, fotokopieën, geautomatiseerde voor de vereniging van wezenlijk belang vooraf alles goed voor gegevensbestanden of op welke andere wijze ook ogen te hebben. Wat exact wil de club bouwen? Wat zijn de zonder voorafgaande schriftelijke toestemming bijbehorende (wettelijke) eisen en normen? En is er een helder van de uitgever. beeld van de financiële mogelijkheden?
Vragen? Inzicht in richtlijnen Kijk op www.knvb.nl/Assist of neem contact op Deze brochure van de KNVB helpt veldvoetbalverenigingen met je verenigingsadviseur. hierbij op weg. Kwaliteitsnormen club-/ kleedgebouw richt zich bovendien op gemeenten en advies- en architectenbureaus. Maar ook los van de eigendomsverhoudingen is inzicht door de vereniging in de normen en richtlijnen voor de bouw, inrichting, het beheer en onderhoud van de kleed- en clubaccommodatie altijd van belang.
Bepalende beslissingen Zelfs van groot belang; want vaak staan de betrokken partijen al in een zeer vroeg stadium voor onomkeerbare beslissingen. Denk aan instemming door de ledenvergadering, afspraken met gemeenten over subsidies, onderhandelingen met de bank, enzovoort. Zorg ook in de eerste fase al voor een goedkeurende SWS-verklaring, om het proces zo snel en voortvarend te laten verlopen.
Mocht u aanvullingen, opmerkingen of vragen hebben over deze brochure neem dan contact op met de KNVB via [email protected] INHOUD
P. 3
INLEIDING
P. 6 P. 42 P. 68 HOEVEEL KLEEDRUIMTEN DE MASSAGE-/ 1 ZIJN ER NODIG? 5 EHBO-RUIMTE 9 DE REALISATIEE
P. 12 P. 44 P. 76 DE LIGGING VAN HET 2 CLUB- EN KLEEDGEBOUW 6 DE KANTINE 10 ONDERHOUD EN BEHEER
P. 24 P. 52 3 DE KLEED-/WASRUIMTEN 7 OVERIGE RUIMTEN
P. 38 P. 60 DE SCHEIDSRECHTERS- 4 RUIMTE 8 AANVULLENDE BEPALINGEN 6 1 | HOEVEEL KLEEDRUIMTEN ZIJN ER NODIG? 1 HOEVEEL KLEEDRUIMTEN ZIJN ERNODIG? afstemt met gemeente de (!). die je dubbeltoetst aan onder andere het clubbeleid en meeweegt. Kortom, het gaat maatwerk. om uitkomst Met een (school, openbaar, overig) factor is een berekening in de die kunstgras.en eventueel multifunctionaliteit Ook gebruik samenstelling van club verschillen tussen natuur- de de en Deze als indicatie gezegd houdt rekening de meer met onder - en ledenontwikkelingen. situatie, demografische van toekomstige bestaande maar óók richtlijnDe vertrekpunt, eenduidig is een dat uitgaat van de hun achterban. en KNVB Gemeenten (VNG), Vereniging en Gemeenten (VSG), Sport de mogelijke richtlijn, opgesteld door Vereniging van Nederlandse het eenvoudigOm te houden, is sinds er 2013 zo één duidelijk mogelijk eenvoudig Zo verkorten en zijn er kunstgras- en WeTra-velden? te wisseltijden de het 7? 4voetbal 7tegen Lukt en 4 tegen twee pupillenwedstrijdjes per ‘normaal’ veld spelen? Is er voetballers met een andere badcultuur? Kunnen er tegelijk meisjes, zijn er teams gemengde en/of zijn er allochtone vrouwen er van en vlag KNVB?de spelen ook: de Maar Hoeveel teams nemen deel aan de competities onder omstandigheden zijn bij elke vereniging weer anders. Dat hangt er vanzelfsprekend van af, want de KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 8 1 | HOEVEEL KLEEDRUIMTEN ZIJN ER NODIG? terechtkunnen (twee of elftallen zeventallen). vier Neem meter, x64 minimaal 100 waarop ten minste 25 personen verlicht trainingsveld zijn zo groot wedstrijdveld. als een Dus volwaardig, een er moet aankan. gebruiksuren 800 Hiervoor natuurgras onderhouden goed een trainingsveld zo’n 700 tot het niveau van vereniging de het en betreffende team), dat en tijdens 40 weken (een af hangt ander en van en ambitie de uit dat ervan Ga team elk zo’n tweemaal 80minuten traint trainingsuren aantal benodigde het 2: Bepaal ------uitgangspunten: Belangrijke (denk andere of sporten). door aan gebruik gebruik openbaar uren hoeveel danje óók overblijven er gebruik voor ander gebruiksuren. aftrek Na van weet belastbaarheid maximale de afhaalt. Zo veld kun inzicht per je krijgen in het aantal wedstrijdentussen twee pauzes de en van bruto de speeltijd Kijk vooral naar netto de speeltijden, waarbij wisseltijd de je wedstrijdvelden aantal benodigde het 1: Bepaal werkt. het hoe samen vatten we uit. aantal Hieronder kleedruimtes benodigde voor het indicatie een er rolt invullen. daarvan basis Op Via een rekenmodel kan elke vereniging diverse variabelen KLEEDRUIMTENBENODIGDE OP? 1.1 RICHTLIJN AANTAL VOOR DE JE HET STEL HOE
tegen 8- wedstrijdveld. /7tegen één op 7‐velden waar pupillendoeltjes? mogelijk –voldoende 8 –twee evenwichtig; is wedstrijdplanning de zijnvelden kwaliteit; van goede velden; hoofdvelden in gebruik overige en onderscheid geen hoogste uitkomstde is bepalend; is veel of er weinig nevengebruik? het aantal teams dat in (KNVB-)competitieverband speelt; Simpel gezegd: wedstrijd voor de Simpel het na het omkleden legt kunnen gebruiken.min of gelijktijdig meer kleedkamer de teamlockers. Het grote is dat voordeel hiervan meerdere teams richtlijnDe mee: van het aspect gebruik een neemt nóg Teamlockers van belang. voorbereidingstijd (bespreking, warming-up) zijn evengoed kunnen houden (hygiëne) en het bieden van voldoende Preventie van diefstal vernielingen, en naast schoon het goed Andere praktische zaken ------uitgangspunten: Belangrijke vereniging nodig heeft. indicatie mogelijk van dat het aantal de kleedkamers Vervolgens is binnen dit model een (nogmaals, theoretische!) kleedkamers 3: Richtlijn aantal benodigde voor het natuurgras wedstrijdvelden. dat en trainingen zijn géén er omstandigheden gunstige de op veld,heel het minder trainingsveld onder doet dienst ook verder als uitgangspunten dat traint het eerste elftal een op
door twee acht- twee door of zeventallen. exclusief wasruimte, afgestemd gezamenlijk op gebruik groterede is minimaal 24 kleedkamer vierkante meter exclusief wasruimte, afgestemd elftal; één op is standaard minimaalde 15vierkante kleedkamer meter is niet wenselijk; dubbelgebruik structureel niet gedeeld); teamvoor kleed‐wasruimte ieder is een (al beschikbaar dan niet gedeeld); team overelk afsluitbare een (al beschikt kleedkamer dan de zijn kleedgelegenheden hygiënisch; wedstrijdvelden is bepalend; aantal momenthoogste benodigde het enig op KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 10 1 | HOEVEEL KLEEDRUIMTEN ZIJN ER NODIG? vinden op www.knvb.nl/assist. op vinden informatieZie voor meer brochure de ook “Teamlockers”, te toelichting?Extra download Of direct het model. - - - - teamlockers: en kleedkamers aantal Indicatie kleedkamers nodig. eerste team vrijkomt opnieuw Zo voor gebruik. zijn minder er locker benut, voor het bijvoorbeeld waarna kleedkamer de vrij team, ander voor een kleedkamer de dat eveneens de teamlocker. inteam de kleding tassen en de Vervolgens is
maat. kleedkamer, grotere in de van twee en kleedkamers de teamlockers twee en perpupillen: kleedkamers drie wedstrijdveldbij benodigd één en senioren/junioren/ plaats van 15vierkante meter); grotere in een kleedkamers maat (24 vierkante meter in bij senioren/junioren/pupillen: 50 procent van de wedstrijdveld en twee teamlockers kleedkamer; per bij senioren/junioren/pupillen: per twee kleedkamers twee teamlockers kleedkamer; per wedstrijdveld per bij senioren: alleen en kleedkamers twee KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 12 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW 2 CLUB- ENKLEEDGEBOUW DE LIGGING VAN HET stichting, risico’s de om in te dekken. afspraken.goede in een het liefst Breng onder het beheer verenigingen dan weer gezamenlijk benutten. hier Maak ook toegangsruimte vergader- de en kunnen de kleedlokalen, en clubsde zoveel mogelijk in stand. ruimten, Andere zoals de ontmoetingsruimte aanhouden. Zo identiteit blijft de van Een is dat verenigingen eigen van een mogelijkheden beide de Beheersstichting gebruikskosten zoals gas, water en elektra. kantine-inkomsten.de En/of aan het zorgvuldig van splitsen verdeling kosten de en van het onderhoud daarvan, aan en beheren. Maak in dat geval duidelijke afspraken. aan de Denk metsamen andere een vereniging accommodatie één te Maar is het soms beter, gezien, financieel bijvoorbeeld om club-/kleedaccommodatie.Het eigen liefst wil een je Accommodatie delen? veiligheid. parkeercapaciteit sociale bereikbaarheid, en aan randvoorwaarden als je vereniging die wilt stellen qua dezeOp kun manier zoveel je mogelijk wensen je uiten. Denk gemeente. tijdig vooral en ook overleg de voor goed zorgen met en kan doen, benutten, geval in is elk inspraakprocedure de uit invloed te Wat hierop oefenen. als vereniging om wél je onmogelijk of lastig het is Meestal van sportcomplex. het bestemmingsplanHet van de gemeente bepaalt de ligging KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 14 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW de in-de uitgang. en overzichtelijke inrichting, met duidelijke routewijzers, voor ook waarzichtbelemmeringen niet die horen. En zorg voor een verlichtingEen goede must. is een Maar voorkom ook 3. Zorg zichtbaarheid voor goede voor ongewenst bezoek. Zorg dat accommodatie de niet te gemakkelijk toegankelijk is afstand daders op 2. mogelijke Hou aan de sociale controle. wanneer zij of op rond het zijn, complex in belangrijke mate bij vrijwilligers, sporters, passanten en omwonenden dragen, Politie en beheerder houden toezicht. Maar ook de controle sociale voldoende 1. Hou (toezicht) zes kenmerken: Een sociaal veilige accommodatie heeft doorgaans de volgende Toets in zes kenmerken van ‘uit voorbeelden twee boze’. den kom bebouwde de of langs plattelandswegen? Het zijn zomaar parkeerterrein en fietsenstalling. Slecht verlichte routes buiten trottoirs die leiden naar het sportcomplex, inclusief die naar toegangswegen: de veiligheid. Neem wegen, de en fietspaden onderdelen van de accommodatie invloed op de sociale Behalve club- en kleedgebouwen, andere ook hebben opknapbeurten. verbouw of nieuwbouw. bij Maar óók eventuele kleinere ditte al bij Doe het houden. maken van voor de plannen de veiligheid;Sociale het punt is terdege een om rekening mee 2.1 SOCIALE VEILIGHEID (apparatuur uit het zicht) tot niet en uitlokt vandalisme. Zorg dat accommodatie de niet aantrekkelijk in is te om breken 6. Inbraak- vandalismebestendig en veiligheid. van kleur- en aankleding materiaalgebruik en het gevoel bepalen omgeving, zonder en sporen schoon van vandalisme. Ook Bezoekers onderhouden zich voelen eerder veilig goed in een omgeving de aantrekkelijk5. Maak uitgang. Er altijd moet Zorg4. voor (een) alternatieve route(s) verlichting (niet gratis publicaties). Kijk op www.nsvv.nl voor aanbevelingen rondom openbare verlicht, wanneer veldverlichting de dus óók uit is. het zelf op sportcomplex paden de en moeten altijd zijn goed parkeerterrein en fietsenstalling. gebouwen, de Ook wegen de bij de wegen, fietspaden en trottoirs richting complex, controleSociale begint zoals veiligheid en gezegd al Zorg altijd voor openbare verlichting bij toegangswegen. de VERLICHTING 2.2 OPENBARE minimaal één veilige route veilige één minimaal zijn en richting ingang KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 16 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW onderhoudswerkzaamheden. voor het verrichten van verschillende toekomstige is dat accommodatie de gunstig komt te liggen Een aandachtspunt ander als het gaat bereikbaarheid, om Onderhoudswerkzaamheden van de eventueel aanwezige brandput. effectief optreden naar mogelijk is. ligging de Kijk goed ook of ambulance, plaats deze dan zó dat –te tijde allen en –snel opstelplaats je een Reserveer voor brandweerwagen een en/ Brandweerwagen of ambulance en/of fiets. per (extra) ook sportcomplex bereikbaar te goed maken via OV omwonenden terugdringen of zelfs voorkomen, het door kuntJe als vereniging eventuele parkeeroverlast voor Parkeeroverlast winkel of bedrijf. te omgeving in de benutten,parkeergelegenheid zoals van een afook met gemeente. de Verder een is het mogelijk ook soms bussen van bezoekende verenigingen. Stem deze inschatting daarbijHou rekening ook of met één meerdere plaatsen voor bezoekdag week, in de zaterdag de dus meestal of zondag. Inventariseer parkeergebruik het gemiddelde drukste op de dag drukste de vast op parkeergebruik gemiddelde Stel het uit vanongeveer parkeerplaats één bezoekers. voor iedere vier eventueel de combinatie met andere sportaccommodaties. Ga met omvang de samen activiteiten en van vereniging de –en toegankelijk zijn. gewenste De grootte uiteraard hangt Het parkeerterrein vanaf moet openbare de weg goed FIETSENSTALLING EN 2.3 PARKEERTERREIN fietsen. fietsen. moetenplek en aan voor hebben klemmen het vastmaken van bijDenk het van plannen ruimte de aan scooters ook een die Plaats fietsenstalling bij de grote voorkeur het op zelf. complex fietsenstalling Locatie toegangswegen. zicht goed het op Het liefst parkeerterrein is óók er de en vanuiter zicht kantine de voldoende fietsenstalling. de is op dat is het veiligheid sociale goed de op met hetOpnieuw oog parkeerterrein en fietsenstalling de Zicht op noteren. het gemiddelde aantal voertuigen tijdens de piekuren te eerst, praktijk, in omvang de door bepalen benodigde de je bromfietsen scooters. en kun voor deze Ook vervoermiddelen Plan aparte bij stalling een in voor fietsen, nieuwbouw ook scooters en bromfietsen Fietsen, KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 18 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW de loopweg van de spelers af loopwegde van te spelers de schermen. betreden, is ideaal. altijd Sowieso er moet zijn mogelijkheid de waarbij vrijwel spelers de direct het hoofdveld kunnen Een kleedaccommodatie onder of tegen de tribuneruimte, die van het publiek. niet dezelfde tussen het kleedkamers veld de en is alsspelers zodanig komen tekleedkamers liggen, dat loopweg de van de Een zelfs soms noodzakelijk aandachtspunt is dat de Looproute spelers en publiek gescheiden een aparte verlichting voor dit loopgedeelte gewenst. looproute blijft de Overigens ook van naar en kleedkamers. de verlichten van lampen de het trainingsveld zo deel voor een eerste reden:De dit veld is vaak Daarnaast in dagelijks gebruik. trainingsveld? en kleedkamers tussen Waarom afstand mogelijke zo kort een zicht het is op hoofdveld. hoofdstuk Zie ook 7.2. Verreweg is het het als vanuit er mooist kantine de direct óók Zicht vanuit kantine de zo het ongeveer maximum.naar kleedkamers de ideaal. Voor overige afstand de is velden een van 150 meter zowel het hoofdveld als het trainingsveld naar kleedkamers de Vanwege meter 50 mogelijk. maximaal is van gebruik dagelijks zo kort kleedlokalen en afstand de speelvelden tussen de Hou 4) 3) 2) 1) punten van belang: vanBij van opstallen, ligging het de de bepalen zijn vier OPSTALLEN? DE JE PLAATS WAAR 2.4
nutsvoorzieningen. nutsvoorzieningen. veiligheid voor spelers en toeschouwers; en voor spelers veiligheid vlakbij;trainingsveld zichtgoed het op hoofdveld; de ligging. ambulance, brandweer en leverancier zijn mede bepalend voor bereikbaarheid vanafde openbarebijvoorbeeld de weg door dus aan elektriciteit, gas, water, telefoon. en riolering Ook leidingnet van de nutsbedrijven voorrang hebben. Denk hierbij Zokunnen beïnvloeden. kunnen aansluitingen het op Er zijn factoren meer nog situering van de die opstallen de Nutsaansluitingen van de accommodatie. accommodatie. van de uitbreidingtoekomstige met een eventuele alvast rekening te houden liggen, slimook het is te komen opstallen de bepalen van waar precies ontwerpBij het het en DENK VOORUIT! KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 20 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW ties van¬ties NOC*NSF¬moda Sportaccom Zie ook Handleiding Integrale Toegankelijkheid 2.6. hoofdstuk voorkomend hoogteverschil groter dan 20 millimeter. Zie ook elk, voor toch of gelijkwaardige oplossingen Hellingbanen 2.6. zonder hoogteverschillenDus obstakels. en hoofdstuk Zie ook van accommodatie de bereikbaarheid goede Een verkeersbord E6 te plaatsen. is 3,5 bij 6meter. Vergeet bij deze parkeerplaats niet het toegang.de minimumafmeting De van dergelijke een plek parkeerplaats(en) zo dicht voor mindervaliden mogelijk bij parkeerplaatsen, minimum met van de een één. Situeer Richtlijn: ga uit van 2procent van het totaal aantal Parkeerplaatsen voor mindervaliden op het parkeerterrein aan: Denk bezoekers), en leiders voor zowel actief als passief gebruik. zijn bruikbaar en voor gehandicapte (sporters, gebruikers Natuurlijk bereikbaar, goed het moet ook complex toegankelijk VOOR MINDERVALIDEN 2.5 BEREIKBAARHEID optreden van tocht. buitenaf toegankelijk? dan rekening Hou met inkijk het en uitkomen.op Zijn kleed-/wasruimten de rechtstreeks van rechtstreeks centrale als via een waar gang kleedkamers de Laat deze ruimte van buitenaf bereikbaar zijn. zowel kan Dit sporters voor Ruimten onafhankelijk blijven van functioneren. elkaar sporters-kunnen de publiekstoegankelijke de en ruimten bereikbaarheid. Via afsluitbare een ruimten tussen beide deur hetgang beste aansluiten hal. de op vanwege Dit interne de kleedruimten de aan centrale een Liggen gang, dan deze kan verbinding met keuken de lijkt in dat geval sterke een pré. verkoopde van drank eten en komen. Een rechtstreekse Laat ruimte de het toe, loket een voor dan nog er kan commissiekamer(s) wedstrijdsecretariaat. het annex toiletgroepen bereikbaar, bestuurs- de het en liefst ook en Van daaruit zijn kantine, de garderobe openbare en Deze zijn toegankelijk centrale via een hal. en ingang Ruimten voor publiek zijn. toegankelijk laten functioneren, moeten deze onafhankelijk ook van elkaar Let op: deze om ruimten onafhankelijk van elkaar te kunnen - - - ruimten: Een verenigingsaccommodatie kent in grote lijnen drie soorten ROUTING 2.6 INTERNE
dienst- of overige ruimten (magazijn, werkplaats). scheidsrechtersruimte, massage-/EHBO); ruimten (kleedruimten, sporters de voor ruimten voor publiek (kantine, centrale toiletten, tribune);
KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 22 2 | DE LIGGING VAN HET CLUB- EN KLEEDGEBOUW - - - - volgendeDe adviezen hebben daarbij een positief effect. eenvoudig club-/kleedaccommodatie een kunnen bereiken. vermeldAls willen en moeten evengoed mindervaliden Toegankelijkheid mindervaliden dus niet publiekstoegankelijke via de ruimte. is zo eenvoudig direct en hoort van buitenaf te bevoorraden, reden voor het laatste: het magazijn dat bij horecaruimte de ruimten zowel van als van binnenuit buitenaf te bereiken. Een vereniging afsluitbaar moeten en goed zijn. zijn Meestal deze Deze zijn toegankelijk alleen voor medewerkers van de Dienstruimten bereiken. dezepersonenauto wanneer moet nodig ruimte kunnen goed of eventueel via de aanwezige ambulance of een gang. Ook functioneren. Maak deze ruimte toegankelijk van buitenaf ruimtenonafhankelijk kan publiekstoegankelijke van de Zorg voor dat ook er massage-/EHBO-ruimte de sporters zijn. bedoeld toiletten (centrale toiletgroep) en de toiletten die voor de Maak altijd onderscheid tussen de publiekstoegankelijke mogelijk deze toiletten te gang de gegroepeerd op plaatsen. als zodanig toegankelijk zijn vanuit kleedruimten. de Het is ook met elkaar. Laat toiletten de echter droog bereikbaar zijn en kleedruimten wasruimtenDe de en verbinding staan in open
maak dorpels maximaalmaak 20 dorpels millimeter rond en deze hoog af; minimaalmaak gangen 1,5 de meter breed; zorg lift; dan voor een zijn publiekstoegankelijke er ruimten verdieping, een op oplossing; ¬baan helling of een plaats andere anders gelijkwaardige vermijd hoogteverschillen groter dan 20 millimeter;
- -
Handboek voorHandboek Toegankelijkheid. realiseer minimaal aangepast één bezoekerstoilet, zie breed; deuren en doorgangen nettohoud minimaal 0,9 meter KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 24 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN 3 DE KLEED-/WASRUIMTEN 35+/45+ voetbal. 35+/45+ voetbal. teams. hierbij aan Denk pupillenvoetbal, maar aan ook bovendien gelijktijdig 8x8/7x7 twee worden door gebruikt Grotere van 24 kleedkamers vierkante meter kunnen deze situatie uit van 12 vierkante meter. vierkante meter, 3bij ongeveer 8. wasruimte voor de Ga in wenselijk kunnen staan,moet van oppervlak 24 is genoemd meter. vaak Omdat massage- hier een ook of behandeltafel van tenminste 20 vierkante meter, ofwel 3bij ongeveer 7 Zij al gauw kleedruimte een hebben nodigbegeleiders. Selectie-elftallen en doorgaans bestaan spelers uit méér kleedruimten Grotere vierkante meter zijn dus 3bij 5meter. maten vanideale 15 kleedruimte voor een oppervlak met een tevens optimale breedte van kleedruimte de is 3meter. De wastafel,en vierkante 10 minimaal meter. en minimale De 15 vierkante meter. Dat van wasruimte, een inclusief toilet van elftal, volwassen vijftien per is dus minimaal personen Een gangbare afmeting kleedruimte, van een uitgaande kleedruimten Kleinere idee.dat goed een realiseren,kleedlokalen dus van zo’n 24 vierkante meter, dan is vereniging bij renovatie aantal of een nieuwbouw ook grotere Evenmin massagetafel. voor een bijvoorbeeld de Kan gelijktijdig 8x/7teams twee of grote trainingsgroepen. gebruik, zoalsvoor dubbel pupillenteams twee met ouders, volwassenvijftien Hierbij is echter personen. plaats géén exclusief wasruimte. eerste afmeting De is gebaseerd op We het al aangestipt: hebben 15dan wel 24 vierkante meter, ZIJN? BESTE HET3.1 KLEEDRUIMTEN DE GROOT HOE KUNNEN 26 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN meehelpen bij het omkleden. meerdere E- F-teams en tegelijk en/of willen wanneer ouders incidenteel tochkleedkamer inzetten. ruimer Zoals voor soms Maar als het erg eens druk is, vereniging de kan grote de gelederen. teambesprekingen eigen al op met binnen het oog kleedruimte. is ongewenst, gebruik Structureel alleen dubbel Vertrekpunt is dat team elk over beschikken kan vrije een bij drukte Handig oplossing, eventueel en/of in overleg met KNVB NOC*NSF. allochtone als meisjes- spelers vrouwen en gepaste voor een derdenbij voorkomt. door het langslopen Zorg zowel bij het plaatsen van muurtje, een dat inkijk kleedkamer in de Voor meisjes- en vrouwenelftallen kun je verder denken aan moment vrij is, scheidsrechtersruimte. een te beschikbaar stellenaparte of, kleedkamer dat als op die wasruimten mogelijkheid. Een een is andere een mogelijkheid hun religie, een afgeschermde douchecabine in één van de Voor allochtone is vanwege spelers in relatie privacy tot glas of veel liever nog veiligheidsglas. met kan ballen. gelaagd Dit vandalisme door beschadiging en ondoorzichtig glas. Verder het moet zijn glas bestand tegen hoogte, inkijk om te voorkomen. Een andere optie is kuntJe raam een het beste plaatsen minimaal op 2meter MATERIAAL? WELK EN WAAR 3.2 RAMEN: KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 28 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN na het douchen natna het douchen is geworden. droog bovendienen sneller is na het reinigen nadat en vloer de staat, bij deze laatste optie, behaaglijker dat vloer de aanvoelt, voordat ruimte de duurt verwarmd. Daartegenover is langer tochtverschijnselen. is dat van het Het nadeel vloerverwarming vannadeel luchtverwarming zijn voorkomende eens nogal de verdient het voorkeur de radiatoren om te hoog plaatsen. Het schoonmaakwerkzaamheden en vandalisme met verband In radiatoren,bijvoorbeeld of vloerverwarming. luchtverwarming kleed-wasruimtenDe kunnen worden verwarmd door Radiator afscheidingsmuurtje te plaatsen. direct de kleedkamer kunnen inkijken. Bijvoorbeeld door een teervoor zorgen dat opendraait, deur als de anderen niet meisjes-/vrouwenvoetbaltoenemende het kan zinvol zijn om voldoende vloeroppervlak te behouden. Vanwege het draairichtingDe van deuren de is eveneens van belang, vooral Deuren zitplaats. lang. Richtlijn: 0,6 persoon per meter minimaal en één is bij voorkeur kleedkamer in bank tenminste de De 9meter van grenen. keus zijn steunen stalen aan wand de splintervrije en zitdelen vaste kledinghaken; Een persoon. minimaal goede per twee Plaats banken de kleedruimte in de vrij van vloer. de Monteer kleedkamer in de Banken onderdelen: waar zoal je moet letten? op Banken, deuren, douches, wastafel, toilet, kranen en andere 3.3 DE INRICHTING VAN DE KLEED-/WASRUIMTEN - - voor: verder wasruimteDeel de zodanig is in dat plek voldoende er Toilet, wastafel, wartelkraan Bevestig afdroogzone in de enkele haken handdoeken. voor de voor het afdrogen: circa 1vierkante meter douchepunt. per Daarnaast natuurlijk is er loopruimte nodig, ruimte enige plus 1,25 vierkante meter nodig. plaats voor vijf douchekoppen. Per douchepunt is ongeveer wasruimteeen van 12 vierkante meter is normaal er gesproken vierkante meter aantal is een van het uitgangspunt. vier In Voor wat betreft douchepunten de wasruimte in de van 10 Douchepunten blessurebehandelingen. schoonmaakwerkzaamheden, van het vullen waterzak de en wartelkraan met aansluiting slang; voor een voor vanuit kleedruimte;droge gedeelte de toilet wastafel en bereikbaar via het met spiegel: beide KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 30 1 | XXX kun je een aantalkun een je toiletten laten urinoirs. door vervangen geweest zouals nodig zijn in kleedruimten alle Wel samen. geplaatst, ga dan uit van ten minste hetzelfde aantal toiletten toiletgroepen mogelijk. Worden de toiletten op de gang Bij zeer grote zijn kleedaccommodaties meerdere deze kleedkamers. toiletgroep heren, en voor dames aan centrale de voor gang kleed- wasruimte. en dat In geval komt aparte een er verenigingen voorkeur de meer aan toilet een buiten de Bij van bouw de nieuwe geven kleedaccommodaties steeds 3.4 TOILET BUITEN DE KLEED-/WASRUIMTE! 9 vierkante meter. vierkante 9 douchepunten.vier Bij vijf douchepunten is dit minimaal doucheruimtevoor de is dan minimaal 8vierkante meter bij andere maten wasruimte. voor de Een geschikte oppervlakte toilet geen in er is ofAls meer komt, vanzelfsprekend er gelden Aangepaste maten wasruimten zonder toilet 18 16 14 12 10 8 6 4 2 Aantal richtlijnEen goede is deze: minder te kunnen. grote lijkt het aantallen echter kleedkamers wel ook met iets evenveel toiletten te als het Bij aantal hebben kleedkamers. Ietwat strikt gehanteerd toiletgroep een behoort minstens toiletgroep? centrale in de toiletten Hoeveel toilet. scheidsrechtershebben in hun kleedruimte altijd eigen een van maakt gebruik toiletten Daarnaast in het omkleedgedeelte. voorspreekt zich is dat dat het het niet bedoeling publiek de van toiletten de toeschouwers, voor de nabij kantine. de Het Zorg dat zijn spelerstoiletten ervoor gescheiden gang de op Toiletten voor het publiek kleedkamers
wc 3 3 3 2 2 2 2 1 1 Dames
Heren 2 6 wc
4 4 4 3 3 3 2 - urinoirs Heren
10 10 10 7 7 7 4 2 Totaal KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 32 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN kleedruimte worden geplaatst. haardrogers, hetzij kan afdroogruimte in de hetzij in de elders wastafelDe eventueel en met spiegel aansluiting voor gauw ongewenst wordt. smerig kleedruimte nat, snel wat zeker in combinatie al met modder teop hangen. En zonder specifieke afdroogruimte wordt de dat af is plaats om meer geen te er drogen handdoek de en meter als voldoende, douchepunt klinkt maar per betekent wel aandacht. nodige de Een doucheruimte van 1,25 vierkante overgangDe van natte de naar droge de kleedruimte vraagt droog het Houd ALTIJD VOOROP!” STAAN HYGIËNE GEZONDHEID EN “VEILIGHEID, “ dan niet meer nodig (de nodig dan niet meer uiteraard doucheput wel). rooster of kunststof. van rvs Een schrobput kleedruimte in de is optie Een roestvrijstalen isvloeien. een goot, goede met een voorkom dat je water wasruimte uit de naar kleedruimte de kan was- kleedruimte; en via afschot, beter dorpel. Zo niet via een wandcontactdoos. afscheiding tussen de En aan goede een randaarde armaturen één minimaal en vandaalbestendige kunststof coating of stootplaten. (spat)waterdichte Aan en aan massieve,Denk ¬ren, stompe binnendeu eventueel met hygiëne? en veiligheid op oog het tips met meer Nog van kunststofgemaakt of aluminium. van neut via natuursteen. een kan kozijnen anders neem Of kwetsbaar materiaal. kozijnen de Houd vrij, van vloer de als het in plaats van gipsplaten, kunststofschrootjes of ander voor het plafondKies liever voor vandaal- vochtbestendig, en en schoon houden. vuilwerende coating. Zo kun deze je makkelijker schoonmaken betonsteen, en baksteen wanden voorzie en de van een schoonmetselwerk van niet wateraantrekkend steen, zoals slijtvast dezelfde hygiënisch en om is. Gebruik reden sanitaireeen plint of andere een afwerking stootvast, die kun het je beste stankslot. afwerkenen vloertegels De met schrobputeen te hebben, zogenaamde met zandvang een is het raadzaam bijvoorbeeld dit kader In in elke kleedkamer houden Schoon factoreneerstgenoemde te mee wegen. van smaak praktisch en nut, maar het is vooral van ook belang keuze voor materialen afwerking en is natuurlijk kwestie een Veiligheid, gezondheid hygiëne en staan altijd voorop! De HYGIËNE EN VEILIGHEID ALTIJD VAN3.5 TEKEN HET AFWERKING: IN KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 34 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN Voorkom verder ongemakkelijke voetenwasbakken of wasgoten. plaatsen, doucheruimte in en de slangwartelkraan een te plaatsen. Eveneens is het handig achter om wastafel de tegelwerk te kunststof. of rvs- plafond en maak de uitwendige hoeken van schadebestendig aan te bevelen. Betegel wanden de van wasruimten de tot het makkelijker te kunnen schoonmaken zijn vrijhangende toiletten ventilatiekanaal, apart een schotten. dus géén beter Om en frissereeen lucht toiletten de afgeschermde in een ruimte met Werk bij wand in de voorkeur weg. leidingen de Plaats voor douchekoppen en drukknoppen. vochtbestendige plafonds, en bijvoorbeeld vandaalbestendige toilet), afgewerkt¬re sanitai met een plint. Vandaal- en aandacht. de met antisliphier vloertegels Dus (niet in het must.een Verder verdienen veiligheid en hygiëne ook schrobput(ten) van afvoer de en het toilet wastafel de en Vanzelfsprekend is voldoende capaciteit van de douche- en Afwerking van de wasruimten inclusief de toiletten betreden. bezoekers met te het gebouw aan veel vuil hun schoenen en/of inloopmat. speciale helpt een voorkomen Dit dat Verder: zet bij ingang de borstels en/of neer vloerrooster een af. waterslang vuilwerende coating en scherm het aansluitpunt voor de plaats van drempels, wanden voorzie de eventueel van een als overgang inleggen van naar gang de kleedkamer de hygiënisch’. Andere adviezen: laat doorlopende betegeling keuze wederom ’stootvast, op vloertegels voor de slijtvast en plaatsen. inclusief hier zandvang Ook stankslot. en de Baseer vijf de om het meter best schrobput een kleedkamers voor de het schoon,Om veilig gezond en te houden, kun gang in je de van kleedkamers Afwerking voor de gang de Een belangrijke tip stank in om het kleed- wasgedeelte en krijgt minimaal het –kan 25 best kubieke meter uur zijn. per – het getal lucht dat verse hoeveel ruimte de aangeeft wasruimtende ten minste uur. keer tien per ventilatievoud De van kleedruimteninhoud de zes uur verversen, keer per en Een installatie capaciteit met ruimte- voldoende de kan installatie een echtAlleen kan zorgen voor afdoende ventilatie. Ventilatie minstens 18 graden Celsius kunnen worden. deze constant warmte afgeeft. kleed-/wasruimten De moeten bij energieverbruik, vloerverwarmingis hoger er een omdat luchtverwarming zijn er eens nogal tochtverschijnselen en andere mogelijkheden, maar hebben enkele nadelen. Bij zijn of vloerverwarming vermeld: luchtverwarming Als isvandalisme en het makkelijker kleiner te schoon maken. radiatoren. Plaats deze je hoog, dan kans op is de Verwarm kleed-/wasruimten de bij voorkeur met Verwarming kleedruimte. wandcontactdoos toevoegen nabij de spiegel in de kuntJe eventueel spatwaterdichte, een geaarde verplicht aan NEN voldoen 1010. moet en spatwaterdicht.en Een voor noodverlichting voorziening is vandaalbestendigbest zijn aan –denk inbouwarmaturen – verlichtingsniveau. verlichtingsarmaturen De kunnen het kleed-/wasruimte is lux voor een Minimaal 100 goed een Verlichting en elektra verwarming, ventilatie en warmwatervoorziening. aandachtspunten, zoals met betrekking tot verlichting, Het ontwerp van kleed-/wasruimte een kent andere nog 3.6 VERLICHTING, VERWARMING, VENTILATIE KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 36 3 | DE KLEED-/WASRUIMTEN grote warmwaterinstallatie de boiler? zoals moet Dan een Komt het warme water het uit op een sportcomplex preventie Legionella scheidsrechters- trainersruimten, en bij te elkaar op tellen. kun uiteraard je uitrekenen ruimten, alle door inclusief totale benodigde capaciteit van de warmwatervoorziening Detrainingen, uur anderhalf in gebruik. per eens gemiddeld regel zijn de In douches, de zowel bij wedstrijden als douchetijd. liter minuut (per per douchekop) met 5minuten vervolgens en uur dat per aantal doucht, personen dat vermenigvuldig met 6 kleedruimteper te bepalen, is rekentrucje. er een het Neem gebruik tijdens trainingen en wedstrijden. capaciteit de Om Stem capaciteit de van warmwatervoorziening de af het op Warmwatervoorziening onder de deuren. ventilatie buiten kieren gebruiksuren, ruime via de bijvoorbeeld doordraaien. verder Besteed aandacht ook aan natuurlijke (mechanische) gebruik na of ventilatie uur langer een daarbuiten. Laat maar óók daarom dekleedlokalen, Ventilatie is van tijdens belang van het gebruik de simpelweg toevoerroosters de achter deze radiatoren. Zijn radiatoren er aanwezig? al nabij: Dan oplossing is de plaats vóór, als sprake er is van toevoer van koudere (buiten)lucht. afzuiging werkt duidelijk veel beter. Verwarm deze wel eerst Mechanische plaatsen. klapraampjes beterkun je geen is al veel. seconde iedere vorm Om per van tocht te vermijden, hinderlijke luchtstromingen. Een luchtsnelheid van 0,2 meter Ventileren is natuurlijk goed, altot mag het niet leiden afvoerkanaal. te vermijden: plaats toiletruimte in de zelfstandig een - - - - legionella voorkomen van van tips voor het vermenigvuldiging Meer geisers, aangezien deze veel energie verbruiken. voorGebruik warmwatervoorziening de overigens liever geen voorkomen. raadzaam te van leidingen einden de zogenaamde dode zomer- na de Bijvoorbeeld winterstop. en Daarnaast is het graden, nadat niet is gebruikt. accommodatie de periode een met water door leidingen temperatuur een op van minimaal 80 tegen temet legionella dezelfde om gaan. Spoel reden de temperatuur boven 60 de graden Celsius zijn, besmetting om legionellabeheersplan. verenigingDe bovendien zorgen kan voor een Voorkom stilstand van ook water systeem. in een automatische spuivoorziening. Voorkom dat water blijft, systeem lang in een zoals via een boven 60 de graden is. Zorg dat het water 20 de graden onder of leidingen in de KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 38 4 | DE SCHEIDSRECHTERSRUIMTE 4 DE SCHEIDSRECHTERSRUIMTE van de douche. delen met spelers en/of publiek. Plaats dit toilet gescheiden kleed-/wasruimte,in hun eigen deze en dus niet hoeven te Het is netjes gewenst en dat scheidsrechters toilet een hebben Toiletten voor scheidsrechters mannen en vrouwen. mogelijkheid zijn twee kleinere ruimten, bijvoorbeeld voor van 1,5 oppervlak met vierkante een meter. Een andere dan ruimtereserveer voorafsluitbare twee douches, elk scheidsrechtersruimtevoor een dan personen, drie voor méér een douche en uiteraard een kleedgedeelte. Kiest de club scheidsrechters de Geef toilet, een wastafel een spiegel, plus zich trainers in deze ook bijvoorbeeld ruimte omkleden. vierkanteten meter. 10 minste kunnen Bij trainingen scheidsrechters 8 vierkante meter en voor drie personen van nodig 7vierkante meter, oppervlak een voor twee waardering van arbitrale het korps. is Voor persoon één voor heren, één op en voor kan dames rekenen één of scheidsrechters, voor kleedruimte Tenminste aparte één KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 40 4 | DE SCHEIDSRECHTERSRUIMTE 3.6) gerelateerd aan kleed-/wasruimten de voor spelers. verwarming ventilatie en in (zie opmerkingen de hoofdstuk (zie hoofdstuk 3.5). voor wat Zie ook betreft verlichting, dezelfde adviezen als bij kleed-/wasruimten de voor spelers Voor wat betreft afwerking de van deze ruimte gelden veiligheid. en diefstal voor datook deze ruimte afsluitbaar goed is, in verband met scheidsrechtersruimte, breng dan kluisjes aan. Zorg dan hoe er Maken tegelijk meerdere van personen gebruik de schrijven. scheidsrechteris voor de wanneer handig hij/zij moet op iets Een spiegel. een en kledinghaken tafeltje, of soortgelijks, iets Plaats vaste banken, vrij van vloer, de bevestig vaste inrichting vanDe deze kleedruimte 42 5 | DE MASSAGE-/EHBO-RUIMTE 5 DE MASSAGE-/EHBO-RUIMTE - - - - - aanwezig zijn: voorzieningen Zorg verder dat massage-/EHBO-ruimte in de volgende de Voorzieningen temperatuur van minimaal 20-22 graden Celsius. Verwarm ruimte de radiatoren, door kunnen zorgen die voor een Verwarmen bijvoorbeeld aan schoon metselwerk. wandafwerking de hygiène centraal. Denk bij de wandafwerking Stel bij keuze de voor het materiaal van vloer- de en centraal Hygiëne moeten vervoeren. ambulances en/of personenauto’s die geblesseerde sporters bovendienHet moet van buitenaf bereikbaar zijn goed voor dicht massageruimteDe bij kleedruimten hoort de te zijn. bereikbaarGoed voor geblesseerde spelers vierkante groter meter. 10 dan oppervlak in als EHBO-ruimte, zoals bij wedstrijden, zorg voor dan een 6 vierkante meter. ook massageruimte de vereniging Zet de van zijn, EHBO-ruimtemeter de minimaal oppervlak het en ruimten? vierkante 10 minimaal massageruimte de moet Dan EHBO-ruimte club voorde tweeverplicht. afzonderlijke Kiest Voor alle club-/kleedaccommodaties is massage-/ een behandeltafel; - - zoals: EHBO-set: zie www.hetoranjekruis.nl voor aanvullende info tafel stoelen; met enige voorkast het van opbergen stretchers EHBO-materiaal; en wastafel met warm koud en water, doktersmengkraan; een en
Verbandsets (inhoud EHBO-koffer) Tips voor Eerste Bij Hulp Ongevallen KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 44 6 | DE KANTINE 6 Een andere, is deze. benadering goede uit van Ga bestaande de groot?Hoe piektijdstippen, in de kantine aanwezig is. aantal dat reguliere mensen een tijdens op speeldag, gemiddeld Vertrekpunt van voor het het bepalen aantal personen, is het persoon, als tafeltjes er zijn van 1,25 vierkante meter persoon. per kuntJe uitgaan van 1vierkante van oppervlak meter een per KANTINE 6.2 of tochtsluis hal in aan de te raden. toezicht.kunnen met voldoende Verder tochtportaal een is ook looproutes.de tassenberging een hal in ook er de moet Mogelijk Let in te op: voor ruimen het oppervlak is belangrijk voldoende centrale de om ‘welkomfunctie’ te goed kunnen vervullen. bezoekers bereiken, de die vervolgens groot moet zijn genoeg Laat entree de van accommodatie de hal springen. De in het oog 6.1 HAL EN ENTREE hal. bestuurskamer.is een er Maak deze bereikbaar vanuit centrale de toiletten, opslagruimte/magazijn containerruimte. en Daarnaast bestaatHet horecagedeelte kantinezaal uit een met keuken, Drank- Horecawet. en in deze uit de zijn brochure. eisen minimale Daarnaast de er bezoekers en overige kantine-activiteiten. Zie ook verderop (wedstrijd) aantal leden,het aantal van afhankelijk vooral het deze moet zijn? groot hoe voetballiefhebber: antwoord is Het socialeDe ontmoetingsplaats voor de voetballer en DE KANTINE KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 46 6 | DE KANTINE Vanuit (over)zicht voldoende er bar moet de zijn kantine. de op Waar bar? de je plaats ------Drank-De Horecawet en meer: onder eist andere Drank- de Horecawet en Hygiënecode de en plaatselijke eisen rond brandpreventie. Verder gelden onder kantineDe bijbe en ¬horende ruimten moeten aan de voldoen Wettelijke eisen glas, te ‘balvast’ om kunnen zijn. ramen grenzen die aan het uit gelaagd bestaan velden veld /de naar of één meerdere van andere de velden. Daarbij moeten de kantine directe een zichtlijn aan naar het hoofdveld. Het liefst ook Breng, zoals eerder in deze brochure al is vermeld, vanuit de velden de Zicht op zo ongeveer goed? worden uitgegaan van groter een of is het oppervlak, of kleiner over?nog Met andere woorden, over er moet het algeheel ruimte kantinede voldoende biedt, is dan er hoeveel eventueel regelmatig te lijkt, klein groot hoe is dan het ruimtegebrek? Als ruimte in hoeverre bepaal en deze groot kantine de is. Als genoeg minimaal zijnminimaal uitgevoerd voorportaal. met een nietdie rechtstreeks ont in de ¬moetingsruimte uitkomen, dus afzonderlijke groepen toiletten vrou en voor mannen ¬wen, Uitgangs Breedte =0,55 m); in-voldoende uitgangen en (per 50 bezoekers 1Eenheid noodverlichting (volgens NEN 1010); vloer); verlichtingvoldoende (50 1meter op lux hoogte boven de maal luchtinhoud de van het vertrekuur; per mechanisch ventilatiesysteem met minimum capaciteit van zes vloerop¬pervlakte;de minimum hoogte van 2,60 meter over tenmin¬ste 5/6 van deel van 35 vierkanteminimum oppervlakte meter; opslagruimte gaat fungeren. mindervalidentoilet ongebruikt blijft en uiteindelijk als te voeren zonder voorkom drempels. dat je Hiermee het damestoilet,met een deze en voor dubbelgebruik, uit Je kunt ervoor kiezen het mindervalidentoilet te combineren 3) 2) 1) met uiteraard toiletten. voldoende Deze bestaat uit: Zorg centrale in de hal of horecaruimte in de toiletgroep voor een 6.3 CENTRALE TOILETGROEP garderobe overigens buiten looproute. een plaats deze je directe in de nabijheid van kantinezaal. de Plaats de Om voldoende toezicht te kunnen houden op de garderobe, Garderobe te realiseren voor etenswaren, naast barof de centrale in de hal. medewerkers. Verder is uitgiftebuffet het vaak apart een handig áchterOok loopruimte voldoende er barmoet zijn de voor de bar Achter de makkelijk plaatsen in en ontvangst nemen. kunnen rolstoelgebruikers ook en kinderen hun bestellingen van te gedeelte Het is slim barlager een de om maken. Zo Rolstoelgebruikers en kinderen voorkomen, plaats barlooproute. niet de je in een richting die en bar. barte voor de opstoppingen om Ook belangrijk punt van aandacht zijn kantine loopwegen in de de Stem precieze de plaats van bar dus daarop de af. Een ander
voor Toegankelijkheid een mindervalidentoilet, uitgevoerd volgens het Handboek met fontein, voorportaal een damestoiletten; plus met fontein, voorportaal een herentoiletten plus urinoirs; en KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 48 6 | DE KANTINE op de vloertegels, en de wandtegels de en vloertegels, de op aan te brengen tot aan hetkan zijn handig bijvoorbeeld antislip géén aan te brengen teschoon maken te deze is. schoon Om én houden reden wandenen hygiène. is de Zorg dat makkelijk alles ervoor Het belangrijkste bij keuze de materialen voor de van vloeren de Indeling toiletgroep meter exclusief loopruimte. inclusief 1,2 meter Voor voorportaal. wastafels de 0,8 geldt x0,8 Per oppervlakte. toiletlogische is dit minimaal 1,0 x2,4 meter, Per is urinoir minimaal 0,6 x1,2 meter, inclusief loopruimte, een Afmetingen toiletten 3.4. hoofdstuk ook Zie feestavonden. rekening druk met bezoek ander kantine, in de bij bijvoorbeeld vlak wedstrijden voor de tijdens en pauzes. de ook Hou bijHou bezoekersaantallen de rekening met piekmomenten de - - - - mindervaliden). Verder geldt de volgende indicatie: damestoilettentwee (waarvan mogelijk met gecombineerd één vastminimum van één en toilet urinoirs twee voor heren, en vanzelfsprekend af van het aantal bezoekers. een Er geldt Het benodigde aantal toiletten in de kantine hangt toiletten? Hoeveel (bovenop minimum van 1). elke bezoekers:per 400 extra 1mindervalidentoilet extra (bovenop minimum van 2toiletten); elkeper 60 extra vrouwen: 1toilet extra (bovenop minimum van 1toilet); elkeper 200 extra mannen: 1toilet extra (bovenop minimum van 2urinoirs); mannen: elkeper 100 extra extra 1urinoir
OPSTOPPINGEN DE BAR.” AAN VOORKOMT DIT ETENSWAREN. APART UITGIFTEPUNT VOOR EEN VANUIT KEUKEN DE “TIP: DIRECT REALISEER “ een vetvangput.een Bouwvergunning. de Zie ook terrein, bij grotere een keuken, rekening ook bijvoorbeeld met Hygiënecode voor sportkantines. Houd bij de inrichting van het Voldoe daarom bij het van bereiden te voedsel tijde allen aan de gezondheid het is de van allerbelangrijkst bezoekers.Nog de Hygiënecode werkblad, enzovoort) afmetingen. inzicht geeft benodigde in de (afwasmachine,indeling frituur, koelkast, spoelbak, vrieskist, vierkante meter voldoende. Een schets vooraf van gewenste de Voor van circa keuken eenvoudige een 6 oppervlak is een keukenOppervlakte noodzakelijk. hetop menu, grotere, dan is een keuken geoutilleerde goed ruimte Staan spoelbak. dergelijke en voor een snacks ook er horeca. Voor eenvoudig broodje een volstaat werkblad en een bezoekerde wil bieden, van en omvang de van totale de vraag sterk hangt af vereniging de die van voorzieningen de grootHoe keuken de moet zijn? Het antwoord deze op 6.4 KEUKEN zoom bij het schoonmaken overal beter bij te kunnen. schrobputje deuren de laat en weg, onder vloer in dorpels de de het plafond. Andere tips: plaats vrijhangende toiletten, een KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 50 6 | DE KANTINE stankoverlast te voorkomen. Dit kan behalve een binnenruimte een behalve stankoverlast kan te Dit voorkomen. gemeente. voor deze Reserveer containers aparte ruimte, een om – grijs, groen, horeca-afval afvoer gescheiden –verschilt per krijgen opslagruimte. in de beschikbare containers Het soort afval (tijdelijk) óók moet goederen Behalve de kunnen plek een van afval Opslaan Let verder er dat op óók ruimte de vorstvrij blijven. kan bar. de voor onder frisdrank er je opslaan. in kan Zo zijn nodig koelingen minder er lichte ruimtekoeling, bergruimte de zodanig koel te dat houden zijn. isolatie is het en mogelijk Ook van met goede behulp een koelingsmotoren weg kan. Natuurlijke ventilatie al voldoende kan Wees zeker er van dat warmte de van eventuele de warmte Afvoer plafond waarbij de constructie in het zicht blijft. afwerken metselwerk met schoon wanden vloertegels, een en Eenoppervlakte. glad afgewerkte betonvloer kun al je dan niet in eersteGa instantie uit van minimaal 6vierkante meter aan een waardevolle aanvulling zijn. brouwerij, van plaatsing de van koelingen, fusten en/of kan tanks opslag. Een van gestapelde mogelijkheid de tekening, van de vierkantehoeveel aan ook meter is. Denk nodig ongeveer er inzichtelijk schets van een indeling maakt opslag de voor de Ook magazijn Schets relatief goedkoop. afwerking van deze ruimte eenvoudig is dat en dus gedeelte Wij adviseren hierop niet te besparen, al aangezien de ook koel(e) magazijn of berging groot die is, noodzakelijk. genoeg Voor van opslag de flessen, fusten, enzovoort is een snoepgoed 6.5 MAGAZIJN KUNNEN VERZORGEN.” PRESENTATIESVISUELE TE DAAROP OM BREED, METER 3 IS, ZO’N GROOT GENOEG DIE OP MUUR BLINDE EEN “TIP: PLANNEN DE IN NEEM “ minimaal 20minimaal Celsius. graden ruimtetemperatuureen van radiatoren, kunnen zorgen die voor bij via voorkeur commissiekamer enzovoort). Verwarm bestuurs-/ de vrij (koelkast, pantry voor een spoelbak, eventueel betuurskamer voor in de Hou ruimte extra en/of eventuele andere gasten. ontvangst vanvoor de van het bestuur bezoekende de vereniging ruimtewedstrijdsecretariaat. de is als eveneens bestemd dit Doe als deze ruimte tijdens wedstrijddagen als doet dienst ook uit vanGa groter een van 20 à25 oppervlak vierkante meter is verplicht bestuurskamer minimaalDe 15vierkante meter. 6.6 BESTUURSKAMER afsluitbaar. met afdak plek een ook of luifel zijn. Maak opslagruimte de altijd KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 52 7 | OVERIGE RUIMTEN 7 OVERIGE RUIMTEN weinig is! is! weinig ruimten niet te dat altijd er klein; leert bergruimte ervaring de te van tafels,opslag stoelen, tapijt, podium, enzovoort? deze Maak Stel verder je vooraf vraag: de ruimte is extra er voor de nodig Groot genoeg? kanteldeur het overwegen waard. kunt Bij grote houden. een opslagruimte is het plaatsen van een zijn Zorg mogelijkheden. passende dat deze je ruimten vorstvrij plafondwanden een en waarbij constructie in het de zicht blijft, Een glad afgewerkte of gecoate betonvloer, schoonmetselwerk Afwerking rol. grote Verder stalling de van ook dergelijke machines en speelt een nog (lijnwagen) van minimaal advies vierkante een 10 geldt meter. Voor van opslag de onderhoudsmaterieel kalkwagen de en zorgen voor gestapelde opslag. ballenkasten de aandoor te wanden brengen langs de te en trainingsballen attributen. en ruimte De kun efficiënt je benutten hoeveelheid de daarmee en is, af van hangt aantal het elftallen minimaal vierkante 10 meter. precieze nodig De die oppervlakte materiaal voor het klein Reserveer opslagruimte een van regulier onderhoud, moet er voldoende opslagruimte zijn. Voor trainings- wedstrijdmaterialen, en materieel en voor 7.1 MATERIAALOPSLAG KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 54 7 | OVERIGE RUIMTEN apparaten werkruimte. benodigde de en ‘waskamer’ de In kun deze ruimte zijn, moet af meer van hoeveelheid onder hangt de wasruimte met wasmachine(s) wasdroger(s). en groot Hoe beheer,Wast in eigen club kleding de de dan aan denk een 7.3 WASRUIMTE OPSLAG EN KLEDING verwarmingeen en toilet hiergewenst. dit tevensIs verblijfsruimte een voor vrijwilligers? Dan zijn ook dergelijkeeen ruimte van opslag voor de handig gereedschappen. het aan is uitvoeren machines. bijvoorbeeld van Ook onderhoud Zeker bij privatisering werkplaats extra een kan gewenst zijn voor 7.2 WERKPLAATS plafondconstructie ‘gewoon’ hier ook kan in het zicht blijven. metselwerk wanden uit de kunnen schoon en bestaan De bijvoorbeeld een gecoate betonvloer, linoleum of tegels. vochtige lucht. Voor vloerafwerking de kun denken je aan bijDenk het plaatsen van wasdrogers de aan van afvoer de zijn. werkzaam er die voor degenen ruimte vorstvrij blijft, dat en temperatuur de is hoog voldoende stroomvoorziening.voor de is het hier belangrijk Ook dat de Breng wasruimte in de wateraansluiting een aparte groep een en vochtige luchtVorstvrij afvoer en ruimte in. tevensje aparte opslaan, een anders kleding of hiervoor deel
BRANDWERENDE KASTEN.” EN VOOR AFSLUITBARE KAMER LOGISCHE EEN DIT IS ARCHIVERING VOOR ZORG OOK VOOREN WIFI. WERKBLAD, DE OMROEPINSTALLATIE OF BUREAU EEN ANDERE ONDER PLAATS OMROEPKAMER! ALS DOEN DIENST ÓÓK RUIMTE DEZE KAN DAN VELDEN? ANDERE MOGELIJK EN HOOFDVELD HET OP ZICHT “TIP: RUIMTE VANUIT DEZE ER IS “ inkomende én een uitgaande. uitzendingen? Zorg telefoonlijn, dubbele dan voor een ofwel een eventueelen geluidsapparatuur. Zijn radio- vanuit er ook hier aansluiting omroepinstallatie, de voor telefoonaansluiting een overzien. omroepruimte De over beschikken moet wifi, een Vanuitnodig. deze ruimte hoofdveld het je moet gehele kunnen tribune, de op zo’nhoog dan is hiervoor 3vierkante meter vereniging de Kiest voor aparte een omroepruimte, bijvoorbeeld 7.5 OMROEPKAMER gevestigd en er vergaderingen plaatsvinden. hetals verenigingssecretariaat ook bijvoorbeeld in deze ruimte is is minimaal 8vierkanteHiervoor zijn meter méér kan Dit nodig. wedstrijdsecretariaat apart ledenadministratie, ideaal. een is Voor het afwikkelen van wedstrijdformulieren de de en 7.4 WEDSTRIJDSECRETARIAAT KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 56 7 | OVERIGE RUIMTEN dan niet dat er bij dáár ook kunnen. onbevoegden installatieruimte. Plaats accommodatie, deze je de op elders zorg schakeling de Ook van veldverlichting de in zichde kan bevinden aan richtlijnen de van nutsbedrijven. de wettelijkemeterkast aan geldende alle voldoen moet en eisen voor gas, water elektriciteit en voor beveiligingen. én diverse De dezeIn ruimte centrale een ook kan meterkast aanwezig zijn, meterkast Centrale radenboilersysteem. Geisers we uit veiligheidsoverwegingen af. warme tapwater, het douchen, meer bestemd voor onder een warm tapwater, verwarming voor het elektra. en Gebruik zich centraal bevindt een Hierin distributiesysteem voor deze moet deur van buitenaf toegankelijk zijn. installatieruimte van vierkante 8 minimaal meter. dubbele Via een Plaats aan buitenzijde de van accommodatie de een 7.7 INSTALLATIERUIMTE METERKAST EN nabijéén kantine de keuken. en denken aanook werkkasten: twee nabij één kleedruimten de en gemakkelijkhieruit worden kan gebouw het hele bereikt. kunt Je vaste krijgen, plek deze moet zodanig gesitueerd zijn dat van omdat in meer dezeOnder werkkast schoonmaakmaterialen een wandtegels. uitstortgootsteen, de achter laaggeplaatsteen een uitstortgootsteen. Plaats en, vloertegels ten minste 4vierkante meter, voorzienvan warm koud en water zinvolHet is voor clubgebouw elk werkkast te een van hebben 7.6 WERKKAST en op te op en waarderen tot ‘VIP-ruimte’. bar. te Een bestuurskamer is andere de vergroten mogelijkheid vereniging aparte een ruimte opnemen, inclusief pantry en kleine ontvangst vande deze wedstrijddagen op doelgroep de kan zelfs business-verenigingen een hebben of sponsorclub. Voor Een voetbalvereniging niet kan zonder sponsoring. Veel 7.9 SPONSORRUIMTE/VIP-RUIMTE letterlijk verlengstuk. als drukkeop wedstrijddagen deze ruimte bij kantine de trekken, tafeltennistafel,een barstaan. biljart een en Eventueel kun je het overwegen waard.jeugdhonk kunnen bijvoorbeeld Hier apartMet bij name is een vereniging een met veel jeugdleden 7.8 JEUGDHONK aanwezigheidsdetectie. Bij voorkeur in de kleedruimten. En plaats,uitvoeringen. waar dit rendabel is, verlichting de van Breng verlichting de buiten en binnen aan in energie-efficiënte Verlichting worden gebruikt. ruimteverwarmingde accommodatie van gehele radiatoren de eventueelmogen in VR-uitvoering zijn. Verder kunnen voor is/zijn bestemd voor vraag extra naar warmte. Deze ketels basisbehoeftevoor de in het stookseizoen. overige ketel(s) De cascade. Eén ketel draait vrijwel continu als dienst dekking Maak ruimteverwarming voor de van gebruik HR-ketels in HR-ketels KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 58 7 | OVERIGE RUIMTEN Meestal kopen amateurclubsMeestal hun tribune(s) kant klaar. en Zichtlijnen een aantal kleedruimten. wind.inregenen en Plaats, als het kan, of onder achter tribune de met rugzijde de naar het westen of zuidwesten in verband met zotribune moet mogelijk bij kort het club-/kleedgebouw staan, borstwering, veldafscheiding of hekwerk van 1meter De hoog. tribune daarom de Scherm opstappen. af met minimaal een Voorkom dat bezoekers vanaf tribune direct de het veld Afschermen tot, het en clubgebouw. kleedkamers de over factoren als windrichting verbinding met, de en afstand en van zijlijn de staan. bij precieze Denk de na goed situering ook buiten speelveldafzetting, de dan deze moet minimaal meter vier club de zijde aan lange de vanBouwt het hoofdveld tribune een 7.12 TRIBUNE afsluitbaar.verlicht goed en is datbelangrijkst deze ruimte droog is, brandwerend, goed wedstrijdsecretariaathet Het ruimte aparte of een elders. in kasten bestemde daarvoor neerzetten. ruimte in de kan Dit van Voor archivering de van verenigingsstukken club de kan speciaal ARCHIEF 7.11 grote, obstakelvrije wand te plaatsen voor projectie. instructieruimte waardevol zijn. Vergeet in deze ruimte niet een heten geven van vergader- speciale cursussen een kan en/of Voor het van houden vergaderingen, wedstrijdbesprekingen 7.10 VERGADERRUIMTE/INSTRUCTIERUIMTE - - - - zoals: aan combinaties hierbij Denk ruimtenMaar ongewenst. voor sommige gebruik is dubbel doeleinden, zoals in deze brochure staat meermalen aangegeven. ruimtenSommige kunnen worden voor gebruikt meerdere 7.13 GEBRUIK DUBBEL ONGEWENST tribune komen, of naast of anders aan overzijde de van het veld. Bij tribune boven een het maaiveld dug-outs kunnen de voor de 0,4ongeveer meter. van 0,1 tussen de hebben 0,2 en meter aantrede een en van trappen uit van circa 1,1 meter. Verder trap de moet optrede een zijdentwee mag maximaal 28 zijn. breedte voor de Ga van de zijn.veertien Het aantal zitplaatsen rij een op bij trap een aan zitplaatsen rij, per bij trap een aan zijde, één mag maximaal tribuneDe moet voldoende trappen hebben. Het aantal Trappen en zitplaatsen meter. 0,8 zitplaatsvóór de is minimaal 0,3 meter breedte de en minimaal banklengte. diepte De van zitplaats een is 0,35 meter. ruimte De plaats kunnen Reken nemen. moet toeschouwer per 0,5 meter dan als vertrekpuntNeem het aantal toeschouwers dat erop Laat de vereniging zelf een tribune ontwerpen? banken, kuipjes of stoeltjes. verbeter deze je zichtlijnen. zitplaatsen De uit kunnen bestaan tezicht tribune hoger plaatsen, de namelijk Door doorkruisen. hierbij rekeningHou met zichtlijnen; de kunnen het kolommen
installatieruimte materiaal opslag – installatieruimte werkkast – kantine – bestuurskamer massage/EHBO – scheidsrechterskleedkamer
KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 60 8 | AANVULLENDE BEPALINGEN 8 AANVULLENDE BEPALINGENAANVULLENDE hierbij aan brandveiligheid, noodverlichting en constructie-eisen. toegankelijkheid en veiligheid van (sport)accommodaties. Denk Het gaat voorschriften om qua bruikbaarheid, meer hierbij onder ------in geval elk Hou rekening met deze voorschriften bepalingen: en bestek-omschrijving.een zijn voor het ontwerp, te Programma in een vinden van Eisen of bij gemeente. de Daarnaast kunnen er aanvullende bepalingen Zowel landelijke, provinciale als lokale. altijd Informeer hiervoor Bij nieuwbouwplannen er voorschriften gelden en verordeningen. 8.1 VOORSCHRIFTEN ie Arbowet. eisen Handleiding Toegankelijkheid Sportaccommodaties Sportaccommodaties; Handboek het in vermeld NOC*NSF en aanbevelingen en vannormen KNVB de zoals Convenant Bouwen Duurzaam van plaatselijke de overheid; inrichting; antenne centrale van riolering, gas, water, elektra, telefoonverbindingen en voorschriften van plaatselijke de nutsbedrijven aanleg voor de Drank- Horecawet; en gebruikerstoestemming; vaneisen plaatselijke de brandweer +de milieubeheer inrichtingen horeca-, Besluit Wet de en Milieubeheer sport- recreatie- en NEN-normen geldende bouw voor de voorschriften; en Bouwbesluit en Energieprestatienorm de gemeentelijke bouwverordening en het bestemmingsplan; KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 62 8 | AANVULLENDE BEPALINGEN ------Ventilatie - - - Water - - - Verlichting energiebesparende maatregelen. daaromelektriciteitsverbruik. Denk in geval elk aan volgende de verenigingDe wil vast zeker en besparen het op gas-, water- en 8.2 ENERGIEBESPARENDE MAATREGELEN
ventilatie installatie plaats, met kantine, in name de vraag-/CO2-gestuurde een ontmoetingsruimten; plaats zelfregelende ventilatieroosters in de breng toerenregeling een aan ventilatoren; de op isoleer de luchtkanalen; ventilatiesysteem op; ook verschillende gebruikstijden, deel daarom het verschillende delen van het gebouw hebben vaak warmtewisselaar; win warmte terug uit recirculatielucht; met je een dit doe afkomstig is van het toilet te hergebruiken). grijswatersysteem een gebruik (om afvalwater dat niet plaats van 9liter); waterbesparendegebruik toiletten (reservoir van 6liter in en begrenzers;drukknoppen gebruik waterbesparende armaturen zoals douchekoppen, over meerdere groepen. zorg voor centrale lichtbediening, met verlichting de verdeeld aanwezigheid en uitgaat bij afwezigheid; breng aan, bewegingsmelders zodat licht aanspringt bij pas energiezuinige verlichting toe, zoals LED-lampen; - - - - Energie ------Verwarming
beperk zoveel glasoppervlak. het mogelijk beperk plaats tochtsluis een bij entree; de zorg voor uitgebreide dak-, gevel- vloerisolatie; en HR+gebruik glas of HR++ glas; warmtepomp. zorg voor warmte-/koudeopslag (WKO) en/of een maak van gebruik warmtekrachtkoppeling (wkk); breng toerenregeling schakelingen en aan pompen; de op verdelers, et cetera; zorg isolatie van voor goede leidingen, appendages, breng van aan branders regelingen de ketels; op de verwarmingsketels; en/ofplaats smoorkleppen rookgaskleppen de op cellen); gebruik zonne-energie (zonnecollectoren of fotovoltaïsche (cascade); meerdere ketelsgebruik kleine in plaats van grote één gebruik energiezuinige HR-ketels; KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 64 8 | AANVULLENDE BEPALINGEN veel verder deze dan alleen gedachte. wil Duurzaam zeggen: levensduur hebben? Doorgaans: ja. Maar duurzaam bouwen gaat uit materialenBestaat duurzaam gebouw een lange een die utiliteitsgebouwen waartoe ook sportaccommodaties behoren. must. is een Datomgeving voor zowel geldt woningen als bouwen,Duurzaam inrichten van gebouwde gebruik en de BOUWEN 8.3 DUURZAAM VOORZIEN’. TE BEHOEFTEN HUN IN ÓÓK OM TE BRENGEN GEVAAR IN MOGELIJKHEID DE TOEKOMSTIGE GENERATIES VOOR DAARMEE ZONDER GENERATIE,HUIDIGE VAN DE BEHOEFTEN DE IN VOORZIEN ‘HET “ van de hele gebouwde omgeving. dag verder duurzaam óók ontwikkelen, en beheren onderhouden ontwerpen.economisch bouwen Duurzaam betekent vandaag de bouwen,multifunctioneel bouwen materiaal- compact en strekt zich dit uit tot sportsector in de Ook recyclebaar bouwen, huisvesten echter in veel breder begrip. terug.zich tijdens meestal nu is duurzaam gebruiksfase de Anno stonden centraal. Terecht, want maatregelen betaalt dit soort zuinige(re) glas, en muurisolatie Dubbel gebouwinstallaties met vooral ooit bouwen energiebesparing.Duurzaam begon danMéér alleen energiebesparing - - - - volgende ‘stelnormen’ geven alvast de juiste richting. haar wensen het op vlak van kwaliteit duurzame aan te geven. De verenigingDe kan hierbij belangrijke een stempel drukken door Belangrijke stempel energiezuinigeeen en milieuvriendelijke manier worden beheerd. milieuvriendelijke en energiezuinige materialen, die eveneens op Met andere woorden: het gaat vooral van het om gebruik
opleveren. gebruik-de afvalfase en zo weinig mogelijk problemen zijn (vervuiling van lucht, water bodem) en in die en Kies voor materialen/producten die weinig milieubelastend gebouw. energiebronnen stem en van af dit ook het het op beheer voorKies energiebesparende maatregelen, duurzame mogelijkheden voor verandering van functie en gebruik. levensduur lange rekening met beoogde metgebouwen een gewenste als de functie levensduur van het gebouw. bij Hou Stem het ontwerp materiaalkeuze de en af zowel op de kan verwerken. wensen van gebruikers en veranderingen in tijd de moeiteloos gezond, een Bouw veilig comfortabel dat en gebouw de KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 66 8 | AANVULLENDE BEPALINGEN bouwen’. dan niet toepassen van materialen techniek en bij het ‘duurzaam voor het al ook geldt beslissing. onderbouwde Dit een je neem het exploitatievoordeel en de terugverdientijd te bepalen. Zo kunstvoorzieningen. Het is de deze investering af te zetten tegen investeringextra duurdere in de materialen zelf in en technische Dergelijke materialen toepassen, kan echter gaan samen met een Kosten-batenafweging gemeente. voordelige exploitatie opleveren voor de vereniging en/of onderhoudskosten en reserveringen, en dat kan dus een (jaarlijkse) de je beperk levensduur Hiermee lange hebben. weinigdie tot vergen mogelijk en een onderhoud geen is zeer het overwegen waard. Hierbij pas materialen je toe bouwenDuurzaam loont, bouwen maar onderhoudsarm ook BOUWEN 8.4 ONDERHOUDSARM om mogelijke subsidieregelingen! Informeer bij gemeente de naar dit onderwerp, als het ook gaat KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 68 9 | DE REALISATIE 9 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. volgt. verloopt het traject ‘van tot idee daadwerkelijke realisatie’ als verschillendede ontwerp- en bouwtrajecten. zin In algemene Elke situatie staat zichzelf. op Toch zijn overeenkomsten er in Fases binnen traject onderhoud. het met belast alleen club meestal de is Dan zorg realisering? voor de gemeente de Draagt uitbesteed. beheer, in eigen voor krijgen elkaar worden moet restant het vanzelfsprekend veel kijken. Een deel kan de vereniging komt van clubaccommodatie een realiseren Bij het DE REALISATIE
Tijd realisatie voor de van het club-/kleedgebouw! tekeningen. aanbesteding volgt een vanzich. het bestek Anders de en maakt, op zij dan uitvoering nemen de ook in principe of aannemer de turnkeyAls bouwer eveneens het bestek Het ontwerp uit in bestek tekeningen. en mondt Programma van Eisen. is dat voldoet het en het aan past gestelde budget binnen het Het ontwerp wordt doorgerekend zonodig en aangepast. Doel eerste ontwerp. architect, turnkey bouwer, of aannemer het bouwkundige vanMet behulp het Programma van Eisen vervaardigt een Programma van Eisen. Het Programma van Wensen wordt uitgewerkt in een (Programma van Wensen). Eigenaar, beheerder en gebruiker stellen wensenlijst een op op. Een club-/kleedgebouw nieuw voor een eerste idee borrelt tekeningen. is uitgevoerd bouw de overeenkomstig het bestek de en Oplevering van het club-/kleedgebouw, met controle of KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 70 9 | DE REALISATIE bestek en tekeningen opstellen. hoogte van de op wensen de exact eisen, en dan hij kan passend Programma van van aannemer de belang. meer Is Eisen nóg inschakelt, aannemersbedrijf, goed een doorgaans een is dan club is de en derden niet voldoende alleen zelfwerkzaamheid Als 9.2 UITBESTEDEN deskundig advies. voorgeschoteld krijgt. Maak daarom van dit vlak op gebruik ook namelijk het risico dat achteraf je ‘rekenkostenvergoe een ¬ding’ architecten en enkele aannemers offertes aan. loopt dan Je Belangrijke tip: vraag in deze fase niet zomaar aan willekeurig met elkaar vergelijken. goed aanbiedingen opvragen van offertes. Zo kun als je vereniging te de ontvangen het ProgrammaNeem van als uitgangspunt Eisen ook bij het bij aanvragen nuttig offertes Ook soortgelijke al klaar accommoda die ¬ties zijn. is het voor het verenigingsbestuur zinvol zich te oriënteren bij grote lijnen opstellen van dit Programma van Eisen. Daarnaast installatievoorzieningen.en Deze brochure helpt bij het in routing accommodatie, de binnen afwerkingen van ruimten de hierbij aanDenk aantallen afmetingen en van ruimten, de de wettelijke vanuit als eisen eisen voetbalvereniging. de ofaannemer architect van zijn. belang Het gaat hierbij zowel om bouwkun stellen. Het omvat omschrijving een ¬sche, van sporttechni alle beheerder en gebruiker aan toekomstige de accommodatie Het Programma van eigenaar, de die Eisen eisen alle vermeldt 9.1 WAT VAN IN? PROGRAMMA EISEN HET HOUDT ¬ dige en stedenbouwkundige onderdelen die voor de opdrachtgever, architect, adviseurs, en aannemer dan de kan van¬team Eisen. bouw uit bijvoorbeeld een er Is bestaande en bijbehorende kostenraming op basis van het Programma Bij openbare aanbesteding een komt ontwerp voorlopig een er 9.4 PLAN UITWERKING ------bij van ‘serieus’ het werk: zelf uitvoeren advies Belangrijk bouwkosten drukt. te bouwen. voor Het spreekt zich dat zelfredzaamheid de of het überhaupt club-/kleedaccommodatie mogelijk is een Vaak omvang is de van zelfs zelfwerkzaamheid de bepalend 9.3 ZELFWERKZAAMHEID vakanties spelbreker geen zijn. Probeer zó te dat plannen en het weer weinig heeft invloed zijn. moet gereed iets moeten komen (zoals elektricien en metselaar) en wanneer duidelijk wanneer gebeuren, moet iets wanneer derden planning. van een ZoMaak zelfwerkzaamheid ook de is werkzaamheden. Zorg verzorging goede voor een van vrijwilligers de tijdens de bijen te problemen hulp komen is het credo. Zorg voor meerdere onderdeel. één Elkaar op mensen aflossen organisatorische- vorm van veel de bouwactiviteiten. en half elke jaar op een beslag er zaterdag ligt vele en avonden in zaterdagen.drie Tijdens dan van meer al gauw periode een een club-/kleedgebouw is immers géén kwestie van twee of wat door allemaalgoed er af je op komt. Het realiseren van Stel bouwcommissie van een samen vrijwilligers. samen Neem uitvoering).en relaties heeft op bepaalde gebieden (voorbereiding, ontwerp Inventariseer wie wat kan, tijd wie wie goede hoeveel en heeft KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 72 9 | DE REALISATIE leveranciers of aannemers, die als bonafide bekendstaan, een drie hooguit meestal krijgen aanbesteding onderhandse Bij een voor vereniging een idee. minder goed een Deze van manier aanbesteden is gebruikelijk bij overheden, maar (aannemer werk). bouwsom hogere juist een al genoeg heeft tot (aannemer¬som bouw lage een werk hard heeft nodig) of leiden aanbesteding openbare een kan Afhankelijk markt van de zij doen basis Dit indienen. op van bestek tekenin en ¬gen. aannemer, na publicatie van prijs het een bouwvoornemen, Bij openbare aanbeste een iedere kan leve¬ding ¬rancier of -of¬handse aanbesteding begroting.onder een met open manieren van aanbesteding. openbare -, een Bijvoorbeeld een vraag offerteHoe een je aan? Er zijn in deze tijd diverse 9.5 OPDRACHTGUNNING/AANBESTEDING nodig volgt er daarna nog de selectie voor de aannemer(s). Indien beurt. aan de van klaarmaken plan het ‘besteksgereed’ toekenning¬gunning. de is Na van het bouwver de hiervan aanvraag uit in de sportraad. vervolgens overleg Dit mondt (-stichting)¬dienst welstandscom sport de en ¬missie of gemeentelijke afdeling milieu, aan nuts- telecombedrij en ¬ven, aan bouw-Denk woningtoe en ¬zicht, brandweer, de dezeIn fase in met¬stanties. is overleg allerlei nodig Instanties het plan tot defini een ¬tief ontwerp definitieve en begroting. toetsingNa aan financiële haalbaarheid en doelstellingen de leidt (!).zelfwerkzaamheid kostenraming schriftelijk vast, inclusief verrekening de van de gekozen aannemer deze kosten ¬ raming opstellen. Leg deze - - - - Verder zijn de: bijvoorbeeld nog er te uit aannemer nodigen. blijft het daarna gewoon andere een mogelijk om leverancier of ondertekent. overeenstem er geen Als dat leveran de Let op: stel bij deze van manier aanbesteden als voorwaarde zo tot juiste een prijsafspraak te komen. vergelijkingeen te maken begroting met eigen de en, in overleg, prijsopeen ¬gave, inclusief zijn begro ¬ting. het maakt mogelijk Dit ¬trouwbarebe bonafide en leverancier of gevraagd aannemer om Bij aanbesteding begroting een met open wordt volkomen één krijgt laagste de inschrij¬ver het werk ‘gegund’. uitnodiging prijsopgave een te verstrekken. In het algemeen
onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking (overheid). concurrenten.de waarbij onderhandelen mogelijk is over de voorwaarden met drie geselecteerde kandidaten offerte een mogen indienen, minimaal met bekendmaking: onderhandelingsprocedure dialoog. minimaal drie partijen krijgt uitnodiging een voor eerst een concurrentie gerichte (CGD): dialoog van selectie een van minimaalinschrijving vijf selectie een partijen. volgt eerst niet-openbare aanbesteding: aankondiging na en een ¬ cier of aannemer vooraf afstandsverklaring of een cier aannemer ¬ ming tot stand komt, KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 74 9 | DE REALISATIE van het project al klaar die zijn. betalingster¬mijnen vast, aan onderdelen de gekoppeld meestal betalingsvoorwaarden de In de meer stelt onder aanne¬mer de ------prijs; de - - - - de orde stellen: komen met wat is verder moet opgevraagd en deze punten aan tekenin¬gen) overeen van aannemer? de te behoort inhoud De Wat komen er moet te staan offerte in de (bestek en 9.6 OFFERTE e betalingsvoorwaarden; de arbitrage; de boeteclausule; garantie; de opleveringsdatum; uiterste zelfwerkzaamheid; alle overigealle van toepassing zijnde voorwaarden. wijze van acceptatie bij opleve¬ring; aanbeveling voor het onderhoud door de gebruiker; voorwaarden waaraan voldoen; moet het eindproduct van het gemaakteonderhoud werk; aantal werkbare dagen; benodigde condities waaronder het werk worden moet uitge¬voerd; lijst van hoeveelheden; aard van te gebruiken materia¬len; wijze van uitvoering; Verenigingsadviseur van KNVB. de Een verzoek voor verloopt ondersteuning via de - - - - - de volgende zaken: netwerkspecialisten kunnen verenigingen bijstaan bij meer onder verrassin onaangename kan en voorkomen. KNVB ¬gen De stadium te betrekken bij ontwikkeling de van plannen. de Dit en/of KNVB Het is de mogelijk om NOC*NSF vroegtijdig al in een NOC*NSF9.8 EN KNVB ONDERSTEUNING opdrachtgever. betrokken partijen draagt het aannemer werk de over aan de proces-verbaal van oplevering. Na ondertekening door de Eventuele tekortkomingen worden hersteld of vermeld in het het inderdaad bouwwerk conform opdracht de gerealiseerd? deze aanne¬mer de ter aan (de beoordeling opleve¬ring). Is Wanneer van bouw accommodatie de de is voltooid, biedt 9.7 OPLEVERING planbeoordeling; globale clubondersteuning; algemene sporttechnische keuring na realisatie. na keuring sporttechnische de KNVB; toetsing richtlijnen aan sporttechnische de van NOC*NSF en overhet Programma meedenken een van Eisen; KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 76 10 | ONDERHOUD EN BEHEER 10 ONDERHOUD ENBEHEER reserveren en/of bij gemeente de vergoeding om een vragen. van jaarlijks penningmeester het bedrag de kan schema een uitgaven voor reparatie Bovendien: onderhoud. extra en basis op staat voorkomt grote Je houden. ook hiermee onverwachte kun als je vereniging accommodatie de goede structureel in een jaar.vijftien is duidelijk: planning Het voordeel zo van goede een onderhoudswerkzaamheden te maken voor de komende tien tot Het is zeer van schema diverse een verstandig de 10.1 ONDERHOUD EN PLANNING een onderhoudsplanning? gemeente? verdeling is de Hoe van kosten? de En wie zorgt voor tijdstippen? Welke verricht werkzaamheden club de welke en de afspraken de leg hierover schriftelijk vast. Wie wat doet welke op de vereniging voor het onderhoud verantwoordelijk is. Belangrijk: (laten)mogelijk het onderhoud verzorgen. zijn ook Het kan dat genomen? Dan zij kan blijven eigenaar van accommodatie de én gemeente de het voor nieuwe haarHeeft rekening clubgebouw verschillende manieren en in verschillende vormen. beheer. en kan onderhoud op veeldan aandachtaan het Dit Is de club-/kleedaccommodatie eenmaal in gebruik, besteed KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 78 10 | ONDERHOUD EN BEHEER 3. 2. 1. belang. van essentieel genoemd, bij keuze de van beheersvorm, wel de ook ondernemingsvorm bedrijfsmatige wijze (non-profit). vijf volgende vragen zijn De voetbalvereniging bedrijfsmatige op kan wijze (profit) of niet- op exploitatie vanDe club-/kleedaccommodatie een van een 10.3 BEHEERSVORM ------orde: Bij komen het deze opstellen van beheersplan zaken een aan de wanneer welke werkzaamheden uitvoert. eventueelen met gemeente, de over welke wie op en dagen houvast bij het overleggen en bepalen, binnen vereniging de structuur biedt in het meerjarenonderhoud. Dit plan biedt Eigenlijk beheersplan, een onmisbaar dat is ook duidelijke een 10.2 BEHEERSPLAN onderhoudsmaatregelen; overzicht hoedanigheid van de leiding? omvang de op de en Welke beheersvorm de heeft invloed instandhouding (continuïteit) van de accommodatie? voor deWelke beheersvorm de heeft gevolgen welk en geregeld risico loopt deze? aansprakelijkheid is de Hoe van eigenaar(s) de wet in de (prioriteiten stellen). beleid meerjarenplanning financiën; van de meerjarenplanning meerjarenplanning van het onderhoud; verwerking van gegevens; frequentie wijze en van inspecteren; niet); welke en wel te gegevens(welke verzamelen van onderdelen het gebouw contactpersonen, enzovoort); organisatiestructuur (beheerscommissie, namen, onderhevig. En vereniging de is aan deze niet in belasting principe deze onderhevig zijn aan de heffing van vennootschapsbelasting’. slechts van toepassing rechtspersonen ‘indien op voor en zover wetten zijn níet van toepassing vereniging. de op Ze zijn namelijk deze anderen. Maar en verzekeringsorganen fiscus, sociale bestuurders bij rechtspersonen, als het gaat aan schulden om inregelen vergaande mate aansprakelijkheid de in privé van bijBestuurdersaansprakelijkheid faillissement. Deze wetten zoals Wet de Ketenaansprakelijkheid Wet de en Er aantal is een wetten van in het ‘misbruikwetgeving’, kader de zoals in geval van opzet of grove schuld, niet aansprakelijk. zijn bestuurders van vereniging, een los van uitzondering een aansprakelijk ook dan (‘interne aansprakelijkheid’). privé in Maar of taken. haar opgedragen Voor dat bestuurder is de gedeelte zichmoet ten opzichte aan hem de van rechtspersoon houden de aansprakelijkheidDe Elke van is beperkt. dit bestuur bestuurder is overeenkomstenbevoegd aan te gaan. verenigingeen hoogste macht. de AV De dat het bestuur kiest Vergadering zogenaamdein Algemene een (AV). is binnen Dit doel. Het hoofdkenmerkbepaald is zich dat groeperen leden de verenigingDe rechtspersoon met is leden, een gericht een op Vereniging Namelijk: vereniging de stichting. de en en bij dit uitgangspunt passende beherende rechtspersonen. geven informatie we alleen hier voorkomende over meest de winststreven zij kiest en voor niet-bedrijfsmatig beheer. Daarom Normaal gesproken voetbalvereniging een heeft geen Niet-bedrijfsmatig 5. 4. Wat zijn consequenties? fiscale de financieringsmogelijkheden? de beheersvorm de beïnvloedt Hoe KWALITEITSNORMEN CLUB-/KLEEDGEBOUW 80 1 | XXX accountant en/of fiscaal-juridisch een adviseur. aan Stichting (SWS),denken Waarborgfonds Sport notaris, een onafhankelijkeadviseren door kunt deskundigen. Je hierbij uiteindelijke te keuze laten hun beurt op van beheersvorm de NOC*NSF en KNVB De adviseren verenigingen zich bij de Advies hetzelfde als bij een vereniging. internede aansprakelijkheid externe en van geldt het bestuur een passende beheersvorm voor sportaccommodaties. Voor verantwoording aan zichzelf, afleggen moet stichting is de Doordat orgaan het het enige bestuur alleen is meestal en stichting. zichzelf en vertegenwoordigt benoemt. Het bestuur beheert de hoogste orgaan stichting in de is het bestuur, dat in vele gevallen oprichtingDe van stichting een verloopt bij notariële akte. Het tedoel verwezenlijken’. statuten in de een kentwelke leden beoogt vermeld en geen rechtshandeling een door in het leven rechtspersoon, geroepen Wat is eigenlijk stichting? een Het formele antwoord daarop: ‘Een Stichting akte. met volledige rechtsbevoegdheid is opgericht bij een notariële aansprakelijkheid in privé van haar bestuurders. Een vereniging rechtsbevoegdheid. Bij laatste de vergaande is een er rechtsbevoegdheid metmet die en beperkte volledige Ten vereniging tussen de slotte onderscheid is een er