De grooL~te, meest complete en populairste microcomputerbeurs van Nederland

voor alle computergebruikers

Geopend van 10.00 tot 17.00 uur Toegangsprijs! 7,50 Leden gratis

Micro Computer Show met leve ranciers, fabrikanten en speciale demonstraties

Markt met aanbiedingen van Hardware, software, paperware ensupplies

HCC plein met demonstraties en informatie door HeC afdelingen en gebruikersgroepen Films, lezingen, ruilmarkt, Ihema: PC·PIIVE

Voor meer informatie: HCC, postbus 149,3990 DC Houten. Tel.: 03403-78788 hll - MSX SEGA TlrJE SOF; MS-DOS LEVERING DOOR GEHEEL NEDERLAND Vraag de gratis prijslijst

GESCHENKEN VOOR DISK-GEBRUIKERS. GESCHENKEN VOOR PRINTER BEZIT­ TERs. OPBERGBAKKEN VOOR 5.25" DISKETIES: Printerstandaard in diverse uitvoeringen. voor 10 diskettes, leverbaar in diverse kleuren. b.V. Universelerprinterstandaard ...... 27,95 vanaf ...... 3,95 Plexiglas printerstandaard voor extra diepe printers ...... 29,95 voor 180 diskettes, stapelbaar lade-systeem, met slot en tussen­ Inktlint voor Philips VW0030, NMS 1421,1431,1435,1436, enz. schotjes...... 65,00 nylon ...... 18,95

OPBERG BAKKEN VOOR 3.5" DISKETTES. Multistrike carbonlint voor Philips VW0030, NMS 1421, 1431 enz. voor een diep-zwarte afdruk. voor 10 diskettes, fraaie moderne vormgeving. Uitstekend geschikt voor prints die naderhand gedupliceerd ...... 6,95 moeten worden. - Introductie prijs: ...... 15,95 voor 150 diskettes, stapelbaar lade-systeem, met slot en tussen­ Ook linten voor andere printers zijn leverbaar, b.V. ~chotjes ...... 65,00 Kleurenlint voor Star LC-1 0 of Star NX-1 000, color versie De ladesytemen voor 5.25" en 3.5" zijn probleemloos te combi­ ...... 39,00 neren. GESCHENKEN VOOR CASSETTE-GEBRUI­ Reinigings diskette 5.25" ...... 19,95 KERS. Computer cassettes, PC-15, top kwaliteit van PDMagnetics. reinigings-diskette 3.5" + beeldschermreiniger en anti-statische 4 stuks: ...... 10,00 vloeistof, in flip'n file box ...... 24,95 Head-alignment kit, voor het weer zuiver afstellen van de recor­ GESCHENKEN VOOR MUIS-GEBRUIKERS. der-kop. Met Nederlandse handleiding ...... 19,95 Reinigings-set voor muis en printer ...... 24,95 GESCHENKEN VOOR DE MS-DOS PROF. Opberghouder voor de muis. Kan b.v. op monitor of console geplakt worden. Optische muis, inklusief uitgebreid software-pakket ..... 269,00 De muis heeft een vaste plaats, ligt niet in de weg en de kans op beschadiging wordt kleiner. Hand-scanner, extra breed, inklusief zeer uitgebreid software- ...... 14,95 pakket. Feestprijs ...... 795,00

Muizemat, zorgt voor beter reageren van de muis, anti-statisch Data-switch, koppelt 2 computers aan 1 printer, of 2 printers aan en stofafstotend ...... 19,95 1 computer. Parallel-uitvoering ...... 99,00

Muizehuisje. Een beschermhoesje voor de muis in de vorm van een 'echte' muis. Leverbaar las 'standaard' muis, mannetjes muis (met bolhoedje) of vrouwtjes muis. TIP VOOR MSX GEBRUIKERS. Een verschrikkelijk leuk kado dat zich ook goed leent als surprise...... 19,95 De nieuwe MSX prijslijst van Time Soft is uit. Indien u nog niet in TIP VOOR MS-DOS GEBRUIKERS het mailing-bestand werd opgenomen, stuur dan even een kal3.r­ De nieuwe PC-MS-DOS prijslijst van Time Soft verschijnt zeer tje met naam en adres en vermeldt daarbij: MSX prijslijst. binnenkort en vermeldt vele software-pakketten (vanaf f 7,95) en handige hulpjes. Stuur even een kaartje met uw naam en adres en vermeldt MS­ DOS prijslijst. Zodra deze verschijnt krijgt u de prijslijst in de bus. TIP VOOR IEDEREEN. Time Soft is ook een winkel. INFORMATIE EN BESTELLINGEN De openingstijden zijn van 10.00 - 18.00 uur. 020 - 6659393 Maandag vanaf 13.00 uur. Donderdag koopavond tot 21.00 uur Beukenweg7 TIME 1092 AX Amsterdam Bij verzending geldt voor bestellingen beneden f 100,00 een Tel: 020 - 6659393 bijdrage in de verzendkosten van f 5,00. son (bij het Onze Lieve Vrouwe De kosten voor remboursementen zijn altijd f 10,00. Gasthuis en het Oosterpark) MSX/MS-DOS COMPUIER MAGAZIN3 is een uitgave van Algemeen MB! Publications bv, Amsterdam Hoofdredacteur Redactioneel 7 Wammes Witkop Public Domain 14 Medewerkers Hans Niepoth, Hany van Horen, Markus The, Hany Prima programma's voor puike prijzen, dat is Public Domain ten voeten uit. Met drie Oliemans, Marièlle Mink, Andre Knip, Edgar Hilde­ nieuwe MSX-disks. ring, Robbert Wethmar, Lies Muller, Kees Reedijk, Aat van Uijen, Bob van Duuren. Kringloop-papier 20 Redactie-adres Wie een printer heeft, draagt - als het goed is - behoorlijk bij aan recycling. Of gooit Postbus 5142, 1007 AC, Amsterdam u al die net niet helemaal gelukte uitvoer in de vuilnisbak? Hoe dan ook, papier is duur. Fax: 020-862719 En kringloop-papier is een manier om die kosten te drukken. Vragentelefoon redactie De redactie is telefonisch alleen bereikbaar via 020- HCC-dagen 21 860743. Op dit nummer staat een antwoordapparaat, Een korte vooruitblik op het grootste computercircus in de Lage Landen. Eind deze waarop we eventuele correcties op artikelen en listings maand wordt het weer gekkenwerk in Utrecht. Een orgie van hard- en software! inspreken. Bovendien zijn we minimaal één keer per week via dit nummer rechtstreeks bereikbaar. Wan­ neer, dat maken we ook via het antwoordapparaat be­ Programma-service 22 kend. De programma's uit MSXJMS-DOS Computer Magazine voor een vriendenprijsje, Uitgever want we hebben die prijzen verlaagd! Ron Heijmans Factuur 26 Adres uitgeverij Even een rekeningetje tikken, dat kost altijd weer meer tijd dan men denkt. Niet voor Postbus 9943,1006 AP, Amsterdam Tel.: 020-5182828 niets zijn juist factuur- programma's zo geliefd! Wie het geen probleem vindt om daar Telex: 15230 een flinke smak geld voor neer te tellen, die heeft niets aan deze listing. Alle anderen Fax: 020-177143 hopen we met dit programma een plezier te doen. Abonnementen Tel. 020-5182828, afd. abonnementen Spelbesprekingen 46 Abonnementen op MSX/MS-DOS Computer Maga­ Zoals altijd weer heeft onze recensent een fors pakket MSX en MS-DOS spellen voor zine kunnen elke maand ingaan. Abonnementsprijs (8 u uitgeplozen. Zijn opinies, met de nodige schermfoto's - want één beeld zegt soms nummers) f 50,-. Prijzen groeps-abonnementen: op aanvraag. meer dan duizend woorden - beslaan dit keer maar liefst zes pagina's. Opzeggen abonnementen: alleen schriftelijk: Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam Lezers Helpen Lezers 58 Programma-service Eén van de populairste rubrieken uit MSXJMS-DOS Computer Magazine, als we naar Tel.: 020-5182828, afd. lezersservice MCM de hoeveelheid post mogen rekenen. Maar MS-DOS is nog steeds wat ondervertegen­ woordigd. Waar blijven de MS-DOS vragen en antwoorden? Advertenties Hans Peeters, tel.: 020-5182837 Kort & Krachtig 68 Vormgeving Dit keer vliegen de MSX- lichtkranten u om de oren, in deze rubriek waar we kleine Marièlle Mink maar fijne listinkjes in plaatsen. Voor MS-DOS: een digitaal horloge op het scherm. Montage Henk Eschweiler Lezersbrieven 81 Muzikale printers, voorrang onder MS- DOS, geheugen- perikelen, wat al niet. Cartoons Jeroen Engelberts Eerste Hulp Bij Overleven 85 Cover-foto Computerspellen, en dan niet alleen adventures, zijn razend ingewikkeld tegenwoor­ Jan Bartelsman dig. Om een spel tot het einde uit te spelen, dat is een hele prestatie. Maar een beetje Distributie vals spelen mag natuurlijk, met de tips uit onze EHBO-rubriek. Beta PressIvan Ditmar, Burg. Krollaan 14, 5126 PT, Gilze IIO'tjes 88 Verschijning De lezers-advertenties, gratis voor abonnees. Alleen, software is en blijft verboden! MSX/MS-DOS Computer Magazine verschijnt acht maal per jaar ~~ ~ Toezenden materiaal De rubriek waar we onze - zeldzame - foutjes weer rechtbreien. En natuurlijk verbe­ Tenzij uitdrukkelijk anders overeengekomen heeft teringen op oude programma's vermelden. MSX/MS DOS Computer Magazine het recht om vrij­ elijk te beschikken over alle haar toegezonden materi­ aal. MSX Terugzending van ongevraagd toegezonden materiaal '------~_.... _------~---~-'-- ...... -­ zal alleen plaatsvinden als er een geadresseerde en vol­ Geheugen 8 doende gefrankeerde retour-enveloppe is bijgesloten. Goed, we leggen het gewoon nog eens uit. Hoe werkt het MSX-geheugen en wat zijn Oplage slots in hemelsnaam. Bovendien: wat is nu toch die memory-mapper? Hoe zit dat al­ De oplage van MSX/MS-DOS Computer Magazine lemaal in elkaar? Antwoorden op deze vragen in een overzichtelijk verhaal! bedraagt 40000. Accountantsverklaring op aanvraag voor adverteerders beschikbaar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 4 - SavPic 36 MSX-geheugen MSX-schermen lieten zich tot nog toe niet zonder meer op cassette saven. Vandaar: SavPic, een nieuwe truc voor MSX1 en MSX2. Een machinetaal-routine om uw screens Het MSX-geheugen is en blijft een snel op tape te zetten en weer terug te laden. struikelblok, voor beginners en ge­ vorderden. Het is dan ook allemaal MSX Doe Dag nabeschouwing 42 wel verwarrend. In een computer Dat was een gezellige dag, daar in Den Haag. Voor de thuisblijvers een verslag van de met maar liefst 256K RAM en 64K dag, zodat ze volgend jaar alsnog komen. ROM zit de arme Basic-program­ meur met slechts 24K aan ruimte! Colossus 44 Geen wonder dat we met de regel­ Een gloednieuw schaakprogramma voor MSX. Is Colossus zijn prijs waard? Volgens maat van de klok brieven ontvangen ons wel, lees maar op pagina 44. van lezers die willen weten hoe dat nu ZIt. Ze willen - simpel gesteld - MSX-Classic's 56 hun duurbetaalde RAM terug. Onder de naam Classic is er onlangs een hele serie MSX-spellen op de markt geko­ men. Op zich oude vertrouwde spellen, maar in een nieuw jasje. De prijs is ieder geval Daar hebben we natuurlijk geen helemaal vernieuwd: ronduit goedkoop! kant en klare oplossing voor, maar we kunnen wel proberen om in kla­ FreeKick 78 re taal uit te leggen waar dat geheu­ Een desk-top programma op MSX2, daar verraste Filosoft ons mee op de Doe Dag. gen dan wel zit. Hoe steekt een MSX Een programma bovendien dat met een paar toetsaanslagen op te roepen is: het blijft in elkaar, met andere . woorden. na het laden gewoon in het geheugen aanwezig zonder Basic-ruimte af te snoepen. Daarbij hebben we de diagrammen We hebben dit wondertje natuurlijk eens kritisch bekeken. maar niet gespaard, want het is en blijft lastige materie. lCP/6 93 Oftewel, de slot-structuur - en Ons onvolprezen Invoer Controle Programma. Listings intikken hoeft geen hopeloos welk geheugen de processor dan karwei te zijn ... precies ziet. Met daarbij een uitleg omtrent de werking van cartridges, die in zo'n slot gestoken kunnen MS-DOS worden. Maar dan zijn we er nog niet! Want Numerologie 12 met de introductie van MSX2 werd Men bedenkt wat aan computer-programmatuur. Dit keer recenseren we een horos­ die hele opbouw nog wat ingewik­ coop--programma, waarbij het rekenen aan de computer wordt overgelaten. Deze ver­ kelder, en ook daar geven we tekst sie nog alleen voor MS-DOS, maar binnenkort ook op MSX. en uitleg over. Quattro 16 Als sluitstuk van dit hele verhaal leg­ Borlands nieuwe spreadsheet heeft de tongen goed losgemaakt. gen we uit hoe de memory-mapper Is het een simpele 1-2-3 kloon die tot 4 kan tellen, of mogen we spreken van een ver­ - de truc waarmee een MSX2 al dat nieuwende benadering? Onze rekenblad-redacteur is er eens ingedoken. geheugen kan gebruiken - nu pre­ Open Kaart 24 cies in elkaar steekt. Hoe krijgt men het voor elkaar om honderden Kilo­ In deze rubriek dit keer een verhaal over het Baby-AT moederbord, waarmee u tegen Bytes aan RAM zo te schakelen dat een schappelijk prijsje zelf uw eigen AT kan samenstellen. Geef uw oude XT'tje ze­ venmijlslaarzen. de Z80, het kloppend hart van een MSX, daar ook nog iets mee aan kan Uitslag MS-DOS programmeerwedstrijd 52 vangen. Het jureren van de inzendingen voor onze programmeer-wedstrijd, die we in samen­ Kortom, wie eens wil ontdekken hoe werking met sponsor Philips op poten hadden gezet, heeft het nodige werk met zich de MSX in elkaar steekt, die mag dit mee gebracht. De kwaliteit was echter prima, blijkbaar is er heel wat talent in Neder­ verhaal niet missen. land en België, als het om educatieve programmering gaat.

Prolog: vijfde generatie-taal 62 Test: Philips AT 9126 Programmeren is niet zo lastig als men vaak denkt. Vooral niet in de nieuwe talen, zo­ De Philips AT 9126 is een fraai stuk­ als bijvoorbeeld Prolog. Een uitgebreid artikel, met een fraai voorbeeld hoe men - je hardware. Dat staat voorop. Maar om maar wat te noemen - een stamboom in Prolog kan weergeven. een paar kritische kanttekeningen Hardware: Philips NMS 9126 AT 74 willen we toch wel plaatsen bij deze snelheidsduivel. Dat neemt echter De nieuwe Philips AT's zijn fraaie apparaten. Snel, degelijk en voorzien van de nodi­ niet weg dat men in Eindhoven zon­ ge software. Maar toen we na een flinke gebruikstest eens gingen meten vielen we toch der meer hoge ogen gooit met hun van de ene verbazing in de andere ... nieuwe krachtpatser. Fraai van vormgeving en behoorlijk compleet, ICPPC/1 93 met de multi-standaard video­ Om onze programma's foutloos over te kunnen nemen kaart.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -5- -

FILOSOFT SERIEUS IN SOFTWARE

DE ILLUSTRATOR f 149,- FREEKICK f 69 , - Een nieuw programma voor de PC, dat het mogelijk maakt om vanuit een FREEKICK is een nieuw programma voor MSX-2 computers, U kunt er gewone tekstverwerker ook illustraties af te drukken. De ILLUSTRATOR mee werken terwijl u in een ander programma bezig bent! combineert tekeningen, diagrammen en logo's in teksten. Plaatjes en FREEKICK is een zogenaamd memory-resident programma: het blijft - tekeningen kunnen op willekeurige plaatsen in de tekst geplaatst worden. via één toetsindruk bereikbaar - in het RAM-geheugen van de computer De ILLUSTRATOR bestaat uit drie delen die elkaar aanvullen: een ook al is er een ander programma geladen. Filosoft maakte FREEKICK grafische editor, tasmerge en snapshot. geschikt voor elke MSX-2 computer met een memorymapper I'" SNAPSHOT MAAKT FOTO'S VAN HET SCHERM minimaal 128K RAM), en één of meer diskdrives. SNAPSHOT neemt - door middel van een enkele toetsindruk - een FREEKICK is multifunctioneel. Het beschikt over een agenda, een 'foto' van het scherm, terwijl u bezig bent met een Iwillekeurigl program­ adressenlijst, een lalarmlklok, een calculator en 4 hulp-pagina's. ma. De schermkopieën worden automatisch weggeschreven en kunnen later veranderd en afgedrukt worden met de grafische editor en tasmerge. DE AGENDA De agenda van FREEKICK houdt al uw afspraken bij. Afspraken kunnen DE GRAFISCHE EDITOR BEWERKT TEKENINGEN gewist, toegevoegd en veranderd worden. De GRAFISCHE EDITOR kan met behulp van tekencommando's bestaan­ DE KLOK de tekeningen veranderen en verfraaien. Logo's kunnen ontworpen Een afspraak vergeten? FREEKICK niet. Met de alarmklok van FREEKICK worden met de FONT EDITOR. wordt u gewaarschuwd. TASMERGE COMBINEERT TEKST EN TEKENINGEN DE ADRESSENLIJST Tijdens het intypen van tekst - met behulp van een tekstverwerker of Met dit deel van FREEKICK beschikt u altijd over een adressenlijst met ander programma - kunnen TASMERGE commando's in de tekst ge­ NAAM, ADRES, POSTCODE, PLAATS en TELEFOON. Met een enkele plaatst worden, die ervoor zorgen dat een illustratie tijdens het uitprinten toetsindruk kunt u gegevens invoeren, wissen, veranderen, sorteren en op die plaats komt. bewaren. De ILLUSTRATOR wordt geleverd met een Nederlandstalige handleiding, compleet met oefeningen en voorbeelden. De ILLUSTRATOR werkt op DE CALCULATOR IBMIPCIXTIAT en compatibles met tenminste 256K RAM en een CGA­ De calculator van FREEKICK kent opties als optellen, aftrekken, delen, kaart ISchneider PC is ok.l. De ILLUSTRATOR is geschikt voor iedere vermenigvuldigen, worteltrekken, machtsverheffen, sinus, tangens en dot-matrix printer met grafische mogelijkheden. cosinus berekenen. De calculator beschikt over een geheugen, en kan ook hexadecimale en binaire getallen hanteren. DE HULPSCHERMEN FREEKICK kent vier pagina's voor informatie die u wilt gebruiken als u in een ander programma bezig bent. Twee pagina's zijn al ingevuld met TASWORD PC f 149,- resp. een ASCII-tabel en een toetsen-tabel. U kunt alle pagina's zelf vullen De bekende Nederlandstalige tekstverwerker waarmee u een handleiding met behulp van een tekstverwerker: eenmaal ingetypt is de informatie kunt schrijven zonder er één te hoeven lezen I vervolgens altijd bij de hand. FREEKICK is een goede buur van MSX-DOS, BASIC- of machinetaalpro­ gramma's die geen gebruik maken van de memorymapper. Andere programma's van FILOSOFT voor IBM/PC/XT/AT en compatibles (incl BTW) MASTER FILE PC Krachtige database met een direct te gebruiken adressenbestand 249.- MASTER FILE PC DEMO Demonstratie-disk met handleiding 25. - Andere programma's van FILOSOFT FCALC Spreadsheet met veel mogelilkheden 149.- voor MSX-computers: SUPERTEL2 Software voor Viditel e.a. 119, - (,ncl. BTW) SUPERTEL3 Uitgebreidere software voor Viditel 8.a. 169, - FREEKICK Tijdens werken met andere programma's altijd SUPERCOM2 Software voor Fido e.a 119, - agenda, lalarmlklok, calculator, adressenlijst ONTSTUUR Zeer eenvoudig te bedienen en hulpschermen beschikbaar disk f 69,- datacommunicatie programma 190, - De Nederlandstalige tekstverwerker KNIFE-86 Disk-utility: terughalen van gewiste files, e.d. 119. - TASWORDMSX f ZORLANDC Superieure C-compiler 269,- voor MSX-1 computers cass 95,- FTLMODULA2 Opvolger van Pascal (programmeertaal) 19B. - TASWORD MSX-2 De Nederlandstalige tekstverwerker DCBOEK Boekhoudprogramma voor voor MSX-2 computers disk f 149,- verenigingen, e.d. 159. - DELTA BASIC Een wezenlijke uitbreiding A&R Zeer flexibel boekhoudprogramma 299.- voor MSX-BASIC disk f 95,- A&R + MAXDEMO Demonstratie-disk met handleiding 25. - DISKIT De tooikit voor diskette-gebruik op MAX Pnma factureerprogramma 149.- MSX-computers disk f 69,- A&R + MAX 398,- REKENEN MET Een samenhangend, procesbewakend ARPRO Professioneel boekhoud- en ABACUS EN rekenpakket voor kinderen van factureringspakket 498,- HONDERDVELD vijfeneenhalf tot tien jaar disk f 99,- TASWORDPC Nederlandstalige tekstverwerker 149,­ Informeer naar de schooJversie TASWORD PC DEMO Demonstratie disk met handleiding gratis REDEKUNDIG Een degelijk oefenprogramma om TASSPELL PC NED. Spellingsprogramma voor Tasword PC; ONTLEDEN het redekundig ontleden onder de met Nederlandse woordenschat 149, - knie te krijgen cass f 59,- TASSPELL PC ENG. Spellingsprogramma voor Tasword PC; DEVPAC Een assembler, disassembler en met Engelse woordenschat 149,- monitor voor MSX-1 .. cass f 79,- TASSIGNPC Maakt prachtige reclameteksten 199, - DEVPAC80 Een assembler, disassembler en TASPRINTPC 25 extra karaktersets voor iedere (versie 2) monitor voor MSX-1 en MSX-2 computers matnxprinter 125, - met min. 64 RAM en een TASRESPC De memory-residente tekstverwerker 149. - aangesloten diskdrive .. disk f 165,­ DE ILLUSTRATOR Combineert tekst en tekeningen 149. - PASCAL 80 De diskuitvoering van PASCAL •• disk f 165,- TIMEWORKS Goed + goedkoop DTP programma f 495,­ C+ + Een bijzonder krachtige C compiler SAGENET Prima low-cost netwerk f 1500,- voorMSX •• disk f 165,­ MASTERBRIDGE Bridgetrainingsprogramma met hints ITJING Computerversie van het orakelboek disk f 79,­ en commentaar f 49.­ MSX-BRIDGE Een bridge-programma voor beginners cass f 49,- EINDELOOS BRIDGE Een superdeluxe bridge programma f 144.- Bijna a( onze software is ook leverbaar op 3,5" diskette Imeerprijs f 10,-1 Programma's, gemerkt met 2 sterren ("") vereisen (enige) kennis van de Engelse taal.

MEER INFORMATIE? BELNU voor een GRATIS BROCHURE 1050 -137746) of schrijf een briefkaartje naar: FILOSOFT, POSTBUS 1353, 9701 BJ GRONINGEN. Filosoft produkten ziln verkrijgbaar in iedere goede computerwinkel, maar ook rechtstreeks te bestellen door storting van het bedrag + f 3,50 verz.kosten op giro 20792 t.n.v. Filosoft, Groningen. Telefonische bestellingen 1+ f 6,50 rembourskosten extra) worden zo mogelijk nog dezelfde dag verzonden. Faxnr. 050 -145174. ABN 57.12.60.225. Arrogant?

Tureluurs wordt ik ervan! Meer listings, minder listings, andere listings, of juist helemaal geen listings. Of zelfs listings in andere talen dan Basic. Om nog maar te zwijgen over het nog steeds wat hete hangijzer MS-DOS. MS-DOS moet eruit, er moet juist meer MS­ DOS bij, kunnen we er geen twee bladen van maken, en ga zo nog maar eventjes door.

U begrijpt het al? Ik heb zonet een fikse greep uit de enquête-formulieren gedaan om die eens door te neuzen. En ik moet zeggen, het zou prettig zijn als u het onderling een beetje meer eens kon zijn. Zoals het nu staat zullen we weer iemand moeten veroorde­ len tot het inkloppen van een flinke steekproef uit die nog steeds groeiende stapel. Om daarna die cijfertjes - met de computer, jaja - aan allerlei statistische bewerkingen bloot te stellen. Dan pas kunnen we vaststellen wat u, de lezer, wilt. De wereld is tegen­ woordig niet zo eenvoudig meer.

Maar alle gekheid daargelaten, het was wel even interessant leesvoer. Mijn indruk is dat het schoolcijfer iets lager uit zal vallen dan vorig jaar, maar het valt me nog hard mee. Nadat we onze trouwe MSX-Iezers opeens met een fikse scheut MS-DOS hebben ver­ rast viel die daling wel te verwachten. Gezien de opmerkingen hebben de meeste van u zich wel weer verzoend met de nieuwe formule. En zowaar, zelfs de eerste echte MS­ DOS lezers hebben zich in dit lezersonderzoek laten horen. Ook die waren overigens be­ hoorlijk tevreden, zo op het eerste gezicht. Overigens, ook dit jaar zijn de vrouwen weer lelijk ondervertegenwoordigd. Computers zijn toch niet alleen een mannenzaak?

Het aardigst van die formulieren zijn altijd de losse opmerkingen en commentaren. Mits men althans op een iets zinniger niveau zijn mening formuleert dan die ene anonieme in­ zender, die zo ongeveer als eerste in mijn handen kwam. Want dat we 'een stelletje ei- kels' zijn, dat bestrijd ik. Blijkbaar was deze figuur iets goed in het verkeerde keelgat ge­ REDACTIONEEL schoten. De kritiek van een andere lezer schoot me ook wel wat in de wiek: hij had het over 'die vreselijke stukjes van Witkop'. Tja, wat is daar nu op te zeggen. Wat wel hout snijdt is de regelmatige vraag of we niet wat eenvoudiger artikelen, voor echte beginners, willen opnemen. Grappig genoeg was dat iets waar we laatst in de re­ dactie al toe besloten hadden. Ze komen eraan! Voor diegenen die zich ergerden aan de breedsprakigheid van onze EHBO'r heb ik goed nieuws. Ik zal hem hoogstpersoonlijk toespreken, zulke opmerkingen zijn natuurlijk ko­ ren op mijn molen!

Onze piraterij-artikelen hebben ook wel wat losgemaakt Vrij veel mensen gaan daar op in, met heel verschillende meningen. Sommigen zijn het roerend met ons eens, anderen vinden dat we veel te hoog van de morele toren blazen. De term 'arrogant' is meer dan eens gevallen. Wat mij betreft, het zij zo. Als men ons arrogant acht, omdat we tegen een vorm van criminaliteit zijn, dan moeten we daar maar mee leren leven.

Genoeg over ons lezersonderzoek. In één van de komende nummers zult u de hele - statistisch verantwoorde - uitslag wel aantreffen. Ik wilde het namelijk nog even over de MSX Doe Dag hebben. Op zaterdag 24 september was er namelijk echt een prachti­ ge MSX-kermis in Den Haag. Officieel spreken we over zo'n vijfduizend bezoekers, maar het kunnen er ook wel een paar duizend meer geweest zijn. De toegangscontrole was op een gegeven moment blijkbaar een beetje chaotisch. Wat ik wel zeker weet is dat al die mensen een prima dag gehad hebben. Overal zag ik tevreden MSX'ers tussen de stands doorwandelen in de prettig ruime gangpaden. De le­ zingen werden goed bezocht; de spellencorner kreeg veel aandacht. Ook de standhou­ ders deden goede zaken, terwijl de gebruikersgroepen niet over gebrek aan aandacht te klagen hadden. En dat a1Ies was in slechts zes weken tijd door een drietal mensen - met de nodige hulp - uit de grond gestampt! Petje af, voor Armand Simonis, Ed Bongers en Bob de Vroedt! Volgend jaar weer, wat ons betreft.

Na afloop zat ik werkelijk doodmoe en volkomen schor gepraat in de trein, op weg naar WAMMES WITKOP huis. Alleen, in dezelfde coupé zaten ook een aantal fanatieke MSX'ers uit Friesland, die me herkenden. Met als gevolg dat me tot in Utrecht aan toe het hemd van het lijf ge­ vraagd werd. Misschien moet ik die foto op deze pagina toch maar eens vervangen door iets anders ...

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -7- Geheugen-structuur op de MSX

Op kritiek reageren we me­ Dit wordt geen verhaal voor echte pro­ teen. En nu uit het lezerson­ grammeurs. Informatie hoe u al die fraaie in de MSX ingebouwde trucs kunt derzoek blijkt dat we de be­ gebruiken zult u hier vergeefs zoeken. FFFF ginner teveel in de kou heb­ Daar komen we in een ander bestek wel pagina 3 RAM ben laten staan zullen we weer eens op terug. Wat we wel gaan uit­ daar wat aan proberen te leggen is hoe een MSXje, met zijn Z80- doen. We beginnen me­ processor die in theorie slechts 64K aan COOO geheugen kan aansturen toch in staat teen, met een niet al te tech­ blijkt om veel en veel meer RAM en pagina 2 RAM nisch verhaal over de ge­ ROM te gebruiken. De architectuur van heugenstructuur van de de MSX als het ware, want van architec­ 8000 MSX. Want dat is toch nog tuur kan men ook bij computers spre­ ken. pagina 1 BASIC altijd een onderwerp dat ROM veel mensen voor schier on­ Structuur oplosbare raadsels blijkt te 4000 stellen. Voor alles zullen we uitleggen hoe de pagina 0 BIOS ontwerpers nu precies het MSX-sys­ ROM teem in elkaar gesleuteld hebben. Waar het op neer komt is dat een MSX 0000 naast de nodige hardware voornamelijk Standaard-geheugen opbouw uit ingebouwde programmatuur be­ voor MSXl, gezien vanuit de staat. Een computer moet nu eenmaal Z80. In totaal: 64K. altijd met een programma bezig zijn, al is het alleen maar wachten op de volgen­ de toets-aanslag. Zonder meer 'staan wachten' is er niet bij, altijd is de proces­ sor bezig. Die vaste programma's zijn in Figuur 1 ROM - ReadOnlyMemory-ingebak­ ken, en daar heeft de MSX heel wat van wel het in principe best mogelijk is om aan boord. Zo bezit iedere MSX1 in to­ ook die BIOS helemaal te omzeilen en taal32K ROM, verdeeld in twee blok­ zelf de machine helemaal te program­ ken van ieder 16K. Zo'n blok van 16K meren is dat niet zo'n goed idee. Al­ wordt een pagina genoemd en van die thans, het is een ongelofelijke hoeveel­ pagina's kan de Z80 processor er in to­ heid extra werk. taal 4 tegelijkertijd 'zien'. Het geheu­ genbereik van de Z80 is dus 64K, zie fi­ Pagina's guur 1. Bij de MSX1 is de situatie op zich vrij We zeiden al even, de Z80 kan slechts simpel, als we even vanuit de standaard 64K geheugen tegelijkertijd 'zien', vier situatie - in de Basic-mode - redene­ pagina's dus. Toch bezit bijna iedere ren. De eerste twee pagina's, nul en één MSX1 méér dan die 64K aan geheugen. - wetellenvanafnul- bevatten ROM, De typische MSX1 bezit naast die 32K de bovenste twee RAM, het echte ge­ ROM - BIOS en Basic-interpreter - bruikersgeheugen. nog 64K RAM en 16K VideoRam. Over Die beide blokken van 16K ROM heb­ dat VRAM zullen we het hier verder ben ieder weer hun eigen doel, op pagi­ niet hebben, die vallen volledig buiten na nul vinden we de BIOS en op pagina het 'beeld' van de Z80. Voor video kent één de Basic-interpreter. Die BIOS - MSX een speciale chip, een video-pro­ hetgeen staat voor Basic Input Output cessor, die onder besturing van de Z80 System - is in feite het hart van de zijn eigen blok VRAM gebruikt. Maar MSX, daar vinden we de machinetaal­ toch, dan hebben we nog altijd vier pa­ routines die allerlei zaken voor ons af­ gina's RAM, waarvan de Z80 er maar handelen. De Basic-interpreter maakt twee kan 'bekijken', zie figuur 2 en 3. zwaar gebruik van die BIOS voor aller­ De andere beide pagina's RAM zijn al­ HOE ZIT HET lei functies, maar als we bijvoorbeeld leen maar te gebruiken door de ROM­ MSX-GEHEUGEN IN ELKAAR zelf in machinetaal willen werken heb­ pagina's, die op dezelfde adressen zit­ ben we die BIOS ook hard nodig. Hoe- ten, uit te schakelen. Men zou kunnen

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -8- .s=

ZBO SLOT 0 SLOT 1 SLOT 2 SLOT 3 FFFF FFFF pagina 3 SLOT 2 RAM pagina 3 RAM

COOO COOO pagina 2 SLOT 2 RAM pagina 2 RAM

8000

8000 pagina 1 SLOT 0 BASIC RAM BASIC ROM pagina I ROM

4000

4000 pagina 0 SLOT 0 BIOS RAM BIOS ROM pagina 0 ROM 0000

Een voorbeeld van de verdeling van de pagina's voor een typische MSX1. Slot 0000 2 is het RAM-slot, waarin de ZBO pagina's 2 en 3 zijn geschakeld, slot 0 is het ROM-slot, waarvan de pagina's 0 en 1 binnen het bereik van de ZBO vallen. Het geheugen, zoals de Z80 dat ziet. 64K verdeeld in vier pagina's van 16K ieder. Figuur 3 De adressen van de pagina­ grenzen zijn in hexadeci­ maal opgegeven. groot geworden; deze telt nu 32K ROM, slot kan men zien als een volledige ge­ in twee pagina's. Ook de disk - die bij heugenkaart voor de Z80 processor, zo­ MSX2 bijna standaard is - heeft een ei­ dat we in die vier slots in totaal 4 maal Figuur 2 gen ROM, waarin de nodige routines 64, dus 256K geheugen kwijt kunnen. De voor diskgebruik te vinden zijn. processor ziet van die 256K er slechts 64 zeggen dat de pagina's ROM en RAM Als we al die ROM-pagina's van een tegelijk. op elkaar gestapeld zijn, waarbij de MSX2 even optellen komen we echter Elk van die slots bestaat weer uit de nu MSX standaard de ROM-pagina's in­ tot de conclusie dat zo'n MSX2 hele­ wel bekende pagina's, vier stuks van schakelt bij het aanzetten. Wie echter maal geen RAM zou kunnen aansturen 16K. Het beeld dat de Z80 ziet wordt nu zelf in machinetaal programmeert, die in de normale toestand. Immers, BIOS uit die pagina's, die over verschillende kan natuurlijk besluiten dat hij of zij die plus MSX2-BIOS plus Basic interpre­ slots verdeeld kunnen zijn, samenge­ Basic-interpreter wel kan missen en die ter plus diskROM maken bij elkaar vier steld. - op de tweede pagina oftewel nummer pagina's oftewel 64K ROM. Waar zijn één - vervangen door RAM. De BIOS onze twee pagina's RAM gebleven, die Om even terug te grijpen op de MSXl, - pagina nul - blijvend uitschakelen is we wel degelijk hebben? de meeste van die machines kennen een een minder goed idee, maar toch is ook Het antwoord is simpel. De twee ROM­ zogenaamd RAM-slot. Eén slot - vier de RAM op pagina nul best bruikbaar. pagina's die een MSX2 meer heeft dan pagina's - dat geheel met Random Ac­ Bijvoorbeeld door een klein program­ de standaard MSX1 zijn normaal ge­ cess Memory gevuld is. Van die vier pa­ maatje - in machinetaal - te maken sproken niet in het bereik van de Z80 ge­ gina's RAM zijn er normaal gesproken dat de hele BIOS niet nodig heeft. Zo'n schakeld. Pas als de computer routines slechts twee - de nummers 2 en 3 - in programma schakelt dan de BIOS even uit die ROM's nodig heeft worden die het zicht van onze Z80. De twee onder­ uit, schrijft of leest wat gegevens op pagina's omgewisseld tegen andere pa­ ste pagina's die de Z80 dan ziet staan in RAM-pagina nul en zet de BIOS dan gina's. Vandaar ook dat men het MSX2 het ROM-slot, waarin slechts twee van weer terug in pagina nul. Die gegevens uitbreidings BIOS-ROM een subROM de vier pagina's bezet zijn. Inderdaad, blijven gewoon staan in het RAM, tot noemt, het zit als het ware onder een an­ met de BIOS-ROM en de Basic-inter­ men ze weer nodig heeft. der stuk geheugen verborgen. En wel preter. onder het gewone BIOS-ROM, pagina . MSX2 nul. Vandaar dat we bij MSX2 spreken Die slots zijn overigens een begrip dat over de MAIN-ROM - de gewone nogal dubbel gebruikt wordt. Zo is de Bij MSX2 is de situatie wel wat ingewik­ BIOS en de SUB-ROM, waarin de uit­ slot aan de ene kant een begrip uit de kelder, maar in principe is het slechts breidingen - voornamelijk grafische computer-architectuur, maar ook een een variatie op wat we zonet verteld routines - zijn ondergebracht. gewone aansluiting op uw computer. hebben. We zullen ons even niet druk Want de bekende cartridge-slots - die maken om memory-mappers, de truc Slots iedere MSX bezit - zijn ook gewoon waarmee men een MSX - met die 64K slots, die als connector naar buiten ge­ adresbereik - opeens met geheugens En dan hebben we meteen de slot­ voerd worden. Door daar een cartridge tot 512K RAM kan uitrusten, we kijken structuur bij de staart. Want natuurlijk in te steken kunnen we tot vier pagina's alleen naar de ROM-pagina's. moet er een mechanisme zijn om die pa­ - of meer, maar daar gaan we nu even MSX2 kan een stuk meer dan MSX1, er gina's - die op dezelfde adressen staan niet op in - extra ROM of RAM aan is dan ook aanzienlijk meer ROM inge­ - om te schakelen. onze computer toevoegen. Met daarin bouwd. Zo is de BIOS twee keer zo Daartoe kent een MSX vier slots. Ieder bijvoorbeeld een spel.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -9- SLOT 0 SLOT 2 SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT 0-0 0-1 0-2 0-3 2-0 2-1 2-2 2-3 FFFF FFFF

pagina 3 pagina 3

COOO cooo pagina 2 pagina 2

8000 8000

pagina 1 BASIC pagina 1 ROM

4000 4000

pagina 0 BIOS-l pagina 0 ROM

0000 0000

SLOT 1 SLOT 3 SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT SUBSLOT 1-0 1-1 1-2 1-3 3-0 3-1 3-2 3-3 FFFF FFFF

pagina 3 pagina 3 RAM KM

cooo cooo pagina 2 pagina 2 RAM KM

8000 8000

pagina 1 pagina 1 RAM DISK KM ROM

4000 4000

pagina 0 pagina 0 B10S-2 RAM SUBROM KM

0000 0000

Figuur 4-1 Figuur 4-2

Sub-slots Z80 FFFF Geheugenopbouw Philips NMS 8280 MSX2. Goed, even diep ademhalen, we dalen pagina 3 RAM Slots 1 en 2 zijn geheel leeg en als nog één stapje verder af in de opbouw cartridge-aansluitingen naar buiten gevoerd. van de MSX. Want de 256K die we via 3-2 In slot 0, subslot 0 vinden we een met MSXI de slot-structuur aan de Z80 kunnen COOO I vergelijkbare situatie, namelijk de Basic-ROM voorschotelen is niet genoeg. Compu­ en de BIOS-ROM. Deze MSX2 MAIN ROM BIOS is pagina 2 RAM ters willen steeds meer en meer geheu­ vrijwel geheel gelijk aan de MSXI BIOS ROM. gen, ook de MSX. Vandaar dat de ont­ 3-2 De MSX2 uitbreidingen op de BIOS bevinden zich in de MSX2 SUB ROM, slot 3-0, pagina O. werpers van MSX de slot-structuur nog 8000 Deze ROM is normaal gesproken onzichtbaar een niveau verder hebben uitgewerkt, in voor de Z80, pas als er routines uit nodig de vorm van sub-slots. Ieder van de vier pagina 1 BASIC zijn wordt de geheugenkaart van de Z80 om­ ROM geschakeld. slots - primary slots - is weer onder­ 0-0 verdeeld in vier subslots Dan komen we Hetzelfde gaat op voor de DISK-ROM. Deze be­ 4000 vindt zich in pagina 1, waar normaal de Basic­ dus opeens aan een totaal van 16 slots, ROM te vinden is. die in principe ieder 64K aan geheugen­ pagina 0 BIOS-l ROM Het gehele RAM vinden we in slot 3-2, waar een bereik bieden. In totaal1024K aan be­ 0-0 128 K Memory-Mapper is ondergebracht. De RAM die reik, voor een processortje dat eigenlijk daardoor ook op de pagina's 0 en 1, slot 3-2, te slechts 64K kan aansturen, dat is niet 0000 vinden is wordt als RAM-disk gebruikt. slecht. Voor iedere pagina die voor de Z80 bestaat - in totaal zijn dat er vier Figuur 4-3 - is er keuze uit zestien theoretische pagina's, één in iedere slot/subslot com­ grammeren - als men al die pagina's opbergt in wat op dat moment pagina binatie, zie figuren 4. daadwerkelijk wil gebruiken - toch wat drie voor de Z80 is, dan moet men er Alleen, tegen die tijd wordt het pro- lastig. Stel, dat men een aantal gegevens voor zorgen dat diezelfde pagina drie

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 10- =

weer voor de Z80 bereikbaar is als men die gegevens weer terug wil halen. Een Geb~uik van een memory-mapper, gebaseerd op memory­ ftkse klus voor de programmeur, de in­ de architectuur van een Philips NMS 8280. mapper telligentie moet in het programma zit­ De beide ROM-pagina's van de Z80 staan nor­ ten. Nog een nadeel: van al dat gescha­ maal op het ROM geschakeld, waaronder ook agina het op deze afbeelding onzichtbare BIOS-2 »> keI tussen slots en subslots wordt het er en DISK-ROM tè vinden zijn. 7 allemaal niet echt sneller op. Er gaat Voor de eventuele RAM-DISK zijn de pagina's steeds meer tijd zitten in allerlei min of o en 1 in de memory-mapper beschikbaar. meer huishoudelijke klusjes, want dat is ~ Pagina 3 - de systeem-variabelen - van RAM etcetera dat slotbeheer in feite, zodat er minder is eveneens rechtstreeks doorgeschakeld rekentijd beschikbaar is voor het eigen­ naar pagina 3 in de mapper. Pagina 2 wordt gemapt, in dit geval naar pagina 7 in de lijke werk. mapper. Door de pointer in het mapper-mecha­ Maar, misschien is het een troost om te nisme te veranderen kan deze pagina veranderen. pagina weten dat ook de PC op een dergelijke Z80 slot­ mapper­ 4 ziet: structuur mechanisme manier werkt. Ook daar is er een grens FFFF van 64K direct adresseerbaar geheugen, pagina 3 RAM pagina en heeft men zich een aantal behoorlijk »» 3-2 »» 255 »» »»> complexe bochten moeten wringen om 3 er 640K van te maken. COOO pagina 2 RAM pagina Memory-mapper »» 3-2 »» 2 »> 2 Alles wat we tot nog toe gezien hebben 8000 - op de MSX2 ROM's na - geldt voor pagina 1 Basic pagina zowel MSX1 als MSX2. Maar er is ROM »» 0-0 1 meer, namelijk de memory-mapper. En die vinden we alleen in de MSX2. 4000 Het Engelse 'to map' betekent zoveel als pagina 0 BIOS-1 pagina ROM »>.> 0-0 in kaart brengen, en dat is precies wat 0 de memory-mapper doet. Een mapper brengt domweg meer geheugen 'in 0000 De hier afgebeelde situatie zou kunnen voorkomen bij een Basic-programma, kaart' dan er normaal binnen de MSX­ dat gebruik wil maken van de mapper. Omdat de pagina's 0 en 1 normaal ge­ structuur zou passen. Want hoewel het schakeld zijn zijn BIOS en Basic beschikbaar, inclusief de MSX2 SUBROM en de DISK-ROM. Ook de onmisbare systeem-variabelen - pagina 3 - blijven be­ overdreven mag lijken, die 1024K adres­ schikbaar. Het Basic-programma zal in dit geval in zijn geheel op diezelfde seermogelijkheid die de slots en sub­ pagina 3 moeten staan. Pagina 2 - normaal gesproken ook Basic-geheugen - is nu vrij voor mapping, zodat Basic de data op deze pagina middels PEEK en slots ons bieden zijn eigenlijk toch nog POKE opdrachten kan bereiken. te weinig. Een rekensommetje zal dat la­ ten zien. Van de vier slots zijn er bijna altijd twee als externe connector uitge­ Figuur 5 voerd, hetgeen de theoretische capaci­ teit alweer tot de helft beperkt. ROM­ 4096K oftewel vier Megabyte aan RAM. te beheren. Zo'n truc is zelfs vanuit Ba­ slots nemen ook het nodige in beslag, Elk van de vier pagina's in zo'n slot ver­ sic mogelijk, het is precies de manier hetgeen nog meer adresbereik kost. Uit­ wijst dan naar één van de vele pagina's waarop MCM2B, onze database, werkt. eindelijk blijft er van die 1024K maxi­ in de mapper, zie ftguur 5. maal448K over, die dan nog ten dele op Door nu een bepaalde pagina te gaan Tot slot zeer ongunstige pagina's ligt. Want hoe­ mappen, kan daar iedere keer een ander wel er op de 16 mogelijke invullingen blok RAM in verschijnen. Dat maakt Geen gemakkelijke materie, toegege­ van pagina nul slechts twee bezet zijn het leven voor de programmeur veel ven. Maar wie eenmaal weet hoe de vinden we daar wel precies de BIOS­ eenvoudiger: hij of zij kan bijvoorbeeld MSX is opgebouwd kan met die kennis ROM en deMSX2 subROM. En die besluiten zowel de BIOS en de Basic-in­ al snel verder komen. Met wat we u hier moet je nu bij voorkeur niet uitschake­ terpreter gewoon te laten zitten waar ze verteld hebben kunt u maar beter niet len. Vandaar dat men een truc bedacht zijn - altijd handig, als men een ROM­ gaan proberen om nu meteen op uw heeft - die overigens sterk op het slot­ routine nodig heeft. Van de twee pagi­ MSX2 de memory-mapper aan te gaan mechanisme lijkt - om ook in één en­ na's die er dan nog over zijn wordt er sturen. Daar is nog wel wat meer infor­ kele slot meer dan 64K RAM te prop­ nog eentje op een vaste pagina in de matie voor nodig. Maar met deze basis­ pen. Een derde niveau van geheugen­ mapper geschakeld, zodat er een plek is kennis worden allerlei zaken hopelijk schakelen, als het ware, dat mappen. waar men allerlei variabelen kwijt kan opeens eens stuk duidelijker. In komen­ Waar het op neer komt is dat er in één zonder zich zorgen te hoeven maken de artikelen zullen we deze zaken ver­ slot zo'n mapper wordt ingebouwd, een over de mogelijkheid dat die variabelen der uitdiepen, en wie haast heeft kan systeem waarmee de programmeur voor zometeen misschien juist uitgeschakeld MSX/MS-DOS Computer Magazine die in een bepaalde slot gelegen pagi­ zijn. De laatste pagina wordt dan ge­ nummer 12 - eventueel nog na te be­ na's weer uit een flink aantal pagina's bruikt om die hele mep aan RAM - stellen - er eens op na slaan. Daar staat RAM kan kiezen. Het theoretisch maxi­ overigens, dat is niet de officiële her­ een wat technischer georiënteerd arti­ mum is 256 pagina's, een gezellige komst van de naam memory-mapper - kel in over MSX-geheugen.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -11- Numerologie, spelen met getallen

Spelen met getallen kan di­ Maar wat beeft dit alles in een ordente­ In het programma kan een bestand van verse doelen dienen. Zo is lijk computerblad te zoeken? personen worden opgebouwd, maximaal 300, waarvan de voor de boroscoop dit géén bespreking van Numerologische horoscoop noodzakelijke gegevens worden be­ een reken blad oftewel een waard. Zo kan men ook de boroscopen spreadsheet; deze recensie De numerologie werkt met de informatie van twee personen vergelijken, betgeen betreft het spelen met getal­ verkregen uit de geboortedatum en de echter op eigen rekening en risico is. len die de letters van de (geboorte)naam. Bij bet vaststellen van Ook kan men woorden of cijfers analyse­ de verscbillende waarden komt beel wat ren, bijvoorbeeld een telefoonnummer of naam en geboortedatum rekenwerk te pas, zodat de computer het gironummer. vertegenwoordigen. Vanuit middel bij uitstek is voor deze bandeling. Verder: informatie; over invoeren van ge­ de numerologie bezien heb­ Marjan Smit en Franc Alink bebben een gevens en karakterset, hier kan men kie­ ben letters namelijk een ge­ boek èn een computerprogramma sa­ zen of de uitvoer naar de printer al dan talswaarde, combinaties mengesteld, om zo'n horoscoop te bere­ niet in ASCII gebeurd. Andere mogelijk­ kenen. Het programma 'Numerologie, beden: bestand wisselen, shell- even te­ van getallen kunnen wor­ spelen met getallen' geeft informatie over rug naar DOS dus - etcetera. den geïnterpreteerd. Vanuit respectievelijk: de ziel, sociaal gedrag, de die interpretatie ontstaat beboefte, doelstelling, levensloop, en het Na dit menu verschijnt een scherm waar­ een beeld van de mens, aan sterrenbeeld. Bij de getallen die het pro­ in een naam - en verdere gegevens - de hand zijn of haar horos­ gramma heeft berekend boren ook kleu­ kunnen worden ingevoerd, aangepast of ren, (edel)stenen en planeten. Grote en verwijderd. Na bet invoeren of aanpassen coop. kleine cycli worden eveneens uitgere­ vraagt bet programma of de gegevens De numerologie beeft een lange geschie­ kend, dit zijn de verscbillende periodes in correct zijn en kan een korte of uitgebrei­ denis. De eerst bekende toepassing in de ons leven. En hierbij worden ook de de boroscoop worden bekeken op het geschiedenis is te vinden in de oude Hin­ drempels vermeld; de moeilijkheden die scberm of naar de printer worden ge­ doe-cultuur. De bedendaagse numero­ we kunnen tegenkomen op ons levens­ stuurd. Ook kan men een boroscoop op logie is natuurlijk ook bemvloed door de pad. disk laten zetten, om deze later verder uit Arabiscbe cijfer-notatie. Een andere be­ te werken. langrijke tak valt terug te vinden in de tra­ Verder worden we gewormeerd over le­ ditie en symboliek van de Kabbalab. venslessen, de primaire reactie, erfelijke Tweede menu Verder is bekend dat de Egyptenaren, eigenschappen, instelling en fundament. Sumeriërs, Chinezen en Pboeniciërs ge­ Expressiegebieden komen aan bod; de Dan komen we terecht bij bet tweede schreven getallen gebruikten. Binnen vier elementen, activiteiten gebieden en menu met als keuzes onder meer de bo­ deze culturen is een rijkdom aan wijsbeid uitingswijze. Daarnaast krijgen we - bet roscoop weergave. Zoals gezegd kan er te vinden op basis van bet mysterie van de kan niet op - informatie over de be­ worden gekozen voor een korte en uitge­ numerieke waarden. Ook de Bijbel is rijk roepsindicatie, bet ik en de woonplaats. breide horoscoop. Die korte boroscoop aan symboliek gebaseerd op puur nume­ Eén en ander wordt, zoals reeds gezegd, geeft alleen de diverse berekende getal­ rologiscbe structuur. berekend aan de band van de geboorte­ len weer, de uitgebreide horoscoop geeft datum en de getalswaarden die aan de bij elk onderdeel - de ziel, doelstelling Pythagoras letters van de geboortenaam toegekend etcetera - tekst en uitleg. worden. En, verbazend genoeg, Pytbagoras - 600 Dit berekenen en intepreteren kan men Een tweede keuze in dit menu is een ana­ voor Christus - beeft veel invloed gebad bandmatig doen, aan de band van bet lyse programma, dat ecbter nog niet be­ op de metbode van numerologie zoals die reeds genoemde boek 'Spelen met getal­ schikbaar was, zodat we dit nog niet beb­ nu wordt gebruikt. In de door bem ge­ len'. Maar nog veel bandiger is het om ben kunnen zien. sticbtte scbool werd onder andere de wet ook de diskettes bestellen en de compu­ Een overzicbt beboort ook tot de moge­ onderwezen van relatie tussen mens en ter bet rekenwerk en de getalsvergelijkin­ lijkheden, waarbij over een periode van de hoge/goddelijke wetten, welke weer­ gen te laten uitvoeren. drie maanden voor iedere dag en maand spiegeld wordt in de matbematiek van de een commentaar gegeven wordt. Men getallen. Op deze wetten is de numerolo­ De menu's krijgt bijvoorbeeld de raad om een be­ gie van nu gegrondvest. De bron van deze paalde dag eens lekker voor jezelf te ne­ korte inleiding: Numerology for tbe New Het programma bevat twee hoofmenu's, men. Age - I.M. Buess. zie de afbeelding. Voor de commerciële Ook kan men vanuit dit menu overstap­ boroscooptrekker: met onderteken kan pen naar een - apart - bioritme-pro­ men de eigen naam onder de boroscoop gramma, waarover straks meer. Ronduit NUMEROLOGISCHE laten verschijnen. Eventueel kunnen de onhandig was bet feit dat men in het vo­ HOROSCOPEN VOOR analyses met een tekstverwerker voor bet rige menu ingevoerde namen pas in dit M8-00S EN MSX afdrukken nog wat aangevuld worden menu kan opslaan in bet reeds aangestip­ met eigen interpretaties. te bestand.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 12- .a

I heede Menu I I Eerste nero I HOrGskaoptelcst leergaue••••• oo Ih:Ierteken I lIoordwaarde.: IIJX ft! dos CCI'IIIuter Magazine ••••••••••• [l)IIi.J Rna! yseprograMa •••• _ •••••• [AJ ~ I Kleuren wetI'QU.: loensdag 12 oktober 1988 ••••••••••••• [DfT/Al Jr.Md.dag-ouerzicht_ •••••• U1 Ibroskoop • ueroel1.:Jdng.: Uergel1.:Jdng horalkopen uan 2 personen ._00 Stap Terug •••••••••• _ •••••• tTJ Een Nau uit het bestn.: Er staan nu 10 nuen in het bestand •••• _011 Biari tMenpragaMa ••• _ •••••• [8J InforMatie I Kar:akterset.: O.a. nethode. inum. etc. I ml+ •... OIKJ Nau ops! aan •••••••• _ •••••• 011 Elllde I Shell I Bestanet : Be.tm lRfN il nu in gebruik ••••••• [EISIBJ Einde prograMa. •••• _ •••••• [E] Uoor ueruo! g toets keuze of [SPATIEl ----1 Eerste Menu.[E!D ~

Bioritme Een echt inhoudelijk oordeel over dit Numerologie: spelen met getallen pakket schorten we op. Daar wagen we Boek: f 29,95, Programma: f 29,95 Naast een numerologie-programma beo ons niet aan, netzomin als we uitspraken Boek en programma samen: f 49,95 vat het pakket ook een bioritme-pro· willen doen over welke geloofszaken dan Deze prijzen zijn excl. verzendkosten. gramma. De bioritme-theorie behelst ook. Verzendingen geschieden onder rem­ dat de mens een drietal cycli kent, voor Wat betreft de uitvoering: klasse, zeker bours. respectievelijk lichamelijkheid, emotie voor deze prijs, en het is op zich een ge· Verdere informatie: en verstand. Die cycli hebben ieder een bruikersvriendelijk geheel. Mital Uitgeverij periode van rond de dertig dagen, maar Ook het boek - een A4 ringband met Postbus 98303506 GV Utrecht wel ieder met een iets andere waarde. 124 pagina's - is goed verzorgd. Tel.: 030-610312, tijdens kantooruren. Door nu die omlopen als sinus-curves uit te zetten kan men voor iedere gewenste datum de toestand voor die drie hoeda· nigheden bepalen. Als alledrie de curves ***************** dan BlO RIT MEN links uitslaan, gaat het - volgens de ***************** bioritme-theorie - niet best. Ideale da· gen zijn die dagen dat alle waarden maxi· maal zijn. De overgang tussen positief en negatief - wanneer de sinus de nul pas· Bioritmen overzicht van: Margreet de Vries Dec 1988 seert - zijn ook kritiek. Het bioritme­ - ..•••...••.•..••.••. 0 •..•..••....•••.•••• + overzicht geeft de grafieken van de 42073 •••••••• E •••• V .••••• 1 ...... L .••••••••• 1 Do maand die men heeft opgegeven. Na die 51793 •.••••••••• E •••• V ••••••••••••••••• L •.••• 2 Vr ene maand kan eventueel de volgende 61087 •••••••••••••••• E ••• V ••••••••••••••••• L •• 3 Za maand op het scherm getoverd worden. 69470 •••••••••••••••••••• E ••• V ••••••••••••••• L 4 Zo 76528 ••••••••••••••••••••••• E •• V •••••••••••• L 5 Ma Ook de vergelijking van twee bioritmen 81944 .••••.•..•..•.•••••••.•..... E.V ••...•. L. 6 Di behoort tot de opties. Het bioritme geeft 85506 ...... •...•...... ••.•••...... E.V.L .... 7 Wo - volgens hen die erin geloven - wat 87122 •••••••••••••••••••••••••••••••• L •• V •••• 8 Do meer inzicht in de letterlijk op en neer· 86814 ••••••••••••••••••••••••••• L ••••••••. V .• 9 Vr gaande lijn in ons leven. 84712 ...... •...•.•..•... L ...•••••.•..... V. 10 Za 81042 ..•••..•••....••• L •••.•..••..•.•.•.•... V 11 Zo 76103 ...... •.• L ...... •.••.•.. EV 12 Ma Tot slot 70246 ...•.•. L •...... EV. 13 Di 63846 •••• L •••••••...••...•••••••••.••... EV •.• 14 Wo Het pakket Numerologie van de beide 57281 .L •...•••••••••.••..••••••••••• E •• V .••.• 15 Do schrijvers, Marjan Smit en Franc Alink, 50905 L •••...•••.••••.•••••.•....• E •• V •••••••• 16 Vr 45026 L •••••••••••••••••••••• E •••• V ••••••••••• 17 Za is gemaakt op basis van zeven jaar prak· 39896 • .L .•..•••..•.••..•. E ..••• V •••.•••••••.•. 18 Zo tijk-ervaring op het gebied van de nume· 35694 .•.•. L .•.••..••. E ..• I.V ...... 19 Ma rologie. 32524 •••••.•••• LE .•.••. V ••••••••••••••••••••• 20 Di Het complete pakket bestaat uit een 30416 •••.•.•• E ••••• VL •••••...... ••..•.•.••.•• 21 Wo boek, twee 5.25 disks of één 3.5 diskette. 29332 •••• E •••••• V •••••••• L •••••••••••••••••••• 22 Do 29177 · .E •.•.. V .•..•.••••. '" .L •••...... ••.... 23 Vr Dat alles werkt op een PC, met Hercules 29814 .E ••• V ••.••.•.••..•...•••.••. L ••••...... 24 Za of CGA, een geheugen van minimaal 256 31079 E •• V •••••••••••••••••••••••••••••• L ••••• 25 Zo Kb en minimaal één 360 Kb diskdrive. 32798 .V ••••••••••.••••••..•...... •.•••.•. L •• 26 Ma Een harde disk is niet noodzakelijk, maar 34804 V.E •••••••••••.••..••...•.•.••.••.•••.• L 27 Di 36949 V ••• E •••••••••••••••••••••••••••••••••• L 28 Wo voor de bezitters van 360K drives wordt 39115 .V ••.••. E ••....••••.•.•...•••.•••••••. L. 29 Do het dan wel disk-jockey spelen. 41223 • .V ..•..••• E .••.•.••.••••••••.••••• L .... 30 Vr Aan een MSX-2 versie wordt gewerkt, zo 43232 •••• V ••••••••••• E ••••••••••••••• L ••••••• 31 Za heeft men ons verzekerd. Die zou dit jaar - .•...... ••..••.. 0 •.•.•..•••.•...... •. + nog moeten verschijnen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 13- SHAREWARE, PUBLIe DOMAlN EN DERGELIJKE Ook deze keer weer de no­ ABN, de Algemene Bank Nederland. ma Time, waardoor de pupil zich kan oe­ dige, met de hand geplukte, Vergeet niet de gewenste diskettes te ver­ fenen in het klok lezen, door met multi­ melden, alsmede uw eigen volledige ple choice keuzes te maken. Vertaling PD- en ShareWare-schij­ adres. Wij verzenden uw bestelling op de ook noodzakelijk. ven. Shipdata - het bedrijf dag waarop wij uw betaling ontvangen. Met het programma IQ-Builder kan de dat voor ons de PD verzorgt Opgelet: een girCH>verschrijving duurt student proberen hoger te scoren op IQ­ - stelt zich ten doel Public circa 10 dagen, bank-overschrijvingen testen. Oefeningen in nummerreeksen, Domain-, Shareware- en kunnen zelfs 15 dagen onderweg zijn. analogieën, synoniemen en autoniemen Het snelst gaat het door toezending van - alweer in het Engels! User Supported software te een volledig ingevulde betaal-cheque - verspreiden tegen zo laag vergeet niet de andere gegevens op de ge­ Ter ontspanning is ook wat esoterisch mogelijke kosten. De verant­ ven. materiaal toegevoegd: The Intelligent woordelijkheid voor het ge­ Palmreader van Pelekolo Automation bruik van de aangeleverde Nieuw telefoonnummer Services, in GW-Basic geschreven. Leer nu wat uw levenslijn, uw hartlijn, hoofd­ software ligt bij de gebrui­ Het is even afwachten geweest, maar we lijn, reislijn, gezondheidslijn of roemlijn ker. hebben nu weer een apart telefoonnum­ zegt en hou er rekening mee in huwelijk, Dit keer ook weer drie nieu­ mer voor de MCM-PD afhandeling. De vakantie, kortom, uw hele leven. Laat de we diskjes met MSX-PD. centrale zat vol, en dan weet u het wel. apothekersrekening er eens van afhan­ Fraaie programma's voor Telefonische reacties - géén bestellin­ gen. Leerzaam voor overwerkte techneu­ gen - kunnen ingesproken worden op ten. Ga zonder hardcopy niet op stap. bodemprijzen. Overigens, ons antwoordapparaat, telefoon 020- tot nog toe is alle MSX-soft­ 6646798. Bovendien zijn we elke dinsdag­ Bestelnummer A32/5-1 voor 5.25 inch of ware in deze rubriek pure middag van 16.00 tot 18.00 uur rechts­ A32/3-1 voor 3.5 inch diskette. Public Domain. Het Share­ treeks te bereiken onder dit nummer, ware-concept is nog niet voor al uw vragen over de in samenwer­ Grafiek: Macintosh pictures king met MSXJMS-DOS Computer Ma­ waargenomen ... gazine aangeboden PD- en shareware­ Tekeningen gemaakt op een Macintosh software. Eventuele klachten kunt u dan zijn groter dan het scherm van een Pc. De kosten bedragen f 10,- per 5.25 inch ook kwijt. Stuur echter nooit zonder meer De tekenprogramma's op een MAC zijn diskette, 3.5 inch kost f 12,50 per schijf. uw bestelling ongefrankeerd retour, der­ ver ontwikkeld, vooral vanwege het ge­ Voor abonnee's gelden speciale prijzen: gelijke zendingen weigeren we. bruik van een muis en drop-down f 7,50 voor 5.25 en f 10,- voor 3.5 inch. menu's. De muis begint nu ook bij de PC Bij de bestelling moet het abonnee-num­ Vermeldt altijd de volledige bestelnum­ aan populariteit te winnen, tekenpro­ mer - dat u op uw adres-etiket kunt vin­ mers. Dat nummer bevat namelijk alle in­ gramma's à la MAC zijn ook reeds aan­ den - worden opgegeven, wil men voor formatie die we nodig hebben om uw dis­ wezig. deze speciale abonnee-prijzen in aan­ kettes zo snel mogelijk te versturen. In dat Om de PC-mens ook te laten genieten merking komen. Bij elke zending wordt nummer staat namelijk het getal na de van MAC graphics hebben we voor de f 2,50 in rekening gebracht voor verzend­ schuine streep, de 'I', voor het formaat, shareware een programma uitgekozen, kosten, ongeacht het aantal bestelde dis­ terwijl het laatste nummer het aantal dis­ waarmee men MAC plaa~es in kan la­ kettes. Overigens, MSX-PD wordt al­ kettes aangeeft. den, er door kan scrollen, en ze zelfs op leen op het standaard-formaat, 3.5 inch een dot-matrix printer kan afdrukken. geleverd. Om ervoor te zorgen dat iede­ Basic educatief Bijgeleverd wordt ook een programma reen er gebruik van kan maken hebben om de tekeningen zijwaarts wat uit te rek­ we er voor MSX voor gekozen om die dis­ Op deze MS-DOS diskette staat een in ken, waardoor de vervorming opgeheven kettes allemaal single-sided te maken. In GW-Basic uitgevoerd programma voor kan worden. de toekomst zullen er ook cassettes met het leren en testen van rekenen op het ni­ Bij dit programma worden een aantal Public Domain programma's verschij­ veau van de eerste tot de zesde klas van MAC pictures geleverd. Voor de echte nen. de lagere school. De oefeningen en tes­ graphics-fanaten kunnen wij een zeer ten zijn op maat te maken door middel groot arsenaal van pictures in MAC for­ Bestellen kunt u door het verschuldigde van het setup-programma. Ook een ana­ maat leveren. bedrag over te maken op giro 12 93 280 lyse van de testen is mogelijk. Afsluiten­ ten name van Shipdata Amsterdam, of de jaar-testen zijn aanwezig. Een serie van 26 diskettes met pictures is bankrekeningnummer 547802013 van de Het programma, Math Tutor - gemaakt aanwezig, alfabetisch gerangschikt. Wilt door J oseph C. Bartech - is helaas al­ u deze ook bestellen, geef dan bijvoor­ leen in de Engelstalige uitvoering lever­ beeld op: 'Pictures A', of 'Pictures B'. MCM'S PUBLIC DOMAlN baar. De sources in GW-Basic zijn even­ AANBOD, MSX en MS-DOS wel eenvoudig aan te passen. Bestelnummer: A33/5-1 voor 5.25 for­ Ook staat op deze diskette het program- maat, A33/3-1 voor 3.5 inch diskette.

MSX/M8-00S Computer Magazine nummer 26· november 1988 - 14- ;sa

Games: RR Treinenspel speciale toetsen op het toetsenbord; ter-routines voor het uitdraaien van eti­ het volledige beschikbare geheugen kan ketten en enveloppen. Andere handige Er zijn veel mensen, die plezier beleven worden gebruikt; foefjes zijn het kiezen van telefoonnum­ aan treinen. Sommigen zijn 'spotters', an­ meerdere teksten zijn tegelijkertijd te mers, waarbij het programma de num­ deren hebben thuis een emplacement, editten, de limiet is slechts het geheugen; mers rechtstreeks uit de kaartenbak waarover ze hun treinen naar believen maximaal 8 'windows' worden onder­ haalt, en het maken van statistische bere­ kunnen dirigeren. Zo'n modelbaan kun­ steunt met meervoudige blik op dezelf­ keningen. nen we voortaan ook met de PC simule­ do- of verschillende teksten; Het programma-index pakket van J. A. ren, met dit RR programma. De treinen­ men heeft de beschikking over 99 Slurink is handig voor het bijhouden van loop kan over allerlei trajecten op het 'scratch-buffers' voor knip-en-plak of wat er zoal aan programma's uitkomt. In­ scherm zichtbaar worden gemaakt. Op macro bewerkingen; gevoerd kunnen worden: fabrikant, com­ het rangeeremplacement kunnen maxi­ tijdelijk omschakelen naar DOS is moge­ puter waarvoor het programma bedoeld maal vijf treinen worden geplaatst. De lijk; is, categorie (game, utility etcetera), en­ treinen kunnen worden geselecteerd met ondersteunt twee types blok: karakter en zovoorts. Het programma kan sorteren, de functietoetsen, de snelheid kan wor­ regel; tellen en afdrukken. Geschikt voor den geregeld met de cursortoetsen. Ook bevat toetsenbord-macro mogelijkheid; MSXl en MSX2. wissels zijn te bedienen, met de hoofdlet­ bevat woordomslag en paragraaf herfor­ ters en teken-toetsen. matteer opties; Bestelnummer: B5/1-1 Op de diskette staat ook een programma bewaart gewiste regels en blokken in een om zelf een emplacement te ontwerpen. wis buffer; MSX 6: Utilities U moet eerst een naam aan het emplace­ heeft de C-mode extra faciliteiten ten be­ ment geven, alvorens u verder kunt gaan. hoeve van C programmeurs; Deze diskette bevat het nu welbekende Met D wordt een lijn getrokken, met U loealiseert paren van haakjes en rechte Basicodo-2. Verder: Fonito, een moni­ wordt gestopt, en met E wordt het laatst haken; tor-programma dat onder MSX-DOS getekende deel gewist. meerdere bestanden laden vanaf de com­ werkt. Voor gevorderden onmisbaar ge­ Door ingeven van een dubbele punt weet mandline is toegestaan (inclusief jokers); reedschap. het programma, dat u met ontwerpen zes niveaus van default file extenties zijn Wie met communicatie bezig is zal veel klaar bent. Pas op, er is geen weg terug: toegestaan voor gebruik bij het laden van plezier hebben van MT-Term, een tele­ opgeslagen emplacementen kunnen niet bestanden en het vaststellen van tabula­ communicatio-programmavoordeMT­ aangepast of veranderd worden. tor instellingen;voorzien van de mogelijk­ Telcom module. De documentatie, die In een ontwerp kunnen maximaal 38 wis­ heid om vanuit QED commandline com­ hier bij hoort, staat in een apart bestand. sels opgenomen worden. pilers te starten gebruikmakend van de Tenslotte moeten de treinen gepositio­ macrofaciliteit. Het enige wat u minimaal En last but not least, een RAMdisk instal­ neerd worden met de toetsen 1 tot en met nodig heeft is 128K geheugen, PC/MS­ latio-programma, dat een RAMdisk van 5. DOS versie 2.00 of hoger, één diskdrive 59K kan aanmaken op 128K computers. en of een kleuren of een monochrome Wie een 256K machine heeft krijgt zelfs Bestelnummer A34/5-1 of A34/3-1 voor monitor. de beschikking over een RAMdisk van 5.25 resp. 3.5 inch diskette. 187Kl Ook hierbij is uitleg - in de vorm Bestelnummer A35/5-1 voor 5.25 en van een bestand - aanwezig. Utilities: QED A25/3-1 voor 3.5 inch disk. Bestelnummer B6/1-1 Qed is een 'full screen' teksteditor . Zo'n MSX teksteditor heeft minder mogelijkheden MSX 7: Entertainment dan een tekstverwerker, maar toch heeft Beloofd is beloofd: dit keer weer een se­ deze editor een groot aantal features. In rie MSX-diskettes in het Public Domain. Een verzameling van Basic-program­ principe wordt een editor gebruikt voor Het was even wat werk om deze diskettes ma's, met voor ieder wat wils. Zoals Be­ het maken en onderhouden van bronpro­ - allemaal singlo-sided, dus voor alle las en FISCUS, programma's die het invul­ gramma's - bijvoorbeeld voor de talen C, drives bruikbaar - samen te stellen, dat len van belastingformulieren veraange­ Pascal, enzovoorts - maar ook brieven wel. Het blijkt namelijk dat er heel wat namen. Of is vergemakkelijken een of andere teksten zijn uitstekend met commerciële programma's in het infor­ betere term? deze editor te maken. mele circuit de ronde doen, en die moe­ Door Eliza, wordt u via scherm en toet­ De hoofd doelstellingen bij het ontwer­ ten we natuurlijk bij voorkeur niet op senbord binnenste buiten gekeerd door pen van QED waren: onze PD-diskjes hebben. Dat geeft maar de MSX als psycholoog. In Nederlandse snelheid; problemen ... Tenslotte, MSX PD kunnen en Engelse versie. Psgedit, een uitgebrei­ eenvoud in het gebruik, door middel van we alleen maar verzamelen bij de gratie de editor om de geluids-chip te manipu­ (optionele) pull down menu's en een van uw medewerking. Kortom, als u een leren en te beluisteren. door de gebruiker aanpasbaar help­ programma heeft liggen dat u de moeite scherm; waard acht, stuur het eens op. En, als toegift, kunt u Poker spelen of een compactheid van het programma. gokje wagen met de éénarmige bandiet Daarnaast heeft het programma de vol­ MSX 5: Diversen met twee van de programma's op deze gende voordelen: diskette. configureerbaar; dit betekent aanpas­ Datar.rnd is een door Hans Bronkhorst Geschikt voor MSXl en MSX2. baar aan eigen wensen, ook wat betreft de gemaakte bewerking van het aloude betekenis van de functietoetsen en alle MCMBase. Het bevat onder meer prin- Bestelnummer B7/1-1

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 15- Quanro: Borlands nieuwste ...

Sommige redactieleden hebben wel heel erg nauwe specialisme's. Zo doet in dit QUATTRO~ artikel onze rekenblad-re­ dacteur melding van zijn be­ vindingen aan het spread­ Getting Started With Quattro sheet-front. Volgens hem kan Quattro uitstekend tot vier tellen, iets wat sommi­ ge andere rekenbladen al­ thans qua naam niet zo dui­ delijk laten merken. Nog niet zo lang geleden vond u in MeM een bespre­ king van de door Borland uitgegeven database Re­ flex. Een programma dat al een aantal jaren meedraait, tot tevredenheid van de ge­ bruikers. Nieuw van dezelf­ de firma is de spreadsheet Quattro.

European Version

Na de goede ervaringen met Reflex is want 'de' spreadsheet heet Lotus 123 en het de moeite waard om te bekijken of dat was toen ook al zo. Lotus is de baas Quattro ons net zo enthousiast kan ma­ op dit gebied en om dat zo te houden ken. Ook omdat Borland de gewoonte heeft deze firma onlangs weer een nieu­ heeft zijn software voor relatief lage we versie van 123 aangekondigd. prijzen op de markt te brengen laten we Software-bedrijven, die zich op de graag een keurend oog op dit pakket spreadsheet-markt serieus aan de con­ vallen. currentie met Lotus willen wagen, zul­ len àf een betere spreadsheet voor het­ 123 belaagd? zelfde geld moeten maken, àf ze kunnen een vergelijkbare spreadsheet voor min­ In de spreadsheetwereld lijkt de tijd zo der geld op de markt brengen. Dat laat­ niet stil te staan, dan toch wel een stuk ste is kennelijk verreweg het gemakke­ langzamer te verlopen dan op andere lijkst en heeft dan ook tot gevolg gehad software-gebieden - wat overigens dat er spreadsheets gefabriceerd zijn ook wel eens prettig is. Het electronisch die zo sterk op 123 lijken, dat ze terecht SPREADSHEET VOOR PC rekenblad van nu ziet er vrijwel net zo klonen worden genoemd. Lotus ziet dit uit als dat van vijf jaar geleden. Logisch, kennelijk toch wel als een bedreiging

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 16- 4~

van zijn positie, want het bedrijf heeft Enter nàAe of file to retrieue : C:\QUATTRO\spf\*.wk? zich al in enkele processen tegen derge­ lijke software-klonenmakers gestort. ._I11,,"""!C Quattro van de firma Borland is een pakket dat een flink stuk goedkoper is dan 123. Het pretendeert 123 echter op een aantal punten te overtreffen en is ze­ KASTEHP.WKQ ker niet als een zoveelste nieuwe kloon 19?? 1985 199B 2BBB 111,- te bestempelen. Mi 19 25 2S 32 Directory 12 11 11 8 Parse Mooi en slordig IJ B 1 2 !SQZ! 2 3 5 1B OS De eerste oppervlakkige kennismaking 1 1 1 1 met Quattro, het doorbladeren van de ------handleiding, was alvast heel plezierig. 3S 44 49 GB Deze handleiding - in het Engels, maar wel de 'European Version' - bestaat uit drie delen, een tutorial oftewel leerboek in goed Nederlands, de eigenlijke hand­ leiding en een naslagwerk. Het geheel is niet alleen overzichtelijk en begrijpelijk, Fig. 1: Het Quattro-scherm met een bestand en menu maar ook fraai vormgegeven. We kon­ den er bij eerste lezing maar weinig fou­ er goed over is nagedacht hoe men het ting, te beginnen over het onderdeel ten in vinden. Een goed idee was het toe­ de gebruiker bij het invoeren van data waarop men vastliep. Context-sensitive voegen van uitvouwbare schema's die en het geven van commando's zo ge­ dus, de geboden hulp wordt bepaald een overzicht geven van het complete makkelijk mogelijk kan maken. door de plek waar men hem vraagt. menu met al zijn functies. Al meteen valt de snelle schermopbouw Een aantal commando's kan snel via de Deze handleiding mag een voorbeeld op, en ook de snelheid waarmee we door functietoetsen gegeven worden. voor andere softwarebedrijven zijn. het bestand kunnen scrollen. Een beetje vreemd is het dat een paar Goed verzorgd dus. Des te vreemder is zaken die men in het menu zou verwach­ het daarom dat we de schijven met het Prettig werken is het met het menu, dat ten, bijvoorbeeld het debuggen van ma­ programma ergens los tussen de kaft na het indrukken van de 'f-toets in een cro's, via een functietoets moeten wor­ van één van de delen aantroffen. Voor box rechts op het scherm verschijnt, zie den uitgevoerd. spullen met een winkelwaarde van f 400 figuur 1. Tegelijkertijd wordt een korte mag men toch wel een aparte, en vooral inhoud van het geactiveerde onderdeel Voor het geven van commando's en het veiligere, verpakking verwachten. gegeven. Het geheel ziet er een stuk be­ specificeren van celadressen is verder ter uit dan het onogelijke menuutje dat aan alles gedacht om dit met zo min mo­ Gebruiksgemak bij 123 en zijn imitaties ergens bovenin gelijk toetsaanslagen te kunnen doen. het scherm staat. Als men toch nog even Eén zo'n snufje is dat Quattro het in het De verdere terreinverkenning bestond niet meer weet wat te doen, kan het menu doorlopen pad onthoudt. Dit kan natuurlijk om te beginnen uit spelen op help-scherm worden opgeroepen, fi­ dan, als dezelfde opdracht later nog het toetsenbord. Het blijkt al gauw dat guur 2. Het geeft uitgebreide toelich- eens wordt gegeven, versneld afgelopen worden. Ook de laatstgegeven cel­ adressen binnen ieder menu-onderdeel

.,~I- worden onthouden. Bij herhaald geven van het betreffende commando wordt :. Block For"at, adjust, and na"e bloeks. men weer naar het begin van dit blok ge­ :. Celu"" Insert, delete, hide, and set width of colu""s. voerd. Is dit niet de bedoeling, drukt ;) Row Insert and delete rows. ;) Erase Clear the entire spreadsheet. men op Esc en komt weer terug op de plaats waar men was. :. File Work with files, go to DOS fro" Quattro. :. Graph Create, print, and display graphs. Versiering, maar wel een bruikbare, is :. Macro Create, debug, edit, and execute "acres. :. Iilmtl Print a spreadsheet. de mogelijkheid om de layout van het spreadsheetscherm te veranderen. Ook :. Layout Control display (windows, titles, descriptor line). de vele mogelijke kleuren voor de kleu­ :. Default Set syste" and spreadsheet defaults. :. Aduanced Database, sorting, statistics, and "atrix operations. renmonitorbezitters zijn natuurlijk niet Quit Leaue Quattro and return to DOS. essentieel. Maar op deze manier kan iedere gebrui­ ker een persoonlijke noot in zijn of haar Help Topics cm Functions Menu Macros spreadsheet aanbrengen. Alles bij elkaar genomen maakt Quattro de indruk een lekker pittig programma te zijn dat zich erg gemakkelijk laat be­ Fig.2.- Het help-scherm dienen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 17- Hardware en capaciteit Amerikaans What-if analyse noemt, is kan worden ingevoerd door de desbe­ een leuk voorbeeld van een typische treffende toets in te drukken. Aan het gebruikte computersysteem spreadsheet-klus. Zeker als dit gecom­ De opdracht 'één cel omhoog' wordt worden geen bijzondere eisen gesteld. bineerd wordt met grafieken. Uitgaan­ dan gewoon ingevoerd door de pijltjes­ Een PC of compatible met een geheu­ de van de cijfers die men heeft kan wor­ toets in te drukken. Dat is makkelijker gen van 512Kb, twee floppy disk drives den bekeken wat het gevolg is als er met dan het intypen van de code' {up }', zo­ en een grafische kaart is de minimum­ bepaalde gegevens wordt geschoven. als in 123 gebruikelijk is. uitrusting waarop het programma Bijvoorbeeld, wat is het effect op de draait. winst als de lonen omhoog gaan. Er staat een serie commando's ter be­ De installatie-procedure is eenvoudig. schikking, die speciaal voor gebruik bin­ Quattro kijkt zelf in wat voor systeem Quattro biedt nog meer mogelijkheden nen macro's bedoeld is. Hiermee kun­ het beland is en past zich aan, zodat ver­ voor dit spelen met data, zoals het ma­ nen bijvoorbeeld interactieve macro's der weinig defaults ingesteld hoeven te ken van een frequentie-verdeling. Tot worden geconstrueerd: tijdens het uit­ worden. De extra's die Quattro te bie­ de geavanceerde rekenkunsten horen voeren ervan wordt om een invoer ge­ den heeft om het gebruikersgemak te verder het opzetten van een regressie­ vraagd, waarna de macro verder afge­ vergroten, eisen wel hun tol qua geheu­ analyse en het werken met matrices. handeld wordt. Het werken met macro's gen. Op een 640Kb apparaat bleek een Deze zaken zijn eigenlijk pas interessant gaat zo al een beetje op echt program­ met formules gevuld test-bestand van voor degenen onder ons die enigszins meren lijken. 75x75 cellen, in 123 aangemaakt, al niet wiskundig en statistisch geschoold zijn Macro's kunnen al gauw lang en inge­ meer in het geheugen te passen. en dit programma beroepshalve gebrui­ wikkeld worden, een foutje kan er dan Het laden van een bestand gaat heel ken. ook makkelijk insluipen. Er is gelukkig snel, naar spreadsheet-maatstaven ge­ een uitgebreide debugger - met de no­ meten. 123 doet hier langer over, maar Database dige hulp - ingebouwd, waarbij de ma­ is weer een stuk sneller bij een aantal an­ cro stap voor stap uitgevoerd en gecor­ dere handelingen, zoals sorteren. Ook Zoals database-programma's meestal rigeerd kan worden. herberekenen gaat sneller bij 123. een aantal spreadsheet-faciliteiten be­ Veel 123 gebruikers waren toch niet zo zitten, hebben spreadsheets zoals Quat­ erg geneigd regelmatig macro's toe te De rekensnelheid is overigens moeilijk tro de mogelijkheid om het programma passen. De verbeteringen die Quattro te vergelijken, want Quattro kent een als een beperkte database te gebruiken. heeft ingevoerd maken ze toegankelij­ truc om de rekentijd te bekorten. Alleen Kolommen worden hierbij als velden ker voor degenen die opzagen tegen het die velden worden herberekend, waar beschouwd en rijen als records. vele werk wat er in het begin toch wel in­ iets in is veranderd sinds de laatste be­ Sorteren is één van de database-func­ gestoken moest worden. rekening en dat kan natuurlijk aanzien­ ties die Quattro kan uitvoeren, waarbij lijke tijdwinst opleveren. men maximaal 5 sorteersleutels kan op­ Grafieken Toch kan, door de bank genomen, niet geven (tegen 2 bij 123, welk programma gesteld worden dat Quattro sneller is dit sorteerproces overigens een stuk Natuurlijk ontbreken de grafieken niel dan 123. sneller uitvoert). bij Quattro. Integendeel zelfs, dit on­ Verder is er een zoek en vervang optie, derdeel is bijna een programma op zich. Rekenen waarbij gezocht kan worden naar re­ Het uitvouwbare menu-overzicht in de cords die aan bepaalde voorwaarden handleiding kan hier van pas komen. Omdat spreadsheets primair bedoeld voldoen. Bij ingewikkelde zoekinstruc­ Toch is het, dank zij de strakke en logi­ zijn om mee te rekenen kunnen we er ties kunnen deze voorwaarden in een sche opbouw van dit menu, niet al te wel van uit gaan dat Quattro op dit ge­ aparte tabel worden gezet. De gevonden moeilijk om stap voor stap een fraaie bied niets meer hoeft te leren. Formule­ records kunnen verwijderd worden, in grafiek te tekenen. invoer en gebruik van @functies - de een apart blok worden gecopieerd, of Dit begint met het kiezen van de soort ;ekenfuncties, zoals ieder spreadsheet binnen de matrix helderder worden grafiek. Hier staan tien typen voor ter die kent - gaat op dezelfde manier als weergegeven. Het is niet mogelijk hier­ beschikking, waarbij ook nog binnen in de meeste andere programma's, in­ bij wildcards te gebruiken. één grafiek verschillende typen kunnen clusief 123. Het arsenaal aan @functies worden gebruikt. Er kan dus bijvoor­ is zelfs nog wat uitgebreid en men moet Macro's beeld een gecombineerde lijn-staaf gra­ wel een ervaren spreadsheetgebruiker fiek worden gemaakt. Hierna wordt be­ zijn om nog het volledige overzicht te Bij intensief spreadsheetgebruik kan paald uit welke gegevensreeksen de gra­ bewaren. het toepassen van macro's werk bespa­ fiek moet bestaan. Irritant is, dat Quattro bij optellen ervan ren. Een macro is samengesteld uit uit gaat, dat een lege cel de waarde 0 be­ meerdere commando's, die hiermee Vervolgens worden labels voor de assen vat. Als bijvoorbeeld twee lege cellen niet meer afzonderlijk ingetoetst hoe­ aangebracht en titels toegevoegd. Hier­ opgeteld worden komt er 0 uit. Op deze ven te worden. De gebruiker stelt ze zelf voor staan elf fonts in drie groottes - manier kan een berekening aardig in de op. In spreadsheets met macro's van het plus automatische grootte-instelling - war worden geschopt als men er niet op 123 type is dat vooral in het begin een ter beschikking. Hiermee heeft men al verdacht is. werkje, waarbij men in de ene hand de een ruwe versie van de grafiek gemaakt. Logischer zou het label NA (not availa­ gebruiksaanwijzing houdt en onder de Daar kunnen vervolgens verfijningen in bie) of iets dergelijks zijn. andere het toetsenbord. worden aangebracht, zoals het plaatsen Het opzetten van analyses van gegevens Quattro heeft het invoeren van macro's van labels of markers binnen de grafiek uit het spreadsheet, wat men in het vergemakkelijkt, zodat een commando en het aanpassen van het assenstelsel.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 18- Een aantal commando's komt dubbel worden en daarmee handige extra faci­ Conclusie voor in het menu, één keer voor de hele liteiten bieden. Twee van zulke add-ins grafiek en nog eens voor iedere gege­ worden standaard bijgeleverd, te weten Quattro wijkt in essentie weinig af van vensreeks afzonderlijk. Zodoende kun­ de Menu Builder en Transcript. 123. De wijze van bedienen, de com­ nen na de eerste globale opzet de assen De eerste maakt het mogelijk om het mando's en de menustructuur komen en de gegevensreeksen nog eens afzon­ hele menu naar eigen smaak te verande­ grotendeels overeen. Quattro blijft qua derlijk worden bewerkt. Een goed door­ ren. capaciteit - geheugenruimte, snelheid dachte opzet, mogen we wel stellen. De volgorde van de commando's in de - over het algemeen iets achter bij 123. menu-boxen kan worden veranderd, Het bedieningsgemak is echter een stuk Het is niet mogelijk om een eenmaal ge­ zodat de meest gebruikte bovenaan of groter, vooral dank zij de duidelijke maakte en weggeschreven grafiek op­ bij elkaar gezet kunnen worden, of zelfs menu's. De spreadsheet wint hierdoor nieuw te bewerken. Daar staat tegen­ in een andere box. aan helderheid, vooral wanneer er met over, dat een aantal instellingen, zoals Bovendien kan men de naam van de me­ grafieken wordt gewerkt. bijvoorbeeld de schaal van de assen, be­ nuonderdelen veranderen. Het dus mo­ waard kunnen worden. Ze kunnen dan gelijk om zelf een menu op te zetten met Het grafische gedeelte van Quattro voor een volgende grafiek weer worden Nederlandstalige commando's! komt trouwens zonder meer uitstekend gebruikt. uit de verf, ook vergeleken met andere Voor het printen van grafieken moet De tweede bijgeleverde add-in, Tran­ programma's dan 123. een aantal zaken gespecificeerd wor­ script, kan een redder in de nood zijn. Dit geldt ook voor de macro's, deze twee den. Eén hiervan is de kantlijnbreedte; Het houdt bij welke toetsaanslagen ge­ onderdelen zijn sterke kanten van Quat­ aangename verrassing: deze is in centi­ maakt zijn en kan zo gegevens redden bij tro. meters op te geven! stroomstoringen of per ongeluk wissen. Al met al is het een aanbevelenswaardig pakket. En wat de prijs betreft: de koper Een andere instelling is het type printer. Met en ander nuttig hulpje, !SQZ!, dat krijgt heel wat software per gulden. Het prettige is, dat deze, anders dan bij­ niet apart geladen hoeft te worden, kun­ Zelfs nu die prijs onlangs door Borland voorbeeld bij Reflex, onthouden wordt nen files in samengeperste toestand verhoogd is, met zo'n 120 gulden. Een en dus niet iedere keer weer opnieuw worden opgeslagen. Vooral bruikbaar teken dat het pakket goed ontvangen is. gemaakt hoeft te worden. voor files die niet meer gewijzigd wor­ Het onderdeel grafieken zit dus goed in den, maar wel bewaard moeten blijven. Slotopmerking elkaar. Door de flexibiliteit waarmee de Een bestand van oorspronkelijk 78Kb grafiek zich in de goede vorm laat kne­ nam hiermee slechts 23Kb in beslag. Dat we Quattro voortdurend vergele­ den en de vele mogelijkheden van letter­ ken hebben met 123 is niet om de firma typen, arcering, enzovoorts zijn reeds Het vreemde is, tussen haakjes, dat de Lotus te pesten. Om te beginnen wordt met een eenvoudige matrixprinter goed handleiding over dit onderdeel in alle 123 wijd en zijd als de standaard be­ uitziende grafieken te maken. talen zwijgt. Zelfs in het plaatje van het schouwd; verder wordt Quattro door file-menu is dit onderdeel zorgvuldig Borland duidelijk als concurrent van Printen weggelaten. 123 gepresenteerd. De timing van het uitbrengen van het Verder kunnen we kort zijn over het af­ Compatibiliteit programma is niet slecht. Wellicht zul­ drukken. Quattro stuurt uw spreadsheet len veel belangstellenden zwichtcn voor netjes naar de printer, desgewenst voor­ Borland heeft zich uitgesloofd om voor de schappelijke prijs van Quattro en nict zien van opdrachten voor koppen, pagi­ 123-gebruikers de overstap naar Quat­ gaan zitten wachten tot versie 3.0 van na-opvoeren en dergelijke. De printer­ tro zo soepel mogelijk te laten verlopen. 123 eindelijk verschijnt. specificaties kunnen worden opgegeven Men kan met de Menu Builder de me­ in het Graph Print onderdeel. Niet erg lllistructuur identiek maken aan die van Het duurde eerlijk gezegd enige tijd eer logisch, maar het leuke van Quattro is 123, want commando's en subcomman­ uw recensent door had dat Quattro niet dat dit gewoon te verplaatsen is, waar­ do's van 123 staan ook in Quattro ter be­ naar één of andere pizza genoemd was, over verderop meer. schikking. Slim overigens, want als men maar dat de naam een woordspeling op om te beginnen Quattro dezelfde op­ 123 is. Tel maar in het Italiaans tot vier. Er wordt een flinke lijst van printers op­ bouw als 123 had meegegeven was dat Een tamelijk gewaagde woordspeling, gegeven die ondersteund worden. Hoe­ wel erg op het scherp van de copyright­ want Quattro is maar een klein stapje wel we een 'European version' voor ons snede geweest. verder in de spreadsheet-ontwikkeling. hadden, misten we toch het door ons ge­ Revolutionaire veranderingen in het bruikte merk printer, terwijl dit de laat­ Macro's zijn tussen beide programma's concept brengt het niet. ste jaren één van de populairste is. Maar uitwisselbaar, waarbij men alleen reke­ Maar als dit wèl het geval was, zou het door een vergelijkbaar type op te geven ning hoeft te houden met enkele com­ dan eigenlijk nog wel een spreadsheet kregen we toch prima printjes uitge­ mando's die 123 niet kent. zijn? draaid. Een bestand in 123 gemaakt, kan zonder meer in Quattro worden gebruikt en an­ Quattro Interessante extra's dersom. De programma's kunnen el­ Producent: Borland kaars files zonder voorafgaande bewer­ Prijs: f 524,- ex BTW Quattro kan gebruik maken van add­ king laden en saven. ins, losse programmaatjes die aan het Ook dBASE, Paradox en Symphony be­ Importeur: diversen, onder andere hoofdprogramma gekoppeld kunnen standen zijn zonder meer bruikbaar. Sotha Software, telefoon: 020-932838

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 19- Kringloop ronduit voordelig

Inderdaad, degene die ooit nigheid op te voeden, blijft er nog een een aantal oud papier bevattende soor­ beweerd heeft, dat met het aardige berg over, ze willen nu eenmaal ten goedgekeurd. Alleen wordt natuur­ allemaal altijd alles weten. Steeds meer lijk geen percentage vermeld. voortschrijden van de auto­ grote bedrijven komen zodoende tot De kostenbesparingen zijn aanzienlijk. matisering het papIerver­ een andere oplossing, die destijds - Op basis van Nederlandse prijzen kwa­ bruik zou dalen tot bijna vergeefs - door de milieubeweging men we tot de volgende vergelijking: nul, moet nog even wach­ werd aangedragen: kringlooppapier. kettingpapier is ongeveer 20% goedko­ ten op zijn of haar gelijk. per in kringloop uitvoering. Voor kopi­ Papiersoorten eerpapier bedraagt het verschil onge­ Sterker nog, het ziet er naar veer 10%. Geen wonder dat ook in Ne­ uit, dat het er voorlopig al­ Voor dat we verder gaan over de voors derland grote bedrijven voor het interne leen maar meer papier door en tegens van deze omstreden papier­ gebruik op kringloop overschakelen. de molen gaat. De grotere soort, is het misschien verstandig om het Naar verwachting zullen ook de kleine­ toegankelijkheid van kopi­ onderscheid tussen de verschillende re bedrijven volgen, als de oude voor­ productiewijzen even op een rijtje te oordelen eenmaal beginnen te slijten. eermachines, maar ook het zetten: We mogen verwachten dat bij stijgend gemak waarmee men even - houthoudend papier: dit is papier dat gebruik het prijsverschil alleen maar iets uit de computer draait volgens een mechanisch procedé ge­ groter wordt. Op dit moment zijn de dis­ zijn hier de oorzaak van. De maakt wordt, waarbij houtstof (lignine) tributiekanalen voor kringlooppapier papierfabrikanten wrijven te­ niet verwijderd wordt. Relatief milieu­ zeer beperkt, dus duur. Bij een toene­ vriendelijk en goedkoop, maar het pa­ mende vraag zal ook dat ongetwijfeld vreden in hun handen. pier is niet erg stevig en vergeelt snel. snel verbeteren. Het wordt gebruikt voor bijvoorbeeld We putten enige cijfers uit een persbe­ kranten. Eigen ervaring richt dat wij onlangs ontvingen. Het - houtvrij papier: het algemeen beken­ Zweedse bedrijf MoDo - Europa's de, nette, witte, stevige papier, dat MCM zou MCM niet zijn als we niet zelf grootste papierfabrikant - meldt, dat wordt gemaakt uit pure cellulosevezels. onze printer aan het grijze gevaar bloot­ het verbruik van houtvrij papier in Eu­ Dit betekent dat er chemische oplos­ stelden. Dat wil zeggen, we hebben geen ropa in 1987 5,25 miljoen ton bedroeg. middelen en grote hoeveelheden water stoftest gedaan, wat dat betreft vertrou­ Voor 1995 verwacht het een stijging tot aan te pas komen om die vezels te zuive­ wen we wel op de onderzoeken uit de 6,8 miljoen ton. Per 'hoofd achter een ren. Duur en vies, maar zeer gewild om Westduitse laboratoria. Nee, we hebben bureau' (wij vrezen dat hier ook redac­ het goede uiterlijk. Zodoende wordt het de Star LC 10 Colour de eigen tekenset tieleden toe gerekend moeten worden) te pas en te onpas gebruikt, zelfs als laten afdrukken, zeven keer, één keer in worden jaarlijks zo'n 7000 fotokopieën kladpapier. ieder van de kleuren die de LC 10 Co­ gemaakt. En nog even een citaat: 'Een - kringlooppapier: bevat voor 60-100% lour machtig is. En we moeten zeggen, nieuwe uitdaging noemt MoDo tevens oud papier als grondstof. De kwaliteit ook dat valt niet tegen. De kleuren zijn de vele miljoenen personal computers, van dit papier is dus sterk afhankelijk zeer goed herkenbaar, geel is moeilijk die gekoppeld aan een printer tezamen van de hoeveelheid oud papier die erin leesbaar, maar dat geldt ook op wit pa­ duizenden tonnen papier verslinden.' zit, en van de kwaliteit van dat oude pa­ pier. Dus, zodra de oude voorraden op pier. Helaas wordt er zelden aangege­ zijn ... Kostbaar ven om wat voor kwaliteit het gaat. Kringlooppapier is akelig, grijs en stof­ Particulieren Verheugen de papiermakers zich over fig, zo meent men zeker te weten. Maar deze ontwikkeling, de verbruikers kij­ wie het papier waarop het blad Milieu­ Nu zult u zich misschien afvragen, wat ken daar soms anders tegenaan. Zo defensie in 1972 gedrukt werd vergelijkt dit alles voor u te betekenen heeft. wringt men zich bij diverse bedrijven en met een velletje computerpapier van MCM wordt toch voornamelijk door overheidsinstellingen in alle denkbare Kringloop Rijnmond anno 1988, begint particulieren gelezen, en die twee pak­ bochten om de kopieerdrift van de iets te begrijpen. Dit laatste papier is ken papier per jaar, och, dat voel je nu werknemers en -neemsters in te dam­ eerder gedistingeerd dan akelig te noe­ niet direct in je portemonnee. Mis­ men. Dergelijke papierbergen kosten men. schien wordt het dan toch tijd, om uw tenslotte ook niet niks. Inderdaad is te­ computer eens te laten uitrekenen hoe­ rugdringen van het verbruik natuurlijk Oosterburen veel bomen er nodig zijn, om bovenge­ de meest geëigende en efficiënte kos­ noemde papiervoorraden te bereiden. tenbesparing. Maar zelfs nadat het ge­ Terug naar de ontwikkeling in het be­ En dan geldt al plotseling wel dat veel lukt is de geachte medewerkers tot zui- drijfsleven. In West-Duitsland is reeds kleine gebruikers evenveel betekenen 50% van het gebruikte kettingpapier als één grote. Informatie over de ver­ kringlooppapier. De firma Siemens krijgbaarheid van kringlooppapier Besparen voor alle printers heeft diverse papieren getest voor het wordt u gaarne verstrekt door: langdurig gebruik in laserprinters, en Kringloop Rijnmond, tel. 010 - 4230133

MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 20- HCC-dagen 1988

Deze maand is het weer zo­ ver: de HCC-dagen. Op vrij­ dag 25 en zaterdag 26 no­ vember zullen de Jaarbeurs­ hallen in Utrecht tot aan de nok gevuld zijn met compu­ ters, printers, floppy-disks, programma's en vooral heel veel nieuwsgierige bezoe­ kers. Sommigen op sticker­ jacht, de serieuzeren op zoek naar allerlei informa­ tie. Beginners en gevorder­ den, hobbyisten en profes­ sionals, alles loopt door el­ kaar heen op dit grootste computer-circus in Neder­ land. En een flink deel van Dit jaar staan de HCC-dagen in het ka­ ten verantwoordelijk voor de explosieve die mensen zal ongetwijfeld der van de PC-privé projecten. Dat groei van de vereniging, het laatste jaar. de weg naar onze twee wordt dus MS-DOS, wat de klok slaat. stands weten te vinden, om Maar ongetwijfeld zullen ook andere sys­ Hot-News! oude nummers, MCM-dis­ temen aan bod komen, in ieder geval bij de HCC-gebruikersgroepen, maar ook In ieder geval zal er voor de MSX'ers on­ kettes of shareware te ko­ bij de handelaren. In totaal verwacht men der onze lezers een hoogst boeiend koop­ pen. Of om ons met allerlei zo'n 100 amateur-stands, naast de ruim je te halen zijn, bij de MSX gebruikers­ vragen te bombarderen, die 400 commerciële aanbieders. Meer dan groep van de HCC. Voor minder dan wij dan weer zo goed moge­ men op één dag kan bekijken, in ieder ge­ honderd gulden zal men daar een echte lijk zullen beantwoorden. val. MSX Basic-compiler - van MicroSoft! - in de aanbieding hebben. Een product Hoe dan ook, zaterdag­ Handel dat we tot nog toe alleen van horen zeg­ avond maken we geen af­ gen kennen, maar waar we reikhalzend spraken. Dan proberen we Ongetwijfeld zullen de heren handelaren naar uitkijken.Dat alleen al maakt het de wat bij te komen en zullen weer gezellig stunten met allerlei winkel­ moeite waard om naar Utrecht te gaan! we onze schorre kelen wat dochters. Wat u ook zoekt, hardware, software of documentatie, het zal er vast Catalogus rust geven. wel bij zijn. Oude, afgeragde terminals, complete computers - inclusief de in Wie zich alvorens naar Utrecht te trek­ bureau's ingebouwde voorhistorische ken wat wil voorbereiden kan de catalo­ modellen - of printers met garantie tot gus gewoon in de boekwinkel halen. Het de hoek, alles is te vinden. Maar ook de november-nummer van de HCC­ nieuwste zaken worden tijdens die HCC­ Nieuwsbrief geeft alle informatie, ook dagen altijd weer goedkoper aangebo­ waar de twee MSX/MS-DOS Computer den. Standhouders verlagen de prijzen Magazine stands staan. Twee stuks, dit om het uur, als de concurrent net even jaar, een marktkraam voor de verkoop en goedkoper blijkt. Ongetwijfeld zal weer een 'nette' stand waar u de redactie kan een lange stoet met dozen beladen men­ treffen. Nog even: de HCG-dagen vinden sen de Jaarbeurs verlaten. Wie wil kan dit jaar plaats op 25 en 26 november, vrij­ ook lezingen en 'mini-cursussen' om­ dag en zaterdag dus, de deuren zijn open trent het PG-privé gebeuren bijwonen, van 10 uur tot 17 uur. De toegangsprijs waar volgens het persbericht de voor-en bedraagt f 7,50. nadelen belicht zullen worden. Een kriti­ Overigens, de Jaarbeurs ligt vlak bij het sche noot: we vragen ons serieus af wat station in Utrecht, en gezien de jaarlijks HET CIRCUS TREEDT WEER de Hobby Computer Club als nadelen zal terugkerende parkeerproblemen raden AAN belichten in zake PG-privé projecten. we u welgemeend aan om de trein te ne­ Per slot van rekening zijn juist die projec- men.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 21- Programma Service Alle MSX of PC programma's uit dit nummer gebruiksklaar, mogelijke driehoek; Snelli, een simpel maar snel spel; Beurs, speculeer op de effectenbeurs. met een redactionele extra! De makkelijkste en snelste ma­ nier om een eigen programma-bibliotheek op te bouwen. Dat MCM-C!DS omvat: Edit (een bestands-editor); Memmon voor nieuwsgierige aagjes; Colors voor bieden we u als extra service aan met onze Programma Ser­ de MSX2j 3D-Des, tekenen in 3 dimensies; Pi­ ,. vice. Bespaar u de moeite van het intikken van lange listings grek (educatief); Snake3, een leuk spelletje en nog het een en ander. " (met alle risico's van fouten), en bestel alle programma's uit dit nummer, gebruiksklaar. MCM/MSX-C!D6 omvat ondermeer: A1ien, schieten maar; Dsktyp, ontrafel uw diskette; Typles, leren typen op de MSXj Linlst en Varist, In prijs verlaagd! Ook in de vorige nummers boden we u helpen u om Basic programma's te doorgronden; cassettes en diskettes met alle gepubli­ Vissen, een prima spel! en natuurlijk de prachti­ ge Philips MSX2 B~sic demo-programma's. Goed nieuws: we hebben de cassettes en ceerde programma's aan. Deze kunt u diskettes van de MSX/MS-DOS Com­ nog bestellen. Hieronder treft u een MCM/MSX-C/D7 omvat: Space, een winnaar puter Magazine lezersservice goedko­ overzicht aan van de beschikbare cas­ van een spel, grotendeels in ML!; Dskidx, bekijk per gemaakt. Die prijzen waren ooit ge­ settes en diskettes. en begrijp track 0 van uw diskette's; Digkik, een grappig computerklokje; Cl'RL-P, een machine­ baseerd op de inkoopsprijzen van dis­ taal-screendumper in twee versies; Snabar, de MCM/MSX-C!Dl met: de MCM-Copy en CrtDmp (utility's voor disk en plot­ ter/printer)j twee educatieve programma's (aard­ een MSX-printer maakt; Varln2, de ML-versie tuurlijk zijn de prijzen in Belgische fran­ van de Basic-hulpprogramma's Varlst en Linlst ken ook bijgesteld! rijkskunde en astronomie)j een disassembler; een ufo-schietspel; een variant op Galgje; Yathzee; samen; Topografie, vlieg met een heli over Neder­ land, prijswinnaar; Tellen en Tafels, educatieve het muziek-programma Bronksi en nog meer. MCM/MSX-25 omvat: programma's; Trein, reis per trein door Neder­ MCM/MSX-C!D3: MSX-PEN (een tekstver­ land; en - als extra - het gedigitaliseerde por­ Factuur, ons facturerings-programma tret van uw hoofdredacteur (alleen op disk en werker, hoofdprijs in de tweede Sony MCM-pro­ in Basic, ook voor klein-zakelijk ge­ slechts voor MSX2!) grammeerwedstrijd); de Basic-utility Rem Space bruik; Killer; een tekenprogramma; een 'kladblok' (ex­ Savpic, save uw schermen - MSX1 en tra beeldscherm); de spellen Lockin' Man, Hor­ MCM/MSX-C/D9 omvat: Drum, een fraaie MSX drum-machine; Reflst, een handig hulpje voor MSX2 - op cassette. Met laad-pro­ ror en Escape en tot slot het tekstadventure Mys­ tezyTown. programmeurs; Break, een dijk van een doolhof­ gramma's; spel, winnaar!; Linklk, een fraaie klok Repwek, een MSX-repeteerwekker; Watkik, een Een hele serie Kort & Krachtig-pro­ MCM/MSX-C!D4: Schat Duiken, prima spel; computer-waterklok; maar liefst 7 MSX2 Kort & grammaatjes; Tapdir, orde in uw cassette's; Bach, virtuoze or­ Krachtigjes en de listinkjes van de zgO--cursus. Het nodige Lezers Helpen Lezers-ma­ gelmuziek; Tips85, helpt u met uwaangifte-biljet; teriaal, met alweer scroll-routines en Letter, de MSX-karakter editor; Reuter, een on- MCM's Invoer Controle Programma nummer 6. BON Ja, ik maak gebruik van de Program­ Op disk MCM/PC-3 staan: ma Service. Stuur de op deze bon aan­ MCM/MSX Cass. nrs. gegeven cassette(s)/diskette(s) naar Factuur, ons facturerings-programma à f 12,50 / Bfr 250,- het volgende adres: in Basic, ook voor klein-zakelijk ge­ bruik; MCM/MSX Disk 3.5 nrs Naam: De voorbeeld-programma's uit het Pro­ à f 22,50 / Bfr 450,- log-artikel, die tezamen een opzetje Adres: vormen voor een stamboom-program­ MCM/PC Disk 5.25 nrs ma - let op: alleen bruikbaar als u ook à f 20, - / Bfr 400,- Postcode: de taal Prolog bezit; Kort & Krachtig-materiaal en Woonplaats: ICPPC1, het PC Invoer Controle Pro­ gramma SVP Invullen in blokletters Opsturen naar: Tijl Tijdschriften Mdeling Lezersservice Ik heb een geldig betaalmiddel bijge­ Postbus 9943, 1006 AP, Amsterdam sloten (bijvoorbeeld een betaalkaart ONZE PROGRAMMA'S van bank of giro) en krijg mijn bestel­ GEBRUIKSKLAAR OP DISK Wilt u de bon niet uitscheuren? Maak ling zo snel mogelijk toegestuurd. Alle EN CASSETTE een fotocopie van deze pagina! prijzen zijn inclusief verzendkosten.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 22- MCM/MSX-CIDIO omvat: Joysor, een handige sus en MCM's Invoer Controle Programma num­ gramma voor voortschrijdende gemiddelden dus. ML-utility; Sprite, uitstekende sprite-editor; merS. Keuken, snel spel; Strkls, een Sinterklaas-surpri­ Bovendien, alleen op cassette/diskette: Belast, MCM/PC-2 omvat: Enqent, waarmee u de com­ se; Sclptr, een fraaie MSX2 scherm-tekenaar. een programma om uw belastinformulier mee in puter enquêtes kunt laten afnemen; Sneekie, het te vullen en Schaats, waarmee u schaatstoumooi­ grote slangenspel, een echte hersenbreker; Dat­ MCM/MSX-ClDll omvat: MSXMEM, het ant­ en op de voet kunt volgen, door alle uitslagen op mak, de datamakerwaarmee u ieder disk-bestand woord op al uw geheugen-vragen; Teller, een te slaan. in een Basic-Ioader kan omzetten; Fmove, een fi­ handig hulpje voor al uw telwerk; Pucky, een dijk Dit laatste programma is alleen geschikt voor een lemove-utility in C. Met natuurlijk ook de gecom­ van een Pacman-spel; Tstbld, nu ook een test­ MSX2 met diskdrive! pileerde, gebruilrsklare versie erbij; Julia, een beeld zonder zender; Begadr, zoek de ML-adres­ programmI'. ..y J!llia-fractals mee te maken; sen op disk; Kerst, een fraaie MSX kerstkaart en Op MCM/MSX-C/D20 vindt u: Dsort, een han­ Mand!" !' ,,·rr., .lear dan voor Mandelbrot-frac­ de listinkjes van de Z8O-cursus. dig hulpprogramma om uw disk-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 23- - 4-

Open Kaart

In deze rubriek wordt de we­ Deze aflevering van Open Kaart is ge­ tot en met U49. Het eerste eiland zullen reld van de PC-uitbreidings­ wijd aan het AT-moederbord, met we verder eiland A noemen, het tweede name het Baby-AT moederbord. Dit eiland B. kaarten nader bekeken. En Baby-bord is een los verkrijgbaar moe­ In tabel 1 staan de diverse geheugencon­ dan niet zozeer wat er aan derbord, waarmee bestaande PC's tot figuraties, met daarbij de switch-stan­ kaarten verkrijgbaar is, AT kunnen worden opgewaardeerd, of den en de benodigde chips. maar meer de technische waaromheen, naar eigen wens, een con­ kant ervan. Wij op de redac­ figuratie kan worden gebouwd. Juist dit Kloksnelheid zelfbouw-perspectief maakt het Baby­ tie stuiten namelijk vaak op bord een interessant onderwerp voor De klokfrequentie van het AT-moeder­ kaarten met talloze dipswit­ Open Kaart. Immers, wie weet nu wat bord wordt via een aantal jumpers op de ches, zonder dat we precies de precieze mogelijkheden van zo'n diverse snelheden ingesteld. Tabel 2 weten wat ze doen. Behalve kaart zijn? Uit de catalogi valt die infor­ geeft de details. die dipswitches - kleine tui­ matie eigenlijk niet te halen. Behalve dat het gewenste aantal wait­ melschakelaartjes, meestal states kan worden ingesteld, is het ook Beschrijving mogelijk om het gebruikte kristal, als­ acht op een rij - kan men mede de daarbij gebruikte klokfrequen­ ook nog de zogenaamde Het Baby-AT moederbord is standaard tie in te stellen. De kristalkeuze wordt 'jumpertjes' aantreffen, een uitgerust met een 80286 microprocessor bepaald met jumper J5, volgens tabel 2. variant hierop. En die geven en acht uitbreidingsslots. Van deze uit­ Staat de jumper over de pennen 2 en 3, breidingsslots zijn er twee 8-bit en zes dan is het 48-MHz kristal actief; staat precies dezelfde proble­ 16-bit breed. Het maximale geheugen de jumper over pennen 1 en 2 dan is het men: wat doet het allemaal? op het moederbord is 1 MB, wat even­ 40 MHz kristal actief. Deze rubriek moet daar een tueel kan worden opgesplitst in een oplossing voor bieden; van 640Kb bank plus 384 kB extended me­ Zoals gezegd kan ieder kristal op twee alle populaire - en minder mory. Later in deze aflevering wordt na­ frequenties werken. Het 4O-MHz kris­ der op de diverse geheugenconfigura­ tal is goed voor 6 en 10 MHz, het 48- populaire - kaarten gaan ties ingegaan. MHz kristal is goed voor 8 en 12 MHz. we uitzoeken wat die dip­ De kloksnelheid van het bord is naar Jumper J1 bepaalt welk van de snelhe­ switches, jumpertjes en an­ keuze 6/10 of 8/12 MHz, afhankelijk van den actief is, een bepaalde stand van dere zaken precies beteke­ het gebruikte kristal. Het bord bevat na­ deze jumper geeft aan dat softwarema­ nen en hoe ze ingesteld melijk twee kristallen, één 48-MHz tig tussen de snelheden kan worden ge­ kristal en één 4O-Mhz kristal; ook hier­ kozen, zie tabel 3. kunnen worden. op wordt later teruggekomen. Bus Instellingen Het Baby-AT moederbord heeft de Behalve dat gewoontegetrouw de diver­ mogelijkheid om wait-states in te las­ se dip-switches worden behandeld, zul­ sen, zodat het mogelijk wordt om 'lang­ len ook de zogenaamde jumpers aan de zame' uitbreidingskaarten in de slots te orde komen. Jumpers zijn twee naast el­ prikken. Een aantal uitbreidingskaarten kaar gepositioneerde pennetjes, waar­ dat op de markt komt heeft geen moei­ Jver een verbindingshulsje wordt ge­ te met '12 MHz zero-waitstate', vooral schoven. De functionaliteit van jumpers oudere kaarten willen hier echter nog en dipswitches is overigens identiek, ze wel eens over struikelen. Speciaal om dit maken wèl een verbinding of ze maken probleem op te lossen zijn er twee swit­ géén verbinding tussen twee punten. ches op het moederbord aanwezig, die naar gelang de behoefte 0, 1 of 2 wait­ RAM states toevoegen. Afzonderlijke situaties zijn er voor ge­ Het moederbord kan met 256, 512, 640 heugenadressering en 1/0, alsmede 8- of 1024 KiloByte RAM worden geconfi­ of 16-bits gebruik, zodat een tabel wel gureerd. Tabel 1 geeft aan welke dip­ weer op zijn plaats is: tabel 4. switches moeten worden ingesteld en wat voor chips er gebruikt moeten wor­ Video den. Op het bord zijn hiervoor twee 'ei­ PC, XT EN AT landen' gereserveerd, één eiland omvat De instelling van het gebruikte beeld­ HARDWARE-CONFIGURATIE de IC-voetjes U14 tot en met U31, een scherm wordt op dezelfde manier gere­ ander eiland omvat de IC-voetjes U32 geld als op een 'normaal' moederbord,

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 24- ! RAM EXT SWl-3 SWl-4 Ei!. A Ei!. B Jumper 10-0 10-1 12-0 12-1

256 0 AAN AAN 4164 4164 J5 1-2 1-2 2-3 2-3 512 0 UIT AAN 41256 Leeg J11 1-2 1-2 2-3 2-3 640 0 AAN UIT 41256 4164 J2 dicht open dicht open 640 384 UIT UIT 41256 41256 J8 dicht open dicht open

Tabel 1 Tabel 2 De diverse geheugenconfiguraties van het Baby- , AT moederbord, met daarbij de switch-standen en De instellingen voor 10 MHz zero-waitstate, de benodigde chip-typen. 10 MHz 1 waitstate, 12 MHz zero-waitstate en I 12 MHz 1 waitstate. dat wil zeggen met dip-switch 1--6. Staat N.B.: 1-2 betekent dat van de jumper de pennen 1 en 2 verbonden moeten worden, 2-3 betekent deze switch aan, dan verwacht de com­ dat pennen 2 en 3 verbonden moeten worden. puter een CGA-of EGA kaart. Staat de Deze jumpers hebben drie pennetjes naast elkaar switch uit, dan wordt een monochrome staan, vandaar. De open/dicht jumpers bezitten slechts twee adapter verondersteld. pennen. Co-processor J1 40 MHz 48 MHz Het Baby-AT moederbord beschikt over een IC-voet waar een 80287 nume­ 1-2 6 Mhz 8 MHz rieke co-processor in kan worden ge­ open 10 MHz 12 MHz plaatst, de reken chip waardoor pro­ 2-3 sof tw. sof tw. gramma's die daar op voorbereid zijn Tabel 3 nog eens een keer of wat sneller worden. Het 'kiezen van de kloksnel- Zoals u misschien weet zijn die ook co­ heid middels jumpers, processoren in verschillende uitvoerin­ gen te verkrijgen. Het bord ondersteunt 4 typen 80287, (6,8, 10 en 12 MHz), in Of natuurlijk die tragere kaarten ver­ totaal zijn er zes instellingen te kiezen. vangen, maar vooral snelle RAM-chips Hierbij zijn een aantal instellingen af­ lopen momenteel behoorlijk in de pa­ hankelijk van de gebruikte kloksnel­ pieren. heid. Tabel 5 geeft een overzicht. Overigens willen we bij deze weer eens Tenslotte een oproep doen voor Open Kaart. Stuur gerust uw vragen in, met daarbij Hoezo, een computer als bouwdoos? copietjes van uw handleidmgen van de Met zo'n Baby-AT bord kan men inder­ betreffende kaarten. Open Kaart is per daad een eigen systeem samenstellen. slot van rekening ook afhankelijk van uw Lego is er niets bij! bijdragen ... Het is heel wel mogelijk om een be­ staande PC met zo'n bord om te bouwen naar een behoorlijk rappe AT, maar denk er wel om dat in dat geval wel eens kan blijken dat veel van de oude uitbrei­ dings-borden timingsproblemen kun­ nen geven. In dat geval moet men de in principe zo snelle machine weer gaan afremmen, door wait-states in te lassen.

SWl-2 SW1-1 8-bit 16-bit Mem 16-bit I/a AAN AAN 0 (6 ) 0 (3 ) 0 (3 ) ~ 80287 J7 J6 Freq PC Freq 287 AAN UIT 0 (6 ) 1 (4 ) 0 (3 ) I UIT AAN 1 (7 ) 1 (4 ) 1 (4 ) I -12 open 1-2 12 12 UIT UIT 2 (8 ) 2 (5 ) 1 (4 ) -10 open 1-2 10 10

I -10 dicht 2-3 la 6 Tabel 4 -8 dicht 2-3 12 8 -8 dicht 2-3 la 6 In deze tabel staat het aantal waitstates vermeld, -6 dicht 2-3 10 6 met tussen haakjes het totaal aantal klokcycli dat door een operatie (I/a, geheugenadressering) in Tabel 5 beslag wordt genomen. De bovenste instelling De instellingen voor de verschillende (mode 0) is bedoeld voor hele snelle kaarten, de mogelijke 80287 co-processoren op het onderste instelling (mode 3) is de langzaamste. Baby-AT moederbord.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 25- - Factuur: MeM's lactureringsprogramma

In MSX/MS-DOS Computer HCH-Facturering - HoofdMenu Magazine nummer 24 stond een oproep voor een factu­ reringsprogramma voor 1 Startwaarden uullen MSX2. Een lezer was daar 2 Nieuwe klant/nieuwe factuur hard aan bezig geweest, bij J Zelfde klant/nieuwe factuur wijze van verjaarscadeautje 4 Factuur wijzigen voor zijn ouders, maar er 5 Kl ant wijzigen blijkbaar geheel in vast ge­ G Factuur afdrukken lopen. Gezien de meegezon­ den listing was dat ook wel B Einde prograMMa te begrijpen. Uw keuze: Goed, het liep niet echt storm na de oproep die we toen plaatsten om dergelij­ Hoofdmenu ke programma's. Op één of twee goed bedoelde pogin­ Om maar met de deur in huis te vallen, DATA-regels. Wie honderden ver­ Factuur is een aardig stukje werk. Pure schillende klanten heeft en navenant gen na - die jammer ge­ Basic, geen disk-gebruik, en met een veel artikelen redt het daar niet mee, na­ noeg toch niet goed ge­ beetje goede wil zo geschikt te maken tuurlijk. Maar zo iemand hoeft ook niet noeg waren - kwam er voor MSX1, iets waar we straks op te­ op een paar gulden te kijken, voor die niets binnen. Maar in dit ge­ rugkomen. mensen zijn er genoeg commerciële val is dat niet erg, aange­ programma's op de markt. Compleet Wie echter op minder grote voet bezig zien één van onze redactie­ is kan prima met ons programma aan de leden zich dit probleem Ondanks die beperkingen, die de pro­ slag. Temeer daar de mogelijkheid om heeft aangetrokken. Die fi­ grammeur zichzelf heeft opgelegd, is via het toetsenbord afnemers en artike­ guur schijnt het nu eenmaal Factuur een aardig compleet facture­ len in te voeren natuurlijk niet aan gren­ leuk te vinden om dergelij­ ringsprogramma geworden. Goed, in de zen gebonden is. vergelijking met een commercieel pro­ ke saaie administratieve toe­ gramma verliest het op veel punten, Menu-structuur passingen te ontwikkelen. maar we denken dat veel mensen slechts een klein deel van al die mogelijkheden Factuur is menu-gestuurd. Na het op­ gebruiken. starten verschijnt een menu met de on­ Laten we eerst eens op een rijtje zetten derdelen: startwaarden invullen, nieu­ wat Factuur allemaal niet kan. Zo mag we klant/nieuwe factuur, zelfde men geen eigen factuur-Iayout ontwer­ klant/nieuwe factuur, factuur wijzigen, pen, en kan men geen eenmaal gemaak­ klant wijzigen, factuur afdrukken en ein­ te factuurtjes op disk bewaren. Laat de programma. staan dat er historische overzichten of Het eerste wat gedaan moet worden is koppelingen naar een eventuele boek­ het invullen van de startwaarden, keuze houding mogelijk zijn. Factuur is pri­ 1 dus. Ingewikkeld is dat niet, gewoon mair bedoeld voor diegenen die zo nu en de datum - dag, maand en jaar, ge­ dan eens een fraai ogende rekening met scheiden door komma's - en het fac­ zo min mogelijk poespas willen kunnen tuurnummer. Daarna hoogt het pro­ uitdraaien. Zonder dat ze daar meteen gramma dat nummer vanzelf op, bij ie­ een vermogen aan hard- en software dere volgende factuur in dezelfde sessie. aan willen uitgeven, want, zoals al ge­ Een nadeel van de keuze om factuur he­ zegd, Factuur heeft geen drive nodig. lemaal zonder bestanden te laten wer­ ken ligt hem daarin dat Factuur dat Gegevens nummer niet zelf kan bijhouden. Iedere keer als men het programma gebruikt Toch kan het programma met vaste ar­ moet men zelf die constanten even op­ FACTUREREN OP PC EN tikelen en afnemers werken. Daarvoor geven. De volgende keus is, hoe kan het MSX2 hebben we de in Basic ingebouwde ge­ anders, nummer twee. De eigenlijke fac­ gevens-structuur van stal gehaald: de tuur dus. Eerst wordt er om een klant-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 26- nummer gevraagd, en daar komen die al bedrijfsgegevens, de BTW-percentages tal kopie-facturen wordt opgegeven. even aangestipte data-regels om de en de voetteksten onder de factuur zijn Overigens, op zo'n kopie staat ook aan­ hoek kijken. In het programma zelf - in min of meer vast in het programma in­ gegeven dat het een kopie is. Eén instel­ de data-regels vanaf 3000 - kan men gebouwd, in de regels vanaf 140. ling in deze regels die niet helemaal van­ namelijk een aantal vaste afnemers op­ Aanpassen is een fluitje van een cent. Zo zelf spreekt vinden we in regel 280. nemen. In de listing is dat duidelijk ge­ zit dat aantal in regel 300, waar het aan- Daar kan worden opgegeven of de prij- documenteerd, met een tweetal voor­ beeld-klanten erbij. Door in deze regels de eigen klanten op dezelfde manier op HCM-Facturering - Factuurrçgels te nemen - en onze voorbeelden na­ FactuurdatUM: 12 Dec 1988 tuurlijk te verwijderen - kan men een eigen 'klantenbestand' opbouwen. Ver­ Klantnr.: 100 geet niet het aantal klanten op te nemen Klant : De COMputerboer in regel 3020, en om het programma als Regels : 1 men op deze manier wijzigingen heeft aangebracht te saven. Regel Rrtikel OMSchrijving Prijs Rantal Bedrag BTW Als men nu een klantnummer intikt dat 1 1000 MSX-l a Diskdrive 599.00 25 14.975.09 20 7. in die data-regels bekend is, zal Factuur RrtikelnuMMer (geen = -1 stop = 0): 1002 onmiddellijk die klantgegevens op het OMSchrijving artikel (20 tekens) : Kettingpapier scherm toveren. Eventueel kan men nog Prijs per eenheid : 39 BTW-Co~es 1 = 0 7. 2 = G 7. 3 = 20 7.: 1 wijzigingen aanbrengen, bijvoorbeeld in Rantal besteld : 100 het veld ordernummer. Een simpel doch zeer afdoende mechanisme, die data-regels. Is de klant eenmaal bekend, dan volgen KJantgegevens de artikelen. Dat werkt in principe net zoals met de klant-gegevens, als het nummer bekend is in de data-regels - vanaf 3080 - verschijnen de gegevens MCM-Facturering - Factuurrçgels automatisch, het enige dat men hoeft in FactuurdatUM: 12 Dec 1988 te vullen is het aantal. Klantnr.: 100 Klant : De COMputerboer Correctie Regels : 1 Goed, de gegevens van de factuur zijn Regel Rrtikel OMschrijving Prijs Rantal Bedrag BTW nu ingevoerd. Voor de volledigheid ver­ 1 1000 MSX-l a Diskdriue schijnt de factuur eerst op het scherm, 599.00 25 14,975.09 20 7. compleet met bladermogelijkheden en RrtikelnuMMer (geen = -1 stop = 0): 1002 Oftschrijuing artikel (2B tekens) : Kettingpapier totaal-bedrag. Stel dat er een foutje is Prijs per eenheid : 39 ingeslopen, dan kan men nog naar har­ BTW-Co~es 1 = 0 7. 2 = G 7. 3 = 20 7.: 1 telust corrigeren, via keuzes 4 en 5 van Rantal besteld : lBO het hoofdmenu. Alle details van respec­ tievelijk artikelen en klant kunnen nog aangepast worden. net zolang tot uw Invoeren factuur-regels factuurtje helemaal correct is. Dan kunnen we afdr'lkken, keuze 6. HCM-Facturering - Fact. nr 8B0121 Voor de veiligheid vraagt het program­ FactuurdatUM: 12 Dec 19BB ma of de printer wel gereed is, want als dat niet zo is zou Basic - op de PC alt­ Klantnr. : lOB Klant : De COMputerboer hans - zich wel eens kunnen ophangen. En dat is zonde van het werk, want dan Regels : 4 moet men resetten en opnieuw begin­ Regel Rrtikel OMschrijving Prijs Rantal Bedrag BTW nen. Vervolgens verschijnt uw rekening, 1 1000 MSX-l a Diskdriue 599.00 25 14.975.09 20 7. als het moet zelfs met vervolg-bladen en 2 113132 Kettingpapier 39.1313 11313 3,91313.130 13 7. in zoveel exemplaren als u had opgege­ 3 SBB MuiswarMers roze B.25 SB 412.59 2B 7. 4 51B MuiswarMers grijs 8.25 25 2B6.25 213 r. ven. Totaal factuur excl. btw 19,493.75 Vaste instellingen O-Einde l-Vooruit 2-Rchteruit 3-Wijzig 4-Toeuoegen 9-Verwijder:

Dat aantal exemplaren zit namelijk in iets wat we 'vaste instellingen' zouden willen noemen, iets waar we het tot nog toe nog niet over gehad hebben. Aller­ Factuur op het beeldschenn lei gegevens - zoals aantal facturen, uw

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 27- zen die we opgeven in- of exclusief BTW zijn. Momenteel zijn het exclu­ sief-prijzen. COMPUGROSS Uw winst is onze zaak Factureringsstraat 56a - 1000 BA AMSTERDAM - telefoon (020) - 11 22 33 postbank: 1234567 - bankrelatie: Rabob~nk: 32.97.92.989 MSX1 Inschrijving K.v.K. A'dam Nr.: 123456 Weliswaar is de hier afgedrukte versie afgestemd op het tachtig-kolommen scherm van de MSX2 en de PC, maar de De Computerboer H. P. Lezerjet gemiddelde hobbyist schrijft het zo om Floppyweg 21 Factuur - Origineel voor een veertig-koloms opbouw. Ge­ 1003 FG AMSTERDAM woon wat T AB's aanpassen, dat is alles. NL Factuurnr. : 880123 Factuur werkt namelijk alleen maar met Datum: Klantnummer: 12 Dec 1988 100 T AB- en PRINT-opdrachten, er wordt Bij betaling svp vermelden geen LOCA TE gebruikt. Dat is expres Uw r eferentie: 100/001 /HPL gedaan, om de problemen die anders Prijs ontstaan door de verschillen tussen PC­ Aantal Omschrijving per Bedrag BTW en MSX-Basic te omzeilen. Immers, de Eenheid Excl . PC LOCATE werkt precies andersom dan de MSX versie. De X- en de Y-as 25 MSX-l & Diskdrive 1000 599.00 14,975.00 20 % 100 Ke ttingpapier 1002 39.00 3,900.00 6 % zijn verwisseld. De reden dat wij voor 50 Muiswarmers roze 500 8.25 412.50 20 % een MSX-2/pC versie hebben gekozen 25 Muiswarmers gri js 5 1 0 8.25 206. 25 20 % ------is omdat een dergelijk scherm nu een­ Subtotaal 19,493 . 75 maal wat overzichtelijker op te bouwen BTW 6 % = 234.00 valt, zeker bij het factuur-overzicht op BTW 20 % = 3,118.75 3,352.75 ------het scherm, dan op een veertig-koloms Factuurbedrag 22,846 . 50 MSXl scherm. ======

Tot slot Dat is het dan. Factuur, een simpel fac­ tureringsprogramma. Eenvoudig maar afdoende. Bovendien, een voorbeeld van gestructureerd programmeren in Basic. Dat mag ook wel, aangezien de­ gene die Factuur ontwikkeld heeft al een flink aantal van dergelijke toepas­ singen op zijn naam heeft staan, pro­ Gelieve te betalen binnen 8 dagen na factuurdatum. gramma's die voor een deel ook com­ Van toepassing zijn onze voorwaarden voor verkoop en levering mercieel uitgegeven zijn. Wie in Basic­ gedeponeerd ter griffie der Arrondissementsbank te Amsterdam programmeren geïnteresseerd is, die onder nummer 9999/1988. moet de listing maar eens doornemen. Mogen we u, om in stijl te blijven, 'goe­ de zaken' wensen met Factuur?

I 10 I FACTUUR o 493 20 I o 1398 30 I MSX/MS-DOS Computer Magazine o 101 40 I Door P. H. Oliemans o 52 50 I o 401 60 I PC &MSX-2 Versie (80 kolommen) o Î430 70 I o 1403 80 I initialisatie ************************************************************* o 858

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 28- 90 I o 405 100 KEY OFF: WIOTH 80 159 1239 . 110 OEF FNC$(X$)=SPACE$(40-LEN(X$)\2)+X$ 63 423 120 DIM AR(50,6),AR$(50),BW%(3),KL$(6,2),TB(3) 107 171 130 GOTO 2810 I naar besturingsroutine 213 1125 140 B1$=ICQ\1PUGROSS" I bedrijfsnaam 1 198 518 150 B2$=" Uw winst is onze zaak" I bedrijfsnaam 2 210 ' 914 160 AO$="Factureringsstraat 56a" I adres 122 1754 170 PL$="1000 BA AMSTERDAM" I postcode/plaats 101 165 180 TL$="(020) - 11 22 33" I telefoon 146 250 190 PB$=11234567" I postbank 13 733 I 1 200 BR$="Rabobank: 32.97.92.989" I bankrelatie 188 876 210 KV$="Inschrijving K.v.K. A'dam Nr.: 123456" I KvKnumner 192 32 220 I tekstregels onder factuur ************************************************ o 94 230 TE$(l)="Gelieve te betalen binnen 8 dagen na factuurdatum." . 221 701 240 TE$(2)="1 117 213 250 TE$(3)="Van toepassing zijn onze voorwaarden voor verkoop en levering" 97 569 260 TE$(4)=" gedeponeerd ter griffie der Arrondissementsbank te Amsterdam" 129 385 270 TE$(5)=" onder nUlllJ1er 9999/1988." 202 2 280 IE%=0 I prijzen excl. BTW; IE%=l prijzen incl. BTW 248 8 290 04=0: KN=0: G=l 89 585 300 P1=0 I aantal copiefacturen 206 1310 310 BW%(1)=0 I BTW nul tarief 53 613 320 BW%(2)=6 I BTW laag tarief 166 30 330 BW%(3)=20 I BTW hoog tatief 239 663 340 KL$(l, l)="Klantnaam 11 63 743 11 350 KL$(2,1)="T.a.v I 169 657 360 KL$(3,1)="Adres en huisnumner 11 6 886 ' 370 KL$(4,1)="Postcode en plaats 11 ! 83 379 380 KL$(5,1)="Land 11 1201 945 390 KL$(6,1)="Ordernumner klant 11 137 177 400 FF$=CHR$(12) I formfeed 66 738 410 RETURN 192 32 420 I ja/nee ******************************************************************* o 849 430 JN=0: PRINT: PRINT B$+" [J/N] ";: L$=INPUT$(1): IF INSTR(IJjNn",L$) = 0 THEN GOTO 430 ELSE IF INSTR(IJj",L$) > 0 THEN JN=l ELSE IF INSTR(INn",L$) > 0 THEN J N=2: RETURN 209 281 440 I schermkop **************************************************************** o 425 ' 450 CLS: PRINT FNC$(" MCM-Facturering - "+KP$) 155 419 460 IF OT$<>"" TH EN PRINT FNC$("Factuurdatum: "+OT$) 33 617 470 PRINT: IF KS%=0 THEN PRINT: GOTO 510 50 506 480 PRINT: PRINT USING IKlantnr.:######";KN: PRINT "Klant : ";KL$(1,2) 143 239 490 PRINT: PRINT USING "Regels : ##";TR% , 225 1521 500 PRINT: PRINT "Regel ArtikelOmschrijving Prijs Aantal Bedrag BTW": PRINT 40 ! 584 510 RETURN 193 33 520 I factuurdatum ***********************************************************~* o ·896 530 KP$="Ingeven factuurdatum": KS%=0: GOSUB 450: 106 426 540 INPUT "Factuurdatum (dd,nm,jj): ";01,02;03 242 274 550 IF 01=0 ANO 03=0 THEN GOTO 600 . 22 94 560 IF 01<0 OR 01>31 THEN GOTO 530 60 132 570 IF 02<0 OR 02>12 THEN GOTO 530 70 142 580 IF 03<88 OR 03>99 THEN GOTO 530 230 606 590 H$=STR$(Ol): OT$=RIGHT$(H$,LEN(H$)-l)+" ": H$=LEFT$("JanFebMrtAprMeiJnuJulAu gSepOktNovOec",02*3): OT$=OT$+RIGHT$(H$,3): OT$=OT$+STR$(03+1900): 04=03*1000+02 *100+01 224 280 600 RETURN 192 32

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -29- 610 I factuurnummer ************************************************************ 0! 301 ll 620 KP$=IIFactuurnummer : KS%=0: GOSUB 450 215 863 630 INPUT IILaatst gebruikte factuurnummer: II;F: IF F<0 OR F>999999! THEN GOTO 62 o 161 769 640 RETURN 200 40 650 I klantnummer ************************************************************** o 711 660 INPUT IIKlantnummer (stop = 0): II;KN: IF KN<0 OR KN>999999! THEN GOTO 660 255 87 670 RETURN 206 46 680 I zoek klant *************************************************************** 01648 690 KG%=0: RESTORE 3020: READ AK%: FOR KT%=l TO AK%: READ KA,KL$(1,2),KL$(2,2),K L$(3,2),KL$(4,2),KL$(5,2),KL$(6,2) 25 185 700 IF KA<>KN THEN GOTO 710 ELSE KG%=l: GOTO 720 154 298 710 NEXT KT% 59 923 720 RETURN 197 37 730 I klantgegevens ************************************************************ 0 1854 740 D=C-1: PRINT KL$(D,l);:INPUT IIII;KL$(D,2): IF LEN(KL$(D,2))>30 THEN KL$(D,2)= LEFT$(KL$(D,2),30) 190 1758 750 RETURN 203 43 760 I naw schoon *************************************************************** o 741 770 FOR 1%=1 TO 6: KL$(I%,2)=IIII: NEXT 1%: RETURN 176 576 780 I naw opvoeren ************************************************************* o 160 ll 790 KP$=IIKlantgegevens : KS%=0: IF KZ=5 THEN GOTO 830 31 7 800 TR%=0: GOSUB 450: GOSUB 770: GOSUB 660: GOSUB 690: IF KN=0 THEN' GOTO 940 ELS E IF KG%=l THEN GOTO 830 124 852 810 FOR C=2 TO 7: GOSUB 740: NEXT C 106 250 820 I correctie **************************************************************** 234 830 IF KN=0 THEN GOTO 940 590 1771 840 GOSUB 450 148 268 850 PRINT TAB(9);IICode Omschrijving Inhoud ll 77 501 ll 860 PRINT: PRINT TAB(10); 110 Gegevens accoord : PRINT TAB(10); 111 Klantnumme r :II;KN 50 250 870 FOR C=l TO 6: PRINT TAB(9);C+1;TAB(15);KL$(C,1);KL$(C,2): NEXT C 249 161 880 PRINT TAB(10); 119 Opnieuwll 254 606 890 PRINT: PRINT TAB(15);: INPUT IIUw keuze: ";SK$: PRINT: IF INSTR(1012345679",S K$)=0 THEN GOTO 840 ELSE C=VAL(SK$) 87 735 900 IF C=l THEN GOSUB 660 I klantnummer 10 1242 910 ,IF C>l AND C<8 THEN GOSUB 740 I naw 193 .857 920 IF C=9 THEN GOTO 800 82 i 2 930 IF C<>0 THEN GOTO 840 77 533 940 RETURN 203 43 950 I artikelnummers *********************************************************** o 1526 960 PRINT: INPUT "Artikelnummer (geen = -1 stop = 0): ";AR(RG%,l): IF AR(RG%,l)< ! -1 OR AR(RG%,I»999999! THEN GOTO 960 ELSE RETURN 125 ' 621 970 I zoek artikel ************************************************************* o '825 980 AG%=0: RESTORE 3070: READ AA%: FOR AT%=1 TO AA%: READ AN,AO$,AP,AB 110 286 990 IF AN<>AR(RG%,l) THEN GOTO 1040 177 I 41 1000 AG%=l: AR$(RG%)=AO$: AR(RG%,2)=AP: AR(RG%,3)= AB 44 .172 1010 PRINT "O'nschrijving artikel (20 tekens) : ";AR$(RG%) 174 '286 1020 PRINT "prijs per eenheid :";AR(RG%,2) 171 379 1030 PRINT "BTW-Codes";: FOR J%=1 TO 3: PRINT J%;"=";BW%(J%);"%";: NEXT J%: PRIN T 1:";AR(RG%,3): GOTO 1050 429 1040 NEXT AT% , 2125 1588 1050 RETURN 138 ,746 1060 I omschrijving ************************************************************ o '525 1070 INPUT "O'nschrijving artikel (20 tekens) : ";AR$(RG%): AR$(RG%)=LEFT$(AR$(R G%) ,20): RETURN 252 I 92 1080 I prijs ******************************************************************* o !315

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 • november 1988 - 30- 1090 INPUT lIprijs per eenheid : 11 ;AR(RG%,2): IF AR(RG%,2)<0 THEN GOTO 1090 ELSE RETURN 165 1253 1100 I btw code **************************************************************** o 897 ll 1110 PRINT IIBTW-Codes ;: FOR J%=1 TO 3: PRINT J%;II=II;BW%(J%);"%II;: NEXT J%: INPU T 11: ";H: IF H3 THEN GOTO 1110 ELSE AR(RG%,3)=H: RETURN 216 664 1120 I aantal eenheden ********************************************************* o 705 1130 INPUT "Aantal besteld : II;AR(RG%,4): IF AR(RG%,4)=0 THEN GOTO 1130 ELSE RETURN 50 274 1140 I bedrag + btw-bedrag ***************************************************** o 570 1150 AR(RG%,6)=AR(RG%,2)*AR(RG%,4) I aantal * prijs 201 641 1160 AR(RG%,5)=AR(RG%,6)*BW%(AR(RG%,3))/100 I excl. btw 62 110 1170 ·IF IE%=0 THEN GOTO 1200 I IE%=l incl. btw 2 706 1180 AR(RG%,5)=AR(RG%,6)*BW%(AR(RG%,3))/(100+BW%(AR(RG%,3))) 110 646 1190 I afronden op centen ****************************************************** o 423 1200 AR(RG%,6)=INT(AR(RG%,6)*100+.5)/100 103 855 1210 AR(RG%, 5)=INT(AR(RG%, 5)*100+ .'5)/100 66 818 1220 RETURN 133 741 1230 I afdruk regel scherm ***************************************************** o 51 1240 PRINT TAB(2);RN%; 214 318 1250 IF AR(RN%,l)<>-l THEN PRINT TAB(8);USING 1I######II;AR(RN%,l); 182 734 1260 PRINT TAB(17);AR$(RN%); 227 523 1270 PRINT TAB(38);USING 1#,###,###.##";AR(RN%,2); 245 781 1280 PRINT TAB(53);USING 1######";AR(RN%,4); 150 398 1290 PRINT TAB(60);USING 1I#,###,###.##II;AR(RN%,6); . 99 891 1300 H=AR(RN%,3): PRINT TAB(75);USING 11## %";BW%(H) 131 859 1310 RETURN !132 740 1320 I invoer factuurregels **************************************************** I 0 959 1330 KP$=IIFactuurregels" 1106 242 1340 IF KN=0 THEN GOTO 1500 163 435 1350 KS%=1: GOSUB 450 I kop 72 392 1360 IF TR%=0 THEN GOTO 1380 88 152 1370 RN%=TR%: GOSUB 1240 I regel scherm 135 551 1380 RG%=TR%+l: GOSUB 960 I artikelnummer 64 232 1390 IF AR(RG%,1)=0 THEN GOTO 1490 244 804 1400 GOSUB 970: IF AG%=l THEN GOTO 1440 172 1740 1410 GOSUB 1070 I omschrijving 130 322 1420 GOSUB 1090 I prijs per eenheid 166 414 1430 GOSUB 1110 I btw-percentage 5 61 1440 GOSUB 1130 I aantal 199 959 1450 GOSUB 1150 I bedrag 211 715 1460 TR%=RG% 27 635 1470 TF=TF+AR(RG%,6) 88 120 1480 IF TR%<50 THEN GOlO 1350 117 717 1490 GOSUB 1520 137 793 1500 RETURN ·133 741 1510 I geef factuur op scherm ************************************************** 1520 IF TR%=0 OR KN=0 THEN GOTO 1770 ! 18~ i~~ 1530 0=1 95 1887 1540 KP$="Fact. nr"+STR$(F): KS%=l 223 1831 1550 GOSUB 450 I kop 170 1994 1560 FOR RN%=O TO 0+3 107 419 1570 IF RN%>TR% THEN GOTO 1590 41 201 1580 GOSUB 1240 I regel scherm 128 16 1590 NEXT RN% 96 728 1600 PRINT TAB(1?); 11 Totaa 1 factuur"; 133 149 1610 IF IE%=0 THEN PRINT 11 excl. btw"; 131 611 ll 1620 IF IE%=l THEN PRINT 11 incl. btw ; 225 ,449

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 • november 1988 - 31- ! 1630 PRINT TAB(60)iUSING "#,###,###.##lI iTF 173 997 1640 PRINT STRING$(78,1-") 213 413 1650 INPUT "0-Einde I-Vooruit 2-Achteruit 3-Wijzig 4-Toevoegen 9-Verwijder: "iQ: IF Q=1 THEN 0=0+3 1660 IF O>TR% THEN O=TR% 2rs !~~ 1670 IF Q=2 THEN 0=0-3 20 868 1680 IF 0<=0 THEN 0=1 227 539 1690 IF Q<>3 ANO Q<>9 THEN GOTO 1730 223 903 1700 I regel te wijzigen ******************************************************* o 469 1710 PRINT: INPUT "Regelnunmer: "iRG% 174 934 1720 IF RG%<1 OR RG%>TR% THEN GOTO 1740 223 71 1730 IF Q=3 THEN GOSUB 1790 I correctie 230 366 1740 IF Q=4 THEN GOSUB 1330 I invoer . 11 627 1750 IF Q=9 THEN GOSUB 1910 I verwijder ',. 226 874 1760 IF Q<>0 ANO TR%>0 THEN GOTO 1540 .... . 146 874 1770 RETURN 158 766 1780 I Wijzigen **************************************************************** o 723 1790 KP$="Wijzig regel"+STR$(RG%): KS%=1 200 728 1800 GOSUB 450 174 ' 62 1810 RN%=RG%: GOSUB 1240 23 431 1820 PRINT STRING$(78,1-") 211 411 1830 INPUT "0-Stop l-Artikelnunmer 2=Onschrijving 3-Prijs 4-BTW 5-Aantal: 11 iC: PRINT: TF=TF-AR(RG%,6) , 123 555 1840 IF C=1 THEN GOSUB 960 I artikelnunmer 164 916 1850 IF C=2 THEN GOSUB 1070 I omschrijving 112 816 1860 IF C=3 THEN GOSUB 1090 I prijs per eenheid 223 335 1870 IF C=4 THEN GOSUB 1110 I btw-percentage 9 113 1880 IF C=5 THEN GOSUB 1130 I aantal eenheden 3 923 1890 GOSUB 1150: TF=TF+AR(RG%,6): IF C<>0 THEN GOTO 1800 ELSE RETURN 131 819 1900 I verwijderen ************************************************************* 0 201 1910 KP$=IVerwijderen": KS%=I: GOSUB 450: RN%=RG%:GOSUB 1240: PRINT STRING$(78, "-"): B$=lI zeker weten": GOSUB 430 217 665 1920 IF JN=2 THEN GOTO 1970 210 738 1930 TF=TF-AR(RG%,6): IF RG%=TR% THEN GOTO 1950 : 237 821 1940 FOR I%=RG% TO TR%-l: AR$(I%)=AR$(I%+l): FOR J%=1 TO 6: AR(I%,J%)=AR(I%+l,J% ... ; ): NEXT J%: NEXT 1% 40 848' 1950 RN%=RN%-l: IF RN%<1 THEN RN%=l 99 219 1960 TR%=TR%-l: IF TR%0 THEN T9=T9+TB(I%): T8=T8+TB(I%): RG%=RG%+ 1: LPRINT TAB(15);: LPRINT USING "BTW ## %= ###,###.##";BW%(I%)iTB(I%); 96 680 2040 NEXT 1% 24 632 2050 IF T8<>0 THEN LPRINT TAB(59)i: LPRINT USING 1###,###.##";T8 107 331 ' l I 2060 LPRINT TAB(59)i ------": LPRINT TAB(15)i Factuurbedrag";TAB(57)i: LPRIN T USING 1#,###,###.##" iT9 96 I 16 2070 LPRINT TAB(59)i l ======": RG%=RG%+3: RETURN 108 "516 2080 I sluit factuur af met bedragen incl. btw ********************************* o 688 2090 LPRINT TAB(59);I------": LPRINT TAB(15)iIFactuurbedrag"iTAB(57)i: LPRIN T USING 1#,###,###.##" iT9 105 25 2100 LPRINT TAB(59);I======": LPRINT : LPRINT TAB(15)i"lnbegrepen BTW"; 36 204

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 32- F

2110 T8=0: FOR 1%=1 TO 3: IF TB(I%)<>0 THEN T8=T8+TB(I%): LPRINT TAB(30)i: LPRIN T USING 111111 %= Fl. #1111,#1111.#11 11 iBW%(I%) iTB(I%) 63 1 79 2120 NEXT 1%: LPRINT TAB(41);STRING$(10,1I-1I): LPRINT TAB(30);: LPRINT USING IITot aa 1 Fl. #1111,#1111.#11 11 ;T8: RG%=RG%+6: RETURN 86 1414 2130 I einde van de factuur **************************************************** o 768 2140 IF RG%<=57 TH EN FOR H=RG% TO 57: LPRINT : NEXT H 178 1 778 2150 FOR 11%=1 TO 5: LPRINT TAB(8)iTE$(II%): NEXT 11% I tekstregels 65 1953 2160 RETURN 144 752 2170 I naar printer ************************************************************ o 727 2180 B$=IIStaat de printer aan 11: GOSUB 430: IF JN=2 THEN GOTO 2600 183 543 ll 2190 L$=IIOrigineel : IF G=-l THEN G=l: F=F+1 I factuurnumrer + 1 189 765 2200 FOR Y=l TO P1+1 I aantal copieen 155 987 2210 IF Y<>l TH EN L$=IIDuplicaat ll +STR$(Y-1) 148 356 2220 T9=0: TB(l)=O: TB(2)=0: TB(3)=0 166 6 2230 FOR 1%=1 TO TR% 116 404 2240 IF 1%<>1 AND 1%/20-INT(I%/20)<>0 THEN GOTO 2490 60 420 2250 IF 1%=1 THEN GOTO 2280 162 178 2260 LPRINT TAB(59)i ll ------II : LPRINT TAB(35)iIlTransportlliTAB(57)i: LPRINT US ING 1111,#1111,#1111.#11 11 ;T9: RG%=RG%+2 117 597 2270 GOSUB 2140 116 772 2280 LPRINT FF$ 93 517 2290 GOSUB 1990 I print kop 49 745 2300 I adres van de klant ****************************************************** o 163 2310 FOR J%=1 TO 5: LPRINT : NEXT J% I opschuiven 40 784 2320 LPRINT TAB(10)iKL$(1,2) I naam klant 155 339 2330 LPRINT TAB(10);KL$(2,2) I t.a.v. 251 467 2340 LPRINT TAB(10);KL$(3,2); I adres en huisnr 166 182 2350 LPRINT TAB(52);IIFactuur - II;L$ 47 775 2360 LPRINT TAB(10)iKL$(4,2) I postcode/woonplaats ! 236 756 2370 LPRINT TAB(10);KL$(5,2) i I land 120 I 592 2380 LPRINT TAB(52);IIFactuurnr.: lIiF I factuurnumrer 250 754 2390 LPRINT 100 708 2400 LPRINT TAB(52);IIDatum: Klantnumner:": LPRINT TAB(52);DT$;TAB(67);K N 193 305 2410 LPRINT TAB(52);IIBij betaling svp vennelden ll : LPRINT TAB(10);IIUw referentie: II;KL$(6,2): LPRINT : LPRINT ! 191 943 2420 LPRINT TAB(51);lIprijs": LPRINT TAB(7);"Aantal Omschrijvingl;TAB(52);lper"; : LPRINT TAB(63);"Bedrag BTW 11 t 140 ·836 2430 LPRINT 1I--II;TAB(50);IIEenheid ll ; . 1151 903 2440 iF IE%=l THEN LPRINTTAB(64);llncl."; ELSE LPRINTTAB(64);IExcl."i 216 104 2450 LPRINT TAB(78);I--": LPRINT 11 I;STRING$(78,1-"): LPRINT : RG%=29 155 j931 2460 IF 1%=1 THEN GOTO 2490 245 . 261 2470 LPRINT TAB(15);ITransport"iTAB(62+Z);A$: RG%=RG%+1 10 82 2480 I factuurregels afdrukken ************************************************* o ,653 2490 LPRINT TAB(7);AR(I%,4); 160 200 2500 LPRINT TAB(15);AR$(I%); 166 950 2510 IF AR(I%,l)<>-l THEN LPRINT TAB(41)iAR(I%,1)i . 242 970 2520 LPRINT TAB(47);: LPRINT USING "#IIII,II#11.#II" iAR(I%,2); I prijs 4 772 2530 LPRINT TAB(57);: LPRINT USING 11I,#IIII,II#11.##";AR(I%,6); I bedrag 228 492 2540 H=AR(I%,3):LPRINT TAB(73)i: LPRINT USING "#11 %"iBW%(H) I btw 173 1709 2550 T9=T9+AR(I%,6): TB(H)=TB(H)+AR(I%,5): RG%=RG%+l 83 ·883 2560 NEXT 1% 40 648 2570 ON IE%+l GOSUB 2020,2080 . 236 532 2580 GOSUB 2140 125 1781 2590 NEXT Y 37 389 2600 RETURN 136 744 2610 I nieuw factuurnummer ***************************************************** o 1693

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -33- 2620 KS%=l: GOSUB 450 124 436 2630 B$="Factuurnummer ophogen 11 · 119 735 2640 GOSUB 430 157 45 2650 IF JN=l THEN G=-l 236 828 2660 RETURN 154 762 , 2670 I factuur afdrukken ******************************************************* o 475 2680 KS%=l: GOSUB 450 142 454 2690 B$="Wilt u deze factuur afdrukken ": GOSUB 430 57 481 2700 IF JN=l THEN GOSUB 2180 111 431 2710 RETURN 141 749 2720 I Hoofdmenu *************************************************************** o 678 2730 KP$=IHoofdmenu": KS%=0 1 137 2740 GOSUB 450 I kop 172 996 ' 2750 PRINT: PRINT: PRINT TAB(28)j"1 Startwaarden vullen": PRINT: PRINT TAB(28)j "2 Nieuwe klant/nieuwe factuur": PRINT: PRINT TAB(28)j"3 Zelfde klant/nieuwe f actuur": PRINT: PRINT TAB(28)j"4 Factuur wijzigen" 135 135 2760 PRINT: PRINT TAB(28)j"5 Klant wijzigen": PRINT: PRINT TAB(28);"6 Factuur afdrukken": PRINT: PRINT TAB(28)j"0 Einde progranma" 119 887 2770 PRINT: PRINT TAB(31)j"Uw keuze: lij: INPUT IIlIjKZ$: IF INSTR(10123456",KZ$)=0 THEN GOTO 2740 ElSE KZ=VAl(KZ$) 255 375 2780 IF D4=0 AND KZ>l THEN GOTO 2740 85 21 2790 RETURN 165 773 I 2800 I stuurmodule ************************************************************* o 610 2810 GOSUB 140 I initialisatie 167 871 2820 GOSUB 2730 I menu 151 559 2830 IF KZ<>l THEN GOTO 2860 212 532 2840 GOSUB 530 I factuurdatum 252 396 2850 GOSUB 620 I factuurnummer 215 943 2860 IF KZ<>2 AND KZ<>3 THEN GOTO 2920 11 67 2870 IF G=-l THEN GOSUB 2680 I factuur afdrukken? 124 476 2880 IF KZ<>2 THEN GOTO 2900 104 424 2890 GOSUB 790 I klantgegevens 38 254 2900 TF=0 14 574 2910 G=-l: TR%=0: GOSUB 1330 I factuur -48 40 2920 IF KZ=4 TH EN GOSUB 1520 I factuur correctie 52 844 2930 IF KZ=5 THEN GOSUB 790 I naw-correctie 251 771 ' 2940 IF KZ<>4 AND KZ<>5 THEN GOTO 2960 227 283 2950 IF G=l THEN GOSUB 2620 I factuurnummer + 1 91 339 2960 IF KZ=6 THEN GOSUB 2180 I printen 63 591 2970 IF KZ<>0 THEN GOTO 2820 105 425 2980 IF G=-l THEN GOSUB 2680 I factuur afdrukken 114 394 2990 ClS: KEY ON: END . 87 1679 3000 I dataregels klant - nummer,naam,t.a.v.,adres,pc/plaats, land, ordernummer ** ~ 0 343 3010 I data beginnen met aantal klanten **************************************** o 12 3020 DATA 2 55 1639 3030 DATA 100,"De Computerboer","H. P. lezerjetl,"Floppyweg 21","1003 FG AMSTER DAM I,INl l ,"100/001/HPl" ,237 1813 3040 DATA 200, 11 Het Compjoeterkeldertje","B. Itteneterl,"Basicweg 4","0101 FF AM STERDAM", "200/011/BI 11 146 ,258 3050 I dataregels artikelen - nummer,omschrijving,prijs,btw-code *************** o 34 3060 I data beginnen met aantal artikelen ************************************** o '103 3070 DATA 3 81 665 I 3080 DATA 1000,"MSX-1 &Diskdrive",599,3 26 322 3090 DATA 1001,"Diskettes 3.5 DS/DD",49,2 84 612 3100 DATA 1002,IKettingpapier",39,1 81 1441

*** TOTAAl-CHECKSUM (alleen voor PC)~ 156649 ***

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 34- =

***************************************************************** in BELGIE" * onze nieuwe WINTER 88/89 CATALOGUS komt snel. Haal hem af in * zijn al onze artikelen verkrijgbaar bij * de winkel. We sturen hem GRATIS toe als je ons een kaartje * Het Computerwinkeltje pvba, * stuurt met naam en adres + de vermelding: 'MSX-DOS Comp Mag' * M Sabbestraat 39, B-2800 MECHELEN ***************************************************************** telefoon (015) 206 645

Nieuw Binnengekomen en Actuele PC Boeken PC Boeken TOP 30 - November 1988 OS/2, PC-DOS, MS-DOS, Windows PC, XT, AT en Compatibles Werken met WordPerfect 6e druk, 4.2 • 69 *PC Magazine DOS Power Tools 119 Handboek voor IBM PC en comp 62,50 Handleiding MS-DOS/PC-DOS 3.3 (Oets) 49 1248 pages + disk met 200+ *Programmer's Ref Manual IBM PCs 89 Basishandleiding WordPerfect •••••••• 15 utilities uit PC Magazine! IBM PC Advanced Troubleshooting 65 dBase 111 Plus Handboek ••••••••••••• 78 DOS Programmer's Reference •••• 69 *8086/88 PC Assembly Lang Course 89 dBase 111 Plus Handboek v Program. 84,50 *MS-DOS User's Guide, 3rd ed ••• 65 complete course incl. CHASM *PC DOS Special 1 ••••••••••••••••• 15,95 *OS/2 Programming: introduction. 65 Advanced Assembler on disk! *DOS Handleiding voor DOS 3.30 •••• 34,50 *programmer's Guide to OS/2 •••• 69 *Handleiding dBASE 111 Plus (Oets!) •• 69 *Assembly Lang Progr OS/2 •••••• 75 Database pakketten, Utilities *Microsoft QuickBASIC 4.0 •••••••••••• 65 *Running Windows ••••••••••••••• 65 *Handleiding dBASE 111 + (Oets!) 69 *WordPerfect 5.0 Begin en Naslag •• 34,50 *Graphics Programming Windows •• 69 *Dynamics of FoxBASE+ Programm. 69 *PC Magazine DOS Power Tools +disk. 119 *Paradox Complete Reference •••• 79 Werken met Lotus l-2-3,2e druk, v2 •• 78 Programmeertalen *Using Agenda •••••••••••••••••• 65 *Leerboek AutoCAD release 9 •••••••••• 38 *Microsoft QuickBASIC, 2nd ed •• 65 *dBASE 111+ Toepassingen - 2 58 Het Ventura Handboek ••••••••••••• 49,50 *Using QuickBASIC 4 •••••••••••• 55 *Data Becker Führer PC Tools.. 39 Turbo Pascal: the Complete Reference 65 *Microsoft QuickC Programming •• 59 *The NEW Peter Norton Progr Guide PC • 69 *c++ Programming Guide IBM PC •• 69 Spreadsheets en Integrated software *De Programmeertaal C (Ammeraal) ••••• 25 *Microsoft C Bible - 5.1 ••••••• 99 Using Symphony, 2nd ed. 2.0 ••• 69 DOS Handboek voor DOS 3.30 ••••••• 67,50 *Turbo C Programmer's Library •• 68 *PC FILE 111 Werkt Zo ••••••• 29,90 *MS-DOS Quick Reference incl 3.3 (QUE) 20 Using Turbo Pascal Version 4 •• 55 Using Quattro ••••••••••••••••• 55 *dBASE 111+ Programma's en Proced. 89,50 *Turbo Pascal 4 Developers Lib •• 65 Running Microsoft Excel PC,PS/2 65 GW-BASIC Handboek •••••••••••••••• 74,50 *Ventura 1.2 Gebruikersboek •••••••••• 86 IBM Personal System/2 Wordprocessors, Desktop Publ, CAD *Werken met Norton Utilities ••••••••• 54 *IBM PS/2 Technical Guide 69 *Using Sprint ...... 59 *dBASE 111 Plus Toepassingen - deel 58 *Using the Model 50 & 60 ••••••• 65 *Using WordPerfect 5.0 ••••••••• 69 *Het Grote MS-DOS Boek - met 3.3 •• 69,90 *WordPerfect 5 Complete Ref •••• 69 *Starten met WordPerfect 4.2 29,90 Grafische kaarten en pakketten *Data Becker Gids WP inc 5.0 32,50 Starten met AutoCAD •••••••••••••• 29,90 Lotus Guide to Freelance Plus 65 *Using Ventura Publisher ••••••• 69 *Inside AutoCAD '88 •••••••••••••••••• 99 EGA/VGA Programmers Reference 69 Ventura 1.2 Gebruikersboek •••• 86 Using QuickBASIC incl version 4 ••••• 55 Programmer's Guide to PC & PS/2 *VersaCAD Tutorial ••••••••••••• 59 Programming in Clipper •••••••••••••• 79 Video Systems (EGA/CGA/HGA) •• 69 *Leerboek AutoCAD rel 9 •••••••• 38

ACTUELE P C SOF T WAR E (prijzen inclusief 20% BTW) PC Software Top 25: PC utilities : PC programmeertalen: PC toepassingen *Flight Simulator 3.0 139 Turbo Analyst 4.0 •••• 225 *Zortech C++ •••••••••• 449 *HuisManager 3.0 ••••• 114 PC Tools DeLuxe •••••• 199 *BRIEF 2.1 editor ••••• 599 *OPTASM ••••••••••••••• 499 *SPRINT (Borland) .... 649 WP-Utilities -nwe vers 118 Turbo Professional 4.0 299 *TopSpeed Modula-2 •••• 289 *WordPerfect 5.0 UK •• 1554 Macro Assembler 5.1 •• 430 *Norton Guide:OS/2 API. 449 *Sourcer Disassembler 399 *dBASE 111 Plus •••••• 1914 QuickC ...... 289 *Sign Master •••••••••• 834 *Microsoft BASIC 6.0 •• 852 *Clarion Professional 2154 QuickBASIC 4.0 ••••••• 289 *Flash 5.6 disk cache 199 *c Tools Plus (voor MS) 399 *dBXL nederlands ••••• 839 *Copy 11 PC Optionboard 499 *EasyFlow ••••••••••••• 495 *Turbo C Tools •••••••• 399 *FoxBASE+/LAN 2.10 dev 3354 Tasword PC ••••••••••• 149 *HOT 4.0 menu dev syst. 499 *Smalltalk/V •••••••••• 369 *Lucid 3D •••••••••••• 479 Scenery Disk W. Europe 59 *Pixie - charting ••••• 695 *TurboHALO v T-Pascal 339 *Publisher TypeFoundry 1395 Falcon ••••••••••••••• 129 *Silverado •••••••••••• 419 *Zortech C Compiler ••• 139 *Publish-It DTP •••••• 495 Space Quest 11 •••• , •• 79 SideKick Plus •••••••• 649 Microsoft C 5.1 ••••• 1308 *Leisure Suit Larry ••• 79 Xtree PRO •••••••••••• 349 PC games (ook veel 3.5"): Turbo C 1.5 ...... 229 Duet -printer control 269 PC Flightsimulators *Up Periscope ••••••••• 99 *WordPerfect 4.2 ned. 2034 Norton Editor •••••••• 199 *Flight Simulator 3.0 139 *Gauntlet ••••••••••••• 79 Mouse Progr Reference 120 Flash Tools for dBASE. 282 Flight Simulator 3.5" 139 *Green Beret •••••••••• 79 Police Quest ••••••••• 79 R&R Relational Rep Wr. 449 *Scenery disk W. Europa 59 *Appolo 18 •••••••••••• 95 *Norton Commander 2.0 239 Disk Optimizer 4.0 ••• 199 Paris, London, Berlin) lkari Warriors ••••••• 79 *EMPIRE 2.05 •••••••••• 95 *Software Bridge •••••• 479 *SkyFox 11 •••••••••••• 89 Football Manager 11.. 79 *Turbo Professional 4.0 299 *Norton Commander 2.0 • 239 Chuck Yeager Flight Tr 89 *PHM Pegasus •••••••••• 95 *T-Debug Plus 4.0 ••••• 269 *FastTrax 3.9 ••••••••• 189 *Strike Force Harrier liS *TestDrive •••••••••••• 89 *Norton Editor •••••••• 199 Falcon F16 (CGA/Herc) 129 *Flash 5.6 •••••••••••• 199 *NASHUA diskettes per 10 * Adventures: *SuperTel 3.1 ••••••••• 169 5" double sided (PC).17,50 PC war-games *Corruption (EGA) ..... 95 Gunship ...... 119 5" high density (AT) ... 39 UMS •••••••••••••••••• 89 *Ultima V ...... 115 *Up Periscope ••••••••• 99 3.5" double sided ..... 45 *EMPIRE 2.05 •••••••••• 95 Leisure Suit Larry 79 Copy 11 PC versie 5 •• 99 3.5" hi-density (PS/2) 129 *Desert Rats •••••••••• 79 *Sherlock (Infocom) ••• 95

winkel open van dinsdag t/m zaterdag tussen 10.00 en 17.00 (maandag gesloten) - alle prlJzen inclusief BTW verzendkosten f 6,- per bestelling vraag onze nieuwe WINTER 88/89 CATALOGUS aan.

telex 12828 fax (020) 22 66 68 dealeraanvragen welkom SAVPIC - schermen opslaan op cassette

Bij het fractal-programma We hopen het met SAVPIC meer dan als voor het wegschrijven zijn BIOS­ uit MCM 25 hebben we een goed te maken. SAVPIC is een ML­ routines beschikbaar: respectievelijk programma, waarmee schermen naar RDVRM en TAPOUT. domme fout gemaakt. cassette kunnen worden weggeschreven Het wegschrijven van scher­ en weer kunnen worden ingeladen. Een eerste poging op deze manier faal­ men naar cassette kan na­ Voor alle scherm-types; MSX1, maar de helaas. Het schrijven naar cassette is melijk helemaal niet via het ook voor MSX2. tijd-kritisch: de bytes moeten elkaar in BSAVE-commando. De toe­ Oftewel, SAVPIC is enerzijds een ver­ een vast - hoog! - tempo opvolgen, betering van een foutje, maar tegelijker­ anders wordt de zaak onleesbaar. De voeging' ,S' werkt immers tijd een complete, op zichzelf staande weggeschreven bestanden kunnen dan alleen in Disk-Basic! Dat oplossing voor een gemis van MSX. Im­ niet meer worden teruggelezen. Tijd krijg je ervan, als je alleen mers, met SAVPIC kunt u voortaan zelf voor een list! Kennelijk is de vertragen­ maar met een diskdrive hele beeldschermen naar tape weg­ de factor het ophalen van een byte uit test. Des te dommer, omdat schrijven en weer teruglezen. En dat is VRAM. De vraag rijst: is dat sneller te een hele leuke nieuwe mogelijkheid. doen dan via RDVRM? in datzelfde nummer 25 we een artikel hadden gewijd Video-geheugen Jazeker, het is mogelijk direct tegen de aan een vergelijkbare fout, video-chip - ook wel VDP genoemd, in een tekenprogramma ... Zoals bekend heeft een MSX twee soor­ van Video Display Processor - te pra­ ten geheugen: het normale geheugen - ten. Daarvoor moet deze eerst ingesteld RAM - en het video-geheugen, het worden op een reeks lees-opdrachten, VRAM. Het normale geheugen bevat maar ook hiervoor is een BIOS-routine programma's en gegevens; het video­ beschikbaar: SETRD. Deze verwacht geheugen bevat alle scherm-data. Met als invoer een adres in VRAM. Dit een diskdrive is het daarom heel gemak­ adres bepaalt vanaf welke plaats in kelijk om een plaatje weg te schrijven of VRAM er gelezen gaat worden. Als er in te laden: als een BLOAD- of BSA­ nu een byte uit VRAM gelezen wordt, VE-opdracht eindigt op ',S', dan heeft wordt dit adres automatisch verhoogd. hij betrekking op het VRAM in plaats De volgende lees-opdracht levert dus van het RAM. Een plaatje wegschrijven het volgende byte op. Ideaal voor deze is dus een kwestie van het juiste BSA­ toepassing! VE-commando geven; inladen gaat net Het lezen van een byte moet dan wel di­ zo gemakkelijk met BLOAD. rect via de VDP gebeuren; via een IN­ opdracht uit een poort van de videochip, Helaas ontbreekt er een mogelijkheid om precies te zijn. om video-geheugen naar cassette weg te schrijven. Er zijn wel wat omwegen Deze versnelling blijkt voldoende: de mogelijk, maar die zijn vaak te traag of computer kan de gegevens nu zo snel ze eisen een forse hoeveelheid RAM op. naar cassette schrijven dat er geen pau­ Met SAVPIC zijn dergelijke problemen zes vallen tussen de bytes. En inlezen verleden tijd. Dit programma biedt de verloopt op ongeveer dezelfde manier mogelijkheid om VRAM direct naar ook al snel genoeg. SAVPIC werkt! cassette te schrijven of andersom: een bestand op cassette direct naar het Compatibel VRAM te laden. Maar werkt het ook op alle MSX-com­ Machinetaal puters? Is het direct aanspreken van de VDP niet tegen de BIOS-regels? Het Een dergelijke klus leent zich er uitste­ antwoord is: nee. De nummers van de kend voor om in ML opgelost te wor­ gebruikte VDP-poorten staan opgesla­ den. De omschrijving van het probleem gen in het geheugen: de lees-poort staat is immers simpel. Neem als voorbeeld op adres 0006, de schrijf-poort op adres het wegschrijven van een bepaald ge­ 0007. Voor zo ongeveer alle MSX-com­ bied in het videogeheugen naar casset­ puters zijn deze beide poorten identiek te. De structuur van het ML-program­ en bevinden ze zich op nummer 98 hex. ma is rechttoe-rechtaan: in een lus Maar mocht dit niet zo zijn, dan is er nog EEN EZEL STOOT ZICH ... wordt steeds één byte opgehaald uit geen probleem: de ML gebruikt gewoon MSX VRAM en vervolgens weggeschreven de poorten, waarvan het nummer op de naar cassette. Zowel voor het ophalen adressen 0006 en 0007 staat. Onze list

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 36- werkt daarom wel degelijk op alle De lange versie, aan de andere kant, is Merk op, dat bij het BSA VE-comman­ MSX-computers. In principe is het mo­ speciaal voor de liefhebbers. Deze om­ do een begin- en eindadres moeten gelijk, dat de videochip in een bepaalde vat de volledige ML assembly-listing, worden opgegeven. SA VPIC verwacht MSX-computer - of in een volgende met commentaar. een begin:"'adres en een aantal. MSX-lichting - anders is. Maar dan nog moet SA VPIC werken, want de Het programma bestaat eigenlijk uit Natuurlijk moeten eenmaal opgeslagen nieuwe VDP moet compatibel blijven drie verschillende subroutines. De eer­ plaatjes ook weer ingelezen kunnen met de oude. Alleen, er is een klein pro­ ste leest de ML uit de DATA-regels en worden. Dit gebeurt met behulp van de bleem met de BIOS-routines SETRD bergt hem op in het geheugen, in de subroutine in regel 60200. Deze heeft en SETWRT. Deze zijn geschreven ruimte die gereserveerd is voor de twee­ maar één variabele nodig: S!. voor MSX1 en gaan dus uit van 16K vi­ de en derde PLAY -stemmen. Deze geeft weer een adres in VRAM deo-RAM. In praktijk betekent dit, dat Deze subroutine begint op regel 60090 aan, maar dit keer wordt het plaatje op de hoogste 4 bits van het VRAM-adres en moet altijd als eerste worden aange­ dat adres ingelezen. in het HL-register gewoon genegeerd roepen. Eén keer aanroepen is voldoen­ worden. Om nu toch een vol MSX2 de; daarna kunnen de beide andere rou­ Nu is: scherm - scherm 8 bijvoorbeeld dat tines zo vaak als gewenst worden ge­ 54272 bytes telt - te kunnen uitlezen bruikt. S! =&H1000: GOSUB 210 moet gebruik gemaakt worden van an­ dere BIOS-routines: NSETRD en De tweede subroutine begint in regel hetzelfde als: NSTWRT. Deze functioneren precies 60130. Deze schrijft een stuk VRAM hetzelfde als de MSX1-versies, maar weg naar cassette. De gegevens die deze BLOAD "cas:",&H1000,S accepteren wèl de volle 16 bits van het subroutine nodig heeft zijn een start­ VRAM-adres. SA VPIC controleert adres in VRAM en een aantal bytes. alweer: als dat mogelijk zou zijn. zelf het type MSX-computer en roept SAVPIC verwacht hier dus een begin­ vervolgens de juiste BIOS-routine aan. Het eerste moet in de variabele S! staan; adres, in plaats van een aantal dat aan­ het tweede in LL Let op: dit mogen geen geeft hoever de data verschoven moet SAVPIC integers zijn, vandaar dat de naam expli­ worden, zoals achter een BLOAD-op­ ciet op een uitroepteken eindigt. De dracht. We hebben twee versies van SAVPIC aanroep: In praktijk is het eerste veel handiger. gemaakt: een korte en een lange. Het Het levert ook leuke trucs op voor voornaamste verschil zit hem in de S! =0: L! =&HD400: GOSUB 140 MSX2's: een plaatje kan op een andere DATA-regels: in de korte versie is daar schermpagina geladen worden, zodat al het commentaar weggelaten. Verder is dus precies gelijk aan: het tijdens het laden niet te zien is. zijn er een paar PRINT-opdrachten Overigens duurt het wegschrijven of in­ verwijderd. De korte versie is bedoeld BSA VE "cas:",0,&HD3FF,S laden van een compleet scherm 8, 64 ki­ om in andere programma's te worden lobyte dus, ongeveer 8 minuten. Een opgenomen. - als dat tenminste toegestaan zou zijn! scherm van type twee kost 2 minuten.

Listing 1, lange versie

10 REM SAVPIC o 20 REM Een programma om plaatjes naar cassette te schrijven o 30 REM en weer in te lezen. Voor MSX1 en MSX2. lANGE VERSIE o 40 REM o 50 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 60 REM o 70 SCREEN 0: WIDTH 37: ClS 185 80 PRINT 110genblik. Machinetaal wordt" 13 90 PRINT II gePOKEd ... 1I ·171 100 GOSUB 130 76 110 PRINT IISAVPIC klaar voor gebruik.1! 117 120 END 174 130 AD=&HF9F9 I startadres Ml ' 230 140 READ A$ 254 150 IF lEFT$(A$,1)<>II*" THEN POKE AD,VAl(lI&h"+A$): AD=AD+1: GOTO 140 214

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 37- 160 RETURN 199 170 • Schrijf LI bytes VRAM vanaf adres SI naar cassette: 0 180 IF S!<0 THEN S!=S!+65536! 190 190 POKE &HF9F5,S!-256*INT(S!/256): POKE &HF9F6,S!/256 187 200 IF L!<0 THEN L!=L!+65536! 102 210 POKE &HF9F7,L-256*INT(L!/256): ROKE &HF9F8,L/256 69 220 OEF USR9=&HF9F9: A=USR9(0) 229 230 RETURN 194 240 • Lees een cassettebestand naar VRAM 0 250 IF S<0 T~EN S=S+65536! 250 260 POKE &HF9F5,S~256*INT(S/256): POKE &HF9F6,S/256 107 270 OEF USR9=&HFA3D: A=USR9(0) 242 280 RETURN 204 1000 • 0 1010 • Hier begin de ML: 0 1020 • SETRD equ 50H 0 1030 • NSETRD equ 16EH 0 1040 1 SETWRT equ 53H 0 1050 1 NSTWRT equ 171H 0 1060 1 0 1070 1 TAP ION equ 0E1H 0 1080 1 TAPIN equ 0E4H 0 1090 • TAPIOF equ 0E7H 0 1100 1 TAPOON equ 0EAH 0 1110 • TAP OUT equ 0EOH 0 1120 1 TAPOOF equ 0F0H 0 1130 · • STMOTR equ 0F3H 0 1140 1 0 1150 1 org 0F9F5H 0 1160 1 stadr defw 0 ;startadres in VRAM 0 1170 • len defw 0 ;aantal bytes 0 1180 1 0 1190 DATA 2A,F5,F9 'save ld HL, (stadr) ;zet de videochip klaar 76 1200 DATA 3A,2D,00 ld A, (2DH) ;voor continu lezen 180 1210 DATA B7 or A ;vanaf VRAM-adres [HL] 186 1220 DATA 20,05 jr nz,save2 33 1230 DATA CD,50,00 call SETRD ;voor MSX1 114 1240 DATA 18,03 jr save3 207 1250 DATA CD,6E,01 'save2 call NSETRD ;voor MSX2 221 1260 • 0 1270 DATA 3E,01 'save3 ld A,l ;schrijf een lange header 128 1280 DATA CD,EA,00 call TAPOON ;naar cassette 126' 1290 • 0 1300 DATA 3E,FE ld A,0FEH ;stuur byte $FE voor 126 1310 DATA CD,ED,00 call TAPOUT ; herkenning 49 1320 DATA 3A,F7,F9 ld A, (len) ;lage byte van lengte 8 1330 DATA CD,ED,00 call TAPOUT 80 1340 DATA 3A,F8,F9 ld A, (len+ 1) ;hoge byte van lengte 180 1350 DATA CD,ED,00 call TAPOUT 86 1360 1 0 1370 DATA ED,4B,F7,F9: • ld BC,(len) ;aantal bytes 75 1380 • 0 1390 DATA C5 'save1 push BC ;bewaar BC 80 1400 • 0 1410 DATA 3A,06,00 ld A, (6) ;leesregister van de 33 1420 DATA 4F ld C,A ;VDP naar C-register 77 1430 DATA EO,78 in A, (C) ;haal byte uit VRAM 199

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 • november 1988 -38- , 1440 DATA CD,ED,00 : ca 11 TAPOUT ;schrijf naar cassette 51 1450 ' , 0 1460 DATA Cl : , pop BC ;herstel BC 136 1470 DATA 0B : , dec BC ; ver laag te 11 er 41 1480 DATA 78 : , ld A,B ;test op BC=0 252 1490 DATA BI · , or C 6 1500 DATA 20,F0 ·: jr nz,save1 ;nee: opnieuw 152 1510 ' 0 1520 ' , 0 1530 DATA CD,F0,00 · ca 11 TAPOOF ;schakel cassette uit 10 1540 DATA 3E,00 · ,'terug ld A,0 jen zet de motor ! 225 1550 DATA CD,F3,00 · ca 11 STMOTR ;af 217 1560 ' , 0 1570 DATA C9 : ret ;klaar! 86 1580 ' 0 1590 DATA 2A,F5,F9 · ,'load ld HL, (stadr) ;zet de videochip klaar 190 1600 DATA 3A,2D,00 : , ld A, (2DH) ivoor continu schrijven 234 1610 DATA 20,05 : , jr nz,load2 ;vanaf adres [HL] in VRAM . 38 1620 DATA CD,53,00 : , ca11 SETWRT ivoor MSX1 149 1630 DATA 18,03 : jr load3 63 1640 DATA CD,71,01 : ' load2 ca11 NSTWRT ' ivoor MSX2 57 1650 ' 0 1660 DATA CD,E1,00 · ,'load3 ca11 TAP ION ;wacht op een header 245 1670 DATA CD,E4,00 : , ca11 TAPIN ;lees eerste byte 1 86 1680 DATA FE,FE : , cp 0FEH jherkenningsbyte? 24 1690 DATA 20,2B : jr nz,fout jnee: stoppen 1 127 1700 ., , 0 1710 DATA CD,E4,00 : , ca11 TAPIN jlees lage byte 141 1720 DATA 32,F7,F9 : , ld ( len),A jvan aantal bytes 119 1730 DATA CD,E4,00 : , ca11 TAPIN ; lees i81 1740 DATA 32,F8,F9 · ld (len+1 ),A ;hoge byte 1750 ' · r 13~ 1760 DATA ED,4B,F7,F9: ' ld BC,(len) ;aantal bytes 80 1770 ' , load1 ! 1780 DATA C5 · , push BC jbewaar BC 19~ 1790 DATA CD,E4,00 : , call TAPIN jlees een byte 248 1800 DATA 57 : , ld D,A ;bewaar byte in 0 43 1810 DATA 3A,07,00 : , ld A, (7) jregister voor schrijven : 241 1820 DATA 4F · , ld C,A jnaar C 102 1830 DATA 7A : , ld A,D jherstel byte 1 195 1840 DATA ED,79 : out (C) ,A jen schrijf het naar VRAM 108 I 0 1850 ' , 1860 DATA Cl : , pop BC ;herstel BC 144 1870 DATA 0B · , dec BC I 170 1880 DATA 78 : , ld A,B 220 1890 DATA BI · , or C 14 1900 DATA 20,EE : jr nz,load1 ;niet klaar: opnieuw I 231 1910 ' , 0 1920 DATA AF : , xor A ;signaleer OK , 56 1930 DATA 32,F5,F9 : ld (stadr),A 122 1940 DATA CD,E7,00 : ,'terug2 ca 11 TAPIOF jschakel cassette uit . 177 1950 DATA 18,B5 : jr terug 72 1960 ' 0 , 1970 DATA 3E,FF : ,'fout ld A,0FFH ;signaleer FOUT 7 1980 DATA 32,F5,F9 · , ld (stadr),A 137 1990 DATA 18,F4 ·: jr terug2 171 2000 DATA * : 'einde f 126

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 39- 60190 RETURN 151 60000 REM SAVPIC 0 60200 I Lees een cassettebestand naar 60010 REM Een programma om plaatjes n VRAM 0 aar cassette te schrijven 0 60210 IF S<0 TH EN S=S+65536! 24 60020 REM en weer in te lezen. Voor M 60220 POKE &HF9F5,S-256*INT(S/256): P SXl en MSX2. KORTE VERSIE 0 OKE &HF9F6,S/256 37 60030 REM 0 60230 OEF USR9=&HFA3D: A=USR9(0) 152 I 60040 REM MSX/MS-DOS Computer Magazin 60240 RETURN 134 e 0 60250 I de ML-data: 0 60050 REM 0 60260 DATA 2A,F5,F9,3A,2D,00,B7,20,05 60060 GOSUB 60090 152 ,CD,50,00,18,03,CD,6E 210 60070 END 105 60270 DATA 01,3E,01,CD,EA,00,3E,FE,CD 600B0 ' Laad de ML: 0 ,ED,00,3A,F7,F9,CD,ED 104 60090 AD=&HF9F9: RESTORE 60260 60280 DATA 00,3A,F8,F9,CD,ED,00,ED,4B I startadres ML 206 ,F7,F9,C5,3A,06,00,4F 16 I 60100 READ A$ 48 60290 DATA ED,78,CD,ED,00,Cl,0B,78,Bl 60110 IF LEFT$(A$,I)<>I*" THEN POKE A ,20,F0,CD,F0,00,3E,00 247 D,VAL(I&h"+A$): AD=AD+l: GOTO 60100 164 60300 DATA CD,F3,00,C9,2A,F5,F9,3A,2D 60120 RETURN 123 ,00,20,05,CD,53,00,18 201 60130 I Schrijf L! bytes VRAM vanaf a 60310 DATA 03,CD,71,01,CD,El,00,CD,E4 dres S! naar cassette: 0 - ,00,FE,FE,20,2B,CD,E4 150 60140 IF S!<0 THEN S!=S!+65536! 166 60320 DATA 00,32,F7,F9,CD,E4,00,32,F8 60150 POKE &HF9F5,S!-256*INT(S!/256): ,F9,ED,4B,F7,F9,C5,CD 230 POKE &HF9F6,S!/256 63 60330 DATA E4,00,57,3A,07,00,4F,7A,ED 60160 IF L!<0 THEN L!=L!+65536! 59 ,79,Cl,0B,78,Bl,20,EE 186 60170 POKE &HF9F7,L!-256*INT(L!/256): 60340 DATA AF,32,F5,F9,CD,E7,00,18,B5 POKE &HF9F8,L!/256 15 ,3E,FF,32,F5,F9,18,F4 129 60180 OEF USR9=&HF9F9: A=USR9(0) 166 60350 DATA * 109

Listing 2, korte versie SA VPIe

Twee routines volgd door de scherm-bytes zelf. Het OEPS! bestand krijgt geen naam, het is dus zaak Het ligt natuurlijk voor de hand twee de cassetterecorder zelf op de goede Tja. Dan komen we bij het pijnlijke ge­ ML-routines te schrijven, één voor het plaats te zetten voordat er geladen gaat deelte: de fractals. Om de fout te her­ opslaan en één voor het inladen. Deze worden. , stellen moeten de MSX-listings van JU­ twee heten in de listing 1 'save' en 'load'. De laad-routine controleert of het ge­ UA en MANDEL veranderd worden. Deze worden elk aangeroepen vanuit de vonden bestand inderdaad met een FE­ Natuurlijk alleen voor wie een cassette­ eigen Basic-subroutine. De structuur byte begint. Als dit zo is, wordt de fIle recorder gebruikt: voor disk-bezitters van de beide ML-routines is vrijwel ge­ ingeladen; is het eerste byte géén FE, kloppen de listings. lijk. Eerst testen ze, of ze met een MSXl dan stopt het laden meteen. In dat geval Allereerst moet de korte versie van dan wel MSX2 te maken hebben. Ver­ wordt er de waarde 255 op adres F9F5 SA VPIC aan zowel MAND EL als JU­ volgens stellen ze de VD P in op lezen of gezet. Is het laden wel geslaagd, dan UA worden toegevoegd. Daarnaast schrijven. Daarna schrijft 'save' een hea­ staat hier een nul-byte; moeten de regels uit listing 3 erbij wor­ der naar cassette, terwijl 'load' er juist Overigens is het laden steeds af te bre­ den gevoegd. één inleest. Bij het wegschrijven is de ken met control-STOP. Beide routines SHOW2 wordt helemaal anders: ook structuur van het cassette-bestand erg beëindigen het laden of wegschrijven hier moet de korte versie van SAVPIC eenvoudig: eerst een byte 254 - hex FE met een BIOS-routine en schakelen achter - zie listing 4, SHOW2C. Even­ - om aan te geven dat dit een scherm­ daarna de motor van de cassetterecor­ zo moet SHOW8 vervangen worden file is. Vervolgens het aantal bytes, ge- der weer uit. door SHOW8C in listing 5.

35 GOSUB 60090 10 600 S!=0 54 602 IF MN THEN L!=&HI800 ELSE L!=&HD400 90 604 GOSUB 60130 1, 23

Listing 3

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 40-

• Tot slot 10 REM SHOW2C - laad een cassette-pla at je in op scherm 2 0 Met SAVPIC lossen we niet alleen een 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 in een onbewaakt moment gemaakte ~REM 0 fout op. We voegen meteen een hele 40 GOSUB 60090 1 nieuwe mogelijkheid toe aan de MSX. 50 PRINT "Druk op een toets en start Wie wil kan SAVPIC in allerlei pro­ gramma's invoegen, die met beeldscher­ de cassette! 11 93 men werken. Zo is TEKEN, ons muis­ 60 A$=INPUT$(I) 22 bestuurde MSX2 tekenprogramma 70 SCREEN 2: COlOR 1,1,15: ClS . 192 daar een prima kandidaat voor. Maar B0 S!=0: GOSUB 60200: BEEP: A$=INPUT$ dat laten we dan wel aan uw eigen initi­ (1) 114 atief over. Wie wil, die kan SAVPIC te 90 SCREEN 0: COlOR 15,4,4 52 pas en te onpas gaan gebruiken, volgens 100 REM Hierachter de regels 60000-en ons zal het programma met alle andere verder van de korte versie van SAVPI programmatuur die geen machinetaal in C 0 de PLAY -wachtrij en zet kunnen sa­ menwerken. Let alleen wel even op de Listing4 variabele-namen, die moeten natuurlijk eenduidig blijven.

10 REM SHOW8C - laad een cassette-plaatje in op MSX2-scherm 8 · 0 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM o 40 GOSUB 60090 1 50 PRINT "Druk op een toets en start de cassette! ~' 93 60 A$=INPUT$(1) 22 70 SCREEN 8: COlOR 0,0,0: ClS 87 80 S!=0: GOSUB 60200: BEEP: A$=INPUT$(I) 114 90 SCREEN 0: COlOR 15,4,4 52 100 REM Hierachter de regels 60000 en verder van de korte versie van SAVPIC o Listing 5

educatief speeltje wilden hebben - De vijfde alweer, volgens hun persbe­ KORT NIEUWS mits het er genoeg zouden zijn - een richtje. Vorig jaar trok men 1100 bezoe­ klein partijtje te importeren. En daar kers, vandaar dat men dit keer naar een hield het verhaal op, want op die oproep grotere ruimte is uitgeweken: NEOS Audio Visual hebben we slechts heel weinig reacties Jeugdhuis 'Gevaren', te Swalmen. Cartridge ontvangen. Te weinig om de spulletjes te kunnen bestellen. Men zal naast de nodige software-de­ Een tijd terug melden we het bestaan Maar voor diegenen die toendertijd ge­ monstraties ook bedrijven uitnodigen van een wel heel aardig stukje MSX­ reageerd hebben is er nu toch goed die hardware tonen. hardware, de NEOS A V Cartridge. nieuws! De NEOS A V cartridge blijkt De openingstijden zijn vanaf tien uur 's Even het geheugen opfrissen: sinds enige tijd door Sparrowsoft ge­ ochtends tot zes uur 's avonds. de cartridge die allerlei geluidsgolven voerd te worden, voor f 369,90. Dus, wie op het beeldscherm zichtbaar maakt, alsnog interesse heeft: Overigens, Computer Club Swalmen net als een oscilloscoop. vergelijkt zichzelf met een ANWB, als In MSXJMS-DOS Computer Magazine Sparrowsoft probleem-oplossers. nummer 23 is er een artikeltje over ver­ Grintdijk 13 Wie lid wil worden van deze club krijgt schenen. Spijtig genoeg moesten we 8493 RB Terhorne daar een soort wegenwacht-abonne­ daar echter onmiddellijk bij vertellen, Tel.: 05668-453 ment - in de vorm van meedenkende dat dat fraaie stukje speelgoed niet in mede-hobbyisten - bij cadeau. Meer Nederland verkrijgbaar was. Computerdag in Swalmen informatie: De importeur die ons de NEOS Audio Visual ter beschikking had gesteld zag Zondag 6 november organiseert Com­ Computer Club Swalmen er geen brood in. We hebben toen be­ puter Club Swalmen een Computer In­ Rieterweg 32 loofd om voor diegenen die toch zo'n formatie- en Demonstratie Dag. 6071 BJ Swalmen

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 41- 4 MSX Doe Dag: een groot succes

Zaterdag 24 september was Eerst maar eens de cijfers. Er zijn zo'n bezoekers kwam aan de MCM stand een goede dag voor MSX in vijfduizend bezoekers geweest, althans, klagen dat de beloofde hard-disk niet voor zover na valt te gaan. Doordat er aanwezig was. Klopt, beide bedrijven Nederland. De Doe Dag, die bij de ingang zo nu en dan een beetje die hard-disks zouden tentoonstellen georganiseerd was door de chaotische situatie ontstaan is - sommi­ hadden uiteindelijk de spulletjes niet op gebruikersgroep MSX ge clubleden van Groot Den Haag lie­ tijd op de beurs. Van één van die harde Groot Den Haag, bleek een pen begrijpelijk liever tussen de stands schijven wist men ons te verzekeren dat klinkend succes. Goed, er dan bijvoorbeeld aan de deur te staan - ze weliswaar in Den Haag zou zijn, maar is dat waarschijnlijk zelfs hoger geweest. dat degeen die het apparaat zou afleve­ zijn wel een paar kantteke­ Maar goed, we houden ons aan de har­ ren blijkbaar verdwaald was. Tja, als ningen te zetten, maar door de cijfers. Bijna veertig standhouders beursbezoeker heeft men daar natuur­ de bank genomen heeft ie­ waren er, die tezamen zo'n zeventig kra­ lijk weinig aan... dereen, zowel bezoekers men en stands bezetten. Onder die als standhouders, een uit­ standhouders troffen we zowel de echte Toch hebben we de klagers alsnog te­ amateurs - gebruikersgroepen uit heel vreden kunnen stellen. Want hoewel de stekende dag gehad. Bo­ Nederland - als allerlei bedrijven en be­ PTC geen enkele aankondiging gedaan vendien, zo'n dag is natuur­ dtijfjes aan. Soms ook was die scheiding had stond op hun stand welzeker een lijk een prima impuls voor wat onduidelijk, gezien het feit dat som­ Philips NMS 8250 met harde schijf te MSX. Hoezo, MSX dood? mige clubs behoorlijke prijzen rekenen draaien. Gewoon ingebouwd, bij wijze voor hun spulletjes. Maar goed, alles van experimentje, en het werkte als een voor de club-kas, zullen we maar den­ trein. Razendsnel allerlei gedigitaliseer­ ken. de bedden inladen! Jammer alleen dat die harddisk nu net Verkopen niet op de markt zal komen. Die opstel­ ling was echt alleen maar experimen­ Zo had de PTC - de Philips-club - teel, hetgeen ook uit de uiteindelijke heel wat zaken in de aanbieding, maar configuratie bleek. Want om de noodza­ ook een echte winkel als Quality Com­ kelijke ruimte te winnen voor inbouw puter Sellers zal niet mogen klagen over had men de gewone drive op moeten of­ de opbrengsten. Wij, als MSX/MS­ feren. Kortom, een computer met alleen DOS Computer Magazine, visten jam­ maar de harde schijf. In de praktijk niet mer genoeg wat achter het net. De post­ echt handig, lijkt ons! kamer van de uitgeverij had ons opgeza­ Wanneer nu eindelijk de eerste com­ deld met een fikse stapel oude mercieel verkrijgbare harde schijf voor nummers, maar die bleken eenmaal in MSX zal verschijnen is ons ook niet he­ Den Haag aangekomen van het blad Vi­ lemaal duidelijk meer. We houden u in deo Uit en Thuis te zijn. Een foutje, het­ ieder geval op de hoogte. geen tot gevolg had dat we heel wat mensen teleur hebben moeten stellen. MSX-DOS2 Oude nummers zijn veelgevraagd, blijk­ baar. Naast al dat commerciële 'geweld' Overigens, bij Sparrowsoft kon men ons was er gelukkig ook nog genoeg te bele­ wel - als prototype - een insteekkaart ven. Wie wilde kon bijvoorbeeld zichzelf met MSX-DOS 2.0 laten zien, waarop ter plekke laten digitaliseren met een de aansluiting voor de harde schijf al ge­ Philips NMS 8280, terwijl ook de Sony­ realiseerd was. Maar ook daar was de stand alles behalve commercieel van op­ disk zelf niet aanwezig; dat prototype zet was. Hoewel Sony geen MSX-ma­ was pas de avond tevoren in Nederland chines meer verkoopt op de consumen­ aangekomen. ten-markt is MSX zeker niet dood bij Sony. Met de getoonde HitBit F-900p Ondertussen hebben we al wat meer in­ gooit men hoge ogen op de professione­ formatie gekregen over dit nieuwe le markt, het systeem is dan ook puur DOS-gebeuren, en werkelijk, het is om toegesneden op beeldverwerking. de vingers er bij af te likken. Maar we gaan u niet lekker maken met allerlei Spijtig kreten, binnenkort kunt u een gedegen recensie van MSX-DOS 2 van ons ver­ NABESCHOUWING MSX Wat jammer was, was dat sommige ex­ wachten. DOE DAG posanten hun toezeggingen toch niet Overigens denken we dat MSX min­ waar hebben kunnen maken. Een aantal nend Nederland in de naaste toekomst

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 42- andere ter beschikking gesteld door Ti­ meSoft en distributeur Homesoft, welk bedrijf niet eens zelf een stand had.

De sprekershoek mocht ook al niet kla­ gen over gebrek aan belangstelling. Zware kost - techniek is nu eenmaal niet makkelijk - werd daar begrijpelijk opgediend. Aangezien er heel wat luis­ teraars waren een geslaagd onderdeel van de Doe Dag. Eén activiteit stond niet op het officiële programma. Namelijk het aanreiken van allerlei diskettes met programma's voor MSX!MS-DOS Computer Maga­ zine. Voor allen die ons tijdens de MSX Doe Dag programma's, kaarten en wat dies meer zij hebben gegeven: we zijn eraan bezig. Het was alleen wat overwel­ digend veel, maar we zoeken het alle­ maal uit, uw diskjes etcetera komen re­ tour! wel meer van Sparrowsoft zal vernemen, leuk was de EPROM-programmer van Tot slot men heeft prima plannen daar in Fries­ Anton van Kinderen, die zijn TOE­ land. PROM uitgebreid demonstreerde op We kunnen terugkijken op een geslaag­ een wat achteraf gelegen standje. Ook de MSX Doe Dag, die geheel op het Filosoft deze TOEPROM hebben we gerecen­ conto van een klein groepje echte hob­ seerd, het artikel zullen we in een van de byisten te schrijven valt. De mensen van Maar ook in Groningen is men druk met volgende nummers publiceren! Groot Den Haag - en dan vooral Ed MSX bezig. FreeKick, het nieuwste pro­ Bongers, Armand Simonis en Bob de gramma van Filosoft, heeft verkocht als Andere activiteiten Vroedt - hebben iets heel moois op po­ warme broodjes. Elders in dit nummer ten gezet. Natuurlijk was het allemaal treft u een recensie van dit bureau­ Naast de vele stands waren er ook ande­ niet mogelijk geweest zonder sponso­ hulpje aan. Goed nieuws: voorlopig re zaken om de bezoekers aangenaam ring door bedrijven, maar uiteindelijk is handhaaft men de prijs van dit nieuwe bezig te houden. De Games-corner bij­ de Doe Dag een succes geworden door MSX-programma op f 69,-. voorbeeld, waar men op het scherp van een stelletje amateurs, in de gunstige zin Ook andere MSX-specialisten toonden de snede streed om de hoogste punten. van het woord. En dat is na al het com­ hun waren. Zo was TimeSoft aanwezig De grootbeeld-monitor maakte dat ie­ merciële beursgeweld, dat de compu­ met een breed assortiment aan MSX­ dereen de strijd kon volgen. De prijzen terwereld kent, wel een verademing. spellen en toepassingen. Eveneens heel logen er niet om: prima software, onder Wat ons betreft, volgend jaar weer!

om de methode toe te kunnen passe n. Voor de ~ Maak meer gevorderden is ee n naslagwerk opgenomen. ~ je eigen Het boekje is helder en dui­ EINDELOOS BRIDGE 2.0 delijk geschreven en bevat voor IBM PC en compatibles bovendien een lijst met 'het beste bridge-programma ter wereld' POKE's van de "topspelle­ POKE ... tjes" die met de beschreven Prijs: f 144,- (3.5" f 149 ,-) M CR SERVICES heeft ee n methode zijn gevonden. Bestellen: Telefonisch of schriftelijk boekje gepubliceerd, waa r­ Maak 17.50 over op reke­ (verzending onder rembours) mee Je vragen over POKE's ningnummer 65.33.12.636 of door overmaking op banknr. 554015919/ tot het verleden behoren. of stuur 17.50 op in een gironr. 4957071 tnv Bridgesoft, Bussum. Je bent in staat om aan de envelop naar POSTBUS Informatie over alle bridge-programma's hand van een voorbeeld 1169,7301 BK Apeldoorn (ook C64 en MSX): zelf POKE's te zoeken. (vergeet niet Je naam en Bridgesoft, Koedijklaan 17, 1406 KX Bussum Voor beginners is er in de adres te vermelden) en je 02159-34905 (14 tot 23 uur) vorm va n een cursus machi­ ontvangt het boekje binnen netaal extra ondersteuning 14 dagen thuis:' HCC dagen stand J 1057

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 43- Colossus Chess

Onze roep om meer schaak­ programma's voor MSX heeft succes gehad. Er is weer een nieuw MSX schaakprogramma uitgeko­ men. Het is er bovendien één waar we al lange tijd naar uit hebben gezien: Co­ lossus Chess. Dit program­ ma is al jaren een topper op de Commodore 64 en nu dan eindelijk vertaald naar MSX. Het is een sterk pro­ gramma met een opvallen­ de hoeveelheid aan instel­ mogelijkheden. Colossus kent twee schermen, waartus­ geen moeite meer met rokeren en 'en sen men snel heen en weer kan schake­ passant' slaan. len. Het hoofdscherm toont het bord met de stukken, het hulpscherm laat een Commando's notatie-formulier zien. Zetten doet men naar keuze geheel grafisch of via Colossus kent een riante hoeveelheid in­ coördinaten. In het eerste geval werkt stellingen. Men kan zowel met wit als dat als volgt: met de cursor tikt men het met zwart spelen. Ook tijdens een partij stuk aan dat men wil zetten. Daarna ver­ kan er van richting gewisseld worden. schuift men de cursor naar het toe­ De computer kan beide partijen spelen gangsveld en door nogmaals de Return­ - desnoods voor een enkele zet - toets in te drukken zal het stuk op de ge­ maar ook de menselijke opponent kan wenste positie gezet worden. zowel wit als zwart voor zijn rekening Deze cursorbeweging is te versnellen nemen. door via het toetsenbord de coördinaten Blind schaken kan men ook in Colossus. van uitgangs- of toegangsveld in te voe­ Er zijn weer verschillende instellingen ren. De cursor zal dan direct naar het mogelijk, waarbij enkel de stukken van gewenste veld springen. Op omechtma­ computer of die van de mens, of die van tige zetten hebben we Colossus niet beide partijen onzichtbaar gemaakt kunnen betrappen. We hadden ook niet worden. anders verwacht. De opdracht 'Legal Moves' is een leuke optie voor beginners. Het laat alle geldi­ Drie-demensionaal ge zetten zien die in een bepaalde stand gedaan mogen worden. Het programma opent in de drie-di­ Een zetje terug kan ook. Niet echt eer­ mensionale weergave. Deze schuine lijk natuurlijk, maar wel heel fijn om ver­ aanblik op het speelbord is echter niet schillende varianten door te spelen en te om te juichen. Het bord is dan weliswaar zien hoe het één en ander uitpakt. De te­ lekker groot, maar zeker in het begin rugzet-optie is ook uiterst handig voor van een partij zijn de stukken in de mê­ beginners. Een vergissing is immers niet lee erg moeilijk uit elkaar te houden en meteen fataal. . verdwijnen er pionnen tussen de grote We zijn heel tevreden met de setup-op­ stukken. tie. In deze modus is in een mum van tijd De twee-dimensionale diágram-stand elke stelling op het bord te zetten. Wat is veel overzichterlijker. Het bord is dan de kleuren betreft kan een ieder het zo wel kleiner - het beslaat één scherm­ aangenaam voor de ogen maken als ZEER VEELZIJDIG helft, maar de stukken zijn goed herken­ maar mogelijk. De kleuren van de stuk­ SCHAAKPROGRAMMA baar en hebben de uit de schaaklitera­ ken, de velden, de bordrand, de achter­ VOOR MSX1 EN MSX2 tuur bekende vorm. Zoals alle moderne grond en tekst zijn afzonderlijk in te stel­ schaakprogramma's heeft Colossus len.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 44- Hulpscherm Het hulpscherm bevat een lijst met de laatste zes zetten van beide spelers. Daaronder is er het één en ander aan technische informatie te lezen, zoals de denkdiepte, het aantal doorzochte stel­ lingen en de zet die de computer ver­ wacht. Het laat tevens de combinaties zien waarmee Colossus zal antwoorden alsmede de variant die er op dat mo­ ment overdacht wordt. Colossus denkt ook na in de tijd van de tegenstander, maar om het makkelijker te maken is deze optie af te zetten.

Speelsterkte

De speelsterkte is op verschillende ma­ Hulpscherm nieren in te stellen. Om te beginnen zijn er zes spelmodi, waarmee speelsnelheid staan met op te merken dat Colossus lossus is er op dit moment helaas nog en speltype ingesteld kunnen worden. In een behoorlijk sterk programma is, met niet, maar over het uitbrengen ervan de Toernooi-mode kunnen twee tijd­ name in de combinatie. In het positione­ wordt gedacht. controles gezet worden. Colossus is le spel - een goede bezetting van de hierbij echter coulant en eist niet de velden, afzien van materiaal in ruil voor Conclusie overwinning op als uw tijd verstreken is. een sterke positie, etcetera - is het wat In de 'Alle zetten modus' moet een par­ minder sterk. Iets dat overigens voor elk Colossus Chess is een zeer veelzijdig tij binnen een bepaalde tijd voltooid zijn schaakprogramma geldt. schaakprogramma. Het koppelt speel­ en wordt deze beëindigd als de tijd is sterkte aan een breed scala van functies. overschreden. In de 'Equality mode' Openen Door de grote keus aan instelmogelijk­ neemt het programma nagenoeg even­ heden is Colossus geschikt voor scha­ veel denktijd als zijn tegenstander. Colossus heeft een openings-repertoire kers van elk niveau. De speelsnelheid en met circa 3000 stellingen om de eerste de denkdiepte zijn erg variabel. Men De 'Infinite mode' is geschikt voor cor­ zetten snel en goed te spelen. Het 'boek­ kan met dit programma zowel 'vlugger­ respondentie-schaak. Het programma je', waaruit de openingszetten opge­ tjes' spelen als moeilijke partijen door­ rekent dan alle mogelijke combinaties in diept worden, is echter weer optioneel. wrochten een bepaalde stelling door tot 12 ply Colossus heeft een spelregelkennis die Een print-optie om een partij of een diep, oftewel zes zetten van beide partij­ verder gaat dan die van de meeste stelling af te beelden ontbreekt echter. en. schaakprogramma's. Opmerkelijk is bij­ In de 'Problem modus' lost men mat­ voorbeeld dat het programma remise We hadden het speelbord graag wat opgaven op in maxim~al zeven zetten. herkent als er drie maal dezelfde stelling groter gezien, de stukken zijn echter Een andere manier om de moeilijk­ op het bord verschijnt. Er volgt even­ duidelijk herkenbaar. heidsgraad in te stellen is de 'Draw sco­ eens remise als er 50 zetten lang geen Opvallend is de goede spelregelkennis re'-optie, waarin de waarde die het pro­ stuk geslagen is. Ook als er te weinig ma­ van het programma, remise-herkenning gramma hecht aan materiaal en positie teriaal is om mat te geven, bijvoorbeeld komen we niet vaak tegen. ingesteld kan worden. Ook door de Koning en Paard versus Koning, zal Co­ klokken - de maximale speeltijd - te lossus tot remise besluiten. De documentatie is goed verzorgd. Co­ zetten is de speelsterkte variëren. Men Promoveren wordt netjes afgehandeld. lossus zelf werkt in het Engels, maar het kan Colossus eventueel een handicap Er wordt gevraagd welk stuk men wenst programma wordt geleverd met een geven door zijn klok wat vooruit te zet­ en er wordt niet botweg een dame neer­ voor een spelprogramma zeer uitgebrei­ ten. De gemiddelde denktijd wordt dan gezet. de en duidelijke Nederlandse handlei­ korter. ding. Dit alles wordt geleverd voor een Gelukkig bestaat er de mogelijk tot la­ schappelijke prijs. Over de exacte speelsterkte doen we den en saven van en naar cassette. Bij geen uitspraak meer, dat ijs is ons te glad een bewaarde stelling worden de ver­ gebleken. Het hangt er daarbij te zeer streken speeltijd en de speelsterkte ech­ Colossus Chess 4.0 vanaf welk kaliber menselijke speler we ter niet opgeslagen. Deze moeten na een Importeur: Homesoft Benelux op het oog hebben en hoeveel denktijd afgebroken partij dus opnieuw worden Prijs cassette: f 39,95 we de computer willen geven. We vol- ingevoerd. Een diskette-versie van Co- Verdere informatie: 023-311241

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 45- 'lil 'lU is Epyx één van de officiële sponsors van de Olympische Spelen. Beide program­ ma's combineren een aantal facetten van de voorgaande games Summer Ga­ mes 1 en 2, World Games, Winter Ga­ mes en California Games. Wat betreft The Games - Winter Edi­ tion wordt voortgeborduurd op Winter Games, alhoewel dermate veel toege­ voegd wordt dat sprake is van een nieuw spel; uiteraard ligt de nadruk sterk op sneeuw sporten.

De conversie van The Games - Winter Edition naar MSX is uitstekend uitge­ voerd, de graphics zijn van goede kwali­ teit en zeker beter dan World Games. De pré-productie versie welke we mochten bekijken van de MS-DOS Ga­ mes zag er overigens ook uitstekend uit.

The Games - Winter Edition bevat de volgende onderdelen: wedstrijdschaat­ sen, figuurschaatsen, bobsleeen, skiën, afdaling, slalom, schansspringen en The Games; Games - Summer Edition waren dan 'cross country' skiën. De - Engelstalige Winter Edition, - Summer wel aangekondigd maar zouden voorlo­ - handleiding gaat uitgebreid in op wat pig nog niet verschijnen; maar zoals het ieder evenement inhoudt, wat de ge­ Edition een goed georganiseerd bedrijf betaamt schiedenis achter de sport is en wat de Stapelgek word ik van Epyx; heb je net komt dus vrijwel gelijktijdig uit The Ga­ beste tactiek is. California Games voor MS-DOS en mes - Winter Edition voor MSX en Wat wijze van spelen c.q. kiezen van MSX gerecenseerd, is na twee maanden The Games - Summer Edition voor evenementen betreft wijkt he Games - vertraging uiteindelijk World Games MS-DOS. The Games - Winter Edi­ Winter Edition niet af van de voorgan­ MSX verschenen en denk je dus rustig tion MS-DOS komt de eerste maand gers. op je lauweren te kunnen gaan rusten. niet en The Games - Summer Edition Je kunt oefenen in een bepaald onder­ The Games - Winter Edition en The op MSX zit er niet in. deel of in alle onderdelen, of slechts één onderdeel strijden. The Games - Winter Edition is even­ SPELLEN GETEST VOOR als The Games - Summer Edition ui­ In feite valt weinig te melden over deze MSX EN MS-DOS teraard gebaseerd op de Olympische nieuwe loot aan de Epyx boom. Een be­ Spelen in Seoul, niet voor niets immers kend - en oud - gegeven wederom

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 46- goed uitgevoerd. Waarbij wat mij be­ nu erg'ens op een bank schijnt rond te dore 64 met spellen als Ballblazer en treft er nu wel eens een einde gekomen zwerven. Heeft U ook opeens last van te Rescue on Fractulus welke - alhoewel moet zijn aan deze melkkoe van Epyx. laat overgeboekte betalingen? qua concept tamelijk afwijkend - in es­ Hoeveel meer van die vermaledijde Ga­ sentie arcade actie spellen waren, begon mes zouden ze nu nog kunnen verzin­ Fabrikant: Epyx Lucasfllm met het uitbrengen van The nen? Importeur: HomeSoft Eidolon en Labyrinth gehoor te geven Hetzelfde geldt eigenlijk ook voor The aan de veranderende eisen van het Games - Summer Edition. Het zeer Amerikaanse publiek. dikke boekwerk bij de MS-DOS versie Meer nadruk op diepte in de spellen, doet het ergste vrezen, maar niets blijkt neigend naar adventure games zonder minder waar. Het spel is zeer goed dat woordenboeken erbij gesleept speelbaar, de graphics zijn meer dan moesten worden en men hopeloos ge­ goed te noemen en over het algemeen is frusteerd werd door antwoorden als 'I The Games - Summer Edition een uit­ do not understand you'. In The Eidolon, stekend programma. Het is overigens een spel gebaseerd op het tijdmachine een uitgebreid programma, in totaal verhaal van H.G. Wells, werd één en an­ vind je vier! disks in de verpakking. der nog graflsch opgelost; The Laby­ Met name het begin - waar vanuit de rinth bevatte al meer tekst, zonder dat lucht razendsnel ingezoomd wordt op dit hinderlijk werd. het stadion, de camera vervolgens het The Games - Winter Edition stadion induikt om tenslotte tot rust te Een constante in alle LucasfUm Games komen voor het grote tv scherm - Computer: MSX spellen is de hoge kwaliteit niet alleen maakte grote indruk op me. Over het al­ Medium: cassette qua graphics maar ook qua spelinhoud. gemeen is het programma goed uitge­ RAM:64k Zelfs de arcade actie spellen zoals Ball­ voerd. Het boogschieten bijvoorbeeld is Aantal spelers: 2 blazer waren dermate afwijkend qua een waar genot, de wijze van display met Bediening: joystick & toetsenbord opzet dat zelfs menig niet arcade lief­ het window linksboven waarin je je vi­ Prijs cassette: f 39,95 hebber ertoe aangetrokken werd. zier kunt zien is perfect. Gewoon de Met Maniac Mansion heeft LucasfUm goede kwaliteit die we van Epyx gewend Computer: MS-DOS de laatste stap gedaan en hebben we een zijn. Het spel bevat de volgende evene­ Medium: disk regelrecht adventure game met alle fa­ menten: boogschieten, wedstrijd rijden RAM: 512K cetten vandien onder handen. Maniac op een overdekte wielerbaan, schoon­ DOS: 3.0 of later Mansion is echter geen puur tekst ad­ springen, kogelslingeren, 400 meter Graphics: venture - iets wat ik ook niet zou ver­ horden, polsstok hoogspringen, acroba­ Hercules/CGA/MCGNNGA wachten van Lucasf1lm - maar een soort tiek aan de ringen en de brug met onge­ Aantal spelers: 2 kruisbestoven vorm, een combinatie van lijke leggers. Op alle evenementen kom Bediening: joystick/toetsenbord tekst en graphics adventure. ik aardig uit de voeten, alleen de ringen Harddisk installering: ja De personen in het spel bewegen zich en de brug bezorgen me enorme proble­ Prijs: f 89,50 door graflsche schermen waarbij bestu­ men. Misschien dat dat de reden is dat ring al dan niet met joystick of cur­ de hoeveelheid medailles beperkt is ge­ The Games - Summer Edition sor/toetsenbord plaats vindt. Diverse bleven - geruchten betreffende doping opdrachten worden met behulp van ontken ik ten stelligste. Computer: MS-DOS commando's gegeven waarbij je echter Overigens, ook in deze games komen we Medium: disk niet de commando's hoeft te bedenken. hier en daar weer de typische Epyx RAM: 512KDOS: 3.0 of later De beschikbare commando's staan on­ grappen tegen wanneer je de fout in­ Graphics: derin beeld afgebeeld, Door de cursor gaat; zo kun je bijvoorbeeld bij het ko­ Hercules/CGA/MCGNNGA op een commando te plaatsen (of een gelslingeren, wanneer je te lang wacht, Aantal spelers: 2 bepaalde toets op het toetsenbord in te door de kogel meegesleurd worden. Of Bediening: joystick/toetsenbord drukken) kan dit commando gegeven de ketting wikkelt zich om je heen en Harddisk installering: ja worden. Je hoeft dus niet iedere keer je krijg je de kogel uiteindelijk op de kop: Prijs: f 89,50 hersenen te pijnigen hoe je bepaalde op­ sterretjes! drachten moet fraseren, zodat het irri­ Maniac Mansion tante antwoord 'I do not understand The Games - Winter Edition is even­ als The Games - Summer Edition een Maniac Mansion is de intrede van Lu­ goed programma dat voldoende uitda­ casfilm Games Ltd tot de MS-DOS we­ ging biedt om interessant te zijn en te reld. Lucasfilm Games is een van de vele blijven. Persoonlijk echter heb ik nu on­ bedrijven welke varen onder de George dertussen mijn buik wel vol van al die 'Star Wars' Lucas' vlag. Ook Lucas heeft sportevenementen. Liefhebbers in mijn al vroeg ingezien dat er met computer­ directe omgeving denken er anders software geld te verdienen valt, maar in over; bij hen gaat The Games - Winter tegenstelling tot vele anderen heeft Lu­ Edition regelmatig de cassette recorder casfilm Games tot op heden continu in, terwijl mijn pré-productie exem­ goede producten afgeleverd. Ooit be­ plaar van de MS-DOS Summer Edition gonnen op de Atari XE/XL en Commo-

MSX/MS-DOS Computer Magai!:ine nummer 26 - november 1988 - 47- you' of 'I don't know how to .... ' niet ver­ Syd is een muzikant met ambities, die eigen houtje door het adventure wande­ schijnt. zijn eigen punk band op wil richten. Mi­ len kan; zelfs wandelen moet! Het is zin­ Maniac Mansion is een adventure game, chael is een veelbelovende fotograaf die loos om à la Ultima met het hele groep­ dat wel, maar evenals Sierra's Leisure regelmatig werk inlevert voor de school­ je op speurtocht te gaan, in Maniac Suit Larry is het spel inhoudelijk derma­ krant. Wendy wil een beroemd schrijf­ Mansion is dit een garantie voor een te afwijkend dat het spelen van het spel ster worden en wacht nu op haar grote voortijdig einde van het spel. een unieke ervaring is. kans. Bernard (met bril) is voorzitter Op bepaalde momenten moet je natuur­ Waar bij Leisure Suit Larry het unieke van de scheikunde club. Razor is de zan­ lijk samenwerking tot stand brengen in het onderwerp ligt - het erotische geres van de punk band 'Razor & the maar zelfs dan hoeven de drie personen aspect - is Maniac Mansion afwijkend Scummettes'. J eff is de blonde, gebruin­ niet in hetzelfde deel van het adventure op een andere manier. Het is te beschrij­ de kleerkast die je meestal op het strand te zijn. Bijvoorbeeld, op een bepaald ven als een horror comedy, waarbij zo­ kunt vinden; ook wel bekend als 'Surfer moment wil je Bernard bijvoorbeeld het wel het horror als het comedy aspect uit­ Dude'. Zoals je merkt, een breed scala kantoor van Dr. Fred laten binnenslui­ gebreid aan bod komen. Je zou het kun­ aan behulpzaamheid is aanwezig. pen om iets achterover te drukken. Dat nen zien als een kruising tussen de TV Dat is trouwens nog een opzicht waarin zal pas lukken als je Dave op de bel van serie 'de Monsters' en de Rocky Horror Maniac Mansion uniek is. Het spel is op de voordeur laat drukken zodat de dok­ Picture Show. vele manieren uit te spelen mede door ter naar beneden stormt omdat hij een Zoals gewoonlijk bij Lucasfilm is het de keuze aan helpers die je kunt maken. pakje verwacht. achtergrond verhaal nodig om het spel Men vermeldt ergens dat er vijf mogelij­ te kunnen spelen. Alleen, in dit geval ke oplossingen bestaan, zelfwas ik al blij Aan het begin van het spel sta je met het moet je ook nog een keer zelf het ach­ er eentje gevonden te hebben - alhoe­ clubje van drie bij het hek van het land­ tergrond verhaal bij elkaar puzzelen. De wel nog niet eens ten einde gespeeld. huis. Je wandelt naar de voordeur en gegevens hiervoor haalje van de verpak­ meteen sta je al voor je eerste raadsel: king en uit de bijgeleverde papieren. In de deur is op slot. Gelukkig heb je de de doos vind je naast de handleiding die handleiding geraadpleegd en de kleine goed doorgelezen moet worden - ge­ lettertjes gevonden waaruit blijkt dat de lukkig maar 5 pagina's - een grote pos­ sleutel onder de mat ligt. Eenmaal in het ter met daarop het prikbord uit de hal huis doorgedrongen kom je de meest van de middelbare school, waar de hel­ vreemdsoortige wezens tegen. Hoe voer den van het spel op zitten. Zowat alle be­ je in hemelsnaam een hongerige groene richten hierop zijn van belang en kun­ tentakel, die achteraf dan ook nog eens nen behulpzaam zijn bij het spelen van dorst blijkt te hebben? Wat doe je met Maniac Mansion. al die sleutels? En wat is het nut van de gymnastiek kamer met al die ingewik­ Na het opstarten van het spel verschijnt kelde voorwerpen? de naam Maniac Mansion van rechts Naast de moeilijke puzzels die op ver­ naar links scrollend in beeld. In de laat­ schillende manieren opgelost kunnen ste letter van mansion zie je een cirkel­ worden bevat Maniac Mansion ook de zaag vastzitten. Het volgende scherm nodige humor, iets wat je op de meest toont je een landschap met links een Er bestaat een gezond vermoeden dat onverwachte plaatsen zult merken. landhuis à la de Monsters. 'It was twen­ Dr. Fred de verdwenen personen ge­ In alle opzichten is Maniac Mansion af, ty years ago ... ' verschijnt bovenin beeld bruikt om medische experimenten uit te qua spelinhoud, moeilijkheidsgraad en - nog steeds heb ik het beroemde num­ voeren; de verpakking heeft het zelfs niet minder wat betreft afwerking van mer dat zo begint niet kunnen plaatsen over 'brain donors'. Het is dus zaak om het spel. in het spel, maar misschien wil ik wel te Dave zoveel mogelijk te helpen om zijn veel. Een meteoor stort neer in de tuin vriendinnetje Sandy uit de klauwen van Maniac Mansion wordt geleverd met van het landhuis en dan begint het spel. Dr. Fred te redden. zowel de 5.25 als 3.5 disks in de verpak­ Echter, de scene verspringt naar twintig Je begint het spel met te bepalen welke king. Het programma ondersteunt Her­ jaar later. vrienden Dave gaan helpen. Deze keu­ clJles monochroom, CGA, EGA, ze zal uitermate belangrijk blijken, ik MCGA en Tandy 16 kleuren. Maniac Sinds het neerstorten van de meteoor in heb namelijk de indruk dat afhankelijk Mansion is zonder problemen te instal­ de tuin van Dr. Fred en zuster Edna ge­ van de gekozen personen de probleem­ leren op de harddisk. Besturing ge­ beurden een aantal vreemde dingen. stellingen binnen het spel veranderen en schiedt via joystick, muis (indien drivers Gekke Ed, hun bizarre zoontje, ging niet dat het spel in zekere zin ook wordt aan­ geïnstalleerd zijn) of het toetsenbord. langer naar school, patienten verdwe­ gepast. In hoeverre een en ander 'ran­ Het programma bepaalt zelf welke nen uit het nabijgelegen ziekenhuis en dom' is heb ik niet kunnen bepalen. Wel weergave aanwezig is C.q. gekozen nu blijkt het meisje Sandy in het huis ge­ verzekert dit dat je het spel meerdere wordt; eveneens wordt een aangesloten vangen gehouden te worden. Haar malen kunt spelen zonder dat het ge­ joystick automatisch herkent. Wederom vriend Dave moet proberen haar te red­ makkelijk wordt. Overigens, gemakke­ echter bleek op mijn AT de keuze van den en hiertoe roept hij de hulp van een lijk is Maniac Mansion geenszins. de grafische weergave niet automatisch aantal vrienden in. Je kunt in totaal uit Een aspect dat even wennen is, is het feit te werken. De handleiding vermeldt wel een zestal vrienden kiezen, elk met hun datje met drie personen, elk met hun ei­ hoe je tijdens het spel de grafische mo­ specifieke eigenschappen, mogelijkhe­ gen talenten, op pad gaat. Uniek aan dus wijzigen kunt maar niet hoe je bij het den en talenten. Maniac Mansion is dat elke persoon op inladen een grafische modus kiezen

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 48- kunt. Enig experimenteren bleek echter MSX betreft hebben we al de nodige - Medium: disk het volgende resultaat op te leveren: tik al dan met slechte - ervaringen achter RAM: 512K na het load commando MANIAC de in de rug. Op MS-DOS hebben we de ma­ DOS: 2.0 of later de handleiding aangegeven letter voor gere pogingen van Artworx gehad waar­ Graphics: CGA een bepaalde grafische modus; dus voor - uniek - zelfs mannelijke data Aantal spelers: 1 MANIAC H voor Hercules monoch­ disken leverbaar waren. Meestal blijft Bediening: joystick/toetsenbord room. Maniac Mansion is een adventu­ het bij gedigitaliseerde dames. Prijs: f 79,50 re dat de aandacht zeker verdient en Op MSX hebben we wat meer geluk ge­ zonder voorbehoud aan een ieder aan­ had, uitgezonderd het rampzalige Sa­ Strip Poker II Plus is eveneens leverbaar bevolen kan worden die gevoelig is voor mantha Fox strippoker programma dat voor Spectrum, Amstrad CPC, Commo­ humor met een vleugje horror maar bo­ het presteerde op geen enkele MSX dore 64, Commodore C16/Plus4, BBC venal zin heeft in een naarstig stukje computer te draaien. 2, BBC Electron, Amiga, Atari ST en puzzelen. Grote klasse!! Met Strip Poker 11 Plus brengt het En­ Acorn Archimedes. gelse software huis Anco het zoveelste De MSX disk wordt verwacht maar is Fabrikant: Lucasfilm Games strippoker programma op de markt. nog niet 100 procent zeker. Importeur: HomeSoft Het is leverbaar voor een keur aan com­ puters, varierend van Atari ST en Ami­ Trantor, The Last Computer: MS-DOS ga tot en met Commodore C16. Op de Stormtrooper Medium: disk,zoweI5.25" als 3.5" in de zestien-bit machines wordt gebruik ge­ verpakking. maakt van gedigitaliseerde beelden, de Soms komje zo onverwacht uitstekende RAM: 256K acht-bit computers komen er wat min­ programma's tegen dat je je afvraagt of DOS: 2.0 of later der goed vanaf. het nu aan jou ligt, of dat de heren soft­ Graphics: EGNCGNVGNMCGA en Tja, wat moet je nu van een strippoker ware makers c.q. distributeurs het alle­ Hercules programma zeggen? Dat de dames er maal maar worst zal wezen. Aantal spelers: 1 goed uitzien? Standaard worden Donna Trantor is zo'n programma waarbij je Bediening: joystick/toetsenbord/muis en Sam meegeleverd terwijl voor een gaat twijfelen aan het verstandelijke ni­ Prijs: f 89,50 aantal computers data disken uit zullen veau van de heren leveranciers. Het komen met onder andere riant uitzien­ schijnt reeds enige tijd leverbaar te zijn Maniac Mansion is eveneens leverbaar de dames als Beverly, Dawn, Rachel, maar op de één of andere manier heeft voor Commodore 64 en wordt verwacht Kim etcetera. Op de zestien-bitters zien men bij HomeSoft vergeten er aandacht voor Amiga en Atari ST. Een MSX ver­ de dames er inderdaad goed uit, waar­ aan te schenken. sie is leverbaar in Japan, doch is on­ bij de graphics van de MS-DOS versie Enige tijd geleden kregen we een hele bruikbaar vanwege de op het scherm ge­ goed te noemen zijn. De MSX versie berg - in feite een verhuisdoos vol - bruikte Japanse tekens. Een Engelstali­ moet het helaas doen met zwart-wit da­ met zogenaamde budget software. On­ ge MSX versie wordt niet verwacht. mes, maar na het uittrekken van enkele der budget software wordt verstaan pro­ 'It was twenty years ago today, kledingstukken doet ook dat er niet gramma's die zo rond de tien, vijftien Sgt. Pepper taught the band to play meer toe. gulden verkocht worden. Althans, dat They've been going in and out of style Qua poker spelen kunnen de dames er geldt voor acht-bit computers, voor zes­ But they're guaranteed to raise a smile. wat van, zeker Sam heeft menig uurtje in tien-bitters liggen deze prijzen wat ho­ So may I introduce to you donkere gokholen doorgebracht. Er ger, vanaf zo'n twintig gulden. The act you've known for all these years, wordt flink gebluft en meer dan eens Tussen deze enorme stapel trof ik Tran­ Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band' ben ik volledig de mist ingegaan met een tor aan, zowel voor MSX als voor MS­ ijzersterke hand; Sam bleef doorgaan DOS. Duidelijk nu? waardoor ik maar opgaf, terwijl achter­ af mevrouw niet eens een paar in han­ En - om maar met het ergste te begin­ Strip Poker 11 Plus den had. In tegenstelling tot enkele an­ nen - alhoewel beide versies uitblon­ dere strippoker programma's trekken ken door onduidelijkheid wat betreft de de dames de ingezette en verloren kle­ handleiding heb ik verslaafd achter de dingstukken ook weer aan wanneer ze monitor gezeten. genoeg geld terug gewonnen hebben. Op deze manier kan een robbertje aar­ Op MS-DOS is CGA noodzakelijk om dig lang duren. een en ander te kunnen spelen, maar dat gaf de hele verpakking nergens aan; ook Fabrikant: Anco staat nergens aangegeven of een joystick Importeur: HomeSoft of muis te gebruiken is. Daar moet je dus achter zien te komen door het program­ Computer: MSX ma te laden. De MSX versie vermeldde Medium: cassette in ieder geval wel hoe de besturing dien­ Op de een of andere manier blijven RAM:64k de te geschieden. strippoker programma's populair. En Aantal spelers: 1 Ook het doel van Trantor is een beetje software makers zijn - soms - gevoe­ Bediening: joystick & toetsenbord onduidelijk; de handleiding heeft het er­ lig voor wensen dus regelmatig komt er Prijs cassette: f 19,95 over dat je in een soort complex terecht weer eens een nieuw strippoker pro­ Prijs diskette: nog niet bekend gekomen bent maar wie, wat, waar en gramma uit. Zowel . wat MS-DOS als Computer: MS-DOS hoe is niet echt duidelijk. Het complex

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 49- is een soort gelaagde bijenkorf met lan­ zeker de MSX versie is zeer goed. Met Af en toe kom je van die programma's ge gangen, liften (voordat je door hebt name de bewegingen zijn verbazingwek­ tegen waarbij je als een berg opziet te­ hoe die eruit zien, in het feite zijn het een kend vloeiend. gen de recensie. Niet omdat de Muze de soort liftplatformen!!), rondvliegende woorden als stroop uit de tekstverwer­ engerds en anderssoortig onroerend Wanneer je bedenkt dat de MSX versie ker laat druppen of omdat het program­ goed dat uiterst slecht voor de gezond­ oorspronkelijk zo'n 40 gulden kostte en ma flut is; het gebeurt juist bij die pro­ heid blijkt. de MS-DOS versie bijna 90 gulden, dan gramma's die zo goed zijn dat de angst Daarnaast vind je her en der computer­ kun je met de huidige prijzen zeker van bekruipt dat het programma in de re­ terminals en kluizen of kasten. De ter­ een koopje spreken. De magere hand­ censie geen recht gedaan zal worden. minals - het spel bevat er acht - acti­ leiding ben ik na al die uren spelen al veer je door ervoor te gaan staan en de lang vergeten - alhoewel ik eerlijk ge­ Up Periscope! van ActionSoft is een vuur knop in te drukken. Je krijgt dan zegd wel wat voor mij uit gemompeld dergelijk programma, evenals de een letter van een code medegedeeld heb in het begin - en wat mij betreft is Flightsimulator van Microsoft/SubLo­ die je later in het programma nodig hebt Trantor een moetje, voor iedereen. gic. Waarom die twee programma's in om het veiligheidssysteem te kraken. Je één pennestreek genoemd worden zal dient een woord te vormen wat iets met Fabrikant: Go later duidelijk worden. computers te maken heeft, een soort Importeur: HomeSoft Na het spelen van MicroProse's Silent scrabble dus. Service dacht ik dat ik het wel gezien De kasten open je eveneens door ervoor Computer: MSX had wat duikboot simulaties betreft. Al­ te gaan staan, je vind hierin soms voor­ Medium: cassette hoewel in Silent Service enkele foutjes werpen die je later blijkbaar in het spel RAM:64k zitten, blijft het een van de betere duik­ gebruiken kunt, alhoewel de meeste Aantal spelers: 1 bootsimulaties met op een goede twee­ voorwerpen me nog steeds een raadsel Bediening: joystick & toetsenbord de plaats Spectrum Holobyte's Gato. zijn. De handleiding vertelt weliswaar Prijs cassette: f 9,95 Overigens heb ik in een aantal winkels dat je deze dingen op je missie kunt ge­ Gato zien liggen voor een waanzinnig bruiken maar laat na te melden hoe. Computer: MS-DOS lage prijs, zo'n twintig gulden. Voor dat Ook wordt niet vermeld dat je twee wa­ Medium: disk geld absoluut niet laten liggen! pens tot je beschikking hebt aan het be­ RAM: 512K gin van het spel, een machinegeweer - DOS: 3.0 of later Met het verschijnen van ActionSoft's terwijl je loopt en springt - en een ba­ Graphics: CGA Up Periscope! is een nieuwe standaard zooka, die je geknield dient te Aantal spelers: 1 gezet voor duikbootsimulaties. Niet dat gebruiken. Ook wordt niet verteld dat Bediening: joystick/toetsenbord Silent Service of Gato minder worden, die 90 seconden verlengd kunnen wor­ Prijs: f 24,95 maar Up Periscope! is dermate goed dat den; de klok begint bij 90 af te tellen het moeilijk zal worden dit te overtref­ maar door bepaalde acties, waaronder Trantor is eveneens leverbaar voor fen. Nu moet ik vooropstellen dat ik een het activeren van een terminal, wordt de Spectrum, Amstrad CPC, Commodore fan van - goede - simulaties ben, al­ teller weer teruggezet op 90. 64, Amiga en Atari ST. hoewel een goed arcade actie spel me Heb je eenmaal de acht letters gevon­ ook niet onwelgevallig is. Simulaties zijn den, dan dient vervolgens een bepaalde Up Periscope! echter een zwak van me en zullen dat hoofdterminal gevonden te worden ook wel blijven. waar je deze code in kunt voeren. Hier­ door kom je in de laatste fase van het spel terecht. Schijnt het, persoonlijk heb ik dit genoegen nog niet mogen smaken. Trantor is namelijk niet echt gemakke­ lijk, de tegenstanders staan stevig in de electronische schoenen, bovendien is het aanraken al genoeg om je een stevi­ ge portie energie te laten verliezen. En weinig energie is, naast een verstreken tijdlimiet, een zeker einde van weer een stormtroep er .

Trantor bevalt me, het is niet gemakke­ lijk qua actie en heeft iets meer inhoud dan het doorsnee arcade actie spel door het puzzel element. Het doet me sterk denken aan één van mijn oude favorie­ ten, Epyx' Impossible Mission - waar­ van nu overigens de opvolger Impossi­ bie Mission 11 verschenen is op MS­ DOS (geen MSX versie) - maar is afwijkend genoeg om interessant te zijn. Grafisch ziet een en ander en goed uit,

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 50- ;

Up Persicope! kan op één directe lijn met de beroemde Flightsimulator gezet worden. Dat wordt niet veroorzaakt door het feit dat ActionSoft van Sublo­ gic de grafische routines voor 3D en ani­ matie uit de Flightsimulator gelicen­ seerd heeft waardoor de grafische kwa­ liteiten van Up Periscope! buiten kijf zijn. Het wordt ook niet veroorzaakt door het feit dat de directeur van Ac­ tionSoft, een zekere J ohn Patton - de gangmaker achter Up Periscope! - toevallig ook nog een hoge functie bin­ nen SubLogic bekleedt. Nog minder is het van invloed dat sinds een paar we­ ken ActionSoft eigendom is van SubLo­ gic - boze tongen beweerden overigens reeds sinds de oprichting van ActionS­ oft dat SubLogic altijd al eigenaar is ge­ weest - ; bovenaan de reeks redenen staat het feit dat dit programma voor duikbootsimulaties is wat de Flightsi­ mulator is voor vluchtsimulatoren. varierend van normaal patrouille varen Het instrumentarium van een onder­ En dat moet meteen ook duidelijk ma­ of het beschermen van konvooien tot op zeeër wordt uiterst natuurgetrouw ken waarom ik met aarzeling aan deze het oorlogspad gaan in de Pacific. En weergegeven. Zo heb je diverse soorten recensie begin. Een compleet daar komt het tweede boekwerk bij kij­ radar, een uiterst krachtige periscoop, MSX/MS-DOS Computer Magazine ken, bijna 125 pagina's volgestouwd met een computer omje torpedo's te sturen. zou nog te weinig pagina's bevatten om allerlei wetenswaardigheden en feiten Naast de ouderwetse Mark 10 torpedo's' Up Periscope! in al zijn facetten en kwa­ over met name de Tweede Wereld Oor­ beschik je over geavanceerde Mark 18 liteiten te beschrijven. log in de Stille Oceaan, die gebruikt torpedo's. Een aantal koude feiten. kunnen worden binnen Up Periscope!. Uiteraard dwaal je niet alleen. rond in Up Periscope! draait evenals de Daarnaast worden tactieken uitgelegd, dit spel, een forse hoeveelheid tegen­ Flightsimulator alleen op goede klonen, situatie schetsen en te volgen acties be­ standers waart eveneens rond, varie­ heeft een minimum van 256K nodig en sproken, kortom een overvloed aan in­ rend van eenvoudige konvooischepen ondersteund Hercules, CGA en EGA; formatie zoals we die ook gewend zijn tot dieptebommen rondstrooiende krui­ het programma is eenvoudig op hard­ uit de Flightsimulator. sers. disk te installeren. Het programma wordt geleverd op 5.25 inch disk, een 3.5 In Up Persicope! komen alle facetten En daar laat ik het bij, wetend dat velen inch versie wordt binnenkort leverbaar. van het fenomeen duikboot aan bod; de nieuwsgierig geworden zullen zijn - en In de verpakking vinden we twee boek­ simulatie is dermate natuurgetrouw dat dus ontevreden met deze recensie -, werken, het dunste is de handleiding, je ieder moment verwacht water je ka­ eveneens wetend dat wat ik ook over Up zo'n 30 pagina's volgestouwd met alles mer binnen te zien stromen wanneer je Periscope! zal schrijven geen echt recht watje moet weten om de duikboot te la­ weer eens een voltreffer op je dak krijgt zal doen aan het programma en het al­ ten bewegen, alle keuze mogelijkheden - dichterlijke vrijheid, zeker met de tijd zal verliezen van even naar de win­ binnen het programma plus nog wat an­ Hercules weergave is er weinig sprake kel gaan, het programma laten inladen dere wetenswaardigheden. Na het door­ van een blauwe zee; ondanks dat is ook en de demo laten lopen. Doe dat, ster­ lezen van dit werkje kun je de radar ge­ bij Hercules de graphics weergave meer ker nog, koop dit programma gewoon! bruiken, de periscoop bedienen, de mo­ dan goed te noemen. Door het naspelen toren bedienen, de status van de sub van de historische situaties kun je een Fabrikant: ActionSoft bepalen aan de hand van de grafische goed idee krijgen wat het leven op een Importeur: HomeSoft displays, zien hoe diep je zit, een schade onderzeeër inhoudt, het bijgeleverde rapport opvragen, de diverse geluiden boekwerk voorziet in alle noodzakelijke Computer: MS-DOS interpreteren etcetera etcetera. Na tien­ informatie zodat je als het ware je eigen Medium: disk tallen uren door de wateren gezworven prestaties met die van de oorspronkelij­ RAM: 256K te hebben aan de hand van deze gege­ ke kapiteins kunt vergelijken. Je kunt DOS: 3.0 of later vens kun je aan het echte werk beginnen. zowel overdag als 's nachts op pad gaan, Graphics: CGA/EGNHercules hetzij op patrouille hetzij op meer ge­ Aantal spelers: 1 Up Periscope! is namelijk gebaseerd op vaarlijker avonturen. Bediening: joystick/toetsenbord een duikboot uit de Tweede Wereld Prijs: f 89,50 Oorlog - maar wel één met een aantal En mocht je in nood komen dan kun je zeer moderne snufjes ingebouwd. altijd nog snel onderduiken en wat Up Periscope! is eveneens leverbaar Uitgaande van de won onderzeeër brandstof en debris uitzetten zodat de voor de Commodore 64. De 3.5 inch kun je binnen het spel kiezen uit veer­ tegenstander denkt dat je ten onder ge­ IBM versie komt binnenkort leverbaar. tien verschillende historische situaties, gaan bent - hoezo details? Een MSX versie wordt niet verwacht.

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 51 - Wedstrijden, soms vragen we ons af of we nu echt masochistisch zijn op de re­ dactie. Zo'n programmeer­ wedstrijd brengt me toch een hoeveelheid werk met zich mee! Maar goed, de klus is weer geklaard en de prijzen - die sponsor Philips ter be­ schikking gesteld had - zijn verdeeld. We moeten zeggen, fraaie programma­ tuur, die educatieve juweel­ tjes die men ons opge­ stuurd had. En aangezien het er niet zo immens veel waren als met de vorige wedstrijd - die op MSX ge­ WInnaar hoofdprijs: Lissajous van Ton van WIssen richt was - bezinnen we ons nu alweer op de volgen­ Sommige briefschrijvers verweten het Hoofdprijs de uitdaging voor hobby­ ons: eerst spelletjes op MSX, en nu edu­ catief op PC, is dat niet wat al te 'rolbe­ Ton van Wissen uit Zaandam is degene programmeurs in Neder­ vestigend'? die met zijn inzending de anderen verre land. Zo raakt MS-DOS - of juist MSX, het overtrof. Het door hem gekozen onder­ is maar net van welke kant je kijkt - werp leent zich ook wel zeer goed voor nooit geëmancipeerd! computerbenadering. Maar de manier waarop hij het heeft uitgewerkt is wer­ Gelukkig nemen gedane zaken geen kelijk uitstekend te noemen. Heldere keer. De jury heeft met veel plezier be­ uitleg en waar nodig bewegende figuren. keken waartoe de eenmaal gegeven op­ De hele redactie begrijpt nu wat Lissa­ dracht heeft geleid. Weliswaar waren de jous figuren zijn, hoe ze ontstaan en stapels inzendingen veel kleiner dan waarom ze niet echt bestaan. Meneer destijds met de grote KONAMI wed­ van Wissen mag ons een proefwerk ko­ strijd, de kwaliteit bleek er niet minder men afnemen. Dan kan hij meteen zijn om. prijs, een Philips NMS 9110 XT met We hebben gerekend, zinnen ontleed, twee 3.5 inch drives en 768 Kb RAM op­ muziek geoefend, maar ook gewoon een halen. leuk woordspelletje gedaan. Bescheiden als hij is merkt hij in de be­ Helaas moesten twee inzenders onmid­ geleidende brief op dat het programma dellijk gediskwalificeerd worden: hun nooit af is, en vraagt om suggesties ter inzendingen waren bestemd voor MSX. verbetering. Enige kleine opmerkingen Het zou niet aardig zijn ten opzichte van hebben we wel, maar dat gaat over de­ andere MSX'ers, die zich hebben zitten tails die hier niet interessant zijn; op verbijten, als we dit tweetal wel hadden deze pagina willen we eigenlijk alleen laten dingen. maar de loftrompet steken, zie ook de De jury heeft het moeilijk gehad. De scherrnfoto's. vele aspecten die bij een programmeer­ wedstrijd educatieve software naar vo­ Moeilijk ren komen, maakten het niet makkelijk om tot een eenduidig oordeel te komen. Daarna werd het lastiger. Programma's EEN SCHAT AAN die ongetwijfeld heel nuttig zijn bij het EDUCATIEVE SOFTWARE Verbazend was het dan ook dat de jury oefenen, maar gortdroog. Of juist hele VOOR PC unaniem één inzending als de absolute leuke dingen, waarbij wij ons afvroegen topper aanwees. wat de didactische waarde was.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 52- ve. Hij oppert dat hij misschien alwéér het wiel uitvindt, maar vult daar zelf al bij aan dat die eerste plak uit een boom­ stam - door Herman de Germaan uit een boomstam gezaagd??? - weinig gelijkenis vertoond met het moderne fietswiel. Inderdaad, Supertaf staat re­ delijk ver op de evolutieladder . Hetgeen beloond is met een Philips Pro-Line kleurenmonitor, de 9CM053.

AT formaat Hadden we bij de vorige wedstrijd ook al wat te klagen over het werk bij het in­ zamelen en sorteren van de inzendin­ gen, ditmaal dacht de arme voorbe­ werkster er wat makkelijker af te ko­ men. De meeste inzendingen lieten zich op een CGA-kaart prima besturen, en alle programma's werden standaard overgezet en verzameld op 5.25 inch Lissajous; trillingen van Ton van Wissen schijven. Slechts één inzending vertoonde kuren. Dus nadat we alle geboden leerstof wa­ Ook moeten we even vermelden dat we Op vreemde plekken werd een lees­ ren doorgelopen, zijn we - heel schools bij Supertaf een goede overzichtelijke probleem gemeld, nadat toch een paar - met cijfers aan de gang gegaan. Ieder handleiding meegeleverd kregen. Dat is bestanden al netjes gekopieerd waren. programma kreeg van ieder jurylid drie iets wat vele programmeurs nog wel Dus wat doe je dan, je belt even, om een cijfers: het idee, de educatieve waarde­ eens laten liggen. Maar voor wie niet onbeschadigde versie. Die kwam, en le­ ring en de uitvoering. Over deze cijfers veel met computers werkt is een hand­ verde hetzelfde probleem op. kan niet gecorrespondeerd worden! leiding ernaast echt onmisbaar en daar­ Dus nu toch maar per post geklaagd, Daarna was het dus een kwestie van op­ om een essentieel onderdeel van de met de schijven erbij, en het verzoek een tellen en aftrekken. En verbazingwek­ meeste inzendingen. Supertaf werd in­ degelijker verpakkingswijze te gebrui­ kend, de zo vastgestelde winnaars kwa­ gezonden door Jan J ans uit Boekel. Ook ken. Twee weken later kwam de aap uit men ook wel overeen met de vage voor­ hij is in zijn brief de bescheidenheid zel- de mouw - pardon, de oplossing uit de keur die wij toch ook al wel hadden.

Supertaf Tafelspel Nummer twee werd een programma dat wij graag als droog maar nuttig om­ schrijven. Supertaf oefent tafels; en grondig. De uitwerking is heel netjes. Mooie, overzichtelijk uitgevoerde schermen en een context gevoelige hulpmogelijkheid. Het was grappig om te merken dat we ons door het 'tafelspel' toch weer lieten uitdagen om 'om het snelst' te hoofdrekenen. In feite is het een simpel gegeven: haal in 5 minuten zoveel mogelijk punten bij elkaar en wel door zoveel mogelijk ver­ menigvuldigingen correct uit te voeren. Een tellertje snort vrolijk verder bij ie­ der juist gegeven antwoord. Men fluistert dat de hoofdredacteur 's avonds laat als iedereen weg is soms nog even gaat zitten oefenen, hij moet en zal de snelste zijn. Tweede prijswinnaar, ;supertaj van Jan Jans

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 53- hij MS-DOS cursief noemde. Een professioneel ogend werkstuk, met een goede uitleg van de werking van MS-DOS. En een fraai introscherm waar de heren van Philips geïnteres• seerd naar hebben zitten kijken. De eni­ ge reden dat dit werkstuk niet bij de eer­ ste drie werd gerangschikt, is dat we op onverwachte momenten met een 'tot weerziens!' terugvielen in DOS, terwijl wij net een test dachten te gaan doen. Ook vonden wij het een bezwaar dat we niet terug konden bladeren.

Oefenen Dan waren er nog een paar goed ogen­ de oefenprogramma's, voor diverse doeleinden: Timo Janssen uit Culemborg stuurde een programma in, om solfège te oefe­ nen. Dit houdt in dat je aan de hand van Derde prijswinnaar, Heli van Fabien Reniers een gegeven toon een andere toon die je te horen krijgt moet benoemen - dus post. Fabien Reniers - de inzender - Eervol niet raden! Beide tonen kunnen naar be­ had nu zelf de boel maar even op vijf­ hoefte nogmaals beluisterd worden. en-een-kwart gezet, wij konden blijk­ We hadden graag nog wat meer grote Vooral als dit vijf octaven en alle 'zwar­ baar geen AT-formaat lezen ... prijzen uitgereikt, maar op is op. De an­ te toetsen' bestrijkt is dit geen gemakke­ Excuses Fabien, met het hoofd in de vi­ dere winnaars ontvangen een doosje lijke opgave. Voor muziekstudenten deokaart-problemen heeft iemand even met tien 3.5 inch diskettes van Philips. waarschijnlijk een handig hulpmiddel. vergeten dat er ook voor 3.5 inch ver­ Zo zijn de regels. Maar we kunnen het schillende formaten bestaan; maar ze toch niet laten een paar inzenders extra Naast deze wedstrijdinzending stuurde vergeet het nu nooit meer. te belonen met een eervolle vermelding. Timo ons ook nog een serie Kort & Met name K.J. van der Kolk uit Zand­ Krachtigjes voor de PC toe. De eerste, Nummer drie voort leverde een fraai stukje werk, dat zo ongeveer. Blijkbaar is het nog even Gelukkig, mede dankzij de vervroegde verschijning van het vorige nummer, kwam de hernieuwde - en nu pro­ bleemloos leesbare - inzending nog op tijd om gewoon mee te dingen in het cij­ ferfestival. En met recht. Heli loopt qua idee niet over van originaliteit, maar werd goed uitgevoerd en laat zien dat er grafisch toch wel wat mogelijk is op MS­ DOS. Een puur topografie-program­ ma, waarin men per helicopter allerlei plaatsen moet opzoeken. Reutelend be­ weegt het helicoptertje met draaiende wiekjes zich van A naar B. Besturen gaat heel eenvoudig met de cursortoetsen, de snelheid is te regelen met INS en DEL. Er zijn twee niveau's, alleen grote plaatsen, of groot en klein. Voor dat tweede niveau bleek onze la­ gere school kennis al te ver weggezakt... De kleurstelling van het openings­ scherm sprak de jury niet echt aan. Maar men vond dit programma als ge­ heel toch zodanig een kleurige bloem in het woud van letters, dat Heli een derde i i plaats kreeg toegewezen. Dus heeft Fa­ bien Reniers de Philips printer NMS 1436 gewonnen. Philips logo, introschenn MSDOS Cursief van KJ v.d Kolk

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 54-

• I dat men zonder veel problemen van bij­ voorbeeld video-kaàrt kan wisselen, maar de programmeur stelt dat voor bij­ na onoplosbare problemen.

Er zijn nogal wat verschillen tussen bij­ voorbeeld de wijd-verspreide Hercules­ kaart enerzijds en de behoorlijk com­ plete EGA-kaart anderzijds. Zo kan men met die Hercules-kaart eigenlijk helemaal geen grafische Basic-com­ mando's gebruiken, hetgeen met een CGA juist weer wel kan. Dat alles leidt ertoe dat de hardware-configuratie nog­ al bepalend is voor de mogelijkheden die een programmeur ter beschikking heeft.

Maar, gesteld dat men zelf een CGA be­ zit, dan nog is het eigenlijk geen goed idee om er vanuit te gaan dat de eigen­ schappen daarvan ook zonder meer ge­ bruikt mogen worden. Want wie weet heeft degene die een programma uitein­ delijk gebruikt wel een simpele MDA­ kaart!

Waar het uiteindelijk op neer komt is dat men, ondanks de fraaie mogelijkhe­ den van de duurdere video-kaarten, die eigenlijk niet gebruiken kan. Want als men bijvoorbeeld de vele kleuren van een VGA gebruikt, dan kan het resulte­ rende programma niet op een simpeler De derde prijs, smakelijk opgediend machine draaien. Tenzij men een hoofdprogramma voorziet van 'device­ wennen voor de PC-programmeurs. De Anagram drivers', speciale stukjes programma die eerste van die reeks - Horloge ge­ de uitvoer vertalen naar de mogelijkhe­ naamd - treft u, als alles goed gaat, in Ook heel aardig - hoewel net niet goed den van de video-kaart die in de machi­ dit nummer aan. Praai werk! genoeg om in de hoofdprijzen te belan­ ne waarop een programma gebruikt zal den - was Anagram, van Arjen Hou­ worden. En dan zit men eigenlijk al op Michel Hooymans uit Leiderdorp waard uit Katwijk. Na een aardig intro­ een heel professioneel niveau te werken. maakte 'Ontleden', een naam die voor scherm en het nodige aan geluidseffec­ Compleet met volledige installatie­ zichzelf spreekt. Dit programma ont­ ten kregen we een serie anagrammen op menu's is zoiets toch wel erg lastig voor stond vanuit de praktijk, Michel maakte te lossen. Er verschenen woorden, hobby-programmeurs! het voor zijn broertje, die blijkbaar een waarbij de letters door elkaar gehusseld duwtje in de rug nodig had. waren, waarna onze taak was om uit die Tot slot Er zit één gemenigheidje in: wanneer je brei weer het juiste woord terug te vin­ bij het ontleden van een hele zin één fout den. Als men de tot anagrammen om te Een schat aan educatieve software, zeg maakt krijgje gelijk nul punten voor die zetten woorden zorgvuldig kiest, en dat dat wel. De programmaredactie stelt hele zin! Is dit uit zogenaamde broeder­ had deze inzender gedaan, is dat een zich echter wat terughoudend op als het liefde gedaan, of is het botte luiheid die lastig karwei. publiceren in MCM aankomt. maakte dat de score al te eenvoudig Alleen, de educatieve waarde van zo'n Het zijn stuk voor stuk namelijk joekels wordt bijgehouden? programma is wat twijfelachtig. Men oe­ van programma's. We zullen dus trach­ fent weliswaar de woordkennis, maar ten via de diskette-service en Public Willem Jan Vroom tenslotte kenden we verder ... Domain tot een behoorlijke versprei­ al van de door hem gemaakte MSX-Tu­ ding te komen. PC-PD van eigen bo­ tor. We waren dus niet echt verbaasd, in Lastig dem, dat zal smaken! het kader van deze wedstrijd een PC­ Laten we ook niet vergeten alle inzen­ versie te ontvangen. Nog wat verder uit­ Een ding bleek zonneklaar, tijdens het ders hartelijk te danken voor hun mede­ gewerkt, en nu inderdaad een volwaar­ jureren van de inzendingen, namelijk werking. dige deelnemer. Aan de Tutor verza­ dat het blokkendoos-principe van de De prijswinnaars hebben ten tijde van mel-diskette wordt binnenkort weer machine toch wel problematisch is. Er­ het verschijnen van dit nummer inmid­ gewerkt. gens is het natuurlijk wel leuk en aardig, dels bericht ontvangen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 55- Go Classic

Het reeds enige tijd ruim Stuk voor stuk bleken dit snoepjes van voegd. Wanneer je namelijk een be­ aan de weg timmerende Ne­ spellen te zijn welke, zeker gezien de paald voorwerp in het veld raakt met je prijsstelling, meer dan de moeite waard balletje dan ontstaat bovenin het speel­ derlandse softwarehuis Eu­ zijn. En alhoewel enkele titels reeds eer­ veld een doorgang naar een volgend, er­ rosoft verblijdde recentelijk der onder een andere naam verschenen boven gelegen veld. Wanneer je daarin de redactieburelen met een zijn, is er in een aantal gevallen zoveel terecht komt en je mocht de controle fors pakket MSX budget aan verbeterd dat voor f9,95 per casset­ over de bal verliezen waardoor deze on­ software. Inderdaad, bud­ te en f 14,95 voor een disk-versie je je der uit het beeld verdwijnt dat verlies je absoluut geen buil kunt vallen. geen leven. Integendeel, je komt weer get. De prijzen liegen er niet En zelfs wanneer er niets gewijzigd is terug in het vorige scherm waar je Vro­ om, vijftien guldentjes voor heb je nog steeds te maken met een goed lijk verder kunt spelen. een spel op disk. Voor die spel. prijs kan je ze toch bijna Zo worden een aantal velden aan elkaar niet laten liggen? Alle spellen zijn gebaseerd op reeds nu geschakeld, wat het spelen tot iets ener­ klassieke spellen zoals Pac Man, Scenti­ verends maakt in sommige gevallen. pede en zelfs Break Out/Arkanoid. En Gunstig is natuurlijk dat je een leven om je te helpen bij het beslissen over een slechts in het onderste veld van de keten aankoop zijn op alle doosjes minimaal kunt verliezen. twee screen shots afgebeeld. Kortom, een grandioze variant op iets De reeks bestaat voorlopig uit Missile wat ondertussen reeds een uitgekauwd Command, Shit, Maze Master, Breaker idee scheen te zijn. Perfect! Breaker, Vortex Raider, Booty en Scen­ tipede. Maze Master Breaker Breaker 'Lost in the windmills of your mind' is subtitel van dit doolhof spel. Wat mij betreft ontgaat de grap me een beetje. Maze Master is een soort super variant op Pac Man, waarbij het doolhof zich over meerdere schermen uitstrekt. Bovendien ben je niet helemaal weer­ loos, je bezit over een proppenschieter - althans, officieel heet het een laser - waarmee je de rondzwervende spoken uit hun dwalen kunt helpen.

__ . • _ . ~_ v_~~ ...... ~s~"" __ ~ .~ . ~ Deze variant op het alom geliefde Arka­ ...... noid/Break Out heeft me vele uren wak­ .. .. ker gehouden. Arkanoid en consorten is .. 1i' .. een spel waar je me altijd voor uit bed ...... kunt halen - iets wat je zou kunnen we­ .. ~ .. ten wanneer mijn spelrecensies regel­ ~ ...... matig leest. Dat heeft natuurlijk wel tot gevolg dat iedere nieuwe kloon al snel verveling zal oproepen, want niets is vervelender dan Het spel bevat meerdere doolhoven en hetzelfde spel - maar dan slechter - het is mogelijk zelf te bepalen in welke nog eens te spelen. Uiteindelijk blijven maze je wilt spelen. mijn twee favoriete Break Out klonen Verder kun je nog invloed uitoefenen op Addictaball en Krak Out, beide voor de snelheid van de spoken en de snel­ MSX leverbaar. Met Breaker Breaker is heid waarmee je zelf door het doolhof een derde favoriet ter wereld gekomen. snelt. Op zich is Maze Master een goed spel, BODEMPRIJZEN VOOR In Breaker Breaker zijn alle elementen maar persoonlijk prefereer ik Pac Man GOEDE MSX-SPELLEN van het Break Out gebeuren aanwezig, - of Shit! - uit deze reeks. maar men heeft een unieke extra toege- Kijk er eens naar.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 56-

r Shit

'Some things are better left unsaid.' Wat betreft subtitels kan één en ander beter bij EuroSoft, maar wat betreft spellen hoeft er van mij niets veranderen. Shit was vroeger reeds een favoriet van me, Pac Man fan die ik ben, en met het wegvallen van Aackosoft werd een goed programma aan de roulatie onttrokken. Alhoewel een goede vervanger gevon­ den werd in de originele Namco Pac Man zoals deze door HomeSoft op de markt gebracht werd, bleef ik de kreet 'shit' missen wanneer Paccie weer eens het onderspit dolf.

In deze vernieuwde versie is helaas de kreet 'shit' minder goed onder het mes vandaan gekomen dan het rest van het Booty programma. Ondanks dat blijft Shit nog steeds een sublieme Pac Man, jammer recensie van dit arcade actie spel raad­ gisch inzicht van belangwordt. Gelukkig van de kreet. plege men één van de vorige MSX­ kun je met de nog resterende blokken MS/DOS Computer Magazine's. Nu het als een schuifpuzzel schuiven. Maar MissiIe Command spel opgenomen is in deze reeks is ook lang niet altijd maakt dat de situatie er een diskette versie leverbaar geworden. eenvoudiger op.

Wat mij betreft, voor de liefhebbers. Dit spel had verboden moeten worden! Gelukkig dat het niet gebeurd is, die Booty paar uren verloren slaap heb ik er wel voor over! 'These boots are made for playin', al­ Kopen! hoewel ik denk dat Nancy Sinatra toen ze het oorspronkelijke lied kweelde dit Scentipede nooit in gedachten gehad heeft. Ook toen dit spel nog Gridtrap heette be­ landde het regelmatig in mijn cassette 'Ronald, eat your heart out' slaat na­ recorder. Nu ik overgegaan ben op tuurlijk op R. Reagan, het fossiele over­ MSX2 met diskdrive neem ik niet de blijfsel dat de Verenigde Staten schijnt moeite meer om op een ladende casset - te besturen. Missile Command is de te te wachten. Met ingang van heden aloude klassieker in al zijn glorie. Een vind je B ooty dus zeer regelmatig in mijn onovertroffen, eenvoudig te spelen diskdrive. Een uitmuntend spel! doch uiterst verslavend spel dat in iede­ In Booty beweeg je je als held over een re collectie een plaatsje verdient. veld van vierkante blokken. Her en der Alleen, de digitale kreet 'Get ready to vind je doodshoofden, vlaggen en tijd­ die' is toch net even iets minder. Kan het bommen. Doel van het spel is de tijd­ Hét klassieke spel, waarmee generaties misschien ietsje fijngevoeliger, heren? bommen aan te raken waardoor je die groot geworden zijn, 'Big trouble in litt­ onschadelijk maakt. Haal je dit niet, dan Ie computer', als subtitel, doet geen echt Vortex Raider kost je dit een leven. Loop je tegen een recht aan dit snelle arcade actie spel. doodshoofd op, dan kost je dit eveneens Zoals bekend is het gegeven eenvoudig. 'Killroy never even came close'. Voor de een leven. Vlaggen leveren bonuspun­ Je bevindt je onderin beeld met je ge­ ten op. weer. Voor je een veld met paddestoe­ len waar een grote duizendpoot door­ Ware het leven maar zo gemakkelijk. In heen komt gedenderd. Razendsnel het spel dwaalt een oude laars rond die dient er gericht en geschoten te worden, probeert je een zo groot mogelijke want het monster komt steeds dichter­ schop onder het achterwerk te geven en bij! Raak!! je zo het spel uitschopt. Help, het splitst zich in tweeen, en de En om het allemaal nog wat eenvoudi­ dreunende poten vullen je hersenpan. ger te maken, die blokken waar je over­ R e d Je· di t nog.? A aaarrgggh"" ...... heen loopt die verdwijnen onder je voe­ Had je die spin daar beneden nu echt ten. Je kunt dus maar éénmaal ergens niet gezien? naartoe, waardoor een beetje strate- Klassiek en prima!

MSXJMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 57- Lezers helpen lezers

In deze rubriek belanden Het scroll-stof is nog steeds niet gaan Die laatste moest beknopt en toch dui­ die lezersvragen waar we liggen. Ook op de MSX Doe dag van 24 delijk blijven, want met die grote letters september kwam het een paar maal ter zijn pagina's zo vol. Als we MCM in dat zelf ook geen antwoord op sprake. Iemand bood mij zijn scroIlge­ lettertype maakten was het blad zo weten, en de antwoorden heiroen aan, in ruil voor het noemen van klaar. Bovendien hebben we het blade­ die door andere lezers wor­ zijn gebruikersgroep - omgeving Bei­ ren voor de gebruiker zoveel mogelijk den ingestuurd. Die vragen len? - in het blad. Ik ging daar grif op willen beperken. kunnen variëren van onge­ in, maar heb tot nu toe nog niets mogen Dit speciale geval gaat buiten de gewo­ ontvangen uit die hoek. Dan niet. Er lig­ ne cassette/diskette service om: de disk bruikelijke ML-routines, tot gen weer reacties genoeg. En ik heb ook - een cassette hebben we er nog niet verkrijgbaarheid van mate­ nog even ruimte nodig om dan toch ein­ van gemaakt - kan bij de redactie tegen rialen, boeken, en dergelij­ delijk MCM's vergrote Basic-editor kostprijs, zijnde f 10,-, besteld worden. ke. aan te kondigen. Geld bijsluiten, geen giro-kaarten of Ook meningen van lezers, bank-checks en aan rekeningen doen we niet. Wij sturen dan de programma's waar de redactie overigens Grote Editor op een single sided disk, met de hand­ niet verantwoordelijk voor leiding in grote letters, retour. Onze be­ is, kunnen in deze hoek te­ Eindelijk, daar is ie dan. Even het ge­ doeling is dat alleen degenen die hem recht. Dus, als u wilt weten heugen opfrissen: een paar nummers te­ nodig menen te hebben, of die er een an­ hoe u uw Wurlitzer jukebox rug publiceerden we een oproep voor der er een plezier mee kunnen doen, een Basic-editor die met grotere letters hem schriftelijk bij het redactie-adres met behulp van een MSX dan normaal zou werken, speciaal voor bestellen: MCM, Postbus 5142,1007 AC dan wel PC kunt besturen, slechtzienden. Dat heeft heel wat reac­ Amsterdam. om maar eens een dwars­ ties losgeweekt. straat te noemen, waag er De afgebeelde schermfoto is het beeld eens een briefje aan. Nee Omdat er op de redactie geen echte dat ontstaat bij het gebruik van de inzen­ slechtzienden rondlopen hebben we be­ ding van Alex Wulms uit Hom. heb je, ja kun je krijgen. sloten om een schijf samen te stellen, Ons inziens is dat toch wel de beste van met daarop alle varianten die we hebben allemaal, maar nogmaals, dat kunnen de ontvangen. Dan kunnen de slechtzien­ belanghebbenden het beste zelf beoor­ den zelf bepalen welke het prettigst delen. werkt. Het gebruik van deze programma's in Er is nog een hoop werk gaan zitten in combinatie met andere - eventueel zelf het uittesten van de programma's, het te schrijven - programma's zou een opmaken van een leesbare zelfstartende hoofdstuk op zichzelf kunnen zijn. Tijd­ schijf, en het produceren van een hand­ gebrek heeft ons gedwongen ons daar leiding in een groot lettertype. niet al te zeer in te verdiepen. In de

lezersforum en problemenhoek voor MSX en PC Grote letter editor van Alex Wulms uit Hom

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 58- handleiding geven we de ons bekende voor zeer schappelijke prijzen te koop, leen voor de schermen vijf tot en met beperkingen aan, verder is het een terwijl sommige gebruikersgroepen de acht werkt. kwestie van even proberen. Eventueel gelegenheid boden om beelden van je­ Michel Shuqair stuurde de eerste me­ publiceren we over enige tijd ervaringen zelf, familie of boodschappentas, ter thode in en leverde daarbij een machi­ van gebruikers. Die ervaringen willen plekke te digitaliseren. Maar misschien netaal-routine voor scherm 8: listing we toch graag vernemen, al was het duurt wachten tot volgend jaar wat lang. CLRSPR. Deze methode verliest het maar om er lessen voor een volgende ge­ Nogmaals overigens, dit is nu precies weliswaar op screen 8 van de hieronder legenheid uit te leren. zo'n brief waarbij het voor de dienst­ te beschrijven COPY-methode, maar doende postverwerkster erg prettig zou laat zich wel goed vertalen naar andere Bij deze nogmaals een bedankje voor zijn, als de vragen op aparte blaadjes pa­ schermen, èn naar de scroll van de heer alle inzenders: pier werden gesteld. Ze twijfelt nu nog van Vlodrop in het vorige nummer. Ook A. Wulms, Horn steeds of ze het laatste verzoek wel heeft daar moesten we even de achtergrond M.A. ter Bals, Neede doorgestuurd. Of heeft zij het toch al volpoken, en vanuit Basic kost dat een F. Semplonius, Zoetermeer twee keer gedaan? Chaos - met alle ri­ stuk meer tijd. Dankzij het commentaar I. Callaerts, Heist op den Berg (B) sico's vandien voor uw bestellingen - is in deze listing zijn de gewenste aanpas­ P. te Bokkel, Spankeren het gevolg! singen snel te maken. Met Freekick kan tegenwoordig iedereen in hex rekenen.

Plaatjes TVDP24 Alex Wulms, inmiddels een vertrouwde en zeer gewaardeerde Lezers- en Lies Allereerst mijn complimenten met uw pri­ Naar aanleiding van K&K24--2, 'Draai' Hulp, stuurde ons het volgende over­ ma venorgde tijdschrift, waar ik nu al­ is lezer P.C. de Maat uit Lith eens wat in zicht: weer een flink aantal maanden op ben ge­ de boeken gaan spitten, en kwam er ook abonneerd. De omschakeling naar een op uit dat de eerste af te beelden lijn Voor scherm 2, 3 en 4: toch poken, zie gecombineerd MSX/MS-DOS blad vind door VD P(24) wotdt aangegeven. Hij of de listing PKCLR. ik persoonlijk best aardig, daar ook de PC zij vond uit dat dit register wordt benut Voor scherm 5 en 8 voldoet de op­ mijn interesse heeft. Zelf - als eigenaar bij de opstart procedure: De titelpagina dracht: van een Sony HB-F700P - heb ik al heel wordt hierin met behulp van register 23 wat listings uit uw blad tot volle tevreden­ van de VDP op het scherm gescrolld. COPY (0,0)-(255,44) TO (0,212) heid ingetikt. Bovendien ontvingen wij bij de brief een Daarmee kom ik meteen tot mijn eerste listing van een eenvoudig demonstratie Voor de schermen zes en zeven kan ge­ vraag. Bij de publicatie van MCM2B heeft programmaatje, TVDP24. Hierin kan bruik worden gemaakt van: u aangekondigd, dat er werd gewerkt aan men de afstand waarover er op en neer aanvullende modules, met name om te gerold moet worden en het scherm COPY (0,0)-(511,44) TO (0,212) printen. Wanneer denkt u deze te gaan pu­ waarop dat gebeuren moet opgeven. bliceren, want zeg nou zelf, wat is een da­ Daarna wordt botweg VDP(24) aan het We laten het aan de lezer zelf over om tabase zonder printer? werk gezet, men ziet dan ook de extra de poke-routines weer naar machine­ Een tweede vraag betreft gedigitaliseerde lijnen onderaan op en neer dansen. taal te vertalen, per slot van rekening beelden om bijvoorbeeld op te nemen in Boeiend, wat er al niet in een MSX ver­ zijn we een doe-blad.Er zijn nog wel een zelfgemaakte files met Dynamic Pub lis­ borgen blijkt te zitten. paar opmerkingen bij dit hele gebeuren her. Hoe kom ik eraan en zijn er diskettes Opvallender is het, dat voor screen 0 het te maken. Zo wordt het geheugengebied met dergelijke plaatjes in de handel ver­ verhaal niet op blijkt te gaan, zoals ook - dat we nu even volstoppen met de krijgbaar? meneer of mevrouw de Maat opmerkt. achtergrond kleur - normaal gebruikt Tot slot zou ik graag van u ontvangen De regels scrollen min of meer in zich­ voor de sprite gegevens. Na deze actie MSX Computer Magazine nr 9 en 11 en zelf. Zo blijft er altijd iets te onderzoe­ kunnen er dan ook geen sprite activitei­ wens ik u veel succes met uw magazine. ken over. ten ondernomen worden. Het is daarom L. v.d. Bij, Twijzelerheide handig om te weten dat de sprite weer­ gave aan- en uitgezet kan worden met U heeft gelijk, deze brief is ook alweer Scroll3 VDP(9) - alweer volgens Alex Wulms: tamelijk oud. Op het moment dat we hem ontvingen wisten we namelijk al dat De vorige aflevering waren we blijven Uitzetten met: de print-module van MCM2B op weg steken bij de 'beeldvervuiling', die tij­ VDP(9) = VDP(9) OR 2 was naar de drukker, dus belandde hij dens het scrollen met behulp van even in het bakje 'hoeft niks'. Ondertus­ VDP(24) aan de ogen voorbij trok. Di­ Aanzetten met: sen een kopie naar de losse nummer ser­ verse behulpzamen haakten daarop in. VDP(9) = VDP(9) AND 253 vice gestuurd, en naderhand hebben we Alleen die figuur uit Beilen? Niet be­ de brief nog eens bekeken, met de ge­ langrijk, er ligt meer dan genoeg. Het leuke van de COPY opdracht is, dat dachte dat zulks eigenlijk ook wel aar­ Het grappige is, dat de activiteiten zich je die kunt geven nadat je op het scherm dig is voor Public Domain, die plaatjes. nu plotseling uitbreiden over alle scher­ getekend hebt. De figuur op de eerste 44 Dus wie nog een leuke schijf met geva­ men van MSX2, ook gezien de vorige lijnen komt dan keurig onderaan je rieerde beelden heeft liggen, het is een brief. Het komt erop neer dat er twee beeld weer terug. Even goed mikken om goed idee om die eens in te sturen. wegen te bewandelen zijn om de onge­ het aan te sluiten, en je hebt een perma­ Overigens, op de MSX Doe Dag zagen wenste lijnen te 'ontkleuren': volpoken, nente scroll! Alleen jammer van die we ook diverse van dergelijke schijven of een COPY commando, dat echter al- sprites ...

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 59- 10 REM TVDP24 o 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM ingezonden door P.C. de Maat, Lith o 40 REM o 50 SCREEN 0: WIDTH 40 58 60 INPUT IIwelke sprongwaarde voor VDP (0-255)II;V 151 70 INPUT IIwelk scherm (0 t/m 8) II;S 187 80 SCREEN (S) 57 90 IF S>l THEN 130 ELSE 100 69 100 LOCATE 0,5: PRINT lIsprong II,V 19 110 LOCATE 0,10: PRINT IIscherm li,S 125 120 GOTO 180 88 130 OPEW~rp: 11 FOR OUTPUT AS #1 197 140 PSET (0,20): PRINT #1, 11 sprong 11 175 150 PSET (0,60): PRINT #1, V 62 160 PSET (0,100): PRINT #1, IIscherm ll 96 170 PSET (0,140): PRINT #1, S 216 180 FOR I=0TOV: VDP(24)=I: NEXT I 97 190 TIME=0 85 200 IF TIME=90 THEN 210 ELSE 200 , 216 210 FOR I=V TO 0 STEP -1: VDP(24)=I: NEXT I · 236 220 TIME=0 . 72 230 IF TIME=90 THEN 240 ELSE 230 125 240 A$=INKEY$: IF A$=IIII THEN 180 ELSE 250 159 250 IF S>l THEN CLOSE #1 · 231 260 GOTO 50 241

"10 REM CLRSPR sprite geheugen wissen met machinetaal o 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM ingezonden door SuperSoft, Lelystad o 40 REM o 50 SCREEN 8: AD=&HF975: DEFUSR=AD 192 60 READ A$: IF A$<>II##II THEN POKE AD,VAL(II&H"+A$): AD=AD+1: GOTO 60 252 70 A=USR(0) 10 80 DATA 21,00,D4: I LD HL,&HD400 ; laad HL met begin adres 5 90 DATA 01,FF,2B: I LD BC,&H2BFF ; laad BC met lengte 125 100 DATA 3A,EA,F3: I LD A, (&HF3EA) i wordt gevuld met achtergrondkleur · 213 110 DATA CD,56,00: I CALL &H0056 ; FILVRM, vul video RAM 252 I 120 DATA C9,##,00: RET i terug naar BASIC I 20

10 REM PKCLR het schóonmaken van het normaal onzichtbare schermgedeelte o 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM ingezonden door Alex Wulms, Horn o 40 REM o 50 REM eerst de poke's voor screen 2 en 4 ************************************** o 60 SCREEN 2: REM of screen 4 27 70 FOR X=&H1B00 TO &H1C00: VPOKE X,0: NEXT X 53 80 FOR X=&H3800 TO &H3807: VPOKE X,17*(PEEK(&HF3EA)AND15): NEXT X 222 90 REM o 100 REM nu voor screen 3 ******************************************************* o 110 SCREEN 3 " 119 120 FOR X=&HB00 TO &HC00: VPOKE X,&HC0: NEXT X • 200 130 FOR X=&H600 TO &H607: VPOKE X,17*(PEEK(&HF3EA)AND15): NEXT X 89

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -60- m

10 REM SClWLM ,0 20 REM MSX/MS-DOS Computer Magazine o 30 REM ingezonden door Alex Wulms, Horn o 40 REM o 50 ON INTERVAl=1 GOSUB 440: DEFINTA-Z 1115 60 I de variabelen die tijdens de scrollroutine worden gebruikt moeten integers · 0 70 I zijn want de af~erking van andere variabelen duurt te lang o 80 SCREEN8 120 90 VDP(9)=VDP(9) OR 2: I sprites uitschakelen 130 100 COPY (0,0)-(255,44),0 TO (0,212),0: I sprite-videogeheugen wissen 73 110 SET PAGE 0,1: elS 133 120 OPEWgrp: "AS#I: PRESET(0,0) 220 130 PRINT#I, De scroll die dadelijk komt" 105 140 PRINT#I, wordt door de interrupt" 218 150 PRINT#I, routine verzorgd want anders" 24 160 PRINT#I, krijg je een onregelmatigelI 229 170 PRINT#I, scro 11. 11 ' 4 180 PRINT#I, 11 175 190 PRINT#I, 11 177 200 PRINT#I, 111 160 210 PRINT#I,1I Nu gaat er eerst een tekening ll 149 220 PRINT#I," op pagina 1 gemaakt worden en" 214 230 PRINT#I," die wordt dan naar deze pagina" 30 240 PRINT#I,1I gekopieerd en gescrolld." 11 250 PRESET (54,160): PRINT#1,"1988 by XelaSoft" 186 260 PRESET(60,200): PRINT#I,"EVEN GEDULD AUB" I 50 270 S=2: I het aantal beeldlijnen dat moet worden gescrolld per interrupt 170 280 I dit moet tussen -10 en 10 zijn want anders duurt de copy te lang 193 290 I S moet 1,2,4,8 of -1,-2,-4,-8 zijn, anders komt de scroll niet uit 247 300 GOSUB 380: ClS 190 310 FOR X=127 TO 8 STEP -8 114 , 320 CIRClE (127,105),X,I: CIRClE(127,105),X-8,1 221" 330 PAINT(125+X,105),X,I: PAINT(128-X,105),X,1 ; 86 340 NEXT X: SET PAGE 0,1 '37 350 GOSUB 380 170 360 BEEP: A$=INPUT$(I): END 87 370 I scrol routine opstarten o 380 S2=SAND255: Y=S2: INTERVAL ON 83 390 GOTO 390 135 400 I de Basic moet direct op de interrupt kunnen reageren, dus hij o 410 I mag niet met een lang commando bezig zijn. :0 420 S=-S: RETURN 44 430 I eigenlijke scroll-routine ************************************************ ,0 440 VDP(24)=Y: COPY(0,Y-l)-STEP(255,S),ITO (0,Y-l),0 49 450 Y=Y+SAND255: IFY=S2 THEN INTERVAL OFF: RETURN 420 ' 178 460 RETURN 202

scrollen. Bovendien koppelde hij de Interrupt scrollroutine aan de interrupt. Dit heeft Vol als voordeel, dat het opschuiven van het Met excuses aan de MSX1-ers onder u, beeld,gebeurt op een moment dat het Ai, toen waren de vier paginaatjes al­ we gaan nog heel even door op het opbouwen van het beeld net klaar is - weer vol. En er ligt nog wel wat uitleg en VDP(24) thema. Want Alex had nog of nog net niet begint, net hoe je het be­ de nodige vragen. meer pijlen op zijn boog. kijkt. Het wordt tijd dat die vreselijke Hij stuurde een programmaatje mee dat We hebben veel van zijn commentaar EHBOer eens wat bladzijden inlevert. met behulp van de COPY opdracht gewoon in de listing laten staan, dan Dan kunnen we ons met serieuzere za­ twee pagina's van scherm 8 voorbij laat wijst de weg zich grotendeels vanzelf. ken bezighouden!

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 61- Prolog : vijlde generatie-taal

In een van de vorige num­ Natuurlijk is dit geen cursus in Prolog. log niet zou kunnen rekenen, of met Pas­ mers werd de rubriek voor Mocht blijken dat men daar behoefte cal geen gegevensbeheer zou kunnen aan heeft, dan zullen we die graag in doen. Public Domain Software op­ MCM opnemen. Maar voorlopig vol­ geluisterd met een aankon­ staan we met een korte inleiding, om u Stamboompje diging van een Prolog-sys­ eens te laten ruiken aan de vele moge­ teem. Prolog is een vijfde lijkheden van een dergelijke, volkomen Het onderzoeken van relaties in een generatie taal en daardoor anders gestructureerde, taal. stamboom bijvoorbeeld zijn met Pascal realiseerbaar, maar met Prolog gaat het bijzonder. De meeste com­ Geschiedenis nu eenmaal eenvoudiger. Dat laten we puteraars gebruiken de met het volgende voorbeeldje zien. meer conventionele talen Voor Prolog zelf voor het voetlicht Maar eerst even de uitgangspunten op die behoren tot vorige gene­ komt, eerst even wat over de achter­ een rijtje. raties, zoals Pascal, C of grond en ontwikkeling van Prolog. In een stamboom zijn in principe maar DBase. Pro log onder­ De naam is ontstaan door samenvoegen twee relaties te onderscheiden: een hu­ scheidt zich nogal; daarom van de woorden programming en logic. welijk-relatie en een kind-relatie. De lichten we een tipje van de Zodra een computer in staat is vanuit huwelijk-relatie is een 1-op-1 relatie: sluier op. basisgegevens zelf conclusies te trek­ er zijn maar twee personen bij betrok­ ken, komen we op het gebied van de ken. De kind-relatie is een l-op-n rela­ kunstmatige intelligentie, in het Engels tie: dezelfde moeder kan verscheidene Artificial Intelligence, AI dus. kinderen hebben. Natuurlijk zijn er in Conventionele talen zijn wat omslachtig een stamboom ook zaken zoals namen in het gebruik op dit gebied, vandaar dat en geslachten belangrijk. Deze gegevens de behoefte ontstond een taal te ontwik­ kunnen in aparte Prolog-regels - ver­ kelen, speciaal voor dit doel. Rond 1960 der clauses genoemd - aan het kennis­ is LISP - LISt Processing language - bestand worden toegevoegd. ontwikkeld; ruim 10 jaar later zag Pro­ Vanwege het demo-karakter leggen we log het licht. ons enige beperkingen op: In Japan wordt hard gewerkt aan toe­ passingen met AI; vandaar dat Prolog - perikelen als scheiding, hertrouwen en daar vanaf het begin dan ook volop zijn dergelijke worden buiten beschouwing toepassing vond. De laatste tijd wint gelaten; Prolog wereldwijd aan populariteit. - het dubbel gebruik van voornamen is verboden. Jongens kunnen dus niet Beschrijvende taal meer naar opa genoemd worden; - kinderen worden vermeld bij de moe­ In de inleiding van het Turbo Prolog der. handboek van Borland valt te lezen: ' .. .In tegenstelling tot Pascal bijvoor­ Definitie: 'gehuwd' beeld geeft een Prolog-programma een beschrijving van een probleem met be­ In Prolog wordt de relatie 'gehuwd' met hulp van een aantal feiten en regels, de volgende clause gedefinieerd: waarna alle mogelijke oplossingen van een probleem kunnen worden ge­ gehuwd (jaap, carla ). vraagd .. .' Deze clause moet worden gelezen als: Bij het maken van Prolog programma's jaap is gehuwd met carla. Van deze clau­ gaat het dus om het opstellen van feiten se is 'gehuwd' het predikaat; de argu­ en regels en het logisch toepassen ervan. menten 'jaap' en 'carla' zijn tussen ha­ Dat dit een totaal andere benadering is ken vermeld. De clause wordt afgeslo­ dan bij een conventionele taal zal de le­ ten met een punt. zer duidelijk zijn. Deze regel is een voorbeeld van een feit: Bij de conventionele talen ligt de nadruk er komen alleen constanten in voor. op het rekenaspect; bij Prolog - en ook Constanten worden altijd met een klei­ bij LISP - is het meer de logische struc­ ne letter begonnen; variabelen daaren­ PROLOG, EEN KORTE tuur tussen gegevens of 'kennis' dat tegen beginnen met een hoofdletter. INLEIDING wordt benadrukt. Maar daarover later meer. Andere Het betekent echter niet dat je met Pro- voorbeelden van clauses:

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 62- gehuwd (jaap, carla). /* ======*/ gehuwd ( martijn , lieve ). /* */ /* stamboompje */ gehuwd (janjaap ,marie}ouise). /* eerste versie: enkele gehuwden. */ /* */ De 'underscore' kan worden gebruikt /* doel: */ om samenstellingen te creëren; daar­ /* - het controleren van feiten; */ /* - het opvragen van informatie. */ mee wordt de leesbaarheid aanzienlijk /* */ vergroot. /* ======*/

/* predicates Verifieren en opvragen gehuwd ( symbol , symbol ) */ Wanneer bovenstaande regels aan Pro­ /* clauses log worden aangeboden, kunnen er fei­ */ gehuwd ( jaap, carla ). ten mee worden geverifieerd, die we gehuwd ( martijn , lieve ). voor waar houden. Voeren we als vraag gehuwd ( jan_jaap, marie_louise ). in: /* de volgende regel betekent: gehuwd ( martijn , lieve ). elke andere parameter van 'gehuwd' leidt tot een 'fail' */ dan antwoordt Prolog met 'Yes.' omdat gehuwd ( _ , _ ) :- fail. deze stelling terug te vinden is bij de in­ gevoerde clauses. Het ligt voor de hand dat: Figuur la: Prolog invoer voor een eenvoudig kennis bestand. gehuwd (jaap, marie}ouise). A.D.A. PROLOG Top of memory < 555222 het antwoord 'No.' zal opleveren. Workspace available: 327 Kbytes Workspace permitted: 327 Kbytes Op dezelfde manier kunnen er gegevens type PD (PUBLIC DOMAIN VERSION) uit het kennisbestand worden betrok­ Version 1.9lP - 12/26/86 Copyright Robert Morein and Automata Design Associates 1985 ken. Voor elk op te vragen gegeven moet Dresher, Pa. (215) - 646-4894 een variabele op de plaats van het be­ treffende argument aan Prolog worden ?-consult(stam1). meegegeven: Compiling stamI. Yes. gehuwd (X, carla). ?-gehuwd(jaap,carla). Yes. More (Y/N):y moet worden gelezen als: zoek een X die No. gehuwd is met carla, oftewel wie is er ge­ huwd met carla? Prolog komt met de ?-gehuwd(X,lieve). oplossing: X = martijn More (Y/N) :y No. X=jaap ?-gehuwd(jan jaap,Y). Het is ook mogelijk twee variabelen in Y - marie louise More (Y/N):y te voeren; in feite wordt de vraag dan: No. wie is er met wie gehuwd? De Prolog­ invoer: ?-gehuwd(martijn,marie louise). No.

gehuwd(X, Y). ?-gehuwd(X, Y). X = jaap, levert de uitvoer: Y = carla More (Y/N):y X = martijn, X=jaap, Y=carla Y = lieve X = martijn, Y = lieve More (Y/N):y X = jan_jaap, X = janjaap, Y = marie}ouise Y = marie louise More (Y/N):y In figuur la laat de Prolog regels zien; in No. figuur lb is een Prolog-sessie met deze ?- invoer weergegeven.

Verbinden Figuur 1b: De Prolog-sessie waarin de resultaten worden getoond van de verwerkingen op de Prolog invoer uit figuur la. Het predikaat 'kind_van' verbindt het Voor het goede begrip is de sessie invoer kind met de moeder. Zoals eerder op­ onderstreept. gemerkt, een moeder kan verscheidene

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 63- wim x mien cees x jansje kinderen hebben: voor elke moeder­ - ~ -~ kind-relatie wordt een aparte dause in daan x ...... maart je het gegevensbestand opgenomen. Lieve I ~ marcel jaap x carla heeft bijvoorbeeld twee kinderen: rens­ I ~ -- ke en hilde. Dit wordt weergegeven met: marie louise x jan jaap marjan I - 11 11 kind_van (renske, lieve). hans alletta anouk kind van (hilde, lieve). lieve x martijn I Uit bovenstaande regels kunnen we zo­ hilde x karel wel de moeder als het kind opvragen: I renske kind_van ( X , lieve ); wie zijn de kinde­ ren van lieve? achternamen: wim medema kind van (renske , Y); wie is de moeder cees verdonk van renske? jan_jaap nijhuis martijn wieten karel steenman Het zou een stuk leesbaarder zijn als er mien verhoog een 'moeder_van' predikaat zou zijn. jansje bakker De moeder kunnen we opsporen met carla de_graaf een dause die gebruik maakt van feiten die al ingevoerd zijn:

Figuur 2a: Een eenvoudiqe stamboom. moeder_van (X, Y) :- kind_van (Y , ~======--- /* */ X). /* stamboompje */ /* tweede versie: gehuwden, kinderen, vaders en moeders */ Lees dit als: 'X is de moeder van Y als /* doel: het opvragen van afgeleide informatie. */ /* */ Y een kind is van X'. Het symbool ':-' /* ======*/ geeft de afhankelijkheid aan: als. Voor vader van kunnen we eenzelfde regel /* predicates opschrijven: gehuwd ( symbol , symbol ) kind_van ( symbol , symbol ) moeder_van ( symbol , symbol ) vader_van (X, Y): kind_van (Y, Z), vader_van ( symbol , symbol ) gehuwd ( X , Z ). ouder_van ( symbol , symbol ) */ oftewel: 'X is de vader van Y als Y een /* clauses kind is van Z en X gehuwd is met Z'. De */ logische operatie en wordt in de defini­ gehuwd wim, mien ). tie voorgesteld door de komma. gehuwd cees , jansje ). gehuwd jaap, carla ). gehuwd daan , maart je ). Beide regels kunnen worden gecombi­ gehuwd martijn , lieve ). neerd in de regel voor ouder_van: gehuwd karel, hilde ). gehuwd jan_jaap, marie_Iouise ). gehuwd , _ ) :- fail. ouder_van (X, Y) :- moeder_van (X , Y); vader_van (X, Y). kind van daan , mi en ). kind-van lieve , mien ). kind-van marcel , maart je ). oftewel: 'X is een ouder van Y als X de kind-van hans, maart je ). moeder is van Y of X de vader is van Y'. kind-van marie louise , maart je ). De logische operatie of wordt in de de­ kind-van renske , lieve ). finitie dus voorgesteld door een punt­ kind-van hilde , lieve ). kind-van jaap, jansje ). komma. kind-van maart je , jansje ). kind-van marjan , carla ). In figuur 2a is een stamboom weergege­ kind-van anouk , carla ). ven met huwelijken, kinderen en achter­ kind-van alletta 1 marie louise ). kind::::van _ , _ ) :- fail~ namen. Figuur 2b stelt een eenvoudige Prolog implementatie van die stam­ y moeder van ( X , Y :- kind_van , X ) . boom voor, zij het nog zonder ~chterna­ vader van ( X , Y :- kind van ( Y , Z ) , men. gehuWd ( X , Z ) . Figuur 2c tenslotte demonstreert de uit­ voer van het zoeken naar moeders, va­ ouder_van X , Y :- moeder van ( X , Y ) ; ders en ouders. vader van ( X , Y ) . Figuur 2b: Regels voor het invoeren van het kennisbestand van de Een compleet programma waarin ach­ stamboom uit figuur 2a. "De achternamen zijn hier nog ternamen, grootouders en dergelijke weggelaten. zijn verwerkt is afgebeeld in figuur 3a.

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -64- Prolog systemen A.D.A. PROLOG Top of memory < 555222 Er zijn verschillende Prolog systemen Workspace available: 327 Kbytes voor PC's op de markt; de opsomming Workspace permitted: 327 Kbytes is waarschijnlijk niet volledig. type PD (PUBLIC DOMAIN VERSION) Version 1.91P - 12/26/86 Copyright Robert Morein and Automata Design Associates 1985 De public domain versie van A.D.A. kan Dresher, Pa. (215) - 646-4894 gezien de prijs voor niemand een pro­ ?-consult(stam2). bleem zijn. De vele voorbeeldprogram­ Yes. ma's die deze PD Prolog-interpreter vergezellen zijn een goede stimulans. ?-vader van(X,maartje). X - cees Het is jammer dat de PD-versie nu juist More (Y/N):y de trace-optie mist; trace is heel bruik­ No. baar voor een beginneling. Er moet echter iets overblijven om tot ?-ouder van(X,hilde). X = lieve de aanschaf van d~ wat duurdere versie More (Y/N):y over te gaan: de kosten van de opvolger, X = martijn 'Educational Prolog', zijn $ 29,95. More (Y/N):y No.

Turbo Prolog van Borland is een Prolog ?-moeder van(lieve,renske). die geïntegreerd is met een ontwikke­ Yes. lomgeving, analoog aan de Turbo-C en More (Y/N):y Turbo-Pascal software. De kosten van No. de Turbo-Prolog zijn rond f 200,-; 7- daarvoor wordt een Prolog-compiler (!) en een gecombineerd reference manual en tutorial geleverd. Turbo­ Figuur 2c: Enkele exercities met de ingevoerde kennis uit "figuur Pro log wijkt in gebruik enigszins af. 2b. Standaard Prolog is een 'untyped' taal, een taal zonder declaraties van types; Turbo-Prolog heeft 'typing' geïntrodu• overzicht wordt gepresenteerd van de dat standaard-Prolog bezitters in staat ceerd in de vorm van domain- en predi­ standaard predikaten. Als reference zijn de Turbo-Prolog features goed te cate-declaraties. Het komt er in de manual is het dus niet zo geschikt. Het onderscheiden. In een appendix worden praktijk op neer, dat standaard Prolog­ boek kost ongeveer f 50,- en is uitgege­ de verschillen tussen de beschikbare programma's altijd voor Turbo-Prolog ven bij Springer-Verlag. Prolog-systemen kort aangegeven. moeten worden aangepast. Het boek is bruikbaar voor lezers die ge­ Pro log, een inleiding wend zijn aan de Borland-stijl en is een Literatuur goede aanvulling op het boek dat de Dit Nederlandstalige boekje van Buro­ aanschaf van Turbo-Prolog vergezelt. Als gevolg van de groeiende populari­ ham & Hall behandelt de beginselen De prijs van het boek is ongeveer f 50,­ teit van Prolog nemen ook de publica­ van Prolog. Het vertoont overeenkomst de uitgever is Howard W. Sams & Com­ ties rond de taal toe. Het blad Byte heeft met het boek van Clocksin & Mellish, zij pany. in 1987 bijvoorbeeld een themanummer het dat het niet zo diep op de stof ingaat. rond Prolog uitgebracht, dat de moeite De schrijvers gaan ervan uit, dat zodra Tot zover... van het lezen waard is. Voorts verschij­ de beginselen de lezer duidelijk zijn, hij nen er steeds meer boeken; enkele er­ zelf in staat is grotere programma's te Prolog is een interessante taal met gro­ van worden hier kort belicht. ontwikkelen. Tot besluit zijn in het te toekomstmogelijkheden. Want wan­ boekje een aantal nuttige 'case studies' neer we de ontwikkelingen op compu­ Programming in Prolog opgenomen. Het boek is uitgegeven bij tergebied over de laatste jaren eens op Academic Service, kost ongeveer f 35,­ een rij zetten, dan zien we toch dat er Dit Engelstalige boek van Clocksin & en mag worden beschouwd als een leer­ steeds meer een tendens ontstaat om de Mellish wordt beschouwd als het stan­ boek voor veteranen in computertalen. machine meer ingebouwde 'intelligen­ daard werk op Prolog gebied. De schrij­ tie' mee te geven. vers hebben het opgezet als leerboek: na Turbo Prolog primer Vroeger was dat ondenkbaar, al was hel een eenvoudige inleiding komen alle alleen maar omdat dergelijke vormen aspecten stap voor stap aan de orde. Elk Dit - weer Engelstalige - boek van van programmeren nu eenmaal heel erg hoofdstuk eindigt met opgaven, waarin Dan Shafer beschrijft Borlands Turbo­ kostbaar zijn in termen van geheugen en de gepresenteerde stof wordt toegepast. Prolog. Het is uitvoerig van opzet: drie snelheid. Om een fikse hoeveelheid ken­ Ook de oplossingen staan in het boek verschillende delen behandelen achter­ nis op te slaan en vervolgens ook nog in­ vermeld. Wanneer tweederde van het eenvolgens de ontwikkelomgeving, Tur­ telligent te kunnen benaderen, dat ver­ boek is doorgewerkt geven de schrijvers bo-Prolog zelf en de mogelijkheden eist nogal wat van de hardware, terwijl aan, dat 'de lezer in staat is redelijke voor gevorderden. Voor standaard Pro­ er ook een nieuwe klasse software nodig programma's te schrijven .. .'. Een gemis log bezitters is het eerste deel niet inte­ is. Prolog is daar een prima voorbeeld in het boek is een hoofdstuk waarin een ressant; het tweede en derde deel eisen van!

Mf;X/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 65- /* ======*/ /* * / /* stamboompje */ /* derde versie: gehuwden, kinderen, vaders en moeders */ /* achternaam, voorouders, geslacht */ /* * / /* doel: */ /* het opvragen van moeilijke afgeleide informatie. */ /* */ /* ======*/ /* predicates gehuwd ( symbol , symbol ) kind van ( symbol , symbol ) moeder_van ( symbol , symbol ) vader_van ( symbol , symbol ) ouder_van ( symbol , symbol ) voorouder_van ( symbol , integer , symbol grootvader van ( symbol , symbol ) grootmoeder_van ( symbol , symbol achternaam ( symbol , symbol ) achternaam is ( symbol , symbol ) mannelijk T symbol ) */ /* clauses */ gehuwd wim, mien ). gehuwd cees , jansJe ). gehuwd jaap, carla ). gehuwd daan , maart je ). gehuwd martijn , lieve ). gehuwd karel , hilde ). gehuwd jan jaap, marie louise ). gehuwd ,-_ ) :- fail.-

kind van daan , mien ). kind-van lieve , mien ). kind-van marcel , maart je ). kind-van hans, maart je ). kind-van marie louise , maart je ). kind-van renske, lieve ). kind-van hilde , lieve ). kind-van jaap , jans je ). achternaam medema , wim ) . kind-van maart je , jansje ). achternaam verdonk , cees ) . kind-van marjan , carla ). achternaam nijhuis , jan_jaap ) . kind-van anouk , carla ). achternaam wieten , martijn ) . kind-van alletta , marie louise achternaam steenman , karel ) . kind-van _ , _ ) :- fail~ achternaam verhoog , mien ) . achternaam bakker , jansje ) . mannelijk wim) . achternaam de _graaf , carla ) . mannelijk daan ). achternaam ) :- faU. mannelijk marcel ). mannelijk hans) . moeder van X Y :- kind van Y , X ) . mannelijk martijn ). - mannelijk karel ). vader van ( X , Y ) :- kind van ( Y Z ) , mannelijk jan jaap ). gehuwd ( X Z ) . mannelijk cees ). , . mannelijk jaap ). ouder van ( X , Y ) :- moeder van ( X , Y ) , mannelijk ) :- fail. vader van ( X , Y ) .

van :- voorouder- X I Y ouder van ( X , Y ) . voorouder van X N van Z , Y : - ouder- ( , Y ) , NI is N-I, voorouder van X , NI , Z

grootvader_van ( X , Y ) :- voorouder van ( X , 2 , Y ), mannelijk-( X ). grootmoeder_van ( X , Y ) :- grootvader van ( Z , Y ), gehuwd ( z-, X ).

achternaam is X Y :- gehuwd ( Z Y ) , achternaam ~s ( X , Z ) . achternaam- j.s X , Y :- vader van T Z , Y ) , achternaam is ( X , Z ) . achternaam is X , Y :- achternaam ( X , Y ) .

Figuur 3a: Een volledige Prolog implementatie van de stamboom uit figuur 2a. j

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26· november 1988 - 66- » Supdlr ...... 9 ••• 57-62 » Devpac·80 assembler ...... 11 .. 16·19 • TAD-puzzals op PC ...... 23 ... 70-74 » DIskit ...... 17 .. 52·53 Nabestellen kan ook! » TAD-puzzle opl. lezers ...... 23 ...... 41 » I:>ynamlc Publisher·MSX ...... 20 .. 38·39 In ieder nummer van MSX/MS-DOS Computer Magazine vindt u artikelen over tal van onderwerpen. Vaak zal blijken dat we al geschreven hebben :: +~g:p~~::.~~x~.~~~~.::::::::::::: ~:::4~~ over iets dat uw interesse heeft. In dat geval loont het de moeite het betref­ » TapdFr ...... 5 ... 34·35 » Teken ...... 20 ... 50·59 ii I~i~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~:] ~~~~~~~ ti fende nummer na te bestellen. Daarom publiceren we regelmatig een greep » Teller ...... 12 ... 40-41 » Flash·as.embler ...... 16 .. 32·34 uit onze oude nummers, waarbij we aangeven of een artikel voor MSX (00) of » T1ps85 ...... 5 .. .45-47 » Head allgnment klt...... 7 ...... 67 » Tstbld ...... 12 ... 33-34 » JRT·Pascal ...... 14 .. 64·85 MS-DOS(. ) bestemd is. Als er niets voorstaat, dan is het algemeen van » Mastervolce·Wordstore ...... 5 ...... 21 aard. De prijzen: 1 nummer f 8,45; 2 nummers f 13,40, 3 nummers f 17,35, :: lN~I.~.~.:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: L~:g~ » MSX-64 ...... 3 ...... 13 per 4 f 22,80 en 5 stuks kosten f 26,75. Dit alles Inclusief porto-kosten. Over­ » Varin2 ...... 9 ... 53-54 » MSXBUG monltorprogramma .. 16 .. 89-74 » VarlsVUnlst ...... 7 ... 66-72 » MSXDOS ...... 8 .. 58·59 maken op giro 4398560, t.n.v. Tijl Tijdschriften, afd.lezersservice. Vergeet » VIper...... 14 ... 70-74 » MT·Dabug ...... 3 ...... 11 niet te vermelden welke nummers u wenst. Dat laatste geldt ook als u con­ » Vissen ...... 7 ... 76-80 » Philip. MSX·OOS ...... 8 .. 58·59 tanten opstuurt, naar het adres zoals dat in ons colofon vermeld staat. » Vsteke ...... 4 ... 54·57 » Quasar·Pascal ...... 15 .. 15·17 » Walldk ...... l0 ... 58·59 » RF Assembler MSX2 ...... 22 .. 14·16 De nummers 1, 2, 3, 5 en 6 zijn uitverkocht. U kunt echter copietjes bestel­ » Wijnglas ...... 1 ... 48·49 » Sparrowsoft Utllltie ...... 9 .. 28·27 len, kosten f 0,25 per stuk. Per bestelling komen daar f 2,50 porto en admi­ » Turbo Pascal ...... 19 .. 44·48 ninistratiekosten bij. » Turbo Pascal:Toch de BIOS ..... 21 .. 31·33 EDUCATIEF » ZEN assembler ...... l1 .. 18·19 » Aackosoft Aardrijkskunde ...... 1 ...... 32 » Aackosoft Kaartengenerator...... 1 ...... 32 COMPUTERS LlSTINGS » Basic cursus MSX ...... 3 ... 12·13 SPELLEN » AVT·OAf2NOO CPC-300 MSX210 ... 44-46 » 3D-de...... 6 .. 49·51 » Bridge Spelenderwijs ...... 13 ... 69·89 » 30 MSX hits spellen ...... 23 .. 78·79 » AVT·MSX ...... 4 ... 22·23 » Allen ...... 7 .. 73·75 » Computerra ...... 24 ... 52-53 » 30 Knockout ...... 8 ...... 57 » Canon V·2O ...... 3 ... 48-50 • AIldir ...... 23 .. 62·66 » KeereItje de Cargadoor ...... 4 ...... 81 » 8 Computerhlt...... 7 ...... 50 » Goldstar FC.200 ...... 5 ... 16-17 » Keerelt e leert Wiskunde ...... 5 ...... 20 » 737 Flightsimulator ...... 8 ...... 49 » Panasonlc CF·27oo ...... 7 ... 36-37 :: =;P'MSX::::::::::::::::::::::::::::J:: ~~~ » Lesmaker ...... 13 ...... 39 » A1pha Squadron ...... 6 ...... 70 » Philip. NMS 6220 ...... 16 ... 43-44 » BasDIs ...... 3 .. 33·35 » MSX Basic Cursus ...... 3 ... 12·13 » Arkanold ...... 16 .. 18·17 » Phillps NMS 6245 ...... 19 ... 32·33 » Rekenwonder...... 18 ...... 83 » Auf wIedersehen Monty ...... 15 ...... 13 » Phillps NMS 8250 ...... 12 ... 54·57 :: ~:~~~~p~i::::::::::::::::::::::::::::::::.~ ~ :::i2.~ » Tempo :1.,pen ...... 13 ...... 47 » Phillps NMS 8255 ...... 13 ... 40-42 » BIasi ...... 19 .. 54·59 :: ~~;t~~~r.~~~.~.~.~.~:::::::::::::~ ::·54.~~ » Philip. NMS 8280 ...... 14 ... 38·39 » Blue & Pink ...... 1 .. 46-47 :: +~'b"JI~d~~~:;fu.;;;;~::::::::::::::::.~::::33:~~ » Beamrider...... 4 ...... 82 • Philip. NMS 9118 ...... 22 •.• 74·76 » Bolsaulo's ...... 1 .. 42·44 » Blow-up ...... 24 .. 43·49 » Philip. VG·8020 ...... 2 ... 42-44 » Break ...... 10 .. 20-24 » Booga·Boo the Flea ...... 3 ...... 88 » Philip. VG·823O ...... 8 ... 20·23 » Bronski ...... 3 .. 42-44 »Boom ...... 6 ...... 89 » Ploneer PX·7 MSXl ...... 23 ... 22·23 » COlors ...... 6 .. 39-40 TOEPASSINGEN » Boulderdash 2 ...... 5 ...... 68 » Sony HIIBII HB·201 P ...... 5 ... 22·25 » 9 Grijstinten screencopy...... 8 ...... 73 » Bo.lng ...... 8 ...... 57 » Sony HIIB" HB-501 p ...... 8 ... 38-40 :: g~~~p:::::::::::::::::::::::::::::::::::~:: ~~~ .A&R Boekhouden ...... 23 ... 13·18 » Breaker MSX ...... 24 .. 50-51 » Sony HIIBII HB·75P ...... 1 ... 20-24 • Dalamaker...... 25 .. 36-42 » Aackobase·2 ...... 1 ... 14·16 »Bridge ...... 7 ...... 87 » Sony HIIBII HB-F500p ...... 7 ... 22·25 » Datamaker ...... 25 .. 36-42 » Aackocale·2 ...... 1 ... 22·23 » Sony HIIB" HB·F7ooP ...... 9 ... 42-44 » DIglldok ...... 8 ...... 55 » AackoSCRIBE ...... 10 ... 18·18 )~ ~~~~~:e:t.~~.~.~.~~~~~~~~.:::~~ ::.~.::~~ » Sony HIIBII HB·F9P ...... 11 ... 44·48 » DIpshit Msx...... 24 .. 59·83 » Aackoteld·2 ...... 1 ... 11·13 .Callfornla Games ...... 23 .. 46·47 » SpectravIdeo SVI·728 ...... 2 ..... 8·12 » DIsass ...... 18 .. 54·58 » Adre. MSX ...... 2 ...... 55 » Castle Combat ...... 2 ...... 71 » Speclravldeo X·PRESS ...... 5 ••• 62·87 » DI.kmonltor ...... 5 .. 38·39 » Assembler vergelijkende \est ... 11 ... 18·19 » Centipede ...... 6 ...... 69 » Yashlca YC.64 ...... 3 ... 24·26 » Drpasc ...... 15 .. 62·84 » Belasting 1985 ...... 7 ...... 68 » Chess Game MSX2 ...... 12 ...... 42 » Drum ...... 10 .. 30-34 »COmsta ...... 22 ...... 21 » Chiller ...... 5 ...... 69 » Drwms 2 MSX2 ...... 22 .. 22·26 » Creallve Greetings ...... 4 ... 28-30 » Chuckle Egg ...... 5 ...... 70 » Dskld ...... 8 .. 64-65 » Dieet ...... 13 ... 69-70 » Comic Bakery ...... 1 ...... 26 DISKDRIVES » DskTyp ...... 7 ...... 40 » Digisal sat. ontvanger...... 18 ... 32·35 » Cosmlc Shock Absorber ...... 18 .. 15·18 » AVT DPF·550 ...... 3 ... 16·18 » Dsort ...... 21 .. 44-49 » Doldstar ...... 15 ... 10-11 » Da Sekte ...... 13 ...... 71 » ECC ombouw ...... 4 ... 16·18 » Edlt...... 6 .. 36-38 » Draws ...... 4 ...... 80 » Dog Fighter ...... 3 ...... 87 » Philip. VY-0010NY-OO11...... 7 ... 62-63 » Een per Huls ...... 2 .. 46·49 • Dynamlc Publlsher ...... 23 ... 53-57 » Driner Tanks ...... 2 ...... 70 • EnqEnt ...... 25 .. 24·32 » Dynamlc Publlsher ...... 20 ... 36-39 » EnqEnt ...... 25 ...... 24 » Ease ...... 19 ... 39·42 :: ~F.t~e~I.~~~:::::::::::::::::::::::::::::::::~ ::'4d~ » Escape ...... 4 .. 48·50 » Easyc0r,y ...... 12 ...... 69 » Eric and the Floalers ...... 2 ...... 70 PRINTERS » Figrek ...... 8 .. 45·47 » Faslan akturerlngspakket ...... 18 ... 24·27 » European Games ...... 25 .. 54·57 » Canon T·22E ...... 4 ... 85-87 • FlfeFlnd (Turbo C) ...... 22 .. 64·67 » Fistan financiële adm ...... 11 ... 30-33 » E.erion ...... 14 ...... 32 Ep.on GX·80 ...... 6 ... 32·34 • FlIeMove (Turbo C) ...... 25 .. 66·69 » Fistan financiële adm ...... 16 ... 12·14 » F·l Splrit ...... 2O .. 33-34 » Philip. VW-0030 ...... 6 ... 64·65 » Grolet ...... 5 ...... 40 » HI·BRID ...... 9 ... 44·48 » Flnal Countdown MSX ...... 24 .. 54·58 » Phillps NMS 1431 ...... 16 ... 38·39 » HAL ...... 17 .. 38·46 » Home-Offlce 2 ...... 12 ... 58-60 » Flre Rescue ...... 4 ...... 83 Prlnler·mogeIiJkheden ...... 13 •.. 10·18 » Heel apart labyrint...... 17 .. 38·46 » Huishoudboekje MSX ...... 3 ...... 12 » Flightpalh 737 ...... 8 ...... 48 Slar LC·l0 ...... 22 ... 46·50 » Usfabriek ...... 14 .. 52·57 » Fllntstone. MSX ...... 24 .. 43·49 Slar NL·l0...... 9 ..• 20-24 » Jake In the Caves ...... 13 .. 58·62 :: ~~.~li::::::::::::::::::::::::::::::::::::::l::::4:4~ » Foot Volley ...... 10 .. 71·72 » Toshlba HX·P550 ...... 13 ... 44·48 » Joysor ...... 11 .. 12·14 » Kruiswoord generator ...... 14 ... 22·23 » Formation Z ...... 14 ...... 33 Trend JP·1301 ...... 8 ... 42-45 » Kalend ...... 21 .. 50-52 » Lesmaker ...... 17 ... 48·51 » Formula One simulator ...... 8 ...... 56 • Kalender ...... 22 .. 60-61 » Lestar ...... 13 ...... 39 » Formula One Simulator ...... 8 .. 56·57 » Kerkldok ...... 4 ...... 51 » MastelVOlce·Wordstore ...... 5 ...... 21 » GaiaMlan ...... 21 ...... 28 » Kerstliedjes ...... 19 .. 49-50 • MAX facturering ...... 23 ... 13-18 » Garyoh MSX2 ...... 23 .. 48·49 COMMUNICATIE » Keuken ...... ll .. 49·52 » Medlco ...... 12 ...... 69 » Ghost Busters ...... 2 .. 72·73 Computer communlcalle ...... 10 ... 44-48 » Kladblok ...... 4 .. 58-60 » Moestuin ...... 15 ... 33-34 » Guardlc MSX ...... 24 .. 43·49 » Koppie ...... 18 .. 50·53 » MSXScrlpt ...... 4 ...... 80 » Guttblaster MSX ...... 24 .. 43·49 :: ~!f~fJ'o~~.. ~.~~~~~.~~~.:::::::.~~::::.-: » Lampjes ...... 1 .. 40-41 » MSX-Calc ...... 14 ... 88-69 » Head over heels ...... 19 ...... 16 » MT·Vldltel ...... 4 ... 68·71 » Laserelke ...... 21 .. 54·57 » MSX·Teld ...... 10 ... 62·63 » Hopper ...... 8 ...... 69 » Letter ...... 5 .. 36·38 » MT·Base ...... 2 ... 26-27 » Howard the Ouck ...... 16 ...... 17 )~ ~~~~·o~~';; ~~5.~.:::::::::::::::::::: ~L:~g » Unklk ...... l0 ...... 57 » MT·Vlditel ...... 4 ... 68·71 » Hunchback ...... 3 ...... 68 Prolek 1200 modem ...... 9 •.. 12·13 » Lockin' Man ...... 4 .. 52·53 » Muslwrlter...... 10 ...... 73 » Hustler ...... 5 ...... 70 » Tel·Tron 1200 MSX ...... 5 ... 12·14 » MCM2B ...... 18 .. 40-49 » Musi...... 7 ...... 68 » Hyper Olymplc 2 ...... 1 ...... 26 » MCM2B2 ...... 24 .. 64·73 » Odyssey·K ...... 9 ...... 25 » Hyper Sports 1 ...... 1 ...... 26 » MCMbase ...... 2 .. 28·33 » OnyxF boekhouding ...... 8 ... 67·89 » Hyper Vlper ...... 3 ...... 69 » MCMprt ...... 15 .. 54·58 » Pafet...... 12 ...... 69 »lce ...... l0 ...... 65 MONITOREN » Memmon ...... 6 ...... 48 » Phlllps FInanciele admln ...... 16 ... 12·14 • Icon, quest for the Ring ...... 24 .. 43·49 Hanlare. Boxer 12 ...... 5 ... 49·50 » MIssIIe Altack ...... 23 .. 26-32 » Phlllps FInanciele admln ...... 14 ... 60-63 » International Karate ...... 11 ...... 54 Sony KX·14CP1 ...... 5 ...... 27 » MSX Gokmaehine ...... 2 .. 50·52 » Philip. Salaris admln ...... 16 ... 64·67 » Jack the Nipper ...... 12 .. 66·67 » Phillps Voorraad/Faktur...... 14 ... 60-63 »Jet Set Wllly ...... 3 ...... 66 :: ~~~gm:::::::::::::::::::::::::::::::::: 1~:: ~~~~ » Prlnt·X·Press ...... 12 ... 44·45 » Jetflghter ...... 6 ...... 50 DIV. HARDWARE » MSXpen ...... 4 .. 40-42 » Prlntiab MSXl ...... 22 ...... 45 » Jawels of Darkness ...... 12 .. 67·68 » MSXprt ...... 9 .. 55·85 • Relle ...... 22 ... 68·71 »Jump jat ...... 8 ...... 51 » AVT -ODM-ol Qulck Disk ...... 1 ... 38·39 » MSXtype ...... 3 ...... 44 • Snelfactuur ...... 22 ... 58·59 » Ketapult schaak MSX ...... 22 .. 18·19 Com. PL·80 Plotter/Prlnler...... 18 ...... 68 » 0Id...... 25 .. 84-65 » Snelfaktuur MSX ...... 20 ... 28·30 » Kinderen V.d. wind ...... 17 .. 36·37 Com. PL·80 Plotter/Prlnler...... 12... 62-64 » Othell ...... 18 .. 40-42 » Spreadsheet, wat Is een ...... 2 ... 20-21 » Kinderen van de Wind ...... 17 .. 36·37 » Daewoo DPC·280 Qulck Disk .... 4 ... 32·33 • Pallence deel 1 ...... 24 .. 39·42 » SuperKesboek ...... 19 ... 13·15 » KlaverJassen MSX ...... 22 ...... 54 » Olglsal salelliel decoder ...... 18 ... 32·35 • Pallence deel 2 ...... 25 .. 33·35 • Tasword ...... 22 ... 72·73 » Knlghlmare ...... 9 ...... 66 » EeC E.panslon Comp. Case .... 2 ... 62-63 » Planetartum ...... 3 .. 38·41 » Tasword MSX ...... 5 ...... 20 » Krufswoord-generator ...... 14 .. 22·23 » Print ...... 13 .. 29-31 » Tasword MSX·2 ...... 11 ... 28·28 » Lazerblkes ...... 7 ...... 50 :: ~~~~z~~P~g~öï::::::::::::::::::.~:::::::: ~~ » Prlnt ...... 24 .. 76·80 » Turbo Screencopy ...... 12 ...... 20 » Llvlngstone I presume ...... 16 ...... 15 Philip. AV·73oo TV·Tuner ...... 14 ... 50-51 » PuekY ...... 12 .. 22·27 » Turbobasa ...... 16 ...... 45 » Loderunner ...... 6 ...... 67 » Phillps NMS 1150 louchpad ... 18 ... 26-29 » Reflsl ...... 10 .. 38-42 » TurboTeld ...... 19 ... 60-61 » Mack A1tack ...... 9 ...... 85 » Phillps NMS 1205 muslc·mod. 13 .•• 38·38 » Rem Space Killer ...... 4 .. 34-38 • Twln, spread.heet ...... 25 ... 20-23 » Manie Mlner ...... 3 ...... 88 » PL80, MSX lekens voor...... 18 ...... 68 • ValueCaic/ValueWord ...... 24 ... 16-18 » Match Day MSX ...... 24 .. 43·49 » Sony GB-7S Creallve Graphlcs. 2 ... 34·36 :: ~~::::::::::::::::::::::::::::::::::::~g:: ~~~ » Vldeographlcs/dlgltizlng ...... 14 ... 42·48 » Maze of Gallous ...... 19 ...... 17 » Sony Plotter/Prlnler PRN·C41 ... 4 ... 28·30 » Saloor ...... 13 .. 32·33 » WDPRO ...... 13 ...... 74 » Mazes Unllmlted ...... 10 ...... 85 » SVI 2000B robolarm ...... 11 ... 38·40 » Schaak ...... 19 .. 51·53 » Yamaha graphlc card ...... 18 ... 35-36 » Monkey Academy ...... 1 ...... 27 » Toshlba HX·MU901 keyboard. 12... 30·32 » Schatten Duiken ...... 5 .. 28·31 » Monopoly ...... 11 .. 24·25 » Yamaha card·reader ...... 18 ... 35-38 » Schuifpuzzle ...... 1 .. 46-47 » Monopoly speitest...... 11 .. 24·25 » Sclptr·MSX2 ...... 11 .. 60-63 » Moonrider ...... 10 ...... 64 » Screendump In ML ...... 8 .. 20-23 UTILITY'S/TALEN » Snackbar ...... 8 .. 24·27 » Aaeko Character Editor ...... 1 ...... 34 :: ~~~~!1~~.~.~.:::::::::::::::::::::::::::1 i ::::::: ~~ LOSSE NUMMER • Sneelde ...... 25 .. 58-63 » ALFA·Fortran ...... 8 ... 28·32 » North Sea Hellcoplar ...... 8 ...... 53 » Snelll ...... 5 ...... 31 » Assembler mon. Phillps MSX .. 23 ... 10·12 » Oberon ...... 18 ...... 19 SERVICE MS-DOS » Space·Walk ...... 8 .. 59-63 » BDS·C compiler ...... 11 ... 20-22 »Oh Shit ...... 6 ...... 69 EN MSX » Sprite ...... l1 .. 66-75 » Champ assembler ...... 11 ... 16·19 » 0Ii'sWell ...... 9 ...... 65 » Sprlte·Edllor ...... 3 .. 28·32 » Compiler BDS·C test ...... 11 ... 20·22 » Pac Man ...... 21 .. 28·29 » Slrkls ...... ll ...... 41 » Delta·Baslc ...... 21 ... 41·43 » Penguln Adventure ...... 19 ...... 18

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 67- Kort en krachtig

Een vraag die we regelma­ We hebben wat weinig éénregeligen, kan wijzigen, zonder dat je een eventu­ tig krijgen is of we, naast ditmaal. Dat is niet zozeer te wijten aan eel ingesteld password vernietigt; terwijl gebrek aan inzendingen, maar heeft je de nieuwe prompt gewoon weer kwijt­ onze grote programma's, meer te maken met toevallige stemmin­ raakt bij een reset. ook niet wat kleine, snel in gen. Zo kregen we van een beginnend In regel 70 kan voor T$ elke gewenste te tikken programmaatjes programmeur een bewerking van de korte string ingevuld worden, maximaal willen brengen. Aan dat ver­ aloude lichtkrant toegestuurd en daar achttien tekens. zoek voldoen we natuurlijk hebben we onze didactische neigingen graag. Daar hebben we op losgelaten. Dus in deze aflevering veel aandacht voor de Basis van Basic. Typmac, MSX deze rubriek, Kort en Krach­ Speel ze. tig, voor. In nummer 17, lang geleden dus alweer, Het schrijven van dergelijke kwam in de brievenrubriek de mogelijk­ kleine programma's is een Hondrd, MSX2 heid ter sprake om de combinatie com­ puter en printer te benutten alsof het kunst op zich. Het is de be­ Peter van de Werken, uit Nederhemert, een ouderwetse typemachine was. Een doeling om met zo min mo­ stuurde ons dit grapje, dat ook best nog paar jaar geleden zou een dergelijke gelijk programma een zo wel handig kan zijn als je in een pro­ mogelijkheid ons nog absoluut belache­ groot mogelijk effect te be­ gramma met de schermlayout bezig lijk in de oren geklonken hebben. Toen reiken. Het toppunt van bent. Regel 100-120 proppen namelijk waren typemachines nog afgrijselijk al­ even 100 tekens op één MSX2 regel, in gemeen (ach ja, mijn studententijd); het zo'n programma is de Oneli­ scherm 7. Gewoon, door na ieder teken idee dat je zo'n kostbare computer daar­ ner, voor MSX en MS-DOS 1 pixel terug te springen. voor ging inzetten... maximaal 255 tekens lang. Op scherm 6 werkt het ook, met de be­ Maar goed, de tijden veranderen en een Maar ook korte routines, perktere kleurmogelijkheden van dat klein listinkje uit MeM overtikken is na­ die binnen grote program­ scherm. Enig rekenwerk moet kunnen tuurlijk nog altijd goedkoper dan me­ leiden tot aanpassingen naar de andere teen een heel tekstverwerkingspro­ ma's in stilte hun nuttige grafische schermen toe. gramma aanschaffen. We lieten ons dus werk doen, kunnen hier te­ Regel 130 en verder zijn niet meer es­ niet negatief uit, opperden zo wat moge­ recht. sentieel voor die honderd tekens, som­ lijkheden, en wierpen het probleem in mige van de kleurcombinaties die hier de lezersgroep. Met name de vraag, hoe ontstaan deden ons letterlijk pijn aan de je van een regel-georiënteerde printer ogen. Maar goed, dat is de vrijheid van softwarematig een typemachien maakt. de programmeur, zullen we maar zeg­ gen. De reacties daarop hielden in onze ogen niet allemaal over. Natuurlijk is het heel handig om met LINE INPUT hele re­ Klaar, MSX gels tegelijk in te lezen en door te sturen naar de printer, maar het is toch niet he­ Onze collega van de MSX-vraagbaak in lemaal wat wij in gedachten hadden. Nijverdal stuurde al geruime tijd gele­ Daniël Rutten uit Doesburg kwam met den een forse lijst K&Ktjes in. Eén daar­ het soort oplossing die ons meer aan­ van heette 'Valkuil'. Daar liepen wij dus sprak. Teken voor teken gaat alles naar niet in; dat mag Jan Broeze zèlf doen. het afdrukapparaat. Wel wat traag, Een andere programma sprak ons meer maar dat waren ouwerwetse typemachi­ aan: OK=KLAAR. Enig turen leerde nes toch ook? ons dat dit listinkje het SET PROMPT Bij het bewerken van Daniëls inzending commando vervangt. Dus waren we nog kwamen we nog wel tot een paar kleine niet bijster enthousiast, want waar heb­ wijzigingen: ben we anders het SET PROMPT com­ mando voor? Tot we ons realiseerden, In regel 70 werd gebruik gemaakt van de dat MSX1 'SET PROMPT' niet kent, functie INKEY$. Dit heeft als nadeel dus dat dit wel degelijk handig is. dat de cursor verdwijnt, zodat je niet op Bij het testen naderhand konden we het scherm kunt zien hoeveel spaties er vaststellen dat deze versie ook voor al ingetoetst zijn. Ouderwetse typema­ MSX2'ers interessant kan zijn, want het chines hadden weliswaar ook geen KLEINE MAAR FIJNE opereert onafhankelijk van de andere scherm, maar je kunt niet blijven zeuren. L1STINGS, VOOR MSX EN PC SET commando's. Dit betekent dat je Door het gebruik van INPUT$(l) werd met behulp van deze K&K de prompt dit probleem ondervangen.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 68- 10 1 HONDRD 0 20 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine KK26-1 0 30 1 ingezonden door Peter van de Werken, tel 04185 - 358 0 40 1 , 0 50 DEFINT A-Z: -COL OR 11,4,4: KEY OFF: SCREEN 7: OPEN I grp :"AS#l 99 60 PRESET(0,0): PRINT #1, 11 Dit is normaalschrift. Let ook op de 26 regels per sc hermbee ld. 11 116 70 X=0: Y=12 52 80 A$="Deze listing zorgt ervoor dat er precies 100 letters op 1 regel kunnen, ( by Peter van de Werken 1987)." ·216 90 LINE (0,9)-(511,9),8 240 100 FOR T=l TO 101 48 110 PRESET (5*(T-1),Y):PRINT #1, MID$(A$,T,l) 229' 120 NEXT T . 57 130 1- veranderen kleur en y-as ************************************************* 0 140 K=K+1:IF K=15 .THEN K=2 167 150 Y=Y+8: IF Y>204 THEN Y=12 78 160 L=INT(10*RND(1))+2: COL OR K,L 91 170 GOTO 100 10

10 1 KLAAR o 10 1 TYPMAC o 20 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine o 20 1 regelprinter als typemachine o 30 1 KK26-2 o 30 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine o 40 1 ingezonden door Jan Broeze o 40 1 KK26-3 o 50 1 o 50 1 ingezonden door Daniel Rutten o 60 CLEAR 200,&HE200: T=&HE200 92 60 ' CLS 112 70 T$="klaar": POKE T,34 . 211 70 I$=INPUT$(l) 55 80 FOR X=l TO LEN (T$) 125 80 A=ASC(I$) 202 90 P$=MID$(T$,X,l): POKE X+T,ASC(P$ 90 IF A<32 AND A<>13 AND A<>8 THEN BE ) 128 EP: GOTO 70 235 100 NEXT X 93 100 IF A=8 TH EN PRINT CHR$(8);: LPRIN 110 POKE X+1+T,0: T=&HE220 95 T CHR$(8)+CHR$(13);: T=T-1: GOTO 160 83 120 FOR X=0 TO 22 13 110 IF A=13 THEN PRINT: LPRINT CHR$(l 130 READ A$: POKE T+X,VAL("&H"+A$) 243 3)+CHR$(10);: T=0: GOTO 70 191 140 NEXT X 101 120 PRINT 1$; 150 150 POKE &HFF07,195: POKE &HFF0B,32 225 130 LPRINT I$;CHR$(13); 158 160 POKE &HFF09,226 101 140 T=T+1: IF T>80 THEN T=0 152 170 DATA 21,00,E2,E5,2A,DC,F3,2C 183 150 IF T=70 TH EN PLAY "07CCC" 157 I; 180 DATA CD,C6,00,3E,0D,CD,A2,00 202 160 LPRINT SPC(T); 10 190 DATA E1,CD,24,4A,C3,31,41 22 170 GOTO 70 6

Verder stuurde Daniël in regel 110 - Typmac - terecht - een aparte afhan­ met pagina opvoer, en wat je nog meer de afhandeling van de Return-toets - deling in regel 100. Want nu moet de po­ kunt bedenken! Nog één opmerking: een CHR$(l1) naar de printer. Dit is sitieteller met 1 verminderd worden. voor MSX1 kan het interessant zijn om een tegenwoordig nog maar zelden ge­ Ook nu weer kan het zijn dat verschil­ de maximumwaarde van T - de positie­ bruikt stuurt eken, de verticale tab. Mo­ lende printers verschillend reageren op teller - op 37 te zetten (regel 140), gelijk reageert Daniëls printer daarop CHR$(8). De afgedrukte oplossing gaf maar het hoeft niet. Dit hangt ervan af met een regelopvoer, de onze in ieder op de redactie zowel op het scherm als hoeveel tekens per regel je op de prin­ geval niet. Wij prefereren de combina­ op de printer keurig een backspace. Dat ter wilt hebben. tie CHR$(13) + CHR$(lO), een carria­ wil zeggen, op de printer kwamen de te­ ge return met line feed; of in goed Ne­ kens over elkaar heen, want aan Typex derlands, printkop terug naar begin van stellen we onze arme printerkop liever Lckr26, MSX en PC de regel en één regel opvoeren. Moge­ niet bloot! Dit is een heerlijk speelpro­ lijk moet u zelf even proberen wat uw gramma. Leer uw printer kennen. Want Let op: twee checksums, de linkerkolom printer accepteert. Ook voor de back­ met de handleiding en de ASCII tabel in is voor MSX, de rechter voor Pc. space kwamen we tot een iets gewijzig­ de hand moet het heel goed te doen zijn Lichtkranten blijven leuk. En meestal de oplossing. Deze krijgt in listing om dit programma op te voeden tot en zijn ze zowel voor MSX1, MSX2 èn PC

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 69- 10 I LCKR26 o 914 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine ' o 100 30 I KK26-4 o 442 40 I ingezonden door: R. Rosema o 684 50 I vrijwel ongewijzigd 0 341 60 I o 402 70 COLOR ,1,1: SCREEN 1: KEY OFF I 95 ,607 80 CLS , 1114 1394 90 LOCATE 5,5: PRINT "** LICHTKRANT **" ! 7 599 100 COLOR 8 . 224 64 110 A$=SPACE$(15)+" Dit is de ietsje gewijzigde versie van de Lichtkrant van A.M. Mol, MCM nr5." 188 ,316 120 FOR L=l TO LEN(A$) 1145 481 130 LOCATE 6,12: PRINT MID$(A$,L,15) 19 747 140 FOR T=l TO 50: NEXT T 39 79 150 NEXT L 239 567 160 GOTO 120 . 30 382 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 7119 ***

10 I LCKR26 verlengd 0 338 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine 0 100 30 I KK26-5 0 453 40 I ingezonden door: R. Rosema 0 684 50 I uitgebreide versie 0 123 60 I 0 402 70 COLOR ,1,1: SCREEN 1: KEY OFF: CLEAR 2000 65 433 80 CLS 114 394 90 LOCATE 5,5: PRINT "** LICHTKRANT **" 7 599 100 COLOR 8 224 64 110 A$=SPACE$(15)+"Dit is de ietsje gewijzigde versie van de Lichtkrant van A.M. Mol. MeM nr5." 220 420 120 FOR L=l TO LEN(A$) 145 481 130 ' LOCATE 6,12: PRINT MID$(A$,L,15) 19 747 140 FOR T=l TO 50: NEXT T 39 79 150 NEXT L 239 567 160 B$=u ...... Nu hebben wij middels regel 150-190 een regel toegevoegd. u 80 272 170 FOR L=l TO LEN(B$) 175 511 180 LOCATE 6,12: PRINT MID$(B$,L,15) 60 788 190 FOR T=l TO 50: NEXT T 49 89 200 NEXT L 230 558 210 C$=" ...... Zo kun je maar verder, deze derde regel wordt in regel 200-240 g eto~>nd ...... enz .... u 17 217 220 FOR L=l TO LEN(C$) 186 522 230 LOCATE 6,12: PRINT MID$(C$,L,15) 82 810 240 FOR T=l TO 50: NEXT T 40 80 250 NEXT L 240 568 260 GOTO 80 I 15 855 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 11154 *** t i te gebruiken. Zo ontvingen we nu weer eenvoudigde versie van deze lichtkrant, beeld begint. Deze verbetering werd een reactie van R. Rosema, die had zit­ die de heer Rosema als uitgangspunt destijds ook al in MCM nummer 7 ten ten knutselen aan de lichtkrant van nam. Wij hebben daar alleen de SPA­ tonele gevoerd. A.M. Mol, uit MCM nummer 4 (!!). De CE$(15) in regel 110 aan toegevoegd, De uitbreiding die de heer Roserna listing K&K26-4 is in feite de iets ver- zodat het scrollen netjes rechts in het heeft bedacht is te vinden in K&K26-5.

MSX/MS-OOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 70- 10 I LCKR26 verbeterd o 628 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine o 100 30 I KK26-6 o 464 40 I ingezonden door: R. Rosema o 684 50 I versie met gebruik van subroutine o 516 60 I o 402 70 COLOR ,1,1: SCREEN 1: KEY OFF:CLEAR 2000 184 760 80 CLS 114 394 90 LOCATE 5,5: PRINT 11** LICHTKRANT **11 7 599 100 COLOR 8 224 64 110 A$=SPACE$(15)+1I Dit is de ietsje gewijzigde versie van de Lichtkrant van A.M. Mol, MCM nr5. 11 188 316 120 B$=II ...... Nu benoemen we een tweede string, die door dezelfde routine geto ond gaat worden. 11 48 784 130 C$=II ...... Enz, ...... Enz,. 11 28 220 140 Z$=A$: GOSUB 190 103 135 150 Z$=B$: GOSUB 190 113 145 160 Z$=C$: GOSUB 190 123 155 170 GOTO 80 16 856 180 I subroutine toon een string **********************~************************ o 845 190 FOR L=l TO LEN(Z$) 147 995 200 LOCATE 6,12: PRINT MID$(Z$,L,15) 21 517 210 FOR T=l TO 50: NEXT T 34 74 220 NEXT L 234 562 230 RETURN 194 34 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 10249 ***

Het idee is eenvoudig en leuk. We wil­ de CLEAR voor stringruimte gebruik­ subroutine te belanden is met 'GOSUB len nog één of meer zinnen afbeelden, ten kunnen we die MSX-CLEAR ook regelnummer'; waarbij het regelnum­ met eventuele tussenpozen. K&K26-5 onder GW-Basic net zo laten staan. mer het begin van de routine aanwijst. doet dat heel rechttoe rechtaan: regel GW-Basic doet daar niets mee. De routine wordt afgesloten met 'RE­ 160 benoemt een nieuwe string, regels TURN'; het programma gaat weer vlak 170-200 beelden die af; regel 210 be­ Maar nu. na de GOSUB opdracht verder. noemt een nieuwe string, regels 220-250 Stel dat je 10 zinnen aan de lichtkrant Het enige waar je nu nog op moet letten, beelden die af; regel 260 stuurt het pro­ toe wilt voegen. Dan zou je dus nog ze­ is dat in de subroutine natuurlijk maar gramma weer terug naar het begin. ven maal vijf programmaregels toe moe­ één naam voor de af te beelden string­ ten voegen. En dan zou het gaan opval­ variabele gehanteerd wordt. In de listing Op zich is dit een goed werkend pro­ len, dat de regels na de definitie van de K&K26-6 is dat op z'n eenvoudigst op­ gramma. Het enige wat wij hebben toe­ nieuwe string erg veel op de voorgaan­ gelost: vlak voor de aanroep van de su­ gevoegd is de CLEAR 2000 opdracht in de regels lijken. Eigenlijk verandert al­ broutine wordt de hulpvariabele Z$ tij­ regel 70. Deze dient om genoeg ruimte leen de variabelenaam - A$, B$, C$, . delijk met de gewenste tekens gevuld. voor veel strings te maken. Normaal enzovoort. Zie de regels 140-160. Dat loopt al een magje van Basic in totaal maximaal 200 Je zou zelfs eerst al die strings kunnen stuk soepeler. tekens, voor MSX althans, in stringva­ definiëren, om daarna een heleboel Toch zijn er nog twee stappen mogelijk riabeien opslaan, anders loop je onher­ keer dezelfde FOR. .. NEXT lus uit te om het programmeursleven verder te roepelijk tegen een 'out of string space'­ schrijven. Op een gegeven moment ga je vera~ngenamen. melding aan. Ook de bovengenoemde je vanzelf afvragen of dat niet handiger SP ACE$(15) telt daarvoor mee, 15 hele kan. Array tekens lang! Het getal achter CLEAR geeft aan hoeveel tekens je nu wel mag Subroutine Een array is in wezen een groep varia­ opslaan, in dit geval 2000, daar kunnen belen met dezelfde naam, die door een we wel even mee toe. Zo'n steeds zichzelf herhalende hande­ nummer - of eventueel een rij num­ Overigens, dit hele verhaal gaat voor de ling kun je uitstekend onderbrengen in mers - te onderscheiden zijn. Om maar PC niet op, daar is de stringruimte in een subroutine. Die subroutine staat er­ bij ons voorbeeld te blijven: in plaats van principe net zo groot als het vrije geheu­ gens aan het eind van het programma, A$, B$, C$ en zo voort, zou je ook A$(I), gen. Dynamische allocatie, in vakter­ na een END of GOTO die ervoor zorgt A$(2), A$(3) etc. kunnen benoemen. men. Maar omdat GW-Basic compati­ dat je niet zomaar vanzelf in die subrou­ Het voordeel hiervan is dat je een teller bel moest zijn met oudere versies die wel tine belandt. De enige manier om in de M kunt inschakelen, om vervolgens de

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 71- 10 I LCKR26 verder verbeterd ," -0! 1· 4 20 I MSX/MS-DOS Computer Magazine ! 0 100 30 I KK26-7 40 I ingezonden door: R. Rosema I ~: 50 I versie met gebruik van subroutine en dataregels f 0 ! 699 60 I I 0 1402 70 COLOR ,1,1: SCREEN 1: KEY OFF: CLEAR 2000 I 65 ~ 433 80 CLS ' r 114 394 90 LOCATE 5,5: PRINT "** LICHTKRANT **" 7 599 100 COLOR 8 224 i 64 110 READ A$(N) 12 1644 120 IF A$(N) <> 11**" THEN N=N+1: GOTO 110 ! 254 126 130 FOR M=0 TO N-1 ' 137 1865 140 ' Z$=SPACE$(15)+A$(M): GOSUB 180 I 49 '425 150 NEXT M t 249 :577 160 GOTO 130 41 393 170 I subroutine toon een string *********************************************** ! 0 1843 180 FOR L=l TO LEN(Z$) 1145 1993 190 LOCATE 6,12: PRINT MID$(Z$,L,15) t 38 534 200 FOR T=l TO 50: NEXT T . 32 72 210 NEXT L 1232 ,560 220 RETURN 192 : 32 230 I data regels om de strings in op te geven: ******************************** o :553 240 DATA 11 Nu beschikken we over data regels om de strings in op te geven." :206 11 98 250 DATA "Wanneer je meer dan 10 strings wil tonen, komt er nog een DIM commando , ! bij ... 11 1164 j452 260 DATA "l ees de begeleidende teks voor Jreer uitleg." ! 81 1737 270 DATA "**": REM markeren einde data ,133 109 *** TOTAAL-CHECKSUM (alleen voor PC): 11967 *** gewenste string met A$(M) aan te wij­ Data regels In regel 120 kijken we even of de zojuist zen. gelezen string niet toevallig gelijk is aan Nu kun je in listing 26-6 de regels 140 Voor wie regelmatig recent nieuws in n**n. Zoja, dan weten we dat we de laat­ tot 160 samenvatten als: zijn of haar lichtkrant wil opnemen is het ste dataregel gehad hebben, en gaat het handig als ten eerste het aantal te ge­ programma verder bij 130. Zo nee, dan 140 FOR M = 1 to 3 bruiken regels makkelijk te variëren is, wordt N met 1 verhoogd, en gaan we te­ 150 GOSUB 190 en ten tweede de strings bij elkaar op rug naar 110 om de volgend regel in te 160 NEXT M een makkelijk vindbare plek in het pro­ lezen. gramma op te geven zijn. Hierin voor­ U zult inmiddels begrijpen dat het geen In de subroutine zelf moet dan Z$ ver­ ziet de vierde en laatste variant, listing toeval is dat in regel 270 twee sterretjes vangen worden door A$(M). K&K26-7. als data zijn opgegeven. Overigens wor­ In regel 110 staat de opdracht READ den deze tekens - ook wel asteriksen Zodra men in een programma met een A$(N). A$(N) is inmiddels een goede genoemd - vaak gebruikt om bijzonde­ array-variabele op de proppen komt - bekende. READ betekent letterlijk re data te markeren. Een soort vlag, als die is te herkennen aan een getal tussen lees, Basic interpreteert dat als 'kijk in het ware. ln vele andere listings kunt u haakjes achter de variabelenaam, neemt de eerstvolgende DATA-regel'. ze tegenkomen. Basic aan dat het een array van maxi­ De rest van het verhaal is inmiddels be­ maal 10 nummers - elementen - is. In die dataregel kunnen verschillende kend: dingen gebeuren, maar wij houden ons een FOR... NEXT lus die naar de sub­ Wil je hogere aantallen aankunnen, dan even bij onze lichtkrant. routine verwijst. Dit keer gebruiken we moet dat van te voren aangekondigd Daar ziet Basic achter het sleutelwoord toch maar weer de hulpstring Z$, waar­ worden met een DIM opdracht. DIM DATA een hele tekenrij tussen aanha­ bij we steevast de extra spaties meege­ A$(50) betekent dus dat ik 50 verschil­ lingstekens. En begrijpt vervolgens dat ven, om het begin van de regel netjes op lende strings met A$(X) wil kunnen be­ wij willen dat die hele tekenrij in de va­ te starten. Uiteindelijk leiden alle wegen noemen. riabele A$(N) wordt gezet. Dus dat doet naar Rome. . Let op dat een eventuele DIM opdracht hij. En nu maar hopen dat mijnheer Rose­ ná de CLEAR opdracht komt. CLEAR Aangezien wij nog geen getal aan N had­ ma niet beledigd is, dat we zo ongege­ wist namelijk alle aanwezige array's. den toegekend is N nu nog gelijk aan O. neerd door zijn programma aan het wal-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -72 - 10 ' HORLOGE 1281 20 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine KK26-8 !410 30 ' ingezonden door Timo Jansen 579 40 ' 400 50 SCREEN 2: CLS: KEY OFF: LINE(270,68)-(340,82)"B: LINE(260,60)-(350,90)"B p 91 60 LINE(265,50)-(345,50): LINE-(355,62): LINE-(355,88): LINE-(345,100) ,230 70 LINE-(265,100): LINE-(255,88): LINE-(255,62): LINE-(265,50) 1784 80 LINE(355,86)-(360,88)"B: LINE(255,86)-(250,88)"B ' 672 90 LINE(355~64)-(360,66)"B: LINE(255,64)-(250,66)"B 177 100 LINE(270,30)-(340,55)"B: LINE(270,95)-(340,120)"B 1975 110 LINE(290,30)-(320,55)"B: LINE(290,95)-(320,120)"B !941 120 LINE(270,40)-(340,40): LINE(270,110)-(340,110) 491 130 LINE(295,30)-(315,55)"B: LINE(295,95)-(315,120)"B 1'469 140 LOCATE 10,35: PRINT TIME$: GOTO 140 ;276 *** TOTAAL-CHECKSUM: 6876 ***

sen gegaan zijn. Wij zijn er alleen maar deze inzending van Timo Jansen uit Cu­ snappen wijden we er waarschijnlijk een blij mee, dat we een aantal belangrijke lemborg. Let wel op, GW-Basic en aan­ apart artikeltje aan. eieren kwijt kunnen. Beginnende pro­ verwanten weigeren graphics op een grammeurs zijn u dankbaar! Hercules-kaart. Om inderdaad iets te Tot besluit zien te krijgen moet u dus bij voorkeur een CGA kaart, of een goede emulatie Oef, je zou kunnen spreken van een wat Horloge,PC voor uw Hercules(achtige) hebben. Wij Lang en Krachtig, een L&K als het hebben vandaag nog de grootste proble­ ware. De volgende keer doen we weer Als kers op het toetje - zoals onze men gehad met onze Philips ATI-kaart flink aan oneliners, mits we nog wat aan­ hoofdredacteur het pleegt uit te druk­ in combinatie met een monochrome vulling op het reeds liggende restje krij­ ken - een grapje voor de PC. Net echt, monitor. Zodra we hier het fijne van gen: onze postbus staat wijd open!

KAS, BANK EN GIROKONTROLE PROGRAMMA

Automatisch salderen op: naamcode + subcode bedragen invoeren + of - grootboeknrs. zelf te bepalen

[§JtQ.o~oa.,..t gOMputa.r' ê]hopc; artikelnr. dagsaldo KAS BANK GIRO [Ka.a.rbo.r8a.n [ [St _""klaas I ! TurnhOUt'] [ffi

- NrflS ~105 1 ·:jriv <2 3 n: - C'isl{çtrar, S ! j" rE.zr,tir,':21 ::0'1 512 r:rorr-. 10 sl->_,k s loó·,:· E:fr ... horddisk 2<9 mb 5"". 1~~Q s t-ul ~ s I S(';'O:;:, 8;,-·

D j-;.b ::.tt-:::.n 3 .t .~" V"=lnar 5 :3 8rr 5t',- ll-~

- r'lI'nS dI) SCS prol'l,otiQ,prUs. = 4.990 Sf,". - CitiZ-Q.n 12(,;'c! ~rit-·, tQ.r"" Het programma Kas Bank- en Girokontrole GCS: prori.. oha.p'.... i,)·• . lQ.99Q Bfr wordt afgezonden na ontvangst van f 89,00 op postbanknr. 2190285 Bosch Hillegom BV - Pow.c:rCoo r,.Q;.t- 2d Cad pro_,;i"ror\","I\O vc,or a.a.r. ie:.dar die. :::ich onder vermelding: PC 5 KBG (5.25) SQ.ri~us v..~1 ba.zichhouda.n r,... ct ontw<:!.rpa:.n. Vra~:l5 -=- r.:Z -~. ir.for"rYloh~.brochura. ~4an ... , PC3 KBG Atari 3 KBG SCS ~·~Q.Q.rbQ.r8Q.n, Gq.rYîG-ant.:::;pIQ.in 9 , 285~1 Kcc.rb

Bosch Disk Hillegom 2e Loosterweg 108 - 2182 CL Hillegom 02520-17780 OOK'SAVONDSTUSSEN7-10UUR Viditelbusnr. 400031632 '

MSXlM5-00S Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 73- Philips AT-serie: NMS 9128 nader bekeken

De high-tech van gisteren is de consumenten-electro­ nica van vandaag, zo lijkt het wel eens. Want de AT - de snelle opvolger van de PC - die tot voor kort al­ leen op professioneel ter­ rein werd ingezet, treft men tegenwoordig al bij de men­ sen thuis aan. Niet dat zo'n AT - de naam staat voor Advanced Technology - niet professioneel genoeg meer zou zijn, integendeel. De huidige generatie van deze apparaten koppelt een wel zeer doordachte op­ bouw gewoon aan lagere Ons test-apparaat was, hoe kan het ook senbord worden omgeschakeld van nor­ prijzen, waardoor ze binnen anders, het huidige topmodel uit de Phi­ male naar Turbo-mode, op de gebrui­ bereik van de thuisgebrui­ lips-range. De NMS 9126, voorzien van kelijke Philips-manier. Beide Shift­ ker beginnen te komen. Zo high-capacity 3.5 en 5.25 drives en een toetsen en de Alt-toets tegelijkertijd in­ vinden we de nieuwe Phi­ ingebouwde harddisk van 20 Mb. drukken en de computer schakelt om. Het werkgeheugen meet 640K, ruim We hebben echter tijdens onze prak­ Iips AT-modellen gewoon voldoende voor de hedendaagse toepas­ tijk-test zonder enig probleem altijd in in de Philips catalogus, die singen, en is makkelijk uit te breiden tot de snelste mode gewerkt, hetgeen dan men bij zowat iedere winkel meer dan 2.5 Mb. ook terecht de mode is waarin het sys­ gratis mee mag nemen. Re­ Verdere specificaties: een parallelle - teem opstart. Wie dat wijzigen wil kan den voor ons om zo'n snel­ printer - poort en een seriële poort, dat overigens wel, via setup. voor bijvoorbeeld modems of muizen. heidsmonster eens aan de De ingebouwde video-kaart is de al uit Diskdrives tand te voelen. de Philips XT-modellen bekende ATI Graphic Solution kaart, die heel wat in Onze testconfiguratie omvatte twee zijn mars heeft. Het toetsenbord is uit­ floppy-drives, een 5.25 en een 3.5 inch. gebreid, met twaalf functie-toetsen en Beiden waren overigens van het HD­ een apart cursor-blok. Het numerieke formaat, zodat de 5.25 drive 1.2 Mega­ toetsgedeelte is dan ook zonder om­ Byte per diskette kon opslaan, terwijl de schakelen bruikbaar. 3.5 inch disk zelfs 1.44 Mb aankon. Daar moet overigens wel een kleine Processor kanttekening bij geplaatst worden, voordat u nu denkt dat u met de 9126 Het kloppend hart van de nieuwe Phi­ daardoor alle disk-formaten kunt lezen lipsAT'sis - natuurlijk - de 80286. En en schrijven. Want hoewel de high-ca­ wie iets van computers weet zal zich rea­ pacity drives op zich in staat zijn om dis­ liseren dat daarmee nog niet zoveel over kettes die op een lagere dichtheid zijn de snelheid gezegd is. In techneuten­ beschreven te gebruiken schuilt daar taal: er zijn drie mogelijkheden: 10 Me­ een forse adder onder het gras. De prak­ gaHertz met 1 waitstate, 8 MegaHertz tijk leert namelijk dat bij die 5.25 inch met 1 waitstate en 8 MegaHertz met 0 drive een 360K disk uitstekend gelezen waitstate. kan worden, maar dat men het beschrij­ Wie dit niet meteen kan volgen, moet ven ervan wel kan vergeten. Zodra een zijn of haar licht even opsteken in het ka­ op 360K geformatteerde disk in een 1.2 der 'AT-taal', bij deze recensie. In de Mb drive beschreven is zal die disk niet PHILlPS AT OP DE praktijk komt het erop neer dat de 9126 meer te lezen zijn in een 360K drive. De TESTBANK een rappe machine is. veel smallere spoorbreedte van de HD­ Op zich kan de NMS 9126 via het toet- drive geeft schier onoverkomelijke pro-

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 74- &4

blemen. En dat niet alleen bij deze Phi­ blok aan het been voor deze verder toch AST Advantage-kaart in één van de lips-machine, maar in alle gevallen. snelle machine. Zolang men de compu­ vrije slots te installeren. Gelukkig is de 3.5 inch drive wat dat be­ ter voor 'gewone' programma's gebruikt Over slots gesproken, de NMS 9126 be­ treft minder kieskeurig, bij onze testen zal men er niet veel last van hebben, zit er vijf, allemaal full-length. Daarvan hebben we diskettes probleemloos door maar met deze harddisk is de NMS 9126 is er één van het XT-type, de andere elkaar kunnen gebruiken op 720Kb en volstrekt onbruikbaar voor bijvoorbeeld vier zijn allen 16-bits. l.44Mb drives. uitgebreide database-toepassingen. Uiteindelijk zijn er drie vrije AT-slots over, de video-kaart bezet namelijk de Het verbaasde ons overigens om te ont­ Video XT-slot, terwijl een Western Digital dekken dat Philips in de 9126 de 5.25 disk-controller - die de aansturing van drive als A-drive bestempeld heeft. We Als video-kaart heeft men in dit model beide floppy's en de harde schijf voor meenden dat juist Philips de nieuwere de al bekende A TI Graphic Solution zijn rekening neemt - een AT-slot in en technisch betere 3.5 inch diskettes als toegepast, een kaart die vele mogelijk­ gebruik heeft., , nieuwe standaard zag. heden in zich heeft. Zo kunnen op deze In de NMS 9116 bijvoorbeeld is de situa­ kaart zowel goedkope TTL-monitoren De compacte bouw heeft voor- en na­ tie precies andersom, daar is de 3.5 dri­ als RGB kleurenmonitoren aansluiten, delen. Want zodra men - om maar wat ve het A-station waarvan men de com­ terwijl ook een tulp-uitgang niet ont­ te noemen - het geheugen wil uitbrei­ puter kan opstarten. breekt. den, zal men de harde schijf en beide Ook qua gebruiksmogelijkheden heeft drives moeten demonteren. Gelukkig Als C-drive heeft men een harde schijf de Graphic Solutions heel wat te bieden, bevat de documentatie daar stap voor van 20Mb ingebouwd, waarover straks vanaf monochroom via Hercules en stap omschrijvingen voor. meer. CGA tot en met Plantronics. Dat alles is in te stellen via de dip-switches, maar Het toetsenbord is ronduit prettig van Snelheid kan ook softwarematig geregeld wor­ aanslag, en stevig van bouw. Het gewicht den. Op de systeem-diskettes levert is zodanig dat het onder het werk niet Een AT dient zijn meerprijs boven de Philips daar wat speciale programma­ over gladde bureau's zal gaan wandelen. XT waar te maken door zijn snelheid. In tuur voor mee. Een minpuntje is het geluid, dat de voe­ de gebruikstest is onze testmachine wat ding produceert. De ventilator is niet dat betreft met vlag en wimpel geslaagd, Verder van de stilste. Voor huiskamergebruik vooral spreadsheets en andere reken­ - als daar anderen naar televisie of ra­ intensieve toepassingen werkten won­ De NMS 9126 ziet er prima uit. Een klei­ dio willen luisteren - minder geschikt. derbaarlijk soepel. ne systeemkast, lekker compact, waarin We zullen u de cijfers besparen, die we we netjes ogende electronica aantrof­ Extra's met onze test-programma's hebben fen. Het geheugen is in twee blokken ge­ vastgesteld. Houdt het er maar op dat realiseerd, namelijk een RAM-bank Het apparaat wordt, zoals we van Phi­ de 9126 zo'n drie keer sneller rekent dan van 512K op de hoofdkaart met daar­ lips gewend zijn, behoorlijk compleet zijn XT-broertje, de NMS 9116, en ruim naast een tweetal speciale kleine kaart­ geleverd. MS-DOS 3.30 - Engelstalig vijf keer rapper is dan de oorspronkelij­ jes van ieder 64K, tezamen 640K. Die bij ons test-apparaat, maar binnenkort ke IBM-PC's. kleine kaartjes zijn desgewenst simpel vertaald in het Nederlands - alsmede Maar toen we met ons testprogramma uit te wisselen tegen kaarten met meer GW-Basic staan op een tweetal sys­ de drives aan de tand voelden, was het geheugen, tot twee keer 1 Mb aan toe. teem-diskettes. Het installeren gaat al snel gedaan met ons enthousiasme. heel soepel, met een tweetal batch­ Dat de floppy-drives geen echte snel­ Met behulp van enkele dip-switches commando's. Binnen enkele minuten heidsmonsters zijn, dat valt nog wel kan zo'n hoeveelheid extra geheugen heeft men de beschikking over een com­ door de vingers te zien. Die zal men toch worden verdeeld, waarbij het het meest pleet, werkend systeem. Behalve het niet vaak gebruiken voor disk-intensie­ voor de hand ligt om 128K aan het systeem wordt ook meteen een prettig ve toepassingen zoals database-werk. hoofd-geheugen toe te voegen. Op die werkend hulp-programma geïnstal• De harde disk echter bleek - voor een manier blijft men over 640K beschikken, leerd, alsmede de nodige programma's AT van dit kaliber - aan de lichte kant, het maximum onder MS-DOS. om de video-kaart mee aan te sturen. om het vriendelijk uit te drukken. Het verdere geheugen, maximaal 1920K RAM, wordt dan gebruikt als uitge­ Daarnaast levert men een tekstverwer­ Voor de liefhebbers: een Miniscribe breid geheugen. Sommige programma's ker mee, WP-One genaamd. Hoewel 8425, met een gemiddelde random­ kunnen daar zelf gebruik van maken, dit programma ongetwijfeld voldoet als toegangstijd van 68 milliseconde. Vol­ maar men kan daar bijvoorbeeld ook eerste kennismaking met tekstverwer­ gens de specificaties dan, wij maten zelfs een stevige RAM-disk in onderbren­ king kon het ons niet bekoren. De pagi­ nog iets langere tijden. Niet verbazend, gen. na-georienteerde benadering is niet ons want dit is precies dezelfde harddisk als Daarnaast kan men natuurlijk ook ge­ idee van een prettige tekstverwerker. Philips in de XT-modellen inbouwt. heugen uitbreiden via de meer gebrui­ Beter is dan Dynamic Publisher, het­ Een dergelijk trage harde schijf is een kelijke methode, door bijvoorbeeld een geen ook in de doos zit. Een eenvoudig

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 75- AT-taal mee gedaan kan worden. Tussen die processor en het ge­ heugen - en nog wat andere locaties in de computer-ar­ In dit artikel komt u zo hier en daar kreten tegen die zon­ chitectuur - is ér dan ook voortdurend een druk verkeer der verdere uitleg wat duister zullen zijn. Om dat alles in gaande. Nu is het zo dat alle PC's, zowel de XT's als de helder Nederlands te verklaren moeten we even iets over AT's, een 16 bits architectuur kennen. Dat wil zeggen dat de architectuur van een computer vertellen. de processor gegevens die zestien bits informatie omvatten Zo is de naam AT op zich een afkorting van Advanced in één keer een bewerking kan doen ondergaan. Om een Technology, waarmee IBM - de producent van de eerste voorbeeld te geven: zo'n zestien-bits processor kan in één A T's - wilde aangeven dat er qua opbouw heel wat ver­ enkele opdracht twee getallen bij elkaar optellen, als de nieuwingen in deze opvolger van de XT verwerkt waren. waarde van die getallen - en hun som - maar in die zes­ Zo bezit de AT een andere processor, die echter wat in­ tien bits passen. structies betreft de XT-processor - een 8088 - geheel af­ Zodra het om grotere getallen gaat wordt de zaak ingewik­ dekt. Dat wil zeggen dat die 80286 - of 80386 - alle pro­ keld: dan wordt één getal door een aantal 'woorden' van gramma's aankan die voor een 8088 geschreven zijn zestien bits voorgesteld en zal een optelling uit meerdere slagen moeten bestaan. In de praktijk merken we daar ech­ De eventuele extra mogelijkheden - vooral de 80386 kan ter niets van; dergelijke zaken worden door de program­ heel wat meer dan de 8088 - worden onder MS-DOS niet matuur voor ons afgehandeld. Alleen het tijdsverschil is benut. Alleen de snelheid - waarover straks meer - tikt merkbaar, want voor zo'n grotere optelling is natuurlijk aan. Wie in de toekomst echter wil kunnen overstappen meer verkeer over de data-verbindingen - de data-bus - naar andere besturingssystemen dan MS-DOS, bijvoor­ noodzakelijk. beeld OS/2, heeft minimaal een 80236-processor nodig. Databus Snelheid We noemden zonet al de databus. Die databus is in feite de Naast de uitgebreidere instructieset valt vooral de hogere snelweg waarover alle gegevens die de computer verwerkt verwerkingssnelheid van de nieuwe processoren op. Die - en het programma ook - worden getransporteerd. snelheid is eigenlijk voor de gebruiker het voornaamste En hoewel de processor van een XT met 16-bits woorden kenmerk dat de AT van de XT onderscheidt, onder MS­ werkt, is de databus van zo'n XT maar acht bits breed. Of­ DOS .. tewel, om één gegeven van 16 bits te lezen of te schrijven De snelheid van een computer wordt bepaald door een moeten er in feite twee lees-of schrijfoperaties worden ver­ aantal zaken, waarvan de kloksnelheid de belangrijkste is. richt. Die kloksnelheid geeft aan hoeveel instructies er maximaal Als we er voor het gemak even vanuit gaan dat iedere ope­ per seconde kunnen worden uitgevoerd. Het zal duidelijk ratie één kloktik kost, dan ziet het optellen van twee zes­ zijn dat een AT, die op 10 MegaHertz staat te stampen een tien-bits getallen er als volgt uit: stuk sneller is dan een XT die op de standaard-snelheid van 4.77 MegaHertz draait. Dat snelheidsverschil is echter 1 lees eerste deel eerste getal; groter dan alleen het verschil in kloksnelheid zou doen ver­ 2 lees tweede deel eerste getal; moeden. 3 lees eerste deel tweede getal; Een computer besteed namelijk een groot deel van de tijd 4 lees tweede deel tweede getal; aan het verplaatsen van gegevens. Het programma en de 5 tel getallen op in processor; data staan in het geheugen, maar dienen eerst naar de ei­ 6 schrijf eerste deel som; genlijke processor te worden overgebracht voordat er iets 7 schrijf tweede deel som. maar zeer afdoende Desk Top Publis­ Conclusie De ingebouwde harde schijf is voor Phi­ hing pakket, geheel Nederlandstalig. lips blijkbaar een sluitpost op de begro­ Dit pakket hebben we overigens in De Philips NMS 9126 AT is een fraai, ting geweest: de toegangstijd is voor een MSXJMS-DOS Computer Magazine uitontwikkeld product. Niet de goed­ AT gewoon te hoog. In de praktijk zal nummer 23 uitgebreid getest. koopste AT op de markt, maar wel een­ de computer vaak moeten wachten op tje die vertrouwen wekt qua uitvoering. die harddisk, bij disk-intensieve toepas­ De documentatie, die Philips bij dit sys­ Goede, compacte electronica, uitste­ singen. teem meelevert, kan in onze ogen wei­ kend voorzien van programmatuur, net­ Wie echter alleen programma's en be­ nig genade vinden. Praai uitgevoerd, dat te procedures om het systeem op te zet­ standen wil kunnen laden - bijvoorbeeld wel, maar inhoudelijk onder de maat. ten. De snelheid van de computer zelf is voor spellen of tekstverwerking - zal Hoewel in principe bijna alles terug te zeer bevredigend. De video-kaart is een daar geen echte hinder van ondervin­ vinden is zal een beginner op computer­ prima keuze waarmee men met alle den. De beide floppy-drives zijn van gebied er niet mee uit de voeten kunnen. standaarden, behalve EGA en hoger, uit topklasse, men kan in ieder geval alle Het is eerder een naslagwerkje dan een de voeten kan. De bijgeleverde pro­ formaten die momenteel in omloop zijn leerboek, hetgeen in onze ogen toch gramma's zijn zonder meer bruikbaar, lezen. noodzakelijk zou zijn. De aanwezigheid hoewel we niet echt kapot zijn van WP­ Wat betreft de handleidingen, deze zijn van uitgebreide hulp-pagina's in het One. Dynamic Publisher is een zeer te summier voor de beginner. Ons ad­ Help-programma is geen goede vervan­ prettig programma, dat de mogelijkhe­ vies: neem een abonnement op ging van papieren uitleg. den van een computer prachtig uitbuit. MSXJMS-DOS Computer Magazine,

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -76 - st

Zeven tikken van de klok, dus. Een AT is onder meer Ad­ tijk meteen een heel stuk duurder. Maar ook daar hebben vanced doordat die adresbus breder is gemaakt, net zo de heren fabrikanten wat op gevonden, in de vorm van breed als de woordbreedte van de processor, 16 bits. En wait-states. Dat begrip zou in het Nederlands als wacht­ dat scheelt meteen een slok op een borrel. lussen vertaald kunnen worden. Waar het op neer komt is dat men niet kiest voor snel - en duur - geheugen, maar Als we weer diezelfde twee getallen gaan optellen ziet dat de processor afremt om zodoende tragere maar goedkope­ er nu zo uit: re RAM-chips te kunnen inzetten. Na iedere geheugen­ opdracht gaat de processor even duimen draaien, alvorens 1 lees eerste getal; verder te gaan met nuttig werk. Aan de ene kant lijkt dit 2 lees tweede getal; sterk op het paard achter de wagen spannen - eerst een 3 tel getallen op in processor; snelle machine bouwen en die vervolgens afremmen - 4 schrijf som weg. maar dat is niet het hele verhaal. Want diegenen die te kam­ pen hebben met oudere en tragere uitbreidingskaarten Vier tikken, in plaats van zeven! kunnen door die wait-states ook uit de brand geholpen worden. Het wordt allemaal wel iets langzamer, maar het Insteek-slots werkt wel en blijft bovendien betaalbaar.

Die bredere data-bus heeft echter intern in de AT wel wat Setup gevolgen. Zo is de standaard-slot - de aansluiting waarin men uitbreidingskaarten kan plaatsen - niet groot genoeg Nog een verschil tussen de XT en de AT machines zit hem om die extra signalen te herbergen. Een AT heeft dan ook in de setup. Iedere PC dient wel wat gegevens over zichzelf speciale AT-slots, waarbij achter de gewone connector een te kennen, eer alles naar behoren werkt. Wat voor drives tweede geplaatst is waarin de extra signalen zijn onderge­ zijn er aan boord, welke video-kaart is er in gebruik en hoe­ bracht. Op zich kan overigens een 8-bits - lees: XT - uit­ veel geheugen hebben we ter beschikking, om er een paar breidingskaart ook uitstekend in een 16-bits AT-slot ge­ te noemen. Bij de XT vogelt het systeem dat allemaal zelf plaatst worden, dat functioneert prima. Echter, veel XT­ uit tijdens het opstarten, hetgeen meteen de reden is dat kaarten passen domweg niet, bij het ontwerp heeft met de dat opstarten bij die XT soms een traag proces is. afmetingen verkeerd gedimensioneerd. Vandaar dat bijna Een AT kent daar een apart stukje geheugen voor, dat door iedere AT ook wat XT-slots bezit, voor oudere kaarten. middel van een batterijtje altijd onder spanning gehouden Nog vervelender is overigens de mogelijkheid dat zo'n ou­ wordt. Als we de computer aanzetten leest het systeem hie­ dere kaart het jachtige AT-tempo niet kan bijbenen. Die ruit alle noodzakelijke gegevens. kaarten zijn oorspronkelijke bedoeld voor een systeem waarin de klok een gezapige 4.77 MegaHertz draait. En Om die gegevens te kunnen veranderen - al was het maar soms is de electronica op zo'n kaart gewoon niet snel ge­ omdat het wintertijd geworden is, want ook de datum en noeg om de 10 MegaHertz - of hoger - te verwerken. tijd worden in dat geheugen niet alleen bewaard maar ook bijgehouden - hoort bij de AT een setup-programma. Wait-states Normaal gesproken zal de gebruiker setup niet nodig heb­ ben, behalve voor zaken zoals die systeemklok. Mocht u Dat laatste geldt maar al te vaak voor geheugenchips. De echter ooit bij het aanzetten geconfronteerd worden met RAM-chips hebben nu eenmaal tijd nodig, om te reageren de melding dat u - om welke reden dan ook - setup moet op commando's van de processor. En hoewel men best in draaien, doe dat dan met overleg. Want met een verkeer­ staat is om snelle RAM-chips te maken zijn die in de prak- de setup zal de AT nooit soepel werken. zodat u wat meer leesvoer betreffende uw computer in huis krijgt. U zult dat Achteraanzicht NMS A 1'286 nodig hebben. Voor alle volledigheid: het door ons op MONITOR de testbank gelegde exemplaar is de uit­ NETVOEDING COMPOSITE KLEUR OF INGANG VIDEO MONOCHROOM gebouwde versie van de NMS 9100 AT­ serie. Er zijn ook machines met een an­ dere drive-configuratie in de handel, zoals de NMS 9120, die zonder harde schijf en met slechts één 3.5 inch drive geleverd wordt voor f 5149,-, en de NMS 9125, met één 3.5 inch diskdrive en een 20Mb harddisk à f 5949,-.

Philips NMS 9126 AT Prijs: f 6299,­ - Verdere informatie: SERIt.LE PARALLEL TOETSENBORD DIP Philips Klantenservice POORT POORT SWITCHES Tel.:040-781178 RS232 CENTRONICS

MSX/MS·DOS Computer Magazine nummer 26 • november 1988 -77- Freekick, handig hulpje op MSX

Onlangs introduceerde Filo­ soft een heel nieuw soort ADRESSEN LIJST MSX-programma: Freekick. Het idee is in PC-land al ja­ CALCULATOR ren bekend en razend popu­ TABELLEN lair, een programma dat continu in het computerge­ AGENDA heugen aanwezig is en zich ALARM met een bepaalde toetscom­ binatie laat oproepen. Op KLOK die manier kan men zo'n programma op ieder ge­ wenst moment naar de voor­ grond halen, desgewenst dwars door een ander pro­ gramma heen. Oftewel, ter­ wijl men in Basic zit te pro­ grammeren kan Freekick even keurig de ASCII-tabel­ len op het scherm toveren, hetgeen een hoop gezoek bespaard. Of de gecompu­ teriseerde agenda, als men even snel een afspraak wil noteren.

EEN FILOSOFT UITGAVE VOOR MSX-2 COMPUTERS

Freekick omvat een aantal mogelijkhe­ de - behoorlijk complete - calculator. den, die voor iedereen wel bruikbaar en Ideaal, mogen we wel zeggen. nuttig zijn. Zo zal een programmeur veel baat vinden bij de ASCII- en toets­ Eisen tabellen, die heel makkelijk oproepbaar zijn. Of aan de alarm-mogelijkheid, Freekick stelt echter wel eisen aan de waarmee men de MSX op een bepaald computer. Het werkt alleen op een moment als wekker kan laten fungeren. MSX2 met een memory-mapper - dus Nooit meer het excuus dat men onder een machine met minimaal 128K ge­ het programmeren de tijd vergeten was! bruikersgeheugen - en een diskdrive. Dat kan ook moeilijk anders, want het FILOSOFT'S BUREAUHULPJE Veel algemener nog in toepassing zijn programma moet en zichzelf en zijn ge­ de telefoon/adres lijst en de agenda. Of gevens ergens veilig opbergen, zonder

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 78- daarbij het kostbare Basic-geheugen in dat men op iedere start-diskette zou perkt mogelijk gehouden, zo is de infor­ beslag te nemen. Ook zal Freekick bijna willen plaatsen. Gelukkig heeft Filosoft matie in de telefoonlijst - beter zou van onvermijdelijk ruzie krijgen met andere deze bittere pil weer een beetje verguld een compleet adressenboekje gespro­ programma's die in de mapper actief door een snelle - en goedkope - om­ ken kunnen worden - in principe altijd zijn, zoals bijvoorbeeld onze MCM2B ruil van eventueel beschadigde Freek­ beschikbaar, daarvoor hoeft het pro­ database. ick-diskettes te beloven. gramma niet van disk te lezen. Maar de Aan de andere kant van de medaille, agenda heeft bijna altijd de Freekick­ Freekick werkt probleemloos samen Mogelijkheden disk nodig! met Basic-programmatuur, veel machi­ Ergens zijn dat soort zaken natuurlijk netaal-programma's en de meeste pro­ We hebben ze al even kort aangestipt, onvermijdelijk; een agenda kan veel te gramma's onder MSX-DOS. In princi­ maar laten we alle mogelijkheden van groot worden om in het geheugen bij te pe gaat alles prima, zolang een pro­ Freekick eens op een rijtje zetten. houden. Bovendien, nieuwe aanteke­ gramma de computer maar niet ningen moeten meteen worden opgesla­ helemaal overneemt. Freekick moet na­ Dat zijn: gen, anders zou men wel eens informa­ melijk wel in staat zijn om de 'hotkey'­ Agenda; tie kunnen verliezen als de computer combinatie - de toetscombinatie waar­ Calculator; vastloopt in het één of andere program­ mee men Freekick oproept - te onder­ Instellen alarm; ma. Maar toch, lastig is het wel. scheppen. Overigens, die combinatie Klok; bestaat uit de Shift, Control en Code Telefoonlijst; Agenda toetsen, tegelijkertij d ingedrukt. Als een Tabellen; ander programma het toetsenbord of de Wis Freekick en Die agenda is overigens fraai van opzet; 'interrupt' helemaal overneemt zal Save windows. er verschijnt een complete maandkalen­ Freekick buiten spel gezet worden. Dat der in beeld. Er staat een cursor op de bleek ook al gauw, tijdens een experi­ In het gebruik is Freekick kinderlijk dag van vandaag, tenminste, als de ka­ mentje met een Konami-spel was eenvoudig. De computer aanzetten, lender in uw MSX goed staat. Onder die Freekick buiten spel gezet. wachten tot de Basic-interpreter zich kalender is een stukje ruimte waarin de meldt, de diskette in de A-drive steken eventuele afspraken voor die dag ver­ Voor de oplettende lezer: inderdaad, en het commando: schijnen of juist ingetikt kunnen wor­ een gekraakte Konami. Want met car­ RUN"FK" den. Van dag veranderen gaat met de tridges kan Freekick natuurlijk niet sa­ intikken. Even laten is Freekick gela­ cursor-toetsen, waarbij links en rechts menwerken. Het programma dient na­ den, en kunt u gewoon met uw machine hele weken verspringen. Als men op die melijk iedere keer vanaf disk geïnstal• werken zoals u gewend bent. Wie in manier de maand 'uitloopt' verschijnt leerd te worden, onder Basic. En als u MSX-DOS wil werken zal echter via automatisch de vorige of de volgende een cartridge-programma gebruikt Basic naar DOS moeten gaan, maar ook maand in beeld. En op dat moment is komt u bijna nooit in Basic terecht. dat is geen probleem. Na de POKE dan de programma-disk noodzakelijk. &HF340,1 is MSX-DOS op te roepen Een hele leuke truc: als u na wat blade­ Wel heel fraai is dat Freekick in princi­ met CALL SYSTEM. Wel even de ren terug wil naar de dag van vandaag, pe het scherm weer achterlaat zoals het DOS-disk in de drive steken, natuurlijk. dan kan dat met één tikje op Control-H. het aantrof. Als men Freekick weer ver­ laat - en dus de vensters waarin Freek­ Als Freekick eenmaal geladen is merkt De telefoonlijst is eigenlijk een com­ ick zijn informatie en menu's toont weer men verder niets van het programma. pleet adressenboekje. Maximaal 75 na­ verdwijnen - krijgt men de oude toe­ Tot men de toetsen Control, Shift en men, adressen en telefoonnummers stand terug. Volgens de handleiding zou Code tegelijkertijd indrukt, dan meldt kunnen worden opgeslagen. Ook het in­ dit alleen voor de schermtype 0, 1, 2 en Freekick zich met zijn menuutje. Kiezen voeren daarvan gebeurt binnen dit on­ 3 gelden, maar daar is Filosoft toch te kan men dan door de juiste letter in te derdeel, met een hele simpele regel­ bescheiden geweest. De grafIsche tikken, of met behulp van cursortoetsen editor. De velden zijn echter wel wat MSX2 schermen - tot en met scherm 8 en spatiebalk. De Escape is altijd de ma­ krap, aangezien naam, adres en tele­ aan toe - werden tijdens een experi­ nier om Freekick weer te verlaten en foonnummer op één regel moeten pas­ mentje van ons ook keurig hersteld. We precies daar terug te komen waar men sen. Voor dat telefoonnummer zijn 11 nemen echter aan dat dit niet onder alle was in het programma. posities gereserveerd, een Belgisch omstandigheden goed zal gaan, één en nummer compleet met internationaal ander hangt ongetwijfeld af van de ge­ Na die eerste keer laden is Freekick, toegangsnummer en landcode past daar bruikte schermpagina. compleet met bijna alle informatie die bijvoorbeeld niet in. het programma nodig kan hebben, in Heel indrukwekkend is het sor.teren: het Waar we echter minder over te spreken het geheugen aanwezig. Bijna alle infor­ lijstje kan razendsnel op ieder van de waren is het feit dat Freekick be­ matie, en daar zit hem nu voor een stuk­ velden gesorteerd worden. Ook de schermd is tegen kopieren. Oftewe~ de je de kneep. Sommige van de Freekick­ zoek-functie is snel en afdoende. gebruiker kan geen eigen werkkopie mogelijkheden, met name de agenda en In de praktijk blijkt dat deze functie heel maken van de Freekick-diskette. Aan - als we namen toevoegen - de tele­ vaak gebruikt zal worden, het is werke­ de ene kant is het begrijpelijk dat Filo­ foonlijst moeten op een gegeven mo­ lijk veel handiger dan een kaartenbakje soft probeert zijn investering in zo'n ment juist wel weer naar disk, om gege­ of een telefoonklapper. Wie de compu­ programma veilig te stellen tegen soft­ vens op te halen of te bewaren. En dat is ter veel gebruikt en naast de telefoon ware-piraterij, maar aan de andere kant lastig. heeft staan zal zich al snel afvragen hoe is Freekick bij uitstek een programma Gelukkig heeft men die overlast zo be- men ooit zonder gekund heeft.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 79- Rekenmachine We hadden nog niet vermeld dat u de alleen maar toestaat als men vanuit plek waar de Freekick-windows op het DOS naar Basic is gegaan moet er eerst Freekick's calculator is duidelijk het scherm verschijnen zelf kan bepalen. een vlag gepoke't worden. product van computerfreaks. Op zich Als men de Shift ingedrukt houdt kan Om de één of andere reden is men daar­ een simpele, rechttoe rechtaan zakre­ men met de cursor-toetsen die vensters bij in de handleiding in de fout gegaan, kenmachine, maar dan wèl eentje die namelijk verplaatsen. Om Freekick die er staan twee poke-opdrachten. Die ook in hexadecimaal of binair kan reke­ nieuwe plekken te laten onthouden is er tweede poke is falikant verkeerd, maar nen. Prettig, onder het programmeren. ook een optie: save windows. om dat te ontdekken zal men eerst het Verder zijn alle functies die men ver­ leesmij-bestand op de disk moeten be­ wachten mag aanwezig, met nog een De laatste mogelijkheid is het wissen kijken, waarin wat verbeteringen zijn paar extra's zoals sinus, cosinus en tan­ van Freekick. Dat houdt in dat men opgenomen. En hoe doe je dat? Juist ja, gens berekeningen. Jammer genoeg zijn Freekick weer helemaal uit het geheu­ vanuit MSX-DOS, met de type-op­ die laatste echter in radialen, hetgeen ze gen verwijderd, zonder daarvoor me­ dracht. Dus wat gebeurt er, men instal­ toch een stuk minder bruikbaar maakt. teen een reset te moeten geven. Dat is leert Freekick, tikt braaf beide pokes uit In Europa denken we nu eenmaal in gra­ wel aan te raden, als men een program­ de gebruiksaanwijzing in, schakelt om den, over het algemeen. ma wilt gaan gebruiken dat ook de me­ naar DOS en loopt vast. Die waarschu­ Ook een geheugen - waarin men ook mory-mapper nodig heeft. wing dient natuurlijk op een los velletje kan optellen en aftrekken - ontbreekt in de handleiding te staan. Filosoft heeft niet. Problemen - toen we ze met deze kritiek confron­ Een misser is echter dat de calculator teerden - beterschap beloofd. zijn gegevens vergeet, als men even te­ Tot zover de omschrijving. U ziet het, ruggaat naar het programma waar men Freekick is akelig compleet en - zo Conclusie mee bezig was. Even iets opzoeken en kunnen we u verzekeren - heel prettig snel uitrekenen wordt daardoor wat las­ in het gebruik. Maar toch, we hebben Al met al is Freekick een prettig stukje tiger. wel een paar probleempjes ondervon­ gereedschap van het soort wat we graag den. zien. Het is duidelijk dat de makers goed De klok is precies wat men er van mag Zo hebben we een paar keer een onver­ gekeken hebben naar het bekende PC­ verwachten. Na deze keuze verschijnt er klaarbare reset meegemaakt, terwijl we programma Sidekick, en dat is niet al­ een klein digitaal klokje op het scherm, in MSX-DOS bezig waren met Freek­ leen aan de naam te merken. Niets voor hetgeen na een escape weer verdwijnt. ick aan boord. Wat er precies aan de niets is Sidekick één van de populairste Dan is de wekker - de alarmtijd - ei­ hand is hebben we niet kunnen vaststel­ programma's op PC's. genlijk leuker. Nadat die is ingesteld zal len, maar blijkbaar is er iets nog niet he­ Freekick namelijk - wat men op dat mo­ lemaal in orde. Ondanks de enkele bug, die we menen ment ook aan het doen is - u er even op te hebben ontdekt - maar niet met ze­ wijzen dat de wekker afgaat, door het Wat ons ook opviel was dat Freekick er kerheid hebben kunnen vaststellen - beeld van kleur te veranderen en een ge­ altijd vanuit wenst te gaan dat de A-dri­ zijn we eigenlijk laaiend enthousiast luidssignaal aan te zetten. De Escape ve de Freekick-diskette bevat. Ook als over Freekick. Eindelijk een program­ biedt uitkomst, maar denk erom: het is we in MSX-DOS expliciet naar de B­ ma dat eens een zinnig gebruik maakt natuurlijk geen repeteerwekker! drive hadden geschakeld als actieve dri­ van die macht aan geheugen in een ve ging Freekick even zo vrolijk naar de MSX2. Bovendien, een programma dat Verder A-drive toe. En - volgens onze beschei­ zowel voor rechtgeaarde program­ den mening - dat mag toch niet. Wat meurs als voor gewone computeraars Waar we zelf nogal dol op zijn is de ta­ echter ook opviel was dat Freekick goed wat te bieden heeft. bellen-optie van Freekick. In totaal beschermd is tegen eventuele gebrui­ Met Freekick krijgt het begrip 'informa­ kunnen er vier tabellen van in totaal zo'n kersfouten met de disk, er verschijnen tie uit de computer' opeens een heel an­ 16K tekens worden getoond. Twee nette foutmeldingen waarna men het dere invulling. Want als men een adres­ daarvan heeft Filosoft al voor u gevuld, nog eens mag proberen. senlijstje alleen maar kan raadplegen met respectievelijk de ASCII-waarden Toch vrezen we dat het disk-gebruik de door eerst het huidige programma te en de toetsenbord-tabel. Die laatste Achillespees van Freekick is. De hand­ onderbreken, vervolgens de juiste schijf laat even in vogelvlucht zien hoe al die leiding waarschuwt uitgebreid tegen het op te zoeken, dan het adressenprogram­ speciale grafische MSX-tekens op het disk-verwisselen terwijl de drive nog ac­ ma op te starten, een bestand te laden toetsenbord gemaakt kunnen worden. tief is, of het geven van Freekick disk­ om tenslotte eindelijk eens dat verdraai­ Bij de ASCII-tabel misten we echter de commando's terwijl een ander pro­ de telefoonnummer te vinden, dan be­ eerste 32 ASCII-tekens, zoals het glim­ gramma de drive misschien nog ge­ denkt men zich wel twee keer alvorens lachje, de muzieknootjes enzovoorts. bruikt. Getest hebben we het verder de telefoonklapper af te danken. Slordig! niet, maar dergelijke waarschuwingen Met Freekick gaat dat dus wel wat an­ maken ons wat voorzichtig. ders. Een aanrader, wat ons betreft, ze­ De beide andere tabellen zijn leeg. Die ker gezien de prijs van dit fraaie stukje mag u zelf invullen met gegevens die Dan staat er een lastige fout in de hand­ werk. voor u belangrijk zijn, via elke tekstver­ leiding. Om Freekick onder MSX-DOS werker die ASCII af kan leveren. Han­ te kunnen gebruiken moet men eerst on­ Freekick dig, om de computer als bureauhulpje der Basic het programma inladen, om Uitgever: Filosoft helemaal naar uw eigen hand te kunnen daarna naar MSX-DOS om te schake­ Tel.: 050-137746 zetten. len. En omdat de MSX dat in principe Prijs: f 69,-

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 80- woorden, het ene moment 'ziet' de pro­ cessor op bepaalde adressen een heel BRIEVEN ander stuk fysiek geheugen dan op een ander moment. Een programma dat van die techniek gebruik maakt zal dan ook Problemen? zelf een foutloze administratie moeten bijhouden waar wat staat, en er voor moeten zorgen dat steeds de juiste pagi­ MSX Computer Magazine geeft raad na van 16K voor de microprocessor 'zichtbaar' is. In deze rubriek behandelen we MSX-Basic is daar niet op voorbereid. die brieven die voor zo veel Jammer genoeg, eigenlijk.De MSX Ba­ sic-interpreter kan niet even soepeltjes mogelijk lezers interessant hele pagina's geheugen omschakelen en zijn. Gezien de grote hoeveel­ ondertussen ook nog bijhouden wat heid post die we ontvangen is waar te vinden is. Kortom, het hele Ba­ het echter onmogelijk om alle sic-gebeuren speelt zich binnen de stan­ brieven op deze pagina's te be­ daard 64K adresbereik van de Z80 af. antwoorden. Nu bestaat Basic zelf ook weer uit een Aarzel echter niet om ons een hele lap programma, in machinetaal. brief te schrijven, als u ons uw Om precies te zijn, de Basic-interpreter probleem wilt voorleggen. Ver­ is een hele pagina - 16K - groot. Bo­ meldt daar echter altijd uw tele­ vendien heeft de interpreter ook nog een ander stuk ML nodig om te kunnen foonnummer bij, zodat we u functioneren, de BIOS, het Basic input eventueel het antwoord kun­ Output System. En ook dat is 16K groot. nen doorbellen. Mochten wij er ook niet uitkomen, dan verhui- ~ Oftewel, om in Basic te kunnen werken zen wij uw brief naar de 'lezers zal om te beginnen de helft van de 64K adresbereik van de MSX gebruikt moe­ helpen lezers' rubriek. ten worden om deze vast in de compu­ Misschien dat iemand anders wel een oplossing kan aan­ ter ingebouwde programmatuur in te dragen. Overigens, er is een soort brief die we nooit publi­ zetten. Twee van de vier pagina's wijzen ceren maar toch erg vaak (en graag) ontvangen. Dat is de dan niet naar RAM, het gebruikersge­ brief waarin een lezer of lezeres ons alleen maar kompli­ heugen, maar naar ROM, de chips waa­ rin BIOS en Basic zijn ingebakken. Van menteert met MSX Computer Magazine. We nemen ze niet de resterende 32K wordt dan ook nog op, wegens ruimtegebrek, maar gelezen worden ze zeker! het één en ander afgesnoept, om sys­ teem-variabelen, buffers en dergelijke Okee, dit was geen officiële brief. Deze in op te slaan, zodat we uiteindelijk niet Vragenvuur ... commentaren en vragen vonden we op meer dan ongeveer 28K RAM overhou­ een kladblaadje dat iemand bij de en­ den voor onze eigen programma's en va­ Complimenten voor jullie creativiteit en quête had meegezonden. Maar we von­ riabelen. Op een machine met een disk­ de geweldige commentaren op program­ den de complimenten en de vragen aar­ drive - die ook weer het nodige geheu­ ma's. Ga zo door! dig genoeg om er toch maar een 'brief' gen opeist - wordt dat zelfs nog Het idee van themanummers - wat in de van te brouwen. minder. Kortom: het antwoord op de enquête geopperd werd - vind ik overigens Op de eerste vraag, hoe op een MSX - vraag is nee. steengoed. 1 of 2 maakt in deze niet uit - 64K ge­ heugen beschikbaar te krijgen bestaat De printerbuffer, waar de briefschrijver Verder wat vragen: een heel simpel antwoord te geven: dat naar vraagt, is ook al zo'n probleem. Op Hoe krijg ik op een MSXJ onder Basic gaat niet! Maar laten we ook het waar­ zich is zo'n buffer niets meer of minder 64K RAM beschikbaar? om uitleggen. dan een stuk RAM, waarin af te druk­ Hoe maak ik een grote printerbuffer? Een MSX heeft de Z80 processor als ken gegevens tijdelijk worden opgesla­ Hoe werken cartridges? hart, een processor die een 16-bits gen. Dat biedt voordelen, een program­ Hoe maak ik zelf commando's, bijvoor­ adresbus gebruikt. Die 16 bitjes kunnen ma is namelijk bijna altijd veel en veel beeld via CMD? tezamen precies 64K aan geheugen sneller dan de mechanische afdrukker. adresseren, meer kan de Z80 niet in één Door een stuk RAM tussen te schake­ Christiaan Mast, Losser keer behappen. Nu zijn er wel trucjes len dat aan de ene kant een programma om meer dan 64Kgeheugen te hanteren, toestaat om op topsnelheid gegevens te maar dan wordt dat geheugen in feite in 'printen' en aan de andere kant daarna blokken van 16K - pagina's genaamd de aldus gedumpte gegevens doorstuurt LEZERSBRI EVEN - in en uit het eigenlijke adresbereik naar de printer in een tempo dat dat ap­ van de Z80 geschakeld. Met andere paraat bij kan houden winnen we dus

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 81- veel tijd. De computer - het program­ ma - is veel eerder weer beschikbaar om verder te werken. Tot zover de theorie. In de praktijk zijn er drie manieren om zo'n printerbuffer te verwezelijken. Ten eerste als een los kastje, dat tussen computer en afdruk­ ker in staat. Zo'n kastje bevat dan een fikse lap RAM met een microprocessor - vaak een Z80 - die een vast pro­ gramma draait. Alles wat de computer verzendt zal in die buffer worden opge­ slagen en te zijner tijd naar de afdruk­ ker worden doorgezonden. Hoe echter zo'n buffer te maken - om op de eigen­ lijke vraag terug te komen - weten we niet. Wij laten dat bij voorkeur over aan fabrikanten of electronica-hobbyisten die daar plezier in hebben. Mocht Christiaan zo'n buffer bedoelen, infor­ meer eens bij een electronica-blad zo­ als Elektuur. De tweede vorm van printerbuffer is ei­ genlijk alleen maar een variant op de zo­ net genoemde oplossing. Men heeft geen afzonderlijk kastje maar bouwt de buffer meteen in de printer zelf. Veel moderne printers kennen een interne buffer van twee tot acht Kilobyte. Zelf­ bouw is volgens ons echter al helemaal softwarematige printerbuffer voor men het zogenaamde cartridge-ID. Na onmogelijk. MSX bestaat allang. Gemaakt door de die twee eerste cartridge-bytes volgen mensen van de CUC, de SpectraVideo er nog vier groepjes van twee bytes ie­ De derde oplossing is eigenlijk het ele­ gebruikersvereniging. En die zijn te be­ der, die adressen bevatten. Het belang­ gantst en het goedkoopst. Het is name­ reiken via postbus 202, 2300 AB Leiden. rijkste van die adressen is de eerste: de lijk mogelijk om het geheugen van de initialisatie-procedure van de betref­ computer zelf te gebruiken als buffer­ Hoe werken cartridges? Simpel, net zo­ fende cartridge. Deze routine wordt nog geheugen. Oftewel, men houdt het pro­ als de rest van het computer-geheugen, tijdens de opstart-fase van de MSX aan­ gramma voor het lapje, want de gege­ maar dan niet ingebouwd maar in een geroepen om de software in de cartrid­ vens die het programma de printerpoort los doosje. Als we een cartridge in een ge in staat te stellen zichzelf in het sys­ uit wil sturen worden dan onderschept MSX steken wordt de electronica in teem te nestelen. Spellen bijvoorbeeld door een hulpprogramma, die ze keurig zo'n cartridge in feite een onderdeel van gebruiken die mogelijkheid om de com­ in RAM buffert en dan weer - het re­ de architectuur van de MSX. Meestal is puter helemaal 'over te nemen': die ini­ cept is zo langzaam maar zeker wel be­ electronica beperkt tot een flinke lap tialisatie-routine start dan meteen het kend - op aangepaste snelheid door­ ROM, Read Only Memory, waarin de spel op en geeft de controle domweg stuurt. fabrikant een programma - bijvoor­ niet meer terug aan de ingebouwde Onder MSX-Basic is daar bijvoorbeeld beeld een spel - gebakken heeft. start-routine. 32K RAM voor te gebruiken. Inder­ Maar soms treffen we zelfs ook specia­ daad, de 32K die men niet voor de eigen le geluidschips bij zo'n spel aan, zoals bij Het zelf maken van commando's mid­ programma's gebruiken kan omdat daar sommige Konami's. dels bijvoorbeeld CMD is iets wat zich de BIOS en de Basic zelf te vinden zijn. Dat geheugen in die cartridge neemt niet in het kader van een brievenrubriek Een slim stukje machinetaal is namelijk vervolgens als we de computer aanzet­ laat beantwoorden. prima in staat om zo nu en dan - lees: ten de hele machine over, waarna het zo'n vijftig keer per seconde - die pa­ spel kan beginnen. De MSX is er name­ Heel in het kort: gina's met ROM tegen RAM te verwis­ lijk op voorbereid om cartridges te her­ CMD - hetgeen staat voor command selen en dan vervolgens die RAM als kennen tijdens de opstart-fase. Een car­ - is een Basic-commando dat geen en­ buffer te gebruiken. tridge zal zich namelijk altijd in een slot kele functie bezit. Het is door de ont­ of een subslot bevinden, en die worden werpers van MSX-Basic inderdaad al­ Maar zoiets zelf bouwen is een klus voor tijdens die opstart stuk voor stuk ge­ leen maar bedoeld om eigen comman­ een ML-programmeur. En dan wel een scand. do's op een nette manier aan Basic te die van goeden huize komt. Om eerlijk Als de computer tijdens dat proces aan kunnen aanhaken. te zijn, de vragen die Christiaan in zijn het begin van de pagina's 1 of2 - hex­ Daar is dan ook een speciale hook voor, brief stelt doen ons twijfelen of zo'n pro­ adressen 4000 en 8000 - de bytes &H41 op adres &HFE17. Maar men dient zijn ject wel een goed idee voor hem zou zijn. en &H42 aantreft, dan is daar een car­ machinetaal tot in de puntjes te beheer­ Gelukkig hoeft dat ook niet, want zo'n tridge geïnstalleerd. De twee bytes vor- sen om er echt wat mee te kunnen.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 82- Q

zeer prijzig is. Echter, een tekstverwer­ alle dertig spellen tot het einde uitge­ Tekstplotten? ker die in staat is om met disk te werken speeld had, zou men zich ook bekocht is zeer zeker wel te vinden. Daar is een hebben gevoeld. Ik bezit een HB-75 MSX1, een HD-50 ruime keuze in. Aan de andere kant, zoals we al stelden diskdrive en een PRN-C41 printer-plot­ En, als we u een raad mogen geven, als in onze bespreking, Premium III heeft ter, allemaalvanSony. Waariknaarzoek u zo'n tekstverwerker echt wil kunnen iets te veel op papier willen bezuinigen is een tekstverwerker die geschikt is voor gebruiken, koop dan naast uw Sony bij dit verder puike aanbod. Voor ie­ gebruik met die plotter, eentje die ook nog plotter een gewone, goedkope matrix­ mand met een beetje ervaring met com­ gebruikersvriendelijk is. Want daar ont­ printer. Dat geeft een veel fraaiere let­ puterspellen is dat best overkomelijk, breekt het nog wel eens aan. ter ... voor een absolute beginner niet. Sommi­ Momenteel bezit ik Hwriter, een aardig ge spellen zullen op het eerste· gezicht programma dat echter zijn beperkingen onbegrijpelijk zijn. kent. Zo maakt het geen gebruik van disk, Hulp bij hits kan het niet tekenen, heeft het geen inge­ En toch, één niveau Oh Shit en drie ni­ bouwd woordenboek en is de lettergroot­ Als een nog maar beginnend compute­ veau's Boulderdash 1I, dat is niet echt te of iets te klein of een stuk te groot. raar dacht ik mezelf en de familie plezier slecht. Per slot van rekening is het nu te doen door wat spelletjes te kopen. Voor eenmaal zo dat makkelijke spellen ook Ik vind dat het bij veel programma's aan de zeer redelijke prijs van f 49, 90 kocht ik niet bevallen op de wat langere duur. de gebruikersvriendelijkheid nog wel wat de dertig MSX-Hits van Methodic Solu­ En een systeem om spellen te rubrice­ schort. Zeker voor mij, want op mijn werk tions. Vlak daarop kocht ik uw juni-num­ ren op moeilijkheidsgraad, zoals dat hebben we helemaal geen computers. Ik mer, met daarin tot mijn verrassing een re­ met kruiswoordraadsels etcetera ge­ denk zelf dat ik veel te snel een computer censie van dat pakket. Redelijk positief bruikelijk is, bestaat niet voor compu­ heb gekocht, want ik dacht dat een com­ met hier en daar een kanttekening, maar terspellen. puter veel kon. Mis, want je moet het er voorui~ mijn aankoop was de moeite Ons advies: laat u niet meteen uit het instoppen om het eruit te kunnen halen. waard. veld slaan. Bovendien, we denken - als Ik heb dan ook veel leerboeken gekocht Na echtereen langweekendproberen wa­ u er niet meteen het bijltje bij neer hebt en geprobeerd te leren programmeren. ren we nog niet verder dan één niveau van gegooid - dat u tegen de tijd dat dit ant­ Daarom heb ik ook veel commentaar op Oh Shit, en drie grotten van Boulderdash woord in druk verschijnt al een heel stuk uw blad, veel informatie gaat boven mijn IJ. De handleiding was veel te summier, verder bent. pet en daar lees ik dan snel overheen. Mis­ we snapten en snappen er geen malle­ schien kunt u wat simpele oefeningetjes moer van. We voelen ons bekocht, maar opnemen. nog meer oliedom. Want volgens de re­ Basicode-perikelen censent is de gebruiksaanwijzing ruim J.D. Steunenberg jr., Rijsenhout voldoende voor de spellen. Nu, voor ons Allereerst de complimenten voor uw pri­ dus niet. ma, vernieuwde blad. Dit is echter niet de Inderdaad, het misverstand dat compu­ reden waarom ik deze brief schrijf, ik zit ters zonder meer veel kunnen komen we We hebben behoefte aan een uitgebreide­ namelijk met een probleem. wel vaker tegen. Het is een feit, om pro­ re beschrijving van de spellen. Misschien InMCM derdejaargangnummer 16 vond fijt van zo'n apparaat te kunnen trekken dat uw recensent die er stiekum bij gehad ik uw flexi-disk met daarop het MSX Ba­ zal j e er zelf heel wat uren in moeten ste­ heeft om alles te snappen. En wie weet is sicode-3 vertaalprogramma. Wanneer ik ken om allerlei programma's onder de hij zo vriendelijk om ons een copie daar­ echter een van de radio opgenomen Basi­ knie te krijgen. van te gunnen, misschien blijft ons plezier code-3 programma op cassette wil weg­ Uw suggestie, om eens wat oefeningen in computeren dan wel behouden. schrijven zit ik steeds met het probleem te publiceren, daar moeten we even over dat het programma op regel 1000 begint. nadenken, zoiets moet dan wel op een N. de Jong, Leeuwarden Ook als ik het inlees missen die eerste goede manier in het vat gegoten worden. honderd regels. Wat is hier aan te doen? Oei. Lastig. Probleem. Hoe mevrouw de Over uw tekstverwerkings-problemen Jong uit te leggen dat dit een normaal KJ. Walt/a, Haulerwijk kunnen we kort zijn: u vraagt bijna het verschijnsel is, zonder haar daarbij me­ onmogelijke. Om te beginnen, die plot­ teen voor altijd het plezier in het com­ Even wat extra uitleg: die eerste regels ter-printer is nu eenmaal vrij beperkt in puteren te ontnemen. Want die uitge­ van een Basicode-programma omvat­ zijn mogelijkheden. Een prima plotter, breidere handleiding, die hebben we ten het eigenlijke hart van Basicode. Ba­ daar niet van, maar de lettergrootte is ook niet liggen. Weliswaar waren vele sicode is immers niets anders dan een inderdaad wat ongelukkig. We denken van de dertig hits oude bekenden, maar soort computer-Esperanto, een Basic namelijk dat uw programma Hwriter - we hebben gerecenseerd met het pakket waarbij alle machine-afhankelijke func­ wat we overigens niet kennen - alleen zoals we dat ontvangen hebben. ties gestandaardiseerd zijn. Om een maar gebruik maakt van de in die plot­ voorbeeld te geven: alle computers kun­ ter ingebouwde letter-formaten. Ergens heeft deze briefschrijfster name­ nen wel een piepje produceren, als at­ Een tekstverwerker op MSX die kan te­ lijk nog wel een beetje gelijk ook. Zon­ tentie-seintje. Sommigen - zoals MSX kenen en een woordenboek bezit - der een wat uitgebreidere handleiding en PC - gebruiken daar een speciaal spellingcontrole - is er volgens ons al zullen een aantal van de dertig hits voor Basic-commando voor: BEEP. Bij an­ helemaal niet. Dat soort mogelijkheden een beginner een taaie puzzel vormen. deren dient men zich in uiterst onhandi­ treffen we alleen bij bijvoorbeeld het Nu is dat natuurlijk enerzijds ook de be­ ge bochten te wringen - lees: POKE­ PC-pakket WordPerfect aan, hetgeen doeling. Als men na dat eerste weekend opdrachten - of gebruiken daar een

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 -83- ander Basic-commando voor. Vandaar dat men in een Basicode-pro­ gramma die piep maakt door een GO­ SUB 250 opdracht, vanaf regel 250 staat dan de computer-afhankelijke Basi~ opdracht - of opdrachten - die die beep voor ons verzorgen, gevolgd door een RETURN. Op die manier heeft Ba­ sicode een groot aantal van de compu­ ter-afhankelijke opdrachten ondervan­ gen, zodat één en hetzelfde programma op al die modellen kan draaien. Oftewe~ een Basicode-programma kan alleen maar draaien als die regels onder 1000 inderdaad aanwezig zijn. Het pro­ gramma zoals dat door Hobbyscoop wordt uitgezonden begint pas met regel 1000, de lagere regels dienen er door het Basicode-vertaal programma - dat per model gemaakt is - bij gezet te worden. het geheugen. Kortom, als u nu gewoon volgens mij inzitten, want als ik na de no­ Natuurlijk doet 'onze' MSX-Basicode dat programma wegschrijft, dan heeft u dige handelingen ga afdrukken wordt er vertaler - die we indertijd op flexi-disk vervolgens uw programma op de band een soort geluidje geproduceerd. Maar ik in het blad hebben verspreid - dat ook. inclusief die gewraakte eerste regels! kan daar verder niets over vinden. Anders zou het een waardeloos pro­ Alle andere schema's binnen de verta­ Wat me wel lukt is de nonnale beep, die gramma zijn. Men moet alleen wel de ler, die een programma in MSX-for­ werkt namelijk met CHR$(7). juiste menu-keuze maken om het Basi­ maat opslaan doen dat zonder die vaste Hoe krijg ik die chip aan het lopen? code programma met voorloop-regels routines, want dat spaart tijd en ruimte. in MSX-formaat te laten opslaan. En er Naam en adres bij de redactie bekend zijn heel wat van dergelijke keuze-mo­ gelijkheden. Nou ja! In dit geval hebben we deze brief maar Immers, onze vertaler moet een pro­ zonder verdere gegevens van de afzen­ gramma zowel in MSX- als in Basico­ Ik ben in het bezit van een Philips MSX1 der geplaatst. We denken daar beter de-formaat aankunnen, en dat zijn twee VG8020. Dankzij de poke -1,170 kan ik aan te doen, de buurman zou ook eens heel verschillende manieren om een veel meer spellen aan de loop krijgen. MCM mogen lezen. cassette te beschrijven. Wat experimen­ Maar het spel Knight-mare (van Kona­ Om de vraag te beantwoorden, iedere teren met het menu-scherm kan heel mi) krijg ik niet aan de gang. Zou u mis­ printer maakt wel een 'geluidje' onder leerzaam zijn. Op dat menu-scherm schien een tip ofpoke hebben om het spel het afdrukken. De meeste maken zelfs verschijnen op grafische wijze de ver­ aan de gang te krijgen? een behoorlijke herrie. Maar een mu­ schillende mogelijkheden. Bij voorbaat hartelijk dank. ziekchip zit er echt niet in. Wat u hoort is zuiver het geluid van het Wat u nu nodig hebt, is schema A. Ofte­ P. vld Hof, Assen mechaniek, tandwieltjes, aandrijfban­ wel, een Basicode programma van tape den, stappenmotoren en wat dies meer in het geheugen lezen en meteen verta­ En dan wou deze lezer nog liefst telefo­ zij. En die beep, die wordt door een pi­ len, waarna het programma onder ge­ nisch antwoord ook! Maar goed, een tip ëzo-electrische zoemer voortgebracht. woon MSX-Basic beschikbaar is. Met hebben we wel voor dit probleem: ge­ Muziek, dat zit er echt niet in. Tenzij u die eerste regels waarin alle machine­ woon Knightmare officieel aanschaffen. wel heel speciale tekenreeksen naar de specifieke routines te vinden zijn. Want de cartridge doet het gegaran­ printer stuurt, zodat de printkop onder Oftewel, schema A selecteren - door deerd op alle MSX'en. Hoe u uw illega­ het werken verschillende tonen voort­ de A in te tikken - en vervolgens met le copie 'aan de loop' kunt krijgen, daar brengt. de ESCape opstarten. helpen we u niet bij. Het programma zal nu de cassette lezen Overigens, dat laatste is nog niet eens zo en het daarop gevonden Basicode-pro­ Overigens, we vragen ons soms wel eens belachelijk als het misschien lijkt. Er zijn gramma in het geheugen plaatsen. Is dat af of wij nu gek zijn. Het redactionele per slot van rekening ook wel eens pro­ eenmaal gedaan, dan volgt het vertalen. standpunt inzake illegale software is grammeurs geweest die na lang observe­ Eerst ziet u aan de regelteller dat de re­ toch wel bekend, zou men hopen. Dan ren in de gaten kregen hoe ze de lood­ gels 10-950 vertaald worden. verwacht men toch niet echt antwoord zware regeldrukkers op grote compu­ De regels dus die niet in het Basicode­ op dergelijke vragen? ters konden pesten. programma staan maar er door de ver­ Door bepaalde reeksen printopdrach­ taler aan toegevoegd worden. Vervol­ ten te sturen zagen ze kans die appara­ gens wordt het eigenlijke programma Daar zit muziek in? ten aan het vibreren te brengen. Zo vertaald, waarna de vertaler de norma­ sterk dat ze uiteindelijk gewoon omvie­ le Basic weer start. Op dit punt zit u dus Mijn printerhandleiding geeft me geen in­ len. Sindsdien schroeft men dergelijke gewoon in MSX-Basic, met uw vertaal­ fonnatie over de muziekchip, die er vol­ regeldrukkers dan ook maar aan de de en gecompleteerde programma in gens mij in moet zitten. Toch moet die er grond vast. ..

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 84- ·a

Eerste Hulp Bij Overleven

Avonturiers, ruimtebonken, E.H.B.O.ishetlaatste - of eerste - toe­ Nu heeft onze joystickwiebelaar ook een tijdreizigers en laser-kanon­ vluchtsoord voor diegenen onder ons die MSX2 monster gekregen dus we zijn fors het ook allemaal niet meer weten. Bij aan het vergelijken geslagen. De MSX2 niers, wie vinden er nu E.H.B.O. kan men terecht voor informa­ versie ziet er grafisch wat beter uit, maar geen baat bij MCM's Eerste tie over adventure games, tips voor en voor de rest is het spel bijna identiek aan Hulp BIJ Overleven? over spellen én andere wetenswaardighe­ de MSXl versie. Voor zover wij kunnen Geheime passwords, slim­ den. Uw tips zijn altijd welkom onder het zien is er niets wezenlijks aan toegevoegd. me trucs, zelfs POKE's om motto: Helpt Uw Mede--computer­ Van de importeur begrijpen we dat er Mens! slechts een beperkt aantal voor Europa vals te spelen, dat alles beschikbaar komen, waarbij nog niet kunt u in deze rubriek le­ Tips & Hints exact bekend is hoeveel Nederland er zen. Maar, om de E.H.B.O. toegewezen krijgt. te kunnen schrijven moet Op een of andere manier moet ik iets ver­ Reden van al dit moeilijke gedoe is de de redacteur van dienst wel keerd gedaan hebben, want de response slechte leveringssituatie met betrekking op de Sierra On Line en Infocom hint­ tot chips, welke nog steeds de internatio­ uw hulp hebben. Stuur in, boeken is in feite totaal achterwege ge­ nale chip-markt teistert. Ook Konami die kaarten en verslagen bleven. Slechts een handvol brieven is wordt hierdoor getroffen, met de name van verre reizen door Com­ binnengekomen, terwijl een aantal lezers de speciale soundchip lijdt hieronder. puterland. dachten dat voor die twintig gulden men Levertijden voor deze chip schijnen nu al een hintboek voor alle Sierra of Infocom opgelopen te zijn tot zes maanden en adventures kreeg. zelfs dan kan men er nog maar mondjes­ Hoe het ook zij, HomeSoft deelde on­ maat over beschikken. Een direct gevolg langs mede dat men niet gewacht heeft op voor ons is dat alle Konami spellen die de reacties op deze rubriek, doch een aantal soundchip gebruiken nu al bijna drie (!) Sierra hintboeken reeds op voorraad ge­ maanden niet leverbaar zijn en de eerste nomen heeft. Zo zijn nu ondermeer le­ zes weken ook nog niet verwacht worden. verbaar: Ook Kings Valley II gebruikt deze chip, Leisure Suit Larry in the Land of the dus het is afwachten geblazen. Lounge Lizards - ooit gedacht dat dat de complete titel zou zijn? Heroes of the Lance Space Quest 1 en 2 en Police Quest. Arriverend op moment van schrijven van Het Strategic Simulations Inc. Advanced deze tekst waren de Kings Quest adven­ Dungeons & Dragons spel Heroes of the tures. Ieder hintboek kost f 19,95 en be­ Lance is nog steeds niet uitgebracht. Het staat uit een boekje met bijgesloten een schijnt dat de Nederlandse importeur zo speciale viltstift. Die pen heb je nodig om in dit programma gelooft dat overwogen de antwoorden zichtbaar te maken. wordt een Nederlandse versie op de Op het eerste gezicht bevatten deze hint­ markt te brengen. Nu valt er aan het pro­ boeken alleen maar vragen met veel lege gramma zelf weinig te vertalen, maar om bladruimte. Je kunt de antwoorden met de zeer uitgebreide handleiding in de ei­ de pen zichtbaar maken, waarbij je het gen taal te hebben zou erg aangenaam antwoord faseren kunt. Eerst kun je bij­ zijn. voorbeeld een vage tip zichtbaar maken, Van de firma Origin Systems komt overi­ vervolgens een meer direct antwoord en gens ook een nieuw spel uit, Time's of tenslotte de expliciete oplossing. Zo Lore geheten. Ook hierbij wordt overwo­ voorkom je tenminste enigzins de neiging gen om een Nederlandse versie te maken. om door te lezen. Dit spel heb ik gezien en wanneer het ze lukt dan neem ik mijn pe~e af, gigantische Konami lappen tekst scrollen over het scherm in dit zeer uitgebreide adventure. Net als in Wat Konami betreft durf ik haast niets de Ultima adventures beweeg je ook hier meer te schrijven. De nieuwe titel King's door een sprookjesland, maar de gra­ Valley II is nog steeds niet uitgebracht, al­ phics zijn aanzienlijk beter, de bewegin­ hoewel onze joysticker een monster ge­ gen vloeiender en is een fikse portie arca­ kregen heeft ter bespreking. Het spel ziet de actie in het spel aanwezig. Dit laatste er fantastisch uit en biedt weer ouderwets echter zonder enig afbreuk te doen aan SPEL-TIPS VOOR MSX EN Konami spelplezier . Helaas is besloten in het adventure/simulatie aspect van het MS-DOS Europa alleen de MSX1 versie uit te spel. brengen en niet de MSX2 versie. Volledigheidshalve, deze waarnemingen

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26· november 1988 - 85- zijn gebaseerd op de pré-productie ver­ moet oplossen. Nu is dat op zichzelf niet grijpt in elkaar, nietwaar. sie van de Commodore 64 versie, die me zo uniek, in Maniac Mansion echter kan De lp blijk je te kunnen afspelen in de ka­ heel snel door de importeur getoond elke held of persoon in het spel zijn eigen mer met de tv en de piano. Op de instal­ werd. Hoe de MS-DOS versie er uit ging gang gaan. Je kunt dus op drie totaal ver­ latie in deze kamer neem je de lp op tot­ zien wisten ze me ook daar niet te vertel­ schillende plekken in het adventure bezig dat de vaas op de piano uit elkaar barst. len. zijn. Wat heet, het spel is niet op te lossen In een andere kamer, verderop in het Noch Heroes of the Lance, noch Time's wanneer je de drie vrienden niet elk hun spe~ kun je de tape weer afspelen. Hier ofLore worden in Europa voor MSX uit­ eigen gang laat gaan. Je moet op bepaal­ moet je wachten totdat de kroonluchter gebracht. De Japanse MSX versie, indien de momenten een aantal acties combine­ het begeeft waarna je tussen de resten van ooit leverbaar, zal door het gebruik van ren om een bepaalde gebeurtenis te doen de kroonluchter een interessant voor­ Japanse tekst voor ons niet te spelen zijn. plaats vinden. werp aantreft. Tot slot, mens sana in corpore sano, dus Maniakaal Aan het begin van het spel moet je naast in de fitness kamer moet je gehoorzaam Dave, de vriend van het verdwenen meis­ je oefeningen doen. Doe je dit niet, dan Het schijnt dat er aan het eind van dit jaar je Sandy, nog twee anderen op avontuur zul je later niet in staat blijken de garage een spel gebaseerd op de Familie Mon­ nodigen. Naar mijn mening kom je het deur te openen. ster - wie kent deze heerlijke quasi-hor­ verst met Syd en Bernard. Alhoewel Ber­ Maniac Mansion is uitgebreid en niet be­ ror serie niet? - uitgebracht zal worden. nard de typische geleerde professor is - paald gemakkelijk. Je moet een waanzin­ De exacte inhoud weet ik niet alhoewel netjes gekleed met een brilletje, je kent nige hoeveelheid werk verzetten voordat uit de beschrijving die me door Roger het stereotype wel - kan hij een aantal het spel tot een eind komt. Wat het spel Hulley van Alternative Software gegeven technische problemen in het spel voor je zo verslavend maakt is het feit dat door werd de indruk ontstaan is dat we met een oplossen. Zo moet je op een gegeven mo­ de beschikbaarheid van een aantal ver­ arcade adventure te maken zullen heb­ ment een radio demonteren omdat je een schillende personen met totaal verschil­ ben. Voor diegenen die dat iets te ver vin­ buis nodig hebt. lende mogelijkheden het spel iedere keer den gaan maar toch in dit straatje terecht Aan het begin van het spel staje voor het een andere wending kan krijgen. Daar­ willen komen is onlangs door Activision hek dat rondom het landhuis staat. Ga naast moet je niet alleen een puzzel op­ het adventure Maniac Mansion voor met de drie naar binnen. Dave zet je bij lossen, maar de mogelijke combinaties MS-DOS en Commodore 64 uitge­ de brievenbus, deze bevindt zich uiterst van situaties en problemen vormen een bracht. Onze geachte spelrecensent links, zover als je lopen kunt. probleem apart. schijnt daar menig slapeloos uurtje mee Met de twee anderen ga je het huis bin­ Wat mij betreft mogen dit soort spellen doorgebracht te hebben, met redelijk nen. Natuurlijk is de deur op slot, maar vaker verschijnen, iedere adventurer die goede resultaten. Hij heeft me in ieder de oplossing hiervoor vind j~ in de hand­ een nieuwe uitdaging zoekt kan bij dit geval een aantal tips aan de hand gedaan. leiding, terwijl iedere echte adventurer spel zijn hart ophalen. De snob overhandigde me het spel, uiter­ die ook wel zelf bedenken kan. Eenmaal aard na het snel stiekem gerecenseerd te binnen bek!imje de trap in de hal. Boven­ Maze of Galious hebben, en passant opmerkend 'oja, aan de trap vind je twee beelden, mon­ mocht je er niet uit kunnen komen, ik heb sters - een soort gargouilles, maar dan In mijn stapel post vond ik nog een van 24 nog wel wat aardige tips voor je'. De grie­ zonder kerk - die daar niets voor niets maart daterende brief van Artemi Ok­ zeI! staan.J e kunt met behulp van één van bei­ kerse (Den Helder) waarin een aantal co­ Wat me dan meteen op het spel zelf de beelden - hier laat ik me opzettelijk des voor MoG gegeven werden. Tik na brengt. Er schijnt in dit nummer een uit­ wat vaag uit - en Bernard een geheime het aanroepen van de 'load' functie de gebreide recensie van het spel te komen, deur openen. Stuur Syd hierdoor naar be­ volgende codes in: dus ik zal niet ingaan op het verhaal zelf. neden. Aangekomen in een in diepe duis­ Wat mij betreft is Maniac Mansion een ternis gehulde kelder is het zaak het licht­ OG2Q, UUKF, URUF, 4236, U06X, van de betere adventures van de laatste knopje te vinden. Het 'what is .. .' com­ VR3F, UR3F, UR3F, UYT4, OlWl, tjjd. Het gegeven spreekt me uitermate mando is hier optimaal toepasbaar. EOH3, 8 aan terwijl de humoristische ondertoon Ergens in de kelder zul je een zilveren me regelmatig doet schuddebuiken. sleutel vinden, welke later in het spel ui­ Je beschikt nu over 23 voorwerpen, alle Prachtige grappen kent dit spel, zo vind terst nuttig zal blijken te zijn. zes de wapens, 999 schoten, 500 munten je ergens een lp die je uiteraard wilt af­ Verder het huis verkennend komje op de en 40 sleutels. Popoion's kracht is level 3. spelen. In dezelfde kamer staat een tweede - of eerste, dat hangt ervan af De poorten naar wereld 7 en 2 zijn geo­ pracht van een stereo installatie met gi­ hoe je telt - verdieping een groene ten­ pend. Je ziet overigens slechts 22 voor­ gantische luidsprekers, dus ernaar toe takel tegen. Dit een compleet eigen leven werpen omdat op de plaats van het zilve­ gewandeld en de lp opgezet. Prompt krijg leidende 'monster' zulje moeten voeren. ren schild ook het bronzen schild staat; je de opmerking dat dit natuurljjk een Vergeet ook het vruchtensap niet, na zijn het schild met de meeste kracht wordt ge­ grandioze installatie is maar dat betekent snackje zal het beestje een onlesbare toond. Denkelijk zullen vele lezer( es­ nog niet dat j e een lp in een cd speler kunt dorst blijken te hebben. sen)s Artemi dankbaar zijn, MoG is niet proppen. Nu heb je die lp nodig, sterker Op zolder aangekomen vind je naast een echt een gemakkelijk spel. nog, je moet hem opnemen, dus dat frus­ superdeluxe stereo installatie de al ge­ treert aardig. noemde langspeelplaat. Overigens, op de KnightTyme Een paar algemene tips - en niet alle­ bij het spel geleverd poster waarop het maal van onze wiebelvrind. prikbord van Dave's school afgebeeld Nog steeds schijnen mensen met proble­ Bijzonder aan Maniac Mansion is dat je staat, wordt de diefstal gemeld van een men te zitten in dit spel. Nu is het geen met een groep van drie helden het spel superdeluxe stereo installatie. Alles standaard-politiek van me om hier com-

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 86- ,~ .uu

plete oplossingen te publiceren, want dat je nooit op tijd komt de prinses te red­ POKE -1,170:BLOAD"prog­ eerlijk gezegd is er niets zo irritant als een den. Persoonlijk is het me nog niet gelukt naam.ext":CLEAR200,&HF380: betwetende blaaskaak - ook al schrijft­ dit te verifieren. Camiel van Dijk, uit DFUSR=PEEK(&HFCBF) +256* ie dan een EHBO rubriek (en nu voel ik Capelle a/d Ijsse~ beweert ook al dat dit PEEK(&HFCCO):A = USR(O) de hete adem van de haardos, de pen ge­ het geval moet zijn. Heeft iemand anders scherpt onderdompelend in vitrioo~ al dezelfde ervaringen? Dat malle mens Probeer 'm eens en laat je ervaringen we­ aankomen) - die je wel even zal vertel­ moet toch te redden zijn? ten. len hoe je dat spel oplost. Gezien het feit dat velen echt vast schij­ Formula 1 Ten einde ..... nen te zitten, volgt hierbij, mede dankzij Michael McCarthy uit Barendrecht, een F1-Spirit van Konami houdt de gemoe­ Ten einde raad, omdat ik geen geschikte stuk van de oplossing, vanaf het reeds deren nog steeds bezig. De 'passwords' kaart kan vinden om te publiceren. Der­ eerder gepubliceerde punt in één van de blijven binnen stromen, dus bij deze weer halve deze keer dus geen kaart. Het moet vorige E.H.B.O.'s. Ga op de transporter maar eens een~e die je kunt proberen: me overigens van het hart dat onze geach­ staan en spring naar de coördinaten te MS-DOS'ers niet zo enthousiast zijn x1y2z3. Je belandt nu in de starbase. Ga UJMDBIPLNMJGUDDILEBFAG met betrekking tot het insturen van kaar­ helemaal naar rechts totdat je een schoen ten.Hint? ziet. Pak deze en ga terug naar het schip en nu maar hopen dat tijdens het layou­ - de coördinaten daarvan moet je zelf ten etcetera niets fout gaat. Je kunt met Happy adventuring!!!! even zien uit te vinden, ik ga niet alles ver­ deze code namelijk alle Formula 1 banen klappen - waarna je via HerschelI naar plus Endurance en Formula 3000 rijden. Noot van de hoofdredacteur: Monopole moet vliegen. Gebruik de Succes! transporter om naar x1y8z4 te gaan. Ove­ Spijtig, spijtig, spijtig. De lezers-ondelWe­ rigens vind je deze coördinaten ook op Laadproblemen ken spreken duidelijke taal: men schijnt het het polshorloge 'wrist watch'. Vergeet geneuzel dat deze mbriek nu eenmaal blijft trouwens niet op dit moment het gasmas­ Tenslotte nogmaals de laadproblemen kenmerken te vreten. Brood en spelen, daar ker - 'The Gasmask' -, de mantel der bij MSX. Velen hebben hier nog steeds gaat het om, zo lijkt het wel. Wat heet, som­ onzichtbaarheid - 'Cloak of Invisibility' last van, met name bij Philips MSX2 com­ migen hebben zelfs de kostbare mimte op - en de laarzen - 'Pair of Boots' - te puters. Ik wil hier nu niet nogmaals de het enquête-fonnulier gebmikt om expli­ dragen. Eenmaal aangekomen pak je het discussie aangaan bij wie de schuld ligt, ciet te eisen dat ik de onnoze~ die me deze onderdeel van de zonnewijzer - 'Piece of maar eerder wederom een oplossing pro­ pagina's iedere keerweer aandoet zijn gang a Sundial' -, grijpt snel nog even een'Pie­ beren aan de hand te doen. Zoals reeds te laten gaan. ce of a Sundial' van Hooper en drukt ver­ vele malen eerder vermeld is deze oplos­ Of wat te denken van de lezer die me be­ volgens de Talisman achterover. Ga te­ sing niet zaligmakend, maar vaak blijkt 't schuldigd van partijdigheid inzake compu­ rug naar het schip en vlieg via Herschell wel te helpen. ters, omdat ik in vorige nummer vond dat en Plop Plop naar Retreat. Ga via de Tik voor het laden van het programma - Lany als voordeel had dat het op een or­ Transporter naar x8y4z1. Je moet wel en dus het intikken van het load comman­ dentelijke computer gespeeld wordt. Die fi­ naast alles wat je voordien aan had, nu do - de volgende poke in: guurmeende dat ik daarmee MS-DOS bo­ ook de Talisman bij je hebben. Op x8y4z1 ven MSX stelde, terwijl ik alleen bedoelde aangekomen tref je een grote witte balk POKE-1,170 dat het gebazel over bordspelen - waar­ aan. Het perfecte middel hiertegen is mee onze 'auteur' zijn mbriek in het laatste 'RemoveBarrier' - toch nog een toepas­ en laadt vervolgens met gebruik van de in nummer mee volgeschreven heeft - in dit sing hiervoor gevonden. Je vindt nu het de handleiding gegeven laadinstructie. blad niets te zoeken heeft. Ik wordt er mot­ derde 'Piece of a Sundial' dat je Murphy Het helpt soms ook wel door de stack aan tig van, zoals de Vlamingen zeggen. Maar afhandig maakt; ga weer terug naar het te passen. Zonder diskdrive staat deze op goed, als men dergelijke onzin op prijs stelt, schip. Dit stuk schijnt vele helden derma­ &HFOAO; met één disk op &HlAF en wie ben ik dan om te besluiten er het mes te veel problemen te bezorgen dat ik toch met twee disks op &HDB99. in te zetten ? Hoewel het dit keer wel erg ver maar de complete gang van zaken meen gaat! Zelfs mijn voorliefde - en dan niet te moeten publiceren. Je zult nog menig Om één en ander goed te laten functio­ culinair- voor eenden wordt misbmikt. stap c.q. heldendaad moeten onderne­ neren kun je voor de laad instructie van Onder valse vlag de penguin weer ten tone­ men om het spel tot een goed einde te het programma één van de volgende re­ le voeren, ondanks mijn uitdrukkelijk ver­ brengen. Indien de vraag aanhoudt, de gels (poke plus dear) intikken: bod. Goed, die passage heb ik alleen laten volgende keer het resterende deel van de staan om u zelf eens te laten zien wat voor oplossing. POKE -1,170: CLEAR100,&HE48F doonichtige smoesjes de schrijver van Eer­ ste Hartaanval Bij Overlezen gebmikt. Eenden POKE -1,170: CLEAR100,&HF380 En dan die kinderachtige mzie van hem Ondanks de kop gaat dit over Penguin CLEAR100 is aan te passen maar dat met onze geachte spellenrecensent, dat Adventure. Er wordt regelmatig bezwaar moet je even proberen. moet ook maar eens afgelopen zijn ... gemaakt tegen mijn voorliefde voor dit En wat mijn manier van schrijven betreft, spel en het haargebeuren heeft een strikt In het grijze verleden - november 'ö7 - ik gebmik al jaren een tekstverwerker. En veto op PA uitgevaardigd. Dus moet dit heeft J .R. Nieuwland de volgende con­ die dO""lpel ik natuurlijk niet onder in vitri­ omzeild worden. De reden? Het schijnt structie ingezonden om moeilijke pro­ ool, evenmin als ik dat apparaat aan­ dat het gebruik van de warps de reden is gramma's te laden: scherp.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 87- Kontakt met andere MSX bezitters, MSX2 8280. tel. 0299041563. I/O'tjes ook Mastervoice. tel. 05480-15394. MSX2 Sony NBF500 zonder disk­ Een stande - uitslagen progr. voor drive. tel. 01892-17379. I/O'tJes ziJn kleine advertenties voor particu­ voetbal (MSX2). H. Aarts, tel lieren. Als u iets zoekt,of juist iets kwijt wilt, 04704-3912. Tips van Zakil Wood, Happy Pret en Courageous Perseus. ter 01184- op computer-gebied, plaats dan een I/O'tje. Leden gevraagd voor MSX-blad: 19734 (vragen naar Alex). MSX - Vraagbaak (zie MCM 24 Gebruik daarvoor de antwoordkaart uit dit pag. 10). f 30,- per jaar. tel. 05486- De bonusstages van Salamander + blad. I/O'tjes zijn gratis voor abonnees, an­ 16635 (Jan). Nemesis 2, kleurenmonitor + MSX datarecorder. tel. 05750-40563 (vra­ deren betalen voor deze service slechts Kontakt met All Gear gebruikers. gen naar Jan Hendrik). tel. 05146-1841. Vraag naar Bobby. f 5,-. Philips printer NMS1436 voor De redactie behoudt zich het recht voor Sony HBF700P MSX2 computer. maximaaf f 250,-. tel. 05910-21468 I/O'tjes zonder opgaaf van redenen te wei­ tel. 023-381374, na 18u. (Martijn) in Emmen. Philips keyboard, drive 3 1/2 DZ Formula 1 Spirit (org.) in ruil voor geren. Gezien de omvang van het illegale Eventueel ruilen. G. Oosterbeek, Philips groen monitor. Kellenerstr. copiëren zullen alle aanbiedingen van soft­ Dahliastr. 15, 3911 wa Rhenen. 164, 6042XK Roermond. ware - ook als dit samen met hardware ge­ Kontakt met kortegolf amateurs Desktop p. geschikt voor GE prin­ voor decoderen rtty. CW op MSX ter, hoe werkt GE printer met ease? beurt - worden geweigerd. komp. tel. 03404-55771/50939. Wie helpt? tel. 02518-58332. Slechts zelfgeschreven programma's mo­ Kontakt met MSX2 gebr. Printer­ Hulp bij Tasword MSX2. tel. 080- gen tegen een niet-commerciële prijs plotter voor NMS8250. T. Ver­ 783815. mulm, Hoefweg 178, 2665 LD Bleis­ worden aangeboden. wijk. Wie kan mijn NMS8255 ombouwen Ook andere commerciële advertenties wor­ van 128 naar 256K. Tevens kontakt Gedigit. videobeelden entof screen­ met MSX2 diskgebruikers. Bel 020- den geweigerd, evenals I/O'tjes met een dumpprogrs. op printer (MSX) 924559. postbus- of antwoord-nummer. voor screen 5,7,8 (MSX2) disk. tel. 01807-15071 (Anja). Info over Dawn Patrol (tape): de Vermeld altijd uw volledige adres op de ant­ opdracht "Piek up agent at (bijv.) MSX disk interface entof diskdrive 11.30" mislukt 100% (NB. "before" woordkaart, ook al wilt u slechts met uw te­ A voor mijn MSX1 (tape). tel. 020- ipv. "at" is OK). tel. 0340247844. lefoonnummer in deze rubriek worden op­ 311569, A. de Gooijer. Kontakt gezocht met MSX2 gebrui­ genomen. GoldstarofToshiba MSX1 tbv. een kers (alleen disk). Omgeving Alk­ LBO school. Ook niet-werkend is maar. tel. 02260-18022. welkom. tel. 076-146872. Tips mbt. Jewels of Darkness, Sili­ INPUT De bonusstages van Salamander + Contact met MSX2 gebruikers CD con Dreams, the Hobbit, Emerald Nemesis 2, kleurenmonitor + MSX dubbelzijdig. tel. 03465-65966. Isle en Stormbringer. tel. 02990- Kontakt met adventurers die met datarecorder. tel. 0575040563 (vra­ 28240. mij willen corresponderen. Donaid gen naar Jan Hendrik). 3.5 inch MSX diskdrive. Prijs Jansen, Middelburgstraat 28, 6415 f 400,-. tel. 05297-1578 (na 17u). Diskdrive 3 1/2 DZ als 2e drive op BMHeerlen. Philips printer NMS1436 voor Sony F700. Tegen redelijke prijs of maximaaf f 250,-. tel. 05910-21468 Amiga contact. Bellen na 6 uur, 010- ruilen. HJ. Oud, Matenstr. 30, 6707 Kontakt met Konami freaks en met (Martijn) in Emmen. 4372650. CS Wageningen. MSX2-ers in geheel Nederland. tel. 03465-64588, vragen naar Ronaid, Formula 1 Spirit (org.) in ruil voor Kontakt met MSX 8280 gebruikers Gebruikers van keyboard 1160 om na4u. Philips groen monitor. Kellenerstr. omg. Zeist, Hilversum, Amers­ songs uit te wisselen. Ik heb wel al­ 164 6042XK Roermond. foort. tel. 03404-55771/50939. leen 10 flops. tel. 04490-11744. Goedkope MSX-2 comp. NMS8245 in goede staat. tel. 070-979679, Desktop p. geschikt voor GE prin­ Kontakt met adventurers die met Kontakt met andere MSX bezitters, vraag naar Martijn. ter, hoe werkt GE printer met ease? mij willen corresponderen. Donaid ook Mastervoice. tel. 05480-15394. Wie helpt? tel. 02518-58332. Jansen, Middelburgstraat 28, 6415 MSX printer/plotter. W.W. Troost, BMHeerJen. Een standen - uitslagen progr. voor Watercirkel 79, 1186 LP Amstel­ Hulp bij Tasword MSX2. tel. 080- voetbal (MSX2). H. Aarts, tel veen. 783815. Kontakt met Konami freaks en met 04704-3912. MSX2-ers in geheel Nederland. tel. Tractor-feeder voor Epson GX80 Wie kan mijn NMS8255 ombouwen 03465-64588, vragen naar Ronaid, Leden gevraagd voor MSX-blad: printer. tel. 08350-25873, vragen van 128 naar 256K. tevens kontakt na4u. MSX - Vraagbaak (zie MCM 24 naar Han. met MSX2 diskgebruikers. Bel 020- pag. 10). f 30,- per jaar. tel. 05486- 924559. Goedkope MSX-2 comp. NMS8245 16635 (Jan). Contact met MSX-2 disk~ebrui­ in goede staat. tel. 070-979679, kers. Ik zoek ook iemand die mijn Info over Dawn Patrol (tape): de vraag naar Martijn. Kontakt met Metal Gear gebrui­ NMS8245 naar 256K kan krijgen. opdracht "Piek up agent at (bijv.) kers. tel. 05146-1841. Vraag naar tel. 05750-17633 (Arjan). 11.30" mislukt 100% (NB. "before" MSX printer/plotter. W.W. Troost, Bobby. ipv. "at" is OK). tel. 0340247844. Watercirkel 79, 1186 LP Amstel­ MSX2 Sóny NBP500 zonder disk­ veen. MSX2 8280. tel. 0299041563. drive. tel. 01892-17379. Tips mbt. Jewels of Darkness, Sili­ con Dreams, the Hobbit, Emerald Tractor-feeder voor Epson GX80 Kontakt gezocht met MSX2 gebrui­ Tips van Zakil Wood, Happy PreI Isle en Stormbringer. tel. 02990- printer. tel. 08350-25873, vragen kers (alleen disk). Omgeving Alk­ en Courageous Perseus. tel. 01184- 28240. naar Han. maar. tel. 02260-18022. 19734 (vragen naar Alex). Diskdrive 3 1/2 DZ als 2e drive op Contact met MSX-2 disk~ebrui­ Philips keyboard, drive 3 1/2 DZ. Sony F700. Tegen redelijke prijs of kers. Ik zoek ook iemand die mijn Eventueel ruilen. G. Oosterbeek, ruilen. HJ. Oud, Matenstr. 30, 6707 NMS8245 naar 256K kan krijgen. Dahliastr. 15, 3911 wa Rhenen. LEZERS CS Wageningen. tel. 05750-17633 (Arjan). ADVERTENTIES Kontakt met MSX2 gcbr. Printer­ Gebruikers van keyboard 1160 om Kontakt met kortegolf amateurs plotter voor NMS8250. T. Ver­ MSX EN MS-DOS songs uit te wisselen. Ik heb wel al­ voor decoderen rtty.cw op MSX mulm, Hoefweg 178, 2665 LD Bleis­ leen 10 flops. tel. 04490-11744. komp. tel. 03404-55171/50939. wijk.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 88- ,_4

Gedigit. videobeelden en/of screen­ $ony HBF700P MSX2 computer. Sony HBF700D met muis f 850,-. Philips MSX-l, datarec., amberkJ. dumpprogrs. op printer (MSX) tel. 023-381374, na 18u. Kleur monitor Philips CM8833 momn., printer NMS1421. f 850,-. voor screen 5,7,8 (MSX2) disk. tef. f 750,-. Joystick f 25,-. Datarec. tel. 070-236404 na 18.30u. 01807-15071 (Anja). Kobntakt met MSX2 gebruikers. f 75,-. 1 Koop f 1600,-. tel. 05730- Sehrijf naar A Meek, Europalaan 6907. Philips datarecorder NMS1515, MSX disk interface en/of diskdrive 268,7543 DM Enschede. f 40,-. Adapter f 50,-. tel. 010- A voor mijn MSXl (tape). tel. 020- Philips NMS8245 MSX, 5 maanden 4129527. 311569, A de Gooijer. Electronische typemachine Brother oud, ing. diskdrive, datarecorder, EP22. Ruilen tegen MSX2 printer boeken, 7 maanden garantie, tijd­ VG8020, data, stofhoes, tijdschrif­ Goldstarof Toshiba MSXl tbv. een of te koop. I 350,-. tel. 074-665420. schriften. Prijs f 1450,-. teI.05995- ten, spelletjes, evt. TV-monitor, LBO school. Ook niet-werkend is 3226. f 275,-. Alles 1 jaar oud. tel. 070- welkom. tel. 076-146872. Peeks & pokes. P. Voetee, Pro Mau­ 664378. ritsstr. 56, 3331 XV Zwijndrecht. Philips NMS8255 + toebehoren Contact met MSX2 gebruikers CD t.e.a.b. Sony HB75P. tel. 02521- MSX-2 8220, data, bijb. adaptor, dubbelzijdig. tel. 03465-65966. Philips NMS8250/8255. Niet duur­ 11840. f 475,-. tel. 033-726053. der dan I 1000,-. tel. 08330-14491 na 3.5 inch MSX diskdrive. Prijs 18u. General Electric TXP8100 letter Fujitsu printer Epson CPT. I 400,-. tel. 05297-1578 (na 17u). quality, 1,5 jaar oud. Met handboek BOchr/sec. vr. pro f 350,-. tel. 078- MSX2 programma voor bijhouden en lint f 250,-. Inl. tel. 01804-27447. 151866. Amiga contact. Be\1en na 6 uur, 010- diverse competitiestanden, oa. mid­ 4372650. getgolf, biljarten. tel. 080-583063. MSX-2 NMS8250, f 850,-. VS0080 Philips P2OOOT/38, TV1.0, famgem. klmon f 650,-. JOfSt. f 45,-. Of sa­ P2304, basicint. P2305, boeken, 3 Kontakt met MSX 8280 gebruikers HBF9P comp. + bijbeh., datarec., men met accessOIres f 1400,-! tel. cass., Apple printer, kabel. Vaste omg. Zeist, Hilversum, Amers­ handl. MSX2 en bandje, z.g.a.n. 08370-20378. prijs f 500,-. tel. 05967-2235. foort. tel. 03404-55771/50939. I 625,-. tel. 08362-26903. MSX computer, discdrive Spectra­ De Weerter uitvinder Jos. Favié Losse disk-interface voor MSX Contact met MSX2 gebruikers disk video, joyst., printeraansi., prog., staat voor u klaar. Bekend van de computer. Aanbiedingen tel. 020- (3.5"). Omg. Weert/ROermond. C. handl. DOS, CP/M, BASIC. tel. Wondere Wereld. Info P.O. box 311569. Tegenbosch, Kapelstr. 6, Leveroy. 091/854683 (B). l0022:6000GA tel. 04954-1708. Printer MSX NMS1431. tel. 04407- MSX-ML boek (Data Becker NL), $ony HB700D monitor Philips 2071, Rogier. Kontakt met MSXl + 2 er, a1lleen Helpboek Programmeren (conver­ CM8833. Printer NMS1431 half jaar diskdrive. tel. 050-128544 na 18u, sie, tools, rout., pokes enz.). f 40,-. oud. t.e.a.b. tel. 070-975057. Kontakt met Atari 800XL bezitters John. tel. 01140-19769. met datarecorder. tel. 035-335207, PBNA-cursus BASIC voor begin­ Martijn. Wie helpt mij aan informatie over MSX-2 VG8235 met ingeb. diskdri­ ners met diskette ( f 125,-) tel. de geheIme bonusvelden in Neme­ ve. Prijs f 650,-. tel. 040-533172. 01802-3521 na 18u. Contact met Atari-Sfbezitter: voor sis 11 en Salamander? tel. 01658- muzikale doeleinden. Aans1./laden 2004 na 18u. MSX-1802O met datarecorder, we­ MSX VG8020 met datarecorder, f Yamaha DX-7 synthesizer. Omg. gens aanschaf MSX-2. tel. 01807- 375,-. tel. 01184-7955 Michiel Franc­ Volendam tel. 02993-64982 (na $ony HBF700P computer voor 15010. ke. 18u). f 700,-. tel. 04490-74954. MSX-2 NMS8250 f 900,-. VSOOSO Philips NMS8250 MSX-2 incl. mono Een kleurenprinter. tel. 04168-2859, Kontakt met MSX2 diskgebr., muis klmon. f 700,-. Arcade Turbo en VW0030 printer 1 1/2 jr. oud. na 18u. en modem (liefst Philips). tel. Joystk f 45,-. Of alles met accessoi­ f 1350,-. Lekkerkerk tel. 01805- 05700-31047 na 19u. res f 1450,-! tel. 08370-20378. 3073. MSX disk gebruikers in en om Am­ sterdam. Cass. gebruikers zijn ook NI1 MSX Basic cursus. Ruilen te­ Muis voor MSX typ SBC3810 voor Philips VG8020, datarecorder, welkom. tel. 020-197816, vragen gen NI1 tekencursus. tel. 05492- f 100,-, 1 maand gebruikt. tel. D6450, printer NMS1431, joystick naar Mario. 1855. 05146-3935 na 19u. VUOOOS- + rest. Prijs f 1250,-. tel. 01860-17887. MSX2 8245 of hoger nummer en Philips kleurenmonitor CM8833. MSX coml?uter, diskdrive, datarec., printer. Opgaven schriftelijk met ca. f 400,-. Liefst omg. N. Brabant. Sony pnnter/plotter, Tasword MSX2 computer VG8235 met boe­ specificaties aan: H. Kok, Wilden­ R. v. Houturn, Past. v. Beekstr. 34, tekstverw. en boeken. Prijs n.O.t.k. ken, 8 cartr., cassettes. f 850,-. tel. borchseweg 28, 7251 KJ Vorden. 5683 ES Best. tel. 010-4282732. 076-416209. Kontakt gezocht met mede-MSXl- OUTPUT Hayes compatible modem. Auto­ Philips MSX-2 VG8235 met hand­ 2 bezitters en zij die mij kunnen hel­ dial, autoanswer. V21, V22, leiding. f 750,-. tel. 01749-47447. pen met Metal Gear. tel. 01848- MSX computer Goldstar FC2oo. V22BlS, V23. Prijs f 850,-. tel. 070- 3615. f 575,-. tel. 01879-2931 na 18u. 272903 na 19u. Philips VG8020 comp., datarec., 18 tijdschr.! 1 jr. oud in org. verp. Contact met MSX1 en 23.5" dirk ge­ NMS8280 computer met nog 1 jaar $ony HB P500P maar zinder disk­ f 399,-. tel. 08360-31050 (Sander). bruikers! R. v. Roomen, Lamber­ garantie. Prijs f 1975,-. tel. 04927- drive. Goede begin MSX2 voor montstr. 14,6181 EL Elsloo. 62298. f 350,-. Bel 02513-12080, vraag naar Philips VG8020 computers en mo­ Huib. nitor, datarec. Prijs f 850,-. Printer NMS 1431 of Star LC-10. Philips NMS8280, l,5m Seart, Richtprijs I 200,- à 300,-. tel. 040- f 2100,-; Philips VG8020, stofhoes, MSX-2 comp. NMS8220 (nog geen Te koop wegens overcompleet 52353'7. Philips D6450 datarec, f 300,-; 140 jaar oud). vr. prijs f 350,-. tel. 05980- nooit gebruikte Philips joystick Phili~ diskettes + bijbehorende 26370 Roberto. VU0005. Nieuw in doos met hand­ Occasion P.e. tel. 01184-12902. admmistratie, f 550,-. tel. 05114- leiding. Oude prijs J 79,-, nu f 55,-. 1515, 18-19u, André. Te koop: SVI728 met datarec. en 80 tel. 01830-30963 (Marco). Kontakt met MSX2 diskgebruikers kol. kaart. Prijs f 375,-. tel. 08850- (Dub.) door het hele land. tel. 2 Philips VU0005 joysticks, nog als 15423. Modem Philips, goed als nieuw. 04160-39213. nieuw. Vraagprijs f 100,-. tel. Type 1250. f 250,-. tel. 04138-75606. 02279-3517. T.k. 10 mnd. oud Ancona 40 kolom Wie kan mijn NMS8245 tot kleuren monitor. f 595,- nu f 300,-. I.v.m. aanschaf PC: MSX-2 256KRAM uitbreiden? tel. 04409- NMS 8250 MSX-2 computer, prin­ tel. 010-4678937. NMS8250, VSOO80/oo kl. monitor, 2513, Eelco. ter, muis,joystick, boeken, org. spel, VW0030 printer. vr. pro 2200,-. tel. 10 disks. f 1800,- tel. 02975-68027. MSX-l spectravideo 728, diskd. 02524-5192. App. ca. 1 jaar oud. Muziek op disk voor Music Module 707, 80 kol. kaart, datarecorder. (PhiI.). J.L. Leppers, Ke\1enerstr. Atari ST520, 6 mnd. oud, discdrive, Prijs f 900,-. Alles in prima staat. NMS8250 z.g.a.n., muis, disket., 164, 6042 XK Roermond. discs. f 900,-. tel. 08388-4702. tel. 01880-11223. boeken en tijdsch., 6mnd. garantie. f 1295,- wegen PC. tel. 05407-2047. MT-Telcom of NMSI255, $ony 700D MSX-2 in doos met disk. Wij maken ML-programma's voor 64KRAM uitbr., muis (a\1e liefst f 700,-. $ony F9P MSX-2. f 300,­ MSX tegen vergoeding. Reeds mo­ MSXl Philips VG802O, datarecor­ met handl.). R. v. Houtum, (met cas., HB cas. 8.350). tel. 010- nitor en karakter-editor gemaakt. der, boeken e.d. f 350,-. tel. 04242- P.v.Beekstr. 34, 5683 ES Best. 4372650. tel. 05116-1937. 83335.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 89- MSX-2, mono. monitor groen, 2 MSX2 VG8235 B-drive VYOOll kl. MSX Spectravideo 0728, cassette­ 8245 f 725, veel extra's, GE printer joysticks, datarec. tel. 030-714706 na mon., datarec., Teltron modo recorder,joystick, boeken, interface f 275,-. tel. 02518-58332. 18u, A1ex. /2000,-. tel. 070-602046. voor SVI robotarm, music module. f 500,-. Philips VG8235 MSX2 incl. joyst. Te koop: MSX2 $ony HBF9P vrij Sony plotter PRNC-41 compl., ka­ Prijs f 750,-. tel. 080-783815. nieuw in org. verpakking en boeken. bel, papierrol, adapter. Slechts Philips MSX VG8020 incl. datare­ Prijs /400,-. tel. 02518-56575. /200,-. tel. 02230-30647. corder, boeken. / 265,-. tel. 040- Baby XT comp. PC 640Kb RAM, 8 417544 (tussen 18 en 20u). slots, par. interf., CGA adapter, Philips MSX Graphic tablet z.g.a.n. MSX8255, beeldsch., printer 1431, 2 FDD 360Kb, 84 keys, 135W p.s. vraagprijs / 250,-. tel. 023-245662, ser. poorten, tel. modem, muis. Gar. 4 computerboeken voor slechts 300 Nieuw / 1500,-. tel. 079-513724. Jan-Willem. tot 15 dec. Totaal f 2750,-. tel. 050- Bfperstuk of 1000 Bfvoor4. Info? 347404. bel 091/445972, Wim (België). Bel eens een leuke databank. Veel MSX-1 computer, monitor, datare­ informatie over MSXl en 2. Bel corder, boeken, tegen elk aanneme­ 64K RAM MSX uitbreiding. f 150,­ Philips MSX2 VG8235 incl. toe­ 020-368152. lijk bod. tel. 077-825829. . tel. 015-620076. beh., Philips JP"OCnb. monitor, Handic kl. momtor, neos muis + VG8235 MSX2, printer/plotter NMS8220 MSX2, boeken, kabels. Philips VG8020, boeken, hoes, da­ cheese. tel. 075-215154. $ony PRN-C41D. f 1200,-. tel. 010- Half jaar oud. Prijs / 450,-. tel. tarec., tijdschriften. alles 3/4 jaar 4255467, vr. n. Rob. 05750-2655. oud. f 350,-. BEL 08880-2614 Philips NMS8280 video computer, VOOR INFO. mon., printer. tel. 01184-64919. Ivrn. PC privé pro Philips B:drive MSX-2 computer NMS8220, data­ compl. MSX curs. Bel na 18u voor recorder NMS1510/00, monitor Sony MSX-2 128K RAM HB-F9P. MSX2 8250, 7mnd. Modem 1255, prijsmfo: 020-828273. BM7552. tel. 03465-65315. / 300,-, of ruilen met bijbetaling MSX muis 3810, Oki 182 printer, voor printer VW0030 Phihps. V. V. datacom., boeken. / 1150. tel. MSXl computer (SVI728) + boe­ Floppy disk drive VY -010 Philips Eijk. tel. 030-933528. 02990-41563. ken. /200,-. tel. 02518-50994. /400,-. tel. 08303-15126. MSX comp., Sony HB75P, diskdri­ Werken met bestanden in MSX Ba­ Complete MSX Basic cusrsus van MSX VG8020, NMS1510, datarec., ve, printer, monitor. vr. pro / 750,-. sic. Uitg. Academie Service. / 15,-. LOl. / 150,-. tel. 030-431412. logopakket VG8103/23, joystick. tel. 03420-17614 na 18u. tel. 070-656010. Eisenhouwers 455 Sittard. tel. MSXl VG8020, diskdr. VYOOlO. 04490-24795. Monitor PH-VSS0050 monochr. gr. MSX Basic progr. cursusboek. N. Samen / 700,-. tel. 04902-18331 + draaivoet A V7203. 4 ,mnd. ge­ van Veen. / 15,-. tel. 070-656010. (Pim). Printer MSX Philips VW0030, bruikt. / 125,-. tel. 02159-45181. /450,-. tel. 03407-1217, na 18u. NMS8250 MSX2 comp., NMS1431 Wegens beëindiging MSX: Log ook een in op een BBS-data­ matrpmt., NMS151.5 datarec., VWOO30 printer, datarecorder, etc., Philips MSX2, monitor, matrixprin­ bank, elke dag van 19.00-24.00. Te­ NMS1205 muzmod., BC380 MSX etc. tel. 08370-10376. ter VW0020 + toebehoren. Prijs letype 1200nST 300/300. tel. 020- muis, veel boeken. Prijs f 2250. /1400,-. tel. 033-720786. 368i52. Bel Box-tel online 24 uur 1200n5 . Schneider 256K PC Joyce, 2 drives, Ook software te downloaden. tel. MSX2 8250, printer, monitor, Monitor (groen beeld), merk Sam­ RS232 + Centronic interf., boeken. 04116-74412. handl., 6 mnd. garantie. Prijs / 1650. sung. /50,-. teI.4204586. tel. 05610-16165. tel. 04120-48116. Philips VG8235 MSX2 computer 1 Philips VG8235, f 900,-. Alleen za­ 256KMem. mappervoor NMS8250, 1/2 jaar oud. Prijs / 750,-. tel. 05936- Philips NMS8250, veel tijdschriften. terdagvan 13-18, tel. 02990-28849. NMS8255 of NMS8280. tel. 071- 272. na Su, Erik. Prijs / 995,- tel. 08894-13335. 221194 (Sjoerd). MSXl Canon V20, kleurenrnon., Philips VG8020, datarec., joyst., ka­ VG8020 MSXl, datarecorder, prin­ drive Sony HBW50. In één koop MSX2 comp. Philips NMS8220, da­ bels startpakket, z.g.a.n.). / 390,-. ter 1431, joystick. Prijs / 800,-. tel. f 950,-. Tel. 070-258314 na 17u. tarec. en monochrome beeld­ tel. 01854-2499 na 16u (vr, za, zo). 05964-1539. scherm, z.g.a.n. f 600,-. tel. 055- MSX2 VG 8235, MSX PRINTER, 417121. NMS8250 uitgeb. 256KRAM + AI uw 5 1/4 software overgezet op 3 VW0030, handboeken, tijdschrif­ 128KRAM, incl. muis, 2 joy., mono 1/2 inch formaat ook zelfstartend! ten, diskettes. tel. 045-459871 na MSXl Panasonic, datarec., joyst., en boeken. Prijs f 250,-. tel. 020- Inl. na 18u, tel. 01613-3101. 19u. boeken. f 400,-. tel. 02207-16040. 11165. Philips VUOO34 64K geheugen uit­ VG8020, groen monitor en toebe­ Atari 800XL inclusief datarec., Philips VW0030 printer in originele breiding /125,-. tel. 04756-6427 na horen. /500,-. tel 04116-75659. handleiding, spellenboeken, 3 joys­ verpakking, 2 jaat oud. Nog Ie lint 19u. ticks. tel. 05750-40563 (vragen naar in gebruik. t.e.a.b. tel. 01891-17607. Philips MSX2 NMS8280, printer Jan Hendrik). Sony HBF700P MSX2, printer, mo­ NMS1421, monitor VS0040, muis. 8 MSX8245 met ingebouwde diskdri­ nitor, boeken. tel. 02524-5135. maand oud, voor / 3000,-. tel. Philips BM7502 monitor f 125,-. ve, 720 KRAM. Vraagprijs / 800,-. 04408-1917. Smith Corona Fastext 80 printer tel. 04998-95000, vragen naar Jor­ MSX comp., 32 boeken, datarec., 28 f 225,-. Beide MSX en z.g.a.n. tel. dan (na 16u). banden, 1 cartridge, veel Iistings. Philips diskdrive VY0010. Prijs 023-273778. /300,-. tel. 01880-33367. /550,-. tel. 085-252398. F. Majoor, Sony HBD50 diskdrive. Vr. prijs Huissen. MSX-2 Sony HBD700, Philips f 425,-. tel. 075-179778, na 20u. Teltron 1200 modem / 300,-. VS0080 kl. mon., met gar. / 1150,-. NMS8245 compl. / 700,-, nog ga­ 64K expo voor RAM, / 150,-. tel. tel. 020-901515. Toshiba HX-P550 printer, / 600,-. rantie! Met /850,-. tel. 010-4262065 04988-g8901. Sony computer HB F9P + $ony (Leo). MSX $ony HB55, drive (Sony), diskdrive HBD50, / 780,-. Philips Philips groen monitor met geluid, in joystick, boeken. f 700,-. tel. 04163- modem NMSl255, f 125,-. Philips monochrome monitor goede staat. Prijs f 200,-. tel. 04998- 72137. (groen beeld). Prijs / 150,-. Zaan­ 98901. MSX NMS8280 met printer SGlO dijk. tel. 075-280277, Riek. MSX2 comp. VG8235, kl. mono en modem NMSl255. Serial int. Toshiba keyboard, interface, 9 mnd. CM8524, rec. D6450. Alles Philips. 1210/1211 in één koop f 3000,-. tel. Toshiba MSX-computerincl. moni­ oud. f 250,-. tel. 05945-15403 (na Modem Teltron MSX1200. Wegens 04920-29859. tor, datarecorder. / 550,-. tel. 18u). ziekte, t.e.a.b. tel. 070-673066. 01823-4932. MSX2 video computer 8280 en te­ MSX-l computer, VYOOlO drive, MSX2 eprommer, oa. 10 poort, kentablet, PBNA cursus tekstver­ NMS8280 (digitizer) met 256K datarec., boeken, f 650,-. tel. 040- testprint. Voor het zelf maken van werking, f 2200. tel. 055-412788. mem. mapper, joyst, zeer vele ex­ 621513, na 18u. cartridges. f 350,-.02230-23443. tra's. Prijs / 2100,-. tel. 071-221194 Philips NMS8255 , monitor, data­ (Sjoerd). VG8020 MSX-1, 2 cart., datar., boe­ Light pen unit MSX. tel. 010- rec., boeken, floppy's. tel. 08850- ken. Nieuw / 780,-, nu /450,-. tel. 4565040. 12933. MSX2 NMS8245 en bijbehorende 070-979679. monitor, printer, muis, joystick, Sony PRN-C41 plotter printer, Ace Stuur videobeelden, ik digital. deze handleiding. Eén koop / 1500,-. tel. Philips VW0030 80 kol. NLQ prin­ bridge trainer (cornp.) t.e.a.b. tel. voor u voor f 15,- per disk. tel. 03438-184ó8. ter MSX. / 600,-. tel. 070-247950. 02152-56114. 03404-55771/50939.

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 90- Wegens overstap naar MSX2: Spec­ Schneider kleurenmonitor Philips MSX VG8020 incl. datare­ 8245 I 725, veel extra's, GE printer travideo 738 Express inc. diskdrive CTM640. Prijs I 250,-. tel. 02207- corder, boeken. I 265,-. tel. 040- I 275,-. tel. 02518-58332. 80 kolom MSX/CPM I 800,-. tel. 11643. 417544 (tussen 18 en 20u). 020-718281. Philips VG8235 MSX2 incl. joyst. Philips VG8235 ingeb. drive met 4 computerboeken voor slechts Prijs I 750,-. tel. 080-783815. MSX Computer Magazine 2, 3, 4, 6 handl. Home office, MSX DOS. 300 BF per stuk ol 1000 BF voor 4. t/m 21 voor I 3,- per stuk of I 50,­ 1550,-. tel. na 19u 070-994386. Info? bel 091/445m, Wim (België). Baby XT comp. PC 640Kb RAM, 8 voor allemaal. Listingboek I 7,50. slots, par. interf., CGA adapter, tel. 070-866539. Sony HBF9P, diskdr. HBD50, boe­ Philips MSX2 VG8235 incl. toe­ FDD 36OKb, 84 keys, 135W p.s. ken. I 750,-. inl. tel. 010-4746760. beh., Philips groenb. monitor, Nieuw 11500,-. tel. 079-513724. Turbo Arcade MSX joystick J 30,­ Handic kl. monitor, Neos muis + (Nieuwprijs I 80,-). tel. 070-866539. Sanyo MPC100, data recorder, boe­ cheese. tel. 075-215154. Bel eens een leuke databank. Veel ken. Prijs I 500,-. tel. 020-192440. infonnatie over MSX1 en 2. Bel MSX2 NMS8220 Philips, Philips NMS8280 video computer, 020-368152. NMS1510, datarec., handl. ca. 1/2 jr. MSX1 Philips VG8020, handleidin­ mon., printer. tel. 01184-64919. oud, I 375,-. tel. 074-915637. gen, half jaar gebruikt, werkt per­ VG8235 MSX2, printer/plotter fekt. Prijs 1250,-. tel. 01807-15071 MSX2 8250, 7 mnd. Modem 1255, $ony PRN-C4ID. I 1200,-. tel. 010- Graphic tablet NMS1150 MSX. tel. (Anja). MSX muis 3810, Oki 182 printer, 4255467, vr. n. Rob. 02152-60420. datacom., boeken. I 1150. tel. NMS8220 I 200,-. Diskdr. VY0010 02990-41563. Ivrn. PC privé pro Philips B:driv/ Printer Philips VW0030, I 250,-. J 300,-. Geh. 64K I 90,-. Printer compl. MSX curs. Bel na 18u voo Disc-drive Philips VY0011, I 250,-. NMS1431!600,- + toeb. tel. na 18u Werken met bestanden in MSX Ba­ prijsIDfo: 020-828273. tel. 05155-1826. 020-42633 . sic. Uitg. Academic Service. I 15,-. tel. 070-656010. MSX1 computer (SVI728) + boe­ NMS8220 MSX2 comp., joystick, Philips MSX printer NMS1431 ken. I 200,-. tel. 02518-50994. boeken. Prijs I 400,-. f 500,-. MSX datarecorder f 75,-. 12 MSX Basic progr. cursusboek. N. MSX ma~ine (incl. MCMListing­ van Veen. I 15,-. tel. 070-656010. Complete MSX Basic cusrsus van Apple printer type Skryp op stan­ boek 1) f 25,-. In één koop I 550,-. LOl. I 150,-. tel. 030-431412. daard, voor gewoon en near letter R Verzijl, Peperstr. 10, 2969 AX NMS8250 MSX2 comp., NMS1431 kwaliteit. t.e.a.b. tel. 078-179285. Oud-Alblas. matrpmt., NMS1515 datarec., MSX1 VG8020, diskdr. VY0010. NMS1205 muzmod., BC380 MSX Samen I 700,-. tel. 04902-18331 35 bijna nieuwe Philips diskettes. Bod gevraagd op Goldstar MSX1 muis, veel boeken. Prijs I 2250. (Pim). Vaste prijs I 100,-. tel. 04959-3345. tapemodel + handboek. tel. 020- 311569, A. de Gooijer. Schneider 256K PC Joyce, 2 drives, Wegens beëindiging MSX: NC-MSX comp., datarec. PhiIips, RS232 + Centronic interf., boeken. VW0030 printer, datarecorder, etc., 1350,-. tel. 033-946360, na 19u. Gedigitaliseerde plaatjes, I 15,-. tel. 05610-16165. etc. tel. 08370-10376. per disk (13 plaatjes) incl. disk + Philips MSX2 NMS8250, dsktbak, porto. tel. 03429-2747 na 17u. 256KMem. mappervoor NMS8250, Bel Box-tel online 24 uur 12oon5. Nashua en 3M dskts, tijdschr., NMS8255 ol NMS8280. tel. 071- Ook software te downloaden. tel. handl. Philips VS0080 klmon. Atari spelcomputer type 2600, 2 221194 (Sjoerd). 04116-74412. (Omschbaar n. groen). Arcade Tur­ joysticks, 6 spellen. I 175. tel. 040- bo Joyst. (2 vrkn.). Vrpr. I 1500,-. 425353. MSX2 comp. PhiIips NMS8220, da­ Philips VG8235 MSX2 computer 1 tel. 08370-20378 (Arjan). ta rec. en monochrome beeld­ 1/2 jaar oud. Prijs I 750,-. tel. 05936- Philips VG8010 MSX1 comp. Prijs schenn, z.g.a.n. I 600,-. tel. 055- 272. na 5u, Erik. MSX teltronmodem, incl. Esstel da­ 1150,-. tel. 05297-1578 (na 17u). 417121. tabank (voor MSX 1 of 2) voor 1 of Philips VG8020, datarec., joyst., ka­ 2 diskdrives. 1500,-. tel. 030-628123. Philips monitor VSOOBO kleur. MSX1 Panasonic, datarec., joyst., bels startpakket, z.g.a.n.). I 390,-. Nieuwpr. I 950,-. vrpr. I 450,-. tel. boeken. 1400,-. tel. 02207-16040. tel. 01854-2499 na 16u (vr, za, zo). MSX SVI738, diskdr. 80 koloms, 08367-63975. jouystick, disks. Moet weg, bel Atari 800XL inclusiel datarec., NMS8250 uitgeb. 256KRAM + 05437-73810. MSX2 Sony 700 in doos, I 800,-. handleiding, spellenboeken, 3 joys­ 128KRAM, incl. muis, 2 joy., mono MSX2 Sony F9P in doos, I 350,-. Bi­ ticks. tel. 05750-40563 (vragen naar en boeken. Prijs I 250,-. tel. 020- Philips NMS8280 comp., VS0080 trec. Sony 600S Hi-speed, I 100,-. Jan Hendrik). 11165. mon., VW0030 Printer. Prijs tel. 010-4372650 na 6u. 12900,-. tel. 040-438282. Philips BM7502 monitor I 125,-. Philips VW0030 printer in originele MSX2 NMS8250, ingebouwde me­ Smith Corona Fastext 80 printer verpakking, 2 jaar oud. Nog Ie lint Philips VYOOlO diskdrive. I 400,-. m?ry mapper, stofkap, 1 jaar oud. I 225,-. Beide MSX en z.g.a.n. tel. in gebruik. t.e.a.b. tel. 01891-17607. tel. 010-01598. PnJs I 800,-. tel. 03465-64630. 023-273778. MSX8245 met ingebou~~ diskdri­ MSX printer NMS1431, I 600,-. MSX printer Canon T22A. I 200,-. MSX-2 Sony HBD700, Philips ve, 720 KRAM. VraagpnJs f 800,-. PhiIips monitor groen, I 200,-. tel. tel. 05291-2076. VS0080 kl. mon., met gar. I 1150,-. tel. 04998-95000, vragen naar Jor­ 074-420608. tel. 020-901515. dan (na 16u). Philips VG8235 (10 mnd.), monitor, MSX VG823O, datree, cursus Basic 50 disks, boeken, ivm. aanschaf PC. NMS8280 (digitizer) met 256K Sony HBD50 diskdrive. Vr. prijs VNN Nn, Input Project Lagere tel. 04160-35332. mem. mapper, joyst., zeer vele ex­ f 425,-. tel. 075-179778, na 20u. School. Prijs I 750,-. tel. 01676- tra's. Prijs I 2100,-. tel. 071-221194 2881. Toshiba keyboard, interface, 9 mnd. (Sjoerd). Toshiba HX-P550 printer, f 600,-. oud. I 250,-. tel. 05945-15403 (na $ony comp. HB F9P + Sony disk­ PhiIips MSX2 VG8235, kleuren 18u). MSX Sony HB55, drive (Sony), drive HBD50, f 780,-. Philips mo­ momtor CM8524, matrix printer joystick, boeken. 1700,-. tel. 04163- dem NMSl255, f 125,-. tel. 02907- VW003O. I 1500,-. tel. 08380-33341. MSX-1 computer, VY0010 drive, 72137. 4037. datarec., boeken, I 650,-. tel. 040- Boek Elektronika Projekten met 621513, na 18u. MSX2 eprommer, oa. 10 poort, MSX NMS8280 met printer SGlO AID omzetter met 4 analoge ingan­ testprint. Voor het zelf maken van en modem NMSl255. Serial int. gen op JS poort. I 50,- tel. 05910- MSX2 comp. VG8235, kl. mono cartridges. I 350,-. 02230-23443. 1210/1211 in één koop f 3000,-. tel. 40202. CM8524, rec. D6450. Alles Philips. 04920-29859. Modem Teltron MSX12oo. Wegens Light pen unit MSX. tel. 010- MSX2 VG8235 met evt. print. KI. ziekte, t.e.a.b. tel. 070-673066. 4565040. Turbo Arcade MSX joystick J 30,­ monitor etc. Prijs n.O.t.k. tel. 085- (Nieuwprijs I 80,-). tel. 070-866539. 819507. VG8020 MSX-1, 2 cart., datar., boe­ Sony PRN-C41 plotter printer, Ace ken. Nieuw I 780,-, nu 1450,-. tel. bridge trainer (cornp.) t.e.a.b. tel. MSX2 video computer 8280 en te­ Philips VG2080 en printer 070-979679. 02152-56114. kentablet, PBNA cursus tekstver­ VWOO20. Prijs I 950,-. tel. 03499- werking, I 2200. tel. 055-412788. 83880. MSX Spectravideo 0728, cassette­ Wegens overstap naar MSX2: Spec­ recorder,joystick, boeken, interface travideo 738 Express inc. diskdrive Philips NMS8255, monitor, data­ Philips VW0030 80 kol. NLQ prin­ voor SVI robotann, music module. 80 kolom MSX/CPM I 800,-. tel. rec., boeken, floppy's. tel. 08850- ter MSX. I 600,-. tel. 070-247950. 1500,-. 020-718281. 12933.

MSX/MS-DOS Computer Magazine numr"er 26 - november 1988 - 91 - MSX Computer Magazine 2, 3, 4, 6 HBD50 drive, I 450,-. 64K module, MSX1 Spectravideo 728, datarec., Sony HBF700P, Hibit, muis. I 850,­ t/m 21 voor I 3,- per stuk ol I 50,­ 1165,-. NMS8220, datarec., 20 cass., monochroommonitor, joyst., . tel. 050-265270. voor allemaal. Listingboek I 7,s0. muis, 1750,-. tel. 04927-62183. tijdschr. Prijs I 1450,-. tel. 01806- tel. 070-866539. 15109. Philips MSX2 VG8235 met kabels, Schneider kleurenmonitor boeken, diskette. alles in prima MSX2 NMS8220 Philips, CfM640. Prijs I 250,-. tel. 02207- MSX computer + datarec. PhiJips staat. 1600,-. tel. 020-936563. NMS1510, datarec., handl. ca. 1/2 jr. 11643. VG8020. f 1350,-. tel. 071-767243. oud, I 375,-. tel. 074-915637. A VT Ouickdisk, 2 disks, boekje, Philips VG8235 ingeb. drive met Philips NMS8280 met dubb. drive, adapter. Prijs I 75,-. tel. 020-310553 Graphic tablet NMS1150 MSX. tel. handt. Home office, MSX DOS. mono groen, printer NMS1421, alle (Styn). 02152-60420. 1550,-. tel. na 19u 070-994386. toebehoren, 1 jr. oud. 12750,-. tel. 070-890672. Philips VG8020 MSX1, datarecor­ Printer Philips VW003O, I 250,-. Sony HBF9P, diskdr. HBD50, boe­ der, stofkaP'd'oystick, boeken. In Disc-drive Philips VYOO11, I 250,-. ken. 1750,-. inl. tel. 0104746760. Mizar sterrenkijker met volging. één koop I 35 ,-. tel. 040453600. tel. 05155-1826. Ruilen voor Hires Philips kleuren­ Sanyo MPC100, datarecorder, boe­ monitor. tel. 02230-19270 na 18u. Printer Philips type VW003Oz.g.a.n. NMS8220 MSX2 comp., joystick, ken. Prijs 1500,-. tel. 020-192440. Prijs 1550,-. teI: 02968-6823 na 18u. boeken. Prijs 1400,-. MSX2 VG8235, printer VW0020. MSX1 Philips VG8020, handleidin­ f 1000,-. tel. 02152-68376 (Huizen Philips NMS1421 matrixprinter, Apple printer type Skryp op stan­ gen, half jaar gebruikt, werkt per­ NH). Sony datarec., Toshiba HX-10 daard, voor gewoon en near letter fekt. Prijs 1250,-. tel. 01807-15071 homecomputer. tel. 053-312121, vr. kwaliteit. t.e.a.b. tel. 078-179285. (Anja). NC drive 315 met interface. 1450,­ nr. Jaco. . tel. 01804-17393 tussen 18 en 2Ou. 35 bijna nieuwe Philips diskettes. NMS8220 I 200,-. Diskdr. VY0010 Philips VG8020 in goede staat, 2 Vaste prijs I 100,-. tel. 04959-3345. J 300,-. Geh. 64K I 90,-. Printer Philips MSX1 VG8020/40 incl. jaar oud. I 150,-. tel. 04997-71412. NMS143lf600,- + toeb. tel. na 18u handboeken. In goede staat. I 250,­ NC-MSX comp., datarec. Philips, 020426335. . tel. 02990-29869 na 18u. Goldstar FC200 MSX1 + reset 1350,-. tel. 033-946360, na 19u. toets, Philips datarec. Org. Verp., Philips MSX printer NMS1431 Zelfgem. progr. voor bijhouden handl., alle aansl. kabels. 1200,-. tel. Philips MSX2 NMS8250, dsktbak, f 500,-. MSX datarecorder f 75,-. 12 electr./water/gasstanden. Heel 05280-71957. Nashua en 3M dskts, tijdschr., MSX ma~azine (incl. McM Listing­ compleet. tel. 02990-29869 na 18u. hand I. Philips VSOO80 klmon. boek 1) 1..25,-. In één koop I 550,-. Philips VG8235 computer (MSX2) (Omschbaar n. groen). Arcade Tur­ R Vemjl, Peperstr. 10, 2969 AX Philips VG8020 comp., datarec., voor redelijke prijs. tel. 04490- bo Joyst. (2 vrkn.). Vrpr. I 1500,-. Oud-Alblas. MSX-Basic handboek, div. casset­ 74954. tel. 08370-20378 (Arjan). tes. Vrprijs 1400,-. tel. 01804-30634. Bod gevraagd op Goldstar MSX1 MSX2 met diskdrive, joystick, stof­ MSX teltronmodem, incl. Esstel da­ tapemodel + handboek. tel. 020- Sony HB201P, Philips drive hoes. In doos, 1 jr. oud, i.z.g.s. tabank (voor MSX 1 ol 2) voor 1 311569, A. de Gooijer. VYOOI0, Toshiba printerHX-P550, 1800,-. tel. 08231-2745 na 19u. ol 2 diskdrives. I 500,-. tel. 030- monitor, 2 joyst., 40 disks. I 1500,-. 628123. Gedigitaliseerde plaatjes, I 15,-. tel. 02949-1205. MSXl Goldstar FC200 met datarec. per disk (13 plaatjes) incl. disk + incl. hardware en monitor. Vrpr. MSX SVI738, diskdr. 80 koloms, porto. tel. 03429-2747 na 17u. Sony MSX HB75P, drive HBD50, 11600,-. tel. 070456825. joystick, disks. Moet weg, bel 05437- Bitrec. SDCSOO, Philips mono 73810. Atari spelcomputer type 2600, 2 BM7552, modem MT Viditel, 2 SVI738 Xpress, monitor, modem, joysticks, 6 spellen. I 175. tel. 040- joyst. Vrpr. I 875,-. tel. 071-174594. Rec. met boeken en tijdschr. Philips NMS8280 comp., VSOO80 425353. 11150,-. tel. 0592042382. mon., VW0030 Printer. Prijs Sony HB500P met handl. I 525,-. 12900,-. tel. 040438282. Philips VG8010 MSX1 comp. Prijs tel. 023-288623 na 18u. Diskdrive Sony HBD50. I 375,-. tel. 1150,-. tel. 05297-1578 (na 17u). 015-132836. G. de Wittstr.14 Delft. Philips VYOOlO diskdrive. I 400,-. Schrijfmachine electronic graphic tel. 010-01598. Philips monitor VS0080 kleur. pen writer. Tevens te gebr. als prin­ Ruilen: mijn MSX-B-DRIVE - Nieuwpr. I 950,-. vrpr. 1 450,-. tel. ter. Prijs 1500,-. tel. 02990-25039. jouw kl. monitor MSX2. tel. 020- MSX printer NMS1431, J 600,-. 08367-63975. 828273. Philips monitor groen, I 2ÖO,-. tel. MSX2 Philips 8255 + toebehoren. 074420608. MSX2 Sony 700 in doos, f 800,-. 1999,-. tel. 02521-11840. MSX homecomp. PBNA cursus te MSX2 Sony F9P in doos, 1350,-. Bi­ koop. 1200,-. tel. 08370-12446. MSX VG823O, datrec., cursus Basic tree. Sony 600S Hi-speed, I 100,-. Philips MSX2 VG8235. I 675,-. VNN Nn, Input Project Lagere tel. 0104372650 na 6u. MT-Telcom modem voor MSX JVC MSX1, diskdr. f 750,-. Philips School. Prijs I 750,-. tel. 01676- 1200,-. tel. 08855-71659. muziekmodule, keyboard, handl. 2881. MSX2 NMS8250, ingebouwde me­ 1450,-. tel. 070-606Ö81 na 18u. mory mapper, stofkap, 1 jaar oud. MSX2 NMS8220 incl. drive etc. tel. Philips MSX2 VG8235, kleuren Prijs I 800,-. tel. 03465-64630. 0,1184-12902. Te koop i.v.m. aanschaf PC:: VG mOnitor CM8524, matrix printer 8235 MSX computer I 600,-; VS VW003O. I 1500,-. tel. 08380-33341. MSX printer Canon T22A. 1 200,-. Printer Brother HR-5, kabel, voe­ 0040 monochrome groen scherm tel. 05291-2076. ding. tel. 050-711464. 1200,- D6260 data recorder 1100,-; Boek Elektronika Projekten met SBC 3810 MSX muis I 100,-; Alles AID omzetter met 4 analoge ingan­ Philips VG8235 (10 mnd.), monitor, Keyboard NMSl160, keyboardcur­ Philips, inclusief benodigde hand­ gen op JS poort. I 50,- tel. 05910- 50 disks, boeken, ivm. aanschal Pc. sus met cassettes. I 350,-. tel. 076- leidingen. PBNA MSX program­ 40202. tel. 04160-35332. 217101 tussen 18 en 19u. meercursus ( + toepassingen op de MSX) 1350,-. Diverse MSX boeken MSX2 VG8235 met evt. print. KI. Goldstar MSX1 voor 1 250,-. Bel Sony HBD700D MSX2 computer en documentatie kan tegen geringe monitor etc. Prijs n.o.t.k. tel. 085- 020-311569. + eventueel Philips RGB kleuren­ ver~oeding bijgeleverd worden. Al­ 819507. monitor. tel. 08855-76313. les In een koop I 1900,-. Telefoon na Microprofessor MPF-IP assembler 17.00 uur: Wijster 05936-272 (Brik). Stuur videobeelden, ik digital. deze computer + boeken. tel. 078- MSX VG8020, datarec., adaptor, voor u voor I 15,- per disk. tel. 151866. stofhoes, 20 bladen, 1 jr. oud in org. 2jaarMSX info & MCM + 2OOblz. 03404-55771/50939. verpakking. I 399,-. tel. 08360- ~~3.BF 1300. Tel.: Belgie 053- Philips VG8020 datarec., adapter, 31050. Philips VG2080 en printer stofhoes, magazines. Prijs I 450,-. VWOO20. Prijs I 950,-. tel. 03499- tel. 02998-3304. Stuntprijs, VG8235, datarec., 10 Sony HitBit MSX 1 splinternieuw 83880. casset., muis, boeken, joyst. I 700,-. niet gebruikt I 250,- + Mitsubishi Sony HBD50 3.4" diskdrive. 1400,-. tel 04930-1n63, na 18u. MSX 1 I 150,-. 08856-1802 Ouick disk + 4 disks + voeding. tel. 03440-19303. f 125,-. tel. 030-624902. Atari 1040 muis, monitor Imbram MSX Philips diskdrive 3.5" 1000 Bf, MSX Philips VG802O, datarecor­ 720kB, diskdrive, handleiding, rinter VW0020 8000 Bf, recorder Atari 52OSf, SP354 drive, muis, der, joystick. Prijs I 300,-. tel. 072- slechts I 1300,-. tel. 020-843076 na nieuw) 2000 Bf. Tel. Belgie 053- boeken. tel. 083884702. 620687. 18u. ~84853

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 92-

. • Invoer controle Programma

Zelfs de meest zorgvuldig wat er echt ingetikt wordt. Om de ML helemaal te verwijderen geproduceerde en gedrukte Daardoor kunt u ook al eerder ingetik­ moet u de MSX resetten of even uitscha­ te programma-regels makkelijk contro­ kelen. listings sluiten niet uit dat leren. Gewoon de regel listen, dan de Lange listings intikken kost vaak meer er toch een fout kan wor­ cursor weer omhoog te brengen tot deze dan één zitting. Ook dat is geen enkel den gemaakt bij het intik­ zich ergens in de te checken program­ probleem, als u stopt moet u datgene ken. Verwisselde cijfers of maregel bevindt en op return of enter wat u tot dan toe ingetikt heeft gewoon verkeerde leestekens lei­ drukken. eventjes saven, zoals u altijd een Basic­ programma wegschrijft. den in het beste geval tot I CP/6 maakt natuurlijk onderscheid tus­ Alleen de Basic-tekst wordt dan be­ een foutmelding. Erger nog sen hoofd- en kleine letters en dat kan waard, niet het ICP/6. is het als een programma soms problemen opleveren. Bij het in­ Om de volgende keer weer door te gaan slechts schijnbaar goed, alt­ tikken van een programma zult u meest­ dient u eerst ICP/6 weer te laden en te hans zonder fouten die de al de Basic woorden in kleine letters in­ runnen, waarna u het programma waar tikken, maar bij het listen van een regel u aan bezig was weer kunt laden. Een computer zelf kan bespeu­ verschijnen ze juist wel in hoofdletters. kind kan de was doen! ren, werkt. ICP/6 gaat er van uit dat Basic woorden met hoofdletters geschreven moeten Gebruiksaanwijzing ICPPC/1 Om u te helpen dit soort problemen te worden, net zoals ze in de listings staan. voorkomen publiceert MSX/MS-DOS Zet daarom de Caps-Iock op uw machi­ Het Invoer Controle Programma voor Computer Magazine bij alle listings een ne - waardoor alle letters hoofdletters de PC kan voor alle PC-listings in dit controlegetal oftewel checksum per worden - aan. Alleen als er gewone let­ blad gebruikt worden. Niet alleen Basic, programmaregel. ters in de listing staan moet u die Caps­ maar ook Pascal of C. Om het te kunnen Achter iedere programmaregel staat lock even uitzetten. gebruiken zult u eerst het ICPPC zelf als een checksum. Om deze te vergelijken Basic-programma moeten intikken, bij­ met uw zelf ingetikte programma dient Wat natuurlijk ook kan is de regel intik­ voorbeeld in GW-Basic. Als u daarna het bijgaande Invoer Controle Pro­ ken, op return drukken, dan de zojuist het programma runt, dan verschijnt gramma, kortweg ICP. ingevoerde regel opnieuw listen met eerst de ingebouwde gebruiksaanwij­ Met MCM is het Invoer Controle Pro­ LIST., de cursor weer in die regel plaat- zing op het scherm, waarna het pro­ gramma het laatste programma dat u sen en nogmaals op return drukken. De gramma u vraagt waar het te controle­ zonder hulp moet intikken! tweede keer 'kijkt' ICP/6 naar de gelis­ ren bestand te vinden is. Daar moet u te regel en daar heeft uw MSX keurig niet alleen de naam, maar ook het even­ alle Basic woorden in hoofdletters ver­ tuele pad naar het bestand opgeven, an­ Gebruiksaanwijzing ICP/6 MSX taald. ders kan ICPPC uw bestand niet vinden. Voor REM-regels (die ook met het' te­ ICP/6 berekent voor iedere ingetikte ken aangegeven kunnen worden) wordt Een te controleren bestand moet in AS­ programmaregel een checksum, zodra u de checksum op nul gesteld. Slechts als CII staan. Normaal gesproken zal dat bij op de enter of return drukt. de REM of het '-tekentje niet meteen andere talen dan Basic altijd zo zijn. Een Deze checksum verschijnt dan linkson­ na het regelnummer staan tellen deze Basic-programma als ASCII wegschrij­ der op uw beeldscherm, op de positie regels wel mee. ven doet u met: waar anders de bij de Pl behorende tekst - COLOR - staat. Deze waarde ICP/6 is in feite een machinetaal-pro­ SAVE "PROG.ASC",A moet overeenkomen met het getal dat in gramma. De Basic-listing zet deze ML de listing bij de betreffende regel is af­ - die in de DATA staat - op de juiste Als ICPPC eenmaal het te checken be­ gedrukt, als dit niet het geval is heeft u plek in het geheugen, waarna het zich­ stand gevonden heeft zal het eerst de to­ een foutje gemaakt bij het intikken. zelf weer uitwist. Als u na het runnen van tale checksum berekenen en op het ICP/6 een LIST-commando geeft, dan scherm tonen. Dit duurt enkele secon­ In dat geval moet u de betreffende regel zult u zien dat het programma schijn­ den. Als dit getal gelijk is aan de lotaal­ meteen verbeteren met behulp van de baar helemaal verdwenen is. De machi­ checksum zoals die onderaan de listing normale edit-mogelijkheden van uw netaal echter staat ergens hoog in het is afgedrukt bestaat er een grote kans MSX computer. U hoeft de regel dus geheugen voor u klaar, zoals u kunt zien dat u het programma in één keer fout­ niet opnieuw in te tikken, ICP/6 kijkt al­ aan de getallen links-onder. loos heeft ingetikt. Meestal zal er echter tijd naar de hele programmaregel zoals een andere waarde verschijnen, hetgeen die op het scherm staat, niet alleen naar Die ML kunt u eventueel uitzetten door betekent dat u toch één of meer foutjes de Pl in te drukken, en weer aanzetten gemaakt heeft. middels het commando: ICP VOOR FOUTLOOS Om te vinden waar precies kunt u dan INTIKKEN, MSX EN PC A=USR(O) de checksums per regel laten afdrukken op de printer, of regel voor regel op het

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 93- op de printer, of regel voor regel op het een goed werkend programma te krij­ scherm laten verschijnen met het bijbe­ gen. Overigens, als er een afwijking is horende controle-getal. tussen de door het ICP berekende Hulplijn In onze listings staan die getallen achter checksum en het bij de listing afgedruk­ MCM heeft een telefonniscthe hulp­ iedere regel. Bij niet-Basic program­ te getal, dan kunt u er vanuit gaan dat u dienst. Maar natuurlijk is het niet zo dat ma's is het controleren op het scherm inderdaad een fout gemaakt heeft. De u ieder moment van de dag of de nacht het makkelijkst, bij Basic kunt u - om­ kans dat er een fout in de listing zit is inderdaad iemand van de redactie aan dat iedere regel een eigen nummer heeft vrijwel uitgesloten! Het Invoer Contro­ de lijn zult krijgen. In principe krijgt u - het beste aan de hand van een afdruk le Programma is het laatste programma op nummer 020 - 860743 een antwoord­ nagaan waar de fout zit. Eenmaal gevon­ dat u zonder hulp zelf foutloos moet in­ apparaat aan de lijn. Op het bandje kunt den kunt u de fout verbeteren en ICPPC tikken, daarna kunt u altijd op onze au­ u dan beluisteren welke verbeteringen opnieuw op uw programma loslaten, net tomatische proeflezer terugvallen. er zijn in de programma's en artikelen zo lang tot de totaal-checksum klopt. van het laatste nummer. Bovendien Het kan even werk zijn, maar op die ma­ De listings vindt u op de hierna volgen­ krijgt u te horen op welk moment u wel nier bent u ervan verzekerd uiteindelijk de pagina's. een redactielid van vlees en bloed te spreken kunt krijgen, en voor welke on­ Hoe de listings in te tikken derwerpen. Zo ligt het in de bedoeling om binnenkort een speciaal vragenuur­ MSX/MS-DOS Computer Magazine publiceert alleen programma's die door de re­ tje in te stellen, met als enig onderwerp dactie uitgebreid getest zijn op hun deugdelijkheid. Om te voorkomen dat er bij het MSX Machinetaal. Voor de meest actu­ zetten alsnog fouten insluipen drukken we dat geteste programma vervolgens rechts­ ele informatie hierover: 020 - 860743. treeks af, met de laserprinter. De zo gemaakte listings zijn van een speciaal formaat, Let wel, dit telefoonnummer geldt al­ dat ontworpen is om fouten tijdens het intikken zoveel mogelijk te voorkomen. leen voor vragen die betrekking hebben In programma's is iedere letter, ieder cijfer en elk leesteken van belang. Ook alle op de inhoud van het blad! Voor alle an­ spaties dienen te worden ingetikt. De kleinste vergissing bij het intikken kan desa­ dere zaken, zoals de (abonnementen) streuze gevolgen hebben. administratie of de programma service Om verwarring tussen de hoofdletter '0' en het cijfer '0' te vermijden is de nul altijd moet u 020 - 5182828 bellen, dagelijks doorgestreept. tijdens kantooruren bereikbaar. Per regel drukken we precies zoveel tekens af als u op uw scherm ziet onder het in­ tikken. Op PC en MSX2 zijn dat er 80, op MSX1 37. Programmaregels die langer SPELREGELS zijn worden afgebroken, net zoals dit op het beeldscherm van uw computer gebeurt. De getallen die in een aparte kolom rechts naast de eigenlijke listing staan moet u Natuurlijk zijn er wel een aantal spelre­ niet intikken, dit zijn de controle-getallen die samen met het Invoer Controle Pro­ gels aan ons telefonische vragenuurtje gramma u het mogelijk maken om een listing in één keer foutloos in te tikken. verbonden. Zo is het niet mogelijk om vragen in te Een veel voorkomende fout tijdens het intikken is het vergeten van de RETURN, spreken op het antwoordmachien. Te­ die na iedere programmaregel moet worden ingetikt. Ook als de vorige regel pre­ rugbellen, daar beginnen we niet aan. cies 80 - of 37, bij MSX1 - tekens lang is, zodat de cursor al vooraan de volgende Als het bandje uw vraag niet beant­ regel staat, is dit absoluut noodzakelijk. Een voorbeeld hiervan kunt u in het ICP, woordt, dan moet u op het eerstvolgen­ MSX-versie, zelf zien; regel 170 is precies 37 tekens lang. Als u nu de RETURN de bemande vragenuurje nogmaals bei­ vergeet, dan zal het lijken of regel 180 gewoon in het programma staat. Bij het listen len. Bovendien zal het niet mogelijk zijn verschijnt deze regel normaal. om willekeurig iedere vraag telefonisch U kunt 180 dan echter niet apart listen, want volgens de computer maakt die regel af te handelen. gewoon deel uit van regel 170, een commentaar-regel. Dit leidt uiteindelijk tot een Het kan voorkomen dat vragen zo inge­ foutmelding: wikkeld e%f specialistisch zijn dat we NEXT WITHOUT FOR IN 250 u alsnog moeten verzoeken om ze schrif­ Want pas in regel 250 ontdekt de computer dat er een FOR-commando ontbreekt, telijk in te dienen. Anders zou de lijn te omdat regel 180 niet als zelfstandige regel in de computer is ingevoerd. lang bezet blijven en kunnen andere le­ zers ons niet meer bereiken. Stel uw vragen zo kort en bondig moge­ Belangrijk lijk, probeer de lijn zo kort mogelijk be­ zet te houden. Het is altijd razend druk Test een zojuist ingetikt programma nooit meteen uit. Save het eerst, voordat u RUN gedurende het vragenuurtje en we wil­ intikt. Sommige programma's zouden, als er fouten in schuilen, de computer op slot len zoveel mogelijk mensen kunnen hel­ kunnen zetten. En dan is de enige mogelijkheid om zelf weer de controle over de pen. Stel uw vraag onder vermelding van machine te krijgen een reset, of mogelijk zelfs uit en aanzetten. In beide gevallen blad- en paginanummer en zorg er voor bent u uw programma kwijt, waarvoor u zojuist een hele tijd had gespendeerd met dat u eventuele listings bij de hand hebt. intikken. Ook het uitproberen van nog niet helemaal ingetikte programma's is uit Leg pen en papier gereed. den boze! Tijdens het intikken is het eveneens verstandig om, zeker als het om langere listings En tenslotte, wordt niet boos als het gaat, zo nu en dan een copie te saven. Spanningspieken in het lichtnet kunnen er ook even wat moeite kost om ons te berei­ oorzaak van zijn dat uw computer zijn programma 'vergeet'. Of er struikelt iemand ken. Als we in gesprek zijn, dan is dat over het netsnoer, waardoor de stekker uit het stopcontact getrokken wordt. Beter om iemand anders ook te helpen. tien maal onnodig saven, dan een keer te weinig.

MSX/M8-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 94- ICP/6 voor MSX probleem te vinden, namelijk dat het al­ ter dat de ingebouwde extra controle op leen op MSX2 gebeurde. Toen was de de machinetaal-data niet helemaal ICP/6 is bijna helemaal gelijk aan de vo­ oplossing snel gevonden. Immers, op goed was. In regel 210 vermenigvuldigen rige versie, we hebben slechts een paar een MSX2 kan men de scherm-instellin­ we nu de ASCII-waarde met de waarde schoonheidsfoutjes verbeterd. Wie al gen vastleggen, zodat die min of meer teller + 1. Want aangezien die teller als een goed werkende exemplaar van een permanent worden? En één van die in­ startwaarde 0 heeft werden in ICP/5 de van de vorige versies bezit hoeft ICP/6 stellingen is het afzetten van de functie­ eerste bytes niet gecontroleerd! natuurlijk niet alsnog in te tikken. toets teksten, inclusief het 'COLOR', Voor wie het weten wil, er zijn twee ver­ waar ICP zijn checksums zet. Maar goed, u hoe(t ICP/6 niet in te tik­ schillen tussen deze versie en de vorige. Kortom, ICP/6 zet altijd het functie­ ken, als u al een werkende versie van één Zo bleek uit lezers-vragen dat men soms toetsen display aan, zodat de checksums van de eerdere ICP's heeft. Als het eeD­ totaal geen checksums te zien kreeg, een ook werkelijk te zien zijn. maal werkt is er tussen ICP/3, ICP/4, op het eerste gezicht onverklaarbare ICP/5 en ICP/6 geen verschil. ICP/2 fout. Pas na enig doorvragen bleek er De tweede wijziging in ICP/6 is nog een­ echter is een stuk trager, hoewel het de­ een logica in het voorkomen van dat voudiger, we kwamen er namelijk ach- zelfde checksums gebruikt.

230 IF A$="**" THEN READ A$: AB=B+VAl 10 1 ICP/6 voor MSX o ("&W+A$): POKE B+R,AB-(INT(AB/256)*2 20 1 o 56): R=R+1: POKE B+R,INT(AB/256): GOT 30 1 MSX/MS-DOS Computer Magazine o o 260 78 40 1 copyright MBI Publications B.V. 240 IF A$="*l" THEN READ A$: AB=B+VAl 1985 o ("&H"+A$): POKE B+R,AB-(INT(AB/256)*2 50 '********************************* o 56): GOTO 260 24 60 1 PAS TOP OF BASIC MEMORY AAN **** o 250 IF A$="*2" THEN POKE B+R,INT(AB/2 70 CLEAR 200, (PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(& 56): GOTO 260 168 HFC4B))-207 43 260 NEXT R 46 80 B=PEEK(&HFC4A)+256*PEEK(&HFC4B): 0 270 1 CONTROLEER DATA-WAARDES ******* o EFUSR0=B+77 18 280IF CS<>3396989# THEN ClS: PRINT " 90 1 STEL SCHERM IN ***************** o U heeft een fout gemaakt in de data­ 100 SCREEN 0: WIDTH 37: COLOR 15,4,4: regels!": PRINT: PRINT "Eerst ver bete KEY ON 78 ren!": STOP 255 110 1 GEEF INSTRUCTIE OP SCHERM ***** o 290 1 ZET CHECKSUMROUTINE AAN ******* o 120 LOCATE 5,0: PRINT "MSX/MS-DOS COM 300 A=USR0(0) 16 PUTER MAGAZINE" 149 310 PRINT: PRINT "Begint u maar met i 130 LOCATE 5,2: PRINT "INVOER CONTROL ntikken" 212 E PROGRAMMA/6" 67 320 NEW 44 140 LOCATE 0,5: PRINT "Dit progranma 330 1 MACHINECODE ******************* o maakt het mogelijk om de listings ui 340 DATA 21,5E,F5,7E,23,FE,20,20,FA,7 t dit blad foutloos in te voeren." 244 E,23,FE,20,28,FA,FE,27,28,D,FE,52,20, 150 PRINT "Bij het intikken van progr D,7E,FE,45,C0,23,7E,FE,4D,C0,E1,C3,** amma-regelsverschijnt, nadat u op 'RE ,9F,FE,72,C0,7E 61 TURN 1 of 1 ENTER 1 gedrukt heeft een 350 DATA FE,65,C0,23,7E,FE,6D,28,EF,C getallinksop de onderste regel." 210 9,36,27,l,6,0,21,**,47,11,7F,F8,ED,B0 160 PRINT "Dit getal moet gelijk zijn ,3E,C9,32,DB,FD,C3,**,CB,63,6F,6C,6F, aan de bijde listing afgedrukte chec 72,20,1,6,0 215 ksuIllNaarde.Als dit niet zo is, dan is 360 DATA 21,7F,F8,ll,**,47,ED,B0,21,7 er een fout gemaakt bij het intik F,F8,36,27,21,83,F8,36,27,23,36,D,21, ken." 35 DB,FD,36,C3,23,36,*1,71,23,36,*2,C9,1 170 PRINT "Let op, Basic-woorden roet E,0,CD,**,00,21,5E 6 en met hoofdletters geschreven wo 370 DATA F5,6,l,7E,4F,FE,27,28,B1,18, rden!" 223 l,4E,3E,0,B9,28,16,C5,16,7,CB,39,30,1 180 1 INSTALLEER MACHINECODE ******** o ,80,15,28,4,CB,20,18,F4,83,5F,C1,4,23 190 FOR R=0 Ta 206 143 ,18,E4,6B 47 200 READ A$ 247 380 DATA 11,80,F8,26,0,l,64,0,CD,**,B 210 CS=CS+(ASC(lEFT$(A$,l))+ASC(RIGHT 9,l,A,0,CD,**,B9,l,l,0,CD,**,B9,18,12 $(A$,l))*2)*(R+1) 97 ,37,3F,3E,0,ED,42,FA,**,C5,3C,18,F8,C 220 IF lEFT$(A$,l)<>"*" TH EN POKE B+R 6,30,12 57 , VAL ( "&W +A$ ): GOTO 260 126 390 DATA 13,9,C9,CD,C9,0,C9 12

MSX!MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 95- ICPPC/1 voor MS-DOS van Basic in omloop, allemaal met hun ten listings aankan. eigen editor, zodat zo'n ICP wel erg Vandaar dat we voor een andere oplos­ Het grootste probleem bij het ontwer­ flexibel had moeten reageren op de ge­ sing gekozen hebben. ICPPC gaat uit pen van het Invoer Controle Program­ bruikte Basic-versie. van een ASCII-bestand. Dat heeft één ma voor MS-DOS computers was het nadeel, het controleren gebeurt nu nict feit dat we dit programma voor alle lis­ Ten tweede, zodra men een Pascal-pro­ meer tijdens het intikken. tings wilden kunnen gebruiken. Niet al­ gramma invoert kan dat helemaal niet leen Basic-programma's, maar ook C en met een Basic-editor. Dat doet men of Maar door die keuze kunnen we nu wel Pascal, om maar twee andere talen te met een gewone tekstverwerker, of met alle programma's met ICPPC nalopen noemen. een speciale editor van de bewuste Pas­ op correctheid. Pascal, C, Basic of as­ Dat betekende dat we ICPPC niet als cal-implementatie. sembler, het maakt weinig uit. Ideaal onderdeel van de Basic-editor konden voor een blad als MCM, want we willcn maken, de methode van het MSX ICP. In beide gevallen is het onmogelijk om ons zeker niet tot alleen Basic-program­ Ten eerste zijn er op PC erg veel vormen één enkele ICP te maken die alle soor- maatjes beperken.

j 10 ' ICPC/1 voor PC I 934 20 ' 1 398 30 ' MSX/MS-DOS Computer Magazine ! 101 40 ' copyright MBI Publications B.V. 1988 I 786 50 '**************************************************************************** I 61 60 OEF SEG: CLEAR ,&HC000: DEFINT H, T 'initialisatie 1 887 70 OEF FN CNTR$(PARAM$)=SPACE$((80-LEN(PARAM$))/2)+PARAM$ 488 80 DIM SUMS(500,1) 1 519 90 TITEL$="MSx.:/MSDOS Computer Magazi ne' s 1. i st ingchecker, PC-vers ie 1. 0'1 I 301 100 KEY OFF: CLS ,î 784 110 P~INT FN CNT P; (TITEL$): PRINT I 109 120 GOSUB 560: OEF USR=&HC000 'installeren machinetaal I 210 130 PRINT "Dit programma maakt 'het mogelijk om de PC-listings uit dit blad foutl oos over tenemen. Daartoe staat er naast iedere programma-regel in dit tijdschri r ft een zogenaamde checksum." t 632 140 PRINT I'Deze controle-getallen dienen gelijk te zijn aan de met behulp van di t programmaberekende checksums, zowel per regel als voor het hele programma. . ! 908 150 PRINT: PRINT "Om deze checksurns te kunnen berekenen dient het te controleren 1 programma in een zogenaamd 'ASCII '-formaat op disk opgeslagen te worden," ~ 119 160 PRINT "Bij Basic-programma's kan dat worden bewerkstelligd met het commando: I;CHR$(10)+CHR$(13);"SAVE I;CHR$(34);lprgnaam.ext";CHR$(34);I,A" 986 170 PRINT: PRINT "Andere talen, zoals Pascal, worden automatisch in ASCII opgesl 1 agen. Ook is het mogelijk om programma's in Basic of een andere taal met behulp ! van uw tekstver- werker in te .voeren." 180 PRINT "Zorg er in zo'n geval wel voor dat het programma inderdaad als ASCII wordt op- geslagen, en niet in het 'interne tekstverwerkers-formaat!" 190 GOSUB 740 . 200 ' checksum bepalen ********************************************************* 210 CLS: PRINT FN CNTR$(TITEL$): PRINT 220 LOCATE 3,1: PRINT "Geef de naam van het te controleren bestand, inclusief ev entueel pad.": PRINT: INPUT BESTAND$ 230 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 240 LOCATE 5,1: PRINT "programma: ";BESTAND$;" wordt gecontroleerd" 250 LOCATE 7,1: PRINT "Eerst tötaal-checksum bepalen ... " 260 IF EOF(l) THEN CLOSE: GOTO 300 270 LINE INPUT #1, LEES$: CTOT=CTOT+USR(VARPTR(LEES$)): SUMS(TEL,0)=VAL(LEFT$(LE ES$,INSTR(LEES$," "))): SUMS(TEL,l)=USR(VARPTR(LEES$)): TEL=TEL+1 . 280 IF SUMS(T~L-1,0)=0 THEN SUMS(TEL-1,0)=TEL 290 GOTO 260 300 LOCATE 7,1: PRINT "Totaal-checksum voor bestand ";BESTAND$;" is:";CTOT 310 LOCATE 9,1: PRINT "Als deze waarde overeen komt met de totaal-checksum zoals die bij het programma is afgedrukt, dan is het programma waarschijnlijk foutloo 1 •

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 96- singetikt." 320 PRINT "Mochten er echter onder het gebruikoverklaarbare fouten optre~en, co ntroleer dan alsnog op regel-niveau." 456 330 lOCATE 14,1: PRINT "Ook op regel-niveau de checksums bekijken (jin)?": ANTW$ =INPUT$(1): IF INSTR("Jj" ,ANTW$)=0 THEN KEY ON: ClS: END 720 340 LOCATE 14,1: PRINT "Eventueel kunt u nu de regel-checksums meteen laten afdr ukken, met het eventueleregelnummer erbij. Wilt u dit (jin)?": ANTW$=INPUT$(1): IF INSTR("Jj",ANTW$»0 THEN GOTO 450 472 350 ' per regel op scherm ****************************************************** 237 360 LOCATE 14,1: PRINT SPACE$(255) 895 370 lOCATE 17,1: PRINT STRING$(80,205); 380 LOCATE 22,1: PRINT STRING$(80,205); i ~~~ 390 OPEN BESTAND$ FOR INPUT AS #1 935 . 400 IF EOF(l) THEN CLOSE: KEY ON: CLS: END 382 410 LINE INPUT #1, LEES$: STEL=STEL+1 . 830 420 LOCATE 18,1: PRINT SPACE$(255): LOCATE 18,1: PRINT LEES$ 878 430 LOCATE 16,1: PRINT USING "Checksum voor regel #####: ###";STEL, USR(VARPTR(L EES$)): GOSUB 740 380 440 GOTO 400 . f 389 450 I afdrukken ************************.':*************************************** , 258 460 LOCATE 17,1: PRINT "Checksums voor programma ";BESTAND$;" worden naar depri nter gestuurd ... " , 248 470 FOR T=l TO TEL :. 940 480 IF (T-1) MOD 250=0 THEN LPRINT CHR$(12): LPRINT "Checksums voor programma ";BESTAND$;", totaal-checksum=";CTOT: LPRINT , 667 490 . LPRINT USING "######: ### "; SUMS(T-1,0); SUMS(T,-l,l); I 564 500 IF T MOD 5=0 THEN LPRINT 356 . 510 NEXT T 643 520 LPRINT CHR$(12) , 917 530 END r 716 540 I poken machinetaal ************************************************* ~ ****** t 886 550 I data poken vanaf &HC000, dit is willekeurig! , 604 560 FOR T=0 TO 50 : 707 570 RE AD HELP$ · l31 580 HElP=VAL("&H"+HELP$) 1 197 590 CHECKSUM=CHECKSUM+(ASC(LEFT$(HELP$,l))+ASC(RIGHT$(HELP.$,1))*2)*(T+1) I 875 600 POKE &HC000+T, HELP ; 234 610 NEXT T 644 , 138 620 I controleer data-waardes 630 IF CHECKSUM<>23l326! THEN PRINT "U heeft een fout gemaakt in de dataregels!" : PRINT: PRINT "Eerst verbeteren!": KEY ON: STOP 698 640 RETURN : 40' 650 REM dataregels checksum 23 660 DATA 53, 8B, 37, 8A, 0C, 46, 8B, 34 · 578 670 DATA B5, 01, BF, 00, 00, 0A, C9, 74 L 272 680 DATA IE, BB, E8, 03, 8A, 04, F6, ES t 476 690 DATA BA, 00, 00, F7, F3, 89, 00, 03 ; 355 700 DATA C7, BA, 00, 00, F7, F3, 89, 07 i 265

710 DATA 46, FE, CS, FE, C9, 75, ES, SB if 375 720 DATA 89, 3F, CB · 156 730 I wacht op toets **************************************~******************** ~ 622 740 LOCATE23,l: PRINT FN CNTR$("druk een willekeurige toet~ ... ") t 333 750 DUMMY$=INPUT$(l) , , 982 760 LOCATE 23,1: PRINT FN CNTR$(SPACE$(30)) , ~ 709 770 RETURN . I 47 *** TOTAAl-CHECKSUM: 39895 ***

MSX/MS-DOS Computer Magazine nummer 25 - september 1988 - 97- pen. Een verkeerd telefoonnummer, De tweede - of vierentwintigste - fout OEPS maar gelukkig schijnt het daardoor ten is een ander verhaal. Tijdens een beetje onrechte als computerlijn aangekondig­ spelen met Datmak bleek opeens dat de nummer niet in gebruik te zijn. Het een bestand dat eindigde met een reeks gaat om het bord TRS-80 & PC, van gelijke bytes problemen opleverde, We doen ons uiterste best operator Henk Wieringa. Het juiste maar dan alleen bij de PC-versie. De om een foutloos blad te pro­ nummer luidt: oplossing is om regel 650 als volgt te ver­ duceren. Toch is een tijd­ 050-181631. beteren: schrift ook maar mensen­ 650 GOSUB 740: lP DAT$ < > "" werk en dat geldt zeker Datamaker-PC versie THEN GOTO 650 ' schrijf rest voor de programma's die erin staan. Dus sluipen er In MSX/MS-DOS Computer Magazine In de MSX-versie is ook dat wel in orde; nummer 24 publiceerden we onze Data­ blijkbaar is er tijdens het vertalen naar soms fouten in. maker, in zowel een MSX- als een PC­ PC-formaat ook daar een foutje in ge­ Vandaar deze vaste rubriek, uitvoering. Eerst het goede nieuws: de slopen. oeps, waarin we niet alleen MSX-versie is foutloos, voor zover we fouten rechtzetten, maar nu weten. Maar dat kan van de PC-ver­ ook verbeteringen zullen pu­ sie niet gezegd worden... Afhankelijk Escape van hoe je het bekijken wil zitten er of bliceren van eerder versche­ twee of vierentwintig fouten in! Mis­ Lang, lang geleden - MCM nummer 4 nen programma's en ande­ schien is het wel leerzaam om te vertel­ - publiceerden we het programma Es­ re zaken. len hoe de foutjes erin geslopen zijn. Om cape, een leuk platformspel. Dat het te beginnen, toen de MSX-variant van echter niet goed op MSX2 bleek te Datmak eenmaal werkte en getest was doen, toen het puntje bij het paaltje MCM2B hebben we natuurlijk de luie weg be­ kwam, Het programma maakte name-· wandeld om daar vervolgens een PC­ lijk voor bepaalde functies geen gebruik Er is nog een klein probleempje ontdekt versie van te bakken. Oftewel, als AS­ van de BIOS - zoals dat hoort - maar in de nieuwe routines voor MCM2B, CII-bestand wegschrijven, daarna in springt rechtstreeks in de ROM-routi­ onze memory-mapper database. In het een PC weer in Basic laden en we heb­ nes. Gelukkig ontvingen we onlangs een kleine programma waarmee men het ben in ieder geval een werkend raam­ oplossing daarvoor, van lezer Vene­ oorspronkelijke MCM2BM kan aan­ programma. Even wat LOCATE's aan­ mans, Lelystad. De volgende regels die­ passen - de naamloze listing op pagina passen en in principe kan men dan zeg­ nen gewijzigd te worden: 67 van MCM 24 - wordt een menu­ gen: Klaar is Kees. keuze ten onrechte overschreven. Nu leek het ons echter wel aardig om - 220 CLEAR 200,&hD100: Regel 640 van dit met MCM2BM te toen we dan toch een PC-versie maak­ DEFINT A-Z merge'n programma overschrijft name­ ten - ook gebruik te maken van sommi­ 250 DEFUSR2 = &hD100 lijk de oorspronkelijke regel 640, waarin ge extra eigenschappen van PC-Basic. 420 FOR A=&hD100 TO &hD142: men de keuze 'nieuw bestand' krijgt Zoals het gebruik van lange variabele­ READA$ aangeboden. En die keuze is natuurlijk namen, daar wordt een programma véél 3390 DATA 03, E5, 21, 01, lB, CD, ook noodzakelijk. De oplossing: regel leesbaarder van. En aangezien we nog 50,00, DB 640 - de keuze: selectie - omdopen in altijd wat lui waren, hebben we dat na­ 3400 DATA 98,57, El, CD, 50, 00, 635. Voor de volledigheid, het betref­ tuurlijk niet in GW-Basic gedaan, maar DB, 98, BA fende deel van MCM2BM moet er uit­ in Ouick-Basic. Die heeft per slot van 3410 DATA 38,11, 3D, F5, CD, 53, eindelijk als volgt uitzien: rekening een zoek en vervang-optie. 00,F1, D3

600 DATA "OPZETTEN BE­ Wat we ons echter niet beseften was dat Laten we eerlijk zijn: we hebben respect STAND",O OB variabele-namen toestaat die GW­ voor het noeste spitwerk dat onze lezer 610 DATA "LADEN BESTAND",O Basic niet pikt. Zoals DATA$, een voor deze correctie verzet zal hebben. 620 DATA "NAAR BESTAND",l naam die in totaal drieentwintig keer in Het doorwerken van ROM-routines 630 DATA "PRINTEN BESTAND",l het programma voorkomt. Of men dat om die vervolgens terug te vertalen tot 635 DATA "NIEUW BESTAND", 1 nu als één foutje of als drieentwintig fou­ nette BIOS-aanroepen is een lastige 640 DATA "SELECTEREN ",1 ten went aan te merken, dat laten we aan klus. de lezer over. Die gewraakte DATA$ moet men dus, om Datmak in GW-Ba­ BBS-lijst sic te kunnen gebruiken, veranderen in Fractals DAT$. Om het u iets makkelijker te ma­ In de gecontroleerde BBS-lijst uit ken hebben we even uitgezocht waar die In het vorige nummer hebben we een MCM 24 is toch nog een foutje geslo- naam zoal voorkomt, en hoe vaak. Zie domme fout gemaakt: we probeerden het rijtje hieronder. MSX-beeldschermen op cassette te sa­ 440 1, 480 1, 530 3, 550 2, 580 2, 590 2, ven. En dat gaat niet. Elders in dit num­ VERBETERINGEN MSX EN 600 2, 610 1, 640 4, 650 1, 760 4 mer hebben we een heel artikel gewijd MS-DOS aan dit probleem, compleet met een vol­ Tel maar na: 23 keer. ledige oplossing. Schermen saven, dus.

MSXlMS-DOS Computer Magazine nummer 26 - november 1988 - 98- Cadeautjes voor nieuwe abonnees I

Een jaar lang Nederlands Populairste MSXJMS-DOS computerblad voor - Spelbesprekingen slechts 50,-. Acht nummer boordevol met die informatie waar u behoefte - De trukendoos aan heeft! Heeft u een MSX of een PC, of bent u van plan er een aan - Kort en Krachtig te schaffen, nèem dan nu een abonnement. -Brieven MSXlMS-DOS Computer Magazine staat elke keer vol actueel MSX en - Lezers helpen lezers MS-DOS nieuws. Techniek, achtergronden en listings, om zelf wat met - Veel leerzame listings van goede en terdege uitgeprobeerde program- de computer te ondernemen. Voor zowel MSX als PC-bezitters het enige ma's, in Basic, Pascal, C en Assembler doe-blad in Nederland! - En nog veel mee~ ...

- Testen van nieuwe apparatuur Kortom wie op de hoogte wil blijven van de nieuwste MSX en MS-DOS - Software-test besprekingen ontwikkelingen leest MSXlMS-DOS Computer Magazine.

BOVENDIEN ...

Wie zich nu abonneert op MSXlMS­ ook met de nodige spelletjes, natuur­ toets-overlaysl Wie kent het probleem toetsenbord leggen en u weet altijd DOS Computer Magazine krijgt er bo­ lijk. AI die programma's zijn dubbel niet: in ieder programma worden de welke toets u nodiq hepft. vend ien een heel speciaal cadeautje gecontroleerd, bovendien hebben we functietoetsen weer anders gebruikt. bij. ons handige Invoer Controle Pro­ Om al die verschillende betekenissen En omdat er meer dan een soort toet­ gramma ook in dit boekwerk opgeno­ te onthouden, dat is geen doen. Kort­ senbord is, hebben we ook meer dan Voor MSX-bezitters is dat ons nieuw­ men. Foutloos intikken dus. om, losse spiekbriefjes, die vervol­ een soort overlay laten maken. Elders ste listingboek, met een winkelwaar­ Tientallen gratis programma's, voor gens steeds weer zoekraken. op deze pagina kunt u ze alledrie zien , de van 17,95. Een pil met maar liefst iedere nieuwe abonneel Het kan echter ook handig: namelijk kiest u maar welk type u wil hebben, 100 pagina's listings en de bIjbeho­ met onze speciale kartonnen over­ A, B of C. Van dat type ontvangt u er rende beschrijvingen, boordevol nut­ Voor PC'ers hebben we zo mogel ij k lays, die precies om uw functietoetsen vervolgens maar liefst ten stuks, als tige en leerzame programma's. Maar nog iets fraaiers in petto. Functie- heenpassen. Even beschrijven, op het cadeautje bij uw nieuwe abonnement.

DOE HET NU

Doe het makkelijk, gebruik de antwoordkaart elders in dit blad.

Want alleen met die kaart heeft u recht op uw extra introductie-cadeautje. Vergeet niet aan te geven welk cadeau u wil ontvangen. En wacht niet te lang, want dit aanbod geldt alleen zolang de voorraad strekt. We hebben weliswaar heel wat boeken en overlays klaarliggen, maar het loopt storm ... Slechts f 17,95

PIL VOOR MSX-ers Maar liefst 100 pagina's MSX-listings uit MSX-Computer Magazine, Voor MSX1 en MSX2 spelen, toepassingen en utillity's Alle programma's zijn dubbel gecontroleerd en tevens is een handig invoercontrole programma opgenomen. Listingboek 2 Kunt u het boek in uw omgeving niet krijgen, dan kunt u het alsnog in uw bezit krijgen. Stuur een geldig betaalmiddel ter waarde van f 20,- (incl. porti) aan: MBI Publications bv, Postbus 9943, 1006 AP Amsterdam. Het boek wordt u dan omgaand toegezonden.