Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe „CZYSTE POWIETRZE” Sp. z o.o. 50-541 Wrocław, ul. Armii Krajowej 6b/6 tel. (0-71) 336-04-03, 336-01-54 tel./fax (0-71) 336-04-52 e-mail: [email protected]

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA I PLAN GOSPODARKI ODPADAMI DLA POWIATU GRODZISKIEGO

Część I : PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

Inwestor: Starostwo Powiatowe w Grodzisku Wlkp. ul. Żwirki i Wigury 1, 62-065 Grodzisk Wlkp. Wykonawca: PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. ul. Armii Krajowej 6b/6, 50-541 Wrocław

Wrocław, sierpień 2003 r. Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego powstał przy współudziale przedstawicieli następujących urzędów, instytucji i przedsiębiorstw:

• Wielkopolski Urząd Marszałkowski, • Wielkopolski Urząd Wojewódzki, • Starostwo Powiatowe w Grodzisku Wlkp. • Urząd Miasta i Gminy w Grodzisku Wlkp., • Urząd Gminy w Kamieńcu, • Urząd Gminy Granowo, • Urząd Miasta i Gminy Wielichowo, • Urząd Miasta i Gminy w Rakoniewicach, • Zakład Gospodarki Komunalnej w Granowie, • Zakład Gospodarki Komunalnej w Kamieńcu, • Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Grodzisku Wlkp., • Zakład Produkcyjny HOOP S.A. w Grodzisku Wlkp., • Spółdzielnia Inwalidów „Wielkopolanka” w Grodzisku Wlkp., • „Polskie Szkło – Double B” Spółka z o.o. w Rakoniewicach, • Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Łubnicy, • Nadleśnictwo Kościan, • Nadleśnictwo Grodzisk Wlkp. w Lasówkach, • Grodziska Fabryka Wyposażenia Wagonów „GROWAG”, • Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu Delegatura w Lesznie, • Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ELTRANS” w Grodzisku Wlkp., • „AMPOL INTERNATIONAL” Spółka z o.o. z Poznania, • RZGW Poznań.

Autorzy opracowania składają podziękowania za pomoc i współpracę przy tworzeniu Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 2 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Spis treści: str.

II.WSTĘP...... 7 1.Podstawa formalno - prawna opracowania ...... 7 2.Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska...... 7 3.Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska...... 8 4.Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska...... 8 III.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU...... 9 5.Położenie...... 9 6.Warunki klimatyczne...... 9 7.Charakterystyka gmin należących do Powiatu Grodziskiego...... 10 8. (Miasto i Gmina)...... 10 9....... 11 10....... 11 11.Rakoniewice (Miasto i Gmina)...... 11 12.Wielichowo (Miasto i Gmina)...... 12 IV.OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO, ŹRÓDEŁ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA NATURALNEGO NA TERENIE POWIATU WRAZ Z JEGO OCENĄ...... 12 13.Środowisko przyrodnicze Powiatu...... 12 1.1.Cenne składniki flory...... 12 1.2.Cenne składniki fauny...... 13 1.3.Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody...... 13 14.Ocena stanu środowiska przyrodniczego...... 16 2.Ochrona powierzchni zziemi...... 16 15.Geomorfologia regionu...... 16 16.Budowa geologiczna...... 17 17.Warunki geologiczno-inżynierskie...... 18 18.Surowce mineralne Powiatu...... 18 19.Surowce skalne...... 18 20.Surowce energetyczne...... 19 21.Ocena bazy surowcowej Powiatu...... 19 22.Stan czystości gleb i gruntów...... 19 23.Podsumowanie...... 20 24.Wody podziemne...... 20 25.Warunki hydrogeologiczne...... 20 26.Ocena jakości wód podziemnych...... 24 27.Wody powierzchniowe...... 25 28.Warunki hydrograficzne...... 25 29.Charakterystyka głównych cieków powierzchniowych...... 26 30.Rzeka Mogilica...... 26 31.Północny Kanał Obry...... 26 32.Środkowy Kanał Obry...... 26 33.Południowy Kanał Obry...... 26 34.Rzeka Dojca...... 26 2.1.Ocena jakości wód powierzchniowych...... 26 2.1.1.Rzeka Mogilnica...... 26 35.Południowy Kanał Prut...... 27 2.2.Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych...... 28 36.Gospodarka wodno - ściekowa...... 28 37.Ujęcie wód pitnych i zaopatrzenie Powiatu w wodę ...... 28 38.Charakterystyka zwodociągowania Gmin Powiatu Grodzkiego ...... 29 39.Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków...... 31 40.Przyzakładowe oczyszczalnie ścieków...... 35 41.Podsumowanie...... 35 42.Powietrze atmosferyczne...... 37 43.Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza...... 37 44.Monitoring zanieczyszczeń powietrza ...... 39 45.Stan zanieczyszczenia powietrza...... 40 46.Podsumowanie...... 41 47.Stan środowiska akustycznego...... 42 48.Wprowadzenie...... 42 49.Główne źródła hałasu...... 42 50.Ocena klimatu akustycznego...... 45 51.Nadzwyczajne zagrożenia środowiska ...... 45 52.Rozwój małej turystyki i agragroturystyki, jako jeden z celów strategicznych Powiatu...... 46

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 3 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

53.Możliwości wwykorzystania zasobów rolniczych Powiatu i rozwój rrolnictwa jako cel strategiczny polityki ekologicznej, społecznej ii gospodarczej...... 46 54.Aktywizacja obszarów wiejskich...... 46 55.Rozwój rolnictwa ekologicznego...... 49 V.CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ POWIATU...... 50 56.Cele strategiczne ii prpriorytety ochrony środowiska Powiatu Grodziskiego wynikające ze strategii rozwoju Województwa, Regionu...... 50 57.Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych...... 51 1.1.Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa...52 1.2.Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych ...... 53 1.2.1.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 53 1.2.2.Działania długookresowe, do roku 2010...... 54 2.Ochrona powietrza atmosferycznego...... 54 2.1.Program działań niezbędnych dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego ...... 57 2.1.1.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 57 2.1.2.Działania długookresowe, do roku 2010...... 58 3.Ochrona środowiska akustycznego...... 58 3.1.Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski...... 59 3.2.Zasady ograniczania uciążliwości hałasu...... 59 3.3.Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego ...... 60 3.3.1.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 60 3.3.2.Działania długookresowe, do roku 2010...... 60 58.Ochrona powierzchni ZZiemi ...... 61 3.4.Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa...... 61 3.5.Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin...... 62 3.5.1.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 62 3.5.2.Działania długookresowe, do roku 2010...... 63 4.Ochrona środowiska przyrodniczego ...... 63 4.1.Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa...... 64 4.2.Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego ...... 64 4.2.1.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 64 4.2.2.Działania długookresowe, do roku 2010...... 65 59.Rozwój przemysłu turystyczno – rekreacyjnego i rolnictwa...... 66 4.2.3.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 66 4.2.4.Działania długookresowe, do roku 2010...... 67 60.Edukacja ekologiczna...... 67 61.Wprowadzenie...... 67 62.Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności Powiatu...... 67 63.Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej ...... 68 64.Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej...... 69 65.Działania krótkookresowe, do roku 2006...... 69 66.Działania długookresowe, do roku 2010...... 70 67.Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eeksploatacji ssystemu...... 70 4.3.Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem...... 70 4.4.Współpraca w ramach Powiatu...... 71 VI.PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA...... 71 1.Instrumenty realizacji programu...... 71 1.1.Instrumenty prawno - administracyjne...... 71 1.2.Instrumenty ekonomiczno - rynkowe...... 72 1.3.Instrumenty finansowe...... 73 1.4.Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu...... 82 1.5.Instrumenty oddziaływania społecznego...... 83 2.Monitoring realizacji PProgramu Ochrony Środowiska...... 84 2.1.System monitorowania Programu Ochrony Środowiska...... 84 2.2.Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska...... 85 2.3.System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska...... 85 2.4.Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska...... 86 3.Finansowanie programu...... 87 3.1.Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania...87 3.2.Określenie źródeł finansowania...... 96 101 VIII.WYKORZYSTANE MATERIAŁY...... 102 68.Akty prawne...... 102 69.Publikacje...... 103

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 4 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Spis załączników: Załącznik 1 - Mapa lokalizacyjna Powiatu Załącznik 2 - Mapa lokalizacyjna emitorów zanieczyszczeń powietrza Załącznik 3 - Mapa ujęć wód podziemnych Załącznik 4 - Mapa lokalizacyjna obiektów gospodarki ściekowej Załącznik 5 - Mapa występowania surowców naturalnych Załącznik 6 - Mapa lokalizacyjna pomników przyrody

I.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 5 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

II. Wstęp

1.Podstawa formalno - prawna opracowania Przedstawione opracowanie jest częścią I „Powiatowego Programu Ochrony Środowiska” opracowanego przez Przedsiębiorstwo Projektowo - Wdrożeniowe „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. z Wrocławia na zlecenie Starostwa Powiatowego w Grodzisku Wielkopolskim. Część ta zawiera „Program Ochrony Środowiska”, a podstawą formalną opracowania jest umowa na wykonanie „Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Powiatu Grodziskiego” zawarta w dniu 11.07.2003 r. Podstawę prawną opracowania stanowi ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dn. 27.04.2001 r. wraz z aktami prawnymi wyszczególnionymi w rozdz. VI pkt. 1.

2.Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska Podstawą i przesłaniem do opracowania Programu Ochrony Środowiska jest zrównoważony rozwój tzn. taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Oznacza to nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Definicja zrównoważonego rozwoju została określona po raz pierwszy w 1972 roku w Raporcie Brutland „Nasza Wspólna Przyszłość” i w ślad za tym Raportem, w tzw. „Agendzie 21”. Agenda 21, jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów Zjednoczonych z roku 1992 w Rio de Janeiro, tzw. Szczytu Ziemi, potwierdzona na II Szczycie Ziemi we wrześniu 2002 r. w Johanesburgu, określa program działań na XXI wiek, który zapewni aspiracje rozwojowe obecnego pokolenia z jednoczesnym zapewnieniem praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych. Opracowanie Programu Ochrony Środowiska, na każdym szczeblu administracyjnym (kraju, regionu, powiatu, gminy), powinno służyć przede wszystkim stworzeniu warunków dla takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku naturalnemu. Konieczne jest w związku z tym, sukcesywne eliminowanie procesów i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, promowanie technologii i działań „przyjaznych środowisku” oraz przyspieszanie procesów rekultywacyjnych i przywracających środowisko do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiła jego degradacja. Realizacja tych celów nie może jednak ograniczać tempa wzrostu gospodarczego ani powodować powstania napięć społecznych czy zagrożeń ekonomicznych. Program Ochrony Środowiska Powiatu Grodziskiego musi, oprócz spełnienia ogólnych założeń, odpowiadać zadaniom sformułowanym w II Polityce Ekologicznej Polski, Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego oraz Strategii Rozwoju Powiatu Grodziskiego. Celem polityki ekologicznej jest wprowadzanie na danym obszarze, w tym przypadku w powiecie, ładu ekologicznego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla polityka ekologiczna państwa, która stanowi dokument oparty na europejskich zasadach ekorozwoju. Regionalna polityka ekologiczna, w tym także Powiatu, musi być odzwierciedleniem celów i

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 6 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego zadań, sposobów ich osiągnięcia określonych w polityce ekologicznej państwa, ale w odniesieniu do danego powiatu. Lokalna polityka ekologiczna obszaru powinna, więc: • opierać się na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych Powiatu, • wyznaczać priorytety działań w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, gospodarki odpadami, ochrony zieleni i obszarów cennych przyrodniczo, gospodarki wodno - ściekowej, ochrony przed hałasem itp., • określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych.

3.Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu terytorialnego i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim: • wyartykułowanie interesów społeczności Powiatu, • określenie zasad zachowań władz Powiatu, • eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju Powiatu, • tworzenie korzystnego wizerunku Powiatu i jego Władz, • mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów Powiatu, • zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji, • ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju Powiatu pochodzące z zewnątrz, np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających stymulowanie rozwoju.

4.Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska Proces tworzenia Programu Ochrony Środowiska wymaga określonego nakładu pracy. Możliwe są różne rozwiązania procesu programowania. Różnice te polegają przede wszystkim na różnym stopniu uspołecznienia procesu tworzenia opracowań programowych. Z tego punktu widzenia, wyróżnić można dwa zasadnicze kierunki działań: • metody eksperckie, • metody uspołecznione (aktywne, partycypatywne). Metody eksperckie, polegają na zleceniu wykonania zadania zespołowi ekspertów wyłonionych np. w drodze przetargu publicznego lub realizacji zadania przez personel odpowiednich wydziałów administracji samorządowej. Metody uspołecznione polegają na współpracy regionalnych i lokalnych liderów w procesie tworzenia programu, który jest wspomagany przez zespół ekspertów i konsultantów różnych dziedzin. Można, więc powiedzieć, że metoda ta oparta jest na partnerskiej współpracy międzysektorowej dla realizacji wspólnego celu, którym jest program odniesiony do realiów danego regionu. Najlepsze efekty daje realizacja prac oparta głównie na metodzie uspołecznionej z elementami eksperckiej. Oznacza to w praktyce realizację zadania przez wyspecjalizowaną firmę, zespół fachowców z zakresu ochrony środowiska, ale w bardzo ścisłej współpracy z Zamawiającym a także z Władzami Wojewódzkimi oraz poszczególnymi Gminami. Bowiem tylko taka ścisła współpraca, oparta na pełnym partnerstwie i wzajemnym zaufaniu gwarantuje

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 7 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego sukces i stworzenie Programu Ochrony Środowiska (POŚ) możliwego do realizacji i spełniającego wyzwania XXI wieku. Prezentowany POŚ powstał w oparciu o taką współpracę.

III. Ogólna charakterystyka Powiatu

5.Położenie Grodziski położony jest w południowo-zachodniej części Województwa Wielkopolskiego. Graniczy z innymi Powiatami tego Województwa: Wolsztyńskim, Nowotomyskim, Poznańskim i Kościańskim. Powiat Grodziski jest jednostką samorządową, powstałą w wyniku reformy administracyjnej. Składa się na niego pięć Gmin: • 3 jednostki miejsko - gminne: Grodzisk Wlkp., Rakoniewice, Wielichowo, • 2 gminy wiejskie: Granowo, Kamieniec. Obejmuje on obszar 643,72 km2, mieszka tutaj ok. 49.000 osób, co daje gęstość zaludnienia 76,39 osób/km2. Wśród 35 powiatów Województwa Wielkopolskiego Powiat Grodziski zajmuje 32 miejsce pod względem zajmowanego obszaru.

6.Warunki klimatyczne Powiat Grodziski położony jest na pograniczu dwóch regionów klimatycznych: lubuskiego i środkowo-wielkopolskiego, znajdujących się na obszarze pozostającym pod wpływem zarówno wilgotnych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego, jak i suchych mas z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W lecie przeważają masy powietrza polarno – morskiego, które napływają z zachodu lub północnego – zachodu, w zimie natomiast masy powietrza polarno – kontynentalnego, napływające ze wschodu. O wiele rzadziej napływają masy powietrza arktyczno – morskiego (jesień, zima, wiosna) oraz masy powietrza zwrotnikowo – morskiego (zima, lato) i zwrotnikowo – kontynentalnego (lato). Ścieranie się mas powietrza nad obszarem powoduje przejściowy charakter klimatu, którego cechą charakterystyczną jest duża zmienność warunków pogodowych z dnia na dzień oraz z roku na rok. Wielkość opadów związana jest z rzeźbą i ekspozycją terenu. Charakterystykę wiatrów występujących na opisywanym terenie przedstawiono na rys. II.1., w postaci rocznej róży wiatrów dla stacji meteorologicznej Poznań-Ławica (wg katalogów IMGW).

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 8 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Rys. II.1. Roczna róża wiatrów dla stacji meteorologicznej Poznań Ławica Czas trwania okresu wegetacyjnego (liczba dni ze średnią temperaturą dobową ≥50C) wynosi ok. 220 dni. Charakterystykę warunków klimatycznych rejonu Powiatu Grodziskiego podano w tabeli III.1.

Tabela III.1. Warunki klimatyczne Temperatur Prędkość Nasłonecznieni Wilgotność Opad Miesiąc a wiatru e [%] [mm] [0C] [m/s] [kW/m2] 1 2 3 4 5 6 Okres zimowy październik 8,9 72 3,5 37 55,8 listopad 3,5 82 4,1 38 20,9 grudzień -0,3 87 4,3 38 15,1 styczeń -2,3 85 4,6 35 20,9 luty -2,5 80 4,5 26 37,2 marzec 1,6 71 4,8 32 81,4 Okres letni kwiecień 7,8 60 4,1 40 110,5 maj 7,4 55 4,1 48 148,9 czerwiec 16,8 53 3,8 60 167,5 lipiec 18,4 56 3,8 84 157,0 sierpień 17,5 56 3,6 72 137,2 wrzesień 14,0 62 3,7 44 91,9 Średnia roczna Suma roczna 7,9 68 4,1 550 1044,3

7.Charakterystyka gmin należących do Powiatu Grodziskiego

8.Grodzisk Wielkopolski (Miasto i Gmina) Grodzisk Wielkopolski położony jest w południowej części Wysoczyzny Poznańskiej, przy dawnym szlaku handlowym łączącym miasta Dolnego Śląska z Poznaniem. Obszar Gminy

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 9 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego zajmuje 134,5 km2 i zamieszkiwany jest przez ponad 18.800 mieszkańców. Miasto ma dobrze rozbudowaną infrastrukturę techniczną, oczyszczalnię ścieków o dwóch ciągach technologicznych, kanalizację sanitarną, sieć wodociągową, ekologicznie bezpieczne wysypisko odpadów komunalnych oraz nowoczesną stację uzdatniania wody. Miasto jest zgazyfikowane w stu procentach. Gmina natomiast ma charakter przemysłowo-rolniczy. Prawie 8 tys. ha stanowią użytki rolne z czego 4 tys. ha obejmują lasy. Gleby o niskiej bonitacji (IV-VI kl.) wymuszają określony kierunek produkcji rolnej - zboża i ziemniaki, a także na lepszych glebach buraki cukrowe. W sferze przemysłowej Grodzisk Wielkopolski wciąż kojarzony jest w kraju przede wszystkim z produkcją wody mineralnej, opartej na miejscowych źródłach.

9.Gmina Granowo Siedziba Gminy Granowo położona jest przy szosie nr 32 (Poznań-Zielona Góra) i linii kolejowej Poznań - Wolsztyn, 11 km na wschód od Grodziska. Ogółem powierzchnia gminy zajmuje 68,42 km2 i jest zamieszkiwana przez ok. 4.800 mieszkańców. Gmina odznacza się wysokim wskaźnikiem wyposażenia w infrastrukturę komunalną. Wszystkie tereny inwestycyjne są łatwe do uzbrojenia, gdyż dochodzą do nich sieci wodociągowe, energetyczne i gazowe oraz kablowe linie telefoniczne. Nowo zbudowana oczyszczalnia ścieków stwarza w przyszłości możliwość podłączenia do sieci sanitarnej. Silnym atutem Gminy Granowo jest rolnictwo. Wysoko towarowa produkcja zwierzęco-roślinna tworzy bogatą bazę surowców do rozwoju przetwórstwa rolno - spożywczego.

10.Gmina Kamieniec Siedziba Gminy położona jest przy szosie 308 Nowy Tomyśl - Gostyń,10 km na południowy wschód od Grodziska. Zajmuje obszar 13,22 km2 i zamieszkiwana jest przez ok. 6.700 mieszkańców. Gmina Kamieniec jest Gminą typowo rolniczą. Ogółem powierzchnia użytków rolnych wynosi 10.703 ha, z czego większość stanowią gospodarstwa indywidualne. Pozostałe grunty rolne znajdują się we władaniu spółdzielni oraz spółek cywilnych. Gmina posiada rozwiniętą infrastrukturę techniczną. Jest w 100% zwodociągowana i stelefonizowana, a w 80% zgazyfikowana. Miejscowość Kamieniec jest w całości skanalizowana, posiada nowoczesną biologiczno-mechaniczną oczyszczalnię ścieków.

11.Rakoniewice (Miasto i Gmina) Miasto Rakoniewice położone jest na południowy zachód od Grodziska, przy szosie i linii kolejowej do Wolsztyna na wysokości 100 m.n.p.m. pomiędzy Rostarzewem, Ruchocicami, Wielichowem przy drodze krajowej nr 32 Poznań-Zielona Góra. to Gmina o charakterze rolniczym, która dzięki pracowitości i zaradności mieszkańców słynie z upraw pieczarek na skalę przemysłową i plantacji brzoskwiń odmiany siewki rakoniewickiej, która stale się rozwija. Obszar Gminy zajmuje 201,1 km2 i zamieszkiwany jest przez ok. 12.500 mieszkańców. W krajobrazie Gminy dominują wyspowe połacie lasów przeważnie sosnowych, które stanowią 41% obszaru Gminy. W okolicy Tarnowy i Terespola oraz Kuźnicy Zbąskiej dominują wilgotne łąki z zaroślami wierzbowymi i łęgami olchowymi. Największym zbiornikiem wodnym na terenie Gminy jest Jezioro Kuźnickie o powierzchni 79,8 ha, które zaliczane jest do

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 10 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

II klasy czystości wód, a okresowo do I. Duża lesistość Gminy w połączeniu z czystością zbiorników wodnych sprzyja funkcji turystyczno-wypoczynkowej o zasięgu ponadregionalnym.

12.Wielichowo (Miasto i Gmina) Miasto Wielichowo położone jest na skraju doliny Obry, na północ od centrum Gminy, 12 km na południe od Grodziska. W bezpośrednim sąsiedztwie Gminy Wielichowo leżą Gminy: Rakoniewice i Kamieniec z Powiatu Grodziskiego, Przemęt z Powiatu Wolsztyńskiego oraz Śmigiel z Powiatu Kościańskiego. Powierzchnia Gminy zajmuje 106 km2 i jest zamieszkiwana przez ok. 7.000 mieszkańców. Oś komunikacyjną Gminy stanowi droga wojewódzka nr 312 Rakoniewice – Wielichowo – Czacz. Wielichowo jest Gminą typowo rolniczą. Grunty orne stanowią 54,7 % powierzchni Gminy. Lasów w Gminie jest stosunkowo niewiele i występują one w rozczłonkowanych enklawach. Jedynie południowa część Gminy jest w większym stopniu zalesiona i najbardziej atrakcyjna krajobrazowo.

IV. Opis stanu istniejącego, źródeł i tendencji przeobrażeń środowiska naturalnego na terenie powiatu wraz z jego oceną

13.Środowisko przyrodnicze Powiatu Obszar Powiatu Grodziskiego chlubi się przede wszystkim nieskażonym środowiskiem naturalnym z dużymi kompleksami leśnymi. Przyroda w Powiecie Grodziskim to głównie monokulturowe zbiorowiska intensywnych upraw rolnych. Ciekawe i zróżnicowane skupiska roślinności można zobaczyć w parkach wiejskich oraz podworskich, których jest 29 na tym terenie. Na terenie tych parków znajdują się drzewa pomnikowe.

1.1.Cenne składniki flory Powiat jest dość bogaty w zalesienia, co prawda nierównomiernie, bowiem lasy występują wyspowo, a największe powierzchnie zajmują jedynie w zachodniej części Powiatu. Obecna lesistość Powiatu – wynosi 23,8% i jest niższa od poziomu średniej krajowej (28,1% i średniej Województwa 25,7%). Powierzchnia lasów w Powiecie Grodziskim wynosi 15.039 ha. W Gminie Granowo prawie ich brak, natomiast lesistość Gminy Rakoniewice wynosi ponad 50%. W rejonie Woźnik występują wartościowe przyrodniczo lasy liściaste typu grądu, olesu i łęgu. Większość lasów występujących na terenie Powiatu stanowią bory sosnowe z domieszką gatunków liściastych takich jak dąb, buk i grab. W Powiecie funkcjonuje sześć obwodów łowieckich o łącznej powierzchni 26.380 ha. Duże obszary lasów, otaczających Grodzisk z południa, zachodu i północy są dla Miasta źródłem czystego powietrza. Obszary o dużych wartościach przyrodniczych występują w dolinie Środkowej Obry (Gminy: Granowo, Rakoniewice, Wielichowo). Dotychczas nie zostały objęte żadnymi formami ochrony przyrody, a stanowią ważną w skali międzynarodowej i krajowej ostoję rzadkich i zagrożonych ptaków. Ostoja obejmuje fragment Doliny Środkowej Obry o charakterze łąkowo – leśnym wraz z Kanałami Obry: Północnym, Środkowym, Południowym. Środkową część ostoi

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 11 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego zajmuje południowy fragment Gminy. Wysokie walory przyrodnicze doliny Obry przyczyniły się do wytypowania jej do obszarów europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 pod nazwą Wielki Łęg Obrzański mających na celu utrzymanie bioróżnorodności w państwach członkowskich UE poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory. W koncepcji sieci ekologicznej ECONET-POLSKA obszar ten stanowi ważny przyrodniczo węzeł o znaczeniu krajowym – obszar 4K – Pojezierze Leszczyńskie odznaczający się dużą różnorodnością gatunkową oraz różnorodnością form krajobrazowych i siedliskowych. Obszary węzłowe to formy wyspowe , których prawidłowe funkcjonowanie zapewnia przestrzenna sieć powiązań przyrodniczych - korytarzy ekologicznych. Obszar Pojezierza Leszczyńskiego styka się od zachodu z korytarzem ekologicznym o znaczeniu międzynarodowym (korytarz ekologiczny 17 m - Lubuski Odry), a od północy i zachodu z korytarzami o znaczeniu krajowym (korytarze ekologiczne: 23k – Zbąszyński Obry – 24k – Kanału Mosińskiego). Na zachód od Granowa rozciąga się park podworski o pow. 4,57 ha. W Rakoniewicach znajduje się park podworski o pow. 12,15 ha ze stawem, aleją lipową i pomnikowymi okazami drzew. W krajobrazie Gminy Rakoniewice dominują wyspowe połacie lasów przeważnie sosnowych, które stanowią 41% obszaru Gminy. W okolicy Tarnowy i Terespola oraz Kuźnicy Zbąskiej dominują wilgotne łąki z zaroślami wierzbowymi i łęgami olchowymi. W Wielichowie natomiast rozciąga się park podworski o pow. 7,0 ha, w którym rosną 2 piękne dęby oraz unikatowy okaz buka płaczącego. Powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosi tylko 0,1 %. Na terenie Powiatu Grodziskiego istnieje zagrożenie środowiska przyrodniczego ze względu na eksploatację składowisk odpadów komunalnych bez ekranizacji podłoża we wsiach: Granowo (lokalizacja na wysoczyźnie), Łubnica (lokalizacja na wysoczyźnie, na terenie projektowanej zlewni chronionej) i Śniaty gm. Wielichowo (lokalizacja w pradolinie, na strukturze czwartorzędowej GZWP Nr 150 – ONO) oraz mogilnik środków ochrony roślin i opakowań po tych środkach „Prochy” w gm. Wielichowo.

1.2.Cenne składniki fauny Zwierzęta są istotnym elementem wzbogacającym bioróżnorodność krajobrazu, a zwłaszcza prostych krajobrazów rolniczych. Nowoczesne, intensywne rolnictwo w istotny sposób wpływa na środowisko i wraz z postępującą urbanizacją i uprzemysłowieniem terenów polnych, znacznie różnicują warunki bytowania zwierząt. Zwierzęta występujące na tym terenie to jeże, króliki, jelenie, lisy i sarny. Świat ptaków jest typowy dla obszarów polnych i leśnych. Dominują wróble, sikory, gawrony, brzanki i bociany. Na mokradłach nad Mogilnicą w Gminie Granowo można spotkać żurawia. Gady reprezentowane są przez jaszczurki zwinki, natomiast płazy przez ropuchę zwyczajną, ropuchą szarą oraz kumaka nizinnego. Z krajobrazu rolniczego zupełnie wycofał się bażant, a rzadkimi gatunkami stały się na tym terenie zające i kuropatwy.

1.3.Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody W Gminach Powiatu poddano pod ochronę 207 obiektów jako pomniki przyrody, które występują jako pojedyncze drzewa, grupy drzew lub aleje oraz 86,79 ha terenów bagiennych

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 12 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego jako użytki ekologiczne - bagna występujące na terenie Gmin Grodzisk Wielkopolski i Rakoniewice. Interesujące wśród nich są dęby w Kamieńcu, szereg drzew w Ruchocicach i Ujeździe, okazy egzotyczne: cypryśnik błotny w Kotowie i miłorząb japoński w Parzęczewie. Najgrubsze drzewo Powiatu Grodziskiego znajduje się poza terenami parkowymi. Jest nim dąb o obwodzie pnia 660 cm, który rośnie przy jednym z gospodarstw w Czarnej Wsi (4 km na zachód od Grodziska Wlkp.).

Tabela III.2. Zestawienie pomników przyrody wpisanych w rejestrze wojewódzkim

Lp. Obiekt Położenie Nr rej. wojew.

1 2 3 4

1. Dąb szypułkowy Grąblewo/gm. Grodzisk Wlkp. 780/94 2. Dąb szypułkowy Woźniki/gm. Grodzisk Wlkp. 781/94

3. Lipa szerokolistna Woźniki/gm. Grodzisk Wlkp. 781/94

4. Dąb szypułkowy Albertowsko/gm. Grodzisk Wlkp. 782/94

5. Kasztanowiec zwyczajny Albertowsko/gm. Grodzisk Wlkp. 783/94

6. Buk pospolity Grodzisk Wlkp. 784/94 7. Dąb szypułkowy Ptaszkowo/gm. Grodzisk Wlkp. 785/94

8. Dąb szypułkowy Grąblewo/gm. Grodzisk Wlkp. 786/94 9. Dąb szypułkowy Grąblewo/gm. Grodzisk Wlkp. 786/94

10. Dąb szypułkowy Lasówki/gm. Grodzisk Wlkp. 209/52

11. Jesion wyniosły Grodzisk Wlkp. 601

12. Buk czerwony Grodzisk Wlkp. 602

13. Jesion wyniosły Grodzisk Wlkp. 603

14. Lipa szerokolistna Grodzisk Wlkp. 604

15. Kasztanowiec Grodzisk Wlkp. 605

16. Dąb szypułkowy Grodzisk Wlkp. 606

17. Dąb szypułkowy Grodzisk Wlkp. 607

18. Topola biała Grodzisk Wlkp. 608

19. Dąb szypułkowy Grodzisk Wlkp. 609

20. Jesion Grodzisk Wlkp. 610

21. Lipa szerokolistna Grodzisk Wlkp. 324/3

22. Cis Grodzisk Wlkp. 324/4

23. Lipa szerokolistna Grodzisk Wlkp. 325/5

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 13 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

24. Dąb bezszypułkowy Czarna Wieś/gm. Grodzisk Wlkp. 324/7

25. Cyprysik błotny Kotowo/gm. Granowo 308

26. Platan klonolistny Ujazd/gm. Kamieniec 351

27. Dąb szypułkowy Kamieniec 339

28. Dąb szypułkowy Kamieniec 338

29. Dąb szypułkowy Kamieniec 338

30. Miłorząb japoński Parzęczewo/gm. Kamieniec 241

31. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniwice 574

32. Lipa drobnolistna Jabłonna/gm. Rakoniwice 575

33. Dąb czerwony Rakoniewice 576

1 2 3 4

34. Dąb szypułkowy Rakoniewice 577 35. Dąb szypułkowy Rakoniewice 578

36. Buk zwyczajny Rakoniewice 579

37. Dąb bezszypułkowy Rakoniewice 580

38. Lipa drobnolistna Błońsko/gm. Rakoniewice 498

39. Świerk pospolity Błońsko – Jelonek/gm. Rakoniewice 376

40. Dąb szypułkowy Błońsko - Jelonek/gm. Rakoniewice 375

41. Dąb szypułkowy Wioska/gm. Rakoniewice 373

42. Dąb szypułkowy Komorówko/gm. Rakoniewice 372

43. Lipa drobnolistna Rakoniewice 371

44. Buk zwyczajny Kuźnica Zbąska/gm. Rakoniewice 240

45. Buk zwyczajny Kuźnica Zbąska/gm. Rakoniewice 239

46. Buk zwyczajny Kuźnica Zbąska/gm. Rakoniewice 238 47. Dąb bezszypułkowy Ruchocice/gm. Rakoniewice 999

48. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1166/00

49. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1167/00

50. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1168/00

51. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1169/00

52. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1170/00

53. Dąb szypułkowy Jabłonna/gm. Rakoniewice 1171/00

54. Dąb szypułkowy Śniaty/gm. Wielichowo 585

55. Wiąz szypułkowy Zielęcin/gm. Wielichowo 586

56. Lipa drobnolistna Zielęcin/gm. Wielichowo 587

57. Klon zwyczajny Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 588

58. Jesion wyniosły Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 589

59. Świerk syberyjski Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 590

60. Grab pospolity Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 591

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 14 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

61. Dąb czerwony Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 592

62. Dąb szypułkowy Wilkowo Polskie gm. Wielichowo 593

63. Dąb szypułkowy Wielichowo 500

64. Lipa drobnolistna Wielichowo 499

65. Dąb szypułkowy Prochy gm. Wielichowo 394

66. Buk zwyczajny Wielichowo 383

67. Dąb szypułkowy Wielichowo 382

Lokalizacja pomników przyrody przedstawiono na załączniku 6.

14.Ocena stanu środowiska przyrodniczego 1. Wyspowe połacie lasów są jedną z dominujących form użytkowania terenu w Powiecie, odgrywają istotną rolę w tworzeniu dobrych warunków środowiskowych, wpływają pozytywnie na rozwój lokalnych ekosystemów oraz są znaczącym składnikiem krajobrazu. 2. Lasy i grunty leśne Powiatu Grodziskiego zajmują ok. 23,9 % powierzchni (wskaźnik lesistości dla kraju 28,4 %, dla Województwa 25,7 %). Lesistość poszczególnych Gmin wynosi: Granowo – 1,9 %, Kamieniec – 9,8 %, Wielichowo – 14,7 %, Grodzisk Wielkopolski – 31,1 % i Rakoniewice – 40,6 %. Największą powierzchnię zajmują grunty rolne - ok. 53,6 %. 3. Najbardziej ciekawe i zróżnicowane skupiska roślinności znajdują się na terenie, charakterystycznych dla Powiatu Grodziskiego, parków wiejskich oraz podworskich. 4. Ochrona przyrody w Powiecie realizowana jest poprzez ochronę ginących gatunków roślin oraz terenów bagien. Na terenie Powiatu znajdują się użytki ekologiczne, które zajmują 86,79 ha oraz 207 obiektów poddanych pod ochronę jako pomniki przyrody w postaci pojedynczych drzew, grupy drzew lub alei.

2. Ochrona powierzchni ziemi

15.Geomorfologia regionu Na przeważającym obszarze Powiatu Grodziskiego występuje płaska wysoczyzna morenowa. Nie ma na tym terenie wzgórz i pagórków morenowych. Wysoczyzna ta rozcięta jest rynnami erozyjnymi o generalnym przebiegu N-S w zachodniej części Powiatu (rejon m. Błońsko) i NW-SE przy wschodniej granicy Powiatu (rejon Strykowa). W obrębie tych rynien znajdują się liczne ciągi wałów ozowych i pagórków kemowych, które stanowią najwyższe kulminacje osiągające 88,1 m npm w części zachodniej i 96 m npm w części wschodniej Powiatu. W południowo-zachodniej części Powiatu, dominująca na tym terenie płaska wysoczyzna morenowa, obcięta jest krawędzią Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej. Wysokość względna zboczy wynosi ok. 10 – 20 m. Ich morfologię urozmaicają suche doliny denudacyjne. W dnie pradoliny występuje jeden taras pradoliny (62,2 ÷ 60,9 m npm) wykazujący niewielki spadek w kierunku zachodnim.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 15 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

16.Budowa geologiczna Utwory geologiczne występujące na terenie Powiatu Grodziskiego reprezentują przedział czasowy od karbonu po czwartorzęd. Na głębokościach poniżej 300 m ppt występują zmetamorfizowane skały fundamentu waryscyjskiego w postaci łupków kwarcowo-serycytowych i fyllitów, na których leżą skały osadowe monokliny przedsudeckiej reprezentujące niemal ciągłą sedymentację osadów od karbonu górnego po kredę górną. Obserwujemy w profilu głównie piaskowce, mułowce oraz iłowce, jak również wapienie, margle oraz anhydryty wykształcone w triasie dolnym i środkowym. Utwory trzeciorzędowe występują na całym obszarze Powiatu Grodziskiego i zalegają niezgodnie na różnych ogniwach stratygraficznych monokliny przedsudeckiej. W obrębie utworów trzeciorzędowych stwierdzono występowanie osadów ilasto piaszczystych oraz poziomów węgli brunatnych. Ich miąższość przekracza 200 m. Najwyższe położenie utworów trzeciorzędowych spotyka się w rejonie Wielichowa na wysokości ok. 65 m npm. Najniższy punkt (25 m ppm) napotkano w dnie Wielkopolskiej Doliny Kopalnej w rejonie Grąblewa. Sedymentacja trzeciorzędowa rozpoczęła się w oligocenie dolnym, gdzie osadziły piaski glaukonitowe, a następnie iły i mułki. Powyżej w miocenie wykształcone zostały trzy grupy poziomów węgli brunatnych przeławiconych iłami i piaskami. Najmłodszymi utworami trzeciorzędowymi (miocen-pliocen) są warstwy iłów, mułków oraz piasków zwanych serią iłów poznańskich. Utwory czwartorzędowe na obszarze Powiatu Grodziskiego osiągają miąższość od ok. 5 m w rejonie Wielichowa do 100 m w północnej części Powiatu (Grąblewo), w rejonie kopalnej struktury. Osady czwartorzędowe plejstocenu zostały wykształcone w okresie zlodowacenia południowo, środkowo i północnopolskiego przedzielone interglacjałami Wielkim i Eemskim. Nad nimi zalegają osady rzeczne i zastoiskowe holocenu. Osady zlodowacenia południowopolskiego występują wyłącznie w postaci glin zwałowych wykształconych w postaci glin pyłowatych z fragmentami skał skandynawskich i wapieni paleozoicznych. Poziom glin jest w wielu miejscach porozrywany i zerodowany. Powyżej zalegają osady interglacjału mazowieckiego (wielkiego) wypełniające dno rozległej struktury kopalnej zwanej Wielkopolską Doliną Kopalną. Kompleks ten wykazuje wyraźną dwudzielność, jego dolna część jest piaszczysto-żwirowa natomiast w górnej przeważają piaski drobno i średnioziarniste. Nad nimi zalegają gliny zwałowe oraz utwory wodnolodowcowe zlodowaceń środkowopolskich (Odry i Warty). W spągowej części występują piaski i żwiry wodnolodowcowe dolne zalegające niejednokrotnie na iłach plioceńskich. Powyżej lokalnie zalegają mułki i iły zastoiskowe, stanowią podłoże glin zwałowych stadiału maksymalnego (Odry). Występują one na znacznym obszarze Powiatu Grodziskiego. Miąższość glin waha się przeciętnie w granicach 10 ÷ 20 m. Następnie występują żwirowe utwory wodnolodowcowe rozdzielające poziomy glin stadiału maksymalnego (Odry) i stadiału mazowiecko-podlaskiego (Warty). Wyżej ległe gliny stadiału Warty charakteryzują się mniejszą miąższością i w wielu miejscach nie występują w ogóle. Nad osadami zlodowacenia środkowopolskiego występują utwory akumulacji rzecznej i organogenicznej (torfy, namuły) interglacjału eemskiego oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz gliny piaszczyste ostatniego zlodowacenia północnopolskiego zalegające przy powierzchni terenu.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 16 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Najmłodszymi osadami stwierdzonymi na obszarze Powiatu Grodziskiego są osady rzeczne tarasów zalewowych Pradoliny Berlińsko-Warszawskiej oraz jeziorne i deluwialne. Występują tu głównie piaski rzeczne oraz w dnach dolin rzecznych namuły, gytie oraz torfy.

17.Warunki geologiczno-inżynierskie Na podstawie budowy geologicznej, występowania wód gruntowych oraz nachylenia powierzchni terenu na obszarze Powiatu Grodziskiego wyróżniono rejony różniące się warunkami geologiczno-inżynierskimi. Do obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa należy zaliczyć znaczne powierzchnie wysoczyzny plejstoceńskiej, obszary występowania utworów wodno-lodowcowych i lodowcowych z ostatniego zlodowacenia część tarasów kemowych i tarasów akumulacyjnego nadzalewowego. Znaczne powierzchni Powiatu zbudowane są z gruntów spoistych twardo i średnioplastycznych. Dobrymi warunkami posadowienia charakteryzują się również trzeciorzędowe iły twardoplastyczne. Do gruntów sypkich średniozagęszczonych i zagęszczonych, należą piaszczysto-żwirowe utwory akumulacji wodnolodowcowej. Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo należy zaliczyć warunki panujące na obszarze Pradoliny Warszawsko-Berlińskieji jej rzecznych dopływach. W rejonach tych występują grunty o bardzo niskim module ściśliwości i znacznej wilgotności naturalnej. Są to namuły i torfy na silnie zawodnionych gytiach, mułki ilaste i mady rzeczne. Utwory te ponadto cechują się znaczną ilością domieszek organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Do negatywnych cech zalicza się również rejony płytkiego występowania wód gruntowych oraz przypowierzchniowo występujących gruntów słabonośnych takich jak: grunty spoiste plastyczne i miękkoplastyczne oraz sypkie słabo zagęszczone. Grunty te występują na obszarze terasów zalewowych pradolin oraz dolin rynien polodowcowych. Niekorzystne warunki dla budownictwa występują również na obszarach zalewanych w czasie powodzi. Są to głównie rynny polodowcowe w południowej części arkusza oraz cały obszar Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej.

18.Surowce mineralne Powiatu Surowce mineralne występujące na terenie Powiatu należy podzielić na surowce skalne i energetyczne. 19.Surowce skalne a) Surowce ceramiki budowlanej w postaci iłów trzeciorzędowych (neogeńskich) oraz glin zwałowych czwartorzędowych (plejstoceńskich) związane są z miejscami wychodni tych utworów. Częściowo złoża podane w tabeli są już nieeksploatowane. Dwa złoża (Augustowo II i Rakoniewice) zostały szczegółowo rozpoznane, a eksploatację prowadzi się jedynie w złożu Rostarzewo I i II. Zasoby bilansowe wymienionych złóż wynoszą łącznie 2117 tyś. m3, a dotychczasowe wydobycie ze złoża Rostarzewo I i II wynosi 5 tys. m3. Zasoby bilansowe złóż surowców ilastych Powiatu Grodziskiego stanowią 1,78 % ogółu surowców ilastych województwa wielkopolskiego i stanowią wystarczającą bazę surowcową dla Powiatu. W roku 2001 na obszarze Polski zanotowano ubytek ilości złóż bilansowych surowców ilastych w stosunku do roku 2000 o 0,29 %.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 17 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego b) Kruszywa naturalne to występujące na terenie Powiatu czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczysto-żwirowe. Zasoby bilansowe eksploatowanego obecnie złoża Ziemin szacuje się na 545 tys. Mg. Łączne zasoby bilansowe złóż kruszywa naturalnego Powiatu Grodziskiego wynoszą 960 tys. Mg, co stanowi dostateczną bazę surowcową Powiatu. Łącznie zasoby bilansowe Województwa Wielkopolskiego stanowią 675 774 tys. Mg.

20.Surowce energetyczne a) Gaz ziemny. Surowcami energetycznymi są pokłady gazu ziemnego zalegające w utworach wapiennych permu górnego występujące w północno-wschodniej i wschodniej części powiatu. Złoża powiatu grodziskiego przynależą do złóż występujących na Niżu Polski, których łączny udział w całkowitych zasobach kraju stanowi 63,7 %. Łącznie zasoby wydobywalne złóż gazu ziemnego w Powiecie Grodziskim wynoszą 1431,05 mln m3, stanowiąc 1,03 % zasobów wydobywalnych Polski. b) Torfy. Na obszarze Powiatu Grodziskiego w przeszłości eksploatowane było złoże torfu w m. Jabłonna. Torf jako surowiec wykorzystywany był w ogrodnictwie bądź jako surowiec opałowy. Szczegółowe informacje dotyczące stanu zagospodarowania, zasobów i koncesji przedstawiono w tabeli nr III.3. Lokalizację udokumentowanych złóż surowców skalnych i energetycznych z terenu Powiatu Grodziskiego przedstawiono na załączniku 5.

21.Ocena bazy surowcowej Powiatu 1. Baza surowców ilastych oraz kruszywa naturalnego Powiatu Grodziskiego ulega systematycznemu zmniejszaniu się, co związane jest z kilkudziesięcioletnią eksploatacją złóż w Powiecie Grodziskim. 2. Brak jest rezerwowych i perspektywicznych obszarów złóż surowców ilastych i kruszyw naturalnych, z wyjątkiem złóż udokumentowanych w południowej części Powiatu: złoża kruszyw naturalnych Reńsko III i Ziemin oraz złoża surowców ilastych Augustowo II i Rakoniewice. 3. Obecnie zasoby kruszyw naturalnych i surowców ilastych zaspokajają potrzeby Powiatu Grodziskiego. 4. Baza zasobowa gazu ziemnego Powiatu Grodziskiego stanowi około 1,03 % rozpoznanych zasobów gazu w Polsce. W 2001 r. produkcja gazu pokrywała 43,9 % krajowego zapotrzebowania. Niedobór uzupełniony został importem, który wyniósł 6 098 mld m3.

22.Stan czystości gleb i gruntów Na obszarze Powiatu Grodziskiego, lokalnie, gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Na większości obszaru Powiatu, w miejscach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, przeważają gleby płowe, którym towarzyszą gleby właściwe, opadowo-glejowe i rdzawe. W południowej części Powiatu w rejonie doliny Obry występują gleby mułowe i gruntowo-glejowe oraz murszowe i torfowe. Pod względem

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 18 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego bonitacyjnym gleby należą do klas bonitacyjnych IIIa, IIIb, IVa, IVb i V. Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń, produkcja rolnicza, oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i motoryzacyjnych. Według informacji uzyskanych z raportów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu, obecnie nie stwierdza się negatywnego oddziaływania na gleby i grunty położone w granicach Powiatu Grodziskiego. Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb, potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG), zawartość w gruntach metali ciężkich z okresu 1999 r. ÷ 2001 r., na terenie Powiatu Grodziskiego charakteryzuje się zawartością naturalną. Do 2001 r. badania gleb przeprowadzono w 6 punktach monitoringowych obejmujących wszystkie gminy powiatu grodziskiego. Zawartość związków cynku Zn, miedzi Cu, kadmu Cd, ołowiu Pb, niklu Ni, manganu Mn, żelaza Fe oraz chromu Cr, pozwala zaklasyfikować badane gleby do gruntów o dużej wartości rolniczej.

23.Podsumowanie 1. Na obszarze Powiatu Grodziskiego w budowie geologicznej podłoża wyróżniono utwory należące do trzech odrębnych pięter strukturalnych. Do piętra najstarszego należą utwory wchodzące w skład monokliny przedsudeckiej tj. osady od górnego karbonu do górnej kredy. Piętro środkowe tworzą osady trzeciorzędowe, zaś piętro najmłodsze osady czwartorzędowe. 2. Utwory przypowierzchniowe oraz gleby zostały na terenie Powiatu lokalnie zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. Monitoring jakości gleb, prowadzony przez Okręgową Stację Chemiczno - Rolniczą w Poznaniu, zaklasyfikował badane utwory do gleb o dużej wartości rolniczej. 3. Na obszarze Powiatu występują surowce skalne zaliczane do surowców ilastych wykorzystywanych przez lokalne cegielnie i zakłady ceramiczne oraz kruszywa naturalne wykorzystywane do celów budowlanych i drogowych. Występujące na omawianym terenie złoża kruszywa naturalnego oraz surowców ilastych stanowią obecnie dostateczną bazę surowcową dla Powiatu. W granicach Powiatu występują również złoża surowców energetycznych tj. gazu ziemnego, które stanowią 1,03 % zasobów wydobywalnych Polski.

24.Wody podziemne

25.Warunki hydrogeologiczne

Na obszarze Powiatu Grodziskiego wyróżnia się dwa główne piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe i trzeciorzędowe zalegające na osadach jurajskich . W ich obrębie wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych: Piętro trzeciorzędowe. Najstarszymi eksploatowanymi wodami na obszarze Powiatu są wody piętra trzeciorzędowego, głównie poziomów dolno i środkowomioceńskiego, występujące w obrębie

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 19 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego piasków drobnoziarnistych, pylastych często zailonych. Wodonośne utwory charakteryzują się znacznym rozprzestrzenieniem regionalnym i zalegają w obrębie geologicznej struktury zwanej Basenem Wielkopolskim. Wydajności ujęć są zróżnicowane i wahają się od 3 do ponad 60 m3/h przy depresjach od 3 do 24,8 m. Wody występują w nich na głębokości od 90 do ponad 150 m ppt. Piętro czwartorzędowe Główne zasoby wód podziemnych wiążą się z utworami czwartorzędowymi, z których korzysta większość ujęć. Głównymi warstwami wodonośnymi są osady wodnolodowcowe stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego oraz utwory rzeczne. Osady wodnolodowcowe stanowią przeważnie piaski różnoziarniste ze żwirami o dobrej przepuszczalności, występujące pod glinami zwałowymi. Charakteryzują się przy tym zmienną wydajnością. Wydajność pojedynczych studni ujmujących wody poziomów czwartorzędowych waha się od 4 do ponad 100 m3/h przy depresjach od 0,25 do 10 m.

Główne zbiorniki wód podziemnych Na obszarze Powiatu Grodziskiego występują dwie struktury hydrogeologiczne tworzące Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. W północnej i północno-wschodniej części Powiatu (zał. 3) występuje zbiornik GZWP nr 144 zwany Wielkopolską Doliną Kopalną. Jest to zbiornik o charakterze porowym wypełniającym kopalną dolinę, gromadzącym wody piętra czwartorzędowego. Warstwa wodonośna jest dobrze izolowana od powierzchni terenu, a zatem odporna na przenikanie zanieczyszczeń. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie zbiornika wynosi średnio 30 ÷ 35 m. Współczynnik filtracji k utworów wodonośnych zawiera się w przedziale 9.10-4 ÷ 8.10-5 m/s. Przewodność hydrauliczna T zbiornika kształtuje się na poziomie kilku m2/h, natomiast wydajność studni eksploatujących wody omawianej struktury waha się od 20 do 30 m3/h. Drugim zbiornikiem zaliczonym do GZWP jest występujący w południowej części powiatu zbiornik nr 150 zwany Pradoliną Warszawsko-Berlińską. Jest to również zbiornik o charakterze porowym, wypełniający pradolinę i gromadzącym wody piętra czwartorzędowego. Warstwa wodonośna w zbiorniku jest słabo izolowana od powierzchni terenu, a zatem narażona na przenikanie zanieczyszczeń. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie zbiornika wynosi średnio 20 m. Współczynnik filtracji k utworów wodonośnych zawiera się w przedziale 5.10-5 ÷ 3.10-3 m/s. Przewodność hydrauliczna T zbiornika kształtuje się na poziomie około 50 m2/h, natomiast wydajność studni eksploatujących wody omawianej struktury wynosi ok. 10÷15 m3/h.

Zasoby wód podziemnych Na obszarze Powiatu Grodziskiego wydziela się kilka poziomów użytkowych: w obrębie dwóch pięter wodonośnych: czwartorzędowego i trzeciorzędowego, na których bazują wszystkie ujęcia wód podziemnych zaopatrujących mieszkańców Powiatu w wodę pitną i do celów gospodarczych. Na terenie całego Powiatu zlokalizowanych jest ponad 40 komunalnych i zakładowych ujęć wód podziemnych. Łączne zasoby eksploatacyjne ujęć komunalnych wynoszą ok. 1964 m3/h, w tym z poziomu czwartorzędowego – 1801 m3/h, a z poziomu trzeciorzędowego – 163 m3/h. W tabeli nr III.4. przedstawiono informacje dotyczące studni, zasobów eksploatacyjnych

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 20 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

oraz depresji ważniejszych ujęć wód podziemnych z obszaru Powiatu Grodziskiego. Zestawienie zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych przedstawiono poniżej.

Strefy ochronne Na obszarze Powiatu w rejonie istniejących ujęć wód podziemnych wyznaczono strefy ochronne. Większość ujęć posiada wyłącznie strefę ochrony bezpośredniej. Jednakże dla części ujęć nieposiadających lub posiadających w ograniczonym stopniu, izolację przed infiltrującymi zanieczyszczeniami, wyznaczono strefę pośrednią. Strefy ochrony pośredniej ustanowiono dla następujących ujęć komunalnych (na podstawie danych uzyskanych ze Starostwa Powiatowego i Urzędu Wojewódzkiego): • Ujęcie komunalne w Kąkolewie gm. Granowo • Ujęcia komunalne w Makymilianowie gm. Kamieniec • ujęcie zakładowe w Sepnie Agros Farmy i Młyny Sp. z o.o. • ujęcie zakładowe GROWAG Grodzisk Wielkopolski

Tabela III.4. Ujęcia wód podziemnych Zasoby Stratygrafia Depresja L.p. Użytkownik Nr studni eksploatacyjne warstwy m3/h m wodonośnej 1 2 3 4 5 6 MZK Grodzisk Wielkopolski 1 St. 2 i 3 25 11 Q /Ujęcie ulica Zbąszyńska (OSIR) MZK Grodzisk Wielkopolski 2 St. 2 71 3,7 Q /Ujęcie Woźniki MZK Grodzisk Wielkopolski 3 St. 3 21 2,1 Q /Ujęcie ul. Chopina MZK Grodzisk Wielkopolski 4 St. 1 37 1,3 Q /Ujęcie Grąblewo PPWM „Woda Grodziska” Sp. z o.o. 5 St. I i Ia 50 13,8 Q Grodzisk Wlkp. ul. Mikołajczyka MZK Grodzisk Wielkopolski 6 St. 1 24 7,5 Q /Ujęcie Słocin St. II 89 3,4 Q St. IIa 66,4 3,11 Q MZK Grodzisk Wielkopolski 7 St. H1 50,1 1,8 Q /Ujęcie SUW ul. Mikołajczyka St. H2 38 1,6 Q St. H3 50 1,8 Q MZK Grodzisk Wielkopolski 8 St. 1 42 1,8 Q /Ujęcie Czarna Wieś Spółdzielnia Inwalidów 9 Wielkopolanka St. 1 27 5,50 Q Grodzisk Wlkp. ul. Staszica Tadeusz Kłobuch 10 St. 5 62 4,0 Q Grodzisk Wlkp. ul. Poznańska 12 Gminna Spółdzielnia Samopomoc 11 Chłopska St. 1 14 8 Q Grodzisk Wlkp. ul. Bukowska 85

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 21 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

ZGK gm. Granowo St. 3 i 4 40 1,7÷1,9 Q 12 /Ujęcie Kąkolewo St. 5 18 16,25 Tr ZGK gm. Granowo 13 St. 1 i 2 85 3,8 Q /Ujęcie ZGK gm. Granowo 14 St. 1 60 5,35 Q /Ujęcie Niemierzyce ZGK gm. Granowo 15 St. 1 100 7,2 Q /Ujęcie Januszewice ZGKMWiK gm. Rakoniewice 16 St. 2, 3 i 4 67 3,5 Q /Ujęcie Józefin ZGKMWiK gm. Rakoniewice 17 St. 2 i 3 84 2 Q /Ujęcie Jabłonna ZGKMWiK gm. Rakoniewice 18 1S 59 10,9 Q /Ujęcie Rataje ZGKMWiK gm. Rakoniewice 19 St. 2 30 31 Tr /Ujęcie Gnin PUH Amon Henryk Burzan St. 1 20 104 2,7 Q Kąkolewo St. 2 (rezer.) PGNiG W-wa St. 2 21 8 5,0 Tr Tłocznia Gazu Kotowo St. 3 (rezer.) PGNiG Oddział Zielona Góra 22 Kopalnia Gazu Ziemnego St. 1 29 2,2 Q Niemierzyce GZK gm. Kamieniec 23 St. 2a i 2 81 4,1 Q /Ujęcie Maksymilianów GZK gm. Kamieniec 24 St. 2 i 3 65 24,8 Tr /Ujęcie Parzęczewo GZK gm. Kamieniec 25 St. 1 i 2 85 2,7 Q /Ujęcie Lubiechowo GZK gm. Kamieniec 26 St. 1 65 2,8 Q /Ujęcie Łąki Małe Agros Farmy i Młyny Sp. z o.o. 27 St. 1 i 2 15 1,3 Q /Ujęcie GROWAG St. 1 51 3,1 Q 28 Grodzisk Wlkp. St. 2 45 5 Q RS AGROCOOP 29 St. 1 i 2 33 19,7 Q /Ujęcie Ruchocice Ubojnia Drobiu Leszek Smolarek 30 St. 1 3 3,0 Tr /Ujęcie Pawłówko KruszGeo Wielkpolskie Kopalnie Sp. z o.o. Kopalnia Kruszywa 31 1H 1,7 0,3 Q Naturalnego Reńsko /Ujęcie Ziemin Rzeźnictwo i Wędliniarstwo 32 Dorota i Maciej Kozłowscy 1S 4 0,25 Q /Ujęcie Pawłówko Wieś Inter-Champ Company Ltd. 33 1S 20 1,8 Q /Ujęcie Ruchocice PPHU Awantaż 34 1S 20 4,84 Q /Ujęcie Biała Wieś Gminna Spółdzielnia Samopomoc 35 1S 10 26,4 Tr Chłopska w Wielichowie Rolniczy Kombinat Spółdzielczy 36 St. 1 i 2 60 10,5 Q /Ujęcie Łubnica

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 22 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

ZGK Wielichowo St. 1 Q 37 16 24,2 /Ujęcie Prochy St. 2 Tr Spółdzielnia Produkcyjno-Usługowa 38 St. 1 15 1,5 Q /Ujęcie Goździn Scanvir Sp. z o.o. 39 St. 1 29 16 Tr Grodzisk Wlkp. Dwór Separowo II 40 St. 1 5,0 0,4 Q Separowo PPH “Rakwin” Sp. z o.o. 41 St. 1 i 2 44 18,4 Q Rakoniewice Ferma Drobiu Igor Borkowski 42 St. 1 8,3 0,3 Q Jabłonna

26.Ocena jakości wód podziemnych Na obszarze Powiatu Grodziskiego zlokalizowane są cztery punkty sieci badawczej krajowego monitoringu jakości wód podziemnych. Ww. monitoringiem objęte zostało pięć ujęć zlokalizowanych w miejscowościach Sepno (ujęcia Sepno-1, Sepno-2, Sepno-3, Sepno-4) oraz Jabłonna. Ujęcia w miejscowości Sepno ujmujące wody piętra czwartorzędowego, zlokalizowane są na obszarze głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 150 Pradolina Warszawsko-Berlińska. Badane w 2000 wody podziemne z omawianych ujęć klasyfikowano do wód od klasy Ib – wysokiej jakości do klasy III niskiej jakości. Badania wód podziemnych

wykazały występowanie nadmiernych ilości węglanów, żelaza, sodu i glinu (HCO3, Fe, Na i Al.). Natomiast ujęcie w miejscowości Jabłonna ujmuje wody piętra czwartorzędowego, zlokalizowane na obszarze głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 144 Wielkopolska Dolina Kopalna. Jakość wód podziemnych ujmowanych na omawianym ujęciu odpowiada klasie Ib tj. wysokiej jakości w klasyfikacji jakości wód na potrzeby monitoringu. Badania wód

podziemnych wykazały występowanie nadmiernych ilości fosforanów i potasu (HPO4 i K). Monitoring regionalny jakości wód podziemnych prowadzony jest w jednym punkcie monitoringowym: punkt nr 53 – Słocin. Jakość wód podziemnych ujmowanych na omawianym ujęciu odpowiadała w 2001 r. klasie III tj. niskiej jakości, ze względu na występowanie nadmiernych ilości żelaza, potasu, amoniaku, wskaźnika przewodnictwa elektrycznego oraz przekroczenia azotu organicznego.

Podsumowanie 1. Na obszarze Powiatu Grodziskiego ujęcia wód podziemnych wykorzystują zasoby wodne zgromadzone w poziomach wodonośnych w obrębie utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. 2. Najzasobniejsze poziomy wodonośne występują w północnej i północno-wschodniej części Powiatu GZWP nr 144 zwany Wielkopolską Doliną Kopalną oraz w południowej części Powiatu - GZWP nr 150 zwany Pradoliną Warszawsko-Berlińską. 3. Czwartorzędowe i trzeciorzędowe wody podziemne ujmowane studniami głębinowymi na terenie Powiatu, wykazują ponadnormatywną zawartość żelaza i manganu, oraz sporadycznie przekroczenia wskaźników barwy i mętności. 4. Dużym zagrożeniem dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych w skali lokalnej stanowią „dzikie wysypiska” śmieci, z których ładunki zanieczyszczeń migrują do wód

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 23 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

powierzchniowych skąd przenikają do wód podziemnych. Źródłem podwyższonej zawartości azotanów w wodach podziemnych zbiorników wód są wody powierzchniowe zawierające zanieczyszczenia pochodzące ze zrzutu nieoczyszczonych ścieków komunalnych oraz z produkcji rolnej.

27.Wody powierzchniowe

28.Warunki hydrograficzne Na terenie Powiatu Grodziskiego trudno jest wyznaczyć cieki spełniające szczególną rolę, sieć rzeczna jest, bowiem uboga. Główne cieki przepływające przez Powiat to: Dojca, Mogilnica, Północny Kanał Obry, Środkowy Kanał Obry i Południowy Kanał Obry. Gminy Powiatu Grodziskiego poprzecinane są dodatkowo siecią drobnych kanałów i rowów o funkcji melioracyjnej. Obszar Gminy Grodzisk Wielkopolski położony jest w trzech zlewniach rzek: Mogielnicy, Kanału Grabarskiego i Dojcy. Przez Miasto Grodzisk Wielkopolski przepływa Kanał Grodziski, uchodzący do Kanału Grabarskiego w południowo - wschodniej części Gminy przy granicy z Gminą Kamieniec. Zachodnia część Gminy to zlewnia Dojcy, charakteryzująca się rozbudowaną i gęstą siecią cieków i rowów melioracyjnych, mających często charakter okresowy. Duża gęstość sieci rzecznej w zlewni Dojcy jest wynikiem prowadzonych w połowie XIX wieku intensywnych prac melioracyjnych mających na celu włączenie uprzednio bezodpływowych obszarów do systemu odwadniającego rzeki Obry. Gmina Granowo to obszar leżący w zasięgu zlewni Mogilnicy i Jeziora Strykowskiego. Teren ten charakteryzuje się dużą liczbą niewielkich cieków, tworzących sieć, która łączy Jezioro Strykowskie z rzeką Mogilnicą. Mogilnica przepływa także przez Gminę Kamieniec. Sieć rzeczną w Gminie Kamieniec stanowią również Północny Kanał Obry i Środkowy Kanał Obry - sztuczne budowle melioracyjne. W dolinie Kanałów Obrzańskich, w zlewni rzeki Warty oraz dorzeczu rzeki Obry położony jest Rów Łagiewnicki i Kanał Prut, który uchodzi do Mosińskiego Kanału Obry. Wody powierzchniowe na terenie Gminy Rakoniewice to: rzeka Dojca - planowana I klasa czystości, Północny Kanał Obry - planowana II klasa, jezioro Wioska - II klasa czystości. Wody powierzchniowe tego rejonu wzbogacone są o trzy jeziora tj.: Kuźnica, Wioska, Brajec. Na obszarze Gminy Wielichowo występują następujące zlewnie cząstkowe Obry: • Kanał Grabarski w północno - wschodniej części Gminy, • Kanał Gniński, • Obrzański Kanał Północny od Kanału Grabarskiego do mostu na drodze Tamowa – Terespol (w skład tej zlewni cząstkowej wchodzi niemal 50% powierzchni Gminy), • Obrzański Kanał Środkowy - od oddzielenia się od Kanału Południowego do mostu na drodze Wielichowo – Ziemin, • Obrzański Kanał Środkowy - od mostu na drodze Wielichowo - Ziemin do Kopanicy włącznie, • Obrzański Kanał Południowy od Samcy do dopływu z Jeziora Dominickiego, • Samica od mostu na drodze Śmigiel - Spławie do ujścia do Obrzańskiego Kanału Południowego.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 24 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Osią hydrograficzną Gminy są Kanały Obrzańskie niemal równoleżnikowo przepływające w południowej części Gminy.

29.Charakterystyka głównych cieków powierzchniowych

30.Rzeka Mogilica Całkowita długość Mogilnicy wynosi 66,8km, powierzchnia zlewni to 699,8 km2 (bez Kanału Prut I - 664,4 km2). Rzeka wypływa z Jeziora Pniewskiego. Rzeką Mogilnicą nazywane są trzy cieki łączące się ze sobą w rejonie Wojnowic i Troszczynia. Jako podstawowy ciek przyjmuje się Mogilnicę Górną nazywając ją Mogilnicą, pozostałe cieki o nazwach Mogilnica Wschodnia i Mogilnica Zachodnia uznano za jej dopływy. Poniżej miejscowości w 6,2 km biegu koryto Mogilnicy rozdziela się na dwa ramiona, którymi są Kanał Prut I i Kanał Prut II. Całość wód rzeki Mogilnicy prowadzona jest Kanałem Prut I do Kanału Mosińskiego, zlewnia Mogilnicy wraz z kanałem ujściowym została włączona do jego dorzecza.

31.Północny Kanał Obry Północny Kanał Obry wypływa z Jeziora Błędno. Poprzez Kanał Prut łączy się z Kanałem Mosińskim, stanowiącym dopływ Warty.

32.Środkowy Kanał Obry Środkowy Kanał Obry wypływa z Jeziora Obrzańskiego, w końcowym biegu łączy się z Kanałem Południowym, gdzie poprzez Kanał Mosiński uchodzi do Warty.

33.Południowy Kanał Obry Południowy Kanał Obry, podobnie jak Kanał Północny czerpie swoje źródło z Jeziora Błędno. Łącząc się z Kanałem Mosińskim, za pośrednictwem Kanału Prut uchodzi do Kanału Mosińskiego a następnie do Warty.

34.Rzeka Dojca Dojca przepływa przez jezioro Wioska, poza terenem Gminy przez Jeziora Olsztyńskie i Biebrzyńskie, uchodząc do Północnego Kanału Obry.

2.1.Ocena jakości wód powierzchniowych Monitoringiem Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu objęta została w 2000r. rzeka Mogilnica i wody Południowego Kanału Obry. Stan czystości tych cieków przedstawiony przez WIOŚ został opisany poniżej.

2..1..1.. Rzeka Mogilnica Na obszarze Powiatu rzeka Mogilnica przepływa przez Gminę Granowo i Kamieniec.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 25 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

W większości punktów pomiarowo - kontrolnych zlokalizowanych wzdłuż biegu Mogilnicy czynnikami determinującymi negatywną ocenę jakości wód były: substancje biogenne i organiczne oraz stan sanitarny. Najwyższy stopień zanieczyszczenia stwierdzono w roku 2000 w przekroju badawczym usytuowanym w miejscowości Kotowo, Gmina Granowo. Spośród 6 grup wskaźników poddanych ocenie, 4 nie odpowiadały normom (substancje biogenne, substancje organiczne, stan sanitarny i saprobowość), natomiast ilość zawiesiny ogólnej mieściła się w III klasie, a zasolenie w II klasie czystości.

35.Południowy Kanał Prut W 2000 r. przeprowadzono badania stanu czystości wód Południowego Kanału Obry i odcinków ujściowych jego dopływów. Wykazały one ponadnormatywne zanieczyszczenia w punktach pomiarowo - kontrolnych położonych poza Gminą Wielichowo (w Kiełczewnie i Brońsaku na Kościańskim Kanale Obry). W latach 2001 i 2002 zrezygnowano z monitorowania rzeki Mogilnicy i Południowego Kanału Obry. W 2002 r. punkty pomiarowo - kontrolne zlokalizowane zostały jedynie na czterech ciekach Powiatu Grodziskiego: na Północnym Kanale Obry, Środkowym Kanale Obry, Kanale Grabskim i rzece Dojca. Wody mniejszych cieków na obszarze powiatu nie zostały objęte regionalnym monitoringiem środowiska prowadzonym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu.

Tabela III.5. Wyniki monitoringu cieków Powiatu Grodziskiego, na podstawie punktów pomiarowo - kontrolnych w roku hydrologicznym 2002. Badany Lokalizacja Dopływy Klasa Wskaźniki decydujące o Ciek stanowiska (km biegu rzeki) czystości wypadkowej klasie pomiarowego czystości

158,5km tlen rozp. fosforany, fosfor m. Łęki Małe non ogólny Północny Kanał Grabarski tlen rozp. fosforany, fosfor Kanał Obry 153,5km non 4,6km ogólny 149,7km tlen rozp. fosforany, fosfor non m. Ziemin ogólny, azot azotynowy Kanał 8,4km Kanał Gniński tlen rozp. fosforany, fosfor non Grabarski m. Kamieniec 0,9km ogólny, azot azotynowy Środkowy 39,3km tlen rozp. fosforany, fosfor non Kanał Obry m. ogólny, CHZT-Mn, mangan 20km Dojca m. Kuźnica non tlen rozpuszczony Zbąska

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 26 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

2.2.Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych Stan czystości wód powierzchniowych jest niewątpliwie ważnym aspektem w ocenie stanu zanieczyszczenia środowiska. Na terenie Powiatu Grodziskiego występują głównie wody powierzchniowe płynące. Czystość głównych rzek płynących przez teren Powiatu jest ściśle związana z ładunkami zanieczyszczeń, wprowadzanymi do nich na tym obszarze, zanim przekroczą granicę Powiatu. Natomiast stan czystości rzek bezpośrednio związanych z terenem Powiatu jest zróżnicowany, z uwagi na odprowadzanie wód deszczowych i ścieków socjalno-bytowych. Przeważająca ilość zanieczyszczeń dostających się do wód to nieoczyszczone ścieki deszczowe pochodzące z odprowadzenia wód opadowych z dróg i placów oraz terenów nieskanalizowanych, wprowadzające do odbiorników duży ładunek zanieczyszczeń zarówno mineralnych jak i biogennych. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych, powstające w wyniku bytowania człowieka, działalności przemysłowej i handlowej, przedostają się do odbiorników ze źródeł punktowych i obszarowych. Zanieczyszczenia punktowe to głównie ścieki odprowadzane wylotami komunalnymi, ze skanalizowanych terenów miasta. Zwiększa się niestety zanieczyszczenie wód ze źródeł obszarowych, czyli terenów wiejskich. Ścieki rolnicze jak np. gnojowica wywożone są na pola, bez konieczności uzyskania stosownego pozwolenia. Efektem takich działań jest zbyt intensywne nawożenie, co w konsekwencji wpływa na zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz podziemnych. Taka tendencja jest szczególnie wyraźna w Gminie Granowo. Według danych WIOŚ w Poznaniu, badane cieki powiatu wykazywały ponadnormatywne zanieczyszczenia w punktach pomiarowo - kontrolnych. Czynnikami determinującymi negatywną ocenę jakości wód były: substancje organiczne oraz stan sanitarny.

36.Gospodarka wodno - ściekowa

37.Ujęcie wód pitnych i zaopatrzenie Powiatu w wodę Miejscowości Powiatu Grodziskiego zaopatrywane są w wodę pitną z ujęć podziemnych. Ujęcia te bazują na wodach piętra czwartorzędowego i trzeciorzędowego; mioceńskiego. Proces uzdatniania wód polega głównie na pracy filtrów, spełniających rolę odżelaziaczy i odmanganiaczy. Uzdatnianie polega też często na zmniejszeniu stężenia azotanów i siarkowodoru, których obecność świadczy o antropogenicznym zanieczyszczeniu tych wód. Na terenie Powiatu występują dwa ujęcia powierzchniowe: pierwsze z rzeki Mogilnica, zlokalizowane w Karczewie, Gmina Kamieniec. Użytkownikiem ujęcia jest Spółdzielnia Produkcji Rolno - Przemysłowej, która wodę powierzchniową pobiera dla potrzeb gorzelni rolniczej. Z drugiego ujęcia, z Jeziora Strykowskiego, w Gminie Granowo, woda powierzchniowa pobierana jest do nawodnień od kwietnia do września. Mieszkańcy Powiatu zaopatrywani są w wodę z wodociągów grupowych, zbiorowych i indywidualnych. Wiele miejscowości Powiatu posiada własne ujęcia wody.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 27 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Ujmowane, następnie uzdatniane wody służą do zaopatrzenia w wodę do picia i na potrzeby gospodarstw domowych. Wodę sprzedają także zakłady przemysłowe, które na terenie Powiatu posiadają własne ujęcia wody, wykorzystywane na cele produkcyjne i socjalne. Największą stacją wodociągową Powiatu jest stacja w Grodzisku Wielkopolskim przy ul. Mikołajczyka. Wodociąg ten zaopatrywany jest w wodę z ujęć wód podziemnych, czwartorzędowych, zlokalizowanych w Grąblewie i Słocinie. Pobór wód z trzech studni w Grąblewie określony został na 138,10 m3/h, a z dwóch studni w Słocinie na 61,9 m3/h. Na podstawie obowiązujących pozwoleń wodno - prawnych, obejmujących pobór wód podziemnych, eksploatację urządzeń służących do poboru i uzdatniania wody i ustanowienia strefy ochronnej ujęcia, sporządzono spis stacji wodociągowych Powiatu Grodziskiego w rozbiciu na poszczególne Gminy. W zestawieniu uwzględniono ujęcia gminne, dla których w pozwoleniu wodno - prawnym ustalono pobór wód większy niż 5,0 m3/h. Tabela III.6. Zestawienie gminnych ujęć wód podziemnych w Powiecie Grodziskim (na podstawie obowiązujących pozwoleń wodno - prawnych). Pobór wg Data Gmina Użytkownik Ujęcie pozwolenia Nr decyzji obowiązywan m3/h m3/d ia ZGKMWiK Rakoniewice 90 *b.d. OS 6223/25/02 31.12.2003 ZGKMWiK Józefin 30 400 OS 6223/4-2/01 31.12.2016 Rakoniewice ZGKMWiK Jabłonna 25 300 OS 6223/4-1/01 31.12.2016 ZGKMWiK Gnin (wyłącz.) 16 120 OS 6223/22/01 31.12.2003 ZGKMWiK Rataje 5,0 59,0 OS 6223/14/02 31.12.2013 Gminny Zakład Komunalny Maksymilianowo 22,75 546,0 OS 6223/12/01 31.12.2011 Gminny Zakład Komunalny Parzęczewo 10,3 246 OS 6223/31-2/02/03 31.12.2013 Kamieniec Gminny Zakład Komunalny Lubiechowo 9,7 234 OS 6223/31-2/02/03 31.12.2013 Gminny Zakład Komunalny Łęki Małe 6,9 164,7 OS 6223/9/01 31.12.2006 Gminny Zakład Komunalny Cykowo b.d. b.d. b.d. b.d. ZGK Kubaczyn 50,0 600,0 OS 6223/3/01 31.12.2011 ZGK Niemierzyce 26,73 281,77 OS 6210/6/99 31.12.2010 Granowo ZGK Januszewice 25,50 255,0 OS 6210/7/99 31.12.2010 ZGK Kąkolewo 35,0 100,0 OS 6223/2/01 b.d. ZGK M W i K Prochy 12,2 b.d. OS 6223/16/01 31.12.2016 Wielichowo RKS w Łubnicy Augustowo 60,0 1200,0 OS 6223/19/01 31.12.1011 RKS w Łubnicy Śniaty 48,0 1152 b.d. 31.12.2020 ul. Mikołajczyka 200 b.d. OS6223/17/00 31.12.2010 MZK Słocin 61,9 b.d. OS6223/7/01 31.12.2011 MZK Woźniki 40,0 260,0 OS 6223/30-1/00/01 31.12.2015 Grodzisk Wielkopolski MZK Grąblewo 6,6 157,8 OS 6223/16/02 31.12.2013 MZK Czarna Wieś 32,4 354,6 OS 6210/17/99 31.12.2020 MZK ul. Zbąszyńska 25,0 b.d. OS 6223/1/01 31.12.2015 MZK os. Chopina 21,0 336,0 OS 6223/30-1/00/01 31.12.2015 * - brak danych

38.Charakterystyka zwodociągowania Gmin Powiatu Grodzkiego

Gmina Grodzisk Wielkopolski Gmina zwodociągowana jest w 90%. Wodociągu nie posiada wieś Albertowsko i nieliczne gospodarstwa siedliskowe na terenie Gminy. W Mieście Grodzisk Wielkopolski występują gospodarstwa, które nie korzystają z wodociągu, a w wodę zaopatrują się z własnych studni.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 28 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Rzeczywisty pobór wody z głównych ujęć gminnych, w I półroczu 2003r., przedstawiał się następująco: • Grodzisk Wielkopolski ul. Mikołajczyka - 310 748 m3, • Woźniki - 33 706 m3, • Czarna Wieś - 21 948 m3, • Grąblewo - 18 191 m3, • Słocin - 12 808 m3, • Grodzisk Wielkopolski, Osiedle Chopina - 2 433 m3.

Gmina Rakoniewice Stopień zwodociągowania gminy wynosi 97 %. Sieć wodociągowa jest w dobrym stanie i liczy 150 km. W okresie czterech lat powstać ma wodociąg z Kuźnicy Zbąskiej oraz zmodernizowana ma być stacja uzdatniania wody w Jabłonnie. Rzeczywisty pobór wody z ujęć gminnych w 2002 r. przedstawia się następująco: • Ujęcie Rakoniewice - 325 821m3/rok, • Ujęcie Rataje - 24 502 m3/rok, • Ujęcie Józefin - 131 433 m3/rok, • Ujęcie Jabłonna - 142 560 m3/rok, Natomiast w I półroczu 2003 r. pobór wody wyniósł: • Ujęcie Rakoniewice - 180 887 m3, • Ujęcie Rataje - 12 252 m3, • Ujęcie Józefin - 50 540 m3, • Ujęcie Jabłonna - 68 160 m3.

Gmina Wielichowo Miasto Wielichowo jako jedyne w Województwie Wielkopolskim nie posiada wodociągu. Natomiast wsie, oprócz Wielichowa Wsi i miejscowości Ziemin, są zwodociągowane. Na terenie Gminy działają trzy wodociągi: komunalny w Prochach oraz zakładowe w Śniatach i Augustowie należące do RKS Łubnica. Obsługują one następujące miejscowości: wodociąg Prochy: Dębsko, Piotrowo Wielkie, Prochy i Pruszkowo; wodociąg Śniaty: Śniaty, Wilkowo Polskie, Celinki i Reńsko; wodociąg Augustowo: RKS i Augustowo. Wsie Gradowice, Łubnica i Trzcinica wodę otrzymują z wodociągu Parzęczewo Gmina Kamieniec. Wieś Zielęcin zaopatrywana jest z wodociągu Rataje Gmina Rakoniewice. Stopień zwodociągowania gospodarstw wiejskich w gminie na koniec 2000 r. wynosił 90%. Rzeczywisty pobór wody z ujęć gminnych w roku 2002 wyniósł 4 362 m3.

Gmina Kamieniec Mimo dużej liczby stosunkowo małych miejscowości Gmina jest już w 100% zwodociągowana. Zapotrzebowanie na wodę pokrywane jest z pięciu własnych ujęć gminnych znajdujących się w miejscowościach: Cykowo, Maksymilianowo, Łęki Małe, Parzęczewo, Lubiechowo, o projektowanym obciążeniu Q = 378 m3/h. Faktycznie pobór wody utrzymuje się na poziomie 86 m3/d. Rzeczywisty pobór wody z ujęć gminnych w roku 2002 wyniósł 468 611m3.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 29 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Gmina Granowo Gmina posiada pełne zwodociągowanie. Zaopatrywana jest w wodę z ujęcia w miejscowości Kubaczyn, Niemierzyce, Januszewice i Kąkolewo, których użytkownikiem jest Zakład Gospodarki Komunalnej. Rzeczywisty pobór wody z ujęć gminnych w 2002r. przedstawiał się następująco: • Kubaczyn – 132 000 m3/rok, • Januszewice – 27 000 m3/rok, • Niemierzyce – 22 000 m3/rok, • Kąkolewo – 22 000 m3/rok.

39.Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków

Gmina Grodzisk Wielkopolski W gminie, liczącej 18.800 mieszkańców, skanalizowane jest tylko Miasto Grodzisk Wielkopolski. Obecnie w mieście rozbudowywana jest sieć kanalizacyjna. Po ukończeniu budowy miasto skanalizowane będzie w 85 %. Na terenie Gminy znajduje się jedna oczyszczalnia ścieków komunalnych, w Mieście Grodzisk Wielkopolski. Na mechaniczno - biologiczną oczyszczalnię ścieków dopływają ścieki komunalne i przemysłowe z miasta oraz ścieki ze zbiorników bezodpływowych dowożone z terenu gminy. W październiku 1996 r. przystąpiono do realizacji inwestycji, która obejmowała II ciąg technologiczny oraz ciąg osadowy ze stacją odwadniania i higienizacji osadu. Prace budowlano - montażowe wykonano do 31 marca 1999 r. a rozruch technologiczny zakończono we wrześniu 1999r. Remont i modernizacja I ciągu oczyszczalni ścieków zostały wstrzymane ze względu na niedostateczną ilość środków finansowych. Nie wyremontowano osadnika wtórnego, pompowni recyrkulacyjnej i separatora piasku. Obiekty te zostaną wyremontowane w okresie 2002/2004 w ramach obowiązującego pozwolenia na budowę. Oczyszczanie biologiczne stanowią tu II reaktory biologiczne (pierwszy cyrkulacyjny, drugi o przepływie tłokowym), których wydzielone są strefy denitryfikacji i nitryfikacji. zaletą reaktora cyrkulacyjnego jest to, że w sposób samoczynny dostosowuje wielkość fazy denitryfikacji i nitryfikacji do bieżących potrzeb wynikających z wielkości doprowadzonego do oczyszczalni ładunku zanieczyszczeń. W wyniku procesu oczyszczania ścieków powstaje osad, którego nadmiar usuwa się do Komory Stabilizacji Tlenowej, gdzie ulega mineralizacji. Ustabilizowany osad poddaje się procesowi odwadniania na prasie i procesowi higienizacji wapnem palonym. Odwodniony osad przed wywiezieniem składany jest w betonowym boksie. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Rów Grodziski zaliczany do drugiej klasy czystości. Rów łączy się z Kanałem Grodziskim (Grąblewskim), a ten z kolei z Północnym Kanałem Obry. Projektowana przepustowość oczyszczalni wynosi 3000 m3/d a rzeczywista kształtuje się aktualnie na poziomie 2800 m3/d.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 30 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Gmina Rakoniewice Sieć kanalizacyjna w Gminie Rakoniewice jest w bardzo dobrym stanie, ale liczy tylko ok. 12 km. Podłączonych jest do niej 580 gospodarstw. Stanowi to 20 % skanalizowania Miasta i Gminy. Oczyszczalnie ścieków komunalnych w Rakoniewicach, Jabłonnie, Wiosce i Józefinie są eksploatowane w pełni. W najbliższym czasie powstaną oczyszczalnie w Rostarzewie i Ruchocicach. Łączna przepustowość oczyszczalni w gminie wynosi 1 104,42 m3/d, a razem z nowymi oczyszczalniami w Ruchocicach i Rostarzewie – 1 636,92 m3/d. Obecna kanalizacja sanitarna na terenie wsi: Stodolsko, Głodno, Cegielsko, to lokalne, krótkie odcinki kanałów do zbiorników bezodpływowych. Miejscowości te kanalizowane są do oczyszczalni ścieków w Rostarzewie. Zbiorcza sieć kanalizacji sanitarnej realizowana będzie sukcesywnie z budową oczyszczalni ścieków w Rostarzewie. Przewidziane inwestycje i modernizacje sieci kanalizacyjnej na najbliższe lata to: Rostarzewo (2003 - 2005) i Ruchocice (2004 - 2006). Oczyszczalnia ścieków w Rakoniewicach Kierowane na nią ścieki z miejscowości Rakoniewice mają charakter bytowo - gospodarczy, z niewielką domieszką ścieków z drobnych zakładów usługowych, około 15 % ścieków stanowią ścieki dowożone transportem asenizacyjnym z szamb zlokalizowanych w okolicy. Procesy technologiczne realizowane są w uproszczonym układzie oczyszczalni typu mechaniczno - biologicznego bez sedymentacji wstępnej. Oczyszczanie biologiczne oparte jest na metodzie niskoobciążonego osadu czynnego, z pełną denitryfikacją i usuwaniem związków biogennych w warunkach tlenowo - beztlenowych. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracyjny, Północny Kanał Obry. Unieszkodliwienie osadów powstających w procesie oczyszczania ścieków polega na ich tlenowej stabilizacji, zagęszczeniu i mechanicznym odwodnieniu na poletkach odciekowych. Ilość ustabilizowanego nadmiernego osadu ściekowego, odprowadzanego na poletka kształtuje się na poziomie 14 m3/d, ilość skratek usuwanych ze ścieków - 0,6 m3/m-c, ilość pulpy piaskowej usuwanej z piaskownika - 7,0 m3/m-c.

Gmina Wielichowo Gmina posiada jedną, mechaniczno - biologiczną, oczyszczalnię ścieków komunalnych o projektowanej przepustowości 954 m3/d. Oczyszczalnia przyjmuje ścieki pochodzące z trzech źródeł: • ścieki socjalno - bytowe spływające kanalizacją sanitarną z terenu m. Wielichowa. Dostęp do kanalizacji sanitarnej ma około 30 % mieszkańców m. Wielichowa. Na najbliższe lata planowana jest dalsza rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej w mieście, • ścieki przemysłowe z zakładów przetwórstwa rolno – spożywczego, • ścieki dowożone beczkowozami ze zbiorników bezodpływowych. Pochodzą one zarówno z terenu Miasta Wielichowa jak również z okolicznych wiosek. W masie dopływających na oczyszczalnię ścieków znaczną część stanowią wody infiltracyjne, natomiast zdecydowaną większość ładunku zanieczyszczeń pochodzi ze ścieków przemysłowych (ubojnie drobiu, masarnie). Nadmierny napływ wód infiltracyjnych, podwyższony

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 31 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

ładunek w ściekach przemysłowych oraz brak drugiego ciągu technologicznego to największe trudności eksploatacyjne oczyszczalni. W pompowni głównej ścieków następuje wymieszanie ścieków ze wszystkich źródeł. Pompownia jest także miejscem dozowania koagulantu PIX - chemiczne strącanie fosforu. W eksploatacji znajduje się część mechaniczna (dwa ciągi) oraz część biologiczna z jednym stawem napowietrzanym i jednym stabilizacyjnym, czyli jeden ciąg. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rowu melioracyjnego płynącego wzdłuż oczyszczalni.

Gmina Kamieniec Gmina skanalizowana jest w 25%. Powstające na terenie Gminy ścieki od ludności oczyszczane są w pięciu niewielkich oczyszczalniach ścieków: w Szczepowicach, Sepnie oraz w miejscowości Kościan i Czempiń. Główna z nich znajduje się w miejscowości Kamieniec (100 % skanalizowanej). Ponadto na terenie całej Gminy wybudowano w 2002 r. kilkadziesiąt oczyszczalni indywidualnych. Są to naturalne roślinno - stawowe oczyszczalnie. Systemy te nie tylko rozwiązują gospodarkę ściekami w miejscach, w których budowa konwencjonalnych systemów oczyszczania byłaby nieopłacalna, ale również charakteryzują się dużą stabilnością pracy I wysoką sprawnością oczyszczania. Oczyszczalnia ścieków w Kamieńcu posiada przepustowość 300 m3/d, jednak według danych otrzymanych od pracowników oczyszczalni, w chwili obecnej dopływa do niej średnio 170 m3/d, przy czym ścieki dowożone stanowią aż ok. 30 %. Oznacza to, że jej średnie obciążenie hydrauliczne wynosi 50 – 60 %, a przy bardzo dużym udziale ścieków dowożonych jest ona przeciążona ładunkiem zanieczyszczeń, które po stawie trzcinowym trafiają do Strugi Kamienieckiej (Rów Grodziski), a dalej do rzeki Obry. Oczyszczalnie ścieków w Szczepowicach i Sepnie przeznaczone są do oczyszczania ścieków socjalno - bytowych z budynków mieszkalnych oraz obiektów użyteczności publicznej tych miejscowości. Od połowy kwietnia 2002 r. oczyszczalnie nie przyjmują ścieków dowożonych, które ze względu na swój skład oraz stężenia i ładunki zanieczyszczeń nie pozwalały na prawidłową pracę urządzeń. Ścieki, które wcześniej dowożone były do Szczepowic i Sepna trafiają obecnie do Komunalnej Oczyszczalni Ścieków w Czempiniu. Zaniechanie przyjmowania ścieków dowożonych poprawiło efektywność oczyszczania ścieków na oczyszczalni. Osady ściekowe powstające na oczyszczalniach gromadzone są w zbiornikach osadu nadmiernego. Następuje tu grawitacyjne zagęszczenie i częściowe odwodnienie. Odwodnione osady wywożone są na dobrze pracujące oczyszczalnie np. w Kościanie lub w Czempiniu. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych dla oczyszczalni w Szczepowicach jest Rów Łagiwniki, a dla oczyszczalni w Sepnie Kanał Prut. Obydwa należące do zlewni rzeki Warty oraz dorzeczu rzeki Odry.

Gmina Granowo Obecnie skanalizowana jest częściowo jedynie główna miejscowość Gminy - wieś Granowo (45 % skanalizowania), wioski poza Granowem nie są uzbrojone w sieć kanalizacyjną.

W Gminie zlokalizowane są dwie oczyszczalnie ścieków. Jedna znajduje się w Granowie, a druga, oddana do eksploatacji w połowie 2003 r., obsługuje szkołę w Bielawach.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 32 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

W północnej części Granowa oraz w pozostałych miejscowościach Gminy, ścieki gromadzone są w szambach i dowożone taborem asenizacyjnym do oczyszczalni. Kanalizacja tej części Granowa oraz Kubaczyna znajduje się obecnie w trakcie realizacji. Granowo i niektóre wioski na terenie Gminy posiadają częściową kanalizację deszczową. Ścieki z wpustów deszczowych odpływają do rowów melioracyjnych. Oczyszczalnia ścieków w Granowie zaprojektowana i wybudowana została zarówno dla ścieków doprowadzanych kanalizacją, (zaprojektowany rurociąg tłoczny o średnicy D = 150 mm), jak i dowożonych. Obecnie oczyszczalnia pracuje tylko na ściekach dowożonych; wykonany jest jeden bioblok (docelowo dwa). Dnia 06.11.2002 r. wydane zostało pozwolenie wodno - prawne na zrzut ścieków oczyszczonych do wód i wykonanie urządzeń dla nowej oczyszczalni ścieków w Bielawach. Przyzagrodowa oczyszczalnia w Bielawach przeznaczona jest do oczyszczania ścieków bytowo - gospodarczych z okolicznej zabudowy i szkoły. Do oczyszczalni nie mogą być odprowadzane ścieki inwentarskie i deszczowe. Zaprojektowano tu także układ kanalizacji pozwalający na zebranie i doprowadzenie ścieków ze szkoły i obiektów mieszkalnych miejscowości. Część biologiczna oczyszczalni pracuje w oparciu o metodę niskoobciążonego osadu czynnego z tlenową stabilizacją osadu, z osadnikiem wtórnym oraz usuwaniem osadu nadmiernego. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracyjny, przykryty. Łączna przepustowość gminnych oczyszczalni wynosi 396,9 m3/d. Opracowano koncepcję rozwoju kanalizacji, która zakłada sprowadzenie ścieków z całego terenu Gminy do oczyszczalni w Granowie, która zostanie w znacznym stopniu rozbudowana. Wszystkie wioski zostaną skanalizowane i połączone rurociągami tłocznymi z kanalizacją centralnej miejscowości Gminy. W ramach każdej wsi, budowana będzie kanalizacja grawitacyjna, zbierająca ścieki w pompowni. Przepompownia przetłaczać będzie ścieki do kanalizacji Granowa lub Kubaczyna (połączone w jeden system).

Tabela III.7. Zestawienie gminnych oczyszczalni ścieków Przepusto data Lokalizacja Decyzje Lp. Gmina wość Odbiornik ważności oczyszczalni [m3/d] Numer Data pozwolenia Jabłonna 25,0 b.d. b.d. b.d. b.d. Rakoniewice 1040 rów melioracyjny OS 6223/36/01/02 11.03.2002r. 31.12.2012.

Józefin 36,02 rów melioracyjny OS 6223/24/02 09.12.2002r. 31.12.2012r. 1 Rakoniewice kanalizacja Wioska 3,2 OS6223/14/01 19.06.2001r. 31.12.2003r. deszczowa Rostarzewo 500 rów melioracyjny OS 6223/6/02 13.06.2002r. 31.12.2012r.

Ruchocice 32,5 rów melioracyjny OS 6223/8/02 23.07.2002r. 31.12.2012r.

Granowo 391,8 rów melioracyjny OS 6223/16/00 24.05.1996r. 31.12.2005r. 2 Granowo Bielawy 5,1 rów przykryty OS 6223/19/02 06.11.2002r. 31.12.2003r.

3 Wielichowo Wielichowo 954 rów melioracyjny OS 6210/9/99 19.07.1999r. 31.12.2003r.

Kamieniec 300 Rów Grodziski b.d. b.d. b.d.

4 Kamieniec 15,0 Rów Łagiewniki OS 6223/28/02 31.12.2002r. 31.12.2012r. Sepno 21,6 Kanał Prut OS 6223/27/02 31.12.2002r. 31.12.2012r. Grodzisk 5 Grodzisk Wlkp. 3000 Kanał Grodziski OS 6223/5/02 23.04.2002r. 30.06.2005r. Wielkopolski

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 33 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

40.Przyzakładowe oczyszczalnie ścieków Poza wyżej opisanymi oczyszczalniami komunalnymi, na terenie Powiatu Grodziskiego zlokalizowane są oczyszczalnie ścieków, będące w większości własnością zakładów przemysłowych i szkół. Są to przeważnie oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne. W tabeli III.8. przedstawiono charakterystykę zakładowych oczyszczalni ścieków.

Tabela III.8. Charakterystyka zakładowych oczyszczalni ścieków na terenie Powiatu Grodziskiego (wg rejestrów wydanych decyzji wodno – prawnych) Ilość wg Data Lp. Gmina Lokalizacja Obiekt Decyzja decyzji ważności Odbiornik m3/d pozwolenia rów meliorac. 1 Rakoniewice Goździn Spółdz. Prod. - Usług OS 6223/18/01 108,1 31.12.2006 dopływ Półn. Kanały Obry rzeka 2 Granowo Granowo Tłocznia OS 6223/3/00 8,0 30.06.2010 Mogilnica Zakład przetwórstwa rów Augustowo OS 6223/11/00/01 106,4 31.12.2006 Rolno - Spożywczego melioracyjny rów Augustowo Zakład Drobiarski OS 6223/33/02/03 1,3 31.01.2013 Wielichowo melioracyjny 3 rów Wielichowo Gorzelnia OS 6223/27/01 7,3 31.12.2010 melioracyjny ziemia Gradowice Szkoła OS 6223/10/02 13,5 31.12.2012 rów chłonny

Parzęczewo Gorzelnia OS 6223/14/00 72,0 31.12.2006 Rów Gniński

Kamieniec ziemia 4 Parzęczewo Szkoła OS 6223/9/02 12,5 31.12.2012 rów chłonny rów Konojad Szkoła b.d. 10,2 b.d. melioracyjny rów Ptaszkowo Gorzelnia OS 6223/1/00 25 30.06.2010 melioracyjny OS rów 5 Grodzisk Wlkp. GFWW „GROWAG” 113 31.12.2003 Grodzisk 6223/29/2002/2003 melioracyjny droga nr 308 rowy Grodzisk Wlkp. OS 6223/32/02/03 b.d. 31.01.2013 (obwodnica) melioracyjne

41.Podsumowanie

Wody powierzchniowe 1. Oddziaływanie źródeł przemysłowych na jakość wód w Powiecie uległo w ostatnich latach ograniczeniu, a o jakości wód decydują przede wszystkim ścieki komunalne. 2. Wszystkie wody płynące nie spełniają obowiązujących norm czystości w trójstopniowej klasyfikacji. Czynnikami determinującymi negatywną ocenę jakości wód są: związki organiczne

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 34 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

i stan sanitarny. Jak wykazują wyniki monitoringu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu jakość badanych wód na terenie Powiatu zarówno w 2000 r. (Mogilnica, Południowy Kanał Obry), jak i w roku 2002 r. (Północny Kanał Obry, Środkowy Kanał Obry, Kanał Grabarski i rzeka Dojca), była pozaklasowa. 3. W ostatnich latach odnotowuje się zanieczyszczenie wód ze źródeł zlokalizowanych na terenach wiejskich. Ścieki rolnicze jak np. gnojowica wywożone są na pola, bez konieczności uzyskania stosownego pozwolenia. Efektem takich działań jest zbyt intensywne nawożenie, co w konsekwencji wpływa na zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz podziemnych. Taka tendencja jest szczególnie wyraźna w Gminie Granowo.

Zaopatrzenie w wodę 1. Mieszkańcy Powiatu zaopatrywani są w wodę z wodociągów grupowych, zbiorowych i indywidualnych korzystających z ujęć podziemnych. Ujęcia te bazują na wodach piętra czwartorzędowego i trzeciorzędowego; mioceńskiego. 2. Najbardziej zanieczyszczone antropogenicznie są utwory czwartorzędowe. Jest to głównie wynik niewłaściwej gospodarki wodno - ściekowej. 3. W Gminie Wielichowo szczególnie narażony na zanieczyszczenia okazała się Pradolina Warszawsko - Berlińska, wydzielono tam dodatkowo obszary wymagające najwyższej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO), a wody podziemne objęte zostały programem monitorowania. 4. Wszystkie Gminy w Powiecie wykazują prawie 100 % zwodociągowania. Zauważa się takie gospodarstwa, które nie korzystają z wodociągu, a w wodę zaopatrują się z własnych studni. 5. Miasto Wielichowo, jako jedyne w województwie wielkopolskim nie posiada wodociągu.

Sieć kanalizacyjna i odprowadzanie ścieków 1. W Powiecie Grodziskim kanalizacja występuje głównie w Miastach. Obecnie sieć kanalizacyjna rozbudowywana jest w Mieście Grodzisk Wielkopolski. Po ukończeniu budowy Miasto skanalizowane będzie w 85 %. 2. Stopień skanalizowania całego Powiatu jest niewielki - nie sięga nawet 30 %. Na najbliższe lata planuje się rozbudowę sieci kanalizacyjnej w Gminie Wielichowo, gdzie dostęp do kanalizacji sanitarnej ma obecnie około 25 % mieszkańców. 3. W Gminie Rakoniewice inwestycja związana z rozbudową sieci kanalizacyjnej związana jest

z budową nowych oczyszczalni w Ruchocicach i Rostarzewie. 4. Większość oczyszczalni zlokalizowanych na tym terenie nie jest w pełni eksploatowane z powodu braku sieci kanalizacyjnej. 5. Największa oczyszczalnia znajduje się w Grodzisku Wielkopolskim, jej projektowana przepustowość wynosi 3000 m3/d, 6. Tradycyjnie kanalizacja i oczyszczanie wód zużytych bywa zwykle opóźniona w stosunku do zaopatrzenia w wodę. Tendencja ta jest bardzo wyraźna w Gminach Powiatu Grodziskiego.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 35 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

42.Powietrze atmosferyczne

43.Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza W Powiecie Grodziskim zlokalizowanych jest szereg zorganizowanych i niezorganizowanych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. Do zorganizowanych źródeł należy zaliczyć przede wszystkim wysokie źródła punktowe (kominy), wprowadzające do powietrza zanieczyszczenia powstałe w trakcie spalania paliw w celach grzewczych i na potrzeby technologiczne (kotłownie, piece). Poza spalaniem paliw w celach grzewczych, na terenie Powiatu znajduje się również szereg źródeł zorganizowanej emisji zanieczyszczeń z różnorodnych procesów technologicznych. Do zakładów przemysłowych stanowiących znaczące źródła (tj. o potencjalnej, rocznej emisji zanieczyszczeń ponad 100 Mg) emisji technologicznych na terenie Powiatu Grodziskiego, zgodnie z uzyskanymi decyzjami na wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, należą: • Zakład Produkcyjny HOOP SA w Grodzisku Wlkp., • Rolniczy Kombinat Spółdzielczy w Łubnicy, • "Mikra" s.j. Wolsztyn. Zestawienie znaczących emitorów punktowych, zlokalizowanych w Powiecie, sporządzone na podstawie obowiązujących decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz zgłoszeń, przedstawiono w tabeli III.9. Przedstawione wielkości emisji dotyczą wartości maksymalnych, jakie, zgodnie z uzyskanymi decyzjami o dopuszczalnej emisji, poszczególne emitory mogą odprowadzić rocznie do atmosfery. Jednak w rzeczywistości emisja ta jest zmienna i z roku na rok maleje. Spadek ten należy wiązać z dwiema głównymi przyczynami, tj. działaniami dokonywanymi w celu ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza (zmiany i modernizacje technologii przemysłowych, działania termoizolacyjne, wzrost zużycia gazu w celach grzewczych przy jednoczesnym spadku zużycia paliw stałych itp.) oraz recesją gospodarczą w Polsce, będącą przyczyną likwidacji szeregu zakładów przemysłowych. Lokalizację wszystkich ww. punktowych emitorów zanieczyszczeń do powietrza w Powiecie Grodziskim przedstawiono na załączniku 2.

Tabela III.9. Zestawienie emitorów zanieczyszczeń do powietrza Roczna emisja zanieczyszczeń Charakterystyka Lp Wyszczególnienie Lokalizacja SO2 NOx CO pył CH inne łącznie źródeł, łączna moc Mg/a Grodzisk Wlkp., 1 ZP Hoop SA 3 kotłownie 8,72 MW 48,46513,353 14,982 54,524 - - 131,324 ul. Mikołajczyka 8 Rolniczy Kombinat kotł. 3,5 MW, stolarnia,Go spodarstwo 2 24,070 1,290 87,628 9,990 0,018 - 122,996 Spółdzielczy w Łubnicy tartak, komory wędzaln.w Augustowie 3 "Mikra" s.j. Wolsztyn retortownia, piec, Jabłonna 15 - 8,700 96,200 - 13,354 - 118,254 4 ZPH-U "CERBET" piec wypałowy Wioska 30 6,912 7,200 72,000 2,592 - - 88,704 Rolniczy Kombinat 4 kotły 0,1 MW,Gra nowo, 5 15,677 1,319 57,796 2,942 - - 77,733 Spółdzielczy w Granowie suszarnia zboża 5 MW ul Kolejowa 31 6 Spółdz. Prod. Rolno-Przem. kocioł gaz. 2,1 MW Karczewo 5,120 0,400 40,000 12,000 3,000 - 60,520 7 GFWW "GROWAG" kotłownia 4,44 MW Zdrój 49a 5,760 3,200 12,001 10,624 3,918 - 35,503 8 INTER-CHAMP CO. LTD 2 kotły olejowe Ruchocice 13,013 17,007 2,270 2,126 - - 34,416 9 Gospodarstwo Rolno-Łow. 3 kotłownie 1,1 MW Ptaszkowo 2,976 0,310 22,200 6,200 0,038 - 31,724 Grodzisk Wlkp, 10 GS "Samopomoc Chłopska"piece piekarn. 0,7 MW 8,575 0,948 2,133 15,005 - - 26,661 ul. Bukowska 85 kotł. olejowa 2,45 MW, 11 Spółdzielnia Inwalidów Grodzisku Wlkp. 5,404 8,516 4,326 2,406 0,384 - 21,036 technologia

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 36 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

"Wielkopolanka" ul. Garbary 23 Graniowo, 12 GS "Samopomoc Chłopska"kotłownie 0,528 MW 3,320 0,280 12,440 4,968 - - 21,008 ul Kolejowa Grodzisk Wlkp., 13 Młyn zbożowy, elewator odpylanie suszenie 0,228 0,268 0,036 12,869 0,020 - 13,421 ul Bukowska 90 Firma Rzeźnictwo komory wędzar., 14 Pawłówko 5 0,198 9,167 0,058 0,040 0,465 - 9,928 - Wędliniarstwo Wielichowo olejowa wytw. pary Rejonowy Kombinat Łubnica, 15 kocioł węglowy Vn SR 0,430 0,138 7,090 1,600 - - 9,258 Spółdzielczy Wielichowo ul. Dożynkowa 5 PGNiG S.A. Regionalny 3 kotły gaz. 0,94 MW, Tłocznia Gazu 16 - 3,666 3,072 0,123 - 0,003 6,864 Oddział Przesyłu spręż. 3,4 MW w Kotowie 17 PRU "PA-ROL" sp. z o.o. kocioł PII/65 1,25 MW Parzęczewo 0,970 0,670 4,470 0,300 - 0,300 6,710 18 Agros, Zakład Rolny suszarnia zbożowa Sepno 1,550 0,036 0,650 1,550 - - 3,786 19 Zakład Przem-Rolny suszar. zboża 7,2 MW Pantaleonowo 0,852 0,610 1,050 0,963 - - 3,475 Grodzisk Wlkp. 20 PUPH "Dąbex II" technologia - - - 2,204 - - 2,204 ul. Mikołajczyka 6 "Polskie Szkło - Double B" Rakoniewice, 21 technologia - 0,270 0,068 0,003 1,100 - 1,441 Spółka z o.o. ul. Wolsztańska Wytwórnia Pasz Land Grodzisk Wlkp, 22 technologia - 0,074 0,019 0,996 - - 1,089 O Lakes S.A. ul. Żwirowa 8 23 Osiedle Wojska Polskiego kotły gazowe 1,35 MW Grodzisk Wlkp. 0,003 0,529 0,132 0,006 - - 0,670 24 Osiedle przy ul. Chopina kotły gazowe 1,44 MW Grodzisk Wlkp. 0,003 0,508 0,127 0,006 - - 0,643 Ferma hodowli Wielichowo, 25 technologia - - - - - 0,634 0,634 zwierząt futerkowych ul. Rakoniewicka Grodzisk Wlkp. 26 PUPH "Dąbex I" technologia - - - 0,490 - - 0,490 ul. Malinowskiego 2 Nadleśnictwo 27 5 gazowych kotłowni Lasówki 0,026 0,287 0,105 0,024 - - 0,442 Grodzisk Wlkp Rakoniewice, 28 PPH "RAKWIN" Sp. z o.o. kotł. gazowa 1,2 MW - 0,225 0,056 0,003 - - 0,284 ul. Grodziska 17B Zakład Produkcyjny Rakoniewice, 29 kocioł olej. GDA-800 0,095 0,050 0,012 0,018 - - 0,175 Rakoniewice ul. Wielichowska 2 Zakład Rakoniewice, 30 technologia - 0,022 - 0,002 0,012 - 0,036 Mięsno-Wędliniarskie ul. Garbary 2a Łącznie* 165 84 500 170 22 1 942

* - z dokładnością do 1 Mg Poza ww. emitorami punktowymi, do znaczących, źródeł zanieczyszczeń mających wpływ na stan czystości powietrza w Powiecie Grodziskim należy zaliczyć zanieczyszczenia transgraniczne oraz emisję zanieczyszczeń ze spalania paliw w pojazdach samochodowych. Wzrastające natężenie ruchu pojazdów zauważalne jest szczególnie w miastach leżących na głównych szlakach komunikacyjnych regionu, w szczególności w Grodzisku Wielkopolskim, Rakoniewicach i Granowie. Kolejnymi, często uciążliwymi dla mieszkańców źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza w poszczególnych miejscowościach, szczególnie w przypadku starej zabudowy zwartej oraz zabudowy jednorodzinnej na obszarach nieuzbrojonych w sieć ciepłowniczą, są indywidualne kotły grzewcze. Na terenach tych stosuje się indywidualne systemy ogrzewania zasilane gazem, olejem opałowym lub paliwem stałym (węgiel, koks). Łączny udział źródeł emisji niezorganizowanej w ogólnej emisji szacowany jest jako znaczący, lecz nieokreślony ilościowo, ze względu na charakter i rozproszenie źródeł niepunktowych. Lokalnie wpływ emisji niezorganizowanej na stan czystości powietrza bywa dominujący. Notowane jest to szczególnie w centrach miast, co związane jest z bezpośrednią bliskością miejsc emisji oraz zabudowy mieszkaniowej i budynków użyteczności publicznej. Zestawienie emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza na terenie Powiatu Grodziskiego w latach 2001 i 2002, na podstawie wielkości opłat za emisję

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 37 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego zanieczyszczeń do powietrza wnoszonych przez podmioty gospodarcze do Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiono w tabeli III.10.

Tabela III.10. Zestawienie ilości [Mg/rok] zanieczyszczeń wyemitowanych do powietrza w Powiecie Grodziskim,

ROK SO2 NO2 CO inne Pyły Łącznie CO2

2001 54,4 17,0 93,0 8,3 44,1 216,9 10092,1

2002 39,8 15,0 113,2 24,6 46,6 239,3 10333,0

Przedstawiony w powyższej tabeli wzrost emisji w 2002 r. w stosunku do roku poprzedniego spowodowany jest zwiększeniem ilości podmiotów wnoszących opłaty za emisję zanieczyszczeń. Wyszczególnione w tabeli III.10. ”inne” zanieczyszczenia gazowe to przede wszystkim węglowodory. Przykładową strukturę emisji „innych” gazów w 2002 r. w Powiecie Grodziskim, na podstawie danych Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiono w tabeli III.11.

Tabela III.11. Struktura emisji gazów „innych” w 2002 r. Emisja L.p. Rodzaj zanieczyszczenia Mg/rok 1 metan 12,8286 2 amoniak 4,4198 3 WWA 2,5232 4 węglowodory alifatyczne 1,8567 5 ketony i pochodne 1,6899 6 alkohole alifatyczne 1,2740 7 benzo(a)piren 0,0234 8 chrom 0,0205 9 sole niemetali 0,0009 10 aldehydy alifatyczne 0,0002 11 pierwiastki niemetaliczne 0,00005 12 mangan 0,00002

44.Monitoring zanieczyszczeń powietrza Pomiary stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie Województwa Wielkopolskiego prowadzone są przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz lokalnie przez podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko, w stacjach monitoringowych wchodzących w skład: • sieci międzynarodowej, • sieci krajowej, • sieci regionalnej monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych, • sieci wojewódzkiej, • sieci lokalnych. Stężenia badanych zanieczyszczeń oznaczane są metodami pasywnymi, manualnymi oraz na podstawie pomiarów automatycznych. Pomiarami na terenie Województwa Wielkopolskiego objęte są stężenia następujących zanieczyszczeń powietrza: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 38 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego pył zawieszony, tlenek węgla, ozon, benzen, toluen, formaldehyd, fluor. Ponadto prowadzi się pomiary opadu pyłu, kadmu i ołowiu. Niestety, na terenie Powiatu Grodziskiego zlokalizowany jest jedynie jeden punkt monitoringu jakości powietrza oparty na pasywnej metodzie pomiarowej w miejscowości Kobylniki koło Grodziska Wielkopolskiego. W punkcie tym, pomiarowi podlegają stężenia w powietrzu dwutlenku siarki i tlenków azotu. Z analizy rozkładu stacji monitoringowych w województwie wielkopolskim należy przypuszczać, iż przyczyną braku lokalizacji większej ilości stacji monitoringu powietrza na terenie Powiatu Grodziskiego jest stosunkowo dobry stan jakości powietrza tego regionu w odniesieniu do innych miast i powiatów Województwa Wielkopolskiego

45.Stan zanieczyszczenia powietrza Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na omawianym terenie oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Poniżej, w tabeli zaprezentowano wyniki analiz jakości powietrza prowadzonych przez IMGW metodą pasywną w punkcie monitoringowym w Kobylnikach, w latach 2001 i 2002.

Tabela III.12. Zestawienie wyników pomiarów stężeń zanieczyszczeń w powietrzu na terenie Powiatu Grodziskiego. Średnia okresu Średnia okresu Średnia roczna Lp. Rok grzewczego letniego µg/m3 µg/m3 µg/m3 Dwutlenek siarki, roczny dopuszczalny poziom 20 µg/m3 1 2001 5,00 1,15 3,07 2 2002 6,68 1,68 4,8

Dwutlenek azotu, roczny dopuszczalny poziom 30 µg/m3 3 2001 19,27 9,8 14,53 4 2002 15,03 9,82 14,4

Dwutlenek siarki SO2

Stężenia średnioroczne SO2 na terenie Powiatu Grodziskiego - punkt Kobylniki, w ubiegłym roku nie przekraczały 25 % wartości dopuszczalnej. Stężenie średnie w sezonie grzewczym w 2002 r. było prawie 4 razy większe w sezonie letnim. Poziom stężeń SO2 w powietrzu jest znaczący przede wszystkim w sezonie grzewczym. Średnie stężenie tego zanieczyszczenia mierzone w punktach monitoringowych w sezonie grzewczym jest ponad czterokrotnie większe niż w lecie. Potwierdza to fakt, że źródłami emisji dwutlenku siarki do powietrza, mającymi dominujący wpływ na stężenia SO2 w powietrzu na terenie Powiatu Grodziskiego, są procesy spalania paliw w celach grzewczych. Jednakże należy nadmienić, że podwyższone stężenia zanieczyszczeń w tym sezonie związane są także pośrednio z naturalnie mniejszą w zimie ilością opadów, mających znaczący wpływ na procesy samooczyszczania się atmosfery. Na tle stężeń z lat ubiegłych, należy stwierdzić, że zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki w Powiecie Grodziskim utrzymuje się na niskim poziomie.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 39 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Dwutlenek azotu NO2 Stężenie średnioroczne w 2002 r. dwutlenku azotu w punkcie monitoringowym w Kobylnikach wynosiło 14,4 co stanowi niecałe 50 % normy. Stężenie średnie dwutlenku azotu, jest ok. 1,5 razy większe w sezonie grzewczym niż w sezonie letnim, co świadczy o mniejszym, niż w przypadku dwutlenku siarki, wpływie emisji tlenków azotu z procesów spalania paliw w celach grzewczych na stopień zanieczyszczenia powietrza. Z doświadczeń w innych porównywalnych miastach i powiatach, należy stwierdzić, iż z roku na rok coraz bardziej znaczącymi źródłami emisji tlenków azotu do powietrza są silniki pojazdów samochodowych, co wynika ze znaczącego wzrostu natężenia ruchu pojazdów.

46.Podsumowanie 1. Analiza danych dotyczących jakości powietrza atmosferycznego w Powiecie Grodziskim, oparta na wynikach pomiarów metodą pasywną pokazuje, że obszar Powiatu charakteryzuje się niskimi stężeniami zanieczyszczeń. 2. Dla pełnej oceny stanu czystości brak jest wyników pomiarów stężeń zanieczyszczeń w centrach miast. Brak punktów pomiarowych stężeń tlenku węgla i pyłu zawieszonego w Powiecie Grodziskim uniemożliwia ocenę stopnia zanieczyszczenia powietrza tymi zanieczyszczeniami. 3. W latach ubiegłych na terenie Powiatu nie stwierdzono ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń powietrza. W odniesieniu do lat poprzednich, większość wyników stężeń średniorocznych w roku 2002 wykazywały niewielkie tendencje malejące lub stabilizowały się na stałym poziomie. 4. Główny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w zimie mają procesy spalania paliw w celach grzewczych oraz ruch samochodowy, natomiast w lecie - ruch samochodowy. 5. Dla mieszkańców miast najbardziej uciążliwe są lokalne, niskie źródła emisji oraz zanieczyszczenia komunikacyjne, występujące szczególnie na obszarach charakteryzujących się dużym zagęszczeniem zabudowy o ogrzewaniu indywidualnym, gęstą siecią dróg oraz utrudnionymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Centrum miast, zlokalizowane najczęściej w dolinach, jest to miejsce szczególnie narażone na chwilowe przekroczenia dopuszczalnych norm jakości powietrza. Lokalne, wysokie stężenia tlenku węgla, pochodzącego przede wszystkim ze spalin pojazdów samochodowych i ozonu, stanowią potencjalną uciążliwość dla mieszkańców zwartej zabudowy zlokalizowanej przy głównych ciągach komunikacyjnych. 6. Podstawowym paliwem spalanym w lokalnych oraz indywidualnych kotłowniach, stanowiących główne źródło ciepła dla mieszkańców, jest węgiel kamienny, jednak udział zużycia „czystszych paliw” w regionie corocznie wzrasta. 7. Problem nadmiernej emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłów z zakładów przemysłowych w Powiecie Grodziskim praktycznie nie istnieje. Emisja zanieczyszczeń do powietrza z procesów technologicznych w zakładach pracy nie stanowi dominującego źródła zanieczyszczeń powietrza i z roku na rok maleje. Dalsze ograniczanie emisji z procesów technologicznych uzależnione jest w dużej mierze od uwarunkowań ekonomiczno- ekologicznych. W obecnych czasach, ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza wynika często z likwidacji całych procesów technologicznych oraz związanych z nimi stanowiskami pracy.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 40 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

47.Stan środowiska akustycznego

48.Wprowadzenie Ocena stanu środowiska ze względu na emisję hałasu z różnych źródeł dokonywana jest na podstawie pomiarów poziomu dźwięku równoważnego A w dB. Wyniki prowadzonych pomiarów odnoszone są do wartości dopuszczalnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dane dotyczące wielkości hałasu na terenie Powiatu Grodziskiego są niewystarczające i nie pozwalają na dostateczną ocenę zagadnień zanieczyszczeń środowiska hałasem. Brak monitoringu hałasu na terenie Powiatu uniemożliwia jednoznaczną ocenę wpływu na środowisko emitowanego hałasu. Istniejące wyniki pomiarów interwencyjnych dają jedynie pogląd o wielkości problemu. Badania prowadzone na terenie Polski wskazują na zwiększenie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do objęcia szkodliwym oddziaływaniem hałasu coraz większej liczby ludności.

49.Główne źródła hałasu Głównymi źródłami hałasu na terenie Powiatu Grodziskiego, stanowiącymi uciążliwość dla środowiska i ludzi jest hałas emitowany z obiektów przemysłowych i usługowych tzw. hałas przemysłowy oraz hałas drogowy i kolejowy.

Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy odczuwany jest jako jeden z najbardziej dokuczliwych hałasów w środowisku, chociaż powoduje on uciążliwość w znacznie mniejszym wymiarze niż hałasy pochodzące od środków komunikacji to i tak jest najczęstszą przyczyną skarg ludności, co często znajduje odzwierciedlenie w ilości interwencji zgłaszanych do WIOŚ. Znaczącym elementem kształtującym klimat akustyczny Powiatu Grodziskiego są: • przemysł spożywczy, • przemysł drzewny, • przemysł maszynowy, • zakłady kamieniarskie, • lokale rozrywkowe, • instalacje wentylacyjne i chłodzące w obiektach: handlowych, sportowych, gastronomicznych, • drobne zakłady rzemieślnicze, które często bywają zlokalizowane na terenach przeznaczonych pod mieszkalnictwo. Znaczny procent środków produkcji maszyn i urządzeń emituje hałas do środowiska zewnętrznego o poziomie często przekraczającym wartości dopuszczalne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od: • zastosowanych technologii,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 41 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• wyposażenia, rozmieszczenia i zabezpieczenia akustycznego głównych źródeł hałasu, • stosownych rozwiązań budowlanych, • systemu pracy, • funkcji urbanistycznych otaczających terenów.

Uciążliwość hałasu emitowanego z tych obiektów jest zróżnicowana i zależna między innymi od ilości źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, odległości od obszarów i obiektów chronionych oraz od wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu.

Do obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska akustycznego na terenie Powiatu Grodziskiego należy zaliczyć przede wszystkim (zgodnie z wydanymi decyzjami administracyjnymi): • Przedsiębiorstwo Usługowo – Produkcyjno – Handlowe „DĄBEX” w Grodzisku Wielkopolskim przy ul. Malinowskiego 2, Należy również zauważyć, że interwencje dotyczyły obiektów, zlokalizowanych w sąsiedztwie terenów zabudowy mieszkaniowej. Spośród skontrolowanych obiektów przekroczenie dopuszczalnej emisji hałasu w środowisku w porze dziennej zanotowano we wszystkich obiektach. Przekroczenie dopuszczalnych pomiarów hałasu emitowanego przez ww. obiekty są niewielkie do kilku i w niektórych kilkunastu dB, co częściowo mieści się w granicach błędu pomiarowego. Ich zasięg oddziaływania jest niewielki, przy czym lokalizacja wyżej wyszczególnionych obiektów w pobliżu obszarów objętych ochroną pod względem akustycznym powoduje, że stają się obiektami uciążliwości akustycznej o charakterze lokalnym. Uciążliwości powodowane hałasem przemysłowym są sukcesywnie ograniczane. Funkcjonujący prawno-administracyjny sposób postępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniają się do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowiązujących standardów akustycznych.

Hałas komunikacyjny Dominującym źródłem hałasu w środowisku jest ruch drogowy, a lokalnie także ruch kolejowy. O wielkości poziomu hałasu z tych źródeł decydują: natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny, stan nawierzchni dróg, płynność ruchu, nachylenie jezdni, a także kultura jazdy kierowców. W Polsce, z końcem lat 80 – tych nastąpił gwałtowny rozwój motoryzacji, wyrażający się rekordowym, w stosunku do lat poprzednich, przyrostem liczby samochodów, z dużym udziałem pojazdów o stosunkowo niskich parametrach eksploatacyjnych. Hałas drogowy jest jednym z najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku, przede wszystkim ze względu na powszechność jego występowania. Hałas komunikacyjny, w przeważającej części, w bezpośredniej odległości od źródła zawiera się w granicach 75 ÷ 80 dB. Skumulowane gęstości rozkładów poziomów hałasu drogowego w ciągu doby wykazują, że w 50 % przypadków, poziom hałasu drogowego przekracza 70 dB, a w ponad 10 % przypadków, poziom hałasu drogowego mniejszy jest od 60 dB. Niektóre z chwilowych maksymalnych poziomów hałasu osiągają wartości zbliżone do 100 dB. Dla orientacji w tabeli III.13. przedstawiono wartości dopuszczalne.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 42 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Tabela III.13. Dopuszczalne poziomy hałasu powodowanego przez operacje naziemne pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia - przedział pora nocy - przedział Lp. Przeznaczenie terenu czasu odniesienia czasu odniesienia równy 8 najmniej równy 1 najmniej korzystnym korzystnej godzinie godzinom dnia nocy 1 2 3 4 1 a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej 40 35 b. Tereny szpitali poza miastem 2 a. Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza 45 40 miastem b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej c. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży d. Tereny domów opieki e. Tereny szpitali w miastach 3 a. Tereny zabudowy mieszkaniowej 50 40 wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c. Tereny zabudowy zagrodowej 4 a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 55 45 100 tys. Mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych

Powyższe wartości wskazują, że klimat akustyczny przy każdym odcinku drogi jest niekorzystny dla ludzi zamieszkujących na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie dróg. Brak pomiarów hałasu drogowego na terenie Powiatu Grodziskiego uniemożliwia jednoznaczne określenie przekroczeń wartości dopuszczalnych i wyznaczenie terenów najbardziej zagrożonych. Z przeprowadzonej ogólnej analizy dotyczącej zagrożeń środowiska wynika, że obszarami uciążliwymi pod względem hałasu drogowego mogą być tereny zlokalizowane w centrum miast Powiatu Grodziskiego oraz główne trasy przechodzące przez Powiat, które są obciążone znacznym ruchem. Dotyczy to szczególnie wzmożonego ruchu na przebiegającej przez Powiat Grodziski drodze krajowej nr 32 (Poznań – Zielona Góra – granica RP) oraz drodze wojewódzkiej 308 Kościan – Grodzisk – Nowy Tomyśl, która stanowi połączenie z drogą krajową nr 2 Berlin – Poznań – Warszawa – Moskwa. Poza tym w związku z budową autostrady A2 planowane jest wybudowanie po stronie zachodniej Poznania dwóch zjazdów: w miejscowościach Buk i Nowy Tomyśl. Z chwilą oddania autostrady do użytku te dwa zjazdy przejmą ruch tranzytowy w kierunku południowym. Spowoduje to zwiększenie natężenia ruchu kołowego na drogach Nowy Tomyśl – Kościan i Buk - Stęszew oraz w miejscowości Grodzisk Wielkopolski. W związku z tym należy już teraz podjąć prace przygotowawcze do wybudowania obwodnic. Obwodnica dla Miasta Grodzisk Wielkopolski jest już rozpoczęta i wymaga kontynuacji prac. W przypadku hałasu kolejowego wielkość i zasięg oddziaływania w zasadniczy sposób zależy od częstotliwości kursowania pociągów (zarówno osobowych jak i towarowych),

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 43 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego prędkości trakcyjnej, składu taboru kolejowego, technicznego przygotowania torowiska oraz topografii terenu wraz z lokalną strukturą zabudowy. Zasięg negatywnego oddziaływania hałasu kolejowego w środowisku, uzależniony od warunków technicznych ruchu, może sięgać po obu stronach terenu sąsiadującego z koleją do 200 metrów. W zależności od prędkości trakcyjnej, a co za tym idzie propagacji hałasu, zasięg ten w obszarze zabudowanym w okolicach przystacyjnych powinien zawężać się do linii pierwszej zabudowy, która teoretycznie powinna znajdować się w odległości min. 40 ÷ 50 m od torowiska. Hałas pochodzący od trakcji kolejowych niewątpliwie wywołuje uciążliwości dla mieszkańców terenów sąsiadujących. Jednak tak jak przy pozostałych rodzajach hałasu, również dla hałasu kolejowego brak jest pomiarów na terenie Powiatu Grodziskiego, co uniemożliwia jednoznacznie określenie zasięgu jego oddziaływania. Sieć kolejowa na terenie Powiatu Grodziskiego nie jest rozwinięta w dużym stopniu. Przez teren powiatu przebiega linia kolejowa relacji Poznań – Wolsztyn, Poznań - Sulechów w związku, z czym hałas z transportu kolejowego nie ma znaczącego wpływu na pogorszenie środowiska akustycznego.

50.Ocena klimatu akustycznego Przedstawiona charakterystyka klimatu akustycznego występującego na terenie Powiatu Grodziskiego pozwala na sformułowanie następujących wniosków: 1. Na podstawie analizy klimatu akustycznego i warunków urbanistycznych najprawdopodobniej największą uciążliwością odznacza się hałas drogowy i przemysłowy. 2. Uciążliwość hałasu przemysłowego powinna mieć tendencję zniżkową ze względu na prowadzone od lat działania w zakresie jego ograniczania, poprzez wydawanie nakazów i stosownych decyzji o ograniczeniu jego emisji – wskazują na to przeprowadzone pomiary interwencyjne. 3. Emisja hałasu drogowego najprawdopodobniej ma tendencję zwyżkową ze względu na znaczny wzrost liczby pojazdów i rozciągnięcie czasu ruchu drogowego do późnych godzin wieczornych. Budowa obwodnic i tras szybkiego ruchu nie zlikwiduje hałasu, a jedynie przeniesie go na inne obszary Powiatu, dlatego powinna być powiązana z analizą uciążliwości hałasowej i przestrzeganiem przepisów ochrony środowiska przed ponadnormatywną emisją hałasu, poprzez budowę infrastruktury przeciwhałasowej. 4. Dla szczegółowego zidentyfikowania zadań z zakresu ochrony środowiska akustycznego niezbędne jest zlokalizowanie obszarów narażonych na ponadnormatywne oddziaływanie, głównie hałasu komunikacyjnego. Ten rodzaj hałasu stanowi, bowiem główny element uciążliwości dla środowiska naturalnego w Powiecie.

51.Nadzwyczajne zagrożenia środowiska Z przeprowadzonej diagnozy stanu istniejącego Powiatu Grodziskiego wynika, że mogą wystąpić nadzwyczajne zagrożenia środowiska związane z możliwością transportu chemicznych substancji niebezpiecznych. Mogą wystąpić na terenie Powiatu również przemysłowe nadzwyczajne zagrożenia w związku z istnieniem na tym terenie inwestycji, które

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 44 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego zaliczane są do potencjalnych sprawców zagrożeń ekologicznych – stacje benzynowe, mogilnik „Prochy” gm. Wielichowo.

52.Rozwój małej turystyki i agroturystyki, jako jeden z celów strategicznych Powiatu Jednym z podstawowych celów zapisanych w „Strategii Rozwoju Powiatu Grodziskiego” jest wykorzystanie walorów środowiska naturalnego w kierunku rozwoju agroturystyki i małej turystyki. Oznacza to, że turystyka i wypoczynek zaczynają odgrywać coraz bardziej znaczącą rolę w rozwoju społeczno – gospodarczym Powiatu. Turystyka jest postrzegana jako sektor mogący w istotny sposób wpływać na rozwój gospodarczy regionu oraz wspomóc realizację ważnych programów, a w szczególności programu walki z bezrobociem. Ta rola, jaką się przypisuje turystyce w Powiecie Grodziskim wynika m.in. z faktu, iż Ziemia Grodziska jest obszarem o nieskażonym środowisku naturalnym i bogatym w zalesienia. Największa atrakcja turystyczną tego regionu jest malownicze Jezioro Kuźnickie należące do Gminy Rakoniewice, o pow. 79,8 ha, które zaliczane jest do II klasy czystości wód, a okresowo do I. Dużą atrakcją turystyczną mogą być podróże koleją na przechodzącej przez Powiat linii kolejowej Poznań – Wolsztyn, gdyż pociągi osobowe często prowadzi parowóz z zabytkowej parowozowni w Wolsztynie. Do atrakcji turystycznych należą również zabytki architektury świeckiej, do których należą zespoły dworskie w miejscowościach Karczewo, Cykowo, Parzęczewo, Szczepowice i Ujazd oraz sakralnej reprezentowane przez świątynie w Kamieńcu, Parzęczewie i Łękach Wielkich. Od niedawna przy Starostwie Powiatowym działa Stowarzyszenie Agroturystyczne, które skupia osoby zajmujące się tą formą organizacji wypoczynku. Obecnie do Stowarzyszenia należy dwanaście gospodarstw, prowadzących agroturystykę. W skład bazy noclegowej wchodzą również hotele, motele i pensjonaty: cztery w Grodzisku, dwa w okolicach, Rakoniewic oraz w Granowie i Augustowie. Zaplecze agroturystyczne Powiatu, a także rekreacyjno – wypoczynkowe Gmin Rakoniewice i Grodzisk, bogatych w kompleksy leśne może być podstawą do stworzenia z Powiatu Grodziskiego miejsca weekendowego wypoczynku dla mieszkańców aglomeracji poznańskiej.

53.Możliwości wykorzystania zasobów rolniczych Powiatu i rozwój rolnictwa jako cel strategiczny polityki ekologicznej, społecznej i gospodarczej

54.Aktywizacja obszarów wiejskich Powiat Grodziski, ze względu na lokalne uwarunkowania: położenie, duże zasoby ziemi rolnej (ponad 50 % gruntów to grunty rolne), czyste środowisko, brak dobrze rozwiniętego przemysłu, podział Powiatu na część zachodnią o walorach turystycznych i część środkowo – wschodnią typowo rolniczą, a także tradycje ma potencjalne możliwości rozwoju rolnictwa i przemysłu przetwórczego. Rozwój rolnictwa, szczególnie tzw. rolnictwa ekologicznego, usankcjonowanego ustawą z 16.03.2001 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 38, poz. 542 z dn. 02.05.2001 r. może stać się długoletnią perspektywą dla mieszkańców całego Powiatu.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 45 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Rozwój cywilizacyjny obszarów wiejskich nabierze przyspieszenia w momencie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Środki finansowe przeznaczone na ten cel pochodzić będą głównie z unijnych funduszy strukturalnych. Ich racjonalne wykorzystanie zależeć będzie od stopnia przygotowania na ich przyjęcie odpowiednich struktur regionalnych i centralnych. Trudności z wykorzystaniem środków PHARE i SAPARD wykazują, iż konieczne jest poszukiwanie innych rozwiązań systemowych opartych o przedsięwzięcia prywatne bądź publiczno - prywatne. Obszary wiejskie dofinansowane będą z Funduszu Rozwoju Rolnictwa. Rolnicy mogą być ich adresatem pod warunkiem zrzeszania się w grupy producenckie. Na polskiej wsi brakuje przygotowanych merytorycznie i technologicznie ośrodków gotowych do przyjęcia roli doradcy dla małej i średniej przedsiębiorczości. Pozostawienie raczkującego i niedoświadczonego wiejskiego małego biznesu jedynie oddziaływaniu ostrych reguł wolnorynkowych, bez profesjonalnego zaplecza i wsparcia informacyjnego, edukacyjnego, organizacyjno-prawnego i finansowo-ekonomicznego nie spowoduje oczekiwanej aktywizacji gospodarczej obszarów wiejskich. W Polsce, ogólnie ludność zamieszkująca tereny wiejskie charakteryzuje się niskim stopniem wykształcenia. W 1995 r. odsetek ludności wiejskiej mającej wyższe wykształcenie wynosił 1,9 % (miejskiej 9,7 %), a z wykształceniem średnim – na wsi 15,4 % (w mieście 34,1 %). Ze stosunkowo niskim stopniem edukacji na wsi wiąże się niski poziom aspiracji, który jest podstawowym hamulcem rozwoju przedsiębiorczości. Gminom brak jest dobrze przygotowanych, wysoko kwalifikowanych pracowników, bez których trudno myśleć o aktywizacji obszarów wiejskich. Istnieje pilna potrzeba wdrożenia pomocowych programów nauczania przedsiębiorczości. Należy również pamiętać, że świat zmienia się szybciej niż standardy nauczania w szkołach. W celu zaktywowania terenów wiejskich i rozwoju polskiego rolnictwa planowane jest: • powołanie na terenach gmin ogólnopolskiej sieci Gminnych Centrów Przedsiębiorczości (GCP), • wyłonienie i wykształcenie liderów/animatorów wiejskich, którzy w oparciu o własną działalność gospodarczą - w ramach sieci GCP - będą dystrybuować usługi i produkty dla małej i średniej przedsiębiorczości rolniczej i pozarolniczej, • oparcie funkcjonowania sieci GCP na modelu samofinansowania (franchising), • stworzenie na bazie GCP od kilku do kilkunastu tysięcy miejsc pracy, • promocja rolniczych grup producenckich, wykorzystanie sieci GCP do ich powoływania i zarządzania.

Potencjalnymi partnerami przy tworzeniu systemu GCP będą: • placówki naukowe i szkoły wyższe, • agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, • organizacje działające na rzecz przedsiębiorczości i rozwoju lokalnego: stowarzyszenia, fundacje, izby rolne i przemysłowo-handlowe, cechy rzemieślnicze, ośrodki doradztwa rolniczego, • na szczeblu centralnym w tworzenie GCP zaangażowane są: - Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, - Ministerstwo Łączności,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 46 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

- Krajowy Urząd Pracy, - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, - Urzędy Wojewódzkie, - Polska Agencja Rozwoju Lokalnego, - Ministerstwo Obrony Narodowej.

Podstawowe zadania dla sieci GCP to: • długofalowe wsparcie procesu informatyzacji obszarów wiejskich, • organizacja rolniczych grup producenckich, • wspieranie przemian na wsi i pomoc mieszkańcom terenów wiejskich w aktywnej adaptacji do warunków gospodarki rynkowej, • aktywizację zawodową i gospodarczą młodzieży wiejskiej i utworzenie trwałego mechanizmu aktywnego zapobiegania i przeciwdziałania bezrobociu (wytworzenie „zaczynu” do rozwoju kultury biznesu), • pomoc w pozyskiwaniu alternatywnych lub dodatkowych źródeł dochodu w rolnictwie i na obszarach wiejskich, • edukacja młodzieży oraz integrację środowisk lokalnych na rzecz utworzenia wspólnych przedsięwzięć ekorozwojowych, • tworzenie małego biznesu i wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorców. O powodzeniu realizacji takiej polityki rolnej decydować będą trzy szczególnie istotne elementy, a właściwie obszary działania, wpływające na procesy aktywizacji i rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich: Istniejące zasoby, – czyli dobra społeczne i materialne (przyrodnicze oraz gospodarcze) istniejące obiektywnie. Samoorganizacja, – czyli procesy wyszukiwania, budowy i utrwalania nowych konfiguracji i form aktywizacji działalności gospodarczej – wzrost przedsiębiorczości, małego i średniego biznesu z będącego do dyspozycji tworzywa, tzn. istniejących zasobów materialnych i społecznych. Celem jest rewitalizacja i aktywizacja oraz wzrost przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, powstrzymanie (spowolnienie) wzrostu bezrobocia na wsi, szczególnie wśród ludzi młodych oraz generowanie nowych wartości i dóbr (wzrost przedsiębiorczości i podniesienie jakości życia). Samoorganizacja jest pochodną istniejących zasobów materialnych, społecznych oraz potencjałów i sił, jakie mogą być wykorzystane do przekształcenia istniejącego stanu rzeczy – wzrastającego bezrobocia na wsi i migracji młodych ludzi do miasta. Wymiana z otoczeniem – jest warunkiem życia każdego układu, a więc także układów biospołecznych i gospodarczych, do jakich należą obszary gmin, powiatów, województw, regionów, etc.

Przedmiotem wymiany ze strony obszarów objętych działaniem GCP mogą być:

• zasoby przyrodnicze (czysta woda, powietrze, krajobraz),

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 47 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• zasoby materialne (infrastruktura turystyczna, rekreacyjna, zdrowotna, gospodarcza, komunalna, usługi bytowe i techniczne), • zasoby społeczne (infrastruktura społeczna i usługi, np. bezpieczeństwo, tanie budownictwo, opieka nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi, starszymi, chorymi, usługi kulturalne, zabytki). W celu aktywizacji obszarów wiejskich mogą być tworzone: szkolenia, doradztwo, kredyty i dotacje, inwestycje, nowe technologie, szczególnie biotechnologie, techniki organizacyjne, porady prawne – ogólnie pełną i praktyczną wymianę informacji. Na etapie opracowywania Gminnych Programów Ochrony Środowiska należy zwrócić szczególną uwagę na wskazanie możliwości aktywizacji rolniczej, sprawdzić czy na terenie gminy powstały już lub planowane jest otworzenie GCP itd. Szczegółowe informacje na ten temat można uzyskać w Ministerstwie Rolnictwa i rozwoju Wsi, a także w Ministerstwie Gospodarki.

55.Rozwój rolnictwa ekologicznego Rolnictwo ekologiczne to sposób gospodarowania, który wykorzystuje możliwości przyrody, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność roślin i zwierząt. Jest to system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej z zastosowaniem naturalnych środków produkcji. Dzięki wykluczeniu pestycydów i nawozów wytworzonych przemysłowo (sztucznych) rolnictwo ekologiczne nie powoduje zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja rozwojowi życia w glebie, wytwarza żywność wysokiej jakości, cenioną przez konsumentów. Zadaniem rolnictwa ekologicznego jest produkcja żywności o wysokich parametrach jakościowych, w zrównoważonym środowisku przyrodniczym, w którym skażenie nie przekracza przyjętych norm, a technologie produkcyjne degradujące środowisko nie mogą mieć zastosowania. W krajach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje rozporządzenie Rady EWG 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego produktów. Rozporządzenie to obejmuje zasady produkcji roślinnej metodami ekologicznymi oraz sposób kontroli gospodarstw ekologicznych. Drugą część obowiązującego prawodawstwa stanowi rozporządzenie 1804/99 regulujące zagadnienia produkcji zwierzęcej. Zwiera ono między innymi załączniki, w których wymieniono dopuszczone do stosowania nawozy, środki ochrony roślin, obsadę zwierząt/ha, minimalną powierzchnię na jedno zwierzę w budynkach inwentarskich, pasze i dodatki paszowe, składniki i substancje dopuszczone w przetwórstwie surowców ekologicznych. Powierzchnia użytków rolnych wykorzystywanych przez gospodarstwa ekologiczne w państwach członkowskich UE zwiększyła się z niespełna 200 tys. ha w roku 1986 do 3,8 mln ha w 2000 r. Oznacza to, że w ciągu 15 lat wzrosła ona 20 - krotnie. W sumie w UE w 2000 r. gospodarstwa ekologiczne obejmowały 2,8 % ogółu użytków rolnych Wspólnoty. W Polsce przepisy prawne dotyczące produkcji ekologicznej są zawarte w Ustawie z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym (Dziennik Ustaw Nr 38, poz. 452 z dnia 2 maja 2001 roku). Ustawa ta reguluje:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 48 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• warunki prowadzenia produkcji rolnej i przetwórstwa rolno - spożywczego metodami ekologicznymi, • system kontroli i certyfikacji produkcji i przetwórstwa, • obrót produktami rolnictwa ekologicznego oraz ich znakowanie. W roku 1998 było w Polsce 410 ekologicznych gospodarstw objętych kontrolą. Na podstawie analiz Głównego Inspektoratu Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych wynika, iż w 2001 roku liczba gospodarstw zajmujących się rolnictwem ekologicznym wyniosła 1787, a powierzchnia pod uprawami w tych gospodarstwach 38732 ha. Ponad czterokrotny wzrost ilości gospodarstw ekologicznych w Polsce, w ciągu ostatnich 4 lat, oraz podobny wzrost powierzchni upraw ekologicznych związany jest z wprowadzeniem systemu dotacji oraz regulacji prawnych produkcji ekologicznej. W 1998r. wprowadzone zostały dotacje do kosztów przeprowadzania kontroli gospodarstw ekologicznych, a w roku 1999 - dotacje do hektara upraw ekologicznych. Główne wsparcie z budżetu państwa otrzymują gospodarstwa będące w drugim roku kontrolowanego przestawiania na ekologiczne metody produkcji, a więc w najtrudniejszym okresie. Dla przykładu w 2001r. wsparcie do upraw warzywniczych wyniosło 600zł/ha, do upraw tradycyjnych 450zł/ha, a sadowniczych 660zł/ha. Dotacje w okresie produkcji certyfikowanej, tzn. kiedy rolnik może już swoje plony sprzedawać jako ekologiczne są niższe. W 2001r. wynosiły dla upraw warzywniczych 450zł/ha, dla upraw tradycyjnych 369zł/ha, natomiast w przypadku upraw sadowniczych 540zł/ha. Należy jednak zaznaczyć, że wysokość wsparcia jest określona rozporządzeniem ministra właściwego dla danego rynku. I tak w roku 2002, wsparcie dla gospodarstw ekologicznych wynosiło ok. 50% w stosunku do roku ubiegłego. Pomimo dynamicznego rozwoju w ostatnim okresie, skala produkcji ekologicznej w Polsce, na tle innych państw europejskich jest niewielka. W perspektywie integracji Polski z UE, produkcja ekologiczna jest szansą wielu mniejszych, nie specjalistycznych gospodarstw. Można także spodziewać się, że w miarę wzrostu zamożności społeczeństwa będzie wzrastał krajowy popyt na produkty ekologiczne.

V. Cele Polityki Ekologicznej Powiatu

56.Cele strategiczne i priorytety ochrony środowiska Powiatu Grodziskiego wynikające ze strategii rozwoju Województwa, Regionu Celem polityki ekologicznej jest wprowadzenie na danym obszarze, w tym przypadku w Powiecie Grodziskim, ładu ekologicznego. Powinno się ono odbywać przy pełnym uwzględnieniu dążenia mieszkańców do harmonijnego i kompleksowego rozwoju społeczno - gospodarczego i przestrzennego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla II Polityka Ekologiczna Państwa przyjęta przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i przez Sejm RP w sierpniu 2001r. II Polityka Ekologiczna Państwa w odróżnieniu od I polityki z 1991 roku, ustala cele do osiągnięcia (krótkookresowe do 2002 r., średniookresowe do 2010 r., długookresowe do 2025 r.) oraz narzędzia i instrumenty realizacyjne, nie ustala natomiast konkretnych zadań do wykonania. Sposoby osiągania celów polityki ekologicznej sprecyzowane zostały w Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002÷2010. W oparciu o te dokumenty opracowywane są na szczeblach regionów, powiatów, miast i gmin odpowiednie strategie rozwoju i programy ochrony środowiska.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 49 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Polityka ekologiczna Powiatu Grodziskiego powinna: • opierać się na rzetelnej diagnozie problemów ekologicznych Powiatu, • wyznaczać priorytety działań w zakresie gospodarki odpadami, ochrony zieleni, obszarów cennych przyrodniczo, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód, ochrony przed hałasem itd. opierając się na informacjach o stanie aktualnym, a także mając na uwadze kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego, • określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych w Powiecie. Określeniu celów, zadań i realizacji Polityki Ekologicznej Powiatu służy opracowany Program Ochrony Środowiska wraz z PGO. Przedstawione w kolejnych rozdziałach cele i zadania Polityki Ekologicznej niezbędne dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, opierają się o wyniki i wnioski z przeprowadzonej inwentaryzacji stanu środowiska naturalnego Powiatu, a także z przyjętej strategii rozwoju Powiatu. Zadaniem pierwszoplanowym jest zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska wynikających z przeszłej, szerokorozumianej działalności mieszkańców. Do głównych celi strategicznych, mających na celu ochronę środowiska, które wynikają ze Strategii rozwoju Powiatu Grodziskiego należą: 1. Prowadzenie racjonalnej gospodarki odpadami stałymi poprzez: • stworzenie warunków do segregacji odpadów komunalnych, • podjęcie działań w kierunku utylizacji odpadów stałych (spalarnia śmieci). 2. Rozbudowa, modernizacja infrastruktury technicznej poprzez: • rozbudowę sieci kanalizacyjnej, • zapewnienie odpowiedniego standardu jakości wody, racjonalizacje jej zużycia. 3. Promocja nowoczesnych technologii produkcji przyjaznych środowisku naturalnemu poprzez: • rozpoznanie miejsc charakterystycznych ewentualnie zagrożeń na wypadek awarii przemysłowej bądź transportowej, • podjęcie działań w kierunku produkcji zdrowej żywności. 4. Edukacja ekologiczna społeczeństwa poprzez: • wykorzystanie środków masowego przekazu: prasy, lokalnego i regionalnego TV, internetu, radio, • inicjowanie i wspieranie proekologicznych działań tj. konkursy i szkolenia. Realizacja tych zadań będzie jednocześnie zapoczątkowaniem działań proekologicznych wspomagających planowany rozwój społeczno-gospodarczy.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 50 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

57.Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych Ochrona zasobów wód podziemnych i poprawa jakości wód powierzchniowych oraz właściwa i uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa jest jednym z priorytetowych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska, które powodują zanieczyszczenia przedostające się poprzez obieg wodny do wszystkich elementów środowiska. Od stanu gospodarowania zasobami wodnymi i właściwie rozwiązanych elementów użytkowania wody tj. od poboru wody do zrzutu ścieków, zależy jakość życia w każdej sferze życia, począwszy od potrzeb egzystencjalnych po doznania natury ogólno poznawczej i estetycznej. Wody powierzchniowe należą do podstawowych komponentów środowiska, o ogromnym znaczeniu dla gospodarki i warunków bytowania człowieka i innych organizmów, a jednocześnie szczególnie mocno podatnych na szkodliwe działanie. Znaczący wpływ na stan jakości wód powierzchniowych mają ścieki, zarówno komunalne jak i przemysłowe odprowadzające substancje biogenne. Nieoczyszczone ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych powodują, że stan czystości tych wód jest niezadowalający. Przekroczone są dopuszczalne normy w trzystopniowej klasyfikacji czystości wód. Jakość wód jest często pozaklasowa. Przykładowo w 2000 roku ponad 60% odcinków polskich rzek niosło wody zanieczyszczone bakteriologicznie w stopniu przekraczającym normy. Trzeba jednak zauważyć, że obowiązujący w Polsce system klasyfikacji rzek odbiega od systemów obowiązujących w UE. Polskie wymagania są zasadniczo ostrzejsze. Ocena jakości wód wg kryteriów wskaźników fizykochemicznych (metoda najbardziej zbliżona do metody krajów UE) pokazuje, że w 2000r. ok. 32% odcinków badanych rzek znajdowało się w I klasie, 46% w II klasie, 13,3% w klasie III, a 8% stanowiły wody pozaklasowe. W ostatnich latach, w okresie przemian gospodarczych zaobserwowano stałe zmniejszanie się ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych. W wielu zakładach w ramach planowanych działań zmniejszających zużycie surowcowe, w tym wody, wprowadza się obiegi zamknięte wody, wody technologiczne, czyste technologie itp., co skutkuje mniejszą ilością produkowanych odpadów i ścieków. Dlatego też obecnie najpoważniejszym problemem dla zapewnienia czystości wód powierzchniowych jest zrzut nieoczyszczonych ścieków komunalnych. W związku z niską jakością wód powierzchniowych i podziemnych ujmowanych do celów konsumpcyjnych oraz kiepskim stanem znacznej części urządzeń dystrybuujących i uzdatniających, jakość wody do picia dostarczanej mieszkańcom Polski odbiega od surowych standardów UE, jak również norm krajowych. W 2000 r. wodę złej jakości dostarczało mieszkańcom wsi 13% wodociągów lokalnych, 32% studni publicznych i 45% studni przydomowych.

1.1.Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa II Polityka Ekologiczna Państwa określa cele w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych, stosunków wodnych i poprawy jakości wód oraz wskazuje zasady działań, w ujęciu perspektywicznym, jakie powinny zostać podjęte, aby założone cele mogły zostać osiągnięte.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 51 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Możliwość poprawy stanu jakości wody i ochrony zasobów wodnych w świetle zapisów II polityki Ekologicznej Państwa i działań w UE, przejawia się poprzez: 1.Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. 2.Zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych. 3.Przywrócenie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego. Powyższym celom służą w skali kraju i województwa następujące działania: 1. Złagodzenie deficytów czystej wody, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich. 2. Realizacja zlewniowych programów budowy i modernizacji systemu oczyszczalni ścieków. 3. Reforma systemu zarządzania wodą, w tym urealnienie opłat za korzystanie z wód. 4. Podjęcie realizacji programu intensywnego zalesiania obszarów wododziałowych i terenów przydatnych dla rolnictwa. 5. Ograniczenie ilości nieoczyszczanych ścieków komunalnych i przemysłowych kierowanych do wód, a także zwiększenie udziału wysokoefektywnych metod oczyszczania ścieków. 6. Ograniczenie wykorzystania zasobów wód podziemnych przez przemysł do niezbędnych potrzeb (np. przemysł farmaceutyczny, przemysł spożywczy). 7. Zlikwidowanie deficytów wody w miastach oraz zapewnienie wody o odpowiednich parametrach sanitarnych dla celów konsumpcyjnych i produkcyjnych na wsi.

1.2.Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych Priorytety: I. Ochrona ilości wód podziemnych poprzez racjonalne kształtowanie poboru wody, melioracje, regulacje odpływów itp., z czego największe znaczenie ma kształtowanie poboru wód, uwzględniające ochronę najcenniejszych zasobów czwartorzędowych zbiorników wodonośnych (GZWP Nr 144 i 150) oraz słabo odnawialnego zbiornika trzeciorzędowego. II. Wykorzystywanie zasobów wód podziemnych dla potrzeb ludności jako wody do picia i jako surowca dla przemysłu spożywczego oraz innych specjalnych działów produkcji, natomiast dla potrzeb rolnictwa, pozostałego przemysłu, energetyki, rekreacji należy wykorzystywać wody powierzchniowe.

1..2..1.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Ochrona i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez podjęcie działań prawno-administracyjnych, technicznych, ekonomicznych i edukacyjnych eliminujących lub ograniczających źródła zanieczyszczenia tych wód związanych z różnymi formami działalności gospodarczej oraz bytowaniem człowieka w środowisku. 2. Prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń oraz opracowanie projektu monitoringu cieków powierzchniowych, emisji zanieczyszczeń i jakości wód. Szczególna koncentracja ochrony w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych oraz na obszarach głównych zbiorników wód podziemnych. 3. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód poprzez: kanalizowanie terenów osadnictwa, budowę oczyszczalni ścieków oraz racjonalizację zużycia nawozów i środków ochrony roślin w rolnictwie, modernizację / likwidację składowisk odpadów bez ekranizacji podłoża:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 52 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• przygotowanie inwestycji: Modernizacji I – szego ciągu technologicznego oczyszczalni ścieków, • przygotowanie inwestycji: Budowy kanalizacji w Rostarzewie, Ruchocicach, Granowie i Kubaczynie oraz rozbudowy sieci kanalizacyjnej w Grodzisku Wielkopolskim, • przygotowanie inwestycji: Budowy oczyszczalni ścieków w Ruchocicach oraz rozbudowy oczyszczalni ścieków w Granowie, • przygotowanie inwestycji: Budowy kanalizacji grawitacyjnej i 12 pompowni w ramach każdej wsi Gminy Granowo i osiedla Granowa, • przygotowanie inwestycji: Remontu i modernizacji oczyszczalni ścieków w Grodzisku Wielkopolskim, • przygotowanie inwestycji: Budowa pompowni i rurociągu tłocznego, zastępującego odcinek kolektora odprowadzającego nadmiar wód infiltracyjnych w Gminie Wielichowo. 4. Likwidacja niekontrolowanych odprowadzeń nieoczyszczonych ścieków do cieków powierzchniowych oraz likwidacja niekontrolowanych zanieczyszczeń wód ze źródeł obszarowych, głównie z terenów intensywnie nawożonych. 5. Kontynuacja krajowego monitoringu wód podziemnych na terenie Powiatu Grodziskiego. 6. Kontynuacja monitoringu wód podziemnych Pradoliny Warszawsko - Berlińskiej, występującej na terenie Gminy Wielichowo, szczególnie narażonej na zanieczyszczenia. 7. Objęcie ochroną zlewni Kanału Grabarskiego i Północnego Kanału Obry (po wodowskaz Stradom) wykorzystywanych dla zasilania infiltracyjnych ujęć komunalnych. 8. Budowa wodociągu w Kuźnicy Zbąskiej w Gminie Rakoniewice.

1..2..2.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Kontynuacja krajowego oraz lokalnego monitoringu wód podziemnych na terenie Powiatu Grodziskiego. 2. Dalsze wprowadzanie ograniczeń w użytkowaniu wód podziemnych poprzez opracowanie zasad weryfikacji i wydawania nowych pozwoleń na pobór wód podziemnych. 3. Sukcesywna redukcja źródeł zanieczyszczeń cieków powierzchniowych poprzez: • budowę kanalizacji w Rostarzewie, Ruchocicach, Granowie i Kubaczynie oraz rozbudowie sieci kanalizacyjnej w Grodzisku Wielkopolskim, • budowę oczyszczalni ścieków w Ruchocicach oraz rozbudowę oczyszczalni ścieków w Granowie, • budowę pompowni i rurociągu tłocznego, zastępującego odcinek kolektora odprowadzającego nadmiar wód infiltracyjnych w Gminie Wielichowo, • budowę kanalizacji grawitacyjnej i 12 pompowni w ramach każdej wsi Gminy Granowo i osiedla Granowa, • remont i modernizacje oczyszczalni ścieków w Grodzisku Wielkopolskim, • rozbudowa kanalizacji i oczyszczalni miejskiej w Wielichowie, • budowa oczyszczalni wiejskich: Augustowo, Dębsko, Gradowice, Łubnica, Prochy, Reńsko, Śniaty, Trzcinica, Wilkowo Polskie i Zielęcin, w Gminie Wielichowo. 4. Budowa wodociągu w Kuźnicy Zbąskiej w Gminie Rakoniewice. 5. Zrealizowanie wodociągu dla miasta Wielichowo oraz wybudowanie stacji wodociągowej w Wielichowie, zwodociągowanie Wielichowa - Wsi i Ziemina.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 53 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

6. Modernizacja miejskich i zakładowych oczyszczalni ścieków w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT).

2. Ochrona powietrza atmosferycznego W Polsce w latach 90 - tych emisja pyłów do powietrza zmniejszyła się o 57 %, związków siarki o 48 %, a związków azotu O 28 %. Z ponad 2,3 mln ton pyłów i gazów, wyemitowanych w roku 2000, neutralizowane było ok. 99 % pyłów i blisko 38 % gazów. Odnosząc wielkość emisji do PKB, okazuje się, że w ostatniej dekadzie XX wieku, zanieczyszczenie SO2 w przeliczeniu na jednostkę PKB spadło 5 -krotnie, NOx - 3,5- krotnie, a pyłu – ponad 6 - krotnie. Świadczy to, że przemiany strukturalne w sektorze przemysłu i komunalno - bytowym, jak również zastosowane instrumenty polityki ekologicznej (w tym inwestowanie w urządzenia) wpłynęły pozytywnie na wielkość emisji głównych zanieczyszczeń powietrza. Dynamika poprawy tych wskaźników ma jednak tendencję malejącą. Generalnie jakość powietrza atmosferycznego jest obecnie w Polsce stosunkowo dobra z wyjątkiem kilku dużych aglomeracji miejskich. Niemniej jednak, mimo poprawy, jaka nastąpiła, poziom emisji zanieczyszczeń utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, w porównaniu z krajami UE. Podstawową tego przyczyną jest niekorzystna struktura źródeł produkcji energii elektrycznej i cieplnej, oparta w 97 % na węglu. Energia elektryczna wytwarzana przy wykorzystaniu źródeł odnawialnych stanowi około 2% energii elektrycznej wytwarzanej w Polsce. Wskaźniki emisji w przeliczeniu na jednego mieszkańca są dla Polski wyższe niż w większości rozwiniętych krajów. Emisja tlenków siarki na mieszkańca wyniosła w Polsce w 1999 r. 61 kg wobec przeciętnej dla krajów UE 27 kg. Wielkość emisji tlenków azotu w Polsce (30 kg na mieszkańca) jest zbliżona do średniej dla UE. Pod względem emisji CO2 na mieszkańca (9,06 t) Polska plasuje się w pobliżu średniej dla UE (8,58 t). Obecnie do najważniejszych ujemnych skutków zanieczyszczenia powietrza w Polsce można zaliczyć: • podwyższone zanieczyszczenie powietrza na obszarach wielu miast związane z oddziaływaniem tzw. niskiej emisji z niesprawnych urządzeń ciepłownictwa komunalnego oraz rosnącym natężeniem ruchu pojazdów • lokalnie podwyższone zanieczyszczenie środowiska substancjami szczególnie szkodliwymi dla zdrowia ludzi i dla środowiska (metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne, drobne cząstki pyłu zawieszonego). Ponadto, w związku z intensywnym rozwojem motoryzacji pojawiło się groźne zjawisko lokalnego przekroczenia norm emisji tlenków azotu, tlenków węgla oraz ozon troposferycznego na obszarach zurbanizowanych, głównie w pobliżu ważnych ciągów komunikacyjnych. O jakości powietrza atmosferycznego w Powiecie Grodziskim decydują przede wszystkim: • emisje zanieczyszczeń z procesów produkcji energii tj. procesów spalania paliw stałych, w szczególności dotyczy to indywidualnego ogrzewania budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej (tzw. niska emisja), • emisje zanieczyszczeń z ruchu komunikacyjnego, • emisje zanieczyszczeń z procesów przemysłowych.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 54 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Bez wprowadzenia środków zaradczych, takich jak oszczędzanie energii, wdrażanie nowych energio- i materiałooszczędnych technologii, zastępowanie tradycyjnych nośników energii innymi, bardziej przyjaznymi dla środowiska naturalnego i niekonwencjonalnymi jej formami, trudno będzie w sposób widoczny poprawić jakość powietrza atmosferycznego w powiecie. Ochrona powietrza atmosferycznego powinna być realizowana m.in. przez: • oszczędzanie energii, • modyfikacji systemów energetycznych, • wdrażanie energooszczędnych technologii w przemyśle. Ochrona środowiska przez zmniejszanie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem obniżania poziomu życia, ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją mieszkania w ciepłych domach, dobrze oświetlonych i zaopatrzonych w urządzenia gospodarstwa domowego, zaprzestaniem korzystania ze środków transportu, czy wreszcie z ograniczeniem dostępu do różnych form wypoczynku. Energię można zaoszczędzić: • modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania, jak i w przesyle, • wykonując termoizolację budynków, • wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i gospodarstwach domowych, • promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych. Systemy energetyczne oparte na tradycyjnych nośnikach energii, węglu kamiennym, brunatnym, ropie naftowej i gazie ziemnym, po pewnych modyfikacjach i zmianach technologicznych mogą stać się mniej uciążliwe dla środowiska naturalnego. Najbardziej znane przykłady takich modyfikacji to zastąpienie tradycyjnych systemów energetycznych systemami skojarzonymi - w zależności od sytuacji - scentralizowanymi lub zdecentralizowanymi. W projektach należy również uwzględnić możliwość wprowadzenia proekologicznych kotłów gazowych, kombinowanych gazowo - olejowych, fluidalnych, w których paliwem jest gaz ziemny lub gaz uzyskany ze zgazowania węgla. Energię można oszczędzać nie tylko w przemyśle, energetyce czy budownictwie. Również indywidualne gospodarstwa rodzinne, ze względu na ich powszechność mają wielkie możliwości ochrony środowiska przez oszczędzanie. Energia możliwa do zaoszczędzenia przez jednego mieszkańca pomnożona przez liczbę mieszkańców jest porównywalna z energią traconą w przemyśle. Jednym z podstawowych działań mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej przez mieszkańców jest termoizolacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. W celu optymalizacji kosztów, działania takie powinny być każdorazowo przedmiotem odpowiedniego audytu energetycznego. Termoizolacja bezpośrednio ogranicza stratę energii cieplnej do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw w kotłowniach i ogranicza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych, ogranicza ilość powstających odpadów paleniskowych. Oszczędzanie energii w gospodarstwie domowym powinno być skutkiem świadomych działań zmierzających do ochrony środowiska. Jednak przy obecnym stanie tej świadomości

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 55 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego musi być dodatkowo inspirowane bodźcami ekonomicznymi - czyli odpowiednią polityką finansową państwa. Poprzez tanie kredyty, odpisy, ulgi podatkowe lub zmianę struktury cen za wodę, energię elektryczną, gaz, węgiel, ropę i energię cieplną można doprowadzić do opłacalności stosowania, np.: elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych, termoregulatorów, nowoczesnych systemów termoizolacyjnych, hydraulicznych, czy oświetleniowych. Ze względu na nie znaczną ilość cieków wodnych w powiecie grodziskim przewiduje się małą popularność małych, przydomowych elektrowni wodnych, z których wytworzony prąd może być wykorzystywany lokalnie w gospodarstwach domowych oraz ośrodkach turystycznych. Na jednej trzeciej obszaru Polski, występują korzystne warunki wiatrowe i uzasadnione jest eksploatowanie elektrowni wiatrowych. Region zalicza się do obszarów o korzystnych warunkach wiatrowych (energia wiatrowa poniżej 1000 ÷ 1200 kWh/m2/rok). Instalowanie elektrowni wiatrowych może być tu uzasadnione szczególnie na wzniesieniach, co należy jednak każdorazowo, szczegółowo przeanalizować na podstawie obserwacji i pomiarów warunków lokalnych.

2.1.Program działań niezbędnych dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego Priorytety: Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez: • oszczędzanie energii, • modernizacje systemów energetycznych i likwidację niskiej emisji, • ingerencję w komunikacje samochodową.

2..1..1.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu ulicznego poprzez: • zmianę organizacji ruchu drogowego poprzez np. wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie, szczególnie dotyczy to dróg dojazdowych do projektowanej autostrady A 2, • budowę tras rowerowych, • permanentną eliminację z ruchu drogowego pojazdów odznaczających się nadmierną emisją zanieczyszczeń do powietrza poprzez rygorystyczną kontrolę stanu technicznego samochodów w punktach diagnostycznych, • modernizację taboru autobusowej komunikacji lokalnej. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw i z palenisk domowych poprzez: • likwidację lokalnych kotłowni przez podłączenie odbiorców do lokalnych sieci cieplnych, • wprowadzenie indywidualnych liczników ciepła w budynkach wielorodzinnych ogrzewanych centralnie. • termoizolację, tj. ocieplenie mieszkań, doszczelnienie lub wymiana okien i drzwi, • wpływanie na jakość węgla i koksu spalanego przez mieszkańców poprzez zastosowanie dopłat do opału dla mieszkańców, kupujących węgiel i koks o niższej

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 56 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

zawartości siarki (w tym przypadku konieczna byłaby kontrola jakości węgla na składach, a dopłaty nie powinny być bezpośrednie), • wykorzystanie alternatywnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne, energia wiatrowa, 3. Edukacja ekologiczna w zakresie preferowania wprowadzania nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce, przemyśle (materiały termoizolacyjne) oraz promocje oszczędzania energii akcjami propagandowymi, nawołującymi przede wszystkim do indywidualnego oszczędzania energii w gospodarstwach domowych. 4. Wyróżnianie i promowanie przez Starostwo Powiatowe zakładów stosujących technologie mało i bezodpadowe, ograniczające w sposób znaczący wpływ procesów technologicznych na stan czystości powietrza. 5. Zwiększenie lesistości Gmin Granowo i Kamieniec oraz maksymalne wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień na obszarach o niskich klasach gleb.

2..1..2.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Spełnienie wymagań w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, poprzez podjęcie następujących działań: • ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych w tym: - modernizacja taboru, - ograniczenie ruchu samochodowego w centrum Miast Powiatu. • optymalizację gospodarki cieplnej w tym: - wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, - kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych, - poprawa jakości spalanych paliw, - wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych. - stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania paliw stałych (węgla, koksu), 2. Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie oszczędzania energii i korzystania z proekologicznych źródeł energii odnawialnej poprzez prowadzenie różnych kampanii np. dzień bez samochodu lub propagowanie korzystania z samochodu prywatnego wspólnie przez kilka osób. 3. Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych poprzez: • wdrożenie najlepszych dostępnych technologii przyjaznych dla środowiska, • zmniejszenie materiałochłonności produkcji, • zmianę niektórych surowców stosowanych w procesach technologicznych, • automatyzację procesów technologicznych.

3. Ochrona środowiska akustycznego Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, które odznacza się mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich ekosystemach biosfery.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 57 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

W hydrosferze występują hałasy powodowane przez środki komunikacji wodnej, stałe i ruchome obiekty militarne, przemysłowe, sportowo - turystyczne oraz przez siły przyrody. Hałas może być przyczyną powszechnej degradacji środowiska, pogarszając jego jakość, nieraz do tego stopnia, że znaczne obszary biosfery nie mogą spełniać swojej naturalnej funkcji. Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje ponad 22 % terenu kraju, a na jego oddziaływanie jest narażona znaczna część (33 %) ludności Polski. Prognozy przewidują, że jeżeli nie zostaną podjęte intensywne działania w kierunku ograniczania hałasu, liczby te zwiększą się w 2010 do 28 % i 40 %. Wyniki badań ankietowych, przeprowadzone w niektórych wysoko rozwiniętych krajach wskazują, że narzekania na uciążliwości hałasu wysuwają się na pierwsze miejsce. Mimo to wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, ponieważ skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się: • szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności, • zmniejszeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, • negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, • zmniejszeniem sprawności nauczania, • zwiększeniem negatywnych uwarunkowań pracy i komunikacji, powodujących nawet wypadki. Hałas powoduje pogarszanie jakości środowiska, a w konsekwencji: • utratę naturalnej wartości środowiska, jaką jest cisza, • zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych albo ich utratę, • zmianę zachowań ptaków i zwierząt.

3.1.Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Państwa do 2005 r. należy wykonać mapy akustyczne miast powyżej 100 tys. mieszkańców, jednak problem hałasu szczególnie drogowego uwidacznia się nie tylko w dużych miastach, lecz również w miejscowościach o liczbie mieszkańców 50 ÷ 100 tys. osób. Szczególnie ma to miejsce w miejscowościach o dużym stopniu zagęszczenia zabudowy w ich centralnej części, gdzie drogi są wąskie i brak jest możliwości ich modernizacji.

3.2.Zasady ograniczania uciążliwości hałasu Zasady ograniczania uciążliwości hałasu dla środowiska, a zatem i dla ludzi oraz innych organizmów żywych, polegają na: • ograniczaniu hałaśliwości środków transportu, komunikacji i przemysłu, • prawidłowym lokalizowaniu w środowisku źródeł hałasów i obiektów chronionych przed hałasem, • stosowaniu, tam gdzie jest to niezbędne, odpowiednich zabezpieczeń przeciwhałasowych, • odpowiednim organizowaniu funkcjonowania obiektów w środowisku. Ochrona środowiska przed hałasem nie może ograniczać się do limitowania hałaśliwości tylko pojedynczych jego źródeł (środków komunikacji, transportu i przemysłu), lecz powinna obejmować również powierzchniowe źródła hałasu, do których zalicza się drogi, lotniska,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 58 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, sportowe, rozrywkowe itp. Na klimat akustyczny środowiska, niezależnie od charakteru źródeł hałasu, w istotny sposób oddziałuje lokalizacja obiektów komunikacyjnych (np. drogi szybkiego ruchu) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami dojazdowymi. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska mają hałasy komunikacyjne i przemysłowe. Prowadzenie skutecznej działalności w zakresie ograniczania hałasu w środowisku wymaga ustawodawstwa integrującego problematykę ochrony przed hałasem w jednym akcie prawnym, który dotąd w Polsce nie został opracowany. Dążenie do takiego kompleksowego ujęcia widoczne jest natomiast w poszczególnych krajowych aktach prawnych, a więc w ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach, normach, instrukcjach i zaleceniach.

3.3.Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego Priorytet: Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie hałasu na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu.

3..3..1.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Na terenie Powiatu nie ma miejscowości, które ustawowo byłyby zobowiązane do wykonania map akustycznych, dlatego też, ze względu na ograniczenie kosztów takich opracowań, proponuje się wykonanie planu akustycznego dla terenu najbardziej zagrożonego tj. Miasta Grodzisk Wielkopolski przez, który przebiega droga krajowa nr 32 Poznań - Zielona Góra. 2. Wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych hałasem drogowym. 3. Monitoring hałasu zakładów przemysłowych, emitujących hałas o wartościach ponadnormatywnych. 4. Identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie Powiatu Grodziskiego pochodzących od ruchu samochodowego oraz zakładów przemysłowych z uwzględnieniem przewidywanego wzrostu natężenia ruchu samochodowego po otwarciu autostrady A2 i zjazdów w miejscowościach: Buk i Nowy Tomyśl. 5. Podjęcie działań zmniejszających uciążliwość hałasu drogowego dla mieszkańców w centrum Miast Powiatu w tym m.in.: • wprowadzenie ograniczeń prędkości jazdy, • poprawa nawierzchni dróg, 6. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań z zakresu ochrony przed hałasem zwłaszcza przy lokalizacji nowych dróg oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych. 7. Wprowadzenie ekranów naturalnych lub, – jeśli to niemożliwe – sztucznych, głównie w miejscach gdzie zabudowa mieszkaniowa lub obiekty podlegające szczególnej ochronie znajdują się w obrębie stref uciążliwości dróg publicznych i linii kolejowych. 8. Kontynuacja budowy obwodnicy Miasta Grodzisk Wielkopolski.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 59 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

3..3..2.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Ograniczenie uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu obowiązujących standardów. 2. Monitoring hałasu drogowego. 3. Okresowa kontrola hałasu przemysłowego i kolejowego. 4. Ograniczenie hałasu drogowego w centrum Miast Powiatu poprzez: • budowę obwodnic miast uwzględniających ich lokalizację na terenach bez zabudowy mieszkaniowej, a w przypadku braku takich obszarów uwzględnienie lokalnych zabezpieczeń akustycznych, • wprowadzenie ograniczenia ruchu kołowego w centrum Miast Powiatu z docelowym zakazem ruchu kołowego na terenie rynków miast, 5. Ograniczenie hałasu przemysłowego do obowiązujących standardów, a w przypadku braku takiej możliwości wyznaczenie obszarów ograniczonego użytkowania. 6. Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem: • przy lokalizacji nowych dróg, • przy lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych, • określenie obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż nowo budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych.

58.Ochrona powierzchni Ziemi Negatywny wpływ na jakość gleb oraz wód mają: niewłaściwa gospodarka odpadami, a także zanieczyszczenia przemysłowe oraz skażenia gruntów spowodowane przez byłe bazy wojskowe. W Polsce jest ok. 8 600 km2 gleb zdegradowanych przez przemysł, z czego ok. 20 % jest silnie zdegradowane. Występują one głównie w południowo-środkowej i południowo-zachodniej części kraju. Głównymi przyczynami zanieczyszczenia gruntów są: górnictwo, w tym siarkowe, oraz oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych przez przemysł i źródła mobilne. Ponadto ok. 700 km2 gruntów jest zanieczyszczonych przez pozostałości pestycydów i po-sowieckie bazy wojskowe. Zanieczyszczenia metalami ciężkimi występują w otoczeniu zakładów przemysłowych, na terenach miast i aglomeracji, w pobliżu dużych ciągów komunikacyjnych oraz na terenach składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych. W związku z powyższym działania, jakie należy podejmować w celu ochrony powierzchni ziemi muszą koncentrować się przede wszystkim na gospodarce odpadami - oraz rekultywacji terenów zdegradowanych wcześniejszą działalnością człowieka (tereny przemysłowe, wojskowe itp.) Ochrona gleb, gruntów oraz zasobów kopalin jest jednym z ważniejszych kierunków ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska, powstających w wyniku zanieczyszczenia powierzchniowej części litosfery.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 60 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

3.4.Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa Poprawę czystości gleb i gruntów oraz ochronę zasobów kopalin realizuje się w świecie poprzez: • Ograniczenie zakresu zagospodarowania gleb w sposób, który nie odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom. • Zmniejszenie oddziaływania na grunty i gleby procesów degradacji wywołanych imisją zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką. • Dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego. • Eliminację produkcji rolniczej lub odpowiednią zmianę struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia, wszędzie tam, gdzie stopień tego zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki. W zakresie użytkowania zasobów kopalin działania koncentrują się na: • Ograniczeniu wydobycia, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, a także zmniejszeniu zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu. • Koncesjach na wydobycie surowców mineralnych wydawanych pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze programów ograniczających skalę i zakres naruszeń środowiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi. Miarą skuteczności polityki ekologicznej w zakresie użytkowania zasobów mineralnych w gospodarce będą wskaźniki zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB.

3.5.Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin Planowane działania w zakresie gospodarki odpadami wraz z ich harmonogramem rzeczowo-finsowym przedstawiono w Planie Gospodarki Odpadami stanowiącym integralną część opracowania Programu Ochrony Środowiska. Priorytety: I. Wprowadzenie planowej, zgodnie z wymogami XXI w. gospodarki odpadami. II. Racjonalne i zrównoważone wykorzystanie zasobów mineralnych Powiatu.

3..5..1.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Kontynuacja krajowego monitoringu jakości gleb. 2. Prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 3. Likwidacja wszystkich „dzikich” wysypisk odpadów rozproszonych na terenie Powiatu. 4. Objęcie szczególną ochroną obszarów gleb wysokiej bonitacji szczególnie w zwartych, dużych kompleksach zwłaszcza w centralnej i wschodniej części Powiatu). 5. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 61 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

6. Maksymalne wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, jak i skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacja wyrobisk. 7. Ochrona zasobów udokumentowanych przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 8. Przygotowanie folderu informacyjnego o obszarach perspektywicznych dla poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż kopalin. 9. Realizacja zadań wynikających z Programu Gospodarki Odpadami.

3..5..2.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Kontynuacja krajowego monitoringu jakości gleb. 2. Prowadzenie monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 3. Maksymalne wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacja wyrobisk. 4. Ochrona zasobów udokumentowanych przed zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 5. Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS. 6. Realizacja zadań wynikających z Programu Gospodarki Odpadami.

4. Ochrona środowiska przyrodniczego Środowisko przyrodnicze Ziemi, kształtowane od milionów lat przez czynniki naturalne (m.in. ruchy kontynentalne, zjawiska tektoniczne, zmiany klimatu - okresy zlodowaceń itp.), w ciągu kilku tysięcy lat zostało przekształcone działalnością człowieka. Bogate i zróżnicowane niegdyś biocenozy naturalne uległy silnej degradacji, a ich powierzchnia uległa znacznemu zmniejszeniu. Wraz z kurczeniem się terytoriów o charakterze naturalnym zanikają - czasem w bardzo szybkim tempie - liczne gatunki roślin i zwierząt, są wyniszczane siedliska ich bytowania i całkowitemu przekształceniu ulega krajobraz: z naturalnego na antropogeniczny. Oczywiście wpływa to na zaburzenie stanu globalnej równowagi ekologicznej. Wraz ze wzrostem liczby zjawisk niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego, rośnie jednak sprzeciw wielu gremiów na całym świecie przeciwko agresywnej i nieograniczonej ekspansji człowieka i postępującej destrukcji przyrody. Idea ochrony przyrody i środowiska znalazła odzwierciedlenie nie tylko w protestach i ruchach społecznych, ale także weszła na stałe do prawodawstwa wielu cywilizowanych krajów. Jak wykazują już wieloletnie doświadczenia nie wystarczy ochrona pojedynczego gatunku, czy obiektu. Taka ochrona jest niewystarczająca i nieefektywna. Konieczna jest ochrona kompleksowa siedlisk i krajobrazów, szczególnie tych zawierających elementy naturalnych ekosystemów. Program ochrony przyrody w Polsce obejmuje m.in. działania prawne i organizacyjne, mające na celu: • ochronę gatunkową rzadkich oraz zagrożonych roślin i zwierząt,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 62 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• ochronę najcenniejszych ekosystemów, • zapewnienie trwałości lasów, • ochronę gleb i racjonalizacje ich wykorzystania, • rehabilitację przyrodniczą (rewitalizację) terenów zdegradowanych.

4.1.Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa Celem ochrony przyrody w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa jest zwiększenie skali rekultywacji i denaturalizacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska, powstrzymanie procesu degradacji zasobów kultury, a także skuteczności ochrony obszarów objętych już ochroną prawną. Powyższe cele ochrony przyrody mają być osiągnięte poprzez realizację następujących działań: • tworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego kraju; • poprawa stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej; • zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrody; • osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski.

4.2.Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego W celu podjęcia odpowiednich działań chroniących obszary i obiekty przyrodniczo cenne przed degradacją należy prowadzić bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych Powiatu (np. występowanie chronionych gatunków roślin i zwierząt) oraz przygotować rejestr obiektów, które powinny zostać objęte ochroną prawną. Należy również w miarę możliwości dążyć do zwiększania obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody oraz zwracać szczególną uwagę na rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody. Priorytet: Ochrona i wzbogacanie istniejących zasobów przyrody, w szczególności naturalnych siedlisk.

4..2..1.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Sporządzenie inwentaryzacji stanu lasów. 2. Inwentaryzacja zasobów i walorów przyrodniczych w układzie gmin poprzez zlokalizowanie występujących stanowisk chronionych i takich, które ochroną należy objąć tj. rzadkich gatunków roślin i zwierząt, cennych i rzadkich przyrodniczo zespołów roślinnych oraz obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej. 3. Sporządzenie rejestru obiektów i obszarów cennych przyrodniczo i ich waloryzacja w celu ewentualnej ochrony prawnej. 4. Objęcie szczególną ochroną:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 63 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• fragmentu kompleksu leśnego reprezentującego pozostałość dawnego Łęgu Obrzańskiego projektowanego jako rezerwat przyrody „Dąbrowa” w Reńsku Gmina Wielichowo, • fragmentu kompleksu leśnego poprzedzielanego kompleksami łąk z licznymi ciekami i rowami położonego na terenie Wielkiego Łęgu Obrzańskiego projektowanego jako rezerwat przyrody „Sepno” (Sepno) Gmina Kamieniec, • projektowanego parku krajobrazowego w rejonie Nowego Tomyśla, który obejmowałby unikalny w skali europejskiej typ powiązań pomiędzy silnym zróżnicowaniem cech fizyczno-geograficznych tzw. sandru podziurawionego a odzwierciedlającą je mozaiką użytkowania gruntów (Gminy Grodzisk Wielkopolski i Rakoniewice), • Doliny Środkowej Obry nie objętej dotychczas formami ochrony przyrody w Gminach Kamieniec, Wielichowo i Rakoniewice projektowanego jako obszar chronionego krajobrazu. 5. Opracowanie szczegółowego programu ochrony flory i fauny na terenie Powiatu, obejmującego ochronę gatunków zwierząt będących cennymi składnikami fauny na terenie Powiatu, poprzez stworzenie obszarów chronionych. 6. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 7. Aktywizacja turystyczna i rekreacyjna nowych terenów Powiatu z zachowaniem ich najcenniejszych walorów poprzez: • dostosowanie wielkości ośrodków rekreacyjnych i zespołów działek letniskowych do pojemności środowiska przyrodniczego, • ograniczenie zainwestowania rekreacyjnego w obrębie projektowanego parku krajobrazowego, • wprowadzenie niezainwestowanego pasa terenu o szerokości min. 100 m od linii brzegowej jezior, • zachowanie odległości zabudowy od akwenów pozwalającej utrzymać równowagę ekologiczną oraz zapewnienie dostępności brzegów jezior dla ogółu osób korzystających z rekreacji i dla zwierząt. 8. Zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla osób niepełnosprawnych. 9. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa. Wszystkie zadania mające na celu ochronę walorów krajobrazowych oraz przywrócenie pierwotnej rzeźby terenu i szaty roślinnej terenom zmienionym na skutek działalności człowieka, powinny być tematem współpracy władz Powiatu, Gmin, przedstawicieli szkół, przedsiębiorstw, itd.

4..2..2.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Realizacja programu ochrony flory i fauny na terenie Powiatu. 2. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych poprzez: • rozwiązanie problemów gospodarki wodno - ściekowej, • renaturalizację wybranych odcinków rzek i cieków wodnych. 3. Identyfikacja likwidacji zagrożeń spowodowanych działalnością zakładów przemysłowych.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 64 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

4. Powiększanie liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów. 5. Dostosowanie zagospodarowania w projektowanym parku krajobrazowym, obejmującym Sandr Nowotomyski (Gmina Rakoniewice), do wymogów postawionych w planie ochrony tego parku. 6. Oznaczanie docelowych granic obszarów podległych ochronie. 7. Stabilne uformowanie ekosystemów będących jednocześnie obszarami chronionymi, niewymagającymi dużej ingerencji ze strony człowieka, przy jednoczesnym rozwoju przemysłu racjonalnie korzystającego z zasobów środowiska, odnawialnych źródeł energii i technologii mało i bezodpadowych. 8. Identyfikacja obszarów zdegradowanych, ich rekultywacja oraz nowoczesne zagospodarowanie.

59.Rozwój przemysłu turystyczno – rekreacyjnego i rolnictwa Priorytety: I. Rozwój turystyki. II. Aktywizacja wsi i rozwój rolnictwa ekologicznego.

4..2..3.. Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Opracowanie programu turystyczno - rekreacyjnego w Powiecie Grodziskim, przyciągnięcie nowych grup turystów, a w szczególności: a. przygotowanie odpowiedniej oferty działek letniskowych i narzucenie wielkości działek zapewniającej wypoczynek oraz wpisanie się w lokalny ekosystem i stwarzającej możliwość wzbogacenia środowiska o nowe gatunki roślinności, b. dostosowanie charakteru zagospodarowania rekreacyjnego do typu środowiska przyrodniczego, przy równoczesnym dążeniu do zróżnicowania form wypoczynku, c. wyznaczanie nowych tras turystycznych (pieszych i rowerowych). d. opracowanie i wdrożenie polityki informacyjno - promocyjnej Powiatu poprzez: • stworzenie Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej, • opracowanie zasad promocji turystycznej powiatu i dobór odpowiednich narzędzi promocji, • opracowanie przewodnika po trasach turystycznych, • włączenie młodzieży w działania promocyjne i informacyjne, • integracja działań promocyjnych instytucji, Gmin, organizacji lokalnych w zakresie rozwoju działań turystyczno-kulturalnych, • opracowanie i upowszechnianie Powiatowego Kalendarza Imprez Kulturalnych.

2. Rozbudowa infrastruktury technicznej wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji. a) podnoszenie standardów obecnie istniejących obiektów turystycznych, b) rozbudowa bazy noclegowo - gastronomicznej, rozrywkowej, kulturalnej itp., c) rozwój działalności agroturystycznej uzupełniającej ofertę turystyczną Powiatu. 3. Prowadzenie działań służących zachowaniu walorów ekologicznych Powiatu. a) opracowanie programu „Czyste rzeki”, b) budowanie świadomości ekologicznej mieszkańców,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 65 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

c) opracowanie i wdrożenie programu segregacji i przetwarzania odpadów, d) prowadzenie systematycznych działań służących usunięciu zagrożeń ekologicznych w Powiecie. 4. Podjęcie działań mających na celu zwiększenie wykorzystania bazy noclegowej w okresach posezonowych. 5. Utworzenie bazy wypoczynkowej nad Jeziorem Kuźnickim. 6. Zidentyfikowanie możliwości aktywizacji terenów wiejskich poprzez włączenie się w tworzenie Gminnych Centrów Przedsiębiorczości i opracowanie programu rozwoju rolnictwa ekologicznego.

4..2..4.. Działania długookresowe, do roku 2010 1. Podjęcie działań prowadzących do powstania nowej bazy noclegowej. 2. Stworzenie w miarę stałej i atrakcyjnej oferty turystycznej na wszystkie cztery pory roku. 3. Rozwój rolnictwa ekologicznego.

60.Edukacja ekologiczna

61.Wprowadzenie Postęp technologiczny wywiera coraz większy wpływ nie tylko na środowisko przyrodnicze i społeczne, ale również na procesy nauczania i wychowania. Kształtowanie poglądów, przekonań i postaw obywatelskich w zakresie odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego oraz za zdrowie własne i innych stał się jednym z celów nauczania i wychowania nie tylko w Polsce, ale i w wymiarze globalnym. Realizację kształtowania środowiskowego prowadzi się na wszystkich poziomach edukacji – od przedszkola po wyższe studia uniwersyteckie – umożliwiając w ten sposób ludziom zrozumienie wielorakich relacji człowieka z otoczeniem przyrodniczym, technicznym i społecznym. Treści ekologiczne są wpisane w naukę i wychowanie na wszystkich poziomach edukacji szkolnej oraz w kształcenie ustawiczne. W edukacji szkolnej od kilkunastu lat zauważa się dynamiczny wzrost zainteresowania problematyką środowiskową tak w odniesieniu do stosowanych strategii kształcenia i podejmowania działań edukacyjnych jak i treści programów przewidzianych do realizacji w ramach bloków przedmiotowych i poszczególnych przedmiotów. Pomimo coraz częściej prowadzonych dyskusji wokół różnych aspektów edukacji ekologicznej i budowania świadomości ekologicznej zagadnienia związane ze sposobem kształtowania postaw i poglądów nie doczekały się jednoznacznego rozstrzygnięcia i niejednokrotnie budzą wiele wątpliwości i zastrzeżeń.

62.Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności Powiatu Droga do racjonalnego gospodarowania środowiskiem i jego zasobami naturalnymi prowadzi przede wszystkim przez świadomość ekologiczną społeczności zamieszkującej dany obszar, w tym przypadku społeczność Powiatu Grodziskiego. Ocena poziomu świadomości ekologicznej społeczności danego obszaru nie jest sprawą łatwą, gdyż nie istnieje żadna

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 66 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego miarodajna skala, którą można by tu zastosować. Dojrzewanie świadomości ekologicznej następuje poprzez proces jej rozbudzania i kształtowania. Można przyjąć, że świadomość ekologiczna przeciętnego mieszkańca powiatu grodziskiego nie różni się od świadomości ekologicznej przeciętnego Polaka i pozostaje głównie na etapie rozbudzania. Opiera się ona bardziej na emocjach niż na wiedzy. Obecnie, budzenie i kształtowanie świadomości ekologicznej odbywa się głównie poprzez edukację, którą można realizować przede wszystkim na różnych poziomach szkolnictwa oraz w działalności pozaszkolnej poprzez środki masowego przekazu, kampanie, harcerstwo, działalność organizacji pozarządowych itp. Wyposażenie Powiatu w urządzenia oświaty i wychowania jest jednym z głównych elementów warunkujących poziom życia i rozwój Powiatu, gdyż możliwości rozwoju Powiatu w dużym stopniu uzależnione są właśnie od wykształcenia mieszkańców. W obowiązujących aktualnie programach szkolnych, elementy edukacji ekologicznej zaczynają odgrywać coraz większą rolę, ale jeszcze nie na poziomie wystarczającym. Edukacja ekologiczna powinna stać się powszechna i obejmować w programach szkolnych wszystkie przedmioty. Świadomość ekologiczną mieszkańców należy we właściwy sposób kształtować podnosząc jej jakość. W niektórych dziedzinach dotyczących kształtowania i ochrony środowiska proces rozbudzania świadomości ekologicznej mieszkańców jest zaawansowany i wymaga jedynie właściwej strategii jej kształtowania oraz umacniania. Braki w znajomości podstawowych zagadnień związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami są często przyczyną lokalnych konfliktów dotyczących inwestycji proekologicznych.

63.Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej Stwierdzając stan rozbudzonej świadomości ekologicznej mieszkańców Powiatu Grodziskiego należy zauważyć istniejącą potrzebę: • uzbrojenia jej w podstawową, ale rzetelną wiedzę z zakresu ochrony i kształtowania środowiska, • właściwego wykorzystania tej świadomości w polityce ekologicznej Powiatu. Rzetelne informacje o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są, bowiem czynnikami niezbędnymi dla osiągnięcia sukcesu w realizacji edukacji ekologicznej. Specjaliści w dziedzinie metodyki edukacji ekologicznej na całym świecie są zgodni, co do tego, że im wcześniej w procesie kształcenia i wychowania jest ona wprowadzana, tym jest skuteczniejsza. Dzieci w wieku przedszkolnym wykazują duże zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i są najpodatniejsze na kształtowanie właściwych proekologicznych postaw. Częściej niż dorośli, ze zrozumieniem przyjmują konieczność wprowadzenia do swojego życia prośrodowiskowych zachowań, polegających czasem na rezygnacji z czegoś, co wydaje się bardzo wygodne. Są bardziej wrażliwe na zło, jakie wyrządzamy przyrodzie. Głównym miejscem dla edukacji ekologicznej zawsze będzie szkoła. Konieczne jest natychmiastowe wprowadzenie do wszystkich szkół powszechnej edukacji ekologicznej opartej na dobrze opracowanych programach.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 67 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Wprowadzana edukacja musi być nowoczesna, wykorzystująca najnowsze zdobycze metodyki. Powinna opierać się także na współpracy międzyszkolnej na poziomie lokalnym, regionalnym i międzynarodowym (globalnym). Należy przygotować odpowiednią kadrę i dobre programy nauczania. Należy znaleźć fundusze na wprowadzenie edukacji ekologicznej do szkół. Pierwszym krokiem na drodze wprowadzania edukacji ekologicznej do szkół powinno być powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia. Ich zadaniem byłoby przebadanie stanu aktualnego i znalezienie współpracowników. Kolejnym krokiem byłoby dobranie odpowiednich programów do przeprowadzenia warsztatów i szkoleń dla nauczycieli różnych przedmiotów. Poszczególni nauczyciele stanowiliby ogniwa powstającej sieci łączącej różne szkoły, które podejmowałyby wspólnie konkretne działania związane z potrzebami środowiska lokalnego. Nad tymi działaniami czuwaliby koordynatorzy. W ramach współpracy szkół odbywałyby się sesje, konferencje, warsztaty, konkursy i kampanie. Najbardziej naglącą jest potrzeba przeprowadzenia kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów. W tej kampanii muszą wziąć udział wszystkie zaangażowane w sprawy ochrony środowiska organizacje pozarządowe, administracja lokalna i wszystkie szkoły, związki wyznaniowe. Znalezienie funduszy na jej przeprowadzenie, powołanie koordynatora dla jej przeprowadzenia i opracowania programu jest sprawa pilną.

64.Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej Priorytet: Podniesienie świadomości ekologicznej lokalnej społeczności.

65.Działania krótkookresowe, do roku 2006 1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej. 2. Powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia w celu przebadania stanu aktualnego edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników. 3. Przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków oraz wprowadzenie edukacji ekologicznej do szkół. 4. Przygotowanie odpowiedniej kadry i dobrych programów nauczania obejmujących problematykę Powiatu. 5. Nawiązanie współpracy z przedszkolami, szkołami podstawowymi i średnimi, polegającej na: • wspólnym uzgodnieniu zakresu i formy edukacji ekologicznej w ramach niektórych przedmiotów (chemia, geografia, biologia, technika, WOS), • przeprowadzaniu różnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych w przedszkolach, szkołach typu: „Zielona Szkoła” (w tym np. Wielkie Puszkowanie, Uratujmy drzewo) z nagrodami np. w formie pomocy edukacyjnych (komputer, prenumerata pisma o zagadnieniu ekologicznym itp.), • uzgodnieniu zasad finansowania ww. edukacji, a także finansowania edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej, • bezpośrednim uczestnictwie przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 68 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• organizacji akcji promocyjnych, w postaci imprez masowych i happeningów, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji np. Sprzątanie Powiatu Grodziskiego, • organizacji konkursów (np. „Najczystsze podwórko", „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej", itp.) z nagrodami, np. w postaci wzbogacenia infrastruktury osiedlowej o place zabaw dla najmłodszych, ławki, trawniki i klomby, itp., • organizacji wystaw prac związanych z ekologią, stworzonych przez artystów amatorów i profesjonalistów, • organizacji zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „Składowisko w trakcie budowy, eksploatacji i rekultywacji", „System selektywnej zbiórki”), • organizacji pokazów (pt. „Sprzęt komunalny", „Jak segregować odpady"), • organizacji sesji filmowych (filmy pt. „Śmieci", „Budujemy bezpieczne składowiska", „Ścieki", „Budowa oczyszczalni ścieków", „Przyroda i Ty", „Śmierć czai się w metalach"), • organizacji wycieczek ekologicznych, np. na: Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami, • organizacji seminariów, sympozjów, konferencji itp. 6. Prowadzenie akcji na rzecz pozyskania sposobów do finansowania edukacyjnych działań proekologicznych np. w postaci ufundowania nagród w organizowanych konkursach. 7. Edukacja i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych i terenów przyrzecznych.

66.Działania długookresowe, do roku 2010 1. Dobranie odpowiednich programów do przeprowadzenia warsztatów szkolnych i szkoleń dla nauczycieli różnych przedmiotów. 2. Utworzenie sieci łączącej różne szkoły w celu podejmowania wspólnych konkretnych działań związanych z potrzebami środowiska lokalnego. 3. Utrwalanie i pogłębianie postaw proekologicznych poprzez realizację opracowanych, nowoczesnych programów edukacji ekologicznej dla wszystkich szkół, przedszkoli i ich realizacja.

67.Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu Główną zasadą realizacji Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami Powiatu powinna być zasada wykonywania zadań przez jednostki związane z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych istnienia programu i ich uczestnictwa w nim. Dobra organizacja zarządzania Programem daje szansę na skuteczne jego wdrożenie. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska Powiatu Grodziskiego w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktur zarządzania środowiskiem. Docelowo program ten powinien utożsamiać się z wyodrębnionym systemem zarządzania środowiskiem w Powiecie.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 69 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

4.3.Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem Z punktu widzenia programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim z uwagi na rolę, jaką pełnią. Zaliczamy do nich: • Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem. • Podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące. • Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu. • Społeczność powiatu jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.

Za koordynację prac wynikających z Programu powinien odpowiadać zespół powołany przez Starostę. Zespół ten w sposób kompleksowy dobierałby zespoły eksperckie, liderów lokalnych, organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, które powinny uczestniczyć w realizacji Programu poprzez typowanie obszarów rozwojowych wraz ze wskazaniem możliwości realizacyjnych. Zespół taki powinien działać pod kierunkiem Starosty, jako organu jednoosobowo odpowiedzialnego za realizację Programu. Samorząd Powiatu dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategie rozwoju Powiatu, politykę przestrzenną, społeczną, ekologiczną i gospodarczą, tworzy także programy wykonawcze. Wykonywanie tych zadań nie może odbywać się bez odpowiednich instrumentów, dlatego też jest potrzebna współpraca z instytucjami, które dysponują takimi instrumentami. Instrumenty realizacji programu zostały opisane w rozdz. V.

4.4.Współpraca w ramach Powiatu Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu Ochrony Środowiska jest szeroko pojęta współpraca między wszystkimi partnerami włączonymi w ochronę środowiska zarówno podczas opracowywania programu, jak i podczas jego wdrażania. Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program jak również samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo Powiatu.

VI. Podstawowe instrumenty i narzędzia zarządzania realizacją Programu Ochrony Środowiska

1. Instrumenty realizacji programu Na system zarządzania realizacją Programów Ochrony Środowiska składają się przede wszystkim: • tworzenie i doskonalenie instrumentów do realizacji programu, • monitorowanie skuteczności działań podejmowanych w ramach realizacji programu, • aktualizacja programu.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 70 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

1.1.Instrumenty prawno - administracyjne Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają: • normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.), • normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np.: jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.). Warunkiem członkostwa Polski w UE jest dostosowanie krajowych przepisów prawnych do prawa obowiązującego w UE. Polska jest w trakcie procesu dostosowywania prawodawstwa do wymogów stawianych w UE. Podejmując jakiekolwiek działanie rozwojowe na szczeblu Powiatu należy uwzględniać zarówno aktualne przepisy polskiego prawa ochrony środowiska jak i wymagania i standardy, do których Polska dąży, starając się o członkostwo w UE.

1.2.Instrumenty ekonomiczno - rynkowe Mechanizmy ekonomiczno - rynkowe zaliczane są do grupy mechanizmów, które stwarzają możliwość minimalizacji społecznych kosztów ochrony środowiska oraz uzupełniają lub wzmacniają działanie narzędzi prawnych i administracyjnych w związku z tym, że tworzą zachęty natury ekonomicznej do przestrzegania wymagań o charakterze prawno - administracyjnym. Do tej grupy instrumentów zalicza się: • opłaty, w tym: za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, za eksploatację i wydobycie kopalin, z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, za świadczone usługi komunalne, miejscowe (np. klimatyczne), z tytułu ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. • subwencje, m.in.: dotacje i pożyczki i kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe itp., • kary ekologiczne za: przekraczanie warunków odprowadzania ścieków, pobór wody w ilości większej niż ustalona, naruszenie wymogów środowiska w zakresie ochrony powietrza, hałasu, niewłaściwego składowania odpadów, usuwania drzew i krzewów itp.

Wymienione powyżej instrumenty są dość dobrze stworzone i zadaniem władz, w tym również Powiatu, jest umiejętne i skuteczne ich wykorzystanie. Niewielkie znaczenie i wykorzystanie mają w Polsce inne narzędzia z tej grupy: • Depozyty ekologiczne, czyli opłaty, które musi ponieść nabywca produktu uciążliwego dla środowiska, po czym są one zwracane po odstawieniu wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca eksploatacji bądź miejsca zakupu. • Zastawy ekologiczne, stosowane w przypadku inwestorów podejmujących budowę zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska; pozwolenie na funkcjonowanie tego typu zakładów wydaje się na ściśle określony termin, po upływie, którego zakład jest likwidowany, a teren rekultywowany. Zastaw, złożony na specjalnym, oprocentowanym koncie, powinien pokryć koszty likwidacji zakładu i rekultywacji terenu. • Ubezpieczenia ekologiczne, obejmujące ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego (np.: od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska, systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska).

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 71 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• Rynek uprawnień do handlu emisjami. Zadaniem władz Powiatu jest, więc upowszechnienie i wykorzystanie powyższych narzędzi, a uchwalone w maju 2001 ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z 2001 r.) oraz ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628 z 2001 r.) pomogą na pewno w upowszechnianiu tych narzędzi.

1.3.Instrumenty finansowe Narzędzia te kojarzone są z systemem finansowania ochrony środowiska. System finansowania ochrony środowiska jest nierozerwalną częścią całego systemu ekonomiczno - finansowego. Polski system finansowania ochrony środowiska i działań bezpośrednio z nią związanych charakteryzuje się: • trwałymi, prawnie zagwarantowanymi źródłami środków pieniężnych, • dominującym udziałem środków pozabudżetowych, • stałym wzrostem efektywności wykorzystania środków finansowych, • konsekwentnym podporządkowaniem systemu finansowania priorytetom polityki ekologicznej na każdym szczeblu decyzyjności, • ścisłym powiązaniem pomiędzy systemem zarządzania ochroną środowiska (MŚ, PIOŚ, samorząd) a podstawowymi elementami systemu finansowania.

Integracji systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce sprzyjają następujące czynniki: • ogromna skala potrzeb wynikająca z wieloletnich opóźnień i zaniedbań, • rosnąca świadomość ekologiczna wśród społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie zagrożeń dla zdrowia ludzi i przyrody, • coraz większa zgodność instytucji rządowych, pozarządowych i sektora gospodarczego w sprawach wydatkowania pieniędzy na rzecz poprawy stanu środowiska w Polsce.

Dotychczas, tzn. do końca 2003 roku, podstawowym źródłem finansowania zadań wynikających z programów w zakresie ochrony środowiska i dziedzin pokrewnych były: • fundusze celowe tzw. ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, Fundusz Leśny, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Ekofundusz), • środki własne podmiotów gospodarczych, • budżet samorządów terytorialnych (gmin, powiatów i województw), • środki własne ludności i środki społeczne, • budżet państwa, • sektor bankowy, • przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej (Phare II, ISPA, SAPARD) • zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne). Głównymi źródłami wpływu pieniędzy do krajowych funduszy ekologicznych są ustalone procentowo dla każdego z nich: • opłaty i kary za składowanie odpadów, • opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 72 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• opłaty i kary za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska; • opłaty i kary za zasolenie wód powierzchniowych przez kopalnie węgla kamiennego, • opłaty i kary z tytułu emisji tlenków azotu oraz opłaty górnicze i geologiczne. Dochodami NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich mogą być także środki z tytułu: • udziału tych funduszy w spółkach • emisji obligacji, • zaciągania kredytów i udzielania oprocentowanych pożyczek na realizację zadań ochrony środowiska i gospodarki wodnej, • oprocentowania rachunków bankowych, • zyski z finansowanych przedsięwzięć, • wpływy i środki z innych funduszy, • inne dochody określone przez Radę Ministrów. Środki tych funduszy przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska. Dofinansowanie może być udzielone w formie: • dotacji lub subwencji, • pożyczki, kredytu, • obligacji, w tym obligacji komunalnych, • leasingu. Określenie formy i wielkości dofinansowania zależy od: • rodzaju przedsięwzięcia i jego skali (inwentaryzacja, rekultywacja, edukacja itd.), • statusu wnioskodawcy, • rodzaju instytucji finansującej (bank, fundusz, budżet itp.).

Praktycznie każdego roku prowadzone są analizy najpilniejszych potrzeb w zakresie ochrony środowiska i na tej podstawie ogłaszane są listy zadań priorytetowych w ubieganiu się o dofinansowanie przedsięwzięć. Osobne listy ogłasza NFOŚiGW i fundusze wojewódzkie. Na rok 2003 zadania priorytetowe NFOŚiGW obejmują: 1. W dziedzinie ochrony wód i gospodarki wodnej: • budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków i kanalizacji (z wykorzystaniem „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych” - Art. 43 ustawy Prawo wodne z 18.07.2001 r., a do czasu jego powstania „Programu wyposażenia, stosownie do wymagań Dyrektywy 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych: aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, zakładów sektorów przemysłu rolno-spożywczego w oczyszczalnie ścieków, dostosowanego do warunków zamknięcia negocjacji i jego transpozycja do statystyki państwowej”, autorstwa Instytutu Ochrony Środowiska), • budowa, rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków przedsiębiorstw z listy 80 - najbardziej uciążliwych dla środowiska w skali kraju oraz przedsięwzięć wynikających z podpisanej przez Polskę „Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru morza Bałtyckiego” z 1974 roku i 1992, co pozwoli na likwidację tzw. „gorących punktów” wynikających z Konwencji Helsińskiej oraz innych zobowiązań międzynarodowych Polski, • inwestycje wieloletnie w gospodarce wodnej zgłoszone przez Ministra Środowiska, w tym przede wszystkim budowa dużych, wielozadaniowych zbiorników wodnych,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 73 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• przedsięwzięcia z zakresu małej retencji, ujęte w wojewódzkich programach retencji, • ujęcia wód - budowa, rozbudowa i modernizacja, • stacje uzdatniania wody - budowa, rozbudowa i modernizacja, 2. W dziedzinie ochrony powietrza: • ograniczanie emisji zanieczyszczeń z dużych źródeł emisji, (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/80/WE z dnia 23.10.2001r., Decyzja Rady 81/462/EWG, Dyrektywa Rady 93/76/EEC, Rezolucja Rady z dnia 18.12.1997 r., Rezolucja Rady z dnia 7.12.1998 r.), • oszczędzanie surowców i energii, • poprawę jakości paliw i technologii silnikowych stosowanych w transporcie, (Dyrektywa Rady 1999/30/WE, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/69/WE, Dyrektywa Rady 1999/32/WE, Dyrektywa Rady 98/70/WE), • modernizację systemów ciepłowniczych, • wykorzystanie alternatywnych, a przyjaznych środowisku źródeł energii. (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/77/WE), • ochronę przed promieniowaniem jonizującym zgodnie z zasadami przyjętymi przez Międzynarodową Komisje Ochrony przed Promieniowaniem (IRPC) oraz w Dyrektywie 97/43 EUROATOM • utylizację odpadów w procesie spalania Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów. 3. W dziedzinie ochrony powierzchni ziemi: • rekultywacje terenów zdegradowanych przez wojsko i przemysł, • likwidacje nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, • zagospodarowanie odpadów komunalnych i osadów ściekowych oraz odpadów opakowaniowych i poużytkowych, • unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, • zagospodarowanie odpadów powstających w czasie użytkowania i po zakończeniu użytkowania środków transportu. 4. W dziedzinie leśnictwa: • realizacja „Programu zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnych drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010”, • realizacja „Krajowego Programu Zwiększania Lesistości”, • przebudowa drzewostanów pozostających pod wpływem emisji przemysłowych i na terenie leśnych kompleksów promocyjnych oraz odnowienia pożarzysk i innych terenów poklęskowych, • ochrona ekosystemów leśnych przed szkodami powodowanymi przez czynniki biotyczne i abiotyczne, • modernizacja bazy szkółkarskiej w celu optymalizacji produkcji szkółkarskiej pod względem ilości, jakości i asortymentu materiału sadzeniowego. 5. Dziedzina ochrony przyrody i krajobrazu:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 74 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• zabiegi ochronne i renaturalizacyjne oraz działania łagodzące skutki antropopresji na obszarach uznanych za istotne do realizacji strategii ochrony przyrody i strategii ochrony różnorodności biologicznej, • ochrona w warunkach „in situ” i „ex situ” oraz rozmnażania i rozprzestrzeniania zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt, • urządzenia bezpośredniej ochrony na terenach parków narodowych, • działania służące zachowaniu cennych elementów rodzimej przyrody oraz krajobrazu, przez: przywracanie walorów założeniom parkowym i pałacowo-ogrodowym, • rozwój bazy lokalowej służącej edukacji ekologicznej prowadzonej przez parki narodowe, parki krajobrazowe i w leśnych kompleksach promocyjnych. 6. W dziedzinie geologii i górnictwa: • rekultywacja powierzchni ziemi na terenach zdegradowanych działalnością górniczą, • wprowadzanie technologii ograniczających powstawanie odpadów w trakcie wydobycia i przeróbki surowców, • ochrona powierzchni ziemi przed skutkami eksploatacji podziemnej i otworowej między innymi poprzez podsadzanie i lokowanie odpadów mineralnych, • ujmowania i uzdatniania wód kopalnianych i wód zasolonych, • prognozy i badania geologiczne związane ze zmianami środowiska, zachodzącymi w związku z działalnością i likwidacją kopalń oraz naturalnymi zagrożeniami geodynamicznymi, • zadania nowoczesnej kartografii geologicznej, hydrogeologicznej i geośrodowiskowej, • dokumentowanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych oraz głównych zbiorników wód podziemnych, • rozpoznanie przyjaznych środowisku źródeł energii /wody termalne/ i wód leczniczych, • prowadzenie podstawowych badań geologicznych oraz ocena perspektyw surowców kraju m. in. dla potrzeb procesu koncesjonowania wydobycia kopalin. 7. W dziedzinie hałasu: • realizacji map ochrony akustycznej dla aglomeracji zamieszkałych przez powyżej 250 tys. mieszkańców, • instalacji ekranów o długości do 80 km ograniczających przenikanie hałasu, • wspieranie przedsięwzięć w zakresie oceny i zarządzania hałasem w środowisku, służących realizacji postanowień Dyrektywy 2002/49/WE w sprawie oceny i zarządzania hałasem w środowisku. Praktycznie stałą listę zadań priorytetowych od początku istnienia tj. od 1991 roku ma fundacja Ekofundusz zajmująca się dystrybucją funduszy pochodzących z ekokonwersji długów, działająca od 1991 roku. Zaliczają się do nich: 1. Ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi. 2. Ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji. 3. Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej. 4. Ochrona różnorodności biologicznej.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 75 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

5. Gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. We wszystkich pięciu dziedzinach dotacje EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do kosztów. Poza tym projekty takie powinny spełniać przynajmniej jeden z następujących warunków: • wprowadzać na polski rynek nowe technologie, szczególnie z krajów-donatorów, • prowadzić do uruchomienia krajowej produkcji proekologicznej, • mieć szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczenia pełnego finansowania projektu w części nie objętej dotacją. Istotnym elementem systemu finansowania zadań programu ekorozwoju są środki pomocowe zagraniczne. Szczególne znaczenie mają tu takie programy i fundusze o charakterze pomocowym jak: • program PHARE Unii Europejskiej, w tym programy transgranicznej europejskiej współpracy (CBC - „Cross Border Cooperation”), • Globalny Program na rzecz Środowiska (GEF - Global Environment Fasility) z podprogramem „małe granty” - od 1994 roku, • program UNDP, w tym Umbrella Project, • program Regionalnego Centrum Środowiskowego na Europę Środkową i Wschodnią (REC) - od poł. 1990 roku. W ostatnich latach istotne znaczenie miały środki programów wspierających działania priorytetowe, przewidziane do wykonania w okresie przedakcesyjnym. Od roku 2000 UE przekazuje dla wszystkich 10 państw kandydujących pomoc w wysokości 3 mld EURO rocznie, w tym w ramach programu: • PHARE - 1,5 mld EURO, • ISPA - 1 mld EURO; program ten ukierunkowany jest na realizację dużych projektów inwestycyjnych, w tym z zakresu ochrony środowiska (głównie infrastrukturalne) i na rozwój sieci transportowych, • SAPARD - 0,5 mld EURO na wsparcie dla rolnictwa i terenów wiejskich. Kluczowe znaczenie dla Unii Europejskiej w tworzeniu planów operacyjnych dla tych programów mają regionalne i lokalne programy ekorozwoju, przedstawiające spójne i długofalowe koncepcje na rzecz zrównoważonego rozwoju. W Polsce pomoc przedakcesyjna UE kształtuje się następująco: ISPA - fundusz wspierający rozwój infrastruktury ochrony środowiska i transportu. Priorytetem są zadania o zasięgu regionalnym lub ponad regionalnym (krajowym). Fundusz administrowany jest centralnie (MŚ, NFOŚ, UKIE, KE). Polska może otrzymać ok. 250 ÷ 190 mln euro rocznie. Po akcesji Fundusz przekształcony zostanie w Fundusz Spójności. PHARE II: • tzw. Phare I A- (30 % środków) fundusz wspierający budowę i wzmocnienie infrastruktury instytucjonalnej oraz relatywnie niewielkich inwestycji wpierających dostosowanie polskiego prawodawstwa do legislacji Wspólnoty,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 76 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• tzw. Phare ESC (regionalny) (70 %) - fundusz inwestycyjny wspierający przedsięwzięcia dotyczące infrastruktury ochrony środowiska na poziomie województw. Fundusz administrowany przez Zarządy Województw, MRRiB, PARR, UKIE, KE. W ramach Programu PHARE wyodrębniono program CBC II mający na celu wspieranie przygranicznych obszarów, dzielących wspólną granicę ze Wspólnotą Europejską w realizacji projektów o charakterze transgranicznym. Nowe zasady CBC zawarte zostały w Rozporządzeniu Komisji Europejskiej 2760/98 z 18.12.1998. SAPARD - fundusz wspierający wielofunkcyjny rozwój obszarów wziętych i modernizacji rolnictwa. Konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu są identyfikowane na poziomie lokalnym. Szacuje się, że łącznie wsparcie infrastruktury sektora ekologicznego z finansowych instrumentów wspólnotowego wsparcia przedakcesyjnego i strukturalnego wyniesie aktualnie ok. 200 ÷ 250 mln euro rocznie, a po akcesji ok. 400 ÷ 590 mln euro rocznie. Głównym beneficjentem wsparcia jest i będzie sektor publiczny: gminy, miasta, powiaty, przedsiębiorstwa komunalne. Od maja 2004 r., tj z chwilą włączenia Polski do Unii Europejskiej struktura dofinansowania zadań proekologicznych z środków europejskich ulegnie zmianie. Z tego względu w Programie Ochrony Środowiska nie omówiono szczegółowo zasad ubiegania się o środki z Funduszu ISPA. Od maja 2004 r. Fundusz ISPA zostanie zastąpiony przez Fundusz Spójności. Jego cele i procedury zbliżone będą do Funduszu ISPA. Dotyczyć to będzie zadań głównie z zakresu gospodarki wodno – ściekowej i odpadowej. Minimalna kwota zadania to 10 mln EU. Procedura wnioskowania prowadzona będzie przez WFOŚiGW i NFOŚiGW i organy działające w imieniu Ministerstwa Środowiska. Przy ubieganiu się o środki pomocowe z Funduszu Spójności wnioskodawcy muszą spełniać szereg wymogów: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) dotyczyć - poprawy jakości wód powierzchniowych oraz polepszenia jakości i dystrybucji wody pitnej, - zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, - realizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi, - poprawy jakości powietrza, b) być zgodny z celami i zasadami polityki ekologicznej UE, c) przyczyniać się do redukcji zanieczyszczeń oddziaływujących na znaczną liczbę ludzi, d) przyczyniać się do osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE, e) oddziaływać transgranicznie, f) odbiorcą wsparcia winien być w pierwszej kolejności samorząd terytorialny, związek gmin, przedsiębiorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny, g) min. wartość kosztorysowa przedsięwzięcia -10 mln euro. 2. Ponadto ustala się: A. Dla gospodarki wodno - ściekowej:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 77 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Ι priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji min. 100 000 RLM, ΙΙ priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 15 000 – 100 0 00 RLM, ΙΙΙ priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji 2 000 - 15 000 RLM.

B. Dla gospodarki odpadami brane będą pod uwagę: - inwestycje w dużych aglomeracjach, zgodnie z planami gospodarki odpadami, - inwestycje na terenach, gdzie istnieją składowiska odpadów stwarzające zagrożenie dla wód podziemnych, - inwestycje na terenach, gdzie wyczerpała się pojemność składowiska. Ι Priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników powyżej 200 000 mieszkańców, ΙΙ Priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 150 000 – 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 150 000- 200 000 mieszkańców, ΙΙΙ Priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 100 000 – 150 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 100 000 – 150 000 mieszkańców,

C. Dla ochrony powietrza priorytetowo traktowane będą: - inwestycje ochronne w strefach, w których występują okresowe przekroczenia stężenia zanieczyszczeń (redukcje niskiej emisji), - krajowe / regionalne sieci monitoringu elementów środowiska, - przedsięwzięcia ochronne o charakterze ponadregionalnym, - przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody. Dodatkowo od 2004 r. pojawi się możliwość dofinansowania z funduszy strukturalnych. Dla zadań z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej będą to głównie: EFRR (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) oraz EFS (Europejski Fundusz Społeczny). Wnioskowanie następuje do Urzędów Marszałkowskich i tam dokonywana jest ocena i dalsza kwalifikacja składanych wniosków. EFRR udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim firmom. Ze środków EFS finansowane są głównie szkolenia zawodowe i rozwój zatrudnienia.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 78 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Przy ubieganiu się o dofinansowanie z Funduszy Strukturalnych wnioskodawcy muszą spełniać następujące wymogi: 1. Kryteria podstawowe Projekt musi: a) polegać na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska, może dotyczyć także poprawy jakości zarządzania środowiskiem, w szczególności: - zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków, - zagospodarowanie odpadów, - poprawa jakości powietrza, - zapobieganie powodziom, - wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii, - wsparcie zarządzania ochroną środowiska, b) być zgodny ze strategią rozwoju województwa, c) spełniać polskie i unijne przepisy ochrony środowiska, d) mieć pozytywny (lub neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (zatrudnienie, równość szans, społeczeństwo informacyjne). 2. Kryteria dodatkowe Preferowane będą projekty: a) o wartości min. 2 mln euro w przypadku projektów z zakresu gospodarki wodno - ściekowej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii, b) o wartości min. 1 mln euro w przypadku projektów infrastrukturalnych, c) o wartości min. 0,5 mln euro w przypadku projektów z zakresu zarządzania środowiskiem, d) komplementarne do innych projektów inwestycyjnych realizowanych na obszarze, którego dotyczy projekt, e) kompleksowe, w tym realizowane przez więcej niż jedną jednostkę samorządową, f) realizowane na obszarach cennych przyrodniczo.

1. Rodzaj beneficjentów a) jednostki samorządu terytorialnego, lub działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, b) związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, c) inne jednostki publiczne,

2. Poziom dofinansowania − 75% kosztów kwalifikowanych − 50% kosztów kwalifikowanych, w przypadku, gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto. Zgłoszenie zadań do dofinansowania w ramach funduszy strukturalnych EFRR i EFS należy składać jak najszybciej w I - szej połowie 2003 roku celem wstępnej kwalifikacji. Wnioski

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 79 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego szczegółowe będą przyjmowane w II - giej połowie 2003 roku. W zależności od priorytetu i rodzaju zadań są różne wymagania do dalszej kwalifikacji poszczególnych zadań. Poniżej przedstawiono zadania z zakresu infrastruktury ochrony środowiska kwalifikujące się do dofinansowania w ramach funduszy EFRR i EFS: A. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków: 1. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych, 2. Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych, 3. Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody, 4. Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków, 5. Budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej.

B. Zagospodarowanie odpadów: 1. Organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu, 2. Wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk), 3. Budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych.

C. Poprawa jakości powietrza: 1. Modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, 2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji".

D. Zapobieganie powodziom: 1. Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.), 2. Tworzenie polderów, 3. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi, 4. Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji" .

E. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska: 1. Opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza, 2. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza, 3. Utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód, 4. Tworzenie map terenów zalewowych.

F. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii:

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 80 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

1. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa).

W ramach ww. typów projektów do kwalifikujących się wydatków mogą być zaliczone: 1. Roboty budowlano-montażowe, 2. Zakup wyposażenia, 3. Roboty wykończeniowe, 4. Nadzór inżynierski, 5. Przygotowanie dokumentacji technicznej (limit wielkości kosztów zostanie określony), 6. Wykup gruntów (maksymalnie 10% wartości projektu). Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych EFRR, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania. Przy realizacji ww. zadań obowiązująca jest procedura wzorowana na Unii Europejskiej, tj.: - wybór konsultanta, - wybór projektanta, - wybór inżyniera kontraktu, - wybór generalnego wykonawcy, w oparciu o postępowanie przetargowe - przetargi nieograniczone. Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie 575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych ERDF, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe zadania.

1.4.Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu Jest to grupa instrumentów bardzo obszerna i ciągle rozbudowywana. Do najważniejszych należą tu: • nowe, ściśle powiązane z programem, metody tworzenia i realizacji budżetów samorządowych, w tym także powiatowych, szczególnie budżetów zadaniowych, • system zarządzania jakością, jako element systemu zarządzania na każdym szczeblu, w tym także Powiatem, • systemowe podejście do budowy marketingu. Budżet zadaniowy to nowa filozofia tworzenia budżetu Powiatu, która nakazuje odejście od administrowania finansami na rzecz efektywnego i ściśle powiązanego z dokumentami strategicznymi zarządzania finansami. Proponuje się wprowadzenie takiego budżetu w najbliższym roku jako alternatywnego dla tworzonych dotychczas budżetów.

Systemy zarządzania jakością stosowane są już powszechnie w polskich przedsiębiorstwach. Wdrażanie systemu zarządzania jakością jako instrumentu realizacji Programu Ochrony Środowiska to duże wyzwanie dla władzy publicznej każdego szczebla, w tym również dla władz Powiatu. Doświadczenia krajów zachodnich pozwalają proponować wprowadzenie procedur przewidzianych w normach ISO grupy 9000 do sfery usług publicznych.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 81 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Przeniesienie ich do polskich gmin, powiatów i regionów byłoby zgodne z założeniami reformy administracyjnej wprowadzającej m.in. decentralizację zarządzania środkami publicznymi i dałaby szanse na poprawę jakości usług publicznych dla lokalnych społeczności. Instrumenty marketingowe to przede wszystkim promocje. Promocja nie odnosi zakładanych efektów, jeśli u jej podstaw nie leży Program Ochrony Środowiska, ale jest jeszcze gorzej, jeśli Program Ochrony Środowiska nie jest poparty promocją. Nawet najlepszy program bez umiejętnej akcji promocyjnej może stać się programem na półkę.

1.5.Instrumenty oddziaływania społecznego Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości. Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu Ochrony Środowiska. Do instrumentów tych należą: • edukacja i propaganda ekologiczna, • negocjacje, umowy, porozumienia, • formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne, • instrumenty lobbystyczne, • instrumenty działań komplementarnych, • narzędzia usługowe. Podstawowe znaczenie w realizacji programu ma prawo i dostęp do informacji. W styczniu 2001 weszła w Polsce w życie, opracowywana od dłuższego czasu Ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, która gwarantuje to prawo. Mając zapewnione prawo i dostęp do informacji kluczową sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna. Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji Programu Ochrony Środowiska decydują o jego sukcesie. Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metoda przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp.

Narzędzia nacisku bezpośredniego to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty. Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich udział, mogą być instrumentem przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne zagrożenia środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązania określonego problemu. Narzędzia lobbystyczne to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp. zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów. Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur, programów, itp. Mogą to być narady, publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 82 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Narzędzia usługowe to głównie: prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych. Zadaniem władz administracyjnych Powiatu jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji. W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe, strony teletekstowe oraz elektroniczne listy adresowe.

2. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska

2.1.System monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitoring inaczej kontrola i nadzór to powszechne dzisiaj pojęcie i działanie we wszystkich niemal dziedzinach życia. Niezwykle ważną rolę pełni w ochronie środowiska zarówno w zakresie kontroli i obserwacji stanu istniejącego, jak i przy realizacji prac mających na celu poprawę stanu jakości środowiska. Prowadzony systematycznie monitoring pozwala na optymalizację podejmowanych działań, zarówno w sferze ekologicznej jak i ekonomicznej. W ostatnich latach ważną rolę, coraz częściej także w Polsce, odgrywa w kontroli i weryfikacji realizowanych programów, planów rozwojowych, reform gospodarczych itp. Monitoringowi podlegają także Programy Ochrony Środowiska na każdym szczeblu ich realizacji. Do pilnych zadań w sferze kontroli i monitoringu, realizowanych na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym należą: 1. Wypracowanie skutecznych mechanizmów realizacji funkcji kontrolnych przez organy samorządowe na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim (po reformie administracyjnej państwa) i zapewnienie ich racjonalnego i skutecznego współdziałania ze służbami państwowymi działającymi na szczeblu wojewódzkim i centralnym (inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy, Najwyższa Izba Kontroli). 2. Stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania systemu kontroli społecznej w ochronie środowiska. 3. Poprawa jakości danych o środowisku poprzez doskonalenie funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska. Priorytetowymi działaniami w tej sferze, które należało zrealizować w terminie krótkookresowym (do końca 2002 r.) były: • wypełnienie istniejących luk w podstawowych danych o środowisku i poprawieniu ich zgodności, porównywalności i przejrzystości; dotyczyło to przede wszystkim trafiających do środowiska substancji niebezpiecznych, takich jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz użytkowanych produktów zawierających substancje niebezpieczne, • standaryzacja naukowych i technicznych metod zbierania, obróbki i interpretowania danych otrzymywanych na różnych szczeblach administracji publicznej i gospodarczej oraz w różnych regionach kraju, • objęcie systemem monitorowania mierników skuteczności polityki ekologicznej i wskaźników zrównoważonego rozwoju,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 83 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• zwiększenie częstotliwości i poprawa jakości raportów o stanie środowiska wykonanych na szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym; w ślad za ustawowo sporządzanymi na szczeblu powiatowym i wojewódzkim programami zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, na tych samych szczeblach powinny być sporządzane okresowe raporty o stanie środowiska i o realizacji tych programów, • uzyskanie członkostwa w Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej. 4. Doskonalenie systemu sprawozdawczości publicznej, z uwzględnieniem potrzeby integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, potrzeb wynikających z nowej struktury administracyjnej kraju oraz potrzeb wynikających z zaleceń OECD, wymogów Unii Europejskiej oraz zobowiązań wobec konwencji międzynarodowych.

2.2.Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska System monitoringu krajowego tworzą m.in.: • raporty rządowe i organizacji pozarządowych, • konferencje krajowe oceniające realizację programu, • oceny zewnętrzne wydawane przez agendy ONZ, OECD itp. Głównym instrumentem społecznego monitoringu powinno być krajowe międzysektorowe forum (partnerstwo) na rzecz ekorozwoju. Dotychczas w Polsce ukazały się następujące dokumenty oceniające stopień realizacji koncepcji ekorozwoju: • dwa dokumenty rządowe: „Przegląd postępów poczynionych od czasu UNCED - czerwiec 1992.Państwo: Polska” (1996); „Agenda 21 - sprawozdanie z realizacji w latach 1992 - 2000. Rzeczpospolita Polska” (2000, wydanie IV), • raport organizacji pozarządowych opracowany przez Instytut na rzecz Ekorozwoju pt. „Agenda niespełnionych nadziei - społeczna ocena realizacji Agendy 21 w Polsce” (1997).

2.3.System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska powinien być stałym i ciągłym procesem obserwacji ilościowych i jakościowych zmian wybranych mierników, mającym na celu zapewnienie informacji na temat słuszności i skuteczności podejmowanych działań oraz ich zmianę w przypadku rozbieżności pomiędzy założeniami a rezultatami. Monitoringiem powinny zostać objęte podstawowe obszary życia społeczno-gospodarczego Województwa Wielkopolskiego. Poprzez ustalenie zasad procesu monitoringu zapewniona powinna zostać bieżąca i etapowa kontrola realizacji Programu Ochrony Środowiska. Na monitoring Programu Ochrony Środowiska regionu powinny składać się następujące działania: • systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji celów strategicznych, • prowadzenie analiz porównawczych i tematycznych, • przygotowywanie cyklicznych raportów ukazujących stopień realizacji Programu Ochrony Środowiska w głównych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 84 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

• ocena osiągniętych rezultatów oraz określenie stopnia wykonania przyjętych celów i działań, • ocena rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a osiągniętymi rezultatami, • analiza przyczyn rozbieżności oraz identyfikacja obszarów wymagających podjęcia działań interwencyjnych, • planowanie zmian w strategii oraz wdrożenie przyjętych działań. Bieżące działania podejmowane w ramach monitoringu Programu Ochrony Środowiska Wielkopolski dadzą obraz postępu w realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Natomiast w perspektywie długofalowej monitoring umożliwi obserwację dynamiki realizacji celów oraz zmian strukturalnych.

2.4.Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska Monitorowanie realizacji Programu Ochrony Środowiska Powiatu jest niezbędne dla prowadzenia bieżących analiz postępów w jego wdrażaniu. Realizacja tego celu wymaga sprawnych źródeł informacji oraz narzędzi do ich gromadzenia. Potrzebne jest, więc stworzenie komputerowej bazy danych, opartej na rozwiniętym systemie teleinformatycznym, pozwalającej na szybkie i ogólnodostępne korzystanie ze zgromadzonych informacji. Oceny realizacji Programu Ochrony Środowiska dokonujemy: • po zakończeniu opracowywania programu, • w trakcie jego realizacji, • po zakończeniu realizacji wszystkich celów i zadań przyjętych w programie. Efekty osiągane i podlegające ocenie można podzielić na: wymierne, dające się określić liczbowo (np.: ilość wybudowanych oczyszczalni, stopień zmniejszania emisji pyłów), niewymierne, oceniane subiektywnie np. w postaci punktowej (np.: wzrost świadomości mieszkańców). Informacje o postępach w realizacji Programu Ochrony Środowiska Powiatu pozwolą na uzyskanie: • pozytywnego nastawienia do podejmowanych i realizowanych zadań przez społeczność lokalną, • aktywizacji mieszkańców przy dalszym wdrażaniu Programu Ochrony Środowiska, • bieżącej oceny przeszkód i słabych stron przy realizacji przyjętych zadań, • możliwości bieżącej korekty przyjętych priorytetów w wyniku zmian zachodzących wewnątrz i na zewnątrz Powiatu. Z doświadczenia wiadomym jest, że większość tworzonych i uchwalanych programów, strategii dotyczących ochrony środowiska nie jest dostatecznie realizowana lub nie jest realizowana w ogóle. Aby zapobiec takiej sytuacji, w przypadku Powiatu Grodziskiego, należałoby powołać specjalny zespół monitorujący przebieg realizacji zadań sformułowanych w Programie Ochrony Środowiska. Zespół taki nie prowadziłby bieżącej oceny wykonania Programu Ochrony Środowiska, lecz oceniał wykonanie zadań w sposób całościowy i systematyczny na podstawie dostarczanych przez Biuro Rozwoju Powiatu danych i analiz. Takie oceny zespół monitorujący powinien wydawać okresowo np. raz w kwartale, chyba, że zaistnieje potrzeba częstszych posiedzeń, to wówczas np. raz w miesiącu. W skład zespołu monitoringującego powinien wchodzić: starosta lub wicestarosta odpowiedzialny za rozwój

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 85 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Powiatu jako przewodniczący, dyrektor lub zastępca dyrektora Biura Rozwoju Powiatu jako koordynator prac i wiceprzewodniczący zespołu oraz dyrektorzy, naczelnicy lub zastępcy newralgicznych jednostek, wydziałów i referatów odpowiedzialnych za realizację zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska. O pracach takiego komitetu monitoringującego powinien być informowany na bieżąco Zarząd Powiatu, wraz z sugestiami i propozycjami alternatywnych rozwiązań problemów wynikłych w trakcie realizacji zadań.

3. Finansowanie programu

3.1.Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i finansowania

Tabela V.1. Planowane nakłady w skali kraju na realizację działań z zakresu poprawy jakości środowiska wg Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa w latach 2002 ÷ 2010

Nakłady w mln zł Lp. Kierunki działań Przedsięwzięcia Przedsięwzięcia pozainwestycyjne inwestycyjne

1 2 3 4 1. Ochrona powietrza 1.1. Sporządzenie brakujących przepisów wykonawczych do ustawy 213,4 Prawo ochrony Środowiska oraz rozszerzenie zakresu monitoringu w zakresie powietrza. Wdrożenie dyrektywy IPPC. Wdrożenie w latach 2003 - 2004 systemu ujednoliconej cyklicznej sprawozdawczości o emisji zanieczyszczeń oraz utworzenie krajowej bazy danych o zanieczyszczeniach powietrza. 1.2 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń m.in. siarki, pyłów, metali 20.786,0 ciężkich, amoniaku, węglowodorów aromatycznych, tlenków azotu, kadmu, ołowiu, rtęci z zakładów przemysłowych po przez przeprowadzenie modernizacji w tych zakładach. 1.3 Inwestycje związane z wprowadzeniem najlepszych dostępnych 28.250,0 technik w energetyce, przemyśle chemicznym, przemyśle mineralnym, hutnictwie, przemyśle celulozowo - papierniczym, przemyśle maszynowym, zagospodarowaniu odpadów

2. Ochrona przed hałasem 2.1 45,6 Prace metodyczne i programowe zapewniające skuteczną realizację nowych przepisów w zakresie ochrony przed hałasem. Opracowanie map akustycznych i programów ochrony przed hałasem dla aglomeracji powyżej 100 000 i 250 000 mieszkańców oraz obszarów położonych wzdłuż dróg, linii kolejowych i lotnisk.

2.2 Ograniczanie ponadnormatywnego hałasu poprzez budowę 3.107,0 ekranów akustycznych, zabezpieczeń antywibracyjnych podtorzy tramwajowych oraz instalacje ekranów o zwiększonej izolacyjności w aglomeracjach miejskich. Obniżenie hałaśliwości produkowanych pojazdów, maszyn i urządzeń. Doposażenie laboratoriów WIOŚ w aparaturę do badań akustycznych.

3. Promieniowanie elektromagnetyczne

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 86 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

3.1 Przygotowanie i wprowadzenie w życie rozporządzenia w sprawie 7,3 zakresu i sposobu prowadzenia badań pól elektromagnetycznych. Zorganizowanie laboratorium referencyjnego do pomiaru pól elektromagnetycznych w środowisku. Opracowanie projektu bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku.

3.2 Zakup aparatury i wyposażenia dla referencyjnego laboratorium 4,0 pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku.

1 2 3 4 4. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych 4.1 Gospodarowanie zasobami wodnymi

a) Wdrożenie nowego systemu opłat za korzystanie ze 174,5 środowiska wodnego. Przygotowanie opracowań programowych ukierunkowanych na ograniczenie zrzutu ładunku zanieczyszczeń ze ściekami komunalnymi o 50 % i ściekami przemysłowymi o 30 %. Wdrożenie nowego systemu taryf za usługi wodno - kanalizacyjne. Opracowanie i wydanie w latach 2002 - 2003 przepisów wykonawczych do ustawy Prawo wodne i ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków b) Modernizacja stacji uzdatniania wody zgodnie z wymogami 5.032,0 nowych przepisów. Modernizacja i rozbudowa obiektów ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry. Budowa obiektów małej retencji w dorzeczu Wisły i Odry. 4.2 Ochrona wód przed zanieczyszczeniem a) Wdrożenie głównych dyrektyw Unii Europejskiej, regulujących 237,7 zagrożenie dla wód ze strony przemysłu. Zorganizowanie do 2004 r. Krajowego Zarządu Gospodarki wodnej, przeprowadzenie reorganizacji regionalnych zarządów Gospodarki Wodnej oraz sporządzenie nowej klasyfikacji wód powierzchniowych zgodnej z wymogami Unii Europejskiej

b) Wdrożenie dyrektywy IPPC. 36.642,0 Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej oraz oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000. Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków w zakładach przemysłowych. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa. Modernizacja technologii produkcji w niektórych dziedzinach wytwarzania w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych ze ściekami.

5. Ochrona powierzchni Ziemi 5.1 Ochrona zasobów kopalin a) Rozszerzenie prac badawczych i badawczo rozwojowych oraz 14,1 działań promocyjnych i regulacyjnych wspierających poszukiwanie i stosowanie substytutów kopalin spełniających kryteria ekologicznej i ekonomicznej efektywności. Wspieranie rozwoju poszukiwania kopalin użytecznych. b) Realizacja prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i 60,0 dokumentowania złóż kopalin w priorytetowych obszarach, zgodnie z przyznanymi koncesjami (priorytetowe obszary obejmują surowce energetyczne takie jak ropa naftowa, gaz ziemny, metan z węgla kamiennego i węgiel brunatny, surowce skalne itp.).

5.2 Ochrona gleb i rekultywacja terenów zdegradowanych

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 87 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

a) Wprowadzenie w 2003 r. przepisów regulujących użytkowanie 25,0 terenów w strefach przyległych do autostrad i dróg publicznych poza obszarem miasta oraz zorganizowanie monitoringu tych stref. Utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej w strukturze resortu rolnictwa i prowadzenie działań edukacyjnych dotyczących dobrych praktyk rolniczych. Ocena stopnia realizacji programu likwidacji mogilników i aktualizacja harmonogramu prac likwidacyjnych i rekultywacyjnych. 1 2 3 4 b) Kompleksowa rekultywacja starych składowisk i terenów 316,0 przemysłowych, w tym ich zadrzewienie, zakrzewienie i docelowe zalesienie. Sukcesywna likwidacja i rekultywacja zinwentaryzowanych mogilników zgodnie z nowym, zaktualizowanym harmonogramem. Realizacja rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania. Kontynuacja realizacji programu rekultywacji terenów po byłych bazach wojsk rosyjskich, zgodnie z nowym zaktualizowanym harmonogramem. 6. Ochrona środowiska przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów leśnych 6.1 Powołanie Urzędu Głównego Konserwatora Przyrody, utworzenie 487,5 +162,8 odpowiednich stanowisk na szczeblu powiatu i gminy oraz rozszerzenie kompetencji regionalnych i lokalnych służb ochrony przyrody. Doskonalenie zasad i mechanizmów użytkowania obszarów leśnych 6.2 Utworzenie bądź powiększenie parków narodowych. 296,0 +1.422,0 Regulacja własności gruntów. Utworzenie banku genów zagrożonych gatunków roślin oraz ośrodków rehabilitacji zwierząt chronionych. Zalesienia gruntów wyłączonych z użytkowania rolniczego oraz przebudowa drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych. 7. Edukacja ekologiczna 7.1 Badania naukowe i postęp techniczny: 16,0 - ustanowienie i realizacja wieloletniego programu badawczego poświęconego ograniczaniu oddziaływania na środowisko substancji niebezpiecznych, - utworzenie resortowego systemu ewidencji wyników badań naukowych i odpowiedniej bazy danych o pracach badawczych i badawczo- rozwojowych). 7.2 Edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i udział społeczeństwa: 16,0 - stałe podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych, edukacyjnych w formie audycji i publikacji w środkach przekazu, kursów, szkoleń, - Utworzenie w urzędach administracji publicznej systemów gromadzenia i upowszechniania informacji o środowisku i jego ochronie, w tym stworzenie elektronicznych baz danych z tego zakresu. 8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie przemysłowe) 8.1. Poprawa bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego a) Opracowanie i wydanie przez Ministerstwo Zdrowia do 2003 r. 32,9 brakujących aktów wykonawczych do ustawy o substancjach i preparatach chemicznych. Wprowadzenie zasad dobrej praktyki laboratoryjnej w sieci państwowych laboratoriów pracujących na rzecz bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego. b) Utworzenie centralnego laboratorium referencyjnego ds. 4,0 substancji i preparatów chemicznych.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 88 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

8.2 Przeciwdziałanie skutkom poważnych awarii przemysłowych: 382,4 - przygotowanie nowych ustaw dot. stanów nadzwyczajnych (awarii przemysłowych i transportowych, awarii rurociągów, składowisk odpadów itp.) - opracowanie i realizacja programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach przemysłowych, - wprowadzenie systemu rejestrowania obiektów niebezpiecznych, - sporządzenie zew. (gminnych) planów operacyjno - ratowniczych dla zakładów o dużym ryzyku itp. 1 2 3 4 9. Zarządzanie środowiskiem (zarządzanie, kontrola, monitoring) Wdrożenie nowych struktur organizacyjnych i systemów obiegu 578,7 informacji w dziedzinie środowiska, niezbędnych do spełnienia przez Polskę warunków uczestnictwa w Unii Europejskiej i realizacja innych zobowiązań międzynarodowych. Wzmocnienie w latach 2002-2004 etatowe służb ochrony środowiska na szczeblu centralnym i regionalnym. Rozszerzenie zakresu działania państwowego monitoringu środowiska. Uwzględnienie celów i zadań polityki ekologicznej państwa w koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Zakup wyposażenia dla służb ochrony Środowiska 9,0 10. Gospodarowanie odpadami Sporządzenie do 2004 r. krajowego, wojewódzkich powiatowych i 143,0 gminnych planów gospodarowania odpadami (w tym odpadami niebezpiecznymi). Opracowanie w 2003 r. specjalistycznych programów likwidacji odpadów niebezpiecznych. Sporządzenie w latach 2002 - 2004 list rankingowych składowisk przeznaczonych do likwidacji lub modernizacji oraz terenów zdegradowanych przeznaczonych do rekultywacji. Przygotowanie do 2007 r. wdrożenia i sterowania systemem selektywnej zbiórki odpadów z opakowań. Opracowanie krajowej strategii i programu wykonawczego redukcji ilości składowanych odpadów ulegających biodegradacji. Opracowanie programu prac badawczych na lata 2003 - 2010 nad nowymi technologiami odzysku i ponownego wykorzystania odpadów. Opracowanie technologii i projektów linii technologicznych 30.692,4 kompostowania o wydajności 10, 30 i 50 tys. t/rok oraz systemu dwupojemnikowej zbiórki odpadów domowych i ich dostarczania do kompostowni. Wybudowanie sieci kompostowni o zdolności przerobowej 10, 30, 50 tys. t/rok oraz zorganizowanie systemu dwupojemnikowej zbiórki odpadów domowych i ich dostarczania do kompostowni. Wdrożenie systemu selektywnej zbiórki zużytych baterii i akumulatorów. Budowa potencjału technicznego w zakresie technicznego unieszkodliwiania i odzyskiwania energii z odpadów opakowaniowych. Wybudowanie sieci 15 regionalnych składowisk odpadów niebezpiecznych, 20 instalacji do ich unieszkodliwiania różnymi metodami oraz sieci niezbędnych składowisk. Dekontaminacja i unieszkodliwienie urządzeń zawierających PCB oraz likwidacja PCB. Rozpoczęcie budowy sieci zakładów przeróbki odpadów. Realizacja programu likwidacji mogilników wraz z rekultywacja terenu. Budowa sieci regionalnych spalarni odpadów niebezpiecznych. Budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych oraz rekultywacja składowisk wyłączonych z eksploatacji.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 89 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Tabela V.2. Działania związane z wdrażaniem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Grodziskiego wraz z określeniem terminów realizacji, instytucji odpowiedzialnych i źródeł finansowania Jednostka Źródło Typ Planowane Lp Kierunki działań odpowiedzialna potencjalnego zadania nakłady za realizację finansowania 1 2 3 4 5 6 1. Ochrona powietrza 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza K – do z transportu i ruchu ulicznego poprzez: 2006 r. a) zmianę organizacji ruchu drogowego Właściwy terytorialnie poprzez np. wyprowadzenie ruchu Zarząd Dróg tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie, szczególnie dotyczy to dróg dojazdowych do projektowanej autostrady A 1 GFOŚiGW b) budowę tras rowerowych, Gminy c) permanentną eliminację z ruchu drogowego pojazdów odznaczających się Miejscowa policja nadmierną emisją zanieczyszczeń do powietrza poprzez rygorystyczną kontrolę stanu technicznego samochodów w Właściciele Właściciele punktach diagnostycznych, taboru taboru d) modernizację taboru autobusowej komunikacji lokalnej. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do D – do powietrza z procesów energetycznego 2010 r. spalania paliw i z palenisk domowych poprzez: a) likwidację lokalnych kotłowni przez Gminy WFOŚiGW, NFOŚiGW, podłączenie odbiorców do lokalnych sieci budżety gmin cieplnych, Zarządcy b) wprowadzenie indywidualnych liczników budynków ciepła w budynkach wielorodzinnych mieszkalnych ogrzewanych centralnie. Zarządcy Budżety gmin c) termoizolację, tj. ocieplenie mieszkań, budynków doszczelnienie lub wymiana okien i drzwi, mieszkalnych

d) wpływanie na jakość węgla i koksu spalanego przez mieszkańców poprzez zastosowanie dopłat do opału dla Gminy Budżety gmin mieszkańców, kupujących węgiel i koks o niższej zawartości siarki (w tym przypadku konieczna byłaby kontrola jakości węgla na składach, a dopłaty nie powinny być Producenci NFOŚiGW, bezpośrednie), energii, prywatni WFOŚiGW, e) wykorzystanie alternatywnych źródeł przedsiębiorcy Ekofundusz, energii takich jak: energia wodna, energia Fundusz pochodząca z biomasy, energia Spójności słoneczna, pompy cieplne, energia wiatrowa,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 90 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

3. Edukacja ekologiczna w zakresie D- do Gminy, NFOŚiGW, preferowania wprowadzania nowych 2010 r. Starostwo WFOŚiGW, Powiatowe GFOŚiGW, materiałów izolacyjnych i uszczelnień w Uwzględniono budownictwie, energetyce, przemyśle budżety gmin i starostwa w p – cie 7 (materiały termoizolacyjne) oraz promocje „Edukacja oszczędzania energii akcjami ekologiczna propagandowymi, nawołującymi przede wszystkim do indywidualnego oszczędzania energii w gospodarstwach domowych. 4. Zwiększenie lesistości Gmin Granowo i D – do Starostwo WFOŚiGW Kamieniec oraz maksymalne wprowadzenie 2010 r. Powiatowe w zadrzewień i zakrzewień na obszarach o porozumieniu z wysokich klasach gleb ubogich w lasy. nadleśnictwem, gminami, WFOŚiGW i ARiMR

2. Ochrona przed hałasem 1. Wykonanie planu akustycznego dla terenu K – do Gm. Grodzisk PFOŚiGW, 2006 r. Wlkp. budżet najbardziej zagrożonego tj. Miasta Grodziska 40.000,- Wlkp., przez, który przebiega droga krajowa nr Starostwa 32 Poznań - Zielona Góra. Powiatowego 2. Wyznaczenie terenów szczególnie zagrożonych K – do Gminy Budżety gmin hałasem drogowym. 2006 r.

3. Monitoring hałasu zakładów przemysłowych, D – do WIOŚ, Zakłady emitujących hałas o wartościach 2010 r. zainteresowane emitujące hałas ponadnormatywnych. zakłady 4. Identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie D – do Gminy w GFOŚiGW, Powiatu Grodziskiego pochodzących od ruchu 2010 r. porozumieniu z budżety gmin samochodowego oraz zakładów przemysłowych Starostwem z uwzględnieniem przewidywanego wzrostu Powiatowym natężenia ruchu samochodowego po otwarciu autostrady A2 i zjazdów w miejscowościach: Buk i Nowy Tomyśl. 5. Podjęcie działań zmniejszających uciążliwość D – do Gminy miejskie, PFOŚiGW, hałasu drogowego dla mieszkańców w 2010 r. Lokalne budżety gmin centrum miast powiatu w tym m.in.: Zarządy Dróg a) wprowadzenie ograniczeń prędkości jazdy, b) poprawa nawierzchni dróg, c) opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań z zakresu ochrony przed hałasem zwłaszcza przy lokalizacji nowych dróg oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów komunikacyjnych. 6. Wprowadzenie ekranów naturalnych lub – jeśli D – do Gminy, których WFOŚiGW, to niemożliwe – sztucznych, głównie w 2010 r. zadanie dotyczy Budżety gmin miejscach gdzie zabudowa mieszkaniowa lub obiekty podlegające szczególnej ochronie znajdują się w obrębie stref uciążliwości dróg publicznych i linii kolejowych. 7. Kontynuacja budowy obwodnicy Miasta K – do Gmina Grodzisk Fundusze Grodzisk Wielkopolski 2006 r. Wlkp. strukturalne, budżet miasta 3. Ochrona zasobów wodnych 1. Prowadzenie monitoringu lokalnego D – do SANEPID, WIOŚ, WFOŚiGW potencjalnych źródeł zanieczyszczeń oraz 2010 r. gminy w NFOŚiGW opracowanie projektu monitoringu cieków porozumieniu ze powierzchniowych, emisji zanieczyszczeń i Starostwem jakości wód. Szczególna koncentracja ochrony Powiatowym w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych oraz na obszarach głównych zbiorników wód

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 91 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

podziemnych.

2. Przygotowanie i realizacja inwestycji: D – do Gminy, których Fundusze a) modernizacji I – szego ciągu 2010 r. dotyczy problem, Strukturalne koordynowane UE, Fundusz technologicznego oczyszczalni ścieków, przez Starostwo Spójności, b) budowy kanalizacji w Rostarzewie, Powiatowe NFOŚiGW, Ruchocicach, Granowie i Kubaczynie oraz WFOŚiGW, rozbudowy sieci kanalizacyjnej w budżety gmin Grodzisku Wlkp., c) budowy oczyszczalni ścieków w Ruchocicach oraz rozbudowy oczyszczalni ścieków w Granowie, d) budowy kanalizacji grawitacyjnej i 12 pompowni w ramach każdej wsi Gminy Granowo i osiedla Granowa, e) remontu i modernizacji oczyszczalni ścieków w Grodzisku Wielkopolskim, f) budowa pompowni i rurociągu tłocznego, zastępującego odcinek kolektora odprowadzającego nadmiar wód infiltracyjnych w Gminie Wielichowo., g) Budowa wodociągu w Kuźnicy Zbąskiej w Gminie Rakoniewice. 3. Likwidacja niekontrolowanych odprowadzeń K – do Wytwórca Wytwórca nieoczyszczonych ścieków do cieków 2006 r. ścieków pod ścieków powierzchniowych oraz likwidacja nadzorem gminy niekontrolowanych zanieczyszczeń wód ze źródeł obszarowych, głównie z terenów intensywnie nawożonych. 4. Kontynuacja krajowego monitoringu wód D- do WIOŚ, podziemnych na terenie Powiatu Grodziskiego. 2010 r. Państwowy Instytut Geologiczny 5. Kontynuacja monitoringu wód podziemnych D- do WIOŚ, Pradoliny Warszawsko - Berlińskiej, 2010 r. Państwowy występującej na terenie Gminy Wielichowo, Instytut szczególnie narażonej na zanieczyszczenia. Geologiczny 6. Objęcie ochroną zlewni Kanału Grabarskiego i D- do RZGW Północnego Kanału Obry (po wodowskaz 2010 r. Stradom) wykorzystywanych dla zasilania infiltracyjnych ujęć komunalnych.

4. Ochrona powierzchni Ziemi 1. Kontynuacja krajowego monitoringu jakości D – do IUNG Puławy gleb. 2010 r. Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa 2. Prowadzenie monitoringu lokalnego D – do IUNG Puławy potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. 2010 r. Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa 3. Objęcie szczególną ochroną obszarów gleb K – do Starostwo wysokiej bonitacji szczególnie w zwartych, 2006 r. Powiatowe dużych kompleksach zwłaszcza w centralnej i wschodniej części Powiatu). 4. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach K – do Państwowy regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno- 2006 r. Instytut Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w Geologiczny technologii GIS.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 92 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

5. Maksymalne wykorzystanie eksploatowanych D – do Właściciel złóż z wykorzystaniem surowców 2010 r. kopalni towarzyszących, jak i skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej rekultywacja wyrobisk. 6. Ochrona zasobów udokumentowanych przed D – do Gminy zainwestowaniem uniemożliwiającym ich 2010 r. późniejszą eksploatację poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego. 7. Przygotowanie folderu informacyjnego o K – do obszarach perspektywicznych dla 2006 r. poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż kopalin. 8. Realizacja zadań wynikających z Programu D – do Gminy w Gospodarki Odpadami wraz z likwidacją 2010 r. porozumieniu wszystkich „dzikich” wysypisk odpadów z Starostwem rozproszonych na terenie Powiatu. Powiatowym 5. Ochrona środowiska przyrodniczego 1. Sporządzenie inwentaryzacji stanu lasów. K – do Starostwo AWRSP W ramach 2006 r. Powiatowe zadań własnych nadleśnictw 2.Inwentaryzacja zasobów i walorów K – do Starostwo WFOŚiGW, przyrodniczych w układzie gmin poprzez 2006 r. Powiatowe Ekofundusz, zlokalizowanie występujących stanowisk budżety gmin chronionych i takich, które ochroną należy objąć tj. rzadkich gatunków roślin i zwierząt, cennych i rzadkich przyrodniczo zespołów roślinnych oraz obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej. 3. Sporządzenie rejestru obiektów i obszarów K – do Starostwo WFOŚiGW cennych przyrodniczo i ich waloryzacja w celu 2006 r. Powiatowe PFOŚiGW 60.000,- ewentualnej ochrony prawnej. 4. Objęcie szczególną ochroną: D – do RZGW na Budżet a) fragmentu kompleksu leśnego 2010 r. wniosek gmin i Państwa reprezentującego pozostałość dawnego Starostwa Łęgu Obrzańskiego projektowanego jako Powiatowego rezerwat przyrody „Dąbrowa” w Reńsku” gm. Wielichowo, b) fragmentu kompleksu leśnego poprzedzielanego kompleksami łąk z licznymi ciekami i rowami położonego na terenie Wielkiego Łęgu Obrzańskiego projektowanego jako rezerwat przyrody „Sepno” (Sepno) gm. Kamieniec, c) projektowanego parku krajobrazowego w rejonie Nowego Tomyśla, który obejmowałby unikalny w skali europejskiej typ powiązań pomiędzy silnym zróżnicowaniem cech fizyczno- geograficznych tzw. sandru podziurawionego a odzwierciedlającą je mozaiką użytkowania gruntów (gm. Grodzisk Wlkp. i Rakoniewice), d) Doliny Środkowej Obry nie objętej dotychczas formami ochrony przyrody w gm. Kamieniec, Wielichowo i Rakoniewice projektowanego obszaru chronionego krajobrazu. 5. Opracowanie szczegółowego programu D – do Starostwo WFOŚiGW, ochrony flory i fauny na terenie powiatu, 2010 r. Powiatowe PFOŚiGW obejmującego ochronę gatunków zwierząt będących cennymi składnikami fauny na 30.000,- terenie Powiatu, poprzez stworzenie obszarów chronionych.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 93 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

6. Oznaczanie docelowych granic obszarów D – do Starostwo Budżet Zadania podległych ochronie. 2010 r. Powiatowe Starostwa własne Powiatowego Starostwa 7. Aktywizacja turystyczna i rekreacyjna K – do Gminy Budżety gmin nowych terenów powiatu z zachowaniem 2006 r. koordynowane ich najcenniejszych walorów poprzez: przez Starostwo a) dostosowanie wielkości ośrodków Powiatowe rekreacyjnych i zespołów działek letniskowych do pojemności środowiska przyrodniczego, b) ograniczenie zainwestowania rekreacyjnego w obrębie parku Zadania krajobrazowego, własne gmin c) wprowadzenie niezainwestowanego pasa terenu o szerokości min. 100 m od linii brzegowej jezior, d) zachowanie odległości zabudowy od akwenów pozwalającej utrzymać równowagę ekologiczną oraz zapewnienie dostępności brzegów jezior dla ogółu osób korzystających z rekreacji i dla zwierząt. 8. Zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych K – do Gminy GFOŚiGW, popularyzujących lokalną przyrodę, wytyczanie 2006 r. koordynowane PFOŚiGW, nowych tras i szlaków turystycznych, w tym przez Starostwo Budżety gmin szlaków dostosowanych dla osób Powiatowe niepełnosprawnych. 9. Szeroka popularyzacja wiedzy krajoznawczej i D – do Powiat w ramach Budżet przyrodniczej wśród lokalnego społeczeństwa. 2010 r. edukacji Starostwa Powiatowego, Oszacowano PFOŚiGW, w p – cie 7 WFOŚiGW „Edukacja ekologiczna

6. Turystyka 1. Opracowanie programu turystyczno - K – do Gminy Budżety gmin, rekreacyjnego w Powiecie Grodziskim, 2006 r. koordynowane budżet przyciągnięcie nowych grup turystów, a w przez Starostwo Starostwa szczególności: Powiatowe Powiatowego, a) przygotowanie odpowiedniej oferty działek prywatni inwestorzy letniskowych i narzucenie wielkości działek zapewniającej wypoczynek oraz wpisanie się w lokalny ekosystem i stwarzającej możliwość wzbogacenia środowiska o nowe gatunki roślinności, b) dostosowanie charakteru zagospodarowania rekreacyjnego do typu środowiska przyrodniczego, przy równoczesnym dążeniu do zróżnicowania form wypoczynku, c) wyznaczanie nowych tras turystycznych (pieszych i rowerowych). d) opracowanie i wdrożenie polityki informacyjno - promocyjnej Powiatu poprzez: - stworzenie Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej, - opracowanie zasad promocji turystycznej powiatu i dobór odpowiednich narzędzi promocji, - opracowanie przewodnika po trasach turystycznych, - włączenie młodzieży w działania promocyjne i informacyjne, - integracja działań promocyjnych instytucji,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 94 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

gmin, organizacji lokalnych w zakresie rozwoju działań turystyczno-kulturalnych, - opracowanie i upowszechnianie powiatowego kalendarza imprez kulturalnych. 2. Rozbudowa infrastruktury technicznej D- do Gminy i prywatne Budżety gmin, wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji. 2010 r. osoby budżet a) podnoszenie standardów obecnie koordynowane Starostwa przez Powiatowego, istniejących obiektów turystycznych, Starostwo prywatni b) rozbudowa bazy noclegowo - Powiatowe inwestorzy gastronomicznej, rozrywkowej, kulturalnej itp., c) rozwój działalności agroturystycznej uzupełniającej ofertę turystyczną Powiatu. 3. Prowadzenie działań służących zachowaniu K – do Budżety gmin, walorów ekologicznych powiatu. 2006 r. budżet a) opracowanie programu „Czyste rzeki”, Starostwo Starostwa Powiatowe w Powiatowego, b) budowanie świadomości ekologicznej ramach edukacji prywatni mieszkańców, ekologicznej inwestorzy 60.000,- c) opracowanie i wdrożenie programu segregacji i przetwarzania odpadów, d) prowadzenie systematycznych działań służących usunięciu zagrożeń ekologicznych w Powiecie. 4. Podjęcie działań mających na celu D – do Gminy Budżety gmin, zwiększenie wykorzystania bazy noclegowej w 2010 r. koordynowane budżet okresach posezonowych. przez Starostwo Starostwa Powiatowe Powiatowego, prywatni inwestorzy 5. Utworzenie bazy wypoczynkowej nad K – do Gmina Budżety gmin, jeziorem Kuźnickim. 2006 r. Rakoniewice budżet powiatu, prywatni inwestorzy 6. Zidentyfikowanie możliwości aktywizacji terenów D – do Starostwo Budżety gmin, wiejskich poprzez włączenie się w tworzenie 2010 r. Powiatowe w budżet gminnych Centrów Przedsiębiorczości i porozumieniu z Starostwa opracowanie programu rozwoju rolnictwa Ministrem Powiatowego, ekologicznego. Gospodarki i prywatni Rolnictwa inwestorzy, budżet Państwa 7. Edukacja ekologiczna 1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej K- do Starostwo PFOSiGW, 35.000,- 2. Przygotowanie odpowiedniej kadry i dobrych 2006 r. Powiatowe, Gminy WFOŚiGW, 80.000,-/rok programów nauczania, budżet 3. Przygotowanie kampanii na rzecz Starostwa ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i Powiatowego i ścieków oraz wprowadzenie edukacji Gmin, ekologicznej do szkół. Pozyskani sponsorzy 8. Zarządzanie środowiskiem 1. Koordynacja wdrażania Programu D – do Starostwo PFOŚiGW, 2. Monitoring stanu środowiska (programy i 2010 r. Powiatowe Budżet Starostwa wykonanie), w tym raporty o stanie Powiatowego środowiska. 150.000,-/rok 3. Wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem opartych na międzynarodowych standardach,

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 95 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

3.2.Określenie źródeł finansowania Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Grodziskiego będzie możliwe dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. W Polsce jak wiadomo, bardzo specyficzne dla systemu finansowania jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu jest mały. Stworzony w naszym kraju zintegrowany system mechanizmów finansowania ochrony środowiska, oparty przede wszystkim na preferencyjnych pożyczkach i kredytach oraz dotacjach, udzielanych dzięki wpływom z opłat i kar ekologicznych, bardzo dobrze sprawdził się w pierwszych latach transformacji gospodarczej. Głównym źródłem finansowania przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska był dotychczas system funduszy ekologicznych działających w oparciu o ustanowione w polityce ekologicznej przedsięwzięcia priorytetowe, istniejący obecnie na czterech szczeblach: krajowym - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, regionalnym - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz lokalnym (powiatowym i gminnym) - powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W coraz większym stopniu system finansowania ochrony środowiska w Polsce wspomagany jest przez banki, z Bankiem Ochrony Środowiska na czele i różne fundacje, w tym Ekofundusz, dysponujący środkami pochodzącymi z zamiany zagranicznego długu na środki budżetowe przeznaczone na ochronę środowiska w Polsce. Dotychczas w niewielkim stopniu przedsięwzięcia proekologiczne finansowane są ze środków budżetu centralnego. Od przyszłego roku ciężar dofinansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej przeniesiony zostanie w znacznym stopniu na Fundusze Europejskie (Fundusz Spójności i Fundusze Strukturalne) Dokładniejszy opis systemu finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska w Polsce został przedstawiony w rozdz. V.1. Jedną z pięciu osi rozwojowych Narodowego Planu Rozwoju 2004- 2006 (NPR), przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. jest ,,Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów”. Cele i priorytety tej osi będą realizowane m.in. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), współfinansowanego z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Zintegrowany Pogram Operacyjny Rozwoju Regionalnego będzie zarządzany na poziomie krajowym, jednakże jego programowanie i wdrażanie w dużej mierze będzie odbywać się na poziomie regionalnym. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z sześciu programów operacyjnych, które posłużą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW). ZPORR rozwija cele NPR, określając priorytety i kierunki polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Realizacja tej polityki w ramach ZPORR, będzie współfinansowana z funduszy strukturalnych. Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 96 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Rolnej (EFOiGR), Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR). W załączeniu przedstawiono nakłady finansowe dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, zgodnie z priorytetami i działaniami określonymi w Programie.

Tabela V.3. Indykatywna tabela finansowa dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) według priorytetu i działań (zobowiązania)

Publiczne Koszty Wkład wspólnotowy Krajowy wkład publiczny Prywatn ogółe Budżety Priorytet/działania Ogółe Budżet EAGG jednostek m Ogółem ERDF ESF FIFG Ogółem państw Inne e m F samorząd a u teryt. Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury 2375,5 2308,3 1603,3 1603,3 705,0 55,3 617,7 32,0 67,2 służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów 1. Modernizacja i rozbudowa 971,2 971,2 728,4 728,4 242,8 242,8 regionalnego układu drogowego 2. Infrastruktura ochrony 575,1 575,1 407,3 407,3 167,8 135,8 32,0 środowiska 3. Regionalna Infrastruktura 198,2 183,2 137,4 137,4 45,8 27,5 18,3 15,0 badawczo-edukacyjna 4. Zachowanie i odbudowa 133,0 110,8 68,7 68,7 42,1 16,8 25,3 22,2 dziedzictwa kulturowego 5. Infrastruktura społeczeństwa 140,0 110,0 82,5 82,5 27,5 11,0 16,5 30,0 informacyjnego 6. Rozwój transportu miejskiego w 358,0 358,0 179,0 179,0 179,0 179,0 aglomeracjach Priorytet 2 Wzmocnienie regionalnej bazy ekonomicznej i zasobów 1117,1 847,4 601,9 241,9 360,0 245,5 200,5 45,0 269,7 ludzkich 1. Rozwój zawodowy dostosowujący zasoby ludzkie 255,2 229,3 172,0 172,0 57,3 57,3 25,9 do potrzeb regionalnego rynku pracy 2. Reorientacja zawodowa 168,6 161,3 121,0 121,0 40,3 40,3 7,3 3. Rozwój kadr regionalnej 122,2 89,3 67,0 67,0 22,3 22,3 32,9 gospodarki 4. Regionalne Strategie 149,3 100,8 60,6 60,6 40,2 20,2 20,0 48,5 Innowacyjne 5. Mikroprzedsiębiorstwa 155,5 112,8 84,6 84,6 28,2 28,2 42,7 6. Rozwój turystyki 266,3 153,9 96,7 96,7 57,2 32,2 25,0 112,4 Priorytet 3 Rozwój lokalny 878,3 858,3 643,7 643,7 214,6 85,9 128,7 20,0 1. Infrastruktura lokalne 673,3 673,3 504,9 504,9 168,4 67,4 101,0

2. Rewitalizacja obszarów 205,0 185,0 138,8 138,8 46,2 18,5 27,7 20,0 zdegradowanych

Pomoc techniczna 27,5 27,5 20,6 20,6 6,9 2,8 4,1

ZPORR ogółem 4398,4 4041,5 2869,5 2509,5 360,0 1172,0 344,5 795,5 32,0 356,9

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 97 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Całkowite związane z ERDF 3852,4 3561,6 2509,5 2509,5 1052,1 224,6 795,5 32,0 290,8

Całkowite związane z ESF 546,0 479,9 360,0 360,0 119,9 119,9 0,0 0,0 66,1

Tabela V.4. Prognoza źródeł finansowania w latach 2002 ÷ 2010 (mln PLN) wg Programu wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa Źródło finansowania 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Środki własne 4500 5040 5760 6120 6120 6120 6120 5760 5760 przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego Budżet państwa 126 144 144 162 180 180 180 180 180 Fundusze ekologiczne 1800 1980 2160 2160 2340 2340 2340 2340 2340 Fundusze 750 750 750 720 108 108 72 72 72 przedakcesyjne i pomoc zagraniczna Fundusz kohezji i - - 3060 3420 3600 3600 3600 3240 3240 fundusze strukturalne RAZEM 7326 8064 11664 12222 12348 12348 12312 11952 11952

Tabela V.5. Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami

Źródło finansowania 2003 ÷ 2006 Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofundusz) 20 % Budżety terenowe (miasta) oraz gminne i powiatowe fundusze ekologiczne 10 % Środki własne inwestorów i kredyty bankowe 10 % Fundusze pomocowe i strukturalne (Phare II, ISPA, SAPARD, Fundusz 60 % Spójności)*) Budżet państwa -

*) Finansowanie z Funduszy Strukturalnych jest realne w wysokości do 75 % kosztów kwalifikowanych inwestycji, ale procedury pozyskania dofinansowania obejmują długi okres ok. 1 roku. W związku z powyższym, udział środków UE, należy przewidzieć najszybciej w II- giej połowie 2004 roku. Tryb rozpatrywania wniosków składanych przez beneficjentów końcowych (jednostki samorządu terytorialnego) przedstawia poniższy schemat:

Przyjmowanie wniosków URZĄD MARSZAŁKOWSKI

Ocena formalna wniosków URZĄD MARSZAŁKOWSKI

Ocena merytoryczna wniosków PANEL EKSPERTÓW

Rekomendacja wyboru projektów REGIONALNY KOMITET STERUJĄCY

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 98 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Wybór projektów ZARZĄD WOJEWÓDZTWA

Ocena zgodności projektów z celami ZPORR oraz Uzupełnienia ZPORR MGPIPS

Podpisanie umowy z beneficjentem WOJEWODA

Rys. V.1. Schemat rozpatrywania wniosków składanych przez beneficjentów końcowych W tabeli nr V.6 podano przykładowe zestawienie informacji dotyczących działań z zakresu infrastruktury ochrony środowiska, których dofinansowanie jest możliwe z funduszu strukturalnego UE EFRR.

Tabela V.5. Zestawienie informacji dotyczących działań z zakresu infrastruktury ochrony środowiska, których dofinansowanie jest możliwe z funduszu strukturalnego UE EFRR. Nazwa Programu ZPORR Operacyjnego Nazwa Priorytetu Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów

Nazwa działania Infrastruktura ochrony środowiska

Nazwa poddziałania nie dotyczy Dziedzina interwencji 332, 341, 343, 344, 345 Funduszy Strukturalnych

Numer działania 1.2 Numer poddziałania nie dotyczy Czas trwania działania 2004-2006 Instytucja Zarządzająca MGPiPS

Instytucja Pośrednicząca Urząd Wojewódzki

Beneficjenci 1. JST: gminy, powiaty, województwa lub działające w ich Końcowi/Instytucja imieniu jednostki organizacyjne (np. spółki prawa handlowego Wdrażająca z udziałem ww. JST). 2. Związki, porozumienia i stowarzyszenia JST, związki JST 3. Inne jednostki publiczne Ostateczni Odbiorcy (projektodawcy)

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 99 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

Ostateczni Beneficjenci (osoby, instytucje lub grupy społeczne bezpośrednio korzystające z wdrażanej pomocy) Instytucja Płatnicza MF Rodzaj pomocy (np. czy dotacje na realizację projektów infrastrukturalnych oraz będą to granty inwestycyjne, projektów dotyczących poprawy jakości zarządzania doradztwo, szkolenia) środowiskiem i poprawy dostępu do informacji o środowisku Max. udział środków ERDF • 75% (%) w kwalifikujących się • 50% - gdy inwestycje infrastrukturalne generują kosztach znaczący zysk netto

Wsparcie finansowe ogółem 575,10 dla działania (w MEUR) Wsparcie finansowe Unii 407,30 Europejskiej (w MEUR) Wsparcie finansowe z 167,80 krajowych środków publicznych (w MEUR) Wielkość środków 0,00 prywatnych (w MEUR) Udział środków Unii 70,82 Europejskiej (%) w całości środków Udział środków Unii 70,82 Europejskiej (%) w środkach publicznych Udział krajowych środków 29,18 publicznych (%) w całości środków Udział krajowych środków 29,18 publicznych (%) w środkach publicznych Udział środków prywatnych 0,00 (%) w całości środków Wkład krajowy publiczny i 29,18 prywatny (%) w całości środków

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 100 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

System wyboru projektów Konkurs projektów. Wnioski projektowe są składane do Urzędu Marszałkowskiego. Oceny merytorycznej wniosków dokonuje panel ekspertów. Rekomendacji wyboru projektów dla Zarządu Województwa dokonuje Regionalny Komitet Sterujący. Umowy z beneficjentami podpisuje Wojewoda.

VII.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 101 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

VIII. Wykorzystane materiały

68.Akty prawne Przepisy podstawowe 1. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62 poz. 627 z 2001 r. 2. Ustawa z dnia 7.07.94 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. Nr 89/94, poz. 415 z późniejszymi zmianami. 3. Ustawa z dnia 16.10.1991 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 114, poz. 492. 4. Ustawa z dnia 3.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Dz.U. Nr 16, poz. 78 z późniejszymi zmianami. 5. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 14.07.1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji, Dz. U. Nr 93, poz. 589.

Przepisy dotyczące powietrza 6. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, z dnia 3.09.98 r. w sprawie metod obliczania stanu zanieczyszczenia powietrza dla źródeł istniejących i projektowanych, Dz. U. Nr 122/98, poz. 805. 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych, Dz. U. 87/2001, poz. 957. 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796. 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798. 10. Projekt Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 sierpnia 2002 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu, www.mos.gov.pl - projekt aktów prawnych.

Przepisy dotyczące wód 11. Ustawa z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne, Dz. U. Nr 115, poz. 1229. 12. Ustawa z dnia 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Dz. U. Nr 72, poz. 747 z 2001 r. 13. Ustawa z dnia 04.02.1994 r. - prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. Nr 27, poz. 96 z późn. zmianami. 14. Rozporządzenie MZ z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej, Dz. U. Nr 82/2000, poz. 937.

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 102 Program Ochrony Środowiska i Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grodziskiego

15. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 5.11.91 r., w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi, Dz. U. Nr 116/91, poz. 503. 16. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 5.11.1991 r., w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wody, Dz. U. Nr 116, poz. 504. 17. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 20.12.96 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie, Dz. U. Nr 21/96, poz. 111.

Przepisy dotyczące ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym 18. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 11.08.98 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania, Dz. U. Nr 107/98, poz. 676.

Przepisy dotyczące ochrony przed hałasem 19. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 13.05.98 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 66/98, poz. 436.

Przepisy dotyczące odpadów 20. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach, Dz. U. Nr 62 poz. 628 z 2001 r. 21. Ustawa z dnia 11.05.2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Dz. U. Nr 63, poz. 638 z 2001 r. 22. Rozporządzenie MŚ z dnia 27.09.2001 w sprawie klasyfikacji odpadów, Dz. U. Nr 112, poz. 1206.

69.Publikacje 23. II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa grudzień 2000 r. 24. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wielichowo, 2002 r. 25. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Granowo. 26. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Rakoniewice. 27. Plan zagospodarowania Województwa Wielkopolskiego – Powiat Grodziski, 2002 r. 28. PIOŚ, „Wskazówki metodyczne dotyczące tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych”, Warszawa 1995 r. 29. Almanach środków pomocowych Unii Europejskiej, Kraków 2001 r. 30. Lista programów priorytetowych, NFOŚiGW Warszawa 2003 r. 31. Skalmowski K. „Poradnik gospodarowania odpadami”, stan prawny na 01.05.2000 r. 32. Strony internetowe: a) w ww.grodzisk.wlkp.p l b) w ww.pgw.p l c) w ww.lasypanstwowe.poznan.p l

PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. strona 103