ŁÓDZKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE 90-505 Łódź, Ul
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ŁÓDZKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE 90-505 Łódź, ul. M. Skłodowskiej-Curie 11 tel. 42 66 55 459, fax 42 66 55 464 http://www.ltn.lodz.pl/ e-mail: [email protected] sprzedaż wydawnictw tel. 42 66 55 448 księgarnia internetowa http://sklep.ltn.lodz.pl REDAKCJA NACZELNA WYDAWNICTW ŁTN Krystyna Czyżewska, Adam S. Gala, Wanda M. Krajewska (redaktor naczelna), Edward Karasiński, Jan Szymczak REDAKTOR SERII Krystyna Turkowska REDAKTOR TOMU Krystyna Turkowska RECENZENCI TOMU Ryszard K. Borówka, Tomasz Kalicki, Maria Łanczont, Małgorzata Roman KOLEGIUM REDAKCYJNE Ryszard K. Borówka, Piotr Gębica, Maria Łanczont, Małgorzata Roman, Ewa Smolska, Urszula Somorowska, Juliusz Twardy SEKRETARZ REDAKCJI Danuta Dzieduszyńska KOREKTA JĘZYKOWA Ewa Komorowska-Jędrzejczak Czasopismo jest indeksowane w bazie Copernicus i znajduje się na liście ministerialnej czasopism punktowanych. Artykuły czasopisma w elektronicznej wersji są dostępne w bazach: CEEOL, EBSCOhost, Proquest i na portalu ePNP i IBUK. Wydano z pomocą finansową Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego ISSN 0065-1249 © Copyright by Łódzkie Towarzystwo Naukowe – Łódź 2013 Wydanie pierwsze, wersja drukowana pierwotna Projekt okładki: Agnieszka Roman Skład: Karolina Piechowicz Druk: DISPLAY Sylwester Wielanek Nakład: 200 egz. 7 czerwca bieżącego roku minęło czterdzieści lat od śmierci Profesora Jana Dylika: założyciela i organizatora łódzkiego ośrodka geograficznego, Dyrektora Instytutu Geografii UŁ (1958–1973), inicjatora i kierownika badań geomorfologicznych w regionie (1945–1973), założyciela i wieloletniego redaktora serii naukowych, m.in. „Acta Geographica Lodziensia” (od 1948) i „Biuletynu Peryglacjalnego” (1954–1999), twórcy łódzkiej szkoły peryglacjalnej, a przez 16 lat (1956–1972) Przewodniczącego Komisji Badań Peryglacjalnych Międzynaro- dowej Unii Geograficznej. Wymieniono tylko funkcje bezpośrednio związane z głównym kie- runkiem badawczym Jana Dylika, tj. z geomorfologią, a przede wszystkim geomorfologią peryglacjalną. Śmierć Profesora wstrzymała okres rozwoju łódzkiej szkoły peryglacjalnej, która była Jego dziełem i nie mogła nie odczuć braku Mistrza. Funkcję Dyrektora Instytutu Geografii UŁ przejęła Profesor Anna Dylikowa, dążąca do podtrzymania tradycji powstałych podczas blisko czterdziestu lat istnienia i rozwoju ośrodka. Pod koniec 1981 r., wobec zbliżającej się emerytury prof. dr Anny Dylikowej, złożona struktura Instytutu Geografii UŁ, w której miej- sce coraz trudniej znajdowały kolejne pokolenia geografów różnych specjalności, została do- stosowana do bieżących potrzeb i aspiracji coraz liczniejszych pracowników. W przypadku znacznego grona geomorfologów, zgrupowanych wcześniej w kierowanym przez Annę Dyli- kową Zakładzie Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu, znaczyło to podział na dwie jednostki. Powstał Zakład Geomorfologii, którego kierownictwo od października 1982 r. ob- jął Zbigniew Klajnert oraz Zakład (od 1991 r. Katedra) Badań Czwartorzędu, zorganizowany i kierowany od 1981 do 1994 r. przez Halinę Klatkową. W październiku 1994 r., w związku z przejściem na emeryturę Profesor Haliny Klatkowej, kierownictwo Katedry objęła Krystyna Turkowska. Dwie jednostki o podobnym profilu badawczym i dydaktycznym, w tym wspólnej specja- lizacji magisterskiej, przetrwały do początku roku akademickiego 2012/2013. Po po trzydzie- stu latach nastąpiły kolejne zmiany organizacyjne w geomorfologii łódzkiej. Od października 2012 r. niżej podpisana zakończyła pracę w UŁ. W celu ujednolicenia nazewnictwa struktury Instytutu Nauk o Ziemi Wydziału Nauk Geograficznych UŁ, powrócono do historycznej nazwy Katedra Geomorfologii i Paleogeografii; jej kierownictwo objął Juliusz Twardy. Wymienione zmiany, które bez mała zbiegły się z czterdziestą rocznicą śmierci Profesora, skłaniają do refleksji na temat dziedzictwa myśli badawczej Jana Dylika w Katedrze Badań Czwartorzędu (1981–2012). Zarys historii i główne kierunki badań w Katedrze przypomniano w aneksie do niniejszego tomu. Z faktu, że jest to jednocześnie niejako sprawozdanie z pełnio- nej funkcji kierownika za lata 1994–2012, wynika ograniczenie rozważań do prowadzonej jednostki i jej pracowników, co nie oznacza, że również badacze spoza Katedry, a nawet Uniwersytetu Łódzkiego, nie rozwijali idei Profesora. Jako punkt odniesienia dla oceny drogi badań geomorfologicznych w Katedrze Badań Czwartorzędu zaproponowano programowy artykuł J. Dylika „Rozwój myśli badawczej w łódzkim ośrodku geomorfologicznym” (8/1958 AGUL), którego przedruk rozpoczyna ni- niejszy tom. Następujące artykuły merytoryczne stanowią dalszy ciąg przykładów (po jubile- uszowym tomie 100/2012 AGL) z listy wątków realizowanych ostatnio w Katedrze Badań Czwartorzędu. Wraz z dwiema kończącymi listę pracami, w dużym stopniu opartymi na daw- nych doświadczeniach i wspomnieniach, mogą stać się one materiałem do przyszłych rozwa- żań nad kontynuacją twórczej myśli Jana Dylika przez kolejne roczniki geomorfologów. Prace realizowane w Katedrze Badań Czwartorzędu, w tym prawie bez wyjątku prace na stopień, były publikowane w „Acta Geographica Lodziensia” (por. tom 100/2012 AGL i bi- bliografię 1948–2012). Założona przez Jana Dylika seria Łódzkiego Towarzystwa Naukowe- go była redagowana w Katedrze Badań Czwartorzędu przez wszystkie lata istnienia jednostki (1981–2012). Obecna zmiana nazwy i kierownictwa Katedry ma jednocześnie charakter pokoleniowy, gdyż autorka jest ostatnią, kończącą pracę uczennicą Profesora Jana Dylika i bezpośrednim świadkiem sukcesów łódzkiej szkoły peryglacjalnej. Krystyna Turkowska TREŚĆ Jan Dylik (reprint) Rozwój myśli badawczej w łódzkim ośrodku geomorfologicznym (resumé: Developpement des recherches géomorphologiques à Łódź) 9 Danuta Dzieduszyńska Stan wiedzy o późnym vistulianie w regionie łódzkim (summary: State of knowledge about the Late Vistulian (Weichselian late glacial) in the Łódź Region) 25 Danuta Dzieduszyńska, Jacek Forysiak Sygnały zmian środowiskowych późnego vistulianu w archiwach biogenicznych regionu łódzkiego (summary: Signals of environmental changes of the Late Vistulian (Weichselian late glacial) in biogenic sediments of the Łódź Region) 37 Piotr Kittel Geomorfologiczne uwarunkowania lokalizacji osadnictwa na przykładzie doliny Rawki w Rawie Mazowieckiej (summary: Geomorphologic conditions of settlement location: case study in the Rawka River Valley in Rawa Mazowiecka) 49 Krystyna Milecka Wyniki analizy pyłkowej osadów organicznych z doliny Rawki (summary: Results of pollen analysis of organic deposits in Rawa Mazowiecka) 81 Daniel Okupny, Anna Fortuniak, Julita Tomkowiak Cechy denudacji w regionie łódzkim w późnym vistulianie w świetle chemicznych badań w osadach torfowiskowych (summary: Denudation features of the Late Vistulian (Weichselian late glacial) preserved in the geochemical analysis of the biogenic deposits of the Łódź Region) 89 Joanna Petera-Zganiacz Zapis procesów peryglacjalnych i wiek szczelin kontrakcji termicznej w południowo-zachodniej części poziomu katarzynowskiego (Polska Środkowa) (summary: Record of periglacial processes and age of the thermal contraction structures in the southwestern part of the Katarzynów Level (Central Poland) 101 Krystyna Turkowska Rozważania nad dziedzictwem myśli badawczej Jana Dylika w Katedrze Badań Czwartorzędu w latach 1994–2012 (summary: Reflections on the legacy of research idea of Jan Dylik in the Department of Quaternary Research (Łódź University) between 1994–2012) 117 Jadwiga Wieczorkowska Walewice – niezrealizowany projekt Profesora Jana Dylika (summary: Walewice – Professor’s unrealized project) 129 Aneks Krystyna Turkowska Historia i główne problemy badawcze Katedry Badań Czwartorzędu Uniwersytetu Łódzkiego 139 Jan Dylik ROZWÓJ MYŚLI BADAWCZEJ W ŁÓDZKIM OŚRODKU GEOMORFOLOGICZNYM* ZARYS TREŚCI Trzonem łódzkiego ośrodka geograficznego jest katedra Geografii Fizycznej U.Ł. istniejąca od 1945 roku. Rozwój myśli badawczej w tym ośrodku odbywał się pod wpływem miejscowych warunków pracy, ogólnych, centralnych dyspozycji badawczych i kontaktu z nauką światową. Doniosłą rolę odegrało zjawienie się problema- tyki wynikającej z dążenia do współpracy nauki z życiem praktycznym. W pierwszym, wstępnym okresie mniej więcej trzyletnim, poza pracami organizacyjnymi pochłaniającymi wtedy najwięcej energii, w pracach badawczych osiągnięto wyniki o treści negatywnej. Okazała się wtedy zawod- ność dawnych metod opisowo wyjaśniających. Odkrycie struktur peryglacjalnych w plejstocenie okolic Łodzi rozpoczęło nowy okres pozytywnych osiągnięć i doprowadziło do realizowania kierunku geomorfologii klima- tycznej. Oznaczało to jednocześnie początek badań dynamicznych, które się rozwinęły dalej pod wpływem impul- sów zrodzonych z problematyki zdjęcia geomorfologicznego Polski i z potrzeb życia gospodarczego. Pracom nad zdjęciem geomorfologicznym towarzyszył rozwój geomorfologii ogólnej, co potraktowano jako warunek koniecz- ny prawidłowego wykonania mapy. Doświadczenia z zakresu usiłowania realizowania zasady współpracy teorii z praktyką dowiodły pewnego zacofania geomorfologii. Wykazały, że teoria w obecnym momencie nie nadąża za potrzebami życia praktycznego. Rozwój kierunku dynamicznego jest warunkiem postępu geomorfologii i właści- wego realizowania postulatu współpracy teorii z praktyką. Studia z geomorfologii dynamicznej są w znacznym stopniu refleksem idei nurtujących w współczesnej nauce światowej. Jednocześnie w nich znajduje swój wyraz najnowszy etap dziesięcioletniego rozwoju pracy badawczej łódzkiego ośrodka geograficznego skupionego przy katedrze Geografii Fizycznej Uniwersy-