Kroz Planine Bosne I Hercegovine
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kroz planine Bosne i Hercegovine Opis planina sa značaјniјim drugim podacima i detaljnim prikazom planinarskih kraјeva sa 54 fotografiјe i 25 karata Uredio: Ing. ЈOVO POPOVIĆ Izdanje; Planinarskih društava u Saraјevu 1935 Islamska dionička štampariјa u Saraјevu Predgovor Teritorij drinske, vrbaske, primorske i zetske banovine koji je nastao administrativnom podje- lom cjelokupnog područja Bosne i Hercegovine vanredno je interesantan za sve ljubitelje i po- smatrače prirodnih ljepota. Malo je predjela evropskog kontinenta u kojima se čista i ljudskom rukom još nedotjeri- vana priroda očuvala u svim svojim čarima i dražima kao na pomenutom teritoriju. Iz pitomih i plodnih ravnica sjeverne Bosne postepeno se prelazi u brdovitu i šumovitu viso- ravan Srednje Bosne. Ta visoravan okružuje sa svih strana Sarajevo, najveći i najljepši grad Bosne, danas i najinteresantniji grad Jugoslavije zbog njegovog osobitog prirodnog položaja i zbog neobičnog šarenila u ljudstvu, u graditeljstvu i u svakidašnjem životu. Dalje prema jugu i istoku nastaje prostrana planinska oblast interesantna po plastici tla, po bogatstvu geoloških formacija i po svojoj flori i fauni; vanredno lijepa po svojoj divnoj romantici, po prirodnim kontrastima bujnoga zelenila i či- stog golog krša, po prirodnoj ljepoti i otmjenosti planinskog življa i po slikovitosti njegove nošnje i jednostavnosti njegova života i rada. Otvoriti puteve u te planine, promatrati, pro- učavati i poznavati njih i život u njima znači poznavati jedan dio vječne ljepote, uživati u njoj i plemeniti na njoj svoju dušu i misao. S druge strane bavljenje po tim planinama nesumnjivo upli- više na fizičko jačanje tijela, na povećavanje tjelesne gipkosti, svježine i otpornosti. - 4 - Planinarstvo je dakle potrebno i korisno i sa stanovišta našeg nacionalnog fizičkog vaspi- tanja, održanja i napretka. Ljepote naših planina i interesantnost života njihovog stanovništva mogu da budu privlačni i za mnoge strance, koji po- sjećuju ove krajeve. Za njih su do sada naše planine bile daleke i puste, jer se k njima nije moglo lako prilaziti niti u njima boraviti zbog oskudice dobrih puteva i podesnih planinarskih domova. U zadnjih 10 godina mnogo su uradila u tom pravcu sva planinarska društva u Sarajevu. Tako bi i sa ekonomske strane naše planine mogle da budu korisne po narod i zemlju. Shvaćajući tu njihovu ulogu udružila su se planinska društva u Sarajevu i to: Društvo pla- ninara u B, i H , ,,Prijatelj Prirode", ,,Kozmos", „Romanija" i ,.Bjelašnica" u cilju da izdaju djelo u kome će naše planine biti prikazane u slici i riječi. Svako od pomenutih društava odredilo je svoje delegate koji su imali zadatak da prikupe građu o pojedinim planinama i da je predaju glavnom uredniku, da je konačno obradi i sredi.* Pri obradi cjelokupnog sakupljenog materi- jala, imali smo dvije težnje: da damo našim i stranim planinarima dobrog putovođu za planine Bosne i Hercegovine i da vrijedne i obrazovane planinare potaknemo na samostalno promatranje i proučavanje naših planina. U ispunjenju prve težnje prikazane su sve do sada turistički i planinarski obrađene planine *) Redakcijoni odbor sačinjavali su ispred „Dru- štva planinara u B. i H." g. g. Jure Filipović, sud. savjet- nik i Suljo Suljagić, šef blagajne Drinske finans. direkcije; od „Prijatelja Prirode" g. Branko Tadić činovnik Radničke Komore; od „Kozmosa" g. Janko Seljan pol. pristav u m. od ,,Romanije" g. Ing. Mihajlo Blagojević građevni inžinier i od „Bjelašnice" Dr. J. Fleger i Dr. Franjo Raguz, liječnici. B. i H. tako, da će i neupućenom domaćem kao i stranom planinaru ova knjiga poslužiti kao pot- pun putovođa. Uzevši Sarajevo kao najpodesniju tačku svih planinarskih izleta — jer se oko njega nalazi ne samo najviši i najmoćniji nego i najljepši planin- ski masiv — obilježene su u prvom redu sve saobraćajne veze, sva važnija mjesta, važna za planinske ture, hoteli, planinarske kuće i sklo- ništa, planinski pute vi i prilazi i kratka uputstva potrebna svakom planinaru. Radi poticaja na samostalno promatranje i proučavanje naših planina u ovoj knjizi obraćena je naročita pažnja na osebine njihove sa gledišta prirodnih nauka. Kod svake planine nalaze se kratke napomene o geološkim formacijama, klimi, hidrografskom stanju, fauni i flori i privrednoj proizvodnji. Te kratke napomene mogu ne samo planinarima nego o specijalisti stručnjaku poslužiti kao podloga za svestranije i tačnije proučavanje neke planine. Da bi opisi bili jasniji i potpuniji prikazane su sve planine i u slikama. Uz to su za svaku planinu izrađene karte — skice — u kojima su označeni glavni planinarski putevi, planinarske kuće, izvori i svi važniji položaji: visovi, polja, doline i dr. Osim pomenutih članova redakcionog odbora meni su u ovom radu svojim stručnim znanjem i saradnjom mnogo pomogli gg. Karlo Mali kustos zemalj. muzeja i Tihomir Jakšić, geo- log rudarske direkcije u Sarajevu. Pomenutoj gospodi zahvaljujem se i ovdje najljepše na toj saradnji. Izdavanje ovoga djela za koje su već pome- nuta planinarska društva u Sarajevu primila na se velike materijalne izdatke, pomogli su svojim - 6 - subvencijama Ministarstvo trgovine, Ministarstvo za fizičko vaspitanje naroda i Gradsko poglavar- stvo grada Sarajeva. Na učinjenoj pomoći naj- ljepše im se zahvaljujem. Ing. Jovo Popović Trebević (1629 m). Trebević planina diže se odmah iznad Saraјeva, noseći јedan dio grada na liјevoј obali Miljacke, sa prostranim baštama, na samim svoјim obroncima. Zbog te blizine kao i zbog svoјe ljepote i pitomosti Trebević јe naјomiljeniјe izletište saraјevskih građana, a i stranaca, koјi ovuda prolaze. Trebević planinu posјećuјu izletnici u svako doba godine: ona јe ljeti ugodna zbog svoјe svјežine i hladovine a zimi zbog povoljnog terena za spuštanje na saonama i skiјama. Na Trebeviću postoјe dviјe planinarske kuće, obјe na kolskim putevima koјi idu od Saraјeva: „Aleksandrov Dom" na Sofama ispod vrha Trebevića, koјi јe sagradilo Društvo planinara u B. i X. (1926 godine) i „Dom Kralja Petra" na Ravnama, koјi јe sagradilo Društvo planinara „Romaniјa" (1932 godine). Oba doma imadu potpunu restoraciјu i telefonski spoј sa Saraјevom. Prvi dom imade 30 a drugi 15 postelja. Trebević planina јe omeđena: sa sјevera Miljackom, s јuga Kasidolskom Riјekom, sa istoka Velikim i Malim Stupnjom, a sa zapada Saraјevskim Poljem. Ona se dodiruјe na istoku — kod Velikog Stupnja — sa Golom Јahorinom. Orografski spada Trebević Јahorini planini. Trebević ima pet usporednih viјenaca, koјi se pružaјu od sјeverozapada prema јugoistoku : 1) Voluјak-Draguljac-Vaganj-Udeš; 2) Palež-Vrh Trebevića-Veliki Stupanj; 3) Šiljevo Brdo-Boјišta; 4) Kobilja Glava-Oštrik Veliki; 5) Viјenac-Lisina. Grebeni viјenaca su pretežno oštri. Nekolika brda su blago zaobljena. Iz Saraјeva vide se prva dva viјenca; Na prvom viјencu ističu se Draguljac-Vaganj-Bistrik i Velika i Mala Čolina Kapa. Јužniјe od njih na drugom viјencu izdižu se Zlatište-Palež-Perčin i Studeno Brdo. Sa uzvišeniјih položaјa Saraјeva, suprotnih Trebeviću, vidi se i njegov naјviši vrh. Sa naјviše kote Trebevića vide se na 20 do 30 km. unaokolo planine: Zviјezda, Ozren, Romaniјa, Јahorina, Bјelašnica i Treskavica. A daleke planine prema zapadu i јugozapadu, sve do horizonta oko 50 km., Prenj, Bitovnja, Vranica, Zec i Vlašić, vide se u glavnim konturama. Kada јe liјepo i čisto vriјeme pruža se sa Trebevića vanredno liјepa panorama šumovitog gorјa i krševitih planina Srednje i Istočne Bosne. U geološkom pogledu viјenci Trebevića građeni su јednostavno i pravilno. Iznad pa- leozoјskih sloјeva karbona i perma. ili t. zv. verfenskih sloјeva, leže sloјevi triasa. Sloјevi su većim diјelom nageti prema јugozapadu, Gornje diјelove Trebevića čine uglavnom triaski sprudni krečnjaci sviјetle boјe, a na površini triјu viјenaca ukazuјu se i naslage gromuljastih krečnjaka i јaspisa. U nižim položaјima Trebevića i u prosјekama i dolinama među viјencima, ukazuјu se isključno verfenski sloјevi šarenog škriljastoga pјeščara, a mјestimično i žućkasti kvarciti. Hidrografsko stanje Trebević planine odgovara njegovoј geološkoј građi. Izvori pitke vode poјavljuјu se na sastavu verfenskih i triјaskih sloјeva, naročito ispod glavnog viјenca. Na sјevernoј strani toga viјenca, okrenutoј prema Saraјevu, nalaze se na putu prema vrhu Trebevića izvori: Souk Bunar, Knjeginac, Hadži Abdinica, Studenac pod Biјelim Stiјenama i Dobra Voda. Potok koјi čini Dobra Voda sliјeva se u ponor iza samog „Doma Kralja Petra" na Ravnama, Ostali izvori čine u svom toku Bistrički Potok, koјi se, polazeći nspod Bistrik brda, kroz Džeku, predgrađe Saraјeva, i kroz Bistrik, јugoistočni dio grada, sliva u Miljacku. I po stranama ostalih vi- TRBBEBIĆ PL. 1629 M Foto: S. Suljagić jenaca i u dolinama ima izvora oko naselja: Dovlića, Stupnja, Međuša, Blizanaca, Studenkovića, Miljevića, Tvrdinića, Petrovića, Tilave i t. d. Neki od ovih izvora čine zaјedno Lukavicu potok, pritoku riјeke Željeznice. Kasidolsku Riјeku, koјa protiče u gornjem toku kroz malo naselje Kasido i u donjem toku kroz selo Kobiljdo (sada pogrešno nazvano Kasindo), sačinjavaјu izvori sa Јahorine planine. Preko - 10 - sјeveroistočne strane Trebevića prelazi glavni vodovod Saraјeva iz Vrela Prače i Bistrice. Dovodna ciјev ovog vodovoda ide preko Dovlića, Brusa i dolinom Ravna, sјeverno od glavnog vi- јenca Trebevića, zatim stranama Voluјaka do e- lektrične centrale na Dudinom Hridu. Iz tog vodovoda puštene su česme na više mјesta: na Brusu, Ravnama (u „Domu Kralja Petra" i kod prve šumarske kuće) i ispod Voluјaka na dva mјesta. Česme na Hambinoј Carini, ispod Džeke i na Curinim