Handreiking Religieus Erfgoed Voor Burgerlijke En Kerkelijke Gemeenten Van Kerkelijk Gebruik Tot Herbestemming
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Presentatie in de Grote Kerk Den Haag Handreiking 21 religieus erfgoedVoorbeelden van meervoudig gebruik Een waaier aan mogelijkhedenvoor burgerlijkevan kerkgebouwen in woord en beeld • en kerkelijke 11 gemeenten van kerkelijk gebruik tot herbestemming • 08 handreiking re vng - vbmk & jaarboek vbmk VBMK Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in Nederland Handreiking Religieus Erfgoed Handreiking religieus erfgoed voor burgerlijke en kerkelijke gemeenten van kerkelijk gebruik tot herbestemming Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in Nederland vbmk Vereniging van Nederlandse Gemeenten vng november 2008 handreiking religieus erfgoed 4 Voorwoord 9 Inhoud mr. Michiel Zonnevylle, voorzitter VBMK en mr. Ralph Pans, voorzitter directieraad VNG Leeswijzer 10 drs. Lydia Jongmans Hoofdstuk 1 13 Kerken en andere religieuze gebouwen Problemen, waarden en oplossingsrichtingen 1.1 14 Duizend kerken bedreigd, niets nieuws onder de zon? dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens 1.2 19 Kerk op de scheiding, religieus erfgoed en de relatie tussen kerk en overheid dr. Frank Petter 1.3 22 Kerkbeheer is mensenwerk drs. Peter Heisterkamp 1.4 25 Herbestemming van kerken: streng in de leer? prof. dr. Nico Nelissen 1.5 31 Kerken op waarde geschat, religieus erfgoed als vastgoedopgave dr. ir. Kees Doevendans Modeshow in de Westerkerk te Amsterdam, september 2008 handreiking religieus erfgoed 6 7 inhoud 1.6 35 Hoofdstuk 3 61 3.3 76 5.2 114 De kerk in de stedenbouwkundige compositie van de naoorlogse stad Landelijk beleid. Instituten en actoren op nationaal niveau Religieus erfgoed, belangen en maatschappelijke actoren Rijksmonumenten en gemeentelijk monumentenbeleid ir. Loes Veldpaus dr. ir. Kees Doevendans, dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens op grond van beeldkwaliteits- en bestemmingsplannen 3.1 62 Jan Willem van Beusekom 1.7 39 Landelijk beleid – Bond Heemschut 80 Geloofwaardige transformatie, herbestemmingsmogelijkheden drs. Lydia Jongmans drs. Karel Loeff 5.3 118 bekeken vanuit de projectontwikkeling Gemeentelijke regelingen ter ondersteuning van instandhouding religieus erfgoed ir. Niels van der Vlist 3.2 64 Hoofdstuk 4 83 drs. Gerard Koster Landelijk opererende instituten Provinciaal beleid en ondersteunende instellingen Hoofdstuk 2 47 5.4 124 Kerkgenootschappen en hun gebouwenbeleid – Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumentenzorg 64 4.1 84 Particuliere organisaties, voorbeelden drs. Albert Reinstra Religieus erfgoed in de provincie dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens 2.1 48 mr. drs. Andries Ponsteen en Jaap van der Veen Voorkomen is beter… over zorgvuldig omgaan met kerkgebouwen – Nationaal Restauratiefonds 66 – Woningbouwcorporaties 124 mr. Jaap Broekhuizen en Peer Houben mr. Pieter Siebinga 4.2 97 Algemeen en Gesprek met Harrie van Os, Ondersteunende instellingen, voorbeelden Woningbouwcorporatie Mozaïek Wonen Gouda 2.2 53 – Instituut Collectie Nederland 68 dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens Enkele andere geloofsgemeenschappen drs. Tessa Luger – Instellingen voor stadsherstel 127 dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens – Monumentenhuis Brabant 97 Algemeen en Gesprek met mr. Onno Meerstadt, – Stichting Erfgoed Nederland 70 Gesprek met drs. Harrie Maas, directeur directeur Stichting Stadsherstel Amsterdam 2.3 56 mr. Richard Hermans Veranderingen in inrichting van monumentale kerkgebouwen, – Stichting Oude Groninger Kerken 100 Hoofdstuk 6 131 rekening houden met kerkorde en Monumentenwet – Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland 71 Gesprek met Peter Breukink, directeur Stappenplan voor pro-actief lokaal beleid mr. Jaap Broekhuizen drs. Mart van der Sterre Hoofdstuk 5 105 6.1 132 2.4 58 – Federatie Monumentenwacht Nederland 75 Gemeentelijk beleid. Regelingen en particuliere organisaties Stappenplan toekomstbepaling religieus erfgoed Onderhouden is beter dan restaureren, het beleid van een kerkbestuur mr. Fred Vos ir. Gertjan van der Harst, dr. ir. Kees Doevendans, dr. Arie de Groot en drs. Brigitte Linskens in gesprek met 5.1 106 drs. Lydia Jongmans en drs. Brigitte Linskens drs. Theo Kralt, voorzitter van het College van Kerkrentmeesters van de Gemeentelijke beleidsinstrumenten Protestantse Gemeente Utrecht drs. Lydia Jongmans handreiking religieus erfgoed 8 9 Bijlagen 141 Deze Handreiking Religieus Erfgoed, van kerkelijk gebruik Het idee voor de Handreiking is ontstaan in een Voorwoord tot herbestemming van de Vereniging van Beheerders van drukbezochte workshop in de herbestemde Stefanuskerk Monumentale Kerkgebouwen in Nederland en de tijdens het VNG-Jaarcongres 2007 te Utrecht. B.1 142 Vereniging van Nederlandse Gemeenten is bedoeld om Wij rekenen erop dat het aldaar getoonde enthousiasme Aantallen gebouwen religieus erfgoed en prognoses de aandacht ook na 2008 levend te houden. Veel kerken, met behulp van deze Handreiking kan worden omgezet in kloosters, kapellen en andere religieuze gebouwen goed overleg, opbouwende plannen en gezamenlijke B.2 143 worden bedreigd door ontkerkelijking, samengaan van activiteiten van burgerlijke en kerkelijke gemeenten ten Algemene wetgeving in relatie tot religieus erfgoed kerkgenootschappen en vergrijzing. gunste van het religieus erfgoed in ons land. B.3 145 Met name vanwege de heersende opvatting over de Lokale voorbeeldovereenkomsten (geen modellen) scheiding van kerk en staat hielden lokale overheden zich – Akte van verkoop kerk aan stichting mr. Michiel Zonnevylle, voorzitter VBMK lange tijd afzijdig wanneer een religieus gebouw – Overeenkomst tot gebruik van kerk door stichting mr. Ralph Pans, voorzitter directieraad VNG gesloten of gesloopt werd. De rijksoverheid trad alleen – Statuten stichting tot beheer en exploitatie kerk op als er sprake was van een rijksmonument. – Algemene voorwaarden verhuur kerk 2008 is uitgeroepen tot het jaar van het religieus – Huur- en horecaovereenkomst erfgoed. Maar de tijden veranderen. Het kabinet Balkenende IV Dat kan bij burgerlijke en kerkelijke gemeenten niet heeft in het coalitieakkoord van februari 2007 uitgespro- B.4 147 onopgemerkt zijn gebleven. ken dat de overheid zorg draagt voor het behoud van Literatuurlijst Na de opening van het jaar in Utrecht wordt het religieus erfgoed. Naast aandacht in het kader van de estafettestokje in het gehele land doorgegeven: monumentenzorg komt daar per 2009 een kennispro- B.5 150 elke maand staat een andere provincie in de gramma voor herbestemming bij en wordt er rijksgeld Nuttige websites schijnwerpers. aangewend voor herontwikkeling in de veertig krachtwijken. Het kan volgens het kabinet gaan om gebouwen die karakteristiek zijn voor hun omgeving en in hoge mate het onderscheid met andere gebieden bepalen. Daardoor hebben zij een samenbindende werking. Herbestemming en herontwikkeling behoren tot de belangrijkste opgaven voor het versterken van de culturele betekenis van het leefmilieu in de komende jaren. Ook de modernisering van de monumentenzorg zal erop gericht zijn om functieverandering beter te begeleiden. handreiking religieus erfgoed 10 11 bijlagen beginnen we deze leeswijzer met een terugblik op de Per hoofdstuk Hoofdstuk 2 – Kerkgenootschappen en hun instellingen worden er als relevante voorbeelden Leeswijzer beleidshandreiking Erfgoededucatie van 2006. In de thans voorliggende handreiking gaat het gebouwenbeleid uitgelicht. om ‘mede-/nevengebruik, nevenbestemming, Hoofdstuk 1 – Kerken en andere religieuze Dit hoofdstuk behandelt de positie van de diverse drs. Lydia Jongmans Algemeen meervoudig gebruik, hergebruik en herbestem- gebouwen kerkgenootschappen omdat zij de eigenaren van de Hoofdstuk 5 – Gemeentelijk beleid Eind 2006 is voor de burgerlijke gemeenten en andere ming van religieus erfgoed’. Bij ‘religieus Problemen, waarden en oplossingsrichtingen gebouwen zijn en omdat de burgerlijke gemeenten bij Regelingen en particuliere organisaties betrokkenen de beleidshandreiking Erfgoededucatie, erfgoed’ doelen we in dit kader op religieuze Dit hoofdstuk bevat een toekomstverwachting voor de hun beleid inzake religieus erfgoed allereerst met hen te In hoofdstuk 5 worden de beleidsinstrumenten uitgediept onderdeel van de handreiking Cultuureducatie, de kracht overblijfselen uit het verleden die de lokale kerkgebouwen en plaatst dit in een historisch perspec- maken krijgen. Het is van belang daarbij te weten hoe de die gemeenten inzake religieus erfgoed (kunnen) van lokaal en provinciaal beleid, van Erfgoed Nederland, samenleving belangrijk vindt om te bewaren. In tief. Voorts wordt globaal ingegaan op de verschillende kerkgenootschappen zijn gestructureerd alsook of hanteren. En er wordt aangegeven welke mogelijkheden de VNG en het Overleg van Provinciale Erfgoedinstellin- verband met het beoogde nieuwe gebruik ligt de typen religieus erfgoed en de diverse godsdienstige landelijke en regionale koepels de beleidsruimte voor de er als aanvulling op de rijksmonumenten zijn voor een gen Nederland verschenen, die mede door het Ministerie focus op de (kerk)gebouwen en de objecten groeperingen waartoe zij behoren. Ook komen de lokale kerkelijke gemeenten (mede) bepalen. Tevens gemeentelijk monumentenbeleid met benutting van Ten geleide van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap plus het daarbinnen. Het betreft dus niet alleen die begrippen mede-/nevengebruik, nevenbestemming, komt aan bod welke plannen de koepels hebben en welke beeldkwaliteits- en bestemmingsplannen. De financiële Deze handreiking inzake het religieus erfgoed wil Cultuurfonds BNG is ondersteund. De handreiking is in gebouwen, die rijksmonumenten zijn in de zin meervoudig