De Vierde Dimensie Kennis Vergaren, Kennis Delen, Agenderend Zijn
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
De Vierde Dimensie Kennis vergaren, kennis delen, agenderend zijn Eindrapportage Evaluatie VNG Governance Drs. W.J. Deetman Den Haag/Amersfoort, 30 oktober 2017 De Vierde Dimensie Eindrapportage Evaluatie VNG Governance 30 oktober 2017 Voorwoord In het voorjaar van 2017 verzocht het VNG-bestuur mij een evaluatie uit te voeren van de governance van de VNG. Vier jaar geleden adviseerde de Commissie-Brok de bestuurlijke organisatie van de VNG te versterken en de ledenbetrokkenheid te vergroten. In de afgelopen jaren heeft de VNG de beweging gemaakt naar een (meer flexibele) netwerkorganisatie. De door mij uitgevoerde evaluatie stond in het teken van de vragen hoe de voorstellen van de Commissie - Brok in de praktijk uitwerken, of de VNG op de goede weg is en welke verdere verbeteringen mogelijk of nodig zijn. Voor de uitvoering van deze evaluatie heb ik ondersteuning gekregen van Lysias Advies. Ik dank de adviseurs voor hun inzet en betrokkenheid. Met de verenigingsstructuur heeft de VNG goud in handen. Een vereniging is bij uitstek een netwerkorganisatie. De VNG is niet alleen zelf een netwerkorganisatie, maar participeert ook in interne netwerken van gemeenten, en in externe netwerken namens de gemeenten. De VNG is niet een brancheorganisatie, maar een netwerkverband van netwerkverbanden; een netwerkverband van lokale overheden, die democratisch gelegitimeerd zijn. De belangenbehartiging van de VNG betreft de belangenbehartiging van burgers, waarbij er voor burgers sprake is van één overheid. Dit vraagt om samenwerking van alle overheden vanuit een eensluidend referentiekader. Het functioneren van de netwerkorganisatie VNG dient daarom steeds in het teken te staan van de dienende taak voor het algemeen belang en voor burgers. De VNG als netwerkorganisatie is niet iets nieuws. De VNG was en is dat al. Echter, het is wat zoekgeraakt. Dat brengt mij bij de titel van dit rapport ‘De Vierde Dimensie’. De vierde dimensie is er, maar is niet altijd direct zichtbaar. Dat heeft te maken met de factor tijd. Voor de VNG gaat het erom de vierde dimensie weer te leren zien, zichtbaar te maken en waar te maken. Do or de factor tijd te benutten en terug te keren naar de oorsprong van de vereniging, terug naar wat de vereniging in essentie is: een netwerkorganisatie, en deze toe te snijden op de huidige tijd. In een netwerk is het essentieel elkaar over en weer goed te informeren. Dat bevordert de gelijkwaardigheid van actoren in het netwerk. Een netwerk vergt een partner die initiatief neemt en die ontwikkelingen gaande houdt. Vanuit een helder verhaal over waar de VNG voor staat, de dienende taak voor het algemeen belang en voor burgers, duidelijkheid over te bereiken doelen en tegelijkertijd flexibiliteit en wendbaarheid in het bereiken van deze doelen. De ervaring in veel veranderingsprocessen leert dat als er veel geïnvesteerd wordt in structuur- en systeemdiscussies, en cultuur en gedrag het sluitstuk zijn, er niet veel echt verandert. In mijn aanbevelingen in dit rapport ligt daarom de nadruk op werkwijze, cultuur en gedrag van bestuurders en medewerkers. Door te interveniëren op het bestuurlijk bewustzijn, de cultuur en werkwijzen kan de vierde dimensie weer zichtbaar gemaakt worden. Mijn aanbevelingen zijn erop gericht de VNG met slagkracht te laten inspelen op belangr ijke trends en ontwikkelingen. Een stevige positie van de VNG is van groot belang voor het functioneren van het binnenlands bestuur. Het waarborgen van de kwaliteit van het binnenlands bestuur vergt een centrale rol van het ministerie van Binnenlandse Zaken. In de afgelopen regeerperiodes zijn op veel onderwerpen taken en verantwoordelijkheden van BZK overgegaan naar andere departementen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft niet meer de centrale positie binnen het binnenlands bestuur die het eerder heeft gehad en die het wel zou moet en hebben, gelet op de hoofdrol die dit ministerie heeft in de stelselverantwoordelijkheid voor het binnenlands bestuur. Een sterkere rol van BZK moet bijdragen aan een hogere kwaliteit van wetgeving en nauwere betrokkenheid van decentrale overheden. De minister van BZK dient voor gemeenten en provincies een duidelijk aanspreekpunt te zijn binnen het kabinet, zoals VNG, IPO en UvW dat voor de minister van BZK dienen te zijn. Het Regeerakkoord 2017 – 2021 ‘Vertrouwen in de toekomst’ (10 oktober 2017) beschrijft dat ‘een goed functionerend openbaar bestuur zich weet aan te passen aan maatschappelijke en technologische ontwikkelingen.’ De interbestuurlijke verhoudingen en het belang van een stevige positie van de minister van Binnenlandse Zaken komen in het Regeerakkoord niet aan de orde. De Vierde Dimensie Eindrapportage Evaluatie VNG Governance 30 oktober 2017 Het is gebruikelijk dat een nieuwe minister van BZK snel contact zoekt met de VNG. De VNG heeft zich met dit advies gepositioneerd om – samen met het IPO en de UvW – zelfbewust met de nieuwe minister van BZK het gesprek aan te gaan over de kwaliteit van de interbestuurlijke verhoudingen en het waarborgen van het slagvaardig opereren van het binnenlands bestuur. Het grote belang van het goed functioneren van het binnenlands bestuur rechtvaardigt dat men elkaar intensiever en frequenter dan in de afgelopen periode spreekt. Op deze plaats spreek ik tot slot mijn dank uit aan de Klankbordgroep en aan alle gesprekspartners voor de openhartige en constructieve opstelling en plezierige samenwerking. Wim Deetman De Vierde Dimensie Eindrapportage Evaluatie VNG Governance 30 oktober 2017 De Vierde Dimensie Kennis vergaren, kennis delen, agenderend zijn Eindrapportage Evaluatie VNG Governance INHOUD Blz. Deel I 1. Evaluatie van de VNG Governance ............................................................................... 1 1.1 Opdracht ................................................................................................................ 1 1.2 Invulling van de opdracht ....................................................................................... 2 1.3 Leeswijzer ............................................................................................................. 3 1.4 Slotopmerking ........................................................................................................ 4 2. Aanbevelingen .............................................................................................................. 5 2.1 Inleiding ................................................................................................................. 5 2.2 Vergroten wendbaarheid VNG ................................................................................ 5 2.3 Netwerkend samenwerken ................................................................................... 10 2.4 Samen besturen met andere overheden ............................................................... 13 2.5 Aanpassing interne governance ............................................................................ 17 Deel II 3. Analyse relevante trends en ontwikkelingen ............................................................. 31 4. Analyse theorie over netwerkorganisatie ................................................................... 33 5. Samenvatting bevindingen functioneren VNG ........................................................... 35 5.1 Inleiding ............................................................................................................... 35 5.2 VNG als krachtige belangenbehartiger .................................................................. 35 5.3 VNG-commissiestructuur in het licht van actuele maatschappelijke opgaven.......... 36 5.4 Netwerkfunctie richting achterban, medeoverheden en anderen ............................ 37 5.5 Relatie met provinciale afdelingen, verenigingen en netwerken ............................. 37 5.6 Positie van raadsleden en griffiers ........................................................................ 38 5.7 Samenspel van bestuurlijke en ambtelijke organisatie ........................................... 38 5.8 Overig.................................................................................................................. 39 Bijlagen: 1. Toelichting achtergrond evaluatie en onderzoekskader. 2. Overzicht geraadpleegde documenten. 3. Overzicht gesprekspartners en samenstelling Klankbordgroep Evaluatie VNG Governance. 4. Bundeling bevindingen en suggesties uit gevoerde gesprekken. 5. Analyse trends en ontwikkelingen. 6. De VNG als netwerkende vereniging (theoretisch kader). De Vierde Dimensie Eindrapportage Evaluatie VNG Governance 30 oktober 2017 1. Evaluatie van de VNG Governance 1.1 Opdracht De opdracht is als volgt geformuleerd: Adviseer vóór 1 september 2017 het VNG-bestuur over de inrichting en werkwijze van de VNG Governance in de nieuwe gemeenteraadsperiode. 1. Maak een analyse van het huidige functioneren van de bestuurlijke organisatie van de VNG en de netwerkfunctie die de VNG vervult richting belangrijke stakeholders binnen de gemeentelijke achterban, bij de medeoverheden en bij andere relevante organisaties in de omgeving van de VNG. 2. Analyseer de belangrijkste trends en ontwikkelingen waarop de bestuurlijke organisatie van de VNG moet kunnen inspelen. 3. Maak daarbij gebruik van de informatie over het functioneren van de bestuurlijke organisatie die inmiddels door de VNG zelf is verzameld. 4. Kom met voorstellen hoe de structuur en de werkwijze van de bestuurlijke organisatie en in het verlengde daarvan de bredere “VNG-familie” (ambtelijk bureau en bedrijven) kan worden ingericht om maximaal